2

SADRAJ:

1. Uvod .................................................................................................................................................... 4 1.1. Drvo u povijesti graditeljstva............................................................................................................... 4 1.2. Djelatnost tesara ..................................................................................................................................... 6 1.3. Drvene konstrukcije ............................................................................................................................... 6

2. DRVO ................................................................................................................................................. 7 2.1. Botaniki dijelovi drveta ....................................................................................................................... 7 2.2. Karakteristini presjeci debla.............................................................................................................. 8 2.3. Rodovi i vrste drveta ............................................................................................................................ 9 2.4. Tehnika svojstva drva ....................................................................................................................... 11 2.5. Pogreke drva ...................................................................................................................................... 14 2.6. Bolesti drva ........................................................................................................................................... 16 2.7. Zatita drva............................................................................................................................................ 16

3. DRVENA GRAA ......................................................................................................................... 17 3.1. Podjela tehnikog drva ...................................................................................................................... 17 3.2. Vrste drvene grae .............................................................................................................................. 18 3.3. Volumen grae ...................................................................................................................................... 19

4. Tesarski pribor, alat i pomagala ................................................................................................ 21 5. VEZNA SREDSTVA....................................................................................................................... 23

5.1. Drvena vezna sredstva....................................................................................................................... 24 5.2. elina vezna sredstva ...................................................................................................................... 25

6. TESARSKI VEZOVI ....................................................................................................................... 28 6.1. Vezovi horizontalnog produenja..................................................................................................... 28 6.2. Vezovi vertikalnog produenja.......................................................................................................... 31 6.3. Vezovi pravokutnog sudaranja ....................................................................................................... 33 6.4. Vezovi kosokutnog sudaranja........................................................................................................... 34 6.5. Vezovi uglova ........................................................................................................................................ 35 6.6. Vezovi pojaanja.................................................................................................................................. 37 6.7. Vezovi krianja ..................................................................................................................................... 37 6.8. Vezovi proirenja .................................................................................................................................. 38 6.9. Odreivanje dimenzije obrade tesarskog spoja ........................................................................... 39 6.10. Izrada tesarskog spoja ...................................................................................................................... 40 6.11. Tehniki i radioniki nacrti............................................................................................................... 41

7. PRIPREMNI RADOVI .................................................................................................................... 42 7.1. Iskolavanje tla...................................................................................................................................... 43 7.2. Nanosna skela ....................................................................................................................................... 44

8. ZATITA ISKOPA........................................................................................................................... 45 8.1. Oblici iskopa i nasipa .......................................................................................................................... 45 8.2. Naini zatite iskopa ............................................................................................................................ 47

3

9. OPLATA ZA BETONSKE KONSTRUKCIJE.......................................................................... 49 9.1. Projektiranje oplate .............................................................................................................................. 53 9.2. Izrada oplate........................................................................................................................................... 54 9.3. Skidanje oplate oplatnih sklopova ............................................................................................... 56 9.4. Standardna daana oplata ............................................................................................................... 57 9.5. Pomina oplata...................................................................................................................................... 70 9.6. Klizna oplata .......................................................................................................................................... 70 9.7. Prijenosne ili penjajue oplate .......................................................................................................... 72 9.8. Tunelska oplata ..................................................................................................................................... 73 9.9. Oplatni sklopovi .................................................................................................................................... 74 9.10. Skele ...................................................................................................................................................... 88

10. DRVENI STROPOVI ..................................................................................................................... 94 11. DRVENA STUBITA .................................................................................................................... 99 12. KROVITA ................................................................................................................................... 103

12.1. Prazno krovite ................................................................................................................................. 109 12.2. Krovite s pajantom......................................................................................................................... 111 12.3. Krovite s pajantama i podvlakama ............................................................................................ 112 12.3. Krovne stolice ................................................................................................................................... 113 12.4. Krovne visulje.................................................................................................................................... 117 12.4. Kombinirana krovita ...................................................................................................................... 118 12.5. Reetkaste krovne konstrukcije ................................................................................................... 122 12.6. Lamelirane krovne konstrukcije ................................................................................................... 124 12.7. Krovni pokrov.................................................................................................................................... 126

13. Ugradnja betona i armature.................................................................................................... 130 Literatura:........................................................................................................................................... 140

4

1. Uvod 1.1. Drvo u povijesti graditeljstva Oduvijek drvo slui ovjeku za ogrjev, izradu orua, oruja, pomagala, vozila, amaca, brodova itd. a najznaajnija je bila upotreba za graevinske drvene konstrukcije. Drvene konstrukcije prethistorijskog doba Osim prirodnih spilja, koje su ljudima prethistorijskog doba sluile kao nastambe, kopali su ljudi "rovove u zemlji, pokrivali ih drvenim trupcima, granjem i zemljanim nasipom, ili su oko kruno iskopanih jama zabijali drvene kolce, povezivali ih pleterom od iba i omazivali blatom, pokrivali granjem, aom, slamom, trskom i sl., pa su i to bile prvobitne nastambe ljudi. osobito u visinskim krajevima i umskim proplancima. Takve primitivne manje ili vee drvene kolibe gradile su se od davnih vremena sve do naih dana. Sauvani su ostaci interesantnih drvenih nastambi iz mlaeg kamenog doba (prije 3.500 - 5.500 godina) podignutih iznad povrina rijeka, potoka i movara (uglavnom za bolju zatitu od neprijatelja, zvijeri i poplava). To su sojenice s konstruktivnim elementima od okljatrenih stabala s ostavljenim raljama na gornjim krajevima. Tako prireeno drvo nas narod naziva sohe, soje i sove, prema emu su spomenute graevine nazvane sojenice, odnosno knjievno sojenice. Sohe su se kao piloti zabijali u dno rijeke tako da je raljasti gornji dio strio iznad vodene razine. U ralje su se umetali krajevi horizontalno poloenih stupova, koji su tvorili platformu za jednu ili vie koliba za nastambu. Ostaci sojenica otkriveni su tek u prolom stoljeu, najprije u mulju i tresetu nekih jezera u vicarskoj i sjevernoj Italiji, a zatim i na drugim mjestima Evrope i ostalih kontinenata. U nas su ostaci sojenikih naselja otkriveni na Uni blizu Bihaa, na Savi blizu Bosanske Gradike i nekoliko njih na Cetini (npr. blizu Sinja). Neka primitivna plemena u Americi, Africi i Aziji podiu sojenika naselja jo i danas. Sojenice, drvene graevine iz mlaeg kamenog doba

Starodrevni arhitektonski oblici u kamenu nasljeuje jo starije drvene elemente

Drvene konstrukcije starog vijeka Prve svjetske civilizacije, koje su nastale na podruju donjeg toka Nila (Egipat) i Mezopotamije (Asirija i Babilonija) upoznate su prvenstveno po sauvanim ostacima velebnih javnih graevina (piramida, grobnica i hramova) podignutih prije 2.500 - 5.000 godina od kamena ili opeke. Prije tih zidanih graevina podizale su se na tim podrujima drvene graevine, to se pouzdano dokazuje po nainu oblikovanja kamena, jer mnogi konstruktivni elementi od kamena nasljeuju, oponaaju ili podsjeaju na istovrsne elemente od drveta. Klasina grka arhitektura (prije 2.100 - 2.600 godina) u obradi kamena takoer pokazuje nasljeivanje istovrsnih elemenata od drveta, a isto vrijedi i za klasinu rimsku arhitekturu (kao nasljednicu grke). I u arhajskim i u klasinim kamenitim odnosno zidanim zgradama esto su mnoge dodatne konstrukcije i ureaji (stropovi, krovita, podovi, vrata, prozori itd.) bili od drveta, to se vidi po obraenim ili ostavljenim leitima u kamenu. Osim zidanih, bilo je i u gradovima mnogo drvenih zgrada, a pogotovo u pokrajini i na podrujima bogatim drvetom. Ba su drvene zgrade i drvene konstrukcije pogodovale katastrofalnom poaru Rima u vrijeme cara Nerona (godine 64.).

5

Drvena naselja nalazili su Rimljani gotovo na svim Evropskim podrujima koja su osvajali. Na osvojenim su podrujima Rimljani podizali velike vojnike tabore za pojedine legije. Takvi su tabori bili utvreni iskopanim kanalima, zemljanim nasipima i zabijenim koljem od drvenih trupaca. To su drveni bedemi ili palisade. Islueni a zasluni rimski vojnici (veterani) dobivali su na osvojenim podrujima kao nagradu zemljita, uz obavezu da na svakom dobivenom zemljitu podignu utvreno naselje ili koloniju, najee od drvene grae. Osim zidanih, gradili su Rimljani i mnoge drvene mostove. Smioni takav most podignut je u vrijeme cara Trajana (prije vie od 1800 godina) preko Dunava na erdapu, gdje su nai i rumunjski graditelji podigli divovsku branu, pa su po drugi put na tome mjestu povezane obale Dunava. Drevne konstrukcije srednjeg vijeka. Pri kraju starog i na poetku srednjeg vijeka vie se ruilo i unitavalo nego sto se gradilo i stvaralo. Na starokransku i bizantsku arhitekturu iz rimskog vremena nastavlja se tek u IX i X stoljeu novi, prema klasici grubi i nevjeti nain (stil) graenja, nazvan rana romanika ili predromanika, a u XI i XII stoljeu vlada romanika (romanski = rimski stil), U XIII i XIV stoljeu vlada gotska (gotski stil), koja se moe karakterizirati kao prva dosta originalna i vrlo monumentalna zapadnoevropska arhitektura. U spomenutim stilovima gradile su se uglavnom kranske crkve i samostani sa zidovima i stupovima od kamena i s masivnim svodovima (bez drvenih stupova). Drvene su konstrukcije u tim zgradama bila uglavnom strma krovita. Od drveta su esto bila umjetniki obraena ulazna i druga vrata, klupe (klecala) i slini pokretni ureaji. Tijekom cijelog srednjeg vijeka grade se manji i vei utvreni zamci (gradovi, burgovi, kateli) uglavnom od kamena, ali s drvenim krovitima. Vea naselja i gradovi takoer su se utvrivali bedemima. Uz zidane, podizali su se u utvrenim veim gradovima i drvene zgrade, esto kao viekatnice. Takav utvreni grad bio je u drugoj polovini srednjeg vijeka i dananji zagrebaki Gornji grad (Gri), koji je, kao i drugi slini srednjovjekovni gradovi, vie puta bio rtvom poara, ba zbog drvenih zgrada. U umovitim a kamenom oskudnim evropskim krajevima gradila su se manja i vea naselja s drvenim zgradama, a mnogi feudalni gospodari utvrivali su svoje drvene dvorce drvenim bedemima (palisadama). Sauvana je pisana kronika iz sredine XII stoljea po kojoj se vladimiro-suzdaljski knez Juraj Dolgoruki sporazumio sa susjednim ernigorskim knezovima o utvrenju boljarskog sela Moskve za obranu od mongolskih navala. Moskva je opasana drvenim bedemima, pa je to bio prvi Kremlj, na istom mjestu na kojem se poslije viekratnih unitenja i obnova nalazi dananji Kremlj. Drvene konstrukcije novog vijeka. U arhitekturi renesanse (XV i XVI vijek), te u arhitekturi baroka (XVII i XVIII vijek), drvene se konstrukcije upotrebljavaju najvie za krovita znaajnih zidanih zgrada i za stropove prostorija i dvorana na kojima ne bi odgovarali svodovi. Na nekim crkvama (bazilikama) ostavljala se vidljiva drvena konstrukcija (slino kao u ranokranskoj arhitekturi), ali su se povrine ispod pokrova oblagale posebnim drvenim elementima s ukrasnim obradama, a tako su obraivane i vidljive povrine greda. Drveni su se stropovi nad znaajnim dvoranama esto kazetirali. a kazete su se ukraavale umjetnikim rezbarijama. Uz drvene konstrukcije na znaajnim zidanim graevinama treba posebno naglasiti umjetnika drvorezbarska djela kao to su npr. korske klupe u katolikim katedralama (kod nas npr. u zadarskoj katedrali) i ikonostasi u pravoslavnim crkvama (kod nas npr. u skopskoj crkvi sv. Spasa) Zgrada sa zidovima od hrastovih platica u hrvatskoj Posavini

