08. Dr. Mokhtari · 2021. 1. 11. · .(2 :1384،يدﻮﻤﺤﻣ و مﺮﻛ) دﻮﺷﻲﻣ ﻢﻴﺴﻘﺗ (دﺎﻳز رﺎﻴﺴﺑ – ﻢﻛ رﺎﻴﺴﺑ) ﺮﻄﺧ هﻮﻘﻟﺎﺑ

1395 بهار ،4 شماره ،چهارمسال ،كمي ژئومورفولوژي هاي پژوهش 119-133 .صص

AHPدر حوضه آبريز يايجيلو با مدل لغزش زميناحتمال خطر بندي پهنهارزيابي و

شرقيكارشناس ارشد اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان آذربايجان –ابوالفضل مختاري اصل ، دانشگاه تبريزژئومورفولوژي دكتري دانشجوي – مريم رنجبريان شادباد

19/02/1395: تأييد نهايي 05/06/1394: پذيرش مقاله

چكيدهو دوري جستن از مناطق مسـتعد پذيري آسيب، تهيه نقشه لغزش زميندر وقوع مؤثربررسي عوامل

احتمالي و مديريت خطـر حاصـل از هاي خسارتدر كاهش مؤثريكمك تواند مي لغزش زمينوقوع و هـا نقشـه در اين حوضه ابتـدا لغزش زمينخطر بندي پهنهبراي بررسي و . اين پديده داشته باشد

در رخداد ايـن پديـده از قبيـل شـيب، جهـت شـيب، بـارش، مؤثراطلاعاتي عوامل اصلي هاي لايهصله از آبراهه و طبقـات ارتفـاعي در سـامانه اطلاعـات ليتولوژي، كاربري اراضي، فاصله از گسل، فا

و عمليـات ميـداني اي مـاهواره تهيـه گرديـد و سـپس بـا اسـتفاده از تصـاوير ) GIS(جغرافيايي روش تحليـل سلسـله كـارگيري بهدر مرحله بعد با . موجود در منطقه شناسايي شد هاي لغزش زمين

زوجـي مقايسـه و وزن هـر يـك از صـورت به در مرحله پيشين موردبررسيعوامل )AHP(مراتبي افـزار نرمدر محيط آمده دست به هاي وزن. است شده محاسبهاست ها آن تأثيرعوامل كه مبين ميزان

Arc Map مـؤثر هـاي لايـه به لايه و كلاس مربوطه اعمـال گرديـد و سـپس اقـدام بـه تلفيـق در حوضـه لغـزش زمينخطر وقوع بندي پهنهنقشه درنهايتو . گرديد لغزش زميندر شده شناسايي

نتايج حاصل از اين بررسي نشانگر اين است كه روش تحليل سلسله مراتبـي . يايجيلو به دست آمدبه دليل استوار بودن بر مبناي مقايسه زوجي موجب سهولت و دقت در انجام محاسبات لازم و ارائـه

خطـر بنـدي پهنـه هـاي روشدر مقايسه با سـاير نتايج به دليل دخالت دادن تعداد زيادي از عوامل در صد از مساحت حوضه 36/2اين است كه در حدود دهنده نشاننتايج پژوهش . است لغزش زمين

درصـد احتمـال وقـوع زيـاد، 93/21خيلي زياد بوده، همچنين در لغزش زمينيايجيلو، احتمال وقوع درصد احتمال وقـوع 21/3وقوع كم و در درصد احتمال 14/28درصد احتمال وقوع متوسط، 38/45

.باشد ميخيلي كم

، تحليل سلسـله مراتبي،سـامانه اطلاعـات جغرافيـايي، لغزش زمين بندي پهنه :واژگان كليدي حوضه يايجيلو، اهرچاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ نويسنده مسئول: E-mail: [email protected]

1395 بهار، 4 هشمار سال چهارم، ،كمي ژئومورفولوژيهايپژوهش 120

مقدمه دهند يمسطح زمين را متحول كرده، دوباره شكل هاي ناهمواريهستند كه شناسي زمينفرايندهاي طبيعي ها لغزش زمين

، محيطي زيستدر مسائل توجه قابلمهم و هاي پديدهيكي از لغزش زمينپديده ). 179: 2006، 1گورسيسكي و همكاران(. دقرارداو بررسي موردبحثگوناگوني هاي ديدگاهاز توان ميرا ها لغزش زميناهميت . باشد ميآبخيزداري و منابع طبيعي

باشد مي ها آنجاني و مالي ناشي از به وقوع پيوستن هاي خسارتبودن اين پديده، بااهميتدليل ترين مهم، دارا بودن دهد ميايران با داشتن مناطق كوهستاني وسيع، كه نيمي از وسعت كشور را تشكيل ). 2: 1392،زاده رجب(

فراوان، وجود ليتولوژي حساس و ديگر دلايل هاي گيخردشدو ها شكستگيمورفولوژي برخاسته از تكتونيك فعال، .باشد مي ها لغزش زمينوقوع ازنظر پذير آسيبكشورهاي ازجمله

را در سطح كره زمين، ها لغزش زمينارتباطي، حساسيت وقوع هاي شبكهامروزه انسان با تغيير كاربري اراضي و گسترش در قرن بيستم، قاره آسيا بيشترين ). 179: 2006گورسيسكي و همكاران،(در نواحي كوهستاني تشديد كرده است ويژه به

