04.05.2020r. (poniedziałek), język polski, kl. I A, 3 i 4 godz. lek. =

2 lekcje, Jolanta Mazurkiewicz

Klaso I A,

zaczęliśmy po średniowieczu nową epokę literacką, czyli

renesans/ odrodzenie (XVI wiek). Jest to trzecia

z epok (po antyku i średniowieczu), które omawiamy.

Ważną postacią w literaturze polskiej będzie Jan

Kochanowski. Jego utwory to: fraszki, pieśni, treny. Są to

teksty z gwiazdką, czyli obowiązkowe do matury.

Dzisiejszy temat nie dotyczy jednak literatury, a historii,

polityki, nauki (głównie astronomii) i religii.

Pamiętacie dziedziny kultury? Np. filozofia, religia,

literatura, sztuka, język, polityka itp. Jeśli pamiętacie,

to super!

Proszę wykonać obowiązkowe ćwiczenia i wysłać

do 6 maja 2020r.

Brak odpowiedzi = ocena niedostateczna.

Pamiętajcie, że 8 maja 2020r. jest zebranie z rodzicami,

więc do 7 maja muszę podać Waszej wychowawczyni

wszystkie oceny z języka polskiego i WOK-u. Niestety,

są w Waszej klasie osoby zagrożone jedynką, ale wiele osób

poprawiło swoje oceny, bo jest dużo celujących i bardzo

dobrych.

Wkrótce zestawienie ocen na zebranie…….

Temat: Renesansowa Rzeczpospolita.

Kraków

Małgorzata Skibińska, Contentplus.pl sp. z o.o.,

Renesans to epoka rozkwitu Rzeczypospolitej. W XVI wieku było to ogromne państwo,

obejmujące obszar niemal 1 mln km i zamieszkałe przez mniej więcej 10 mln ludzi.

Polska stała się znaczącym krajem pod względem politycznym, militarnym, gospodarczym

oraz kulturowym.

Już wiesz:

Przypomnij sobie wiadomości na temat reformacji religijnej w Europie.

Złoty okres kultury polskiej

Rzeczpospolita weszła do renesansowej rodziny w podobnym czasie co większość krajów

Europy. Choć w dziedzinie sztuki czy polityki wpływ nowych idei widać już w drugiej

połowie XV wieku, to rozwój kultury odrodzenia przypadł w naszym kraju na XVI wiek.

Szczególnie mocno podkreśla się znaczenie lat 1543–1580, nazywanych złotym okresem

kultury polskiej. Rok 1543 związany jest m.in. z wydaniem drukiem dzieła Mikołaja

Kopernika O obrotach ciał niebieskich, natomiast rok 1580 – ze śmiercią najwybitniejszego

polskiego pisarza tej epoki – Jana Kochanowskiego.

Mikołaj Kopernik, De revolutionibus orbium coelestium, karta tytułowa, 1543

Na tronie Rzeczypospolitej

W pierwszym okresie odrodzenia władali naszym krajem Jagiellonowie. Zygmunt I Stary

zasiadł na tronie Polski w 1507 roku. Jego syn – Zygmunt August – zmarł bezpotomnie

w 1572 roku.

Ćwiczenie 1 (obowiązkowe)

Sprawdź odpowiedzi: https://epodreczniki.pl/a/renesansowa-rzeczpospolita/D17sjbX2g

Po śmierci ostatniego przedstawiciela dynastii Jagiellonów wybór władcy w Polsce odbywał

się drogą wolnej elekcji. Do końca XVI wieku krajem władało trzech królów elekcyjnych.

Henryk Walezy był pierwszym władcą elekcyjnym, oficjalnie panował w Polsce w latach

1573–1575, ale już w czerwcu 1574 roku, na wieść o śmierci brata, uciekł za granicę, by

objąć tron Francji.

Henryk Walezy, król Polski i Francji

Aleksander Lesser, 1860

Portret Stefana Batorego, anonimowy artysta, 1576

Jakob Troschel, Portret króla Zygmunta III Wazy w stroju hiszpańskim, 1610

Stefan Batory, książę Siedmiogrodu, w 1576 roku został polskim władcą. Aby móc zasiąść

na tronie, musiał ożenić się z koronowaną w 1575 roku na królową Polski Anną Jagiellonką –

córką Zygmunta Starego. W dniu ślubu Jagiellonka miała już 53 lata. Stefan Batory

sprawował rządy przez 10 lat. Zmarł z powodu choroby w 1586 roku.

W 1587 roku na tronie Polski zasiadł Zygmunt III Waza – syn króla szwedzkiego Jana III

Wazy i Katarzyny Jagiellonki. Nowy król był wnukiem Zygmunta Starego.

Polscy władcy renesansu w różny sposób odnosili się do humanizmu i reformacji. Zygmunt

I Stary już na początku XVI wieku rozpoczął renesansową przebudowę zamku na Wawelu.

