1

OTTO 02© MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

MEHMED SAİD HATİBOĞLU KİTAPLIĞI 01

Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy—Gaybi Hadîsler Meselesi—Mehmed Said Hatiboğlu

Yayına Hazırlayan: Veli AknarDüzelti: Ahmet Dursun KaracaDizgi: Tavoos

Grafik Tasarım: Nurullah ÖzbayUygulama: Tavoos

Baskı ve Cilt: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti.

1-3. Baskılar: 2009-2012 4. Baskı: Eylül 2015 (Genişletilmiş Baskı)5. Baskı: Ekim 20166. Baskı: Ekim 2017

Sertifika No: 32205ISBN 978-605-9168-12-0

İletişim Adresleri

Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya/Ankaratel.-faks: 0312. 439 01 69www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.comfacebook.com/otto.yayinlaritwitter.com/ottoyayin

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY GAYBİ HADÎSLER MESELESİ

MEHMED SAİD HATİBOĞLU25.09.1933’te Burdur’da doğdu. Burdur’un “Hatîb Ho-ca” lakabıyla mâruf âlimi olan babasının 1945’te vefatı üzerine, onun yolunda yetişmek gayesiyle okul değiştir-di. Lise eğitiminin ardından, 1958’de Ankara Üniversite-si İlahiyat Fakültesi’ni bitirdi. 1958 sonunda Prof. Tayyib Okiç’in hadîs asistanlığına tayin edildi. 1962’de İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadîs Tenkidinin Doğuşu isimli teziy-le ilahiyat doktoru; 1967’de Hz. Peygamber’in Vefatından Emevilerin Sonuna Kadar Siyasi-İctimai Hâdiselerle Hadîs Münasebetleri isimli teziyle doçent; 1978’de ise Hilafetin Kureyşliliği isimli teziyle profesör oldu.2000 yılında aynı fakülteden emekliye ayrıldı. Akademik dünyamıza bir-çok ilim adamı kazandıran Hatiboğlu, ilahiyat alanında klasik hâle gelen çalışmalara da imza attı. Bazı çalışmala-rı şunlardır: Telif Kitabları: Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy (Gaybi Hadîsler Meselesi), Hadis Tedkikleri, İslam’ın Aktüel Değeri Üzerine 1-2, Kültürel Mirasımızı Tenkid Za-rureti, Hilafetin Kureyşliliği, İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadîs Tenkidinin Doğuşu, Siyasi-İctimai Hâdiselerle Hadîs Müna-sebetleri. Çevirileri: Ignaz Goldziher’den İslami Rivayetler Üzerine İncelemeler ve İslam’ın Akide ve Fıkhı; Le Com-te Henry de Castries’den İslam; Henri Massé’den İslam; Gerlof Van Vloten’den Araştırmalar; Ma’rûf Devâlîbî’den İslam’da Devlet ve İktidar.

7

YAZARDAN OKURUN DİKKATİNE

Metinde takib edilen imlâda:1. Zaruret görülen yerlerde harflere uzatma işareti konulmuştur:

Mesela “şûrâda aldığımız kararlar...” cümlesiyle “şurada aldığı-mız kararlar...” veya “kâdînın kütübhanesi” ile “kadının kütüb-hanesi” cümlelerini başka türlü doğru okutamayız.

2. Arabca asıllı kelimelerimizdeki harfleri değiştirip, mese-la d’leri t’ye çevirmenin, b’leri p yapmanın nâdir istisnalar hâriç, lüzumu yoktur. Büyük şâirimiz Abdülhak Hâmid, is-mini “Hamit” şeklinde yazanlara: “Yâhu”, demiş, “âhir öm-rümde beni hem ham, hem it yaptınız!”

3. Soru edatı ‘mi’lerin ayrı yazılmasını Türkçemizin yapısı ve es-tetiği açısından yanlış buluyorum. 1928’e gelinceye kadarki Türkçe metinlerde bu ‘mi’ler hep bitişik yazılmıştır. Ayrı ya-zılması yönünde verilmiş emri, 1997’de Türk Dil Kurumu Başkanı olan bir dil bilginimiz de mantıksız bulduğuna göre,1 benim kırk küsur senelik tercihimin okurlarımca da kabul görüp uygulanacağını ümid ediyorum.

1 Bkz. 12 Ocak 1997 tarihli Sabah Gazetesi.

İÇİNDEKİLER

TAKDİM ........................................................................................ 11GİRİŞ ............................................................................................. 191. Gaybın Anlamı ................................................................... 192. Gaybın Sahibi ..................................................................... 223. Gaybe Muttali Kılınanlar .................................................... 234. Hz. Peygamber ve Gayb ...................................................... 25

4.1. Hz. Peygamber Vahiyleri Eksiksiz Bildirmiştir .............. 264.2. Hz. Peygamber’in Kur’an Kaynaklı Gayb Bilgisi ............ 28

BİRİNCİ BÖLÜM KUR’AN-I KERİM’DE GEÇMİŞİN GAYBİ HABERLERİ .................. 29

İKİNCİ BÖLÜM HZ. PEYGAMBER DEVRİ GAYB HABERLERİ ................................ 331. Kur’an Dışı, Gaybden Haber Veren Vahiyler İddiası ............ 33

1.1. Tahrim Hâdisesi ........................................................... 331.2. Zeyneb bint Cahş ......................................................... 35

2. Kur’an’da Beşerî Fiillerin Allah’a İsnadı ............................... 393. Peygamber Fiillerinin Kur’an-ı Kerim’de İlahileştirilmesi .... 444. Allah’ın İnsana Tâlimi ......................................................... 49

4.1. Ticari Sahadan Misal .................................................... 494.2. Sünnet’ten Misaller ....................................................... 50

5. Hz. Peygamber Devrine Aid Gaybi İhbarlarda İlahi Katkı Meselesi .............................................................. 101

5.1. Kureyş’in Suikasd Kararı ............................................ 1025.2. Bi’r-i Ma’ûne Vakası .................................................... 1045.3. Benû’n-Nadîr’in Suikasd Teşebbüsü ........................... 1075.4. Mûte Gazvesi ............................................................. 1085.5. Mekkeli Müşriklere Sırrın İfşası .................................. 112

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GELECEKLE İLGİLİ GAYBİ HABERLER ...................................... 1171. Peygamberlik ve İstikbal Bilgisi ........................................ 1172. Hz. Peygamber ve İstikbal ................................................ 118

2.1. Kur’an-ı Kerim’in Beyanı ............................................ 1182.2. Sünnet’in Beyanı ........................................................ 132

3. Nebevi İstikbal Haberlerinde İlahi Katkı ........................... 1463.1. Hz. Peygamber’i Kendisinden Sonraki Devrin Bihaberi Kılan Haber ............................................. 1463.2. Hz. Peygamber’i, Bütün İstikbali Bildirmiş Gösteren Haberler ............................................................. 148

4. Kur’an-ı Kerim’in İstikbal Haberleri .................................. 1574.1. Bizans-İran Mücadelesinin Encamı ............................. 1584.2. Müslümanların Yakın Geleceği ................................... 1614.3. Risalet Medine’sinin Nifak Fırkası ............................... 1624.4. Mekke’nin Fethi Müjdesi ............................................ 163

KAYNAKLAR ............................................................................... 165

DİZİN .......................................................................................... 169

OTTO 02© MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

MEHMED SAİD HATİBOĞLU KİTAPLIĞI 01

Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy—Gaybi Hadîsler Meselesi—Mehmed Said Hatiboğlu

Yayına Hazırlayan: Veli AknarDüzelti: Ahmet Dursun KaracaDizgi: Tavoos

Grafik Tasarım: Nurullah ÖzbayUygulama: Tavoos

Baskı ve Cilt: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti.

1-3. Baskılar: 2009-2012 4. Baskı: Eylül 2015 (Genişletilmiş Baskı)5. Baskı: Ekim 20166. Baskı: Ekim 2017

Sertifika No: 32205ISBN 978-605-9168-12-0

İletişim Adresleri

Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya/Ankaratel.-faks: 0312. 439 01 69www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.comfacebook.com/otto.yayinlaritwitter.com/ottoyayin

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY GAYBİ HADÎSLER MESELESİ

MEHMED SAİD HATİBOĞLU25.09.1933’te Burdur’da doğdu. Burdur’un “Hatîb Ho-ca” lakabıyla mâruf âlimi olan babasının 1945’te vefatı üzerine, onun yolunda yetişmek gayesiyle okul değiştir-di. Lise eğitiminin ardından, 1958’de Ankara Üniversite-si İlahiyat Fakültesi’ni bitirdi. 1958 sonunda Prof. Tayyib Okiç’in hadîs asistanlığına tayin edildi. 1962’de İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadîs Tenkidinin Doğuşu isimli teziy-le ilahiyat doktoru; 1967’de Hz. Peygamber’in Vefatından Emevilerin Sonuna Kadar Siyasi-İctimai Hâdiselerle Hadîs Münasebetleri isimli teziyle doçent; 1978’de ise Hilafetin Kureyşliliği isimli teziyle profesör oldu.2000 yılında aynı fakülteden emekliye ayrıldı. Akademik dünyamıza bir-çok ilim adamı kazandıran Hatiboğlu, ilahiyat alanında klasik hâle gelen çalışmalara da imza attı. Bazı çalışmala-rı şunlardır: Telif Kitabları: Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy (Gaybi Hadîsler Meselesi), Hadis Tedkikleri, İslam’ın Aktüel Değeri Üzerine 1-2, Kültürel Mirasımızı Tenkid Za-rureti, Hilafetin Kureyşliliği, İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadîs Tenkidinin Doğuşu, Siyasi-İctimai Hâdiselerle Hadîs Müna-sebetleri. Çevirileri: Ignaz Goldziher’den İslami Rivayetler Üzerine İncelemeler ve İslam’ın Akide ve Fıkhı; Le Com-te Henry de Castries’den İslam; Henri Massé’den İslam; Gerlof Van Vloten’den Araştırmalar; Ma’rûf Devâlîbî’den İslam’da Devlet ve İktidar.

7

YAZARDAN OKURUN DİKKATİNE

Metinde takib edilen imlâda:1. Zaruret görülen yerlerde harflere uzatma işareti konulmuştur:

Mesela “şûrâda aldığımız kararlar...” cümlesiyle “şurada aldığı-mız kararlar...” veya “kâdînın kütübhanesi” ile “kadının kütüb-hanesi” cümlelerini başka türlü doğru okutamayız.

2. Arabca asıllı kelimelerimizdeki harfleri değiştirip, mese-la d’leri t’ye çevirmenin, b’leri p yapmanın nâdir istisnalar hâriç, lüzumu yoktur. Büyük şâirimiz Abdülhak Hâmid, is-mini “Hamit” şeklinde yazanlara: “Yâhu”, demiş, “âhir öm-rümde beni hem ham, hem it yaptınız!”

