01-POLIT-PAIDEIA-A-LYK 09-01-15 12:42 ™ÂÏ›‰·3 · Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα χρήσιμο βοήθημα για το μάθημα Πολιτική

Φίλη μαθήτρια, φίλε μαθητή,

Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα χρήσιμο βοήθημα για το μάθημα Πολιτική Παιδεία

της Α΄ τάξης του Λυκείου. Η συγγραφή του έχει βασιστεί τόσο στις θεματικές

ενότητες του σχολικού βιβλίου όσο και στο νέο σύστημα αξιολόγησης, που βα-

σίζεται στην Τράπεζα Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας.

Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, το παρόν βιβλίο περιλαμβάνει:

✓ Βασική ορολογία με τις σημαντικότερες έννοιες που λειτουργούν ως θεμα-

τικοί άξονες κάθε μαθήματος.

✓ Βασικές ερωτήσεις στη διδακτέα ύλη του μαθήματος με τις απαντήσεις

τους.

✓ Σχολιασμό των παραθεμάτων.

✓ Απαντήσεις στις ερωτήσεις – ασκήσεις – δραστηριότητες κάθε κεφα-

λαίου.

✓ Όλες τις ερωτήσεις/ασκήσεις της Τράπεζας Θεμάτων, τις οποίες έχουμε

ομαδοποιήσει ανά κεφάλαιο ώστε να διευκολύνεται ο μαθητής τόσο στη μελέ-

τη όσο και στις επαναλήψεις του. Οι απαντήσεις στα θέματα αυτά δίνονται στο

τέλος του βιβλίου.

Νίκη Σάκκου

01-POLIT-PAIDEIA-A-LYK 09-01-15 12:42 ™ÂÏ›‰·3


Περιεχόμενα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1. Άνθρωπος: κοινωνικό, οικονομικό

και πολιτικό ον ...................................... 7

2. Η πόλις και ο πολίτης ............................. 11

3. Η πολιτική τέχνη.................................... 15

4. Ο πολιτικός – Οι ιδιότητες

του πολιτικού ........................................ 19

5. Η οικονομία.......................................... 23

Απαντήσεις στις ερωτήσεις – ασκήσεις –

δραστηριότητες του Κεφαλαίου 1

του σχολικού βιβλίου............................... 27

6. Τράπεζα Θεμάτων του κεφαλαίου 1

του σχολικού βιβλίου ........................ 32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ7. Από την αγροτική κοινωνία στην κοινωνία

της πληροφορίας και της γνώσης ........... 36

8. Βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής

κοινωνίας............................................. 44






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ10. Το κύριο οικονομικό πρόβλημα .............. 58

11. Οι επιχειρήσεις ..................................... 62

12. Τα νοικοκυριά....................................... 67

13. Το κράτος ως παραγωγός

και ως καταναλωτής .............................. 72

14. Βασικά χαρακτηριστικά

της ελληνικής οικονομίας ....................... 78






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ – Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ16. Ο Δήμος – Η τοπική κοινωνία................. 95

17. Η Περιφέρεια – Η ευρύτερη κοινωνία..... 99

18. Η πολιτεία – Η πολιτική κοινότητα...........103

19. Η συμπολιτεία – Η Ευρωπαϊκή Ένωση.....111

20. Η συμμετοχή του πολίτη: από τον Δήμο

μέχρι την παγκόσμια κοινότητα .............. 116

21. Βασικά χαρακτηριστικά

της ελληνικής πολιτείας ..........................123





του σχολικού βιβλίου ........................134

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ23. Κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση......139

24. Φορείς κοινωνικοποίησης/

πολιτικοποίησης.....................................146

25. Ο κοινωνικός έλεγχος ........................... 161






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ

ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ

27. Το αξίωμα του πολίτη: ελεύθερος,

υπεύθυνος και ενεργός πολίτης ..............177


28. Φορολογική συνείδηση .........................183

29. Κοινωνική ευαισθησία ...........................188

30. Ο εθελοντισμός ....................................193

31. Η ασφάλεια του πολίτη – Πολιτική Άμυνα

και Πολιτική Προστασία .......................... 199

32. Ο ψηφιακός πολίτης ..............................204






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ34. Το επιχειρείν: ο επιχειρηματίας

και η επιχείρηση .....................................219

35. Η παραγωγή προϊόντων ........................225

36. Η καινοτομία ........................................231

37. Κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων...... 236

38. Διάκριση των επιχειρήσεων...................241

39. Κοινωνικές και μεικτές επιχειρήσεις ........ 246






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11

ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ41. Από τον αντιπραγματισμό

στην οικονομία του χρήματος................. 262

42. Το χρήμα .............................................. 266

43. Οι Τράπεζες ..........................................271

44. Αποταμίευση – Καταθέσεις

– Δανεισμός ....................................... 274

45. Το Χρηματιστήριο – Η Επιτροπή

Κεφαλαιαγοράς ..................................... 278






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ47. Η μετανάστευση....................................291

48. Οι πρόσφυγες και η συμφωνία

Σένγκεν................................................294

49. Έλληνες και αλλοδαποί...........................298

50. Δημοκρατικές αρχές

για την κοινωνική συμβίωση ..................301

51. Ο ελληνισμός της διασποράς..................305

52. Έλληνες ευεργέτες

και μεγάλες προσωπικότητες

του Ελληνισμού.....................................308






ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ54. Κοινωνικά προβλήματα..........................323

55. Φτώχεια, ανεργία ................................. 326

56. Το πρόβλημα της βίας ............................330

57. Υπερδανεισμός ιδιωτών και δημοσίου ...335

58. Υπογεννητικότητα και γήρανση

του πληθυσμού .....................................338

59. Από το χωριό στην πόλη

και στη μεγαλούπολη ............................... 342






Απαντήσεις στα θέματα

της Τράπεζας Θεμάτων .............................357


�� Bασική ορολογία

οργανωμένο σύνολο ανθρώπων που συνδέονται με θρησκευτικούς, πολιτι-κούς, εθνικούς κ.λπ. δεσμούς και συμβιώνουν σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

η κοινωνική ένταξη και προσαρμογή, η διαμόρφωση του ατόμου σεκοινωνικό ον και η προσαρμογή του στους κανόνες, τις αξίες και τον πολιτισμό τηςκοινωνίας.

αυτός που υπάρχει από τη γέννηση, ό,τι μας έχει χαρίσει η φύση.

αυτός που αποκτάται κατά τη διάρκεια της ζωής και δεν προέρχεται από φυ-σική προδιάθεση.

�� Bασικά σημεία του μαθήματος με ερωτήσεις και απαντήσεις

1.1 Τι υποστηρίζει ο Aριστοτέλης για τον άνθρωπο;

Aπάντηση

Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια αναφέρει ότι «ο άνθρωπος από τη φύση του είναιπολιτικό ον», συμπληρώνοντας στα Ηθικά Ευδήμεια ότι «ο άνθρωπος δεν είναι μόνο πολι-τικό ον, αλλά και οικονομικό και κοινωνικό». Αναφέρει, επίσης, ότι «ο άνθρωπος είναιαπό τη φύση του κοινωνικό ον και όποιος μπορεί να ζήσει εκτός κοινωνίας είναι ή θηρίο ήθεός» (Πολιτική). Ο άνθρωπος έχει ανάγκη τη συν-ύπαρξη και τη συν-οίκηση, διότι στηνκοινωνία και μέσα από τη συνεργασία με τους συνανθρώπους του μπορεί να ικανοποιήσειόχι μόνο τις πρωταρχικές-βιολογικές ανάγκες του (π.χ. τροφή, κατοικία, ένδυση κτλ.) αλ-λά και τις συναισθηματικές, πνευματικές και κοινωνικές του ανάγκες (π.χ. αγάπη, προστα-σία, συντροφικότητα, επικοινωνία κτλ.).

1.2 O άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται;

Aπάντηση

O άνθρωπος γεννιέται με συγκεκριμένα βιολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. φύλο, χρώμα δέρ-ματος, χρώμα ματιών, σωματική κατασκευή κ.ά.). Ωστόσο, η διαμόρφωση της προσωπι-κότητάς του (μόρφωση, ικανότητες, παιδεία, σύστημα αξιών κ.λπ.) οφείλεται στην κοινω-νική ζωή, στην αλληλεπίδρασή του με την κοινωνία. Kάθε χαρακτηριστικό της προσωπικό-τητας του ανθρώπου είναι αποτέλεσμα της διαρκούς αλληλεπίδρασης βιολογικού και κοι-

επίκτητος

έμφυτος

κοινωνικοποίηση

κοινωνία

7

Άνθρωπος: κοινωνικό,οικονομικό και πολιτικό ον 1


νωνικού παράγοντα. Άνθρωπος και κοινωνία διαμορφώνονται ταυτόχρονα και συνεχώς,δίχως να προϋπάρχει το ένα έναντι του άλλου, μέσα και διαμέσου της δυναμικής αλληλεπί-δρασής τους τόσο μεταξύ τους, όσο και με τη φύση. Mόνο ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητανα επεμβαίνει στη φύση και να την αλλάζει, αλλάζοντας ταυτόχρονα και τον εαυτό του, ναδημιουργεί κοινωνία και κοινωνικές σχέσεις, να διαμορφώνει το μέλλον του.

1.3 Πώς ορίζεται η κοινωνία και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;

Aπάντηση

H κοινωνία είναι ένα σύνολο ανθρώπων που έχει τα εξής χαρακτηριστικά:α) Oργάνωση. Tα μέλη της κοινωνίας συνδέονται με δεσμούς και σχέσεις, οι οποίες

ρυθμίζονται από άγραφους και γραπτούς κανόνες (νόμοι).β) Aυτοτέλεια. Tα μέλη της κοινωνίας δημιουργούν ένα σύνολο ξεχωριστό, που το κά-

νουν να είναι διαφορετικό από κάποιο άλλο σύνολο, έχει όρια και αυτοτέλεια, ενώ πε-ριλαμβάνει και άλλα μικρότερα υποσύνολα (π.χ. οικογένεια, ομάδες, τάξεις κ.λπ.).

γ) Διάρκεια. H διάρκεια της κοινωνίας δεν εξαρτάται από τη διάρκεια της ζωής των με-λών της, είναι διαχρονική και έχει συνέχεια στον χρόνο.

δ) Tαυτότητα. H κοινωνία δεν είναι ένα τυχαίο σύνολο ανθρώπων. Eίναι ένα σύνολο μετη δική του οργάνωση, διάρκεια και αυτοτέλεια. Eίναι ένα ξεχωριστό σύνολο με τη δι-κή του συλλογική ταυτότητα.

ε) Διαφοροποίηση. Η κοινωνία δεν είναι ενιαίο και ομοιογενές σύνολο ανθρώπων.Αποτελείται από ομάδες, οι οποίες πολλές φορές έχουν αντίθετα συμφέροντα. Τα μέ-λη τους, λοιπόν, αναπτύσσουν μεταξύ τους όχι μόνο σχέσεις συνεργασίας αλλά καισχέσεις ανταγωνισμού και εκμετάλλευσης.

1.4 Οι κοινωνικές επιστήμες υποστηρίζουν πως σήμερα η συμπεριφορά του ανθρώ-που είναι αποτέλεσμα έμφυτων παραγόντων;

Aπάντηση

Παλιότερα κυριαρχούσε η άποψη πως η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι αποτέλεσμακυρίως έμφυτων, δηλαδή κληρονομικών παραγόντων (π.χ. τάσεις, ροπές, κλίσεις κ.λπ.),και δευτερευόντως επίκτητων, περιβαλλοντικών παραγόντων (π.χ. οικογένεια, σχολείο,εργασία κ.λπ.). Ωστόσο, σήμερα οι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν πως η συμπεριφορά τουανθρώπου προσδιορίζεται και διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδρασή του με τηνκοινωνία. Aνάμεσα στο άτομο και την κοινωνία υπάρχει μια σχέση διαρκούς αλληλεπίδρα-σης. Έξω και μακριά από την κοινωνία, ο άνθρωπος δεν μπορεί ν’ αναπτύξει δεξιότητεςκαι ικανότητες, να αποκτήσει γνώσεις, να μάθει τρόπους συμπεριφοράς κτλ. Eίναι αδύνα-τον να υπάρχουν άνθρωποι χωρίς την κοινωνία και κοινωνία χωρίς ανθρώπους. O άν-θρωπος είναι δημιουργός και δημιούργημα της κοινωνίας. Kάθε άνθρωπος έχει τη δικήτου προσωπικότητα, η οποία είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας κοινωνικοποίησης, της αλ-ληλεπίδρασης του ατόμου με την κοινωνία.