قاره آمريكا بيشترين تعداد كشته و . را به خود اختصاص داده است) شده گزارشمورد 220( لغزش زمينحادثه وقوع در ايران ). 22: 1391كرمي،(ن خسارات را تجربه كرده است و اروپا بالاترين ميزا) نفر 2500بيش از (مجروحان را داشته

شده ثبت لغزش زمين 4900چنانچه خسارات ناشي از . مطالعاتي صورت گرفته است لغزش زميندر مورد خسارات ناشي از ). 10: 1391مرادي و همكاران، (ميليارد ريال برآورد گرديده است 126893در كشور ) 1386تا شهريور 1372از سال (

و ريزي برنامه، قبل از ها آنو شناسايي و مميزي مناطق مستعد وقوع ها پديده گونه اين مطالعههزينه بررسي و مسلماًدر اين راستا، . خواهد بود ها آني ناشي از وقوع ها اناز زي تر كماز اين نواحي، بسيار برداري بهرهدر زمينه گذاري سياست

محيطي خاص از آن ناحيه هاي ويژگي بر اساسنسبي رويداد اين پديده را در يك منطقه، ، احتمال لغزش زمين بندي پهنهاز اين طريق، سطح زمين به نواحي ويژه و مجزايي از درجات بالفعل يا ). 184: 1999گزوتي و همكاران،( كند ميمعين

).2: 1384كرم و محمودي،( شود ميتقسيم ) بسيار زياد –بسيار كم (بالقوه خطر بخش و دركه اين حوضه در استان آذربايجان شرقي باشد ميدر اين پژوهش حوضه آبريز يايجيلو موردمطالعهمحدوده

يكي از كه ينابا توجه به . آيد مياهرچاي به شمار هاي حوضهو يكي از زير شده واقعجنوب غربي شهرستان اهر ، شناسايي مناطق مستعد در برابر وقوع اين حادثه موردمطالعهدر حوضه لغزش زمينكاهش اثرات هاي روش ترين اصولي

با لغزش زمين بندي پهنهاقدام به . است لغزش زميننسبت به ها آناين مناطق بر مبناي حساسيت بندي پهنهطبيعي و . گرديده است ) AHP(و با مدل ) GIS(سامانه اطلاعات جغرافيايي هاي توانايياز گيري بهره شينه تحقيقپي

است براي مثال كولار و شده انجامو ايران المللي بينتحقيقات زيادي در سطح موردمطالعهموضوع ي زمينهدر در شمال هند را تهيه و لغزش زمينخطر بندي پهنه، با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي نقشه ) 2000( 1همكاران

لغزش زمينخطر بندي پهنه، نقشه ) 2006( 2كماك.موجود مطابقت دارد هاي لغزش زمينبا شده تهيهبيان كردند كه نقشه در تحقيق كماك مناطقي كه . را با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي و روش آماري چند متغيره در اسلوني تهيه نمود

بندي پهنه، نقشه ) 2007( 3ان يوليوف.دارند ها جادهبالا هستند ارتباط نزديكي با توزيع لغزش زمينحساسيت ازنظرو ارزش اطلاعاتي در محيط سامانه اطلاعات جغرافيايي براي منطقه لانگنن LNRF را با استفاده از روش لغزش زمين

كه داراي هايي مكانكه روش ارزش اطلاعاتي بيشتر براي دهد مينتايج نشان . است كرده تهيهدر استان گانسو چين در حوضه آرديس تركيه را با لغزش زمين، نقشه حساسيت ) 2008( 4يلسين. ودند ، كارايي بهتري داردفعال ب لغزش زمين

تهيه نمود و نتيجه گرفت (wi)و شاخص آماري (wf)، فاكتور وزني (AHP)سه روش فرايند تحليل سلسله مراتبي 5وان. دهد ميبهتر نشان دمطالعهموررا نسبت به دو روش ديگر در حوضه لغزش زمينمناطق داراي AHPكه روش

121 ...ارزيابي و پهنه بندي احتمال خطر زمين لغزش

براي تهيه نقشه لغزش زمينفضايي به استخراج عوامل اصلي گيري تصميم، با استفاده از سيستم پشتيباني ) 2009(

آماري به ارزيابي دومتغيره، با استفاده از توزيع ) 2010( 6بندريك و همكاران. در تايوان پرداخت لغزش زمينحساسيت از شاخص موردبررسي هاي لايهو براي محاسبه وزن . در منطقه كارل اونري در اسلوكي پرداختند زشلغ زمينحساسيت

مدل توزيع چند بر اساس لغزش زمينخطر بندي پهنهبه اي مطالعه، در ) 2012( 7ژانگ و همكاران. آنتروپي استفاده كردند بندي پهنهبر اساس نتايج اين پژوهش اين مدل روش مناسبي براي . وزني در مناطق ساحلي جنوب شرق چين پرداختند

. باشد مي لغزش زمينخطر ، به )1389(است براي مثال، بهيانفر و همكاران شده انجام لغزش زميندر زمينه خطر باارزشيدر ايران نيز مطالعات

فريزي، دامنه شمالي حوضه آبريزلغزش در خطرات زمين يمنطقه بندمراتبي و منطق فازي در تحليل سلسله كاربرد مدلدرصد از حوضه در معرض خطر بحراني و 68حدود اولاًنتيجه اين پژوهش نشان داد كه . هاي بينالود پرداختندكوه