Zgrada gradske vijenice u Alsfeldu (Zap. Njemaka) s drvenim kanatnim zidovima izgraena u XVI stoljeu

6

1.2. Djelatnost tesara Drvo kao sinonim rada i preokupacije tesara, upotrebljava se od prvih civilizacija za razliite namjene kao to su nastambe, namjetaj, alati, oruje, utvrde i razne inenjerske konstrukcije a njegova primjena i danas se nije puno promijenila. Njegovu upotrebu, kao prirodnog graevinskog materijala, omoguile su velike koliine razliitih vrata drveta, lagana obrada, dobra konstruktivna svojstva kojima i danas dajemo prednost. Danas tesar osim drveta u svom radu koristi i druge suvremene materijale kao to su elik, aluminij, plastika ili guma koji su trajniji i jeftiniji materijali u odnosu na vrijeme eksploatacije ili broj upotrebe i jednostavno su se nametnuli i istisnuli drvo ( osobito kod oplate i skele ). Rad tesara nekad je zapoinjao u umi gdje je odabirao i ruio stablo, a danas se svodi na narudbu drvene grae prema iskazu materijala ili nabavi drvene grae u trgovinama. Zbog raznolikosti posla unutar tesarskog zanimanja javljaju se i specifine djelatnosti: - oplatar - skelar - rezanje i piljenje grae - izrada drvenih konstrukcija - izrada krovnih konstrukcija

Tesarski radovi mogu se izvoditi na gradilitu, tesarskoj radionici ili tesarskom pogonu. Zbog ekonominosti sve radove koji ne ovise o mjestu montae, kao to su priprema i krojenje specifine oplate, krojenje drvenih konstrukcija, zatita drvenih elemenata za konstrukciju, izrada skele, potrebo je izvoditi u pogonu ili radionici. Na gradilitu e se vriti samo montaa. Pogoni mogu biti organizirani kao isto tesarski ili u svom sastavu mogu imati i pilanu za piljenje i rezanje drvene grae, te izradu proizvoda iz drveta za svoje potrebe. Najee se izrauje brodski pod za oblaganje stropova i zidova. Izuzetno moe imati i industrijsku proizvodnju stolarije.

1.3. Drvene konstrukcije

Konstrukcije po svojoj namjeni mogu biti pomone i trajne. Sama konstrukcija sastoji se iz drvenih elemenata, a da bi konstrukcija bila to vra i stabilnija elementi se meusobno spajaju tesarskim vezovima ili spojnim sredstvima. Obje vrste konstrukcija uspjeno se primjenjuju u izgradnji objekata arhitekture i inenjerskih konstrukcija: Pomone ili provizorne konstrukcije su one koje se nakon odreenog vremena demontiraju kao to su skele, oplate ili provizorni mostovi. Za konstrukciju moemo upotrijebiti obraeno ili neobraeno drvo, proizvode iz drveta ili preraevine. U arhitekturi i inenjerskim konstrukcijama koriste se samostalno ili u kombinaciji s drugim materijalima osobito elikom. Oplate su pomone konstrukcije koje omoguuju oblikovanje svjeeg betona ili specifinih oblika zidanih elemenata prema nacrtima. Skela je takoer provizorna ili pomona konstrukcija koja nosi oplatu kao i gradivo prije nego li ono dobije primjerenu vrstou i u tom vremenu ne smije popustiti (deformirati se ). Od drvenih konstrukcija mogu se izraivati: - brvnare - privremeni stambeni objekti - krovita objekata (stambeni objekti, tvornice, crkve, tornjevi i dr.) - konstrukcije- za skladita, izlobene prostore - zidovi - stropovi - podovi - stepenice - pokrovi - oplate i skele zidanih i betonskih elemenata - mostovi - privremeni objekti i ograde na gradilitu - oplate i skele tunela i mostova

7

2. DRVO Uz kamen drvo je najstariji graevni materijal, koji se zbog dobrih svojstava koristi i danas. Glede dugogodinjeg rasta i sporog postizanja tehnike kakvoe, u graditeljstvu ga koristimo tamo gdje ga ne moemo zamijeniti drugim materijalima. Do tog materijala dolazi se sjeom ili obaranjem stabala u prirodi. Razmjerno lakom daljnjom obradom drvo dobije potrebne oblike i dimenzije. Slaganjem ili sastavljanjem odgovarajuih komada drveta dobiva se pojedina drvena konstrukcija ili cijela drvena graevina. Danas, drvo slui kao osnovni graevinski materijal, i to za : 1. pomone (privremene) konstrukcije (skele, oplate,) 2. nosive drvene konstrukcije (stubita, krovita) Dobra svojstva su: - relativno je jeftin (prirodni materijal), - lako, jednostavno i jeftino se obrauje i sastavlja - podnosi i velika tlana, vlana i posmina naprezanja, - ima dobru vrstou i elastinost - razmjerno malu teinu (13 puta laki od elika, 3 puta od betona), - dobar je toplinski i zvuni izolator, - otporno je protiv kiselina i soli, - ugodno djeluje bojom i teksturom. Loa svojstva: - lako zapaljivo, pa drvena konstrukcija nije sigurna od poara - vlaenjem bubri, a suenjem stee (radi) - unitavaju ga crvotoine, - u vlanim i neprozranim prostorijama pljesnivi i trune. Zbog tih nedostataka nestali su mnogi drveni objekti iz prolosti.

2.1. Botaniki dijelovi drveta Oblici stabla: Drvo je viegodinja drvenasta biljka, sastoji se od: - nadzemnog dijela - stabla, - podzemnog - korijena. Stablo se sastoji od kronje i debla. Kronja je ukupna masa grana, ogranaka, mladica, pupova, listova, cvjetova i plodova. Deblo je sredinji dio koji nosi kronju i to najvaniji graevni materijal. Korijen je podzemni dio koji uvruje stablo za podlogu i upija iz tla vodu i hranjive tvari. ilite je prijelaz iz korijena u deblo.

8

2.2. Karakteristini presjeci debla Popreni presjek ima vie ili manje oblik kruga. Na njemu se u obliku koncentrinih krunica vide: kora, liko, kambij, bijel, sr, godovi i srce. Izmeu posljednjeg godinjeg prstena i vanjske kore nalazi se poseban plat nevidljivih elija, koje e tvoriti idui god (kambium). On je obuhvaen posebnim slojem (liko sprovodi hranjive sokove, koje je korijen primio iz zemlje, u ostale dijelove drveta sve do vrhova grana). A sloj vanjskog dijela je kora ili mrtva kora. Dok drvo raste, stanice se mnoe, pa svake godine nastaje u drvetu novi plat stanica, koje se u poprenom presjeku drveta vide kao koncentrini prsteni. Nazivamo ih godovi ili godinji prsteni. Po broju tih godova utvruju se starost drveta. Elementarni kemijski sastav drva : Strukturu drveta ini oko 95% organskih i oko 5% anorganskih tvari koje tvore stanice ili elije drvene mase. Drvo je organska tvar sastavljena od ugljika, kisika, vodika i duika. Prosjean kemijski sastav: ugljik (C) 50%, kisik (O) 43%, vodik (H) 6%, duik (N) 1 %. Meusobnim spajanjem ovih elemenata nastaju dvije osnovne tvari od kojih su graene stanine stjenke. To su celuloza i lignin. Stanine stjenke ine kostur drva. One su zapravo drvo. Celuloza je bijela vlaknasta tvar bez okusa i mirisa. Sastoji se od ugljika, vodika i kisika. Od celuloznih vlakana izgraen je kostur stanine stjenke slijepljen ligninom. Lignin je smjesa raznih organskih tvari koje do danas nisu potpuno poznate. Sporedni kemijski sastojci drva - to su tvari koje nalazimo u staninim upljinama, u meustaninim prostorima ili sitnim upljinama staninih stijenki (smola, eer, krob, masti, ulja, i dr.)

9

2.3. Rodovi i vrste drveta Razlikujemo dva glavna roda drveta: a) crnogorica (etinjae) i b) bjelogorica (listae), CRNOGORINO DRVO Karakteristika ovog roda drveta je da kronja stabla ostaje zelena i preko zime jer mu lie, odnosno iglice ne otpadaju. a) Jela - najrasprostranjenije gorsko drvo (raste u visinu do 50 m, a donji promjer i do 1,5 m). - Drvo jelovog stabla je jelovina sa svojstvima: meko, elastino i lako se obrauje. - Brzo propada u promjenama suhog i vlanog, ali ako je samo na suhom ili samo u vodi dosta je trajna. U poprenom presjeku jelovina (drvo jelova stabla) je ukasto-bijele boje, jasnih crvenkastih godova. - Uporaba za graevne svrhe: za pomone konstrukcije (skele. potpore, oplate, podnice), za tradicionalne (krovite) i suvremene inenjerske konstrukcije (reetkasti nosai). b) Smreka - u graevne svrhe se koristi kao i jelovina, za stolarske vie od nje jer su joj godovi sitniji i manje uoljivi. Kompaktnija je i sadri vie smole, pa due traje od jelovine. c) Bor - Stablo bora dosee visinu do 40 m i promjer do 1 m. Ima vie smole, a i teina, vrstoa i tvrdoa bora je vea nego kod jele i smreke, pa se i tee obrauje. Teina, tvrdoa, vrstoa, smolavost i trajnost vea je nego u ostalih crnogorinih vrsta. Trajna je i kad je povremeno u suhom i vlanom. Borovina se koristi u niskogradnji za pilotiranje, za drvene mostove i sl. U visokogradnji za vanjske dijelove prozora i vrata, za drvene rolete i dr,. d) Ari - iznimno listopadno drvo u rodu crnogorice (lie mu u jesen otpada). U poprenom presjeku je ukasta sa tamnocrvenom jezgrom i gustim godovima. Arievina je po svojstvima slina borovini, ali je i bolja jer ju ne napada crvotoina i "rad" joj je neznatan (vrlo je tvrda, teka i ima najvie smole). Koristi se kao i borovina, ali i u vodogradnji i brodogradnji.