8


1.5 Tι εννοούμε όταν λέμε ότι «ο άνθρωπος λειτουργεί ως δέκτης και ως πομπός μηνυ-μάτων της κοινωνίας»;

Aπάντηση

H προσωπικότητα του ανθρώπου είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας κοινωνικοποίησήςτου. Ωστόσο η διαδικασία αυτή δεν είναι παθητική. Δηλαδή δεν σημαίνει πως η κοινωνίαδίνει στον άνθρωπο μηνύματα και αυτός τα δέχεται παθητικά. Mε την ένταξή του στην κοι-νωνία κάθε άνθρωπος δέχεται, προσαρμόζει ή/και απορρίπτει τα μηνύματα (κανόνες,αξίες κτλ.) που εκπέμπονται από την κοινωνία. Έτσι το άτομο λειτουργεί όχι μόνο ως δέ-κτης αλλά και ως πομπός μηνυμάτων της κοινωνίας, που σημαίνει ότι και δέχεται αλλά καιστέλνει μηνύματα στην κοινωνία. Aνάμεσα στο άτομο και στην κοινωνία αναπτύσσεται μιασχέση διαρκούς αλληλεπίδρασης και δεν μπορούν να υπάρξουν άνθρωποι χωρίς την κοι-νωνία και κοινωνία χωρίς ανθρώπους.

1.6 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 8 σχολ. βιβλ.) Nα αναφέρετε δύο πολιτικούς του20ού αιώνα που με το έργο και την προσωπικότητά τους καθόρισαν το ιστορικό γί-γνεσθαι.

Aπάντηση

Παλιότερα κυριαρχούσε η άποψη ότι ο άνθρωπος ως ξεχωριστή οντότητα δεν παίζει κα-θοριστικό ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι. Όλα είναι προκαθορισμένα και διέπονται απόμια νομοτέλεια. Aπρόσωπες και αφηρημένες έννοιες (π.χ. η «θεία πρόνοια», η «ιδέα τηςπροόδου», η «πορεία προς κάποιο τέρμα» κ.ά.) θεωρούνται οι κινητήριες δυνάμεις τηςκοινωνίας και τα πάντα εξηγούνται από κοινωνικούς και οικονομικούς νόμους.

Στα τέλη του 20ού αιώνα όμως η αντίληψη αυτή ανατρέπεται, καθώς εμφανίζονται στοπροσκήνιο άτομα που με την ισχυρή προσωπικότητά τους διαμόρφωσαν τις πολιτικές καιιστορικές εξελίξεις.

O Nέλσον Mαντέλα αγωνίστηκε για την ισότητα και την ελευθερία των μαύρων της Nό-τιας Aφρικής με την κατάρρευση του απαρτχάιντ (πολιτική φυλετικών διακρίσεων). Xάρηστη σοφία, τον δυναμικό χαρακτήρα και τις ηγετικές του ικανότητες οι ιδέες του Mαντέλαάσκησαν μεγάλη επίδραση στην πορεία όχι μόνο ενός ολόκληρου λαού αλλά της παγκό-σμιας ιστορίας.

O Mιχαήλ Γκορμπατσώφ συνέβαλε στην εξομάλυνση των σχέσεων με τις H.Π.A. καιστην κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Aνατολική Eυρώπη αλλάζονταςσημαντικά τον παγκόσμιο χάρτη.

O ρόλος των δύο αυτών πολιτικών αποδεικνύει ότι δεν αρκούν οι «κοινωνικοί νόμοι»και οι «κοινωνικές δυνάμεις», αλλά χρειάζονται και οι ηγετικές προσωπικότητες που θα μπο-ρέσουν την κατάλληλη στιγμή να προωθήσουν και να εκφράσουν τα αιτήματα της εποχήςτους.

9

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ


1.7 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 9 σχολ. βιβλ.) Nα διαβάσετε το κείμενο του A. Δα-νασσή-Aφεντάκη (σελ. 9 σχολ. βιβλ.) και να εξηγήσετε πώς η προσωπικότητα τουανθρώπου διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδρασή του με την κοινωνία.

Aπάντηση

Tο κείμενο του A. Δανασσή-Aφεντάκη αναφέρεται σ’ ένα τρίχρονο παιδί που από αμέλειατων γονιών του χάθηκε και βρέθηκε να ζει μαζί με τους λύκους, υιοθετώντας τις συνήθει-ές τους: έτρεχε σαν τετράποδο ζώο, έβγαζε φοβερές κραυγές και είχε άγριο βλέμμα. Tοπαιδί έμοιαζε περισσότερο με άγριο θηρίο παρά με άνθρωπο. Mε διαταγή του δούκα τηςπεριοχής το παιδί αποσπάστηκε από την αγέλη των λύκων και δόθηκε σε ανθρώπους νατο αναθρέψουν. Έτσι το άγριο «ζώο» άρχισε σιγά σιγά να γίνεται ήμερο και να αποκτά αν-θρώπινες συνήθειες: στάθηκε όρθιο στα πισινά πόδια, περπάτησε και μίλησε κανονικά.Έγινε δηλαδή ξανά άνθρωπος. Στο μέλλον το περιστατικό με τους λύκους το παιδί το θυ-μόταν ως μια κακιά ανάμνηση.

Tο παραπάνω κείμενο αποδεικνύει περίτρανα πως το περιβάλλον επηρεάζει σε πολύμεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά μας. Παλιότερα κυριαρχούσε η άποψη πως είμαστε ό,τιγεννιόμαστε, πως η συμπεριφορά μας προσδιορίζεται από έμφυτους παράγοντες. Ωστό-σο σήμερα έχει αποδειχθεί ότι τα μηνύματα και τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε από το πε-ριβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας. Aυτό συμβαίνειδιότι ανάμεσα στον άνθρωπο και στην κοινωνία υπάρχει μια σχέση διαρκούς αλληλεπί-δρασης. Έξω από μια οργανωμένη κοινωνία και χωρίς την αλληλεπίδραση μαζί της είναιαδύνατον ο άνθρωπος να αναπτύξει ικανότητες και δεξιότητες, ν’ αποκτήσει γνώσεις ή ναμάθει τρόπους καλής συμπεριφοράς. Γι’ αυτό και το παιδί μακριά από τους γονείς του καικοντά στους λύκους ήταν άγριο και επιθετικό.

10



κοινότητα ανθρώπων, επέκταση της οικίας και της κώμης.

κάθε μέλος κράτους που έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις έναντι του κράτουςτου οποίου έχει την ιθαγένεια. Kάθε μέλος του κράτους έχει πολιτικά δικαιώματακαι κυρίως το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.

ο νομικός δεσμός που συνδέει ένα πρόσωπο με ορισμένο κράτος και ο οποί-ος συνεπάγεται δικαιώματα και υποχρεώσεις. Aποκτάται με δύο τρόπους: είτε μεβάση τη συγγένεια εξ αίματος (ius sanguinis = δίκαιο του αίματος), δηλαδή τη συγ-γένεια που έχει το παιδί με έναν από τους γονείς του, ανεξάρτητα από τον τόπογέννησής του, είτε με βάση τον τόπο γέννησης (ius soli = δίκαιο του τόπου), δηλα-δή το παιδί αποκτά την ιθαγένεια του τόπου γέννησής του.

μέτρο που καθιέρωσε ο Kλεισθένης στην αρχαία Aθήνα για να προστα-τέψει το κράτος από τον κίνδυνο επιβολής τυραννίας. Kάθε πολίτης έγραφε πάνωσ’ ένα όστρακο, κομμάτι από σπασμένο αγγείο, το όνομα του Aθηναίου που θεω-ρούσε επικίνδυνο για το δημοκρατικό πολίτευμα. Aν το όνομα κάποιου ήταν γραμ-μένο στον μεγαλύτερο αριθμό οστράκων, αυτός ήταν υποχρεωμένος να εγκατα-λείψει την πόλη για 10 χρόνια. M’ αυτό τον τρόπο απομακρύνονταν από την Aθήναόσοι θεωρούνταν επικίνδυνοι για το δημοκρατικό πολίτευμα, επειδή είχαν αποκτή-σει μεγάλη δύναμη. O οστρακισμός γινόταν ύστερα από απόφαση της Εκκλησίαςτου Δήμου και η ψηφοφορία ήταν μυστική.

η ικανότητα του πολίτη να κυβερνά και να κυβερνάται.


2.1 Tι σημαίνουν οι αρχαιοελληνικές λέξεις «πόλις» και «πολιτεία»;

Aπάντηση

H αρχαία ελληνική λέξη «πόλις» δεν είχε τη σημασία που έχει η σημερινή λέξη «πόλη». Hλέξη «πόλις» αντιστοιχεί μάλλον στον όρο «κράτος». O όρος «κράτος» εμφανίζεται με τησύγχρονή του έννοια τον 15ο αιώνα. Στην αρχαία Eλλάδα το νόημά του αφορούσε τηνέννοια της δύναμης, της ισχύος. H πόλις λοιπόν είναι μια κοινωνία ανθρώπων που συ-γκροτούν την πόλη-κράτος. Άλλωστε στην κλασική αρχαιότητα δεν υπάρχει διάκριση κοι-νωνίας και πόλης-πολιτείας.

άρχειν και άρχεσθαι

οστρακισμός

ιθαγένεια

πολίτης

πόλις

11

H πόλις και ο πολίτης 2


H αρχαία ελληνική λέξη «πολιτεία» σημαίνει αρχικά «πολίτευμα» και είναι λέξη κοινήγια όλα τα πολιτεύματα (π.χ. βασιλεία, αριστοκρατία, δημοκρατία κ.ά.). Στη συνέχειαόμως χρησιμοποιείται μόνο για το δημοκρατικό πολίτευμα.

2.2 Tι είναι η πόλη, σύμφωνα με τον Aριστοτέλη;

Aπάντηση

Σύμφωνα με τον Aριστοτέλη, η πόλη είναι μία από τις κοινωνικές οντότητες (ομάδες συνύ-παρξης) των ανθρώπων. H πρώτη ήταν η οικογένεια (οικία, οίκος) και σκοπός της ήταν η ικα-νοποίηση των καθημερινών αναγκών του ανθρώπου. H δεύτερη ήταν η κώμη, η κοινωνία πουσχηματίστηκε εκ πλειόνων οικιών για την ικανοποίηση αναγκών ανώτερων από τις καθημερινέςανάγκες του ανθρώπου. Tέτοιες ήταν οι πνευματικές ανάγκες, π.χ. η ανάγκη για λατρεία τουθείου ή για απόδοση της δικαιοσύνης. Άλλωστε η οικογένεια δεν μπορούσε να έχει ούτε τυπι-κό λατρείας, δηλαδή λατρευτικές ιεροτελεστίες, ούτε μηχανισμό απόδοσης δικαιοσύνης. Hτρίτη κοινωνική οντότητα ήταν η πόλη, που σχηματίστηκε εκ πλειόνων κωμών και περιλαμβάνει,εκτός των άλλων, και χώρους συνάθροισης των πολιτών που διευκολύνουν τη συλλογικότη-τα, και γι’ αυτό γίνονται αντικείμενο φροντίδας, σε αντίθεση με τις οικίες, τους κλειστούςιδιωτικούς χώρους. Στην πραγματικότητα λοιπόν η πόλη αποτελεί επέκταση της οικίας και τηςκώμης και είναι ο τελευταίος κρίκος της αλυσίδας: οικία – γένος – φατρία – φυλή – πόλις.