هاي ليتي با برخورداري از معناداري بالا نسبت به سازندمشخص شد كه متغير سازند في ثانياًلغزش قرار دارد، متوسط زمينبندي پهنه يدر بررس، )1390(فتحي. لغزش داردتري را با متغير وابسته خطر زمينديگر موجود در حوضه همبستگي قوي

داده كه مراتبي استفاده كرده، نتيجه حاصله نشانچاي ميانه از روش تحليل سلسلهگرم حوضه آبريزلغزش در خطر زمين عامل مؤثر در ايجاد 9در بين

- هاي حوضه بر عهده داشتهلغزشلغزش عوامل شيب و ليتولوژي به ترتيب بيشترين نقش را در وقوع و ايجاد زمينزمين بررسي و AHPكرگانرود را با استفاده از مدل اي حوضهدر حركات توده مؤثراي عوامل ، طي مطالعه)1391(رنجبر .اند

- لغزش و با توجه به وزن نهايي هر عامل به ابن نتيجه رسيد كه عامل سنگبندي خطر زمينپس از تهيه نقشه پهنهقهرماني و . باشدمي موردنظرمنطقه لغزش زميندر مؤثرعامل ترين مهمشناسي، شيب و جهت شيب در حوضه به ترتيب

در AHP ،FAHP ،LNRFتحليل سلسله مراتبي هاي روشسي برر«تحت عنوان اي مقاله، در ) 1391(همكاران كاملاً LNRFبه اين نتيجه رسيدند كه روش » )حوضه آبخيز النگ دره : مطالعه موردي ( لغزش زمينخطر بندي پهنه

است ، امكان بروز خطا در آن به حداقل رسيده و از تر نزديك، به واقعيت كند ميكارشناسي عمل ازنظرمستقل ، خشك نيمهكوهستاني هاي حوضهدر لغزش زمين، در ارزيابي حساسيت )1391(كرمي. است تر مطمئنديگر نيز هاي روش

هاي محدودهدر ها لغزش زميندرصد 92آماري و مدل وزني شاهد به اين نتيجه رسيدند كه حدود هاي روشبا استفاده از . اند افتادهبا حساسيت متوسط تا خيلي زياد اتفاق

حوضه يايجيلو در هاي لغزش زميندر ايجاد مؤثردر اين راستا هدف پژوهش حاضر شناسايي و بررسي نقش عوامل و تهيه نقشه ها آن بندي اولويتو تأثيرگذارعوامل بندي طبقههمچنين بررسي و . باشد مياستان آذربايجان شرقي

. باشد مي پژوهشيل بالاي خطر از ديگر اهداف اين در حوضه و شناسايي نقاط با پتانس لغزش زمينخطر بندي پهنه

موردمطالعهمعرفي منطقه و يكي از زير . است شده واقعتقسيمات كشوري در استان آذربايجان شرقي و شهرستان اهر ازنظرحوضه يايجيلو

مختصات و در بين اهر بخش جنوب غربي شهرستان در موردمطالعه حوضه . آيد ميشمار اهرچاي به هاي حوضهشمالي هاي عرض 38˚ 27 30́˝الي 38˚ 21 30́˝شرقي و هاي طول 46˚ 57 ́الي 46˚ 48 ́جغرافيايي متر و 2484حداكثر ارتفاع حوضه . است كيلومترمربع 04/74 موردمطالعهمساحت حوضه ). 1شكل (است قرارگرفته

، كوره درق، آباد گميشبه روستاهاي توان ميموجود در اين حوضه از روستاهاي. متر است 1378حداقل ارتفاع حوضه .يايجيلو، زنجيربلاغ اشاره كرد

1395

ها وشصله از ستفاده تفاوتي

در كه يكمي و سطح

را ها ن مطلق ستفاده

بر سي

بهار، 4 هشمار م،

همانند ساير روصله از گسل، فاص

ها با اس اين لايه خطر لغزشي مت

طوري به. استرهاي مختلف كاتبي عناصر هر

وزناين . گردد يكه آن را وزن

شفاهي اس هاي تشناس زمين عامل

سال چهارم ،كمي

:است شده

د، در اين روشري اراضي، فاص

يالذكر، همهق ميزان پتانسيل

ارهاي چندگانهنظر گرفتن معياحليل سلسله مرا

ميمحاسبه ها آنك گردد ميخص قضاوتاز ندگان

فت كه اهميت

ك ژئومورفولوژي

ضه آبريز يايجيلو

ش استفادهزير ي

باشدي است مي ليتولوژي، كاربري اطلاعاتي فوق

به نواحي با لعه

با معيا گيري ميمن تبي، امكان در

در فرايند تح). 1آسه شده، وزن هر گزينه مشخ

گيرند تصميميسهخواهد گف گيرنده

هايپژوهش

جغرافيايي حوضه

هاي روش مواد و

كميه روش نيمهت شيب، بارش،

هاي تمامي لايهموردمطالي طقه

تصمبراي شده يسلسله مرات رت1386:121شادفرزوجي مقايس رت

ي، وزن نهاييدر اين مقايس. يرد

گ تصميمسه شود

موقعيت :1شكل

آبريز يايجيلو از 1:25000س

1:100000

كه) AHP(ششيب، جهت(نندو پس از تهيه ه

ه و در انتها، منط

طراحي هاي ستمصو بهن مسئله

ش(وجود دارد ظرصو بهطح بالاتر

نسبي هاي وزنگي ميجي انجام

با شيب مقايس ي. باشد مي)