10

BJELOGORINO DRVO Karakteristika im je da preko zime ostaju golih grana, jer im lie u jesen otpadne, da na proljee nanovo naraste. a) Hrast - najvee i najuglednije stablo bjelogorinih uma. Dosee visinu do 80 m, a promjer panja do 3 m (100 god). Hrastova graa je ukasto-smee boje. Hrastovina je tvrda, vrsta, elastina, dobro podnosi promjene suhog i vlanog, a ako je stalno u vodi, gotovo je vjena. Dobro se kala (cijepa) i lako obrauje. Napada je crvotoina. Kao tehniko drvo koristi se u vodogradnji, mostogradnji, brodogradnji, za graevnu stolariju, namjetaj, parket, furnir i dr. b) Bukva - Dosee visinu do 50 m, a panj moe biti do 2 m. Kora bukve je glatka i bjelkasto-siva. Nedostaci su joj: vitoperenje, "rad", podlonost crvotoini, umanjena trajnost na suhom i propadanje u promjeni suhog i vlanog. Parena bukovina trajnija je i otpornija prema vitoperenju i crvotoini. Bukovi furniri koriste se za izradu perploe. VANIJE VRSTE GRAEVINSKOG DRVETA

Vrsta drva IZGLED SVOJSTVA UPOTREBA

CRNOGORINO DRVO

JELOVINA

- jasnih godova, iste bijelo ukaste boje, dugih vlakanaca bez smolnih kanala i razmjerno malo kvrga

- mekano, elastino, cjepljivo, lagano obradivo, trajno ako je uvijek u vodi ili na suhom. Radi malo smole na promjeni vlage brzo propada

- kao graevno i stolarsko drvo i gdje nije izloeno promjeni vlage - za oplate i skele

SMREKOVINA - jasnih okruglih godova, sr i bijel iste bijele ili svijetlo ute boje, smolni kanali vidljivi jakog smolnog mirisa, dosta kvrga

- kao i jelovina, pod vodom manje trajna - kao jelovina

BOROVINA

- jasnih godova, crveno ute sri i svijetlo ute bijeli, dugih vlakanaca, bogata smolom

- vra, otpornija i tee obradiva od jelovine. Trajnija na promjeni vlage.

- kao graevno i stolarsko drvo gdje je izloeno promjenama vlage - za podove, stube, eljeznike pragove

ARIEVINA

- jasnih godova, crvenkasto smee sri, svijetlo ute i svijetlo crvenkaste bijeli, lijepe strukture finih vlakanaca. Veliki sadraj smole, ali smolni kanali slabo vidljivi.

- elastino, tvrdo i ilavo, lagano, cjepljivo, otporno protiv insekata, tee obradivo. Trajno na suhom i pod vodom, a vrlo postojano i na promjeni vlage.

- kao i borovina i tamo gdje se zahtjeva trajnost na promjeni vlage.

BJELOGORINO DRVO

HRASTOVINA

- jasnih godova, svijetlo ute bijeli i svijetlo ute do uto smee sri

- najvre i najbolje tehniko drvo. Teko, tvrdo, elastino, dobro cjepljivo i obradivo, trajno na promjenama vlage.

- kao graevno drvo gdje se zahtjeva trajnost i vrstoa - kod mostova, kod radova u vodi, eljeznikih pragova i sl.

BUKOVINA - gustih vlakanaca, nevidljivih pora, svijetlo ute do crvenkaste boje

- Tvrda, gusta, cjepljiva, trajna na suhom ili stalno u vodi, ali na promjeni brzo propada, jako se stee i bubri

- kao stolarsko drvo, za parkete, stepenice

EGZOTINA DRVA (inozemno) Ebanovina Amerika Palisander Amerika Mahagonij Afrika - vrlo kvalitetna drva, a slue za posebne umjetnike tvorevine.

11

2.4. Tehnika svojstva drva

Moemo ih podijeliti u ove glavne grupe: 1. estetska, 2. fizika, 3. mehanika i 4. fiziko-kemijska. 2.4.1. Estetska svojstva To su ona svojstva koja primjeujemo promatranjem obraene povrine drveta vidom, opipom i mirisom. (zapaamo ih osjetilima vida, opipa, njuha). Estetska svojstva vana su kod primjene drveta za unutranje dijelove zgrade (lamperija, drvene obloge, parket, brodski pod, namjetaj), ali i za vanjske dijelove zgrade gdje se eli postii lijep izgled (dijelovi krovita, stupovi). a) Boja drva - prirodna boja zdravog, prosuenog, ravnog i glatko obraenog drva. Svako drvo ima svoju posebnu boju. Nae domae vrste nemaju iste boje, nego su to mjeavine vie boja. Na boju drva utjeu vlaga, svjetlost, toplina, gljivice i dr. b) are drva ili tekstura to su "slike" na glatko obraenim presjecima drva (izgled drva poslije mehanike obrade). Najvidljiviji dijelovi su godovi i drveni traci. Crnogorica ima izrazitiju teksturu od bjelogorice. c) Miris drva - potjee od hlapljivih kemijskih sastojaka. Svaka vrsta drva ima svoj poseban prirodni miris. Miris moe posluiti kod raspoznavanja slinih vrsta drva i ocjenu zdravosti. Neugodan miris drveta znak je truljenja. d) Sjaj drva - odraz svjetlosti od glatko obraene povrine drva. Sjaj ovisi o stupnju glatkoe povrine i o unutarnjoj grai drva. Na sjaj drva najvie utjeu drvni traci i irina kasnog dijela goda. Prirodni sjaj drva poveava se uporabom voska, parafina, laka i drugih materijala za povrinsku obradu. to je vei prirodni sjaj drveta, to je drvo kvalitetnije. e) Finoa drva - pokazuje da li je drvo sitnije ili krupnije teksture. Finoa ovisi o vrsti drva, o mjestu i brzini rasta, o hranjivosti tla, o klimi i drugim imbenicima. 2.4.2. Fizika svojstva Fizika svojstva su svojstva drva koja se javljaju zbog djelovanja prirodnih sila kao to su : gravitacija, kretanje vode, zvuk, toplina, struja i svjetlo. a) Poroznost (upljikavost) - drvo je vrlo porozna (upljikava) materija. Poroznost se izraava u postocima, kao odnos ukupnog volumena pora prema volumenu potpuno suhog drva. b) Vlanost drva - u ivom stablu voda je raznosa hranjivih tvari. U drvu kao mrtvoj tvari kree se suenjem prema van, vlaenjem prema unutra. Razlikujemo "slobodnu" i vezanu" vodu. To je loe svojstvo drva jer utjee na vrstou, teinu i truljenje. Prema postotku vlage drvo se dijeli na: - sirovo, polu-suho, prosueno i suho. - Sirovo drvo - posjeeno drvo, bez ogranienja vlage, - polusuho je drvo s najvie 35% vlage, - prosueno drvo ima najvie 20% vlage, - suho drvo ima najvie 15% vlage. Suenje drveta moe biti : prirodnim putem ili suenjem u suarama. c) Hidroskopnost drva - svojstvo prilagoavanja vlanosti okolnog zraka. Ako je vlaga drva manja od one u zraku, drvo upija vlagu, a ako je vea, ono je isputa u zrak. Hidroskopnost drva potjee od celuloze. Vlaga drva ovisi o temperaturi. Via temperatura smanjuje vlagu, a manja je poveava.

12

d) Teina drva - budui da je drvo upljikava tvar, a u upljinama moe biti zrak, voda, smola i druge tvari, treba razlikovati teinu iste drvne mase (za sve vrste je oko 1,5 g/cm3) i teinu drva sa ostalim sastojcima, koju zovemo volumna teina drva. Teina drveta ovisi od vrste drveta, vlanosti i od uvjeta rasta. Prosueno drvo (s oko 15% vlage) prema volumnoj teini dijelimo u pet skupina: - vrlo lako drvo do 499 g/dm3 (jelovina), - lako drvo 500-599 g/dm3 (borovina), - srednje teko 600-699 g/dm3 (hrastovina), - teko 700-799 g/dm3 (bukovina). - vrlo teko - vie od 800 g/dm3 Prosjena zapreminska masa drva u kg/m3

vrsta drva sirovo (30% vlage) zrano suho

(15% - 20% vlage) suho

(< 15% vlage) bor 700 520 490 jela 1100 450 410

smreka 730 470 430 hrast 1010 690 650 bukva 1070 720 690

Zapreminska masa za suho drvo (od 15% vlage) u kg/m vrsta drva minimalna srednja maksimalna

smreka i jela 300 430 640 bor obian 300 490 850

ari 400 650 820 hrast 490 680 880 bukva 390 650 930

e) Promjena volumena drva - nastaje pri stezanju i bubrenju. Drvo se stee (skuplja) pri suenju, kad vlaga padne ispod 30%, odnosno kada iz njega poslije slobodne vode pone izlaziti vezana voda iz staninih stjenki. Bubrenje je poveavanje volumena zbog vlaenja, upijanja vode. Za bubrenje i stezanje zajedno kaemo da drvo "radi". Drvo ne "radi" u svim smjerovima jednako: - najmanje je u smjeru vlakanca drva (oko 0,2%), neto vie u smjeru drvnih trakova (oko 4%), a najvie u smjeru godova (oko 8%). "Rad" nije kod svih vrsta drva jednak. Prema "radu", vrste drva svrstavamo u tri skupine: - malog "rada" (borovina, arievina, smrekovina, jelovina), - umjerenog "rada" (hrastovina, javorovina, brezovina), - velikog "rada" (bukovina, grabovina, lipovina). Posljedice bubrenja i stezanja drva su vitlanje. f) Vodljivost zvuka - drvo je dobar vodi zvuka. Brzina zvuka u drvu 10-15 puta je vea nego u zraku, i slina je brzini zvuka kroz kovine (zrak oko 332 m/s, hrastovina 1381-4310, jelovina 5256 m/s, a eljezo 5000 m/s). Drvo je materijal dobar za rezonanciju zvuka. Masivno drvo slabo upija zvuk i nije dobar materijal za izolaciju zvuka. Zdravo drvo daje jasan i kratak zvuk. Trulo drvo daje tihi zvuk. g) Vodliivost topline; drvo je lo vodi topline, a to znai da je dobar izolator. Vlaga drva poveava tu vodljivost. h) Vodljivost elektriciteta; drvo je lo vodi elektriciteta. Vlaga poveava vodljivost struje, a smola je smanjuje. Posve suho drvo smatramo elektrinim izolatorom. i) Vodljivost svjetlosti i rendgenskih zraka; drvo ne proputa svjetlost, a rendgenske zrake kroz njega lako prodiru to omoguuje promatranje njegove unutarnje grae.