2.3 Ποια ήταν η σχέση ανάμεσα στον πολίτη και στην πόλη στην αρχαία Eλλάδα;

Aπάντηση

Στην αρχαία Eλλάδα η έννοια του πολίτη ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια της πό-λης. Όπως αναφέρει κι ο Θουκυδίδης, «άνδρες γαρ πόλις», δηλαδή η πόλη είναι οι ίδιοι οιάνθρωποι που τη συγκροτούν και ζουν μέσα σ’ αυτήν. Δεν υπάρχουν άνθρωποι χωρίςπόλη και πόλη χωρίς ανθρώπους. H πόλη έχει υποχρέωση να εξασφαλίζει ευδαιμονία (ευζην) σε όλους τους πολίτες, ώστε να ζουν καλά δίπλα στους συμπολίτες τους και να λει-τουργούν σωστά μέσα στην πόλη. Aπό την άλλη, πρωταρχικός στόχος του πολίτη είναι ησωτηρία της κοινωνίας και της πόλης, αφού στο πλαίσιο της πόλης συγκροτείται η κοινω-νία. Οι πολίτες έχουν υποχρέωση να προστατεύουν την πόλη, αφού στο πλαίσιο της πόληςσυγκροτείται η κοινωνία της οικογένειας και της κώμης. Όταν λοιπόν ευημερούν οι πολί-τες, ευημερεί και η πόλη· και το αντίστροφο. Γι’ αυτό είχε μεγάλη σημασία στην αρχαίαEλλάδα η αγωγή του πολίτη, δηλαδή η διαμόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών,γιατί χωρίς ενάρετους πολίτες δεν μπορεί να σταθεί η πολιτεία και η δημοκρατία.

H στενή σχέση του πολίτη με την πόλη αποδεικνύεται κι από τον «όρκο» που έδινε κάθεπολίτης όταν ενηλικιωνόταν και αποκτούσε πολιτικά δικαιώματα.

2.4 Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά μιας δημοκρατικής πόλης στην αρχαία Eλλάδα;

Aπάντηση

Στην αρχαία Eλλάδα μια δημοκρατική πόλη, όπως η Aθήνα, κρατάει σε ισορροπία τη σχέ-

12


ση της με τους πολίτες. Δεν θυσιάζει τους πολίτες στον βωμό της πόλης ούτε υποτάσσειτην πόλη στις αυθαιρεσίες των πολιτών. H δημοκρατία σέβεται και αποδέχεται τη διαφο-ρετικότητα των ανθρώπων και προσπαθεί να διαμορφώσει ελεύθερους και υπεύθυνουςπολίτες, με πολιτική παιδεία και αρετές, ικανούς να υπερασπίζονται τη δημοκρατία και ναυπηρετούν το κοινό καλό θέτοντας τον εαυτό τους στην υπηρεσία της πόλης. Σε μια τέτοιαπόλη γεννιούνται αξίες πνευματικές, θεσμικές, κοινωνικές, πολιτικές κτλ. Σε μια τέτοια πό-λη γεννιούνται πνεύματα και δημιουργούνται έργα που αντέχουν στο πέρασμα του χρόνουκαι κατέχουν σημαντική θέση στην παγκόσμια ιστορία. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές σύγ-χρονες αξίες, όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισότητα κ.ά., είναι δημι-ούργημα της πόλης-κράτους της αρχαίας Eλλάδας.

2.5 Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του πολίτη στην αρχαία Eλλάδα και κυρίως στην Aθήνατων κλασικών χρόνων;

Aπάντηση

Στην αρχαία Eλλάδα η έννοια «πολίτης» είναι τίτλος τιμής, είναι αξίωμα με απεριόριστηδιάρκεια. Πολίτης είναι εκείνος που έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση συμμετοχής στακοινά, που μετέχει στην εξουσία και στην απονομή της δικαιοσύνης. Eίναι εκείνος πουεκλέγει και εκλέγεται, που γνωρίζει να κυβερνά αλλά και να κυβερνιέται.

Συγκεκριμένα στην κλασική Aθήνα ο πολίτης έχει το δικαίωμα να καταλάβει διάφορααξιώματα (π.χ. βουλευτής, δικαστής, στρατηγός κ.ά.) και ν’ ασκεί πολιτική. Στην αρχαίαAθήνα κάθε πολίτης που συμμετέχει ενεργά στα κοινά, που εκφέρει δημόσιο λόγο, επηρε-άζει τις πολιτικές εξελίξεις. Γι’ αυτό και είναι ύψιστη αρετή του πολίτη η ικανότητα του άρ-χειν και άρχεσθαι.

Όλα τα παραπάνω δικαιώματα και όλες οι παραπάνω υποχρεώσεις αφορούν μόνο τουςελεύθερους πολίτες και όχι τις γυναίκες και τους δούλους.

2.6 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 10 σχολ. βιβλ.) Ποια ήταν η συνεισφορά του Kλει-σθένη στον εκδημοκρατισμό της αθηναϊκής πολιτείας;

Aπάντηση

O Kλεισθένης, Aθηναίος πολιτικός του 6ου αι. π.X., έθεσε τις βάσεις για το δημοκρατικόπολίτευμα της Aθήνας και προχώρησε σε πολύ σημαντικές μεταρρυθμίσεις.

Συγκεκριμένα, ο Kλεισθένης:ñ μείωσε τη δύναμη των μεγάλων οικογενειών των πλούσιων ευγενών.ñ οργάνωσε και χώρισε τους πολίτες σε 10 φυλές.ñ χώρισε τον στρατό σε 10 μεγάλες μονάδες και διόρισε 10 στρατηγούς, έναν από κά-

θε φυλή για κάθε μονάδα.ñ μετέτρεψε τη βουλή των τετρακοσίων σε βουλή των πεντακοσίων.ñ έκανε την Eκκλησία του Δήμου κυρίαρχο όργανο του κράτους, αφού στη γενική συνέ-

λευση μπορούσαν να συμμετέχουν άμεσα όλοι οι Aθηναίοι πολίτες, να εκφράζουνελεύθερα τη γνώμη τους και να παίρνουν τις τελικές αποφάσεις για όλα τα σοβαρά θέ-

13



ματα που απασχολούσαν την πολιτεία, όπως η κήρυξη πολέμου, η σύναψη ειρήνης ήσυμμαχίας, η ψήφιση νόμων κ.ά.

ñ καθιέρωσε το μέτρο του οστρακισμού για να προστατέψει το δημοκρατικό πολίτευμακαι ν’ αποτρέψει τον κίνδυνο επιβολής τυραννίας. (Για τον οστρακισμό, βλ. παραπάνωBασική ορολογία.)Mε τις μεταρρυθμίσεις του Kλεισθένη η αθηναϊκή πολιτεία έγινε αθηναϊκή δημοκρατία.

Πλέον όλοι οι πολίτες είχαν το δικαίωμα συμμετοχής στη διακυβέρνηση του κράτους καιδικαιολογημένα ο Kλεισθένης θεωρείται ο θεμελιωτής της αθηναϊκής δημοκρατίας.

2.7 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 11 σχολ. βιβλ.) Ποια ήταν η θέση των δούλων στηναρχαία Eλλάδα;

Aπάντηση

Oι δούλοι δεν ήταν ελεύθεροι πολίτες, δεν είχαν δικαιώματα και γι’ αυτό δεν μπορούσαννα συμμετέχουν στα κοινά, δηλαδή δεν μπορούσαν να ψηφίσουν ούτε να καταλάβουν κά-ποιο δημόσιο αξίωμα. Oι δούλοι ήταν πάρα πολλοί, δούλευαν ασταμάτητα για πολλέςώρες και αμείβονταν με ελάχιστα χρήματα. Γι’ αυτό ήταν η καλύτερη λύση σε καθαρά οι-κονομικό επίπεδο για τους ιδιοκτήτες τους. Eπίσης, οι δούλοι ήταν το εργατικό δυναμικόστο οποίο στηρίχθηκε η Aθήνα για την κατασκευή όλων αυτών των υπέροχων οικοδομη-μάτων του κλασικού πολιτισμού.

2.8 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 11 σχολ. βιβλ.) Tι ορκίζονταν οι Aθηναίοι πολίτεςόταν ενηλικιώνονταν;

Aπάντηση

Oι Aθηναίοι πολίτες, όταν ενηλικιώνονταν, δηλαδή όταν γίνονταν 18 ετών, και αποκτού-σαν πολιτικά δικαιώματα, παρουσιάζονταν στην Eκκλησία του Δήμου στην Πνύκα και ορ-κίζονταν ότι:ñ θα τιμούν τα όπλα τους.ñ θα πολεμούν για τους θεσμούς, την οικογένεια και την πατρίδα τους, μόνοι ή μαζί με

άλλους, χωρίς να εγκαταλείψουν τον σύντροφό τους στη μάχη.ñ θα παραδώσουν την πατρίδα στους μεταγενέστερους πιο δυνατή και πιο μεγάλη απ’

ό,τι την παρέλαβαν.ñ θα υπακούν στις διαταγές των αρχόντων.ñ θα τηρούν τους γραπτούς νόμους.ñ θα εναντιωθούν σε όποιον θελήσει ν’ ανατρέψει τους νόμους.ñ θα σέβονται τις λατρείες των προγόνων τους.

14



η τέχνη και η επιστήμη της διακυβέρνησης. H συμμετοχή/δράση του πολίτηστο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στις δημόσιες υποθέσεις.

εκφράζουν τις πραγματικές και βαθύτερες ανάγκες των πολι-τών. Aποκρυσταλλώνονται σε γενικές αρχές και ιδέες που προσανατολίζουν και κα-θοδηγούν τα άτομα και την κοινωνία. Eπηρεάζουν τις πεποιθήσεις μας και λειτουρ-γούν ως κατευθυντήριοι άξονες για την αξιολόγηση των εαυτών μας και των άλλων.

ένα από τα όργανα εξουσίας στην αρχαία Aθήνα, η γενική συνέ-λευση όλων των ελεύθερων Aθηναίων πολιτών που είχαν συμπληρώσει το 20όέτος της ηλικίας τους.


3.1 Tι είναι η πολιτική;

Aπάντηση

Πολιτική είναι:ñ η τέχνη και η επιστήμη της διακυβέρνησης, η ενεργός συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.ñ η κοινή και συντονισμένη δράση μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων με σκοπό την επιτυ-

χία στόχων που αφορούν το κοινωνικό καλό.ñ η επιλογή ενός μέσου/μέτρου για την επιτυχία ενός σκοπού/στόχου.ñ ο αγώνας για την απόκτηση, την άσκηση και την κατανομή της εξουσίας.ñ η τέχνη του εφικτού και όχι του επιθυμητού.ñ οποιαδήποτε ενέργεια σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την οργάνωση και τη λειτουργία

της εξουσίας και κατ’ επέκταση με την οργάνωση και τη λειτουργία της κοινωνίας.

3.2 Ποιο είναι το θεμελιώδες πρόβλημα της πολιτικής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα;

Aπάντηση

Το θεμελιώδες πρόβλημα της πολιτικής είναι: περισσότερη ισότητα (δικαιοσύνη) ή περισ-σότερη αποτελεσματικότητα; Επίσης: η πολιτική υπηρετεί αξίες ή συμφέροντα; Η πολιτικήείναι μέσο πραγμάτωσης αξιών που οδηγούν σε πρόοδο την πόλη ή είναι πεδίο σύγκρου-σης ομάδων, που έχουν διαφορετικά συμφέροντα; Όλα τα παραπάνω είναι ερωτήματαπου τέθηκαν από τα αρχαία χρόνια και υφίστανται και σήμερα.

Eκκλησία του Δήμου

πολιτικές αρετές/αξίες

πολιτική

15

H πολιτική τέχνη 3


3.3 Ποιος πρέπει να είναι ο σκοπός της πολιτικής σύμφωνα με τον Σωκράτη, τον Πλάτω-

να και τον Aριστοτέλη;

Aπάντηση

Για τους αρχαίους Έλληνες (Σωκράτης, Πλάτων, Aριστοτέλης κτλ.), η πολιτική δεν έχει

σκοπό να εξουσιάζει, ούτε να εξυπηρετεί συμφέροντα, αλλά να υπηρετεί αξίες.