3. Soru edatı ‘mi’lerin ayrı yazılmasını Türkçemizin yapısı ve es-tetiği açısından yanlış buluyorum. 1928’e gelinceye kadarki Türkçe metinlerde bu ‘mi’ler hep bitişik yazılmıştır. Ayrı ya-zılması yönünde verilmiş emri, 1997’de Türk Dil Kurumu Başkanı olan bir dil bilginimiz de mantıksız bulduğuna göre,1 benim kırk küsur senelik tercihimin okurlarımca da kabul görüp uygulanacağını ümid ediyorum.

1 Bkz. 12 Ocak 1997 tarihli Sabah Gazetesi.

İÇİNDEKİLER

TAKDİM ........................................................................................ 11GİRİŞ ............................................................................................. 191. Gaybın Anlamı ................................................................... 192. Gaybın Sahibi ..................................................................... 223. Gaybe Muttali Kılınanlar .................................................... 234. Hz. Peygamber ve Gayb ...................................................... 25

4.1. Hz. Peygamber Vahiyleri Eksiksiz Bildirmiştir .............. 264.2. Hz. Peygamber’in Kur’an Kaynaklı Gayb Bilgisi ............ 28

BİRİNCİ BÖLÜM KUR’AN-I KERİM’DE GEÇMİŞİN GAYBİ HABERLERİ .................. 29

İKİNCİ BÖLÜM HZ. PEYGAMBER DEVRİ GAYB HABERLERİ ................................ 331. Kur’an Dışı, Gaybden Haber Veren Vahiyler İddiası ............ 33

1.1. Tahrim Hâdisesi ........................................................... 331.2. Zeyneb bint Cahş ......................................................... 35

2. Kur’an’da Beşerî Fiillerin Allah’a İsnadı ............................... 393. Peygamber Fiillerinin Kur’an-ı Kerim’de İlahileştirilmesi .... 444. Allah’ın İnsana Tâlimi ......................................................... 49

4.1. Ticari Sahadan Misal .................................................... 494.2. Sünnet’ten Misaller ....................................................... 50

5. Hz. Peygamber Devrine Aid Gaybi İhbarlarda İlahi Katkı Meselesi .............................................................. 101

5.1. Kureyş’in Suikasd Kararı ............................................ 1025.2. Bi’r-i Ma’ûne Vakası .................................................... 1045.3. Benû’n-Nadîr’in Suikasd Teşebbüsü ........................... 1075.4. Mûte Gazvesi ............................................................. 1085.5. Mekkeli Müşriklere Sırrın İfşası .................................. 112

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GELECEKLE İLGİLİ GAYBİ HABERLER ...................................... 1171. Peygamberlik ve İstikbal Bilgisi ........................................ 1172. Hz. Peygamber ve İstikbal ................................................ 118

2.1. Kur’an-ı Kerim’in Beyanı ............................................ 1182.2. Sünnet’in Beyanı ........................................................ 132

3. Nebevi İstikbal Haberlerinde İlahi Katkı ........................... 1463.1. Hz. Peygamber’i Kendisinden Sonraki Devrin Bihaberi Kılan Haber ............................................. 1463.2. Hz. Peygamber’i, Bütün İstikbali Bildirmiş Gösteren Haberler ............................................................. 148

4. Kur’an-ı Kerim’in İstikbal Haberleri .................................. 1574.1. Bizans-İran Mücadelesinin Encamı ............................. 1584.2. Müslümanların Yakın Geleceği ................................... 1614.3. Risalet Medine’sinin Nifak Fırkası ............................... 1624.4. Mekke’nin Fethi Müjdesi ............................................ 163

KAYNAKLAR ............................................................................... 165

DİZİN .......................................................................................... 169

11

TAKDİM

Bugün aziz okuyucularımıza sunulan bu eser, benim yarım asırdır, hadîs külliyatı çerçevesinde yaptığım incelemelerden edinmiş olduğum usûl mahiyetindeki bâzı kanaatleri ifâde etmektedir. Hâlen devamını niyaz ettiğim hayli uzun sayıla-bilecek ilmî hayatımda alakamı en ziyade çeken saha, İslam Peygamberi’ne isnad edilmiş siyasi-ictimai mahiyette haber-ler olmuştu. Mensubu olduğum cihanşümûl tek dinin1 Pey-gamberi, tebliğ ettiği Kur’an-ı Kerim’de bizlere örnek göste-riliyordu2 ve o Peygamber bütün yönleriyle bilinmeden, bu imtisalin çerçevesini, ölçüsünü, keyfiyetini bilmek imkânı yoktu. Bu zarureti en önce hisseden bâzı Sahabiler, daha Peygamber hayatta iken Sünnet malzemesi toplamaya, on-ları yazıya geçirmeye koyuldular. Bu ilmî gayretler asırlarca devam etti ve bugün, eğrisi doğrusuna karışmış hâlde, muh-teşem bir kültür malzemesi vücuda getirildi.

Yirminci miladi asırda dünyaya gelmiş ve peygamberini öğrenmek isteyen bir ilim talibinin önünde, işte böylesine engin bir hazine durmakta; bilinip bilinmeyeniyle birlikte, hâlâ bulunmayı, okunmayı, değerlendirilmeyi beklemek-teydi.

Ben de imkânlarım ölçüsünde, bu yolcular arasına katıl-dım ve yukarıda bahsettiğim sahada bilgi edinmeye ağırlık

* 1 3/Âl-i İmrân, 85. Krş. 3/Âl-i İmrân, 19. * 2 33/Ahzâb, 21.

11

TAKDİM

Bugün aziz okuyucularımıza sunulan bu eser, benim yarım asırdır, hadîs külliyatı çerçevesinde yaptığım incelemelerden edinmiş olduğum usûl mahiyetindeki bâzı kanaatleri ifâde etmektedir. Hâlen devamını niyaz ettiğim hayli uzun sayıla-bilecek ilmî hayatımda alakamı en ziyade çeken saha, İslam Peygamberi’ne isnad edilmiş siyasi-ictimai mahiyette haber-ler olmuştu. Mensubu olduğum cihanşümûl tek dinin1 Pey-gamberi, tebliğ ettiği Kur’an-ı Kerim’de bizlere örnek göste-riliyordu2 ve o Peygamber bütün yönleriyle bilinmeden, bu imtisalin çerçevesini, ölçüsünü, keyfiyetini bilmek imkânı yoktu. Bu zarureti en önce hisseden bâzı Sahabiler, daha Peygamber hayatta iken Sünnet malzemesi toplamaya, on-ları yazıya geçirmeye koyuldular. Bu ilmî gayretler asırlarca devam etti ve bugün, eğrisi doğrusuna karışmış hâlde, muh-teşem bir kültür malzemesi vücuda getirildi.

Yirminci miladi asırda dünyaya gelmiş ve peygamberini öğrenmek isteyen bir ilim talibinin önünde, işte böylesine engin bir hazine durmakta; bilinip bilinmeyeniyle birlikte, hâlâ bulunmayı, okunmayı, değerlendirilmeyi beklemek-teydi.

Ben de imkânlarım ölçüsünde, bu yolcular arasına katıl-dım ve yukarıda bahsettiğim sahada bilgi edinmeye ağırlık

* 1 3/Âl-i İmrân, 85. Krş. 3/Âl-i İmrân, 19. * 2 33/Ahzâb, 21.

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY12

verdim. Yavaş yavaş o kanaate vardım ki, İslam ümmetinin şahıs planında en büyük otoritesi Resulullah, İslam’ın gele-ceği ile ilgili siyasi ve ictimai sahalarda bile, kendisine baş-vurulan bir kaynak durumuna getirilmiş, ona çözdürtülme-dik bir mesele, neredeyse, bırakılmamıştır. Saltanat davaları, fıkhi meseleler, akidevi ihtilaflar... hususiyle de İslam’ın ge-leceği.

Bunlarla ilgili çevrelerin Peygamber’e tutunmalarının baş-lıca sebebi, kitabî kaynak Kur’an-ı Kerim’e, tevil dışında ek-lemede bulunma imkânının olmadığıydı. Tek imkân, beşerî otorite Hz. Peygamber’i, hadîsler kılığına büründürülecek beyanlar yoluyla istismar etmekte idi. Bu sebeble, hadîs ya-pım atölyeleri hizmete sokuldu. Bu teşebbüslerin, hicretin daha ilk yarım asrında Sahabe arasında vukû bulmuş siya-si ihtilaf ve harblere muvazi olarak yeşermeye başladıklarına dair kaynaklarımızda yeterli bilgiler vardır.

Hevesatın hizmetine sokulmuş hadîs imalatı, bilhassa Eme-vi ve Abbasiler zamanında hız kazanınca, bunun toplumda vücuda getireceği tehlikeye bizzat büyük muhaddisler ikaz-da bulunma ihtiyacı duydular. Emevi devrinin hafız muhad-dislerinden Abdulkerîm ibn Mâlik el-Cezerî’ye (ö. 127/745), Haricilerden birisinin ne demiş olduğunu hatırlayalım:

اإن هذا الحديث دين فانظروا عن من تاأخذون دينكم. اإن كنا اإذا هوينا اأمرا جعلناه حديثا.

“Bu hadîs dindir. Dininizi kimden aldığınıza dikkat edin. Biz

bir işin olmasını istediğimizde, onu hadîs hâline ge ti rir dik.”3

‘Haricî’ veya ‘Ehl-i Ehva’, Ehlu’l-Bida’ isimleri kullanılarak aynı ikaz, Mısırlı kâdı muhaddis, Abdullâh ibn Lehîa’dan da (96-174/715-790) nakledilir.4

Mûtezile, Kaderiye ve Cehmiyye gibi Ehl-i Sünnet muha-lifi gibi gösterilen fırka mensublarına karşı açtığı mücade-

* 3 Râmehurmuzî, el-Muhaddisu’l-Fâsıl, r. 443; Hatîb, Câmi’, r. 164.* 4 İbn Adiy, Kâmil, I, 255; Ebû Nu’aym, Hılyetu’l-Evliyâ’, IX, 39; Hatîb, el-Kifâye, r. 327.

TAKDİM13

le ile şöhret yapmış Basralı zahid muhaddis Hammâd ibn Seleme’ye (ö. 167/784), bir Rafizi şeyhin, tevbe ettikten son-ra söyledikleri de, aynı endişeyi dile getirmektedir:

كنا اإذا اجتمعنا استحسنا شيئا جعلناه حديثا.