Jego druga żona – Bona Sforza - przywiozła z ojczystych Włoch nie tylko tzw. włoszczyznę

(warzywa, które weszły do polskiej kuchni), lecz także ludzi, którzy wychowali się

w ojczyźnie odrodzenia. Z drugiej strony król uważał reformację za bardzo niebezpieczną

i pod groźbą kary śmierci zabronił szerzenia nowinek religijnych. Natomiast ich syn -

Zygmunt August - wypowiedział słowa, które można uznać za symboliczne: „Nie jestem

królem waszych sumień”.

Ćwiczenie 2 (obowiązkowe)

Wyjaśnij sens słów Zygmunta Augusta: „Nie jestem królem waszych sumień”.

W kościele Rzeczypospolitej

Polska, jak niemal wszystkie kraje Europy, stała się areną sporów religijnych wewnątrz

Kościoła chrześcijańskiego. Jeszcze zanim pojawili się wyznawcy luteranizmu, mieszkali tu

wspólnie katolicy, prawosławni i wyznawcy judaizmu. Jednak od początku XVI wieku liczba

Kościołów powiększyła się.

Mimo oporów ze strony Zygmunta Starego w miastach sporą popularność zdobyły nauki

Marcina Lutra. Pojawienie się kalwinizmu spowodowało zmiany w religijności szlachty –

niemały jej odłam (ok. 20%) opowiedział się za reformą w duchu Jana Kalwina. Znacznie

mniejszy oddźwięk wywołała idea Kościoła narodowego, który miał być pod względem

dogmatów bliski katolicyzmowi, ale kierowany nie przez papieża, lecz przez miejscowy

synod. Poważniejsze okazało się natomiast wyłonienie z kalwinizmu kolejnego wyznania.

Członkowie należący do tego Kościoła nazywali siebie braćmi polskimi, natomiast ich

przeciwnicy używali głównie określenia „arianie”.

Bracia polscy (zwani arianami, socynianami, antytrynitarzami) to wspólnota religijna, która

wyodrębniła się w latach 1562–1565 z polskiego Kościoła ewangelicko-reformowanego

(czyli kalwińskiego).

Bracia polscy byli najbardziej radykalnym ugrupowaniem protestanckim, wyciągającym

daleko idące wnioski z lektury jedynego (według nich) prawdziwego źródła prawd wiary,

czyli z Biblii. Konsekwencją tego był skrajny pacyfizm, objawiający się czasem w odmowie

pełnienia funkcji państwowych oraz w urzędach wojskowych, a nawet wyzwalaniu

poddanych spod pańszczyzny.

Arianie głosili swoje nauki m.in. w ariańskich szkołach, z których najwyższy poziom

i popularność wśród współwyznawców w całej Europie zdobyła Akademia Rakowska.

Liczba arian nie jest ostatecznie ustalona. Uważa się, że istniało około 150 zborów, do

których przynależało po 100–200 osób, wywodzących się głównie ze szlachty.

Niechęć innych Kościołów sprawiła, że po potopie szwedzkim oskarżono (po części –

słusznie) arian o sprzyjanie najeźdźcom i w rezultacie doprowadzono do podjęcia uchwały

sejmowej nakazującej albo przejście na katolicyzm, albo wyjazd z Polski.

Sytuacja wyznaniowa w I Rzeczypospolitej w 1573 roku

Hoodinski, licencja: CC BY 3.0

Ćwiczenie 3.1 (obowiązkowe)

Zastanów się i odpowiedz, dlaczego najbardziej krytyczni wobec arian byli wyznawcy

kalwinizmu.

Ćwiczenie 3.2 (obowiązkowe)

Wyjaśnij, jakie niebezpieczeństwa mogli dostrzec przedstawiciele różnych Kościołów

chrześcijańskich w nauczaniu arian.

W Krakowie

Dziedziniec Zamku Królewskiego w Krakowie.

Collegium Maius to najstarszy budynek Akademii Krakowskiej, w którym uczono się już

w XV wieku. Dziś znajduje się tam Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kraków był najludniejszym miastem Rzeczypospolitej w XVI wieku.

Ćwiczenie 4 (obowiązkowe)

Sprawdź odpowiedzi: https://epodreczniki.pl/a/renesansowa-rzeczpospolita/D17sjbX2g

Ta liczba dziś nie robi wrażenia, ale w XVI wieku nie było to mało. Istotniejsze jest,

że w Krakowie znajdowała się siedziba królewska.

Dzięki Zygmuntowi Staremu i Bonie przebudowano Wawel na wzór renesansowy.

W Krakowie znajdowała się przez wiele lat jedyna wyższa uczelnia w Rzeczypospolitej, czyli

Akademia Krakowska.

Akademia Krakowska w drugiej połowie XV wieku należała do najlepszych uczelni

w Europie, zwłaszcza w naukach ścisłych (matematyka, astronomia).