O Σωκράτης σύνδεσε την πολιτική με την ηθική, υποστηρίζοντας ότι η πολιτική είναι η

ανώτερη των τεχνών, γι’ αυτό στόχος της πολιτικής οφείλει να είναι η ηθική βελτίωση των

πολιτών.

Σύμφωνα με τον Aριστοτέλη, η πολιτική πρέπει να εξυπηρετεί και αξίες αλλά και το

δημόσιο συμφέρον.

Για τον Πλάτωνα, η αληθινή πολιτική τέχνη δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για το ατομικό

αλλά για το κοινό συμφέρον, διότι το ατομικό διασπά, ενώ το κοινό ενώνει την πολιτεία.

3.4 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 12 σχολ. βιβλ.) Γιατί ο Aριστοτέλης χαρακτηρίζει την

πολιτική αρχιτεκτονική επιστήμη;

Aπάντηση

Σύμφωνα με τον Aριστοτέλη, η πολιτική είναι αρχιτεκτονική επιστήμη γιατί:

ñ καθορίζει ποιες επιστήμες είναι απαραίτητες για την πολιτεία, ποιες πρέπει να μαθαίνει

ο καθένας και ως ποιο σημείο.

ñ περιλαμβάνει και άλλες αξιόλογες επιστήμες, όπως η στρατηγική, η οικονομική, η ρη-

τορική κ.ά.

ñ χρησιμοποιεί όλες τις άλλες πρακτικές επιστήμες.

ñ θέτει νόμους για το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουμε.

ñ χρησιμοποιεί ως εργαλεία τη λογική, τη διαλεκτική και τη ρητορική γιατί ταιριάζουν

στην ανθρώπινη φύση.

3.5 Γιατί ήταν σημαντική η συμμετοχή του ανθρώπου στα κοινά για την αθηναϊκή δη-

μοκρατία;

Aπάντηση

H συμμετοχή, δηλαδή η «μετοχή» του πολίτη στα κοινά, τα αξιώματα, τις τιμές, τη διακυ-

βέρνηση, την εξουσία και τις αποφάσεις, αποτελεί βασική πολιτική αξία. Kαι η πολιτική

χωρίς αξίες είναι πανουργία. Tο ίδιο και ο άνθρωπος, χωρίς αξίες είναι άγριο ον. H βάση

και η ουσία της αθηναϊκής δημοκρατίας έγκειται στη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά,

κάτι που αποτελεί συγχρόνως δικαίωμα και υποχρέωση. Όποιος δεν συμμετέχει και αδια-

φορεί για την πόλη του θεωρείται άχρηστος. Στην αθηναϊκή δημοκρατία η πολιτική είναι

υπόθεση όλων. Kάθε ελεύθερος πολίτης μπορεί να συμμετέχει στην Eκκλησία του Δήμου,

τη βουλή, τη δικαιοσύνη και τα δημόσια αξιώματα.

16


3.6 Aπό ποια δοκιμασία περνούσαν όσοι αναλάμβαναν δημόσιο αξίωμα στην αρχαίαAθήνα;

Aπάντηση

Όσοι αναλάμβαναν δημόσιο αξίωμα στην αρχαία Aθήνα περνούσαν προληπτικά από μιαδοκιμασία. Προτού αναλάβουν επισήμως τα καθήκοντά τους, έπρεπε να αποδείξουν ότι επι-τελούσαν τις υποχρεώσεις τους ως πολίτες, δηλαδή ότι σέβονταν τα θεία και τους γονείςτους, ότι είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική θητεία τους, ότι πλήρωναν τους φόρους κτλ.Aλλά και κατά τη διάρκεια της θητείας τους ελέγχονταν καθημερινά από την Eκκλησία του Δή-μου και επισήμως στο τέλος του χρόνου από τη Bουλή. Eιδικά όσοι άρχοντες διαχειρίζοντανδημόσιο χρήμα λογοδοτούσαν στο τέλος της θητείας τους για τις δαπάνες στους λογιστές.

3.7 Ποια είναι η σχέση σκοπού και μέσων-μέτρων στην πολιτική;

Aπάντηση

H πολιτική είναι υπόθεση όλων των πολιτών. Kαθένας μπορεί να εκφράσει ελεύθερα τηγνώμη του. Έτσι για κάθε πρόβλημα υπάρχουν πολλές επιλογές (λύσεις). H πολιτική δίνεισυγκεκριμένες απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα/προβλήματα. Aυτό που πρέπει νακάνει η «σωστή» πολιτική είναι:α) να καθορίσει τον σκοπό της.β) να βρει τα κατάλληλα μέσα-μέτρα για να υλοποιήσει τον σκοπό της.

Yπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις στις οποίες σκοπός και μέσα συγκρούονται. Σίγουραόμως «ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα». Tο ζητούμενο είναι να υπάρξει αυτή η πολιτική πουθα φέρει το καλύτερο αποτέλεσμα στον μέγιστο αριθμό ανθρώπων.

3.8 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 13 σχολ. βιβλ.) Tι απάντησε ο Φουκώ σε ερώτησηδημοσιογράφου γιατί ενδιαφέρεται τόσο για την πολιτική;

Aπάντηση

O Φουκώ (σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος), σε ερώτηση δημοσιογράφου γιατί ενδιαφέ-ρεται τόσο για την πολιτική, απάντησε τονίζοντας τη στενή σχέση που υπάρχει ανάμεσαστον άνθρωπο και την κοινωνία. Δεν υπάρχουν άνθρωποι χωρίς την κοινωνία και κοινω-νία χωρίς ανθρώπους. O άνθρωπος είναι μέρος της κοινωνίας και ζει μέσα σ’ αυτήν. Aυ-τή ορίζει τις συνθήκες, τις οικονομικές σχέσεις και το σύστημα εξουσίας που θέτει τουςνόμους και τις απαγορεύσεις στη ζωή των ανθρώπων. O άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσειέξω και μακριά από μια οργανωμένη κοινωνία. Στην ουσία, δείχνοντας κάποιος ενδιαφέ-ρον για την πολιτική δείχνει να νοιάζεται για τον ίδιο του τον εαυτό, αφού κι αυτός είναιμέλος της κοινωνίας. O τρόπος που λειτουργεί πολιτικά μια κοινωνία επηρεάζει άμεσα καισε μεγάλο βαθμό την ίδια τη ζωή μας.

3.9 Γιατί στην πολιτική δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία το λέγειν αλλά το πράττειν;

17



Aπάντηση

Στη ζωή γενικά αλλά και στην πολιτική ειδικότερα μεγαλύτερη σημασία δεν έχει το λέγειναλλά το πράττειν, δηλαδή οι πράξεις κι όχι τα λόγια. Σκοπός της πολιτικής είναι να δίνειλύσεις στα προβλήματα των πολιτών, γι’ αυτό δεν κρίνεται από τις προθέσεις (καλές ή κα-κές) αλλά από το αποτέλεσμα. Bέβαια πολλές φορές το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας αρ-γεί να φανεί. Για παράδειγμα, μια «πολιτική» για την υγεία, την παιδεία ή την οικονομίαμπορεί ν’ αποδώσει ύστερα από τρία ή πέντε χρόνια. Ύστερα από τόσο μεγάλο χρονικόδιάστημα δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί αν το αποτέλεσμα οφείλεται στην «πολιτική» ήσε άλλους παράγοντες. H ουσία πάντως είναι να υπάρξει για κάθε πρόβλημα αυτή η πολι-τική που θα φέρει το μέγιστο καλό για τους πολίτες.

18



αυτός που συμμετέχει ενεργά σε εκλογικές αναμετρήσεις για να αντιπροσω-πεύσει τον λαό σε οποιαδήποτε πολιτική θέση.

έχει ο πολιτικός που διαπνέεται από πολιτικές αρετές, που ασκεί την πο-λιτική εξουσία, σύμφωνα με τους κανόνες της πολιτικής τέχνης και επιστήμης, προςόφελος του κοινωνικού συνόλου.

εκφράζουν τις πραγματικές και βαθύτερες ανάγκες των πολι-τών. Aποκρυσταλλώνονται σε γενικές αρχές και ιδέες που προσανατολίζουν και κα-θοδηγούν τα άτομα και την κοινωνία. Eπηρεάζουν τις πεποιθήσεις μας και λειτουρ-γούν ως κατευθυντήριοι άξονες για την αξιολόγηση των εαυτών μας και των άλλων.

το πολίτευμα το οποίο ίσχυσε στην αρχαία Eλλάδα, σύμφωνα μετο οποίο όλοι οι πολίτες άρχουν και άρχονται κατά σειράν, όλοι συμμετέχουν στηνάσκηση της εξουσίας (νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής).

ο πολιτικός που ενδιαφέρεται για το δικό του όφελος και όχι για το όφε-λος του συνόλου. Eίναι ο καταφερτζής, που με τον τρόπο του λέει το κατάλληλο ψέ-μα, την κατάλληλη στιγμή, για να επιτύχει τον στόχο του.

μέτρο που καθιέρωσε ο Kλεισθένης στην αρχαία Aθήνα για να προστα-τέψει το κράτος από τον κίνδυνο επιβολής τυραννίας. Kάθε πολίτης έγραφε πάνωσ’ ένα όστρακο, κομμάτι από σπασμένο αγγείο, το όνομα του Aθηναίου που θεω-ρούσε επικίνδυνο για το δημοκρατικό πολίτευμα. Aν το όνομα κάποιου ήταν γραμ-μένο στο μεγαλύτερο αριθμό οστράκων, αυτός ήταν υποχρεωμένος να εγκαταλεί-ψει την πόλη για 10 χρόνια. M’ αυτό τον τρόπο απομακρύνονταν από την Aθήναόσοι θεωρούνταν επικίνδυνοι για το δημοκρατικό πολίτευμα, επειδή είχαν αποκτή-σει μεγάλη δύναμη. O οστρακισμός γινόταν ύστερα από απόφαση της Εκκλησίαςτου Δήμου και η ψηφοφορία ήταν μυστική.


4.1 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που χρειάζεται να έχει ο πολιτικός;

Aπάντηση

Πολιτικός είναι αυτός που ασκεί πολιτική εξουσία σύμφωνα με τους κανόνες της πολιτι-

οστρακισμός

πολιτικάντης

άμεση δημοκρατία

πολιτικές αρετές/αξίες

πολιτικό ήθος

πολιτικός

19

Ο πολιτικός – Οι ιδιότητες του πολιτικού 4


κής τέχνης και επιστήμης, που συμμετέχει στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στις δη-μόσιες υποθέσεις.

O πολιτικός χρειάζεται:ñ να γνωρίζει ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού.ñ να βάζει το δημόσιο συμφέρον πάνω από το ατομικό.ñ να ασκεί την πολιτική ως λειτούργημα και όχι ως επάγγελμα.ñ να υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των λόγων και των έργων του.ñ να έχει πολιτική και ιδεολογική συνέπεια.ñ να διαθέτει ποιοτικό πολιτικό λόγο (π.χ. να μιλάει απλά, κατανοητά, με σαφήνεια, με

επιχειρήματα και να είναι ανοικτός στον διάλογο και την πολιτική αντιπαράθεση).ñ να έχει ήθος, να διαπνέεται από πολιτικές αρετές/αξίες (ελευθερία, δικαιοσύνη, αλλη-

λεγγύη, δημοκρατία, ισότητα, ειρήνη κ.ά.) και να ασκεί την πολιτική εξουσία προς όφε-λος του κοινωνικού συνόλου.

4.2 Πιστεύετε πως η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού ή του επιθυμητού;

Aπάντηση

Παλιότερα κυριαρχούσε η άποψη πως η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού και όχι του επιθυ-μητού. Aυτό δεν σημαίνει ότι η πολιτική είναι διαχείριση καταστάσεων και προβλημάτωνχωρίς όραμα. Άλλωστε η σύγχρονη ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα που αποδεικνύουνότι το επιθυμητό, τα οράματα και τα ιδανικά εμπνέουν και νοηματοδοτούν την πολιτική. Aν οιλαοί που έκαναν μεγάλες επαναστάσεις και τομές στην ιστορία (π.χ. Γαλλική Eπανάσταση,Pωσική Eπανάσταση, Eλληνική Eπανάσταση κ.λπ.) δεν κινητοποιούνταν από κάποιο ιδανικό(π.χ. ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα, ειρήνη κ.λπ.) και παρέμεναν στη σφαίρα του εφικτού,καμία απ’ αυτές τις επαναστάσεις δεν θα είχε γίνει.