“Bizler bir araya geldiğimizde bir şeyi güzel bulursak onu hadîs hâline sokardık.”5

Bu metodun, akidevi ve siyasi sahada başarı kazandı-ğı görülünce, imalat çeşitlerinin genişletilmesi kaçınılmaz-dı. Biz bu perdeyi, bu kitabımızdan sonra yayımlayacağımız bir eserimizde açmayı düşünüyoruz. Zannederim ki, önem verdiğimiz bu çalışmalara, geçmiş kültürün tahlilinden iba-ret, tarihî bir tedkik olarak bakılmayacaktır. Şunu bilelim ki Peygamber istismarı, İslam dünyasının her yerinde elden ele dolaşan eserlerle, günümüzde de bütün canlılığıyla hü-küm fermadır. Mesela günümüz Mekke’sinin Ummu’l-Kurâ Üniversitesi’nde tez olarak kabul görmüş ve hâlen yirmiye yakın baskısı yapılmış bir kitabda, hadîs dedikleri bir sö-ze dayanarak, İstanbul’umuzun hâlen kâfirler elinde olduğu-nun yazılı oluşu, bu kabildendir. Meselenin hafife alınacak yönü olmadığı için, dilimin döndüğü kadar, bu zavallı iddia-nın alt yapısını, burada okuyucuma sunmak istiyorum.

Biliyoruz ki her sene, İstanbul’un fetih kutlamaları sıra-sında tekrarlamaktan büyük haz duyduğumuz لتفتحن القسطنطينية diye başlayan bir hadîs vardır. Bunda Hz. Peygamber İs-tan bul’un fethedileceğini bildirmekte ve o fethi gerçekleşti-renleri medhetmektedir.

Bize göre, Hz. Peygamber’in bu müjdesi onun şahsi inan-cını aksettirmekte ve bunda hiçbir gayr-i tabiilik bulunma-maktadır. Zira son Peygamber, kendi tebliğ ettiği Kur’an-ı Kerim’le kendisinin âlemşümûl risaletini ilan etmiş, İslam’ın

*5 Hatîb, Câmi’, r. 165; İbnu’l-Cevzî, Mevdû’ât, I, 21.

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY14

bütün dinlere üstün geleceğini bildirmiş olması hasebiyle,6 başta yakın coğrafyada olmak üzere, er veya geç bu hede-fin gerçekleşeceğinden şübhesi olmayan bir kimseydi. İşbu inançladır ki, daha 6/628 senesi Hudeybiye anlaşmasının akabinde, başta Kostantiniyye Kayseri’ne olmak üzere, civar ülkelere İslam’a dâvet mektubları göndermiş ve O’nun bu âlemşümûl risaletine inanmış müslümanlar, daha ilk asrın ortalarında, bu müstakbel fethin ilk ordularını yollara dök-müş bulunuyorlardı.

Hz. Peygamber’i hicretin ilk aylarında evinde misa-fir eden Medineli Sahabi Ebû Eyyûb Hâlid ibn Zeyd’in, Mu’âviye saltanatında, meşhur serdar Hâlid ibn Velîd’in oğ-lu Abdurrahmân (ö. 46/666) idaresinde İstanbul’u fethetme-ye geldiği mer vi dir.7

Emeviler, Abbasiler dâhil, asırlarca süren fetih teşebbüsleri kati bir neticeye ulaşamayınca, pek çok müslümanın zihnin-de, bu işin ancak ahir zamanda vukû bulabileceği fikrinin uyanması mukadderdi. Hadîs kitablarında bu bâbda tafsi-lat vardır. Mesela Tirmizî’de (ö. 279/892), Hz. Peygamber’in Medine’ye gelişinde on yaşında olan Ensari Enes ibn Mâlik’in, ki Basra’da 92/710 senelerinde en son vefat eden Sahabi-dir, şöyle dediği nakledilmektedir: “الساعة قيام مع القسطنطينية = فتح İstanbul’un fethi kıyamet kopmasıyla aynı zamandadır.”8 Onlara göre, fethi takiben de Hz. İsa nüzul eyleyecektir.9

Bizim konumuz, bu fethin İslam kitabiyatındaki macerası olmadığı için, burada tafsilata girecek değiliz. Belirtmek is-tediğimiz husus, ilk asırlarda teşekkül etmeye başlayıp son-ra kitablara geçirilmiş bulunan kıyamet masallarının uyut-tuğu pek çok âlimin, bunları Hz. Peygamber’den menkul olarak kabul etmiş olmalarıdır. Bu ulemanın son temsilcile-

ين كله ولو كره المشركون 6 * هو الذي ارسل رسوله بالهدى ودين الحق ليظهره على الد 61/Saf, 9. Bkz. 48/Feth, 28; 9/Tevbe, 33.* 7 Ebû Dâvûd, r. 2512; İsâbe, V, 33.* 8 Tirmizî, r. 2239.* 9 Muslim, r. 7278.

TAKDİM15

ri son asırda da arz-ı endam etmektedir. Çünkü okudukları hadîs kitablarında İstanbul’un fethinin başka türlü anlatıldı-ğını görmüşlerdir.10 Onlara inanmayıp da Fâtih’in askerleri-nemi inanacaklardı! Aksi takdirde imanları giderdi! Birkaç isim vereyim.

Ben iki yaşında iken vefat etmiş Mısırlı meşhur Selefi Reşîd Rıdâ’nın, şeyhler şeyhi allamesi Mahmûd en-Neşşâbe’den (ö. 1890) naklettiği lafları, bundan çeyrek asır önce, Türki-ye ilim çevrelerine sunmuştum.11 Merhum Neşşâbe’ye göre, gerçek fetih, İstanbul’u Arablar, eşkıya Türklerden aldıkla-rında vukû bulacaktı!

Daha sonra yeni yetişme bir âlimden(!) de yeni değerlen-dirmeler öğrenmiş oldum. 1994 haccımda, Kâbe civarında-ki bir kitabcıda gördüğüm Eşrâtu’s-Sâ’a, isimli 400 küsur sahifelik bir kitabın ilk açtığım yerinde, İstanbul’umuzun fethi bahsiyle karşılaştım. Bu kitab, 1404/1979 senesin-de Ummu’l-Kurâ Üniversitesi’nde ‘mümtaz’ derece ile tak-dir görmüş bir tezdir. Benim elime aldığım 1993’te yapıl-mış üçüncü baskısı idi. Aynı kitabın 2003’te on yedinci baskı olarak aynen yayımlandığını görmüş bulunuyorum.

Bu ilmî(!) tezi yazan ve koca koca isimli jürisinden alkış alan Yûsuf isimli delikanlıya göre, her ne kadar Türkler müs-lüman olup İslam ve müslümanlar için pek çok hayırlı iş-ler ve büyük fetihler gerçekleştirmiş, bu arada Rum başkenti İstanbul’u almış iseler de,12 Hz. Peygamber’in bildirdiği üze-re asıl fetih, kıyamete yakın silahsız gerçekleşecektir, zaten İstanbul “.هي ال�ن تحت اأيدي الكفار = Hâlen kâfirlerin elindedir.”13

Hadîsler adına konuşan bu zavallı, aslında kendisinden önceki bir allâmemizin çömezi durumundadır: Kendisine, başta İmâm-ı Şâfi’î’nin Risâle’si tahkikini borçlu olduğumuz

10 Nu’aym, r. 1964.“قال رسول الله (ص): فتحها و خروج الدجال في سبع سنين = Hz. Peygamber, şöyle bu -yurdu: İstanbul’un fethi ile Deccal’in zuhûru yedi sene zarfındadır.”

11 Bkz. Mehmed Said Hatiboğlu, Hadîs Tedkikleri, s. 63.12 Eşrâtu’s-Sâ’a, s. 126.13 Eşrâtu’s-Sâ’a, s. 217.

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY16

Mısırlı Ahmed Muhammed Şâkir (1892-1958). Vefatından iki sene önce yayımlanmış bir kitabında, İstanbul’un yeni-den fethedilmeye yol açacak günahını(!) alenen yazmakta-dır. İbret-i âlem için metnini aynen iktibas ediyorum:

ر به في الحديث، سيكون في مستقبل قريب اأو بعيد يعلمه الله )ع( فتح القسطنطينية المبش

و هو الفتح الصحيح لها حين يعود المسلمون اإلى دينهم الذي اأعرضوا عنه.

واأما فتح الترك الذي كان قبل عصرنا هذا، فاإنه كان تمهيدا للفتح ال�أعظم. ثم هي خرجت

بعد ذلك من اأيدي المسلمين منذ اأعلنت حكومتهم هناك اأنها حكومة غير اإسلامية وغير دينية

سلام وحكمت اأمتها باأحكام القوانين الوثنية الكافرة. وسيعود الفتح و عاهدت الكفار، اأعداء ال�إ

سلامي لها اإن شاء الله كما بشر به رسول الله )ص(. ال�إ

“İstanbul’un hadîste müjdelenen fethi, Allah bilir, yakın veya uzak bir gelecekte gerçekleşecektir. Bu, müslümanlar yüz geri ettikleri dinlerine döndüklerinde olacak gerçek fe-tihtir.

Türklerin asrımızdan önceki fetihlerine gelince, o fetih en büyük fethin hazırlığı idi. Sonra (İstanbul), oradaki hükü-met, kendisinin gayr-i İslami, gayr-i dinî bir hükümet oldu-ğunu îlan edişinden ve İslam düşmanı kâfirlerle muahede yapmasından ve halkını kâfir putperest kanunlara tâbi kılı-şından beri müslümanların elinden çıkmıştır. İstanbul’un İs-lami fethi, Resulullah’ın (sas.) müjdelediği şekilde inşaallah vukû bulacaktır.”14

Aziz okuyucum, Ben kabul edilmeyecek bu duaya âmin demiyorum ama,

müslüman âlimlerimizin bu hâllere düşmelerine sebeb arar-ken, bütün sorumluluğu, Kitab ve Sünnet’i gerçek ölçüleriy-le kavrayıp sokak dedikodularını, Kitab ve Sünnet gibi iki kaynağa dayanarak, tenkidden geçirmemiş olan kendimiz-de buluyorum. Bu sebebledir ki elinizdeki kitabı, devamında çıkacak kitablara usûl olmak üzere yazmak zorunda kaldım.

14 Ahmed Muhammed Şâkir, Umdetu’t-Tefsîr, II, 256; Hukmu’l-Câhiliyye, s. 201-2.

TAKDİM17

Sayısız denecek istismar mahsullerinin niçin Resulullah’a is-nad edilemeyeceğini, kudretim ölçüsünde anlatmaya çalış-tım. Bunu ve bundan sonraki çalışmaları okuyup, yapıcı ten-kide tâbi tutmayı da sizlerden rica ediyorum.

İleriki sahifelere geçmeden önce, ilmî meşguliyetim bo-yunca topladığım fakat şimdiye kadar dosyalarda kalmış bil-gilerin artık yayımlanmaları gerektiğini bana kabul ettirmiş dostlarıma ve bilhassa Sema Yavuz ve Veli Aknar ile arka-daşlarına medyun olduğum şükranlarımı ifade etmek isti-yorum. İnşaallah hepimizin halis niyet ve çalışmaları rızay-ı Hakk’a mazhar olur.

Mehmed Said HatiboğluAnkara, Nisan 2009

165

KAYNAKLAR

Abdullâh ibnu’l-Mubârek, Ziyâdât (Kitâbu’z-Zuhd ve’r-Rakâik arkasında), Beyrut 1966.