در حوضه غزشي منطقه با مقياس

نطقه با مقياسspot 200

A ين تحقيق روش وقوع لغزش مان

شده شناسايي) يهمپوشاني شده ،1390.( سيس ترين جامع

كان فرموله كردموردنظا مسئله

ط به خود در سطسپس با تلفيق

زوج صورت به هاشناسي زميناگر

1( شرح جدول

ها روشلغ زمينبررسي رتوپوگرافيهاي ه

شناسي من زمين8اي ير ماهواره

Arc GIS زاردر اي ورداستفادهگذار دروامل اثر

و طبقات ارتفاعيArc GISزارفتحي،. (شود مي

AHP يكي ازش افزون بر امكرباره موضوع ياه عناصر مربوط

س. يندگو ميسبي ه مقايسهكليه . مكه ا اي گونه به

كي از حالات به

122

رمواد و منظور بهنقشه -نقشه -تصاوي -افز نرم -

موروش عو تأثير

آبراهه وافز نرماز

متقسيم Pروش

اين روشكيفي دنسبت بهوزن نس

ناميم ميكنند مي

شيب يك


)1384قدسي پور،(ها نسبت به همگذاري شاخصارزش: 1جدول

مقدار عددي )قضاوت كارشناسي(ترجيحات 9 ترينمطلوبمرجح ياكاملاً

7 ارجحيت خيلي قوي 5 ارجحيت قوي

3 مرجحكمي 1 ارجحيت يكسان

8و6و4و2 ترجيحات بين فواصل فوقو تعيين پتانسيل لغزش زمينبر رخداد تأثيرگذارمربوط به عوامل هاي ويژگيمشخص كردن منظور به، درهرحال

از روش تحليل سلسله مراتبي، گيري بهرهخطر آن با بندي پهنهتحقيق به وقوع اين پديده در قالب ي پهنهنقاط مختلف ي شيب، جهت شيب، بارش، ليتولوژي، كاربري اراضي، فاصله از ها نقشهاطلاعاتي مشتمل بر هاي لايه ي تهيهاقدام به

الذكر و هاي اطلاعاتي فوقپس از تهيه تمامي لايه. شده است GISگسل، فاصله از آبراهه و طبقات ارتفاعي در محيط موردمطالعهي همپوشاني شده و در انتها، منطقه Arc GISافزار نرمها با استفاده از ي اين لايه، همه ها آنوزن دهي به

.شود ميبه نواحي با ميزان پتانسيل خطر لغزشي متفاوتي تقسيم

ها يافتهو بحثبر كننده كنترلكتور فا 8، تعداد پذيري آسيبو تهيه نقشه GIS افزار نرمي موضوعي در محيط ها نقشهتهيه منظور به

انتخاب شد كه اين فاكتورها شامل شيب، موردمطالعهدر حوضه آبريز لغزش زميندر وقوع ها آنارتباط نزديك اساسو همچنين بعد باشند ميجهت شيب، بارش، ليتولوژي، كاربري اراضي، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و طبقات ارتفاعي

مربوط به فاكتورهاي مختلف و تهيه هاي لايهبراي تهيه . شد بندي طبقهاز انتخاب فاكتورها، هر فاكتور به چندين كلاس بارش، هاي داده، اي ماهواره، تصاوير شناسي زميني ها نقشهي توپوگرافي، ها نقشهاز GISي موضوعي در محيط ها نقشه

منطقه به دست DEMمستقيم با فرمت رستري از طور بهشيب، جهت شيب و ارتفاع ي موضوعيها نقشه. استفاده شد، كاربري اراضي، فاصله از آبراهه با شناسي سنگي موضوعي از قبيل نقشه گسل، فاصله از گسل، ها نقشهآمد ولي ديگر

به ها وزنه بعدي مقادير در مرحل. به فرمت رستري تبديل گرديد ها لايهتلفيق منظور بهفرمت وكتوري تهيه و سپس اختصاص داده شد كه براي اين منظور از روش فرايند تحليل ها لايههر يك از هاي كلاسرستري و هاي لايهترتيب به

با موردمطالعهمنطقه پذيري آسيبي موضوعي، نقشه ها نقشههمپوشاني بر اساسسپس . سلسله مراتبي استفاده شد، نتايج شده تهيهارزيابي قدرت انطباق، دقت و صحت سنجي مدل منظور به. تهيه گرديد دهآم دست به هاي وزناستفاده از

.فعال در منطقه مقايسه گرديد هاي لغزش زمينحاصله با نقشه

لغزش زميندر مؤثراطلاعاتي هاي لايه شيب

و در صورت ثابت بودن ديگر ) 301: 1995، 1 ساكار و همكاران(دارد لغزش زمينبسيار زيادي در وقوع تأثيرشيب دامنه مقيمي و محمودي، (باشد، بيشتر مستعد ناپايداري است تر پرشيب اي دامنه هرقدر، لغزش زمينبر وقوع مؤثرعوامل