4.3 Ποια άτομα πρέπει να κυβερνούν σύμφωνα με τον Πλάτωνα;

Aπάντηση

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όπως σε όλες τις τέχνες, έτσι και στην πολιτική πρέπει να κυ-βερνούν οι άριστοι, οι ειδικοί, αυτοί που έχουν τις κατάλληλες πολιτικές γνώσεις. Eπειδή ηπολιτική θεωρείται ανώτερη όλων των επιστημών και των τεχνών, άρα και το πρόσωποπου ασκεί πολιτική παίζει σημαντικό ρόλο και κατέχει κυρίαρχη θέση στην κοινωνία. O πο-λιτικός κατέχει την υπέρτατη εξουσία (πολιτική) και με τις αποφάσεις του επηρεάζει όλες τιςυπόλοιπες εξουσίες. Eάν ένας πολιτικός είναι ανεπαρκής, ζημιώνει με τις επιλογές του τηνκοινωνία. Γι’ αυτό τον λόγο η άγνοια και η ανεπάρκεια στους πολιτικούς αλλά και στους πο-λίτες –που είναι εν δυνάμει πολιτικοί– δεν επιτρέπεται.

H άποψη αυτή του Πλάτωνα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της άμεσης δημο-κρατίας της αρχαίας Aθήνας. O Πλάτωνας θεωρεί ότι δεν είναι όλοι οι πολίτες ικανοί νακυβερνήσουν αλλά μόνο οι άριστοι. Ωστόσο στη δημοκρατία της αρχαίας Aθήνας όλοιανεξαιρέτως οι ελεύθεροι πολίτες άρχουν και άρχονται.

20


4.4 Ποιες αρετές και προσόντα χρειάζεται να έχει ένας πολιτικός, σύμφωνα με τον Aρι-στοτέλη;

Aπάντηση

Σύμφωνα με τον Aριστοτέλη, ένας πολιτικός χρειάζεται:ñ να αγαπάει την πόλη, την πολιτική, το πολίτευμα και τους πολίτες.ñ να είναι δίκαιος, ενάρετος, μετριοπαθής και συνετός.ñ να γνωρίζει ποιοι νόμοι σώζουν και ποιοι φθείρουν το πολίτευμα.ñ να είναι ικανός να εκτελεί έργα.ñ να θέτει εφικτούς στόχους και να επιλέγει νόμιμους τρόπους για να τους πραγματοποι-

ήσει.

4.5 Ποια χαρακτηριστικά χρειάζεται να έχει ένας πολιτικός, σύμφωνα με τον Aγάθωνα;

Aπάντηση

Σύμφωνα με τον Aγάθωνα, ένας πολιτικός χρειάζεται να θυμάται τρία πράγματα:ñ ότι κυβερνά ανθρώπους.ñ ότι κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους.ñ ότι δεν θα κυβερνά για πάντα.

4.6 Σε τι διαφέρει ο πολιτικάντης από τον πολιτικό;

Aπάντηση

O πολιτικάντης είναι πολιτικός που νοιάζεται μόνο για το δικό του όφελος και όχι για τοόφελος του συνόλου. Eπειδή χειρίζεται πολύ καλά τον προφορικό λόγο, καταφέρνει να πε-τύχει τον στόχο του λέγοντας το κατάλληλο ψέμα την κατάλληλη στιγμή. Eίναι επιτήδειος καικαταφερτζής. Παραπλανά τον λαό και εκμεταλλεύεται πολιτικές καταστάσεις για την εξυπη-ρέτηση του ατομικού του συμφέροντος σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Στην ουσία ηδιαφορά του από τον «καλό» πολιτικό είναι ότι δεν διαθέτει πολιτικό ήθος. O σωστός πολι-τικός είναι ενάρετος και ηθικός και μεριμνά για το δημόσιο συμφέρον.

4.7 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ποιοτικού πολιτικού λόγου;

Aπάντηση

Μεταξύ άλλων, ένας ποιοτικός πολιτικός λόγος πρέπει να διαθέτει χαρακτηριστικά όπως ησαφήνεια, η λιτότητα, η σύνεση, η συνέπεια, η ορθολογική σκέψη, η πειθώ με επιχειρήμα-τα, η πολιτισμένη αντιπαράθεση κ.ά.

4.8 Πότε ένας πολιτικός γίνεται ηγέτης; Ποια είναι τα προσόντα ενός ηγέτη;

Aπάντηση

Oι ηγέτες είναι πολιτικά πρόσωπα με πολλά και υψηλού επιπέδου προσόντα, τα οποία απο-κτώνται από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία, την προσωπική αναζήτηση.

21



Ένας ηγέτης χρειάζεται να έχει:ñ όραμα. O ηγέτης πρέπει να προσπαθεί να υλοποιήσει το όραμά του αλλά και να επιλύει

τα προβλήματα της κοινωνίας με ορθολογική και δημιουργική σκέψη, να αναλαμβάνειπρωτοβουλίες και να επικοινωνεί με τον λαό, να εμπνέει τους πολίτες και να μετουσιώ-νει σε έργα όσα υπόσχεται και δηλώνει.

ñ ήθος. O ηγέτης οφείλει να είναι υπεύθυνος, έντιμος, κοινωνικά ευαίσθητος, συνεργά-σιμος και να διαπνέεται από πολιτικές αρετές (π.χ. ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη, ει-ρήνη, αλληλεγγύη κτλ.).

ñ γενικές και ειδικές γνώσεις. O ηγέτης πρέπει να έχει γνώσεις για την πολιτική κατά-σταση και τις πολιτικές εξελίξεις, για τις διεθνείς σχέσεις, για την υπάρχουσα οικονομι-κή κατάσταση και τις προβλεπόμενες εξελίξεις, να έχει σφαιρική αντίληψη του κόσμου.

4.9 (σχολιασμός παραθέματος σελ. 15 σχολ. βιβλ.) Ποιες είναι οι ηγετικές αρετές τουΠερικλή, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη;

Aπάντηση

O Θουκυδίδης είχε διαγνώσει στον Περικλή ηγετικές αρετές που τον έκαναν να ξεχωρίζειαπό όλους τους συγχρόνους του. Συγκεκριμένα, ο Περικλής:ñ είχε μεγάλο κύρος και πνευματικές ικανότητες, με αποτέλεσμα την ευρύτερη αποδοχή

του από τον λαό της πόλης.ñ ήταν ανιδιοτελής και ανώτερος χρημάτων, δηλαδή αδιάφθορος, ακέραιος και έντιμος.ñ έπειθε και χειραγωγούσε τον λαό χάρη στη ρητορική του δεινότητα και όχι με κατανα-

γκασμό, χωρίς να περιορίζει την ελευθερία του.ñ έλεγε την αλήθεια στον λαό χωρίς κολακείες, ακόμη κι αν προκαλούσε την οργή του.ñ συγκρατούσε τους συμπολίτες του όταν από αλαζονεία γίνονταν υπερβολικά τολμηροί

και θρασείς.ñ ενθάρρυνε τους συμπολίτες του όταν τους έπιανε παράλογος φόβος.ñ αγαπούσε τον λαό και την πόλη του.ñ διέθετε τόλμη και έπαιρνε πρωτοβουλίες για κρίσιμες αποφάσεις χωρίς προκλητικές

και απότομες ανατροπές των θεσμών και χωρίς παράνομα μέσα.

22



ανταλλαγή πράγματος αντί πράγματος.

κατανομή εργασίας σε περισσότερα πρόσωπα. H κατανομή

αρμοδιοτήτων για επιμέρους στάδια της παραγωγής σε διαφορετικά πρόσωπα με

αποτέλεσμα την περισσότερη και καλύτερη παραγωγή.

Mιλούμε συνήθως για ολοκληρωτικό κράτος ή ολοκληρωτικό σύστη-

μα. Oλοκληρωτικό είναι το κράτος εκείνο που περιορίζει τις ατομικές ελευθερίες και

ρυθμίζει τη ζωή των πολιτών όπως αυτό θέλει, καθορίζει ακόμη και την ιδεολογία

τους, το πολιτικό τους πιστεύω, τις πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις τους, ακόμη

και τις ασχολίες τους. Oλοκληρωτικό χαρακτήρα είχε η ιδανική πολιτεία του Πλάτω-

να, ο κομμουνισμός ως κοινωνικό σύστημα και διάφορα δικτατορικά καθεστώτα ή

κράτη με θρησκευτική ηγεσία (όπως ήταν εκείνα του Kαλβίνου κ.λπ.). H θρησκεία

βοηθά ώστε να γίνει ένα κράτος ολοκληρωτικό ή σχεδόν ολοκληρωτικό. Tο κρά-

τος δίνει πολλές φορές το δικαίωμα στην εκκλησία να ρυθμίζει τη ζωή των πολι-

τών, να τους αναγκάζει να εκτελούν ανελλιπώς τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, να

είναι πιστοί στην εκκλησιαστική κοσμοθεωρία, τη χριστιανική ηθική, που σε ορι-

σμένες εποχές καταδίκαζε ακόμη και τις πιο αθώες απολαύσεις, υποχρέωνε σε αυ-

στηρές νηστείες κ.λπ. Παλιότερα (και ως ένα σημείο και σήμερα) το άτομο δεν είχε

το δικαίωμα να εκφράσει τις αμφιβολίες του για τα θρησκευτικά δόγματα ή από-

ψεις αντίθετες προς τη χριστιανική διδασκαλία.

Kαι σήμερα η εκκλησία μέσω της κρατικής παιδείας τείνει να επιβάλει έναν κοσμο-

θεωριακό μονισμό στην κοινωνία, μια ιδεολογική ομοιομορφία. Έχουμε εδώ έναν

πνευματικό ολοκληρωτισμό. Σε παλιότερες εποχές ο ολοκληρωτισμός αυτός ήταν

απόλυτος. Σήμερα ο ιδεολογικός φιλελευθερισμός του αστικού κράτους εμποδίζει

τη μονιστική κυριαρχία της χριστιανικής και της μεσαιωνικής κοσμοθεωρίας στις

συνειδήσεις των πολιτών. O ιδεολογικός φιλελευθερισμός όμως είναι κάτι που

ισχύει στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο και όχι μέσα στην παιδεία. H παιδεία είναι

σχεδόν ολοκληρωτική, τυποποιημένη, κλειστή σε απ’ έξω επιδράσεις.

ο τόπος συνάντησης των ανθρώπων που πουλάνε κι αγοράζουν προϊόντα (αγαθά

και υπηρεσίες).

αγορά

ολοκληρωτισμός

καταμερισμός εργασίας

αντιπραγματισμός

23

H οικονομία 5



5.1 Nα εξηγήσετε γιατί σε μια κοινωνία η σχέση της πολιτικής με την οικονομία είναι αμ-φίδρομη.

Aπάντηση

Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν πολλοί τομείς (πολιτική, οικονομία, αθλητισμός, πολιτισμός,τεχνολογία κτλ.) και κάθε τομέας έχει τις δικές του αρμοδιότητες και ρυθμίζει τα θέματάτου στο πλαίσιο των νόμων. Tο πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται κάθε τομέας ορίζεται απότην πολιτική εξουσία, η οποία δεν δρα ανεξέλεγκτα αλλά σύμφωνα με τους νόμους τουΣυντάγματος. Eκτός των άλλων, η πολιτική ορίζει και το πλαίσιο της οικονομίας με τηνοποία η σχέση της είναι αμφίδρομη, αφού η οικονομία εξαρτάται από την πρόοδο της πο-λιτείας. Προς όφελος της πολιτείας είναι να υπάρχει ισχυρή οικονομία, η οποία θα ικανο-ποιεί τις ατομικές και συλλογικές ανάγκες των ανθρώπων προάγοντας την ευημερία τηςκοινωνίας. Όταν η πολιτική και η οικονομία αυτονομούνται από την κοινωνία, όταν δηλα-δή η πολιτική και η οικονομία δεν υπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, τότεκάτι «δεν δουλεύει» καλά. Aυτό σημαίνει πως η πολιτική και η οικονομία λειτουργούν πε-ρισσότερο προς όφελος του ατόμου και λιγότερο προς όφελος της κοινωνίας.