Uczyło się tu od 1000 do 2000 studentów rocznie, z czego połowę stanowili przybysze

z innych krajów. Choć w XVI wieku dostrzegalny był powolny schyłek świetności Akademii,

to w jej murach wiedzę zdobywali m.in.:

• Andrzej Frycz-Modrzewski, humanista, autor cenionej na całym kontynencie pracy

O poprawie Rzeczypospolitej, w której pisał m.in. o równości wszystkich ludzi wobec

prawa.

• Jan Kochanowski, największy poeta polskiego renesansu, jeden z najwybitniejszych

humanistów.

• Marcin Kromer, wybitny historyk i geograf, humanista, przeciwnik reformacji,

twórca dzieła O pochodzeniu i dziejach Polaków ksiąg trzydzieści.

Pierwsze polskie drukarnie

Karta tytułowa Zwierzyńca Mikołaja Reja. Utwór ukazał się w 1562 roku w drukarni Macieja

Wirzbięty.

W Krakowie powstały pierwsze w Polsce drukarnie. Początkowo książki drukowane

sprowadzano z zagranicy, ale rychło do Krakowa zaczęli przybywać drukarze (zwani

typografami) z różnych stron Europy. Pierwszą stałą drukarnię prowadził tu w latach 1503–

1505 Niemiec Kasper Hochfeder. Wydał on ponad 30 pozycji książkowych (głównie

podręczniki akademickie). Drukarnię odkupił od niego Jan Haller i znacząco rozwinął

działalność. Właśnie u niego w 1506 roku ukazały się spisane w języku łacińskim Statuty

Łaskiego, czyli pierwsza polska książka z ilustracjami zawierająca m.in. tekst

Bogurodzicy. Dwa lata później Haller wydał Historię umęczenia Pana naszego Jezusa

Chrystusa – pierwszą książkę w języku polskim. Oprócz Hallera działali w Krakowie inni

typografowie, m.in. Florian Ungler, Hieronim Wietor, rodzina Szarffenbergów, Jan

Januszowski, Maciej Wirzbięta.

Ćwiczenie 5

Wymień przyczyny szybkiego rozwoju drukarstwa w Rzeczypospolitej, a zwłaszcza

w Krakowie.

Polski kosmos

Z Krakowem związani byli najwięksi polscy pisarze renesansowi oraz uczeni. Tu studiował

m.in. Mikołaj Kopernik. Jego najważniejsze dzieło ukazało się drukiem w roku śmierci

wybitnego astronoma (1543). Autor zdążył jeszcze zobaczyć je wydrukowane

w Norymberdze pod tytułem De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer

niebieskich). To właśnie ta rozprawa naukowa stała się jednym z intelektualnych zaczynów

kolejnej epoki, czyli baroku. Zanim ta wybitna księga, w której Kopernik stwierdził, że to

nie Słońce krąży wokół Ziemi, lecz - Ziemia wokół Słońca, trafiła na kościelny spis dzieł

zakazanych (1616), można było w niej przeczytać słowa wychwalające piękno kosmosu.

Jan Matejko, Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, 1872, olej na płótnie, Muzeum

Uniwersytetu Jagiellońskiego

Mikołaj Kopernik O obrotach. Księga Pierwsza

Spośród licznych i różnorodnych sztuk i nauk, budzących w nas zamiłowanie i będących dla

umysłów ludzkich pokarmem, tym – według mego zdania – przede wszystkim poświęcać się

należy i te z największym uprawiać zapałem, które obracają się w kręgu rzeczy

najpiękniejszych i najbardziej godnych poznania. Takimi zaś są nauki, które zajmują się

cudownymi obrotami we wszechświecie i biegami gwiazd, ich rozmiarami i odległościami,

ich wschodem i zachodem oraz przyczynami wszystkich innych zjawisk na niebie, a w końcu

wyjaśniają cały układ świata. A cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia

wszystko, co piękne? Świadczą o tym już same nazwy, takie jak „caelum” i „mundus” ,

z których ta oznacza czystość i ozdobę, tamta – dzieło rzeźbiarza. I wielu filozofów właśnie

dla tej nadzwyczajnej piękności nieba wprost je nazwało widzialnym bóstwem. A zatem,

jeżeli godność nauk mamy oceniać według ich przedmiotu, to bez porównania

najprzedniejszą z nich będzie ta, którą jedni nazywają astronomią, inni astrologią, a wielu

dawniejszych szczytem matematyki.

Mikołaj Kopernik, O obrotach. Księga Pierwsza, tłum. Mieczysław Brożek, Wrocław 1987, s. 19–20.

Ćwiczenie 6.1 (obowiązkowo)

Wskaż powód, dla którego Kopernik zajął się badaniem kosmosu.

Ćwiczenie 6.2 (dla chętnych)

Na podstawie przywołanego tekstu wyjaśnij, co sprawia, że astronomia jest najwspanialszą

z nauk.

Ćwiczenie 7 (obowiązkowo)

Na podstawie podanych w temacie informacji sformułuj pięć argumentów potwierdzających

tezę, że renesans to złoty okres kultury polskiej.