1. Erzurum Ulusal Müzik Bilimleri Sempozyumu

1. Erzurum UlusalMüzik BilimleriSempozyumu28-29 Nisan 2016www.mbsempozyum.com

BİLDİRİLER

CİLT 2

2016 Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü

Bu eserin tüm yayın hakları,Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü’ne aittir.Yayıncının yazılı izni olmadan kısmen veyatamamen basılamaz, çoğaltılamaz veelektronik ortama taşınamaz.Kaynak görserilerek alıntı yapılabilir.

Eser Adı:1. ERZURUM ULUSALMÜZİK BİLİMLERİ SEMPOZYUMUBİLDİRİ KİTABICİLT 2

Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 1209

ISBN No: 978-975-442-945-9 (Tk) 978-975-442-948-0 (2.c)

Editörler: Yrd. Doç. Dr. Emrah Lehimler Yrd. Doç. Dr. Koray Çelenk

Bu kitapta yer alan tüm yazıların dil, bilim vehukuk açısından sorumluluğu yazarlarına aittir.

“Tanıtım nüshasıdır. Para ile satılmaz.”

Kapak Tasarımı: Zafer Lehimler

Baskı: Rana MedyaVani Efendi İş Merkezi,Kat: 3, No:28, Yakutiye / Erzurum0442 235 81 13

Aralık 2016

1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler

4

719

731

755

771

789

815

829

845

873

887

915

Nevin ŞAHİN, Cenk GÜRAYSON DÖNEM TÜRK MUSİKİSİ BESTEKÂRLARININ USÛLANLAYIŞLARINDAKİ DÖNÜŞÜMÜN EZGİ VE GÜFTE ÜZERİNDENİNCELEMESİ: LENK FAHTE ÖRNEĞİ ................................................Oğuzcan KALIVERIOS İŞLETİM SİSTEMİNDE YER ALAN MÜZİKSEL İŞİTMEĞİTİMİNE YÖNELİK YAZILIMLARIN İNCELENMESİ .........................Oluş ALKAN, Ayten KAPLANBARIŞ MANÇO’NUN MÜZİĞİNDE ROCK VETÜRK MÜZİĞİ UNSURLARI ................................................................Özge CESURREKLAM SEKTÖRÜNDE MÜZİĞİN TUTUNDURMAPOLİTİKALARINA KATKISI .................................................................Semih PELENTÜRKİYE’DE MÜZİK TEKNOLOJİSİ EĞİTİMİ: ÜNİVERSİTELERİN EĞİTİM PROGRAMLARI VE STÜDYO OLANAKLARI BAKIMINDANKARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ ..............................................................Serap YÜKRÜKÜLKEMİZDE GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİNE GENEL BAKIŞ ÇERÇEVESİNDE MÜZİK EĞİTİMCİLERİNİN YETİŞME VE ATANMA DURUMLARINA GENEL BİR BAKIŞ ...................................................Sıtkı AKARSU, Hüseyin YILMAZGELENEKSEL MÜZİK VE POPÜLER MÜZİĞİN SÖZLERİNDEKİ DEĞER VURGULARININ KARŞILAŞTIRILMASI .................................Şevki Özer AKÇAYSEÇİM ÇALIŞMALARINDA MÜZİK KULLANIMININ SEÇMENLERİN OY TERCİHLERİNE ETKİLERİ ............................................................Togay ŞENALPGELENEK VE YENİ BULUŞ: MAKAMSAL VETONAL MÜZİK EĞİTİMİNDE YARI PERDESİZ GİTAR ..........................Tuncay ARAS, Okan YUNGULKLASİK GİTAR İÇİN DÜZENLENMİŞ VE BESTELENMİŞ ÜLKEMİZE ÖZGÜ MAKAMSAL NİTELİKLİ ÇALIŞMALARIN GÜZEL SANATLAR LİSELERİ GİTAR DERSİNDE KULLANIMINA YÖNELİK ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ............................................Uğur ASLANBİR MÜZİKSEL ARACILIK TEKNİĞİ OLARAK HİNDİSTAN‘KONNAKOL’ PRATİĞİNİN CAZ MÜZİĞİNE UYARLANMASI:HALİL ÇAĞLAR SERİN ÖRNEK OLAYI ................................................