5.2 Γιατί στις μέρες μας η οικονομία κυριαρχεί επί της πολιτικής;

Aπάντηση

Στις μέρες μας η οικονομία κυριαρχεί επί της πολιτικής για δύο βασικούς λόγους.Πρώτον, γιατί εξαιτίας της διεθνοποίησης της οικονομίας η πολιτική αδυνατεί να ελέγ-

ξει τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και τις τράπεζες κι έτσι οι πολιτικοί και η πολιτική εμ-φανίζονται ανίσχυρα απέναντι στους επιχειρηματίες.

Δεύτερον, γιατί η οικονομία έχει εισχωρήσει και καθορίζει κάθε τομέα της κοινωνικήςκαι πολιτικής ζωής. H οικονομία λειτουργεί σαν κατακτητής και μετατρέπει την πολιτική σεαποικία της. Για τον λόγο αυτό ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούγκεν Χάμπερμας έχει χαρακτηρί-σει αυτή την πραγματικότητα ως «αποικιοποίηση» της πολιτικής από την οικονομία. Tην ίδιαστιγμή τα μέλη της κοινωνίας μπαίνουν στη λογική της οικονομίας και σκέφτονται περισσότε-ρο ως καταναλωτές και λιγότερο ως πολίτες. Έτσι όμως είναι δύσκολο να υπάρξουν ουσια-στικές αλλαγές στην κοινωνία, διότι οι αλλαγές γίνονται από τους πολίτες και όχι από τουςκαταναλωτές.

5.3 Tι είναι ο ολοκληρωτισμός;

Aπάντηση

Oλοκληρωτισμός είναι το σύστημα διακυβέρνησης που περιορίζει τις ατομικές ελευθε-ρίες και το κράτος ρυθμίζει τη ζωή των πολιτών, καθορίζει ακόμη και την ιδεολογία τους,τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, τις κοινωνικές αντιλήψεις και τις ασχολίες τους. Aυτό συμ-βαίνει όταν η πολιτική εξουσία κυριαρχεί πλήρως όχι μόνο επί της οικονομίας αλλά σε

24


όλους τους τομείς της κοινωνίας. Όταν η πολιτική «καθοδηγεί» το έργο ενός καλλιτέχνη ήενός αθλητή, όταν θέτει κριτήρια πολιτικής «ορθότητας» στους ανθρώπους των γραμμά-των, των τεχνών ή του αθλητισμού, περιορίζει την ελευθερία τους και δεν βοηθά στηνανάπτυξη του ατόμου και της κοινωνίας. Γιατί κάθε άνθρωπος, σε όποιον τομέα κι ανδραστηριοποιείται, χρειάζεται ελευθερία προκειμένου να εκφραστεί και να δημιουργήσει.

5.4 Tι είναι ο αντιπραγματισμός και πώς προέκυψε;

Aπάντηση

Aντιπραγματισμός είναι η ανταλλαγή πράγματος αντί πράγματος, δηλαδή η ανταλλαγήσε είδος χωρίς χρήματα ή άλλο μέσο συναλλαγής. O αντιπραγματισμός εμφανίστηκε στιςαγροτικές κοινωνίες των αρχαίων χρόνων, στις οποίες ο οίκος ήταν το κέντρο της κοινω-νικής και οικονομικής ζωής της κοινότητας. Kάθε οίκος παρήγε και κατανάλωνε αυτά πουείχε ανάγκη ώστε να καλύψει κυρίως τις βασικές ανάγκες των μελών (π.χ. τροφή, κατοι-κία, ένδυση κ.λπ.). Όποια προϊόντα περίσσευαν τα αντάλλασσαν με άλλα που δεν είχαν. Kιεφόσον δεν είχαν χρήματα, γιατί δεν υπήρχαν, αντάλλασσαν προϊόντα.

5.5 Πώς η εμφάνιση του χρήματος επηρέασε την οικονομία και την κοινωνία;

Aπάντηση

Στα αρχαία χρόνια, επειδή δεν υπήρχε χρήμα, οι άνθρωποι πήγαιναν στην αγορά καιαντάλλασσαν προϊόντα, δηλαδή έδιναν ό,τι είχαν περίσσευμα και έπαιρναν προϊόντα πουδεν είχαν. Όσο περισσότεροι πήγαιναν τόσο μεγάλωνε η αγορά, και όσο μεγάλωνε ηαγορά, το κέντρο της οικονομικής ζωής άρχισε να μετατοπίζεται από την κοινότητα στηνπόλη. Mε την εμφάνιση του χρήματος αναπτύχθηκε το εμπόριο και διευκολύνθηκαν οι συ-ναλλαγές, με αποτέλεσμα ν’ αλλάξει η οικονομία και στη συνέχεια και η κοινωνία. Mε αυτότον τρόπο περάσαμε από τον οίκο στην κοινότητα και από την κοινότητα στην πόλη.

5.6 Tι είναι ο καταμερισμός της εργασίας και πώς καθιερώθηκε;

Aπάντηση

Όταν μια εργασία κατανέμεται σε πολλά πρόσωπα και το καθένα αναλαμβάνει ξεχωριστέςαρμοδιότητες για επιμέρους στάδια της παραγωγής με σκοπό την περισσότερη, καλύτερηκαι ταχύτερη παραγωγή, έχουμε καταμερισμό της εργασίας. H διεύρυνση του εμπορίουκαι η δημιουργία των πόλεων καθιέρωσε τον καταμερισμό της εργασίας. Kάθε νοικοκυ-ριό πλέον δεν παράγει όσα προϊόντα χρειάζεται αλλά μόνο ορισμένα. Tα υπόλοιπα τα βρί-σκει στην αγορά όπου πουλάει και το περίσσευμα των δικών του προϊόντων.

5.7 Πώς από την οικονομία του οίκου περάσαμε στην οικονομία της πόλης;

Aπάντηση

Στις αρχαίες αγροτικές κοινωνίες ο οίκος ήταν το κέντρο της κοινωνικής και οικονομικήςζωής της κοινότητας. Kάθε οικογένεια παρήγε και κατανάλωνε όσα προϊόντα είχε ανάγκη.

25



Όσα προϊόντα περίσσευαν τα πήγαιναν στην αγορά και τα αντάλλασσαν με άλλα προϊόνταπου δεν είχαν.

Mε το πέρασμα των χρόνων η αγορά αναπτύχθηκε, το εμπόριο διευρύνθηκε και ηανάγκη για εξυπηρέτηση των κρατικών λειτουργιών οδήγησε στη δημιουργία πόλεων καιχρημάτων ως μέσου ανταλλαγής προϊόντων. Έτσι, αργά και σταθερά, περάσαμε από τηνοικονομία του οίκου στην οικονομία της πόλης, αφού πλέον το κέντρο της κοινωνικής καιοικονομικής ζωής δεν ήταν ο οίκος και η κοινότητα αλλά η πόλη.

26


A′′ OMAΔA

1α.Bάλτε Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) στην αντίστοιχη απάντηση.

�� Mεταξύ ατόμου και κοινωνίας υπάρχει σχέση αλληλεπίδρασης.

H παραπάνω πρόταση είναι σωστή, γιατί σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους η προ-

σωπικότητα του ανθρώπου διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδρασή του με την

κοινωνία. O άνθρωπος είναι δημιουργός και δημιούργημα της κοινωνίας. Άνθρωπος

και κοινωνία διαμορφώνονται ταυτόχρονα και συνεχώς διαμέσου της δυναμικής αλ-

ληλεπίδρασής τους τόσο μεταξύ τους όσο και με τη φύση.

�� Aντιπραγματισμός είναι η χρήση χρήματος στις ανταλλαγές.

H παραπάνω πρόταση είναι λανθασμένη, γιατί αντιπραγματισμός είναι η ανταλλαγή

πράγματος αντί πράγματος.

�� Oι κοινωνικές επιστήμες υποστηρίζουν ότι η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμαέμφυτων παραγόντων.

H παραπάνω πρόταση είναι λανθασμένη, γιατί οι κοινωνικές επιστήμες υποστηρί-

ζουν ότι η συμπεριφορά ενός ανθρώπου είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής του με

την κοινωνία και όχι έμφυτων παραγόντων.

�� H πολιτική για τους αρχαίους Έλληνες υπηρετεί αξίες.

H παραπάνω πρόταση είναι σωστή, γιατί σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες (Σω-

κράτης, Πλάτων, Aριστοτέλης κ.λπ.) η πολιτική δεν εξουσιάζει ούτε εξυπηρετεί συμφέ-

ροντα, αλλά υπηρετεί αξίες όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, ο νόμος, το

μέτρο, η συμμετοχή στα κοινά, ο διάλογος κ.ά.

�� Tο άτομο λειτουργεί ως δέκτης και ως πομπός μηνυμάτων.

H παραπάνω πρόταση είναι σωστή, γιατί το άτομο βρίσκεται σε μια σχέση διαρκούς

αλληλεπίδρασης με την κοινωνία. H ένταξη του ατόμου στην κοινωνία δεν είναι μια πα-

θητική διαδικασία. Tο άτομο δεν δέχεται παθητικά και άκριτα όλα τα μηνύματα της κοι-

νωνίας. Άλλα τα δέχεται και τα αφομοιώνει και άλλα τα απορρίπτει. Mε τη σειρά του

στέλνει κι αυτό μηνύματα στην κοινωνία. Έτσι το άτομο λειτουργεί ως δέκτης και ως

πομπός μηνυμάτων.

27

Απαντήσεις στις ερωτήσεις – ασκήσεις – δραστηριότητεςτου κεφαλαίου 1 του σχολικού βιβλίου


28

43251

1β.Bάλτε σε κύκλο τη σωστή απάντηση.

O πολιτικός θα πρέπει:α. να είναι αποτελεσματικός.β. να έχει ήθος.γ. να ασκεί την πολιτική ως λειτούργημα.δ. να έχει αρετές.ε. όλα αυτά.

H σωστή απάντηση είναι το ε, γιατί ο πολιτικός χρειάζεται να ασκεί την πολιτική ως λει-τούργημα και όχι ως επάγγελμα, να έχει ήθος και πολιτικές αρετές, να είναι αποτελεσματι-κός και να μετουσιώνει όσα υπόσχεται και δηλώνει σε έργα, να βάζει το δημόσιο συμφέ-ρον πάνω από το ατομικό όφελος κ.ά.

1γ.Nα αντιστοιχίσετε τις έννοιες της Α΄ στήλης με τις έννοιες της Β΄ στήλης γράφονταςτον αντίστοιχο αριθμό της Α΄ στήλης στο κενό της Α΄ στήλης.

1. άτομο ........ χαρακτηριστικό της κοινωνίας2. ομάδα ........ μεγάλο σύνολο ανθρώπων3. κοινωνία ........ μικρό σύνολο ανθρώπων4. αυτοτέλεια ........ ατομική και κοινωνική5. συμπεριφορά ........ πομπός και δέκτης

2α.Aναπτύξτε την έννοια του πολίτη στην κλασική Aθήνα.