ي توپوگرافي و ايجاد ها نقشهجهت بررسي عامل شيب در حوضه آبريز يايجيلو ، پس از رقومي كردن ). 284: 1383DEM گرافي ، نقشه شيب به درصد در محيط از نقشه توپوGIS ARC شد بندي طبقهكلاس 5تهيه و در قالب

).2شكل (


نقشه شيب حوضه يايجيلو : 2شكل

جهت شيب باشد ميو باران كننده خشكجهت شيب به علت اينكه در ارتباط با پارامترهايي نظير درصد جذب نور خورشيد، بادهاي

؛ يلسين، 109: 2006كماك،( شود ميدر نظر گرفته لغزش زمين پذيري آسيبيك فاكتور مهم در تهيه نقشه عنوان بهاست شده بندي طبقهجهت 9و بر مبناي . تهيه شد DEMنقشه جهت شيب حوضه يايجيلو از روي نقشه ). 1: 2008

).3شكل(

نقشه جهت شيب حوضه يايجيلو : 3شكل


طبقات ارتفاعي

كه اي دامنهدر دو دامنه مشابه و با مقدار شيب ثابت . باشد ميناپايداري يك دامنه كننده كنترلارتفاع از عوامل مهم متر در خروجي 1378سطوح ارتفاعي منطقه از ). 1375جعفري،(است از پتانسيل ناپايداري بيشتري برخوردار است تر مرتفع

7و در شده استخراجمنطقه DEMنقشه ارتفاع اراضي حوضه از . است متر در ارتفاعات حوضه متغير 2484حوضه تا ).4شكل (گرديد بندي طبقه لغزش زمينآن بر تأثيرطبقه با توجه به

نقشه طبقات ارتفاعي حوضه يايجيلو : 4شكل

شناسي سنگ

تفاوت در جنس ي واسطه به ها سنگ. است لغزش زميندر پديده تأثيرگذاراز عوامل مهم و ها سنگجنس زمين و نوع مختلفي را در مقابل نيروهاي خارجي از خود نشان هاي مقاومت، گيري شكلو شرايط و دوران دهنده تشكيلرسوبات

شناسي زمينبراي تهيه نقشه مورداستفاده پايه اطلاعاتدر اين مطالعه ). 119: 1391، يمعمار افتخاررنجبر و ( دهند مي ).5شكل (است آمده دست به شناسي زمينسازمان 1: 100000 شناسي زميني ها نقشهاصلي با فرمت وكتور از


حوضه يايجيلو شناسي سنگنقشه : 5شكل

فاصله از گسلي داراي شكستگي، پتانسيل وقوع ها سنگتند، مناطق برشي ضعيف شده و هاي شيبايجاد وسيله بهمناطق گسلي

منطقه شناسي زمين ي نقشهخطوط گسل حوضه يايجيلو از روي ). 107: 1392،زاده رجب( دهند ميرا افزايش لغزش زمينبراي آن پايگاه اطلاعاتي تشكيل شد و با توجه به ارتباط GISاستخراج، رقومي و در محيط 1: 100000در مقياس Spatial Analyses فزارا نرم، با استفاده از زير اي دامنهخطوط گسل در ايجاد فرايندهاي غيرمستقيممستقيم و

).6شكل (گرديد بندي طبقهحريم گسل براي حوضه استخراج و GIS تحت

نقشه طبقات گسل حوضه يايجيلو: 6شكل


بارش

فشار آب بر تأثير ي وسيله به). 1976، 1استاركل(دارد لغزش زمينالگوي مكاني بارش وابستگي بسيار نزديكي با با توجه به اهميت نقش بارش ). 1988، 2تي ساكاماتو و اوهتا( گردد ميناپايدار كه از طريق نفوذ بارش ايجاد هاي دامنه

هاي دادهنقشه بارش منطقه با توجه به . است قرارگرفته موردبررسي، اين عامل اي دامنهدر اشباع خاك و بروز ناپايداري اطلاعات مكاني استخراج هاي تكنيكقه در فرمت رستري با استفاده از اقليمي و گراديان بارش در رابطه با ارتفاع منط

اهر سد(مجاور هاي ايستگاه هاي دادهاز موردمطالعهدر منطقه اي حوضهدرون هاي ايستگاهبه دليل كمبود . گرديد ).7شكل(است شده استفادهجهت تجزيه و تحليل ) ستارخان، اهر، ورزقان، وردين،تازه كند

نقشه طبقات بارش حوضه يايجيلو: 7شكل

كاربري اراضينقشه . باشد ميدر يك ناحيه ها آنخطر بندي پهنهو ها لغزش زميناصلي در مطالعه هاي شاخصكاربري زمين يكي از

است شده استخراجكلاس 6كاربري اراضي حوضه يايجيلو، از نقشه كاربري اراضي استان آذربايجان شرقي و در قالب را دارا ها لغزش زمينميزان خطر وقوع ترين بيشدر حوضه يايجيلو اراضي كشاورزي، ) 3(نتايج جدول بر اساس ).8شكل (

. هستند

نقشه كاربري اراضي حوضه يايجيلو : 8شكل


فاصله از آبراهه

شبكه . گذارد مي تأثيرمستقيم بر روي درجه اشباع مواد و پايداري شيب طور بهزهكشي هاي شبكهبه ها شيبنزديكي پاييني دامنه كه خود باعث بالا آمدن هاي بخشاشباع مواد ي وسيله بهيا ها شيباز طريق فرسايش تواند ميزهكشي