Ab dur rez zâk ibn Hem mâm, el-Musan nef, I-XI, Bey rut 1970-1972. Ah med ibn Han bel, el-Mus ned, I-VI, Dâru’l-Fikr, by., 1991. Ahmed Muhammed Şâkir, Umdetu’t-Tefsîr, Mısır, 1956.Âlû sî, Rûhu’l-Me’ânî, I-XXX, Bey rut, ty.Aynî, Umdetu’l-Kârî, İstanbul 1308/1890.Beğavî, Şerhu’s-Sunne, Beyrut 1992.Belâzurî, Ensâbu’l-Eşrâf, Mısır 1959.Belhî, el-Bed’u ve’t-Târîh, I-VI, Paris 1899-1916.Beyhakî, Delâilu’n-Nubuvve, Beyrut 1985.Brehier, Louis, Vie et Mort de Byzance, Paris 1969.Bu hâ rî, el-Câmi’u’s-sahîh, Riyad 2000. _____, et-Târî hu’l-Ke bîr, Hay da râ bâd 1361-1384/1942-1964. _____, et-Târîhu’s-Sağîr, Beyrut 1986._____, Halku Ef’âli’l-İbâd, I-II, Riyad 2005.Câhız, el-Usmâniyye, Beyrut 1374/1955.Cessâs, Ahkâmu’l-Kur’ân, İstanbul 1335-1338/1917-1920.Cevherî, es-Sıhâh, Tâcu’l’Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, Mısır 1956-57.Diehl, Charles, Bizans İmparatorluğu Tarihi, çev. Tevfik Bıyıkoğlu,

İstanbul 1938.Di yâr bek rî, Târî hu’l-Ha mîs, I-II, Mı sır 1283/1866. Ebû Dâ vûd et-Ta yâ li sî, el-Mus ned, Riyad 2000.Ebû Nu’aym-ı Isbahânî, Hılyetu’l-Evliyâ’, Mısır 1351/1932._____, Ma’rifetu’s-Sahâbe, Riyad 1998. Ebû Ya’lâ, Musnedu Ebî Ya’lâ el-Mevsilî, 2. baskı, Beyrut 1989-

1992._____, Tabakâtu’l-Hanâbile, Riyad 2005.Fahruddîn er-Râzî, Kitâbu’l-Erbâ’în, Haydarabad 1353/1934._____, Mefâtî hu’l-Ğayb, I-VI II, İs tan bul 1307-8/1889-90.

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY166

Gazâlî, el-Mustasfâ, I-II, Beyrut 1997.Halebî, es-Sîretu’l-Halebiyye (İnsânu’l-Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-

Me’mûn), Kahire 1875.Halîfe ibn Hayyât, et-Târîh, Necef 1967.Hatîb-i Bağdâdî, el-Câmi’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi’, Beyrut

1991. _____, el-Kifâye fî Ma’rifeti Usûli ‹lmi’r-Rivâye, Mısır 2003._____, Târî hu Bağdâd, Mı sır 1349/1930 (= Târîhu Medîneti’s-

Selâm, Mısır 2001). Hâzin, Lubâbu’t-Te’vîl fî Me’âni’t-Tenzîl, Mısır 1894.He re vî, Zem mu’l-Kelâm, Me di ne 1998. Hey se mî, Mec ma’u’z-Zevâ’id, 2. baskı, Bey rut 1967.Hu mey dî, Ebû Bekr, el-Mus ned, by., 1963. İbn Ab dil berr, el-İs tî’âb fî Ma’ri fe ti’l-Ashâb, Mı sır, ty. _____, et-Temhîd Limâ fî’l-Muvatta’i mine’l-Me’ânî ve’l-Esânîd,

Mağrib [Fas] 1967-92.İbn Adiyy, el-Kâmil fî Du’afâ’i’r-Ricâl, Lüb nan 1997-.İbn Batta, Usûlu’s-Sunne, Dımeşk 1958.İbn Ebî Hâ tim, el-Ce rhu ve’t-Ta’dîl, Hay da râ bâd 1360-1373/

1941-1953. İbn Ebî Şey be, el-Musan nef, Lüb nan 1995; Azî ziy ye neş ri, I-V,

Hay da râ bâd 1966-1971.İbn Ha cer-i As ka lâ nî, Fe thu’l-Bârî bi Şe rhi Sah îhi’l-Buhârî, Mı sır

1319-1329._____, el-İsâbe fî Tem yî zi’s-Sahâbe, Mı sır 1970-2. _____, Teh zî bu’t-Teh zîb, Hay da râ bâd 1325-7/1907-9. İbn Hal dûn, el-Mukad di me, Dr. Vâfi, 3. baskı, Mı sır, ty.İbn Hal li kân, Ve fayâtu’l-A’yân, Bey rut 1972. İbn Hazm, Cevâmi’u’s-Sîre, Dâru’l-Me’ârif, Mısır, ty. _____, el-Faslu fî’l-Milel, Mısır 1317-1321. _____, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Mısır 1947-9.İbn Huzeyme, Sahîhu’bni Huzeyme, Mekke 1970.İbn Kayyım el-Cevziyye, İ’lâmu’l-Muvakkı’în, Mekke 1969._____, el-Menâru’l-Munîf fî’s-Sahîhi ve’d-Da’îf, Haleb 1970.İbn Kesîr, es-Sîretu’n-Nebeviyye, Kahire 1964.İbn Mâce, es-Sunen, Riyad 2000.İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Beyrut 1955._____, Muhtasaru Târîh-i Dımeşk, Dımeşk 1984.İbn Sa’d, Kitâbu’t-Ta bakâti’l-Ke bîr, Bey rut 1957-8; Kahire 2001.İbn Seyyidi’n-Nâs, Uyûnu’l-Eser, Medine 1992.İbn Şebbe, Târîhu’l-Medîneti’l-Munevvere, 2. baskı, Cidde 1979.İbn Tey miy ye, el-Cevâbu’s-Sah îh, 2. baskı, Mı sır 1999.

KAYNAKLAR167

_____, Mecmû’u’l-Fetâvâ, by. 1404/1984._____, Minhâcu’s-Sun ne, Mı sır 1321-2/1903-4. İbnu’l-Cevzî, el-Mevdû’ât, Riyad 1997.İbnu’l-Esîr, el-Kâmil, Beyrut, 1965._____, en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, Mısır 1963. _____, Usu du’l-Ğâbe, I-VII, Mı sır 1970-3. İbnu’l-Humâm, Fethu’l-Kadîr, Mısır 1319/1901.İbnu’l-Murtadâ, Tabakâtu’l-Mu’tezile, Beyrut 2009.İmâm-ı Mu ham med, Şe rhu Kitâbi’s-Siyeri’l-Kebîr, Mı sır 1971-2. Kâ dî Ebû Ya’lâ, el-Ahkâmu’s-Sultâniy ye, Ka hi re 1356/1938. Kâ sı mî, Mehâsi nu’t-Te’vîl, Mı sır 1957-60.Kas tal lâ nî, İrşâdu’s-Sârî, Mı sır 1307/1889. Kazvînî, Acâibu’l-Mahlûkât ve Ğarâibu’l-Mevcûdât (Hayâtu’l-

Hayevân’nın sonunda), Kahire 1956. Kettânî, et-Terâtîbu’l-İdâriyye, Rabat-Beyrut 1927. Kurtubî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire 1967.Lâlekâî, Şerhu Usûli İ’tikâdi Ehli’s-Sunneti ve’l-Cemâ’a, Riyad, ty. Ma’ mer ibn Râ şid, el-Câmi’ —Ab dur raz zâk’ın Musan nef’inin X. cil-

di nin 379. sa hi fe sin den so nu na ka dar—. Makdisî, Ahsenu’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm, Beyrut 1987.Makrîzî, İmtâ’u’l-Esmâ’, Kahire 1941. Mâlik ibn Enes, Muvatta’ -Şeybânî, Riyad 2000.Mekkî ibnu Ebî Tâlib el-Kayrevâni, el-Îzâh li Nâsihi’l-Kur’ân ve

Mensûhih, Riyad 1976.Mervezî, es-Sunne, Riyad 2001.Mes’ûdî, Murûcu’z-Ze heb, Pa ris 1861-1876; Charles Pellat’nın

Arabca baskısı, Beyrut 1966-1979; Fransızca baskısı, Paris 1962-1997.

Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, Beyrut 1982.Muhammed Esed, Kur’an Mesajı, İstanbul 1999.Mus’ab-ı Zu bey rî, Ne se bu Kureyş, Le vi-Pro ven çal neş ri, Kâ hi re

1953. Mûsâ ibn Ukbe, el-Meğâzî, Rabat 1994.Mus lim, el-Câmi’u’s-Sahîh, Riyad 2000.Nahhâs, en-Nâsih ve’l-Mensûh fî’l-Kur’ân, Beyrut 1989.Ne sâî, es-Su nen, Riyad 2000._____, Kitâbu Suneni’l-Kebîr (Kubrâ), Lübnan 1991. Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl (Hâzin kenarında), Mısır 1894.Ne ve vî, Şe rhu Mus lim, Mı sır, ty. Nu’aym ibn Hammâd, Kitâbu’l-Fiten, Kahire 1991.Ömer Ziyâuddîn-i Dâğistânî, Zübdetü’l-Buhârî Tercemesi, Trabzon

1923.

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY168

Râmehurmuzî, el-Muhaddisu’l-Fâsıl Beyne’r-Râvî ve’l-Vâ’î, Mısır 1971.

Rebî’ ibn Habîb, el-Câmu’u’s-Sahîh, Kahire 1930.Reşîd Rıdâ, Tefsîru’l-Menâr, 4. baskı, 1373-1346/1927-1934.Sehâvî, el-Ecvibetu’l-Murdiyye, I-III, Riyad 1417/1997.Suheylî, er-Ravdu’l-Unuf, Kahire 1967.Suyûtî, el-Hâvî li’l-Fetâvî, Mısır 1352/1933. Şâfi’î, Risâle, Kahire 1940. _____, Tertîbu Musnedi’ş-Şâfi’î, Kahire 1950._____, el-Umm, Mı sır 1968. Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, Mısır 1930-2 (ve 1997).Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, Musul 1983._____, el-Mu’cemu’l-Evsât, Riyad 1985. Taberî, Câmi’u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, 2. baskı, Mısır

1373/1954. _____, Târî hu’r-Ru sul ve’l-Mulûk, Le iden bas kı sı, by., ty.Ta hâ vî, Şerhu Me’ânî’l-Âsâr, Mısır 1968._____, Şerhu Muşkili’l-Âsâr, Beyrut 1994.Tehânevî, Keşşâfu Istılâhâti’l-Funûn, Beyrut 1996.Tir mi zî, el-Câmi’u’s-Sah îh, Riyad 2000.Toufic Fahd, La Divination Arabe, Leiden 1966.Vâ kı dî, Kitâbul-Mağâzî, Mars den Jo nes neş ri, by., 1966. Ya’kûbî, Târîhu’l-Ya’kûbî, Beyrut 1960.Yâkût-i Hamevî, Mu’cemu’i-Udebâ’ (İrşâdu’l-Erib), Mısır 1936.Yûsuf b. Abdillâh b. Yûsuf el-Vâbil, Eşrâtu’s-Sâ’a, Riyad 1993. Zebîdî, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, 2. baskı,

Ankara 1966.Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ’, Mısır, ty. _____, Tezkiretu’l-Huffâz, Haydarabad 1955-58.Zemahşerî, Rabî’u’l-Ebrâr ve Nusûsu’l-Ahbâr, Bağdad 1982.Zurkânî, Şerhu’z-Zurkânî alâ’l-Muvatta’, Mısır 1310/1892.