13

2.4.2. Mehanika svojstva Mehanika svojstva drva su svojstva koja pokazuje drvo pri djelovanju vanjskih sila. a) Tvrdoa drva - opiranje prodiranju drugog materijala u njegovu masu. Suho drvo tvre je od vlanog. Jezgra je tvra od bijelikovine. Donji dio stabla je tvri, a gornji meki. Bjelogorica je tvra od crnogorice. Postoji 6 skupina tvrdoe drva: - vrlo meko drvo (ispod 35 N/mm2) (smrekovina, topolovina, jelovina) - meko drvo (35-50 N/mm2) (arievina, brezovina, vrbovina) - srednje tvrdo (50-65 N/mm2) (kesten, empres, brestovina) - tvrdo drvo (65-100 N/mm2) (hrastovina, javorovina) - vrlo tvrdo drvo (100-150 N/mm2) (maslinovina) - tvrdo kao kost (preko 150 N/mm2) (gvajakovina) b) vrstoa drva - opiranje vanjskim silama koje mu nastoje promijeniti oblik. Razlikujemo vrstou na tlak, na vlak, na savijanje, na sukanje, na smicanje i na izvijanje. Najvanije svojstvo koje se trai od drveta koje e se upotrijebiti za graevinske konstrukcije. Na vrstou drveta utjeu: vrsta drveta, gustoa (zapreminska masa), graa drveta, vlanost, pogreke u drvetu, nain obrade itd. U odnosu na poloaj vlakanaca i godova razlikujemo: 1.tlana vrstoa u smjeru vlakanaca tII - okomito na smijer vlakanaca t 2.vlana vrstoa u smjeru vlakanaca vII - okomito na smijer vlakanaca v 3.vrsta na savijane okomito na smijer vlakanaca s 4.vrstoa na smicanje u smjeru vlakanaca smII c) Cjepljivost - sposobnost rastavljanja drva u uzdunom smjeru pri prodiranju klina u procjep. Najvea cjepljivost je u smjeru drvnih trakova. d) Elastinost - svojstvo vraanja u prvobitni oblik prestankom djelovanja optereenja. Elastinost ovisi o pravilnosti grae, o stupnju vlanosti, o teini drva, o vrsti drva, o starosti drva, o mjestu na kojem je drvo raslo, o klimatskim prilikama, o poloaju prema suncu i o vremenu sijee. e) ilavost - svojstvo drva da se djelovanjem vanjskih sila moe savijati iznad granice elastinosti, da ne doe do loma. Svako drvo koje je ilavo, ujedno je i elastino. ilavost i savitljivost protivna su svojstva od krhkosti i lomljivosti. ilave vrste drva su : vrba, jasen, breza, topola, brijest, a krhke : bor, bukva, javor, bagrem. ilavost se poveava zajednikim djelovanjem topline i vlage. 2.4.3. Fiziko-kemijska svojstva Fiziko-kemijska svojstva drva su svojstva pri djelovanju vanjskih i unutarnjih sila koje nastoje promijeniti anatomsku grau i kemijski sastav drva. a) Trajnost drva - vrijeme u kojem se ne mijenjaju njegova prirodna svojstva. Mjerila za prosudbu trajnosti su vrstoa, tvrdoa, boja i ogrjevna snaga. Dotrajalo drvo ima znatno promijenjena ta svojstva. Trajnost drva ovisi o vrsti drva, o vremenu sijee, o vlazi, o temperaturi, o gljivicama, insektima, o mjestu i nainu uporabe. Prema trajnosti drvo se svrstava u tri skupine: - dugotrajno: hrast, ari, bor (u prostorijama gdje je dobro zatien do 500 god., u dodiru sa zemljom do 12 god), - trajno: smreka, jela, jasen (zatien do 100 god.,, u dodiru sa zemljom do 6 god.) - kratkotrajno: bukva, topola, vrba (dobro zatien do 50 god., u dodiru sa zemljom 4 god.).

14

2.5. Pogreke drva

Drvo je organski materijal koji nastaje prirodnim procesom rasta, pa u njemu mogu nastati pogreke. Prema uzrocima greke drva dijelimo u pet skupina: - greke u grai drva, greke od uzroka fizike prirode, greke u boji i konzistenciji te greke od insekata. 1) GREKE U GRAI DRVA a) Uljebljenost u poprenom presjeku drvo nema oblik kruga, nego neki nepravilan oblik. Takva debla nisu za piljenu grau, jer bi se nepravilno utezala i bubrila. b) Ekscentrino srce srce nije u sreditu presjeka, pa drvena graa nije jednake gustoe. c) Dvostruko srce nastalo je sratanjem dvaju istovrsnih stabala, pa greda nije jednolike gustoe. d) Krivudavost godova - godovi u poprenom presjeku nisu pravilne nego uzgibane krunice, to daje lijepu teksturu, ali umanjuje vrstou. e) Krivudavost vlakanca najbolje se vidi na uzdunom presjeku. Drvna vlakanca su krivudava. Drvo se tee obrauje. f) Usukanost ice - elementi grae drva teku spiralno oko osi debla. Najbolje se zapaa na deblu bez kore, malo ispucanim od suenja. Veliina usukanosti mjeri se otklonom ice na rnetar duine: - mala usukanost: otklon manji od 5 cm na 1 rn, - srednja usukanost: 5-10 cm na 1 m, - velika usukanost: otklon vei od 10 cm na 1 m. g) Kvrge su ostaci grana u drvu. One umanjuju vrstou, cjepljivost, elastinost i ilavost drva. Razvrstavamo ih po sraslosti, veliini, po obliku i stupnju zdravosti. Po sraslosti : srasle i nesrasle Po veliini : kvrice do 6 mm promjera za etinjae, do 10 mm za listae. male kvrge do 20 mm velike kvrge preko 20 mm Po obliku : kvrge su okrugle ili eliptine Po zdravosti : zdrave i trule h) Smolavost upljine u drvu etinjaa ispunjene smolom. Smola oteava obradu drva, ali titi drvo. 2) GREKE OD UZROKA F1ZIKE PRIRODE To su greke (oteenja) nastale djelovanjem vjetra, kie, smrzavanja, topline, mehanikih povreda i dr.: a) Krune pukotine mogu nastati zbog utjecaja vjetra, hladnoe, gljivica i sl. b) Radijalne pukotine su raspukline od studeni, koje idu od srca prema kori. Uzrok su im velika i nagla hladnoa. Raspukline s vanjske strane vremenom zarastu. c) Normalne pukotine nastaju naglim suenjem i skupljanjem vanjskih slojeva drva. - Pukotine dopiru od kore do sredita. - Napukline su male povrinske pukotine. d) Vitlanje je iskrivljavanje drva zbog nejednoline grae. Tipovi vitlanja su: izboenost, sabljastost, koritavost, vitoperenost. - Izboenost je uzduna iskrivljenost duih piljenica po duini. - Sabljastost je uzduna iskrivljenost po uzdunoj ravni. - Koritavost je koritasta iskrivljenost po irini daske. - Vitoperenost je spiralna uvijenost po duini.

15

3) GREKE U BOJI DRVA Nastale su kao posijedice poremeaja normalnih ivotnih procesa drva. Te greke su:. a) Srne mrlje nastaju povredom kambija. Na poprenom presjeku imaju polukruni oblik. Srne mrlje ne umanjuju osjetno vrstou, a poveavaju estetsku vrijednost. b) Dvostruka bijel vidi se na poprenom presjeku. U sri se nalazi prsten od nekoliko godova po boji i svojstvima jednak bijeli. Ta greka smanjuje estetsku i tehniku vrijednost drva. c) Neprava ili lana sr vidljiva je na poprenom presjeku, tamne je boje, a krunog, zvjezdastog ili nepravilnog oblika, smjetena oko srca od kojega se iri prema periferiji. Neprava sr smanjuje estetska svojstva, a poveava teinu, tvrdou i trajnost. d) Prelost (piravost) je tip bijele trulei bukovine. Prethode joj crvenilo i neprava sr, a ona je poetak trulei. Razni dijelovi na razliitim su stupnjevima trulei. Uzrokuju je gljivice, odn. prodor kisika kroz oteenja u drvo. Prelost smanjuje sva tehnika svojstva drva. e) Zelenjenje; povrina drva poprima prljavo zelenu boju razlirtog inteziteta. Uzrok su gljivice, a greka se javlja kod drva koje lei na vlanoj zemlji. Zelenjenje podie estetska svojstva ako se drvo nije poelo raspadati. 4) GREKE U BOJI I KONZlSTENCIJI DRVA Te greke su krajnja faza greaka u boji. Pri iskoritenju i normiranju drva imaju drugaije znaenje, jer kod njih dolazi do kemijske razgradnje lignina i celuloze. U te greke spadaju razne trulei. Kirteriji za svrstavanje trulei: smjetaj u deblu, te ton boje. a)Trulei - prema smjetaju u deblu: sredinja, periferna, nepravilna Trule prema tonu boje: - bijela ; trulo drvo pokazuje bijeli ton, - crvena ili smea: u poetku je svjetlijeg a kasnije tamnijeg tona, opasnija je od bijele (hrast, vrba, bagrem, ari), - uta : trulo drvo ima utu boju (bijeli hrast), - proarana trule je tip bijele trulei sa smeim mrljama. 5) GREKE OD INSEKATA Greke od insekata nastaju napadom razliitih insekata (kukaca) i njihovih liinki (larvi) na ivo, oboreno, neobraeno i obraeno drvo, zbog hrane i sklonita. Tako nastaju buotine malih promjera "muiavost" i veih promjera "crvotoina". Najei insekti koji napadaju drvo su: strizibuha, termit, potkornjak, osa drvarica i dr. 6) GREKE OD OBRADE DRVETA a) Lisiavost To je greka koja se vidi kao zaostala oblina na grai kod dasaka, greda, gredica, a moe biti jednolina ili dvolina b) nejednakost debljine i irine - ova greka nastaje skretanjem pile za vrijeme obrade trupaca - mjeri se razlikom izmeu najvee i najmanje debljine, odnosno irine po duini daske.

16

2.6. Bolesti drva

1. Crvotoina vrlo opasne pogreke drva prouzrokuju neki kukci. Ti kukci snesu u drvo svoja jaja iz kojih se izlegu liinke. Liinke, koje obino nazivamo crvi, pohlepno deru drvo, pa izrauju itave labirinte upljih kanala. To je poznata crvotoina, koja se esto opaa tek pri samoj obradi drveta. Crvotoina napada drvo u rastu, na skladitima, u gotovim konstrukcijama, pa je to jedan od najopasnijih uzronika propadanja drveta. 2. Gljiviavost Sitni biljni organizmi, a s njima i specijalne gljive napadaju i drvo u rastu i oboreno drvo i drvo u konstrukcijama. Gljiviavost se osobito razvija kad je drvo u zatvorenom, vlanom i mranom prostoru. Razvija se u temp. od 18 220C, a ve kod 350C bakterije gljiviavosti uginu. 3. Trule Trule uzrokuju sitni organizmi i gljivice, koje drvo potpuno unite.

2.7. Zatita drva Da bi se poveala trajnost drva i sprijeile bolesti drva, crvotoine, gljiviavost i trule provodimo ove postupke: Skidanje kore potrebno je to prije nakon sjee, jer se liinke crvotoina nalaze pod korom. Suenje predstavlja najbolju zatitu drva. Suenjem drveta se isparava voda koja je uzrok trulei. Prirodno suenje traje nekoliko godina, a umjetno u suarama nekoliko tjedana (izloeno je strujanju toplog zraka). Nagorijevanie; pougljena povrina ne daje hranu bakterijama, a paljenjem nastaje i tanki sloj katrana koji titi drvo od vlage. Nagorijevanjem se unitavaju ive bakterije i drvo se sui. Na pougljenom dijelu organizmi ne nalaze hranu, pa ga ne napadaju. Premazivanje uljima i smolama, bitumenom i katranom, lienje uljanim bojama i lakovima. Najbolji su vrui premazi preko iste i suhe povrine drveta. Tlano impregniranje u drveno tkivo se ubrizgavaju razliiti organski spojevi (cinkov klorid, bakreni sulfat). Time se graa najbolje titi od napada bakterija i svega to uzrokuje trule i crvotoinu. Natapanje prosuenog drva 10-ak dana u bazenima s odgovarajuim kemijskim otopinama. Injektiranje, umetanje specijalnih patrona s kemijskim otopinama u umjetne buotine, koje se zatvaraju drvenim epovima. Zatita od vatre; odvajanje od izvora vatre razmakom, oblaganje vatrootpornim materijalom ili impregniranje.

17

3. DRVENA GRAA Prema uporabi drvo se razvrstava u tri kategorije: - tehniko drvo, kemijsko drvo i ogrjevno drvo. Tehniko drvo mora biti prikladno za industrijske, zanatske i graevne prerade i proizvode. Drvna industrija koristi drvo za izradu drvene grae, graevne stolarije, za namjetaj i za drvene poluproizvode. (U zanatskoj uporabi drvo je neophodno u tesarskom, stolarskom, parketarskom, roletarskom, drvotokarskom i drvorezbarskom obrtu). Kemijsko drvo koristi se u industriji papira, celuloza, tanina i izdvojaka suhe destilacije. Ogrjevno drvo; za ogrjev smije se koristiti samo ono drvo koje nije za tehniku uporabu. Prerauje se u cjepanice duge 1 metar i prodaje u prostornim metrima.