براي ). 357: 2002، 2؛ ساها381: 1974، 1 داي(منفي بر پايداري شيب داشته باشد تأثيرات شود ميسطح ايستابي افزار نرمو با استفاده از زير GISتحت DEMفاصله از آبراهه ،شبكه زهكشي حوضه يايجيلو از روي تأثيربررسي

).9شكل (گرديد بندي طبقه ها لغزش زميناستخراج و نسبت به پتانسيل Spatial Analyesهيدرولوژي از

طبقات آبراهه حوضه يايجيلو: 9شكل

داده رخ هاي لغزش زمين

در محدوده داده رخ هاي لغزش زميناقدام به تهيه نقشه لغزش زميندر احتمال وقوع مؤثراطلاعاتي هاي لايهپس از تهيه همچنين جهت كنترل ) 10شكل (منطقه تهيه گرديده است اي ماهوارهاين نقشه با بررسي تصاوير . گرديد موردمطالعه

.اقدام به بازديد صحرايي از منطقه گرديد شده تهيهصحت نقشه

اتفاق افتاده در حوضه يايجيلو هاي لغزش زميننقشه : 10شكل


يا دو دوبهنتيجه حاصل از مقايسه : باشد مينتايج حاصل از تحقيق به شرح زير شده دادهبا توجه به روش تحقيق شرح شامل GISط در محي شده تهيهاطلاعاتي هاي لايهدر منطقه تحقيق با در نظر گرفتن مؤثرگانه 8زوجي عوامل

ي شيب، جهت شيب، بارش، ليتولوژي، كاربري اراضي، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و طبقات ارتفاعي در ها نقشهنشانگر اولويت معيار ) 1، رديف 1ستون ( موردنظرماتريس 1و 1عنصر مثال عنوان به. است شده ارائه) 2(جدول و عددي كه براي اين باشند مياست كه داراي اولويت يا اهميت يكساني نسبت به هم شناسي سنگبه شناسي سنگ

به شيب را شناسي سنگماتريس كه اولويت و اهميت 2و 1و يا خانه . است 1است برابر ذكرشده) 1(اولويت در جدول شناسي سنگعامل شيب نسبت به در منطقه اهميت آمده دست به هاي دادهكه اكثر كارشناسان با توجه به دهد مينشان به همين ترتيب ساير عناصر . را در نظر گرفت 2عدد 1جدول بر اساسبراي آن توان ميكه اند دانسته تر مهمكمي

هاي وزن. كنيم ميرا محاسبه ها لايهو ها كلاسمربوطه وزن هاي ماتريسبا تشكيل درنهايت. ماتريس تكميل گرديد .آورده شده است) 3(در جدول شده محاسبه

شده در حوضهحادث هاي لغزش زميندر مؤثرگانه 8ماتريس و مقدار عددي مربوط به هر يك از عوامل :2جدول

فاصــــله از ارتفاع آبراهه

فاصــــله از كاربري اراضي بارش گسل

شناسي سنگ شيب جهت شيب

شناسي سنگ 1 2 3 4 5 6 7 8 شيب 5/0 1 2 3 4 5 6 7 جهت شيب 333/0 5/0 1 2 3 4 5 6 فاصله از گسل 25/0 333/0 5/0 1 2 3 4 5 كاربري اراضي 2/0 25/0 333/0 5/0 1 2 3 4 بارش 1667/0 2/0 25/0 333/0 5/0 1 2 3 فاصله از آبراهه 1429/0 1667/0 2/0 25/0 333/0 5/0 1 2 ارتفاع 125/0 1429/0 1667/0 2/0 25/0 333/0 5/0 1

اطلاعاتي مختلف و مقدار وزن اعمال شده براي هر لايه هاي لايهبراي لغزش زمينتوزيع :3جدولــه كلاس وزن لايه اطلاعاتي هاي لايه ــزش يافتـ ــطح لغـ ــاحت سـ مسـ

كيلومترمربع( 0 – 5 2307/0 شيب

15- 5 25- 15 45- 25 45>

0 28/0 15/0 43/0 08/0

سطح 1572/0 جهت شيب شمال

شمال شرق شرق

جنوب شرق جنوب

جنوب غرب غرب

شمال غرب

0 03/3 29/0 35/0 1/0

04/0 04/0 02/0 06/0

24/286 – 74/314 0447/0 بارش99/328 – 314/74 24/400 – 328/99 49/414 – 400/24

414/49>

0 15/0 53/0 26/0 0

Ed1 3313/0 شناسي سنگEp1 Km Pc

PEm PEv

0 0

27/0 48/0 03/0


Qa1

Qt 01/0 15/0

اراضي كشاورزي 0709/0 اراضيكاربري باغات

اراضي ديم درختزار

مراتع خوب مراتع متوسط

59/0 03/0 01/0 19/0 0 1/0

0 -200 0237/0 فاصله از آبراهه400 – 200 600 – 400 800 – 600 800>

24/0 31/0 19/0 06/0 13/0

0 – 500 1059/0 فاصله از گسل 1000 – 500 2000 – 1000 3000 – 2000 3000>

2/0 05/0 01/0 12/0 55/0

1378 – 1500 0236/0 طبقات ارتفاعي1700 – 1500 1900 – 1700 2100 – 1900 2300 – 2100 2500 - 2300