169

II. Husrev 158

AAbbâs 67Abbasiler 12, 14Abdulazîz ibn Rufey’ 62Abdulkerîm ibn Mâlik el-Cezerî 12Abdullâh ibn Cahş 66Abdullâh ibn Lehîa 12Abdullâh ibn Mes’ûd 139Abdullâh ibn Revâha 109Abdullâh ibn Ubeyy ibn Selûl 71Abdullâh ibn Zeyd 63Abdulmelik 56Abdulmelik ibn Cureyc 117Abdulmelik ibn Hişâm 63Abdurrahmân 14, 23Abdurrahmân ibn Zeyd 163Abdurrahmân ibnu’l-Hâris 152âbidler 58açılış namazı 82adalet 49adil kâdı 94Adiyy ibn Ebî’z-Zağbâ 67ahid 88ahir zaman 14ahiret 53ahlaki meziyetleri 35Ahmed Muhammed Şâkir 16Ahmed Naîm 127Âişe (Hz.) 27, 34, 35, 64, 73, 74, 92,

110, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 152, 153

Âişe hadîsi (Hz.) 92Âişe’nin beraatı 74akıl ve dinden çıkmış 48akidevi: ~ ihtilaflar 12; ~ ve siyasi sa-

ha 13

âlemşümul risalet 13, 14Ali (Hz.) 60, 61, 72, 89, 104, 114, 136,

139, 155Alî ibnu’l-Medînî 139âlim 23, 25, 34, 38, 42, 46, 56, 57, 58,

62, 94, 103, 107, 123, 127, 151, 152Allah 19, 21, 47, 56, 57; ~ adına beyanat

veren bir kimse 58; ~ adına mükâfat verme 58; ~ malı 41; ~ ve Resulünün verdikleri emr 37; ~ veya Peygamber adına birtakım hükümler 53; ~ yolun-da düşmana karşı sınır nöbeti 59; ~’a en büyük iftira 140; ~’a nisbet 56; ~’a ortak koşanlar 161; ~’ı araya sokma ih-tiyacı 57; ~’ı kızdırmış bir kavme veri-len ilahi ceza 56; ~’ı vekil 52; ~’ın aza-bı 52; ~’ın azabına müstehak 52; ~’ın bildirdikleri 117; ~’ın cariyeleri 137; ~’ın elçilik vazifesi 27; ~’ın emri 38, 48; ~’ın fiili 48; ~’ın gazabı 58; ~’ın ha-lifesi 21; ~’ın indirdiği 92; ~’ın iradesi 40; ~’ın istemesi 40; ~’ın izni 49; ~’ın kendisine nîmet verdiği 37; ~’ın Kılıcı 43; ~’ın Kitabı 27, 60, 61, 62, 64, 141; ~’ın lutfu 49; ~’ın nîmetleri 42; ~’ın öğ-retimi 49; ~’ın rızası 31; ~’ın va’di 46; ~’ın vahyi 44; ~’ın yaptığı fiillermiş gibi 40; ~’tan [gelmiş] rızık 42; ~’tan müs-tağni davranmaları 47; ~’tan vahiy 74; ~’a karşı gelmekten sakınmak için ku-rulan mescid 83

Allahu Teala’dan ayıblama 80altın 89amelî saha 90amel-i salih sahibleri 161Amr ibn Umeyye 105Anadolu 158Antakya 158

DİZİN

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY170

Arab 160; ~lar 15, 123, 124Arabca 100Arabistan şehirleri 159Arafat 27arınmak isteyenler 83Arş 23Ashab-ı Kehf’in sayısı 30Ashab-ı Şecere 154askerî: ~ harekât 159; ~ isyan 158;

~-idari kabiliyet 35askerler 110askerlik 59Atâ ibn Ebî Muslim el Hurâsânî 56ayet 80, 81, 96; ~in harfî anlamı 44Aynî 87, 133, 142azab 43, 82, 129, 163azad 37, 41, 105Azerbaycan 159

Bbaba 62Bağdad 123; ~lı kadın kâhin 123; ~lı

mutasavvıf 120Basra 14, 144, 153, 155; ~lı 13, 56,

151, 156; ~lı büyük Tâbiîler 151; ~lı Kibâr-ı Tâbiiîn 156; ~lı zahid muhad-dis 13

bayrak dikmek 63beddua 88bedevi 82, 99, 162, 163Bedir 35, 45, 47, 66, 67, 68, 69, 107,

132, 158, 159, 160; ~ gazvesi 20, 44, 66; ~ harbi 44, 45, 71; ~ kuyusu civa-rı 68; ~ zaferi 35, 158; ~’den önceki ayetler 45; ~ günü 132; ~ vakası 20; ~ ve Uhud 105; ~’deki beşerî fiiller 48; ~’e hareket 44, 68; ~’in encamı 45

bekâr 35, 95belalı mescid 83Benu Kureyza yahudi kabilesi 58Benû Seleme 79Benû’l-Mustalik 71, 97; ~ kabilesi 96Benû’n-Nadîr 48, 107, 108; ~ yahudi-

leri 48el-Berâ ibn Âzib 154 bereket 42Besbes [Buseyse] ibn Amr 67beşer 88, 93; ~in menfi beyanları 53; ~

hüviyeti 33; ~ tabiatı 94; ~ üstü vası-talar 101

beşerî: ~ deliller 79; ~ fiiller 39, 40, 41; ~ fiilleri ilahileştiren ayetler 47; ~ fiil-lerin ilahileştirilmesi üslubu 50; ~ ha-ber alma neticeleri 65; ~ hâdiseler 87;

~ ictihad 43; ~ kaynaklar 44; ~ şartlar 65, 70; ~ vasf 69

Bey’atu’r-Rıdvan 75beyat 54, 77, 84Beyrut 59Beytülmal müdürü 60Bi’r-i Ma’ûne 104, 105, 106, 107bidat 52, 117, 138, 147; ~ çıkaran kim-

se 56, 57; ~çının cenazesine katılan 58

Bilâl 63binek 51Bizans 160; ~ tarihi 158; ~’ın kurtarıcı-

sı 158; ~-İran kavgası 159; ~lılar 159, 160

bolluk 129borçlanma senedi 49boru çalmak 62boşanmış eşler 36buğz 85Buhârî 51, 87, 95, 113, 126, 127, 147,

148; ~ hadîsi 51; ~ şarihi Aynî 136; ~ şarihleri 133; ~’deki rivayet 73

Bureyde ibnu’l-Husayb 154

CCa’fer 111Ca’fer ibn Ebî Tâlib 109Câbir (Hz.) 114Câhız 66cahiliye: ~ devri 36, 43, 61, 67, 156; ~

telakkisi 132; ~nin şair ve cengaverle-ri 112

cahiliyet davranışı 52cariyeler 112Cebrail 38, 39, 110el-Cedd ibn Kays 79 Cehennem 79Cehmiyye 12cemaat 54, 90, 138Cemâluddîn-i Kâsımî 158Cemel harbi 151, 153cemiyet hayatı 146Cenab-ı Hak 29, 33, 38, 39, 40, 42, 43,

45, 46, 57, 70, 74, 81, 108, 120, 127, 131, 145, 146, 161; ~’ın tavzihi 74

cenaze 101, 153; ~ namazı 36, 81, 90, 112

cenin 127cennet 53, 57, 58, 110; ~ ve cehennem

23; ~lik 128cesed 124Cevherî 34ceza 52

DİZİN171

Chosroes 158Cibril 44, 104, 106, 108, 115, 141cihad 59cihanşümul tek din 11cimri 25; ~lik 26cin 23cinayet 107Cuheyneli 68Cuhfe 144Cureyc 42, 117

Ççocuğun cinsiyeti 127çok tanrılılık 47çömez 15

DDahhâk 30Damdam ibn Cevs 53dâvalılar 93dâvet 14, 96, 98, 161dedikodular 73defler 132değnek 95delalet 63delikanlı 73delil 27, 76, 78, 97dellal dolaştırmak 63deniz gazvesi 60deve 51, 69Dımeşk camii 56din hürriyeti 113dişi 127diyet 107dua 46, 72, 88, 90, 99, 101duvarlar 99dülger 42dünya 57, 111, 128, 130; ~ hayatı 40,

130; ~ işleri 80dünyevi hâdiseler 149dürüst 107düşmanlık 50, 156

EEbû Alî el-Cubbâî 42Ebû Âmir 109Ebû Âmir el-Eş’arî 109Ebu Bekir (Hz.) 47, 54, 66, 139, 148,

152; ~’in oğlu Abdullâh 66Ebû Ca’fer en-Nehhâs 129Ebû Cehil 69, 132Ebû Cendel 77Ebû Cuhayfe 60Ebû Cumû’a 156

Ebû Dâvûd 113Ebû Eyyûb Hâlid ibn Zeyd 14Ebû Hureyre 53, 88Ebû Mûsâ’l-Eş’arî 51Ebû Sa’îd el-Hudrî 148, 160Ebû Sufyân 44Ebû Zerr 52Ebû’l-Âliye Rufey’ ibn Mihrân er-Riyâhî