3.1. Podjela tehnikog drva Kvalitetne klase drva Prema kvaliteti drva za konstruktivne potrebe drvena graa dijeli se u tri klase: I. klasa - graa naroite nosivosti (koristi se iznimno i to na mjestima velikih optereenja, npr. za lijepljene lamelirane konstrukcije), II. klasa - graa normalne nosivosti (upotrebljava se za sve klasine drvene konstrukcije, krovne konstrukcije, oplate, mostovi, skele,), III. klasa - graa male nosivosti (za manje optereene elemente kao to su dijelovi oplata, skela, podupore i klinovi) Uvjeti za razvrstavanje piljene i tesane grae jesu: prisutnost greaka trule pukotine od suenja i raspukline od mraza lisiavost; vlanost kvrgavost; zakrivljenost Drvena graa za nosive konstrukcije mora biti vidljivo obiljeena : - obiljeavanje se vri prema vaeim standardima (postojani ig) i sadri ove podatke : 1. klasa drveta 2. vlanost drveta 3. datum oitavanja vlanosti Prije nego to se drvo na taj nain obiljei potrebno je provesti kontrolu kvalitete koja se sastoji od ispitivanja svojstava, pogreaka i bolesti drva. S klasa upotrebljava se za puno drvo vizualno klasificirano (prema EN 338) -- C klasa za meku grau i D klasa za tvrdo drvo) MS klasa koristi se za ve prosueno drvo (strojna klasifikacija) mehanika ispitivanja drva GL ili BS klase koriste se za lamelirano drvo

18

3.2. Vrste drvene grae

a) obla graa b) poluobla graa c) tesana graa d) piljena graa

A) Oblovina - neobraeno tehniko drvo. Razlikujemo oblo drvo za izravnu uporabu i trupce za dalju preradu. U oblo drvo za izravnu uporabu spadaju: stupovi (za skele, za vodove i dr.), stupovi kod mostova, piloti za temelje, tunelsko drvo, obla brodarska graa i sitna tehnika oblovina (tapovi, ruke). Trupci se prerauju cijepanjem, tesanjem, piljenjem, rezanjem, ljutenjem i na druge naine. B) Poluobla graa to je ustvari obla graa prerezana po dunoj polovini. Koristi se za razne pomone elemente u graevinarstvu. Obraena i dotjerana poluobla graa moe posluiti za oblaganje zidova i za izradu brvnara. C) Tesana graa to je najkvalitetnija, a time i najskuplja graa. Dobiva se uzdunim tesanjem oble grae (trupaca) tesarskim sjekirama. Danas se trupci teu samo iznimno, a koriste se za uljepavanje raznih prostora (izlobene dvorane) D) Piljena graa - dobiva se uzdunim raspiljivanjem oblovine ili trupaca raznim vrstama pila. Elementi piljene grae su piljenice. Piljena grada razvrstava se prema: debljini, poloaju u trupcu, krajenju, poloaju srca, teksturi, odnosu debljine i irine i prema kakvoi. Piljena graa je obino razvrstana u 6 vrsta, a to su : - daske, platice, letve, gredice, grede i okrajci Daske (smreka) su sljedeih dimenzija: debljine: 18, 24, 28, 38, 48, 60, 76, 80, 90, 100 (mm) irine: od 50 (mm) navie po 10 mm duljina: od 3(m) do 6 (m) ili kratke od 1 (m) do 2,75 (m). Letve 24/24, 24/38, 28/28, 28/38, 28/48 (mm) Gredice 28/38, 38/48, 38/76, 48/48, 48/76, 60/60 (mm). Grede irine od 8 22 cm (rast za 1 cm); visine 8 30 cm (rast za 1cm); duljine od 2 (m) navie

19

3.3. Volumen grae 3.3.1. Volumen oble grae Danas se trupci ili debla rjee javljaju kao materijal u radu tesara. Ipak kod privremenih konstrukcija, tekih skela, podupiranju kod iskopa tunela, zatiti iskopa kod sanacije temelja, sanacije stropnih konstrukcija, zidova, greda bit e uobiajeni graevinski materijal. Kod pilana proraun volumena oble grae je obvezno znanje. Mnoga poduzea kao i tesarski obrtnici imaju malu ili veu pilanu koju koriste za rezanje grae za svoje potrebe a rjee za prodaju osim moda za uslugu piljenja. Obzirom da nae deblo ili trupac nije pravilni valjak ve krnji stoac sa dvjema bazama razliitih promjera. Ove baze nisu idealni krugovi pa se do promjera dolazi mjerenjem promjera tesarskom klupom ili metrom u dva okomita smjera te se na taj nain dolazi d o promjera d1 i d2 kao njihove srednje vrijednosti. Duinu trupca mjerimo metrom. Openito volumen prizme ili valjka je povrina baze pomnoena sa njezinom visinom ili duinom. V = A l m3 gdje je V volumen u m3 na tri decimale 0,000 A povrina baze u sredini duine u m2 l duina trupca u m Primjer 1. Izraunaj volumen trupca koji ima zadano: d1 = 54 cm = 0,54 m d2 = 46 cm = 0, 46 m l = 500 cm = 5,00 m Prvo emo izraunati srednji promjer ds a zatim povrinu presjeka A a zatim volumen V = A l (m3)

cm502

1002

46542

ddd 21s ==+=+= ds = 0,50 M Povrina presjeka je krug koji iznosi:

222

s m2125,0425,0

450,0

4dA ====

Kada uvrstimo u izraz za volumen dobijemo V = 0,2125 5,00 = 1,0625 V = 1,063 m3

Primjer 2. Izraunaj volumen trupca ako je zadano: ds = 48 cm = 0, 48 m l = 800 cm = 8,00 m

222

s m18086,04

2304,04

48,04

dA ==== V = 0,18086 8,00 = 1,4469 V = 1,447 m3

20

3.4. Volumen rezane grae Izraunavanje volumena daski, letvi, gredica, greda te raznih trokutastih ili trapeznih lajsni koje su kod rada tesara dosta este. Volumen ovakvih elemenata bit e: V = A l (m3) gdje je V volumen u m3 na tri decimale 0,000 A povrina baze (pravokutnik, trokut, trapez) u m2 l duina elementa u m Primjer1. Izraunaj volumen gredica koje su duine 400 cm a presjek je 48/76 mm ako ih trebamo 40 komada. V1 = A l A = 0,048 0,076 = 0,003648 m2 Volumen jedne gredice je V1 = A l = 0,003648 4,00 = 0,014592 m3 za jednu gredicu Volumen za deset gredica n = 40 kom V10 = V1 n = 0,014592 40 = 0,58368 V10 = 0,584 m3 Primjer 2. Imamo 2,485 m3 daski debljine 24 mm. Treba odrediti koju povrinu moemo popoditi sa ovim daskama. V = A d 2,485 = A 0,024 A = 2,485/0,024 = 103, 54166 A = 103, 54 m2 Primjer 3. Koliko kubika daski trebamo za 136,48 m2 daane podloge ako je daska debljine 24 mm. V = A d V = 136,48 0,024 = 3,2755 V = 3,276 m3

21

4. Tesarski pribor, alat i pomagala Tesarski pribor a) Pribor za mjerenje - metar, dvometar, mjerea vrpca i mjerea letva

b) Pribor za obiljeavanje - tesarska olovka, ravnalo, pravokutnik - visak i libela

Tesarski alat a) Alat za piljenje - razne vrste pila

b) Alat za tesanje - razne vrste sjekira

c) Alat za dubljenje - razne vrste dlijeta

d) Alat za udaranje - drveni malj, bat - metalni eki

e) Alat za buenje - builica i svrdla

22

f) Alat za poravnavanje

g) Ostali alat Tesarska pomagala Koristit emo ih kod opsenijih tesarskih radova gdje e nam biti od velike koristi u brzini izvoenja te smanjenju fizikih napora. Vei broj pomagala emo koristiti u tesarskoj radioni ili pogonu a manji na gradilitu a to su - nogare, radni stolovi, mjerila, ablone, titnici, ladice,

23

5. VEZNA SREDSTVA Gotove drvene konstrukcije nastaju sastavljanjem pojedinih komada u tu svrhu obraene drvene grae. Pojedini komadi mogu se meusobno povezati na razliite naine. Za razliku od elinih i AB konstrukcija gdje su veze krute, kod drveta dolazi do pomaka, i to na mjestima spojeva.

Vezna sredstva imaju zadatak da poveu dva ili vie drvenih elemenata u jednu cjelinu (i sprijee pomicanje na mjestima spojeva elemenata).

Nosivost veznih sredstva odreuje se kod pomaka od 1,5 mm. Na slijedeem dijagramu prikazana je nosivost veznih sredstava za drvo. Na njemu se moe vidjeti kolika je nosivost avala, vijaka, modanika i ljepila uz doputeni pomak od 1,5 mm. Najkvalitetnije vezno sredstvo je ljepilo, a najloiji su vijci. U drvenim konstrukcijama, ljepilo se smatra nepominom vezom, a sve ostale veze su pomine. Ne preporuuje se upotrijebiti razliita vezna sredstva u jednom spoju. Na nosivost jednog veznog sredstva utjeu : - preciznost izrade spoja - vlanost drveta Prema materijalu od kojeg se izrauju vezna sredstva se dijele na :

1. Drvena vezna sredstva 2. elina vezna sredstva 3. Ljepila

24

5.1. Drvena vezna sredstva Jedna vrsta drvenih sredstava upotrebljava se za direktno vezanje dvaju komada drveta (drveni avli, trnovi), a druga vrsta na razliite naine poboljava i uvruje povezanost pojedinih dijelova konstrukcije (klinovi, modanici, kladice). Drvena vezna sredstva izrauju se obino od tvrda drveta, najvie od hrastovine. 5.1.1. Drveni avli - upotrebljavaju se dvije vrste drvenih avala (uglati i valjkasti). I jedan i drugi se zabijaju u rupe krunog presjeka. - stranica uglatog avla na njegovom gornjem dijelu treba biti 5% ua od promjera rupe, a promjer valjkastog avla neka je 3% vei od promjera rupe. 5.1.2. Drveni trnovi - to su zapravo drveni avli, koji su na oba kraja konini. Trn se zabija u jedan sastavni dio konstrukcije, a drugi dio se nasauje na trn. Na vanjskim dijelovima konstrukcije se ne vidi, kako su dijelovi po povezani. 5.1.3. Drvene klinovi - izrauju se tesanjem ili piljenjem s dvije paralelne ili dvije skoene stranice i zatupljivanjem klina. 5.1.4. Drvene kladice - razliita su oblika i veliine, a slue uglavnom za podloak jednog dijela konstrukcije, koji se vee nekim drugim sredstvom. 5.1.5. Drveni modanici - to su kladice od tvrda drveta, koje korisno sudjeluju u ve izraenom i drugim sredstvima uvrenom spoju. Modanici se ugrauju u prethodno izvedene ljebove u grai koja se spaja