0 5/0

18/0 19/0 07/0 0

به لايه و كلاس مربوطه اعمال گرديد و سپس اقدام به تلفيق Arc Map افزار نرمدر محيط آمده دست به هاي وزندر حوضه يايجيلو به لغزش زمينخطر وقوع بندي پهنهنقشه درنهايتو . گرديد لغزش زميندر شده شناسايي مؤثر هاي لايه

بر اساس). 4جدول (به دست آمد مساحت هر پهنه محاسبه شد بندي پهنهكه نقشه نهايي بعدازاين). 11شكل (دست آمد خيلي زياد بوده، همچنين در لغزش زمينايجيلو، احتمال وقوع در صد از مساحت حوضه ي 36/2در حدود ) 4(جدول

درصد 21/3درصد احتمال وقوع كم و در 14/28درصد احتمال وقوع متوسط، 38/45درصد احتمال وقوع زياد، 93/21 .باشد مياحتمال وقوع خيلي كم

در حوضه يايجيلو لغزش زمينخطر احتمال وقوع بندي پهنهنقشه :11شكل


ها كلاسمساحت و درصد مساحت هر يك از : 4جدول

مساحت به شدت خطر رديف كيلومترمربع

درصد مساحت

21/3 38/2 خطركمبسيار 1 14/28 84/20 خطر كم 2 38/45 6/33 خطر متوسط 3 93/21 24/16 خطر زياد 4 36/2 75/1 خطر خيلي زياد 5

به صحت توان ميموجود بوده كه از اين موضوع هاي لغزشو شده تهيه بندي پهنهنقشه خواني همنتايج فوق نشان از در اين تحقيق مورداستفاده) AHP(نقشه حاصل پي برد و همچنين مشخص گرديد كه روش تحليل سلسله مراتبي

. باشد مي موردمطالعهدر حوضه لغزش زمينخطر احتمال وقوع بندي پهنهمناسبي جهت كاملاًروش

در حوضه يايجيلو لغزش زمينخطر احتمال وقوع بندي پهنهنقشه صحت سنجي : 12شكل

گيري نتيجهاهرچاي به هاي حوضهو يكي از زير شده واقعحوضه يايجيلو در استان آذربايجان شرقي و در جنوب غرب شهرستان اهر

اين . ستها لغزش زمينوقوع انواع مستعد شناسي زمينتوپوگرافي، اقليمي و هاي ويژگياين حوضه به علت . آيد ميشمار و مؤثراز سيستم اطلاعات جغرافيايي، به شناسايي عوامل گيري بهره چنين همو AHPمطالعه با استفاده از مدل

كه فاكتورهاي شيب، جهت شيب، دهد مينشان ها بررسي. در اين حوضه پرداخته است لغزش زمينخطر بندي پهنه هاي لغزش زميندر بروز مؤثرضي، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و طبقات ارتفاعي عوامل بارش، ليتولوژي، كاربري ارا

، شيب و جهت شيب با بالاترين وزن از اهميت بيشتري شناسي سنگفاكتورهاي بين ازاينكه آيند ميمنطقه به شمار .برخوردارندخيلي زياد بوده، لغزش زميندر صد از مساحت حوضه يايجيلو، احتمال وقوع 36/2اين پژوهش در حدود بر اساس

درصد احتمال وقوع كم و در 14/28درصد احتمال وقوع متوسط، 38/45درصد احتمال وقوع زياد، 93/21همچنين در درصد از مساحت حوضه مربوط به مناطق ترين بيشكه گردد ميملاحظه . باشد ميدرصد احتمال وقوع خيلي كم 21/3

لذا توصيه باشد ميدرصد 38/45ميزان احتمال وقوع متوسط به بالا حدود ازآنجاكهداراي احتمال وقوع متوسط بوده،


و اقدامات لازم قرارگرفتهآينده، مدنظر هاي ريزي برنامهدر انجام موردمطالعهدر منطقه لغزش زمينكه فاكتور گردد مي

.ز افزايش اين احتمال انجام گيردقبل ا

منابع

كاربرد مدل )1389(بهنيافر، ابوالفضل، دانشور، محمدرضا، كهربائيان، پروين ،AHP و منطق فازي در منطقه، فصلنامه جغرافياي )بينالود هاي كوهنمونه موردي حوضه آبريز فريزي، دامنه شمالي (لغزش زمينبندي خطرات

.100 -89، صص 9طبيعي، سال سوم، شماره در حوضه آبريز گدارچاي نقده، با لغزش زميناحتمال خطر بندي پهنه، ارزيابي و )1392(، حميدرضا زاده رجب

.116 -1، پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهر، صص GISاستفاده از ، لغزش با استفاده از روش ي يدهپد بندي پهنه، 1391رنجبر ، محسن ، معمارافتخاري ، محمدLNRF در

128 -107، صص 33، فصلنامه انجمن جغرافيايي ايران ، شماره ) از امامزاده هاشم تا لاريجان (جاده هراز ، در حوضه آبخيز جليسان با استفاده از لغزش زمينخطر بندي پهنه، 1386شادفر ، صمد ، يماني ، مجتبي