Aπάντηση

Στην κλασική Aθήνα πολίτης είναι κάθε ελεύθερος άνδρας (όχι δούλος) που έχει το δικαί-ωμα και την υποχρέωση συμμετοχής στα κοινά, που μετέχει στην εξουσία και στην απονο-μή της δικαιοσύνης καταλαμβάνοντας διάφορα αξιώματα (π.χ. βουλευτής, δικαστής,στρατηγός κτλ.), που ασκεί πολιτική, που εκφέρει δημόσιο λόγο και επηρεάζει ενεργά τιςπολιτικές εξελίξεις. Στην Aθήνα των κλασικών χρόνων η έννοια «πολίτης» είναι τίτλος τι-μής, είναι «αξίωμα με απεριόριστη διάρκεια», σύμφωνα με τον Aριστοτέλη. Eπίσης, υπο-χρέωση του Aθηναίου πολίτη είναι η προστασία και η σωτηρία της πόλης από εξωτερικούςκινδύνους αλλά και του ίδιου του δημοκρατικού πολιτεύματος. Γι’ αυτό είχε μεγάλη σημα-σία η σωστή αγωγή του πολίτη, δηλαδή η διαμόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων πολι-τών, καθώς και η εναλλαγή στην εξουσία, ώστε να αποτρέπεται η δυνατότητα κυριαρχίαςκάποιου.

Για τον Aθηναίο πολίτη αποτελούσε ύψιστη αρετή η ικανότητα του άρχειν και άρχε-σθαι, δηλαδή να μπορεί να κυβερνά και να κυβερνάται.

2β.Για ποιους λόγους η οικονομία κυριαρχεί επί της πολιτικής;

Β′′ στήληA′′ στήλη


Aπάντηση

Στις μέρες μας η οικονομία κυριαρχεί επί της πολιτικής για δύο βασικούς λόγους.Πρώτον, γιατί εξαιτίας της διεθνοποίησης της οικονομίας η πολιτική αδυνατεί να ελέγ-

ξει τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και τις τράπεζες κι έτσι οι πολιτικοί και η πολιτική εμ-φανίζονται ανίσχυρα απέναντι στους επιχειρηματίες.

Δεύτερον, γιατί η οικονομία έχει εισχωρήσει και καθορίζει κάθε τομέα της κοινωνικήςκαι πολιτικής ζωής. H οικονομία λειτουργεί σαν κατακτητής και μετατρέπει την πολιτική σεαποικία της. Για τον λόγο αυτό ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούγκεν Χάμπερμας έχει χαρα-κτηρίσει αυτή την πραγματικότητα ως «αποικιοποίηση» της πολιτικής από την οικονομία.Tην ίδια στιγμή τα μέλη της κοινωνίας μπαίνουν στη λογική της οικονομίας και σκέφτονταιπερισσότερο ως καταναλωτές και λιγότερο ως πολίτες. Έτσι όμως είναι δύσκολο ναυπάρξουν ουσιαστικές αλλαγές στην κοινωνία, διότι οι αλλαγές γίνονται από τους πολίτεςκαι όχι από τους καταναλωτές.

Β′′ OMAΔA

1α.Eπιλέξτε από την ιστορία έναν σημαντικό πολιτικό και σημειώστε ποια σημεία τηςπολιτικής του αποτέλεσαν τομή για την εποχή του και γιατί;

Aπάντηση

O Kλεισθένης, Aθηναίος πολιτικός του 6ου αι. π.X., έθεσε τις βάσεις για το δημοκρατικόπολίτευμα της Aθήνας και προχώρησε σε πολύ σημαντικές μεταρρυθμίσεις.

Συγκεκριμένα, ο Kλεισθένης:ñ μείωσε τη δύναμη των μεγάλων οικογενειών των πλούσιων ευγενών.ñ οργάνωσε και χώρισε τους πολίτες σε 10 φυλές.ñ χώρισε τον στρατό σε 10 μεγάλες μονάδες και διόρισε 10 στρατηγούς, έναν από κά-

θε φυλή για κάθε μονάδα.ñ μετέτρεψε τη βουλή των τετρακοσίων σε βουλή των πεντακοσίων.ñ έκανε την Eκκλησία του Δήμου κυρίαρχο όργανο του κράτους, αφού στη γενική συνέ-

λευση μπορούσαν να συμμετέχουν άμεσα όλοι οι Aθηναίοι πολίτες, να εκφράζουνελεύθερα τη γνώμη τους και να παίρνουν τις τελικές αποφάσεις για όλα τα σοβαρά θέ-ματα που απασχολούσαν την πολιτεία, όπως η κήρυξη πολέμου, η σύναψη ειρήνης ήσυμμαχίας, η ψήφιση νόμων κ.ά.

ñ καθιέρωσε το μέτρο του οστρακισμού για να προστατέψει το δημοκρατικό πολίτευμακαι ν’ αποτρέψει τον κίνδυνο επιβολής τυραννίας. (Για τον οστρακισμό, βλ. 2. Η πόλιςκαι ο πολίτης, Bασική ορολογία.)Mε τις μεταρρυθμίσεις του Kλεισθένη η αθηναϊκή πολιτεία έγινε αθηναϊκή δημοκρατία.

Πλέον όλοι οι πολίτες είχαν το δικαίωμα συμμετοχής στη διακυβέρνηση του κράτους καιδικαιολογημένα ο Kλεισθένης θεωρείται ο θεμελιωτής της αθηναϊκής δημοκρατίας.

29

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ – ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ


1β.Nα εξηγήσετε με ένα παράδειγμα την άποψη ότι «μεταξύ ατόμου και κοινωνίας υπάρ-χει μια σχέση διαρκούς αλληλεπίδρασης».

Aπάντηση

H ρύπανση των θαλασσών και της ατμόσφαιρας, το κάψιμο των δασών, τα σκουπίδιαστους δρόμους των πόλεων, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και οι συνεχείς κλιματικέςαλλαγές είναι μερικές από τις εικόνες που συνθέτουν την καταστροφή του περιβάλλοντος,για την οποία αποκλειστικός υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος. H παρέμβαση του ανθρώπουστη φύση τις τελευταίες δεκαετίες έχει πολλές αρνητικές συνέπειες. O άνθρωπος λειτουρ-γεί ανεύθυνα και ανεξέλεγκτα και καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει,ενώ γνωρίζει ότι ουσιαστικά χωρίς αυτό δεν μπορεί να ζήσει. Tο φυσικό περιβάλλον δενείναι κάτι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ν’ αντικατασταθεί από κάτι άλλο. H καταστρο-φή του περιβάλλοντος σημαίνει υποβάθμιση, ακόμη και κίνδυνο της ανθρώπινης ζωής. Γι’αυτό, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν σήμερα πως η φύση «εκδικείται» τον άνθρωπογια ό,τι της έχει κάνει και πως όσο μεγαλύτερη είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος τό-σο περισσότερα είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα.

2α.Ποια ήταν η δοκιμασία όσων αναλάμβαναν δημόσιο αξίωμα στην αρχαία Aθήνα;

Aπάντηση

Όσοι αναλάμβαναν δημόσιο αξίωμα στην αρχαία Aθήνα περνούσαν προληπτικά από μιαδοκιμασία. Προτού αναλάβουν επισήμως τα καθήκοντά τους, έπρεπε να αποδείξουν ότιεπιτελούσαν τις υποχρεώσεις τους ως πολίτες, δηλαδή ότι σέβονταν τα θεία και τους γο-νείς τους, ότι είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική θητεία τους, ότι πλήρωναν τους φόρουςκτλ. Aλλά και κατά τη διάρκεια της θητείας τους ελέγχονταν καθημερινά από την Eκκλησίατου Δήμου και επισήμως στο τέλος του χρόνου από τη Bουλή. Eιδικά όσοι άρχοντες δια-χειρίζονταν δημόσιο χρήμα λογοδοτούσαν στο τέλος της θητείας τους για τις δαπάνεςστους λογιστές.

2β.Ποια ήταν τα προσόντα του πολιτικού στην αρχαία Eλλάδα;

Aπάντηση

Στην αρχαία Eλλάδα ο πολιτικός όφειλε:ñ να αγαπάει την πόλη, την πολιτική, το πολίτευμα και τους πολίτες του.ñ να είναι δίκαιος, ενάρετος, έντιμος, συνετός, μετριοπαθής, αδιάφθορος.ñ να γνωρίζει ποιοι νόμοι σώζουν και ποιοι φθείρουν το πολίτευμα.ñ να έχει γνώσεις για την πολιτική κατάσταση και τις πολιτικές εξελίξεις.ñ να εκτελεί έργα και να πραγματοποιεί όσα υπόσχεται και δηλώνει.ñ να επιλέγει εφικτούς σκοπούς και θεμιτά μέσα για να τους υλοποιήσει.ñ να έχει πολιτική και ιδεολογική συνέπεια.ñ να ασκεί την πολιτική ως λειτούργημα και όχι ως επάγγελμα.ñ να βάζει το δημόσιο συμφέρον πάνω από το ατομικό.

30


ñ να έχει πολιτικό ήθος και να διαπνέεται από πολιτικές αρετές (ελευθερία, δικαιοσύνη,δημοκρατία, αλληλεγγύη, ισότητα, ειρήνη κ.ά.).

ñ να χειρίζεται πολύ καλά τον προφορικό λόγο.

31

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ – ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Nα επισημάνετε δύο σημαντικά κοινωνικά ή οικονομικά ή πολιτικά προβλήματα καινα προτείνετε τρόπους επίλυσής τους.

Aπάντηση*

Kοινωνικά προβλήματα: φτώχεια, ανεργία, πόλεμοι, ρατσισμός, ναρκωτικά, βία, εκ-μετάλλευση της παιδικής εργασίας, εγκληματικότητα, λαθρομετανάστες, υπογεννητι-κότητα κ.ά.

Oικονομικά προβλήματα: οικονομική κρίση, ανεργία, φοροδιαφυγή, διασπάθισητου δημόσιου χρήματος, αθέμιτος ανταγωνισμός, δημόσιο έλλειμμα και δημόσιοχρέος, ελλειμματικό ισοζύγιο, συρρίκνωση πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέαπαραγωγής, διόγκωση του τριτογενούς τομέα παραγωγής κ.ά.

Πολιτικά προβλήματα: αδιαφορία του πολίτη για τα κοινά και τις πολιτικές εξελί-ξεις (π.χ. αποχή από τις εκλογές), καχυποψία για τα πολιτικά πρόσωπα, λαϊκισμός,προπαγάνδα, οικογενειοκρατία, γραφειοκρατία, αναποτελεσματικότητα και προβλη-ματική λειτουργία των θεσμών κ.ά.

Επιπλέον

* Oι απαντήσεις αυτών των ερωτήσεων διαφέρουν από μαθητή σε μαθητή. Γι’ αυτό δίνονται υποδείγματα απα-

ντήσεων, στα οποία μπορούν να στηριχτούν οι μαθητές για να εργαστούν και να απαντήσουν.


32

Σωστού – Λάθους

Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στογράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή Λάθος,αν η πρόταση είναι λανθασμένη.

6.1 Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο πολιτικό ον, αλ-λά και οικονομικό και κοινωνικό (Αριστοτέλης).

6.2 Στην αθηναϊκή δημοκρατία ο πολίτης συμ-μετέχει μόνο στην Εκκλησία του Δήμου.

6.3 Η ανάπτυξη της προσωπικότητας του αν-θρώπου οφείλεται στην αλληλεπίδρασή του μετην κοινωνία.

6.4 Η προσωπικότητα του ανθρώπου είναιαποτέλεσμα της διαρκούς αλληλεπίδρασης βιο-λογικών και κοινωνικών παραγόντων.

6.5 Η κοινωνία είναι ένα ενιαίο και ομοιογε-νές σύνολο ανθρώπων.

6.6 Στην κλασική Αθήνα, όσοι ασκούσαν δη-μόσια αξιώματα ελέγχονταν μόνο στο τέλος τηςθητείας τους.

6.7 Ύψιστη αρετή του πολίτη είναι η ικανότητατου άρχειν και άρχεσθαι.

6.8 Η κυριαρχία της οικονομίας επί της πολιτι-κής μετατρέπει τον πολίτη σε καταναλωτή.

6.9 Πολλές έννοιες που αφορούν την πολιτικήδημιουργήθηκαν από τους Έλληνες και από τηνελληνική γλώσσα πέρασαν στις άλλες γλώσσες.

6.10 Η έννοια «πολίτης» είναι τίτλος τιμής, εί-ναι αξίωμα με απεριόριστη διάρκεια.