156Ebû’l-Berekât [Abdurrahmân ibn Mu-

hammed 123Ebû’l-Berekât en-Nesefî 119ecel 134efsanevi hikâyeler 122Ehl-i Beyt 37Ehl-i Ehva 12Ehl-i Kitab 30, 31, 49, 92, 159, 160Ehl-i Sünnet muhalifi 12elçi 23Emevi: ~ devrinin hafız muhaddisle-

ri 12; ~ halifesi Abdulmelik 46, 56; ~ ve Abbasiler zamanı 12; ~ler 14, 139; ~lerin çocuk yaşta sultanları 56

emîrler 95emr-i ilahi 92, 120, 128, 130Endülüs 64Enes (Hz.) 78, 106, 111Enes ibn Mâlik 14, 99, 104Ensar 63, 71, 86, 104, 107; ~la anlaş-

malı 68Ensari 14, 20, 71, 84, 85, 105erkek 127Ervân 83esef 63, 125Eş’arî’nin talebi 51eşkıya Türkler 15evladlıklar 36; ~ların boşanmış eşleri ile

evlenmeme geleneği 36, 38evli 95evlilik 37, 38; ~ ilişkileri 38; ~ kefaeti

37; ~lerin çözülmesi 38ezan 62, 63, 65eziyet 88

FFahruddîn-i Râzî 119, 122fakir: ~ kadın 101; ~lik 129farz 62, 109fasık 97Fâtih’in askerleri 15Fedek 76fer’î hâdise 139fethin İslam kitabiyatındaki macera-

sı 14

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY172

fetih 15; ~ günü 67fıkhi meseleler 12fıkıh 57, 119fırkacılar 57fiiller 40, 48fikrî: ~ cereyanlara ilahi bir ceza 57; ~

kavga 57fitne 79, 152, 155Fudayl 58el-Fudayl ibn Iyâz 57

Ggaflet 145gaib 99ganimet 46, 162gayb 19, 20, 21, 25, 69, 94, 96; ~ bilgisi

22; ~ haberleri 29; ~ ilmi 160; ~a mut-tali 24, 28, 120, 122; ~da vukû bul-muş hâdise 161; ~dan gelen vahiyler 28; ~dan haber 19, 28, 158; ~dan ih-bar 80; ~ı bilen bir kimseden bekle-nenler 87; ~ı şahsen bilme iktidarı 65; ~ın anahtarları 22, 126; ~ın bilinmi-yor olması 102; ~ın haberleri 29; ~ları en iyi bilen 22

gaybi: ~ bilgi 28; ~ mesele 74; ~ durum-lar 65; ~ haberler 62, 115, 146, 157; ~ hâdiseler 101; ~ kaynağ 26

gayr-i dinî 16gayr-i İslami 16, 53gaza 110gazab 56Gazâlî 64, 65gazve 51, 65, 110, 112gece namazı 92geçmiş peygamberler 30gemi 60gerçek dışı teviller 120gıybet 22gufran 90günah 21, 57, 60, 73, 133, 134güneş 20, 149

ĞĞâlib ibn Abdillâh 76Ğayâbe 22

Hhaber kaynakları 65haberci 67Habeşistan Muhaciri 134Habîr 34hac aylarında umre için ihrama girme

137

Haccâc 55Haccetu’l-Vedâ 136haçlar 159had 96Hadîs: ~ âlimleri 145; ~ imalatı 12; ~

kitabları 14, 15, 52; ~ külliyatı 11; ~ tenkidi 97; ~ çiler 57; ~ ler adına ko-nuşan 15

hâdise: ~ler 33, 110, 123; ~nin gerçek yüzü 72; ~nin tafsilatı 98

hafız 12, 104Hafsa 34hainlerin savunucusu 91Hâkim 94, 95haksız 87, 88, 93, 96hala kızı 36Hâlid ibn Velîd 14, 89, 98, 109Hâlid’in babası 43halife 21, 36, 54, 55, 56, 60, 61, 137,

139, 156halk 110, 145, 156; ~ın beyati 55Hammâd ibn Seleme 13hanım 35, 123, 134, 137, 138; ~ların

önüne konulan beyat şartları 77haram 43, 98harb 25, 46, 80, 111, 148; ~ ve benzeri

mihnetler 25; ~e başlama saatleri 46harfî anlam 39, 48Haricî 12Hariciler 12, 89, 139; ~in ceddi 89Haruriyye 56Hasan 72Hasan-ı Basrî 42, 55, 128, 129hased 43hastalar 82Hastalık 129Haşr suresi 108Hâtıb ibn Ebî Belta’a 112, 113, 114,

115Hâtıb’ın cehenneme gireceği 114Hâtıb’ın hareketi 113havz 146Hayber: ~ gazvesi 78; ~ seferi 163hayır 91, 125; ~lı 15, 53, 55, 83, 86,

131, 135, 151, 155, 161hayırsever 36hayvan yavrusu 52Hâzin 120Hazrecli 83hedy 136helak 45, 46, 79, 140Hemdânî Mesrûk ibnu’l-Ecda’ 139Hendek harbi 37, 69Heraclius 158, 159

DİZİN173

Herakliyus 108herif 89heyet 97, 107, 113Hımıs 59hıristiyan: ~ Arablar 108; ~lar 21; ~ların

hezimeti 159Hırsızlık 77; ~ hâdisesi 98Hicaz bölgesi hadîs-fıkıh imamları 57hicret 35, 58, 66, 76, 77, 78, 134, 159,

160; ~ etmiş hanımlar 78; ~lerinin se-bebi 77; ~ten sonraki Medine devre-si 131

hilafet: ~ makamı 55; ~ seçiminin temel şahsiyetleri 54

Hilâl 85, 95, 96Hilâl ibn Umeyye 95Hilâl’in hanımı 96Hilâl’in karısı 96hizmetkâr 52, 53Horasan 123, 145, 155huccet 142Huccetu’l-İslâm 64Hudeybiye 14, 75, 76, 133, 159, 160,

162, 163; ~ anlaşması 14hurma ağaçları 49; ~lıklar 48; ~lıkları

kesenler 49hutbe 61, 147Huzeyfe (Hz.) 69, 70, 149, 150, 151hüccet 64hücum 78hükmü baki ayetler 62hükümdar 95; ~lık 124hükümlerinin zahire göre verilmesi 94hürriyet 59

IIrak 144, 150ırki-nesebî ölçü 37

İİbn Abbâs 62, 95, 103, 104, 142İbn Abdilber 98, 101, 138İbn Ebî Hâtim 97İbn Erkâm 72İbn Hacer 108, 121, 133, 142İbn Hallikân 124İbn Hazm 64, 65İbn Hazm’ın vefatı 64İbn Huzeyme 145İbn İshâk 44, 63, 107, 108, 114, 123İbn Mâce 87İbn Maz’ûn 134İbn Mes’ûd 139İbn Ömer 87, 126, 144

İbn Revâha 111İbn Teymiyye 48, 92, 94, 130, 137İbn Ubeyy 71İbnu’l-Kayyım 74İbnu’l-Kelbî 38ibret kıssaları 29ictihad 37, 43, 50, 80, 137, 146, 155ictimai: ~ emniyet ve ahlaki ölçüler 138;

~ tavsiye 139içki 43idari vekil 21ifade üslubu 54iffet 74; ~li kadınlar 95İfk: ~ hâdisesi 73; ~ vakası 74iftira 77, 143, 152ihbar mektubu 113ihram 136ikiyüzlüler 82ikram 136ilahi 26; ~ azabın vakti 121; ~ cevablar

118; ~ emirler 35; ~ emr 135; ~ ihbar 58; ~ menşe 63; ~ talimat 37, 43, 45

ilham 57, 122İlk halife seçimini anlattığı mühim hut-

be 61ilmî: ~ dalalet 63; ~ gayretler 11; ~ meş-

guliyet 17iltica 77İmâm-ı Cessâs 90İmâm-ı Mâlik 57İmâm-ı Muhammed 59İmâm-ı Nesefî 160İmâm-ı Serahsî 60İmâm-ı Şâfi’î 15, 21, 145İmâm-ı Zeynulâbidîn Alî 38İmâm-ı Zuhrî 35, 55, 107imtizac 36infak 41, 42inkâr 79, 83; ~ edenler 79, 131; ~ cı-

lar 77, 102insanlar 26, 39, 40, 65, 83, 91, 94, 147;

~ ın efdali 64; ~ ın gerçek düşünce-leri 80

insanoğlu 19, 39, 40, 52intikam 105inzal 61, 96, 106İran: ~ hükümdarı 158; ~ lı büyük sa-

habi 58; ~ lılar 158, 159, 160; ~ lıla-rın zaferleri 158

irtidad 97, 147, 148İsa (Hz.) 14, 118, 122, 147, 157İskenderiye 112, 158; ~ meliki 112İslam 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 36,

43, 45, 53, 57, 63, 65, 66, 69, 70, 76,

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY174

78, 95, 104, 108, 109, 113, 120, 129, 146, 151, 152, 155, 156, 159, 164; ~ cemiyetinin idari başkanı 65; ~ devle-ti 65; ~ dışında görme 57; ~ dünyası 13; ~ düşmanı 16, 43, 69; ~ düşma-nı kâfirler 16; ~ geçmişini silme 76; ~ imtihanı 78; ~ kitabiyatı 120; ~ kül-türü 63; ~ muhiti 70; ~ mübeşşirleri 104; ~ ordusu 108, 109; ~ Peygambe-ri 11; ~ takvimi 66; ~ toplumu 57; ~ ümmeti 12, 19; ~ ümmetinin istikba-li 19; ~ ve müslümanlar 15; ~’a dâvet mektubları 14; ~’a düşman muhitler 65; ~’da liânın ilk uygulaması 95; ~’ı daha müsaid bir coğrafyada yaymak 66; ~’ın bütün dinlere üstün gelece-ği 13; ~’ın doğuşunda Hz. Peygamber 43; ~’ın geleceği 12, 151; ~’ın gelece-ğini emniyete alma 65; ~’ın ilk senele-ri 53, 76; ~’ın nuru 57; ~’ın yakın is-tikbali 152

İslami: ~ açıdan değerlendirebilmek 19; ~ kaynaklar 75, 109; ~ kitabiyat 54

İslamiyet 67; ~ tezahürleri 70İsmâ’îl ibn Abdirrahmân es-Suddî 24israiliyat 122; ~ kitablarından nakil-

ler 59İsrailoğulları 31, 138İstanbul 13, 15, 16; ~’u fethetme 14;

~’umuzun fethi 15; ~’un fethedileceği 13; ~’un fethi 14; ~’un fetih kutlama-ları 13; ~’un hadîste müjdelenen fethi 16; ~’un İslami fethi 16; ~’un yeniden fethedilme 16

istiğfar 90istikbal 118, 131, 132, 139, 146, 151,

157; ~ mevzûu 151; ~den mâlumat is-teyen müşrikler 125; ~ muzaf bir ka-rar 137; ~i bilmeyen 132; ~in ne geti-receği 135; ~in takdiri 152

istikbalî: ~ gayb haberleri 127; ~ haber 161; ~ karar 135; ~ rivayetler 157; ~ vahy 45

istismar mahsulleri 17itab 80, 121itirazlar 57iyilik 83izin isteme 99

KKa’b 85Ka’b ibn Mâlik 84, 85Ka’b’ın suçluluğunu îtirafı 85Ka’bu’l-Ahbâr 59

Kâbe 15, 75Kabîsa ibn ‘Ukbe 148kabr 101Kaderiye 12, 56Kadıköy 158kadın ve erkek 95Kadisiyye harbi 139kâfir 48, 105, 113kâfir: ~ bir mülhid 48; ~ zenginliği 43;