25

5.2. elina vezna sredstva elina vezna sredstva mnogo su efikasnija od drvenih, pa je njihova upotreba redovita u svim drvenim konstrukcijama. elino vezno sredstvo ne samo da povezuje dijelove drvene konstrukcije, nego u drvenoj vezi esto preuzima vaniju funkciju od drveta, jer odolijeva silama, kojima drvo bez elinog veznog sredstva ne bi odolio. 5.2.1. AVLI - to su iani komadi od glatkog elika koji su s jedne strane zailjeni, a na drugoj strani imaju glavu. - dimenzije nekog avla oznauju se prema debljini i duini njegova trupa kao razlomak u kojem brojnik znai promjer avla u 1/10 mm, a nazivnik njegovu duinu u mm. npr. 25/60 - promjer trupa 2,5 mm (debljina) - duina 60 mm - u tesarstvu dolaze u obzir ove vrste : 20/45; 22/45; 22/50; 25/50; 25/55; 25/60; 28/60; 28/70; 31/70; 31/80; 34/90; 38/90; 38/100; 42/100. Rad s avlima - avli se zabijaju u drvo pri emu se vlakna drveta razmiu - Za jednu vezu izvedenu s avlima potrebno je odrediti: A) najpovoljniju debljinu avla - debljina se bira prema debljini najtanjeg elementa u vezi kako ne bi dolo do kalanja (cijepanja) drveta. - najvea debljina avla treba biti d = a/8 do a/12 npr. ako je debljina daske 48 mm, kolika je najvea debljina avla kojeg zabijamo a = 48 mm ------ d = 48/8 do 48/12 = 6 do 4 mm B) dubinu zabijanja avla - ovisi o sijenosti avla, a to je broj spojnih ploha koje sijeku avao. a) za jednosjeni avao s = 12 d b) za dvosjeni i viesjeni s = 8 d C) Najpovoljniji raspored avala - najvei razmak avala u jednoj vezi je 7a. - nas zanima najmanji mogui razmak avala kako ne bi dolo do kalanja drveta a) puni redovi b) naizmjenini redovi c) dijagonalni redovi

26

5.2.2. VIJCI 1. Vijci bez matice - upotrebljavaju se u mekom i nedovoljno suhom drvetu, jer bi se avli zbog svoje glatke povrina izvlaili van zbog rada drveta. - vijci imaju glavu sa zarezom, glatki valjkasti trup i dio sa spiralnim navojima - vijci se razlikuju po veliini i po obliku glave - duine vijaka = 10 100 mm - u drvetu se najprije izbui rupa, i to neto plia od duine vijka, a zatim ga se privrsti odvijaem. - manji se vijci mogu zabijati ekiem, ali ne potpuno nego se do kraja privrste navijaem. 2. Vijci s maticom - sastoje se iz tri dijela : a) vijak s glavom, glatkim valjkastim trupom i spiralnim navojem(lozom) b) matica esterokutnog oblika s rupom i narezima za navrtanje na lozu. c) ploica prstenastog oblika, koja se stavlja na drvo ispod matice, kako ga prilikom navijanja ne bi glodala

27

5.2.3. GANG-NAIL PLOE Zubate ploe ili ploe za avlanje proizvode se preanjem (tancanjem) iz elinog pocinanog lima. Najee se proizvode u nekoliko standardnih veliina zubaca, u trakama razliitih dimenzija. Razliitih su oblika zubaca a nastale su iz potrebe da se dugotrajan rad pojedinanog zabijanja avala zamjeni brzom ugradnjom ploa velikog kapaciteta nosivosti. Nakon utvrivanja potrebne povrine, iz traka se izrezuje ta povrina u obliku, prema obliku spoja i ugrauje preom. 5.2.4. Pijavice (skobe, klamfe) - komadi plosnog eljeza, koji su na oba kraja zailjeni i pravokutno zakrenuti dolje. Slue i za provizorne i za stalne vezove konstrukcija (npr. za skele) 5.2.5. Karike (prsteni i obrui)

- kuju se od plosnatog eljeza i na sastavima zavaruju. Slue za vezanje oble ili pravokutne grae.

5.2.6. Papue - za povezivanje drvene konstrukcije sa, najee betonom. 5.3. LJEPILA Lijepljene konstrukcije razlikuju se od klasinih drvenih konstrukcija zato to se ti elementi spajaju u povrinama, a ne u tokama. Buenjem rupa i izradom zasjeka i utora za umetanje tradicionalnih veznih sredstava slabi se drvena konstrukcija, a vezanjem ljepilom ostaje cjelovita po itavoj veznoj povrini. Vezanje drveta ljepilom zahtjeva precizan rad. Drvo mora biti dovoljno suho, a povrine koje e se lijepiti potpuno ravne. Slijepljene dijelove treba umjetno stezati. Lijepljene spojeve smatramo vrstim nepopustljivim spojevima. Koriste se prirodna ljepila ivotinjskog ili biljnog porijekla, kao i sintetika ljepila od umjetnih smola.

28

6. TESARSKI VEZOVI Rijetko samo jedan komad drvene grae sainjava gotovu graevinsku konstrukciju. To je npr. telegrafski stup koji kao obla graa preuzima konstruktivnu funkciju bez konane tesarske obrade. Sloenije drvene konstrukcije sastavljaju se redovno od mnogo pojedinih komada drveta. Svaki pojedini komad povezuje se na razne naine s drugim komadom, a svi zajedno sloeni i povezani tvore vrstu drvenu konstrukciju. Mjesta, na kojima se meusobno povezuju pojedini komadi, moraju biti tako tesarski obraeni i uvreni da konstrukcija kao cjelina odgovara svojoj svrsi. Ta mjesta se obrauju razliitim nainima tesarske obrade i uvruju raznim veznim sredstvima, ve prema tome kakva se vrstoa zahtjeva od gotove konstrukcije. Vrste tesarskih vezova najlake se razlikuju po meusobnom poloaju dvaju glavnih elemenata konstrukcije, koji se povezuju. Glavne vrste tesarskih vezova su :

vezovi horizontalnog produenja vezovi vertikalnog produenja vezovi pojaanja vezovi krianja vezovi sudaranja vezovi proirenja vezovi uglova

6.1. Vezovi horizontalnog produenja

Ako dva drvena elementa treba meusobno povezati u horizontalnom smjeru, tj. prvi element produiti drugim, onda se to moe izvesti na etiri naina : To su : 1. sudar 2. prijeklop 3. prijevez (prijehvat) 4. uepljenje ad 1) oba elementa se svojim eonim stranama priljube ili sudare, pa se nekim veznim sredstvo meusobno poveu. ad 2) zavrni kraj prvog i poetni kraj drugog elementa se prikladno obrade i meusobno preklope, pa se onda uvrste veznim sredstvom. ad 3) zavrni kraj jednog i poetni kraj drugog elementa prehvate se treim elementom, pa se oba kraja prvih dvaju elemenata nekim veznim sredstvom uvrste s treim elementom. ad 4) na zavrnom kraju jedne grede izradi se tzv. ep, a na poetnom kraju druge tzv. raskol (utor). ep se umetne u utor i uvrsti veznim sredstvom. Sva etiri naina upotrebljavaju se za sve vrste drvene grae, ali samo onda, ako je mjesto veza poduprto nosivom konstrukcijom (npr. zid), jer ovi vezovi ne daju uvijek nosivoj konstrukciji potrebnu vrstou.

29

Sudari Ovi vezovi se izvode za nastavljanje dasaka pri izvedbi podova i oplata, za nastavljanje letava pri letvanju krovnih povrina (nosioci pokrova), za nastavljanje greda pri izradi drvenih stropova, i za druga nastavljanja, kad je ispod sudara vrsta podloga. Sudari se izrauju kao ravni ili kosi sudari. a) Ravni sudar u vezu horizontalnog produenja

b) Kosi sudar u vezu horizontalnog produenja

Prijeklopi - dolaze u obzir uglavnom za povezivanje greda, kao masivnijih elemenata, a za povezivanje tanje grae (platica, dasaka i letava) samo izuzetno. Takoer je dobro da je sustav spojenih greda iznad nosive konstrukcije, koja bi podupirala vez. a) Ravni prijeklop s ravnim sudarima u vezu horizontalnog produenja

b) Ravni prijeklop s kosim sudarima u vezu horizontalnog produenja

c) Prijeklop s epom na lastin rep u vezu horizontalnog produenja

d) Ravni kvakasti prijeklop s ravnim sudarima u vezu horizontalnog produenja

30

Prijevezi - to su vezovi koji gotovo uvijek djeluju s elinim veznim sredstvima. Prednost prijeveza pred prijeklopima je u tome to je tesarska obrada veza jednostavnija, i lake je sastavljanje konstrukcije. - upotrebljavaju se za meusobno povezivanje greda u teim drvenim konstrukcijama. a) Ravni prijevez s ravnim sudarima u vezu horizontalnog produenja

b) Ravni prijevez s kosim sudarima u vezu horizontalnog produenja

c) Kvakasti prijevez s ravnim sudarima u vezu horizontalnog produenja

d) Kvakasti prijevez s kosim sudarima u vezu horizontalnog produenja

e) Dvostruki ravni nasaeni prijevez u vezu horizontalnog produenja Uepljenja - rijetko dolaze u obzir za vodoravna produenja, jer se tesarskom obradom takvih vezova drvena masa greda slabi vie nego obradom drugih vrsta vezova. Zato se ovi vezovi upotrebljavaju za neoptereene ili slabo optereene drvene konstrukcije, no vez mora biti poduprt drugom nosivom konstrukcijom.

31

a) Jednostavno uepljenje u vezu horizontalnog produenja

b) Uepljenje na lastin rep s nasatkom u vezu horizontalnog produenja

6.2. Vezovi vertikalnog produenja Potreba vertikalnog produenja nastaje kod svih vrsta drvene grae, ali ta su produenja najvanija kod greda. Vertikalno postavljene grede u nekoj drvenoj konstrukciji najee imaju ulogu nosivih stupova. (npr. stupovi drvenih mostova, pri izradi visokih skela, drvenih pilota za temeljenje i sl.) Naini vezova vertikalnog produenja su :