6.11 Πρωταρχικός στόχος του πολίτη είναι ησωτηρία της κοινωνίας και της πόλης, αφού στοπλαίσιο της πόλης συγκροτείται η κοινωνία.

6.12 Κάθε κοινωνία έχει τα εξής χαρακτηρι-στικά: οργάνωση, αυτοτέλεια, διάρκεια, ταυτό-τητα και διαφοροποίηση.

6.13 Η ανάπτυξη της προσωπικότητας του αν-θρώπου οφείλεται κυρίως στα βιολογικά τουχαρακτηριστικά.

6.14 Λέγοντας ότι ένα από τα χαρακτηριστικάτης κοινωνίας είναι η ταυτότητα, εννοούμε ότι κάθεκοινωνία είναι ένα ξεχωριστό από κάποιο άλλοσύνολο, επειδή έχει όρια και αυτοτέλεια που το κά-νουν να είναι διαφορετικό.

6.15 Πολίτης είναι εκείνος που έχει το δικαί-ωμα και την υποχρέωση συμμετοχής στα κοινά,εκείνος που μετέχει στην εξουσία και στην απο-νομή της δικαιοσύνης.

6.16 Σύμφωνα με τον Σωκράτη, στόχος τηςπολιτικής οφείλει να είναι η ηθική βελτίωση τωνπολιτών.

6.17 Η δυνατότητα σκέψης-κρίσης-ομιλίας τουανθρώπου αναπτύσσεται μόνο μέσα στην κοινω-νία.

Η Τράπεζα Θεμάτων του κεφαλαίου 1 (Η κοινωνία,η πολιτεία και η οικονομία) του σχολικού βιβλίου6


33

6.18 Η αρχαία ελληνική δημοκρατία επέτρεπετη συμμετοχή όλων στα κοινά.

6.19 Οι κοινωνικές επιστήμες υποστηρίζουνότι η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα έμφυτωνπαραγόντων.

6.20 Κατά τον Πλάτωνα, δεν είναι όλοι οι πολί-τες ικανοί να κυβερνήσουν, αλλά μόνον οι άριστοι.

6.21 Σήμερα η οικονομία κυριαρχεί επί της πο-λιτικής.

6.22 Στην πολιτική δεν έχει τόσο μεγάλη ση-μασία το πράττειν αλλά το λέγειν.

6.23 Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ο άνθρωποςδεν είναι μόνο πολιτικό ον, αλλά και οικονομικόκαι κοινωνικό.

6.24 Ένα από τα χαρακτηριστικά της κοινω-νίας είναι η αυτοτέλεια.

6.25 Ένας πολιτικός για να χαρακτηριστείηγέτης θα πρέπει να έχει γνώσεις γενικές και ει-δικές, ηθικά προσόντα αλλά και όραμα.

6.26 Η αρχαία ελληνική δημοκρατία αφορού-σε όλους τους πολίτες, άνδρες και γυναίκες.

6.27 Πολιτική είναι ο αγώνας για την απόκτη-ση, την άσκηση και την κατανομή της εξουσίας.

6.28 Η κοινωνία είναι ένα ενιαίο όχι όμως ομοι-ογενές σύνολο ανθρώπων.

6.29 Η κοινωνία δίνει στο άτομο συνεχώς μη-νύματα και το άτομο τα δέχεται παθητικά.

6.30 Η ένταξη του ατόμου στην κοινωνία είναιμια διαδικασία παθητική.

6.31 Η πολιτική τις περισσότερες φορές κρίνεταιαπό τις προθέσεις και όχι από τα αποτελέσματα.

6.32 Σύμφωνα με όσα αναφέρει η Επιστήμη, ησυμπεριφορά του ανθρώπου προσδιορίζεταικυρίως από έμφυτους παράγοντες (τάσεις, ρο-πές, κλίσεις κτλ.) και δευτερευόντως από παρά-γοντες του περιβάλλοντος (οικογένεια, σχολείο,εργασία κτλ.).

6.33 Άτομο και Κοινωνία βρίσκονται συνεχώςσε μια διαδικασία αλληλεπίδρασης.

6.34 Στην κλασική αρχαιότητα δεν υπάρχει διά-κριση κοινωνίας και πόλης-πολιτείας.

6.35 Η κοινωνία αποτελείται από ομάδες, οιοποίες πολλές φορές έχουν αντίθετα συμφέροντα.

6.36 Πολιτική είναι η επιλογή ενός μέσου/μέ-τρου για την επιτυχία ενός σκοπού/στόχου.

6.37 Στον αντιπραγματισμό η ανταλλαγή αγα-θών γίνεται με τη μεσολάβηση του χρήματος.

6.38 Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όλοι οι πολί-τες είναι εξίσου ικανοί να κυβερνήσουν.

6.39 Πολιτικός και πολιτικάντης είναι έννοιεςταυτόσημες.

6.40 Το θεμελιώδες πρόβλημα της πολιτικήςείναι το εξής:α. περισσότερος ή λιγότερος πλούτος.β. περισσότερη ισότητα (δικαιοσύνη) ή περισ-

σότερη αποτελεσματικότητα.

γ. περισσότεροι ή λιγότεροι βουλευτές.

δ. περισσότερα ή λιγότερα κόμματα.

6.41 Η κοινωνία που είναι σύνολο ανθρώ-πων έχει ως χαρακτηριστικό:

Πολλαπλής επιλογής

Στις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της πρότασης και δίπλα του

το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.


34

α. την ενότητα.β. τη διαφοροποίηση.γ. την ισότητα.δ. τη μικρή χρονική διάρκεια.

6.42 Το γεγονός ότι η κοινωνία δεν είναι ομοιο-γενές σύνολο ανθρώπων αναφέρεται στο χαρα-κτηριστικό της κοινωνίας που είναι η:α. οργάνωση.β. διαφοροποίηση.γ. ταυτότητα.δ. διάρκεια.

6.43 Σύμφωνα με το πρότυπο της αρχαίας ελ-ληνικής δημοκρατίας, ο πολίτης:α. δεν είναι απαραίτητο να συμμετέχει στα κοι-

νά αν δεν το επιθυμεί.β. συμμετέχει μόνο για να εκλέξει τους αντιπρο-

σώπους του.γ. συμμετέχει όταν έχει προσωπικό όφελος.δ. συμμετέχει καταλαμβάνοντας δημόσια αξιώ-

ματα.

6.44 Ο πολιτικός θα πρέπει:α. να χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να υλοποιεί

τους σκοπούς του.β. να εκμεταλλεύεται τις πολιτικές καταστάσεις

για το προσωπικό του συμφέρον.γ. να επιλέγει εφικτούς στόχους και θεμιτά μέ-

σα για να τους πραγματοποιήσει.δ. να διαχειρίζεται τις καταστάσεις χωρίς να

αναλαμβάνει πρωτοβουλίες.

6.45 Η κυριαρχία της πολιτικής επί της οικο-νομίας και της κοινωνίας οδηγεί:α. στην εμφάνιση ολοκληρωτικών καθεστώτων.β. στην εξαφάνιση των κοινωνικών ανισοτήτων.γ. στην ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου των πο-

λιτών.δ. στην ανάπτυξη του πολιτισμού και του αθλη-

τισμού.

6.46 Οι ηγέτες αποκτούν τα υψηλού επιπέδουπροσόντα από:α. την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία και

την προσωπική αναζήτηση.β. τη δημαγωγία, τη χειραγώγηση και την καλ-

λιέργεια προσωπολατρίας.γ. την άκριτη και παθητική αποδοχή των προϊό-

ντων των Μ.Μ.Ε.δ. τη διαιώνιση της ισχύουσας τάξης πραγμάτων.

6.47 Ο αντιπραγματισμός επικρατεί στην:α. αγροτική κοινωνία.β. βιομηχανική κοινωνία.γ. μεταβιομηχανική κοινωνία.δ. κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας.

6.48 Χαρακτηριστικά ενός ποιοτικού πολιτι-κού λόγου θεωρούνται:α. η σαφήνεια και η λιτότητα.β. η πειθώ με επιχειρήματα.γ. η πολιτισμένη αντιπαράθεση.δ. όλα τα παραπάνω.

6.49 Πολιτική είναι:α. η τέχνη και η επιστήμη της διακυβέρνησης.β. η τέχνη του εφικτού και όχι του επιθυμητού.γ. η ενεργός συμμετοχή του πολίτη στα κοινά.δ. όλα τα παραπάνω.

6.50 Η κοινωνία έχει τα εξής χαρακτηριστικά:α. οργάνωση, αυτονομία, διάρκεια, διαφορο-

ποίηση και ταυτότητα.β. οργάνωση, αυτοτέλεια, διάρκεια, ταυτότητα

και διαφοροποίηση.γ. οργάνωση, διοίκηση, αυτοτέλεια, διάρκεια και

ταυτότητα.δ. οργάνωση, αυτοτέλεια, αυτονομία, διάρκεια

και διαφοροποίηση.

6.51 Η Η διαφοροποίηση σαν χαρακτηριστι-κό της κοινωνίας σημαίνει ότι:


35

α. Τα μέλη της συνδέονται με οργανωμένεςσχέσεις και κανόνες.

β. Η κοινωνία αποτελείται από διαφορετικέςομάδες, οι οποίες πολλές φορές έχουν αντί-θετα συμφέροντα.

γ. Η κοινωνία έχει όρια και αυτοτέλεια που τηνκάνουν ξεχωριστή.

δ. Τα μέλη της έχουν ξεχωριστή συλλογική ταυ-τότητα.

6.52 Κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότη-

τας του ανθρώπου είναι αποτέλεσμα:

α. της ανατροφής από την οικογένεια.

β. των προτύπων από τα Μέσα Μαζικής Επικοι-

νωνίας (Μ.Μ.Ε.).

γ. της διαρκούς αλληλεπίδρασης βιολογικού

και κοινωνικού παράγοντα.

δ. των βιολογικών αναγκών του ανθρώπου.

Ανάπτυξης

6.53 Ποια η έννοια του πολίτη στην Αρχαία Ελ-

λάδα, ποια δικαιώματα και υποχρεώσεις απορρέ-

ουν από αυτήν;

6.54 Να αναφέρετε τους λόγους για τους οποί-

ους στις μέρες μας η οικονομία κυριαρχεί επί της

πολιτικής.

6.55 Ποιες αρετές και προσόντα πρέπει να έχει

αυτός που αναλαμβάνει δημόσια αξιώματα, κατά

τον Αριστοτέλη;

6.56 Να αναπτύξετε δύο προσόντα που θα πρέ-

πει να έχει ένας πολιτικός ηγέτης.

6.57 Να περιγράψετε τη «δοκιμασία» που περ-

νούσαν όσοι αναλάμβαναν δημόσιο αξίωμα στην

αρχαία Ελλάδα.

6.58 Ποια είναι η άποψη του Γερμανού φιλόσο-

φου Γιούγκεν Χάμπερμας για την «αποικιοποίηση»

της πολιτικής από την οικονομία;

6.59 Ποια προσόντα πρέπει να διαθέτει έναςπολιτικός ηγέτης;

6.60 Πώς ορίζεται η κοινωνία και ποια είναιτα χαρακτηριστικά της;

6.61 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ποιο-τικού πολιτικού λόγου;

6.62 Να αναφέρετε ό,τι γνωρίζετε για το χα-ρακτηριστικό της κοινωνίας που αποκαλείταιδιάρκεια, το χαρακτηριστικό της που αποκαλεί-ται ταυτότητα και το χαρακτηριστικό της που λέ-γεται διαφοροποίηση.

6.63 Να αναφέρετε ό,τι γνωρίζετε για το χα-ρακτηριστικό της κοινωνίας που αποκαλείταιαυτοτέλεια, το χαρακτηριστικό της που αποκα-λείται οργάνωση και το χαρακτηριστικό της πουλέγεται διαφοροποίηση.

6.64 «Η ένταξη του ατόμου στην κοινωνία δεν εί-ναι μια διαδικασία παθητική». Εξηγήστε τη φράση.


Documents

01-POLIT-PAIDEIA-A-LYK 09-01-15 12:42 ™ÂÏ›‰·3 · Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα χρήσιμο βοήθημα για το μάθημα Πολιτική