. 23 -11، صص 62طبيعي ، شماره جغرافياي يها پژوهش، LNRFمدل ، با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي لغزش زمينخطر بندي پهنه، بررسي و )1390(فتحي ، مهدي

؛ پايان نامه كارشناسي ارشد ؛ دانشگاه تبريز) حوضه آبخيز گرم چاي ميانه : مطالعه موردي ( (ي مراتب، فرايند تحليل سلسله)1384(پور، حسن قدسي(AHP انتشارات دانشگاه صنعتي امير كبير. ، هاي روش، بررسي ) 1391( قهرماني ، نرجس ، خاشعي سيوكي ، عباس ، دخيلي ، رسول AHP ،

FAHP ،LNRF و ازدور سنجش، مجله )حوضه آبخيز النگ دره(لغزش زمينخطر بندي پهنهدرGIS .80 -65ايران، سال چهارم ، شماره اول، صص

( خورده چيندر زاگرس ها لغزش زمينخطر بندي پهنهو يساز مدل، )1384(الامير، محمودي، فرج اله كرم، عبد .14 -1، صص 51جغرافيايي، شماره هاي پژوهش، )حوضه آبريز سرخون چهارمحال بختياري

با استفاده از خشك نيمهكوهستاني هاي حوضهدر لغزش زمين، ارزيابي حساسيت )1391(كرمي، فريبا ،، )شمال غرب ايران –حوضه زهكشي سعيدآبادچاي : مطالعه موردي(آماري و مدل وزني شاهد هاي روش

.44 -21فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره سوم،صص ، با ) يا تودهحركات ( اي دامنه، حركات ) 1391( مرادي ، حميدرضا ، محمدي ، مجيد ، پورقاسمي ، حميدرضا

. 2، انتشارات سمت ، ص لغزش زمينكمي تحليل وقوع هاي روشبر يدتأك تهران، )ژئومورفولوژي(، روش تحقيق در جغرافياي طبيعي )1383(مقيمي، ابراهيم، محمودي، فرج اله ،

.انتشارات قومس 12 - Bednarik , M . Magulova , B . Matys , M . Marschalko , M (2010) , Landslide

susceptibility Assessment of the kral ovany – Liptovsky Mikulas Railways case study , physics and chemistry of the Earth , pp .162 – 171.

13 - Dai, F.C., Lee, C.F., Li, J., Xu, Z.W., 2001. Assessment of landslide susceptibility on the natural terrain of Lantau Island, Hong Kong. Environmental Geology 43 (3), 381–391

14 - Fanyu liu , Z ( 2007) , Study on Landslide sussptibility Mapping Based GIS and with Bivariate statistics a case study in Longnan Area Highway 212 .science online.

15 - Gorsevski,P.V., Gessler, P.E., Boll,J., Elliot,W.J., Foltz,R.B. (2006), Spatially and temporally distributed of landslide susceptibility, Geomorphology 80, 178- 198.

16 - Guzzetti,F., Carrara,A., Cardinali,M., and Reichenbach,P(1999): Landslide hazard evaluation: A review of current techniques and their application in a multiscale study,Central Italy.Geomorphology,Vol.31:181- 216.


17 - Khullar , V . K , sharam , R . P . paramanik , K ( 2000 ) , A GIS approach in the

landslide zone lawngthlia in southern mizoran. Landslide : proceeding of the 8th international symposium on landslides , vol .3 .pp. 1461-

1472. 18. Komac , M ( 2006) , A landslide suscepility model using the Analytical Hierarchy process

method and multivariate statistic in per alpine Slovenia , Geomorphology , vol . 24. pp. 17 – 28. 19 - Saha, A.K., Gupta, R.P., Arora, M.K., 2002. GIS-based landslide hazard zonation in the

Bhagirathi (Ganga) valley, Himalayas. International Journal of Remote Sensing 23 (2), 357–369 20 - Sakar, S., D. Pkanungo and G.S. Mehrotar. 1995. landslide zonation, a case study in garwal

himalaya, India. Mountain Research and Development,15(4):301- 309. 21- Starkel, L(1976); The role of extreme (catastrophic) meteorological events. 22 - Tsukamoto, Y., and Ohta, T(1988); Runoff processes on a steep forested slope. Journal of

Hydrology, vol.102.pp. 165-178. 23. Wan , S ( 2009) , A spatial Decision support system for Extracting the core Factors and

Thesholds for Landslide susceptibility Map , Engineering Geology , vol . 108 . pp . 237 – 251. 24 . Yalcin , A ( 2008 ) , GIS – based landslide sussptibility mapping using

analytical hierchay process and bivariate statistics in Ardesen (turkey) : comparisons of results and confirmations. CATENA , vol. 72. pp 1-12.

25. Zhang , W . Wang , W . Xia , Q ( 2012 ) , Landslide Risk Zoning Based on contribution of rate stack Method , Energy procedia , vol . 16 . pp 178 – 183.

Documents

08. Dr. Mokhtari · 2021. 1. 11. · .(2 :1384،يدﻮﻤﺤﻣ و مﺮﻛ) دﻮﺷﻲﻣ ﻢﻴﺴﻘﺗ (دﺎﻳز رﺎﻴﺴﺑ – ﻢﻛ رﺎﻴﺴﺑ) ﺮﻄﺧ هﻮﻘﻟﺎﺑ