1. sudari 2. prijeklopi 3. prijevezi 4. uepljenja

Sudari - ovi vezovi dolaze u obzir samo za provizorne konstrukcije. a) Sudar uvren trnom u vezu vertikalnog produenja

b) Sudar uvren epom u vezu vertikalnog produenja

c) Sudar uvren karikom i pijavicama u vezu vertikalnog produenja

32

Prijeklopi a) Ravni prijeklop s ravnim sudarima u vezu vertikalnog produenja

b) Ravni prijeklop s trobridnim sudarima u vezu vertikalnog produenja

Prijevezi a) Dvostruki (etverostruki) ravni nasaeni prijevez u vezu vertikalnog produenja Uepljenja a) Uepljenje s ravnim sudarima u vezu vertikalnog produenja

b) Uepljenje s trobridnim sudarima u vezu vertikalnog produenja

c) Krino uepljenje u vezu vertikalnog produenja

33

6.3. Vezovi pravokutnog sudaranja

- ovi sluajevi se najee javljaju izmeu stupova i greda Vrste : Nalijeganja a) Nalijeganje s ravnim zasjekom u vezu pravokutnog sudaranja Prijeklopi a) Puni ravni prijeklop u vezu pravokutnog sudaranja b) Puni ravni prijeklop na lastin rep u vezu pravokutnog sudaranja Uepljenja a) Uepljenje punim epom u vezu pravokutnog sudaranja

b) Uepljenje dvostrukim skraenim epom u vezu pravokutnog sudaranja

34

c) Uepljenje skraenim epom u vezu pravokutnog sudaranja d) Uepljenje skraenim epom s obostranim prijeklopom u vezu pravokutnog sudaranja

e) Uepljenje skraenim suenim epom u vezu pravokutnog sudaranja

6.4. Vezovi kosokutnog sudaranja a) Nalijeganje s kosim zasjekom u vezu kosokutnog sudaranja

35

b) Puni ravni prijeklop u vezu kosokutnog sudaranja

c) Uepljenje punim epom u vezu kosokutnog sudaranja

d) Uepljenje skraenim epom u vezu kosokutnog sudaranja

e) Uepljenje s kosim zasjekom u vezu kosokutnog sudaranja

6.5. Vezovi uglova - dva elementa u nekoj drvenoj konstrukciji tvore ugao onda, kad se jedan element jednim svojim krajem upire u jedan kraj drugog elementa pod nekim kutem. Taj kut moe biti pravi, iljasti i tupi ugao. Osnovni vezovi uglova

a) Jednostavno horizontalno nalijeganje u vezu ugla

36

b) Jednostavno vertikalno nalijeganje u vezu ugla

c) Nalijeganje s kosim zasjekom u vezu ugla

d) Puni ravni prijeklop u vezu ugla e) Vertikalni puni ravni prijeklop s grebenom u vezu ugla

f) Uepljenje punim epom u vezu ugla

g) Uepljenje skraenim epom u vezu ugla

37

6.6. Vezovi pojaanja Dimenzioniranjem grede esto se ustanovi, da je za njezinu nosivost potrebna vea visina, nego to je ima obina greda koja se dobiva na gradilitima. U tom sluaju treba obinu gredu pojaati tako, da se na nju stavi i s njom povee jo jedna obina greda, pa se dobiva pojaana greda koja moe podnijeti optereenje. a) Pojaanje ravnom gredom

b) Pojaanje ravnom gredom s ravnim zasjecima

c) Pojaanje gredom i klinovima

6.7. Vezovi krianja - kod ovih vezova dolaze u obzir vezovi nalijeganja (mala tesarska obrada), kao i vezovi na prijeklop u kojima se tesarskom obradom oba elementa postie jaa povezanost. Nalijeganja a) Nalijeganje s ravnim zasjekom u vezu krianja

b) Nalijeganje kose grede sa zasjekom u vezu krianja

38

6.8. Vezovi proirenja a) Tupa uepljenja u vezu proirenja

b) Klinasta uepljenja u vezu proirenja

c) Uepljenja na utor i na pero u vezu proirenja

d) Uepljenja na dvostruki utor i na dvostruko pero u vezu proirenja

e) Uepljenje pomou letvice (pera) u vezu proirenja

39

6.9. Odreivanje dimenzije obrade tesarskog spoja

Ako se ne vri dimenzioniranje spoja tada emo do njegovih dimenzija doi na osnovu

iskustvenih veliina koje imamo u literaturi . Primjer: Odredi dimenzije obrade kosog prijeklopa s ravnim sudarom u vezu horizontalnog produljenja ako je presjek 16/16 cm. 1. duljinu prijeklopa lp = ( 2 3 ) v = ( 2 3 ) 16 = 32 48 cm Znai da naa duina prijeklopa moe biti unur ovih granica a odabiremo takvu duinu prijeklopa koja e biti djeliva sa 3, i odabiremo: lp = 42 cm 2. razmak rupa za svornjake ls = 1/3 lp = 1/3 42 = 14 cm 3. visinu sudara hs = 1/6 v = 1/6 16 = 2,66 cm mi moemo odabrati hs = 2,5 cm ili hs = 3,0 cm Odabiremo hs = 3,0 cm Na osnovu tovoga moemo nacrti u mjerilu na tesarski spoj sa dimenzijama obrade u nacrtu tlocrtu i presjeku

40

6.10. Izrada tesarskog spoja Priprema grae Dobavljena graa se sortira a zatim se pristupa krojenju uz prethodno mjerenje, obiljeavanje zacrtavanje. Tesar mora pregledati svaki komad nabavljene grae i neispravnu mora zamijeniti. Tesar mora struno ocijeniti svojstva i eventualne pogreke kako bi budua konstrukcija bila to vra. Osobito treba pregledati elemente na savijanje u odnosu na kvrge, lisiavost, i vorove u smjeru vlakanaca. Ovaj pregled svakog komada slui tesaru da pravilno oznai odnosno obiljei stranu ili "lice" koja e se obraivati ime e se drvena konstrukcija biti vra a eventualni nedostaci e se izbjei. Savjestan tesar e gredu koja je optereena na savijanje obiljeiti tako da e starije drvo (jezgru) staviti na gornju stranu, a mlae drvo (bijelikovinu) na donju stranu. Tesar mora paziti na kvrge, smjer vlakanaca i lisiavost i takvu grau obiljeiti, da ti nedostaci to manje tete vrstoi konstrukcije. Obiljeavanje drvene grede Za svaki tesarski rad potrebno je na drvenoj grai mjeriti i zacrtati mjesto gdje e se obraivati. Raznim standardnim grafikim oznakama obiljeit emo:

-lice elementa s jedne i druge strane na kraju -sredinu elementa na vidljivim stranama -kraj koji se okraje (ree) -mjesto poetka obrade -nepotrebne i suvine crte se precrtavaju vijugavo

Nakon toga obiljeavamo tesarske vezove. Za ovo obiljeavanje koristimo pribor za mjerenje i obiljeavanje. Ako se radi o veoj seriji koristiti emo ablone Iskaz drvene grae Na osnovu izvedbenog nacrta radit e se iskaz drvene grae. Drveni elementi e se pozicionirati i upisati u tabelu koja slui da doemo do ukupnog volumena drvene grae za itavu konstrukciju ili za odreeni dio:

Broj pozicije

Naziv elementa

Dimenzije presjeka u m

Povrina presjeka m 2

Duina elementa m

Broj komada

Volumen elementa m3

1 rog 0,10/0,14 0,014 6,00 20 1,680 2 nazidnica 0,14/0,14 0,0196 5,00 4 0,392 3 pajanta 0,10/0,14 0,014 3,00 10 0,588 ukupno 2,660

Budui da su u nacrtima iste ili vidljive duine, pri nabavi drvene grae treba predvidjeti vee duine za pojedine pozicije i to iz slijedeih razloga:

-tonog krajenja -izrade preklopa -izrade epova i slino

Ovo poveanje iznosi 10% za krae i 5% za due elemente.

41

3

42

14 1414

42

14

11

NACRT TESARSKOG SPOJA

TLOCRT

3

9

14

77

14

11

14

14 3

9

77

14

PRESJEK

6.11. Tehniki i radioniki nacrti

Nacrti u kojima e biti prikazana drvena konstrukcija bit e u mjerilima glavnog i izvedbenog projekta u tlocrtima i vertikalnim presjecima i bez razlike iz njih neemo saznati i vrste vezova odnosno detalje obrade. Dimenzije drvene grae odredit e statiar u odnosu na veliinu optereenja, za odreenu vrstu drveta a vrstu spojeva i spojnih sredstava nakon toga. Tesarski spojevi mogu se odrediti i prema iskustvu koje nude razne knjige ali ako su detalji specifini koji e se raunati i provjeravati na taj nain njihova vrstoa i kvaliteta. Iz tehnikih nacrta doznajemo osnove o elementu: -dimenzije, vrstu drveta, poloaj u prostoru Prikaz jednog nacrta krovita u tlocrtu i presjecima

Radioniki nacrti rade se nakon izvedbenih i to najee izvoa za svoje potrebe u u odnosu na tehnologiju izrade drvenih elemenata i tesarskih spojeva. Za razliku od tehnikog crtea radioniki nacrt sadrat e sve elemente obrade. Radioniki nacrti radit e se za svaki element ili tesarski vez posebno koji e imati broj pozicije. Primjer radionikog nacrta tesarskog spoja

42

P =885 m2

ULAZ NA PARCELU

ULAZ U KUU

ULAZ NA PARCELU

POVRINA ZA GRAENJE

SKLISKA ULICA

REGULACIJSKA LINIJA

11,6

GRAEVINSKA LINIJA

vl. BILL GATES

33

4P+1P= 112 m2

4017

.4

K.. 7888/2

623

410 3

7. PRIPREMNI RADOVI Izgradnja objekta prolazi kroz nekoliko faza:

1. Prethodni radovi 2. Projektna dokumentacija 3. Pripremni radovi 4. Graenje

Prethodni radovi: traenje svih potrebnih podataka o terenu, okoliu, podzemnim vodama, klimi... i svim elementima koji mogu biti vani za odreenu parceli ili objekt. Projektna dokumentacija: Kada investitor (osoba ili poduzee koje osigurava novac za graenje) narui projekt kod projektanta potrebno je da priloi "urbanistike uvjete", te niz podataka o vrstoi terena, podzemnim vodama, klimi, prometnim vezama, i dr., to e biti podloga za izradu projektne dokumentacije. Projekt ili projektna dokumentacija - papirnati dio izvoenja objekta iscrtavanjem objekta u svim njegovim karakteristinim dijelovima sa svim potrebnim pisanim prilozima. Ukoliko su projekti izvedeni u skladu s urbanistikim uvjetima, te ostalim zakonima i propisima komisija nadlena za graditeljstvo izdati e dozvolu za graenje. Nakon odobravanja projektne dokumentacije investitor raspisuje natjeaj za izbor izvoaa. Povoljnost izvoaa mjeri se u cijeni, vremenskim rokovima i kvaliteti. Pripremni radovi: ukljuuju ureenje graevinske parcele na kojoj e se graditi budui objekt (priprema terena, organizacija gradilita, ograda parcele, sigurnost ulaza, kontejneri za tehniko osoblje, izvedba privremenih putova, deponij ...) Urbanizam - nauna disciplina koja rjeava plansko (unaprijed smiljeno) i postepeno ureenje i izgradnju gradova, naselja, industrijskih i turistikih naselja, parkova itd. Urbanistiki planovi - sastoje se iz nacrta u mjerilu 1 : 1000 i pisanih odredaba i obrazloenja o uvjetima gradnje. (pokazuje nain ureenja naselja, grada ili drave):

1. prostorni plan - plan velikog podruja (RH, upanija) 2. generalni urbanistiki plan - plan namjene povrina ireg podruja grada (ZG, ST..) 3. detaljni plan ureenja - detaljno ureenje dijela nekog naselja

Situacioni nacrt (dopunjeni dio urbanistikog plana) - sadri podatke o veliini budueg objekta i njegovom poloaju u odnosu na susjedne objekte i prometnice.

GUP DPU

43

Graevinske parcele - povrine na kojima se moe graditi pod uvjetima opisanim urbanistikim planom. Na graevinskoj parceli utvrena je : a) Regulaciona linija - crta koja dijeli graevinsku parcelu od javne prometne povrine (linija ograde). b) Graevinska linija - crta koja u situacionom nacrtu oznaava proelje zgrade.

Dakle, za svako graenje treba unaprijed nabaviti geodetski snimak parcele, ishoditi lokaciju objekta u skladu s urbanistikim planom i skupiti podatke o zemljitu. Nakon toga se moe izraditi projekt na osnovu kojega pribavljamo graevinsku dozvolu. Tek tada treba pristupiti povrinskom ureenju gradilita i obiljeavanju temelja, a poslije toga izvrenju graevinskih radova.

Gradilite ureuje poduzee koje je preuzelo izvoenje radova, a sve u skladu sa zatitom na radu.

Povrinsko ureenje gradilita - Dolaskom na graevinsku parcelu (prostor namijenjen za graenje), treba odstraniti sve to bi smetalo buduoj zgradi, a i graenju (rue se postojei objekti, uklanja se sloj humusa, drvee koje bi direktno smetalo graenju i sl.).