~ler 13, 43, 105kağıt kalem 40kâhin 123, 124kainattaki bütün fiillerin Allah’ın izniyle

vücud bulduğu 54kalabalık 97kalb 76, 89kalem 39, 40; ~den faydalanma 39karanlık 82kardeş 52, 99kâri 104Karn 144Karnu’l-Menâzil 144Kartaca 158Kâsımî 160Kastallânî 133Katâde 20, 30kâtib 49katil 113katl 50katl-i âm 105kavga 57kavim 157, 163kavl-i mücerred 62kaza hizmeti 91kazai sahadaki hükümler 93kazf 95keffaret 135; ~ vesilesi 88kehanetler 122, 124kelam 56, 119, 123; ~ ve hikmet ilim-

leri 123keramet 122kertenkele 98kervan 46; ~ı ele geçirme teşebbüsü 44;

~lar 44kılıçlar 69kıtlık 129kıyamet 124, 126, 149; ~ gemisi 118; ~

günü 23, 27, 58, 88; ~ kopması 14; ~ masalları 14; ~ saati 122; ~in dehşeti 118; ~in ne zaman kopacağı 119; ~in vakti 118; ~in vakti meselesi 118; ~in zamanı 127

kız 127, 132kin duyguları 156

DİZİN175

Kisrâ 123Kitab ve Sünnet 16, 19, 39, 57, 58, 65,

156, 157; ~’i anlamamakla itham 57; ~’in üslub özellikleri 39

kitab verilenler 161Kostantiniyye Kayseri 14köle 52; ~lerin azad edilmeleri 41; ~lik

52köpek 71kötülük 97Kuba mescidi 82Kudüs 108, 158, 159Kufe 60, 62, 72, 139, 140, 144Kufeli 61, 139, 148, 154; ~ Tâbiî 139kulun fiili 48kumandan 36, 70kumar 43Kur’an: ~ dışında da Allah’tan vahiy

34; ~ dışında kalmış vahiyler mese-lesi 33; ~ kıraati 156; ~ nassı 122; ~ ve hadîsler 57; ~ ve Sünnet 104; ~ veya Sünnet 59; ~’a has ifade üslu-bu 39; ~’da bulunmayan vahiyler 33; ~’da mevcud olmayan ilahi ihbar 34; ~’ın Allah’tan geldiğine delil 160; ~’ın mûcizeleri 158, 161; ~’ın üslubu 39

Kur’an-ı Kerim 19, 20, 22, 26, 28, 30, 34, 39, 40, 44, 52, 60, 61, 70, 90, 91, 92, 93, 118, 121, 131, 139, 157, 158, 159, 160, 161, 162; ~’deki gaybi ha-berler 28; ~’in bahis konusu üslubu 52; ~’in daha ilk nazil olan ayetleri 39; ~’in üslubu 50

Kur’ani: ~ beyanlar 117; ~ gerçeğin ifa-deleri 40; ~ üslub 38; ~ va’d 46, 45; ~ vahiy 25, 33; ~ zihniyet 132

kurbanlık 136Kureyş 43, 44, 45, 46, 66, 67, 69, 77, 89,

102, 103, 104, 112, 152; ~ kâfirlerinin ticaret kervanı 44; ~ kuvvetleri 46; ~ re-isleri 43; ~ ticaret kervanı 45; ~ ve Ensar 89; ~’in hareketi 45; ~’in ileri gelenleri 69; ~’in reisleri 67; ~ li 50, 68, 74, 107, 113; ~ li kâfirler 107

kurra 105Kurtubî 98küfredenler 103küfrü imana tercih 24Küfürde yarışanlar 131

Llânet 88lânetleşme 96laubali 87

lisan 21, 100

MMa‘rûf ibnu’l-Feyruzân el-Kerhî 58mağara 54, 66mağfiret 65, 84, 90Mağribli allame 129Mahmûd Âlûsî 44Mahmûd en-Neşşâbe 15mahşer günü 146, 149mal 46malik 41Mâlik ibn Dînâr 56mânevi-ahlaki değerleri hâkim kılmak

37maruf 78Mâverdî 145mâzeret 79, 80, 84mazi haberleri 30mazlum 94Mecusi 160Medain 150Medine 14, 20, 23, 35, 48, 53, 58, 59,

62, 66, 67, 68, 69, 71, 72, 76, 82, 83, 84, 85, 98, 103, 105, 107, 108, 109, 112, 131, 132, 134, 138, 139, 140, 151, 161, 162, 163; ~ mescidi 53; ~’den Bedr’e hareket 68; ~’ye hicret 134; ~li 14, 69, 71, 107, 132, 134; ~li genç 69; ~liler 82, 134, 151

Mefâtîhu’l-ğayb 127Mekke 13, 44, 57, 66, 67, 74, 76, 97,

103, 107, 108, 112, 118, 119, 131, 136, 154, 158, 159, 160, 162, 163; ~ devri 131; ~ fethi 97; ~ fethi önce-si 108; ~ fetih hazırlığı 112; ~ ordusu 44; ~ seferi 162; ~’nin fethi 159; ~’ye dönüş 44

Mekkeli: ~ hadîs imamı 58; ~ kâfirler 44; ~ Kureyşlilerin temsilcisi 77; ~ muhacirler 134; ~ müşrikler 43, 47; ~ müşriklerle işbirliği 48; ~ler 44, 68, 75, 112, 159; ~lerle müzakere 75

Mekki 125, 126, 128, 130; ~ ayet 125, 130

Mekkî ibnu Ebî Tâlib 129mektub 56, 107, 113, 114, 115; ~

hâdisesi 115melek 23, 58, 64, 106, 146Melikşâh oğlu Sultan Sencer 123menfi 138merfu’ 142merhametli 86merhume 101

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY176

merkezlik 83Meryem (Hz.) 30, 41, 42mescid 54, 67, 82, 84, 138, 164; ~in

mahiyeti 83Mescid-i Haram 67Mescid-i Nebevi 54Mesrûk 27, 139, 140, 143meşhur sahabiler 76mevkuf 59Meymûne (Hz.) 98Mezopotamya 158Mısır 112, 158; ~lı 12, 15, 16, 120; ~lı

kâdı muhaddis 12mide 98mihnet ve belalar 25Mîkât 143, 144, 145minber 110, 112Misver 103, 104el-Misver ibn Mahreme 103 Mu’ân 109Mu’âviye 14, 105Mu’âz ibn Cebel 157muahhar âlimler 38Mucâhid 25, 30mûcize 22, 80, 120, 122mûcizevi 42mugayyebat 123; ~tan haber 120muhacirler 86, 112muhaddisler 12Muhammed (Hz.) 123, 160; Bkz. Hz.

Peygamber Muhel 143mukadderat 38Mukavkıs 112murabıtlar 59murad-ı ilahi 122Murâre 85Mureysî 71 Musa (Hz.) 29Mûsâ ibn Ukbe 111Museyyeb ibn Râfi’e 148, 154mushaf 153Muslim 88, 92, 113; ~ şarihi 136, 141,

145; ~’in rivayeti 27Mutarrif ibn Abdillâh el-Hareşî 151Mute 108, 109, 110, 111; ~e Gazvesi

109; ~ haberi 111; ~ şehidleri 110Mûtezile 12, 42; ~ imamları 42müfessirler 80mükâfat 58, 163mülâane 96mümin 25, 53, 77, 88; ~ bazı kavimler

58; ~ kardeşinin hakkı 93; ~ler 24, 27, 42, 43, 77, 112, 113, 159, 160; ~ler-

den bir cemaat 95; ~lere bir zorluk 38; ~lerin annesi 141, 153; ~lerin arasını ayırmak 83; ~lerin Emîri 56, 144

münafık 25, 71, 84, 90; ~lar 20, 24, 71, 73, 81, 83, 162, 163; ~ların takındık-ları tavırlar 81; ~lık 81

münafikun zümresi 70münker 135müracaat 45müsafir 134müsbet-menfi bir karar 74müslim-gayrı müslim 36müslüman 15, 16, 35, 37, 43, 46, 47,

58, 59, 62, 67, 71, 76, 78, 79, 81, 83, 89, 90, 96, 97, 105, 107, 109, 114, 125, 139, 144, 145, 156, 163; ~ âlimler 16; ~ erkek ve kadınların genel vasıfları 37; ~ isimliler 79; ~ kitabiyatı 19; ~ toplumdaki Peygamber aşkı 62; ~ yazar 43

müstakbel belalar 161müşrik 119; ~ Kureyşliler 66; ~ Kureyş-

lilerin zulmü 66; ~ Mekkeliler 103, 159; ~ler 23, 67, 75, 105, 109, 118, 119, 160; ~lerin haberleri 67

mütedeyyin 36müzakere 107, 109

NNahle 66namaz 62, 70, 83, 89, 90, 110, 112; ~

kılanlar 89; ~ vakitleri 62nâsiha 107nasihat 27, 156nasih-mensuh 62nazil 27, 37, 39, 43, 44, 45, 46, 47, 48,

71, 72, 73, 76, 77, 80, 83, 85, 87, 96, 97, 98, 106, 108, 113, 114, 121, 133, 152, 158, 163

Necdliler 89, 144; ~ in kodamanları 89Nehrevan 139Nevevî 88, 136, 141, 142nifaklar 90nikah 37niyaz 47Nu’aym ibn Hammâd 149Nuh kıssası (Hz.) 29Nüzul sırası 25

Ooğlan 127oğullar 43ok 47oruç 59

DİZİN177

Osman (Hz.) 75, 97, 112, 138, 150, 152, 153, 156

Osman devri 59Osmân ibn Maz’ûn 134

Ööldürdüğü kimsenin hikâyesi 76Ömer (Hz.) 20, 23, 34, 36, 54, 55, 59,

61, 62, 63, 86, 138, 139, 144, 150, 152

Ömer Ziyâuddîn-i Dağistânî 127Ömer’in (Hz.) kızı Hafsa 34Ömer’in (Hz.) mevlası 23özür 81, 84, 85

Pparfüm sürünme 138Patrik Sergius 159perişan kılıklı 89Pers: ~ orduları 159; ~ler 159, 160Pervîz 159Peygamber (Hz.) 35; ~ ile eşleri 34; ~ is-

tismarı 13; ~ ve arkadaşları 58; ~ ve ashabı 45, 48, 136; ~’den menkul 14; ~’den mervi 93; ~’den mervi merfû hadîs 59; ~’den nakl 19; ~’e haber toplayıcılığı yapmış sahabilerin isim-leri 67; ~’e isnad 19; ~’e isnad edilmiş cildler dolusu bilgi 146; ~’e Kur’an dı-şında da vahiy geliyor şeklinde bir an-layış 39; ~’i doğum yeri 103; ~’i gay-ba muttali kılmak 24; ~’i hicretin ilk ayları 14; ~’in bâzı idari ve siyasi ta-sarrufları 121; ~’in beşerî haber alma imkânları 65; ~’in bildirdiği 15; ~’in bilmediği 23; ~’in bilmesi 30; ~’in bu müjdesi 13; ~’in bu risaleti 27; ~’in bu soruşturması 69; ~’in dâvası 45; ~’in dâveti 69; ~’in evladlığı 35; ~’in gay-bı ancak vahiyle bilebileceği kanaati 84; ~’in gaybi olarak haberdar olaca-ğına ihtimal 109; ~’in gaybla ilgisi 25; ~’in geleceği bilmiyor olması 145; ~’in hâkimliği 91; ~’in hâl-i hazır gaybı bil-mediği 99; ~’in hanımları 64; ~’in Hu-deybiye anlaşması 162; ~’in idari ha-yattaki tasarrufları 137; ~’in istikbale müteveccih kararları 146; ~’in Kur’ani ihbarla verebildiği gaybi bilgi 80; ~’in Kureyşli azılı düşmanları 50; ~’in lisanı 50; ~’in Medine’ye gelişi 14; ~’in mes-cid küşadı 82; ~’in minberi 54; ~’in mühim şahsi kararları 51; ~’in sözle-ri 62; ~’in sözü 64; ~’in süt annesi 35;