7.1. Iskolavanje tla

Poslije povrinskog ureenja zemljita pristupa se obiljeavanju temelja budue graevine. Obiljeavanje se mora izvriti po odobrenom situacionom nacrtu po kojem je obino ve u naravi iskolena regulaciona linija. Trebamo jo odrediti i graevinsku liniju, ije se odreivanje vri mjerenjem od rubova parcele.

Iskolavanje - odreivanje vanjskih rubova ili kontura budueg objekta, odnosno prenoenje poloaja objekta sa nacrta na teren.

Izmeu dvije toke na regulacionoj liniji zategne se ica i uvrsti koliima. Tonim

odmjeravanjem okomito na regulacionu liniju odredi se poloaj graevinske linije. Na dva tako odmjerena mjesta (A i B) treba zabiti kolie i u njihova tjemena avle oko kojih se omotaju krajevi nategnute ice koja oznaava graevinsku liniju. Odreivanje pravih kuteva najsigurnije je geodetskim instrumentima, ali se moe izvesti i uz pomo tesarskog kutnika. (pomono sredstvo koje moemo lako napraviti na gradilitu i biti sigurni da emo njime dobiti pravi kut. Radi se od uih dasaka, ali tako da se one izreu i spoje na pravilnim udaljenostima.)

Nakon iskolavanja kree se s izradom nanosne skele

s koje e se izvriti obiljeavanje temelja.

GRA. LINIJA B

C D

A

44

7.2. Nanosna skela

Prema obiljeenim konturama zgrade, izrauje se tzv. "nanosna skela" s koje e se izvriti obiljeavanje temelja, a nakon toga se iskopava tlo za predvienu dubinu temelja. Nanosna skela - privremena drvena konstrukcija koja slui za nanoenje poloaja irine i meusobnih udaljenosti buduih temelja, odnosno za obiljeavanje temelja i prizemnih zidova zgrade.

Nanosna skela se sastoji iz drvenih kolia ukopanih u zemlju na mjestima sudaranja trakastih temeljnih zidova, na koje se pribijaju daske s gornjim rubom u horizontali. Na gornjim ivicama dasaka zasijecaju se mjesta koja oznaavaju irinu temelja i zatee ica izmeu dvije paralelno postavljene daske suprotnih nanosnih skela. Odmjeravanjem irine temelja na gornjoj stranici daske nanosne skele, postavljanjem i zatezanjem ica i sputanjem viska na tlo, odreuju se toke i pravci kontura temelja. Polaganjem dasaka pljotimice po terenu, tako da im unutranje ivice budu pod vrhom viska sputenog preko ica nanosne skele, fiksira se irina iskopa za temelje. - nanosna skela, odnosno daske, podignuta je iznad terena od 80 - 100 cm. - konture zgrade (temelja) na samom tlu obiljeavaju se uim daskama debelim 24 mm koje uz rub iskopa ostaju dok se do njihove visine ne izrade temelji. Te daske tite rubove iskopa od oteenja i uruavanja.

Sl. Primjeri nanosnih skela Nanosna skela se koristi sve dok se ne zavri sa formiranjem i betoniranjem temeljnih greda

45

8. ZATITA ISKOPA

8.1. Oblici iskopa i nasipa

Iskopi zemljita ili tla izvodi se runo, strojevima ili eksplozivom to e ovisiti o kategoriji tla, dubini iskopa i obliku kao i pojavi podzemne vode. Iskopi openito mogu biti iroki i uski (slobodan rad bez ograniavajuih faktora- u odnosu na irinu, dubinu ili duinu. 1. Temelji - graevinska jama, temelj samac, trakasti temelj 2. Zemljani objekti - kod prometnica - nasip, usjek, zasjek, galerija, tuneli. 3. Specijalni temelji piloti, zdenci ili bunari, kesoni, zamjena tla, 4. Nasipi u visokogradnji podloge, nasip izmeu temelja 5. Nasipi za nasute brane i nasipi za obranu od poplava

46

6. Rovovi koristimo ih za postavljanje razliitih cjevovoda i instalacija: - kanalizacija i vodovod - plinovod, naftovod - toplovod, vrelovod - elektron i telefonski kablovi - signalizacija i energetski rovovi

7. Kanali oblici iskopa povezani su uz vodu - dovodni i odvodni kanali - plovni - za navodnjavanje i odvodnjavanje (melioracija) 8. Gornji stroj kod prometnica cesta 9. Regulacija vodotoka ispravak horizontalnih elemenata vodotoka, proirenje i produbljenja korita, zatita obala, osiguranja plovnosti a sve u svrhu protonosti i sigurnosti 10. Ostalo

- kosine nasipa ili usjeka - utovar iskopanog materijala nakon miniranja u stijeni - transport, razastiranje, planiranje i sabijanje zemljanih materijala u nasipu

Kategorija zemljita ili tla Ova podjela je izvedena prema teini iskopa:

- lopate (razne vrste) - kramp, poluga, klinovi - eksploziv (barut i dinamit)

U principu imamo zemljane materijale, zbijene nasipe i trone stijene i stijenske materijale (stijene). I. rastresita zemlja, laka i meka zemlja, isti pijesak, nevezani ljunak, humus, rastresiti les Iskop lopate II. - plodna zemlja, meka zdravica i pjeskua, laka pjeskovita glina, glinoviti pijesak, zbijeni pijesak i sitniji ljunak u slabije vezivom zemljitu. Iskop - aov ( tiharica ) III. vrsta i ilava zemlja ,zdravica, grubi poluvezan ljunak, utrinska zemlja s komadima kamena samaca i prirodno vlana glina s malim postotkom pijeska. Iskop - aov, kramp, budak ( krenica ) IV. IV/1 slabije i dobro uvaljani nasipi, barska zemlja, kamena drobina, suha glina, glinenci, lapor Iskop - pijuk, za odvaljivanje poluge i uskije IV/2 trone stijene, lapor, meki i raspucani vapnenci, meki pjeari, konglomerati Iskop - pijuk, za odvaljivanje poluge i uskije, razbijanje batovima i klinovima, barut V.- srednje vrste stijene: vapnenci, pjeari, konglomerati, vulkanski tufovi Iskop - barut, pijuk, za odvaljivanje poluge i uskije, razbijanje batovima i klinovima, VI. vrste ali krhke stijene: jedri vapnenci, dolomiti, pjeari, konglomerati Iskop - dinamit VII. - vrlo vrste stijene: granit, gabro, porfir Iskop - samo dinamit Razlikujemo sraslo tlo i otkopano koje se razlikuje po svojim svojstvima iako se radi o istom tlu (stijena - lomljeni kamen drobljeni kamen )

47

Karakteristike sraslog tla:

- vea vrstoa - vea nosivost - vea stabilnost- manja mogunost uruavanja - tei iskop

Karakteristike otkopanog tla: - manja vrstoa - slabija nosivost - manja stabilnost- vea mogunost uruavanja - laki iskop

Voda u tlu Veliki utjecaj na kvalitetu zemljita bit e koliina vode u tlu koje e odbrat vrstu stroja, nain iskopa i zatitu. Sama voda u tlu nastaje najee od oborina ili povrinskih voda (vodotoci, akumulacijska jezera, jezera) koje prodiru u tlo. U odnosu na koliinu ili postotak vode u jedinici volumena tla imamo vlanost koja moe biti: 1. prirodna vlanost prosjena vlanost za neki materijal 2. suhi materijal - ima manju vlanost od prirodne 3. zasieni materijali - imaju vee koliine vlage od prirodne vlanosti 4. prezasieni materijali svaka upljina u tlu ispunjena vodom pa postaju plastini, tekui odnosno itki (pijesak, ljunak, mulj, glina .. )

8.2. Naini zatite iskopa

U praksi imamo nekoliko sluaja ove zatite koja e prvenstveno ovisiti o dubini iskopa i kategoriji tla te o pojavi i visini podzemne vode. 1. nije potrebna zatita jer je dubina iskopa manja a kosine iskopa su vertikalne pod 900 2. zatita pomou kosina 3. zatita pomou oplata kod irokih i uskih iskopa (tesarska, mehanika ili hidraulika) 4. specijalna zatita pomou zagatnog zida - pojava podzemne vode, duboki iskop i maleni prostor pa se ne moe upotrijebiti dijafragma (u gradovima). Zatita pomou kosina Princip je ove zatite u tome da se izradom kosine spreava uruavanje tla to poveava sigurnost i izvedbu radova. Ove kosine moemo koristiti kod izrade usjeka i nasipa s time da su nam kosine nasipa blae za 1/3 nego kod usjeka.

48

Zatita pomou oplata U principu imamo zatitu uskog i irokog iskopa koja se bitno razlikuje. Zatita uskog iskopa je jednostavnija jer zatitu provodimo razupiranjem a kod irokog podupiranjem Kod uskog iskopa zatita moe biti potpuna ili djelomina.. a) djelomina zatita uskog iskopa Izvodi se kod manjih dubina i to u gornjoj treini gdje je pritisak tla najvei i to od platica 4,8 cm i oble grae koju koristimo za razupore a klinovi dolaze naizmjenino. Slika prikazuje djelominu zatitu za temelje dubine 1,50 2,00 m u II i III kategoriji tla

b) potpuna zatita Iskop se vri u 3 faze stime da se nakon svake faze iskopa pristupa razupiranu kad se radi o dubini iskopa od 2,00 3,00 m i to u II, III i IV/1 kategoriji tla .

c)zatita irokog iskopa

Specijalna zatita kod iskopa Kad se radi o iskopima za potrebe graditeljstva osobito kod dubokih u podzemnoj vodi radove osiguravamo na taj nain da smanjimo nivo vode u graevinskoj jami. Dijafragma, zagatni zid, elino murje samo smanjuju dotok podzemne vode a za sniavanje vode koristimo pumpe odnosno crpke.

49

9. OPLATA ZA BETONSKE KONSTRUKCIJE Oplate Oplatni sklopovi - Pojavljuju se jo u vrijeme stare Grke i Rima, kada su sluile za oblikovanje zidova zalijevanih pucolanskim gipsanim i vapnenim mortovima. Intenzivniji razvoj poeo je u 19. stoljeu, paralelno s razvojem cementa. Glavni proizvoai ove opreme stalno unapreuju svoje proizvode i razvijaju suvremene sustave vezane za primjenu novih tehnologija rada, a sve u cilju udovoljavanja zahtjevima koji se danas postavljaju pred graditelje. Meu suvremenim graevinama gotovo da nema graevine od bilo kojeg materijala u kojoj beton nije prisutan u dijelu ili cijeloj konstrukciji. Betonske se konstrukcije oplatama oblikuju u zidove, stupove, ploe i grede.

Oplate su privremene pomone konstrukcije koje daju betonskoj smjesi eljeni oblik, a slue i procesu otvrdnjavanja betona.

U oplatama se dakle svjei beton ugrauje, tj. zbija (vibrira) i oblikuje tijekom procesa njegovog stvrdnjavanja. Nekada su oplate potrebne samo u razdoblju od prvih 12 sati, a u nekim sluajevima i do 28 dana. U nekim sluajevima uope nije potrebna oplata, npr. kod izvedbe temelja u vrstoj zemlji, ili je dovoljno da se oplata izvede s jedne strane., npr. kod potpornih zidova ili kod zidova koji su s jedne strane obloeni kamenom. Oplata za izvedbu betonskih konstrukcija moraju biti dovoljno vrste, dobro poduprte, tako da izdre pritisak s