~’in şahsi iktidarı 70; ~’in şahsi tavsiye ve emirleri 137; ~’in tavsiyesi 35; ~’in tebliğde kusur etmediği 26; ~’in üzül-memesi 24; ~’in ve müslümanların ha-yatları 40; ~’in vefatı 36; ~’in vefatı 59, 138, 156; ~’in yaşamış olduğu sıkın-tı 38; ~’in Zeyneb’le evliliği 36; ~’in, gıyabında cereyan eden hâdiseler 82; ~ini öğrenmek isteyen bir ilim talibi 11; ~ler 30, 31, 64, 91, 123, 128; ~lik 100, 128, 141, 158

Phocas 158psikolojik 87, 131, 159; ~ buhran 131;

~ tezahürler 87

RRafizi şeyhi 13rahbaniyet 134rahib: ~ hayatı 134; ~ler 21rahim 126, 127Ramazan 83Râzî 42, 80, 98, 125re’y 59recm 61, 62; ~ ayeti 61rekât 84, 109, 140resuller 23Resulullah 153; ~’a isnad 17; ~’ın (sas.)

müjdelediği şekil 16; ~’ın arkadaşı 54Reşîd Rıdâ 15, 120rezil 43rızık 42rızk 41, 42risalet 33, 43, 70, 91, 101, 102, 132,

138, 139, 144; ~ devrinin gaybi hâdiseleri 101; ~ hayatı 132; ~in Mek-ke devresi 159

rivayetlerin tabii yoldan ilahi şekle so-kulması 102

riyakârlık 81er-Rubeyyi’ bint Mu’avviz 132 Rukayka 103Rukayka bint [Ebî] Sayfî 103Rum: ~ başkenti İstanbul 15; ~ kadınla-

rı 79; ~lar 159, 160; ~lara karşı çıkılan Tebuk seferi 79

rü’yet 142rüya 63, 74, 122, 124

SSa’îd ibn Cubeyr 55Sa’îd ibn Zeyd 68sabah ezanı 78sabır 36sadakat yemini 84

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY178

sadık ravilerin nakli 97safer ayı 104safsatalar 37sağlık 129sahabe 12, 57, 106, 135, 146, 156; ~

arası siyasi ihtilaf ve harbler 12; ~ dev-ri 57; ~nin görüşleri 44; ~nin istikbal bilgisi 151

sahabi 14, 20, 60, 78, 85, 96, 105, 109, 132, 134, 136, 142, 149, 153; ~ ha-nım 132; ~ler 11, 86, 143, 155; ~lik 103

Sâhib-i Şurta 60sahih 30; ~ hadîs 42; ~ kitablar 120salih kişiler 57Saltanat davaları 12Sasani hükümdarı 159Satîh 123, 124savaş 81, 111; ~ taraftarları 45; ~tan geri

kalmış üç kişinin tevbesi 86; ~tan ka-çan müslüman görüntülüler 81

sefer 97; ~ dönüşü 83Selmân 59Selmân-ı Fârisî 58sema 112, 115Semerkand 57Serahsî 59, 60seriyye 66servet 43sevab 57, 157sıddıklar 57Sıffîn 72Sicistan 155silahlı kuvvet 44silahsız 15Silsile 140siyasi: ~ ve ictimai sahalar 12; ~-askerî

hareketler 48; ~-ictimai mahiyette ha-berler 11; ~-îtikadi fırkalar 57

siyer müellifleri 63soğuk 69, 82sohbet 84soruşturma 68, 70sosyal: ~ hayat 52; ~ vakıa 52sosyopsikolojik farklılıklar 36sual 117, 118Sufyân ibn Uyeyne 58Suheyl ibn Amr 77suikasd 104sulh 159Sûr 58sure 81Suriye 44, 45, 110, 158Sünnet 11, 12, 16, 19, 39, 50, 57, 58,

59, 64, 65, 95, 97, 104, 118, 132, 139, 156, 157; ~ malzemesi topla-ma 11

Sünni ilim çevreleri 56sürgün cezası 108Süryani harfleri 100

Şşahdamarı 26şahid 20, 21, 86, 93, 95, 96, 99, 101,

147şahsi: ~ gayret 49; ~ görüşleri

hadîsleştirme düşüncesi 60Şam 109, 110; ~lılar 144Şark 64şatafat 46; ~lı kıyafetler 138Şecere-i Rıdvân beyati 132şefaat 147şefkatli 86şehad 111şehadet 19, 27, 76, 94, 110, 134şehid 57, 105, 106, 109, 132, 151Şemîr ibn Hamdeveyh el-Herevî 21şer 125şer’î emareler 88şeriat 60, 130Şerîk ibn Sehmâ’ 95Şıkk 123, 124şirk 47

TTabakat kitabları 67Taberî 24, 26, 42, 80, 98, 117, 119,

128Tâbiî 24, 25, 55, 139, 144, 151, 155tâbir ilmi 123tâbirci 123tafra 46tağyib 21Tahavî 100tahtaları birbirine vurmak 62Taif 66; ~li sika hadîsçi 62takbih 113talakat 85Talha 136, 155Talha ibn Ubeydillâh 68tarak 99tarihçiler 107tarihin tekzibi 124tarihî: ~ deliller 96; ~ geçerlilikler 37; ~

gerçeklerle tekzib 65; ~ hakikat 65; ~ kaynaklar 66

taş 107Tâvûs 145

DİZİN179

Tâvûs ibn Keysân 144tebliğ 13, 27, 63, 141, 163Tebuk 83; ~ dönüşü 81; ~ gazası 84; ~

harbi 81; ~ hazırlığı 82; ~ hazırlıkla-rı 51; ~ seferi 79, 82, 83, 84; ~’e katıl-mayanlar 84

techizat sıkıntısı 51tefsirlerin yazdıkları 49tekfir 122tekzib 65, 73, 163telmih 48tenkid 16terbiye 120tevatür 122tevazu 120tevbe 13, 56, 73, 85, 86tevbekâr 96tevkif 59tezad 127ticaret kervanı 44, 68tilavet 65Tirmizî 14, 113, 143Trabzon 127

UUhud 25, 48, 98, 105, 112, 131, 161;

~ günü 25; ~ harbi 48, 98, 131; ~’un verdiği hüzün 161

Ukbetu’bnu Ebî Mu’ayt 50Umeyme 35Ummu Eymen 35Ummu Seleme 93Ummu’l-Alâ 134, 135Ummu’l-Kurâ Üniversitesi 13, 15Ummu’l-Mu’minin 98, 137, 139, 140umre 74, 136, 137Urve ibn ez-Zubeyr 46, 78Usâme 76Usâme ibn Zeyd 76Usâme’nin annesi 35usûl 119; ~ kitabları 65

Üücret 58ümmet 91, 94, 118, 148; ~in ictimai ve

siyasi işleri 65

Vva’d-i ilahi 45vahdet-i vücudcular 48Vâhidî 122vahiy 25, 26, 27, 28, 33, 34, 37, 39, 58,

60, 62, 63, 65, 69, 70, 71, 72, 74, 81, 84, 86, 122, 157; ~ alan peygamber

58; ~ devri 86; ~ mahsulü 28; ~ ve ri-salet 25; ~de eksiltme 26; ~lerin kay-nağı 28

vahye istinad 28vahyi sadece Kur’an’la sınırlama 62vahyî talimat 44vahyin müdahalesi 75, 137Vâkidî 107Vangölü 159varlık: ~ âlemi 40; ~ sahibi 41vasıtasız 101Vâsit 140Veda Haccı 27vefat 14, 15, 21, 36, 57, 59, 72, 87, 101,

105, 112, 134, 150Vehb ibn Abdillâh es-Suvâî 60veli 122Velîd 97el-Velîd ibn Ukbe 97, 137 el-Velîd ibnu’l-Muğîra 43 vicdani davranış 53

YYa’la ibn Munye (veya Umeyye) 111yağmur 82; ~u yağdıran 127; ~un yağ-

ma zamanı 126yahudi 98; ~ kabilesi 107; ~ mahal-

li 107; ~ler 100, 107; ~lerle yazışma-lar 100

Yahya 30Yahyâ ibn Şeref en-Nevevî 93yakin sahibi 94yalan 27, 61, 72, 79, 85, 96, 143; ~ yere

yemin 72, 79; ~cı 27, 71, 79, 83; ~cı-lar 79; ~cılık 81, 124

yatsı ve sabah namazları 138Yelemlem 144Yemameli 53yemek 42Yemen 89, 123, 139; ~ melikinin dâveti

123; ~li 89, 144yemin 71, 72, 79, 80, 83, 94, 96, 111,

135, 147yeryüzü 46Yezîd ibn Şerîk et-Teymî 61yolculuk 79yumuşaklık 87Yusuf (Hz.) 29, 122, 157; ~ kıssası (Hz.)

29

Zzafer sarhoşluğu 47zahire göre hüküm vermek 89zahiren müslüman 90

HZ. PEYGAMBER VE KUR’AN DIŞI VAHİY180

zahirî: ~ anlayış 40; ~ bilgi 90; ~ delil-ler 96, 98; ~ kanaat 87; ~ mânalar 93; ~ sonuc 34

zamir 63Zâtu Irk 144, 145zekât 70Zekeriya 30, 41, 42Zemahşerî 122zenginlik 129Zeyd 35, 37, 38, 72, 73, 110, 111Zeyd ibn Erkâm 71Zeyd ibn Sâbit 100Zeyd ibn Eslem 23Zeyd ibn Hârise(Zeyd) 35, 109; ~ ile

Zeyneb’i evlendirmesi 37; ~’i yalan-cı çıkarma 71; ~’in ihbarı 71; ~’in ka-tıldığı birlik 36; ~’in naklettikleri 72;

~-Zeyneb boşanması 27; ~-Zeyneb ev-liliği 36

Zeyneb 27, 35, 36, 37, 38, 39; ~ ile Zeyd 37; ~’e evlenme teklifi 36

zina 77, 95; ~ fiili 95zinet izharı 138Ziyâd 140zorluk gazvesi 51Zû Evân 83Zu’l-Huleyfe 144Zubeyr 151, 155Zuhrî 56, 108Zurkânî 94