5


Yılmaz Anıl BASKIMÜZİKTE ONTOLOJİK ANALİZ METODU VEONTOLOJİK PARADOKSLAR ..............................................................Zafer LEHİMLERAFİŞ TASARIMINDA MÜZİĞİN GÖRSEL RİTMİ ...................................Zülüf ÖZTUTGANMÜZİK ESERLERİNE YÖNELİK HUKUKİ KORUMANIN NİTELİĞİ, KAPSAMI VE BOYUTLARI ...................................................................

POSTER BİLDİRİLER ...........................................................................

Arif MÖHSÜNOĞLUBİLKENT SENFONİ ORKESTRASI’NIN KURULUŞ SÜRECİ,HEDEF VE AMAÇLARI ........................................................................Büşra DEMİRBAŞFLÜT ÖĞRENCİLERİNİN BİREYSEL ÇALGI DERSİ EĞİTİMİDERSİ İLE İLGİLİ TUTUMLARININ ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİDOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ ....................................................Ezgi İMERCİTRT REPERTUARI’NDA BELİRTİLEN TÜRK SANAT MÜZİĞİ MAKAM ÇEŞİTLİLİĞİNİN, KLASİK TÜRK MUSİKÎSİ MAKAM ÇEŞİTLİLİĞİNİ YANSITMA DÜZEYİNİN İNCELENMESİ .............................................Fatma Dilanur KÖSE, Dilek BAYTAKJAMES ABBOTT McNEIL WHISLERRENK, FORM ve MÜZİK İLİŞKİSİ .......................................................Ferdi AYAZHENRI MATISSE’İN ESERLERİNDEMÜZİK OLGUSUNUN KULLANIMI .....................................................Hatice DOĞAN, Alpaslan AKPINARADNAN ÇOKER’İN SANATINDA MÜZİKSEL ETKİLEŞİM ....................Leyla BEKENSİR, Cemil RÜŞENOĞLU, Gülara HÜSEYİNOVAKLARNET VE ÇELLO SESLERİNİN ETKİSİYLE SİNİR SİSTEMİNDE ULTRASTRÜKTÜREL DEĞİŞİKLİKLERİNİN İNCELENMESİ(MÜZİKAL - TIBBI - DENEYSEL ÇALIŞMA) ........................................

SONUÇ BİLDİRGESİ .........................................................................

FOTOLAR ..........................................................................................

933

941

959

989 - 1044

989

997

1013

1019

1025

1031

1037

1045

1048


613

AHMED ADNAN SAYGUN’UN İNSAN ÜZERİNE DEYİŞLER’İNDE CYCLIQUE YAZI ANLAYIŞI VE ŞİİR-MÜZİK UYUMU

İsmet KARADENİZ*

İnsan Üzerine Deyişler Albümleri

Ahmed Adnan Saygun’un, şiirlerini de kendisinin kaleme aldığı ve üç

defterde topladığı İnsan Üzerine Deyişler başlıklı on iki parçadan oluşan

albümleri, ses ve piyano için yazılmış ve bu parçalar besteci tarafından daha

sonra orkestra için de düzenlenmiştir.

Op. 60 eser numarasıyla 21 Mart 1977’de tamamlanan Birinci Defter,

piyano ve soprano için yazılmıştır ve sırasıyla; Ağıt, Üç Kuş, Dönsem, Hasret

ve Dilek başlıklarını taşıyan beş parçadan oluşmaktadır (Saygun, 1977: 1-37).

Op. 61 eser numarasıyla yine 1977 yılında tamamlanan İkinci Defter de

soprano ve piyano için yazılmış olup Arayış1, Alan Kuşlar, Enginler, Taş ve

Özendiriş başlıklı beş parçadan oluşmaktadır (Saygun, 1977: 1-26).

Op. 63, Üçüncü Defter ise bas ve piyano için yazılmıştır. Bir Zenci

Hikâyesi2 ve Kurban başlıklı iki parçadan oluşan albümün yalnızca ilk

parçasında 20 Ekim 1983 tarihi yer almaktadır (Saygun, 1983: 1-20).

* Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Müzik Teorileri Anabilim Dalı. 1 Bu parçanın bas için düzenlenmiş bir versiyonu, Bir Ev Yaptım Kerpiçten başlığıyla, Mesut İktu koleksiyonundan alınan 1987 tarihli bir kopyada “İnsan Üzerine Deyişler Dizisi’nden ayrı bir çalışma” ibaresiyle yer almaktadır (Saygun, t.y.: 1-6). İktu, bu parçayı ayrı tutmuş olsa da çalışmadaki istatistiklerde dikkate alınmıştır. 2 Bu parçanın birtakım değişikliklerle kaleme alınmış iki ayrı yazması bulunmaktadır. Çalışmadaki istatistiklerde her ikisi de dikkate alınmıştır.


614

Adnan Atalay’ın kataloğuna göre İnsan Üzerine Deyişler başlığını

taşıyan, Op. 64, 66 ve 69 eser numaralı üç defter daha bulunmaktadır (Atalay,

1987: 39), ancak bu albümlere ilişkin herhangi bir kayda ulaşılamamıştır3.

Vurgular: Şiir-Müzik Uyumu

Şiirlerinin de başlı başına birer eser olduğu İnsan Üzerine Deyişler’inde,

Saygun, şiirindeki anlamı korumakla kalmayıp güçlendiren detaylara sahip

bir müzik yazısı için ayrıca özen göstermiştir. Bunu sağlayabilmek için de,

sözcüklerin hece ve anlam vurgularını dikkate almış, müzik yazısındaki

karşılıklarını şiirin etkisini artırır nitelikte kullanarak, bazı satırların adeta

altını çizmiştir.

Söz konusu uyumu sağlayan ve fonetik vurgu, semantik vurgu, dramatik

vurgu ve deyiş vurgusu şeklinde sıralanabilecek olan bu detaylar, albümlerden

seçilerek, şiirlerinde altı çizili olan mısralara ayrıca dikkat çekilmiş olan Ağıt,

Üç Kuş ve Dilek parçalarından örneklerle açıklanacaktır.

Fonetik ve Semantik Vurgular: İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter,

I. Ağıt

Işıl ışıldı gözler, pırıl pırıl...

Hani nerde?

Hani?... Dur!

Şimdi vardı, şimdi yok!...

Mum mu söndü, tükenmiş?

Oy beni oy, oy beni…

3 Atalay; - ses ve piyano için - iki parçadan oluşan Dördüncü Defter ve beş parçadan oluşan Beşinci Defter için 1978, yine beş parçadan meydana gelen Altıncı Defter içinse 1984 tarihini vermektedir.


615

Yanmış çölün kumunda,

Döğünür sıla diye,

Bir yudum su düşünde,

Kana kana içmeye,

Şimdi vardı, şimdi yok…

Sun “dolu”yu, sun bana,

Bildim: “Ölüm şerbeti”…

Oy beni oy, oy beni...

Dar odanın içini bir dumandır bürümüş,

Anam gider, atam gider,

Bacım gider, eş gider,

Gözler dalmış gözlere,

Söner gider, söner gider,

Şimdi vardı, şimdi yok…

Çukur kazmış girmeye,

Toprağı örtünmeye,

Oy beni oy, vay beni,

Oy beni oy, oy beni…

Yükseklerde kuş mudur?

Yüreciği taş mıdır?

Som mavi gök farıdı,

Bir değil, bin bir değil

On bin değil, bin bin değil!...

Şimdi vardı, gayri yok…


616

Göçtüğümü bilemedim,

Sevdiğimi bulamadım,

Bulup da ağlayamadım…

Şiirin ilk mısraında “Işıl ışıldı gözler, pırıl pırıl…” sözcüklerinde

Saygun, fonetik ve semantik vurgulara bu albüm özelindeki ilk örneklerini

vermektedir.

Türkçede, ikileme kullanımlarında “ilk sözcüğün ikinci hecesi”nde yer

alan vurguyu, (ışıl ışıl, pırıl pırıl), besteci, müziğinde de kullanmış ve 3 step

tizleşme (fa4-la♭4) ile konuşma tonlamasına benzer bir vurgu yaratmıştır.

Bunun yanı sıra “pırıl pırıl…” sözlerinde yer alan piyano yazısında, yine ilk

sözcüğün ikinci hecesinde görülen kırık akor kullanımı, bu sözlerde, önceki

ikilemenin vurgusundan daha farklı ve yumuşak bir pırıltı sağlamaktadır.

Nota 1. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö1-34

Şiirde, farklı ölüm sahnelerinin varlığı göze çarpmaktadır. Örneğin;

“Yanmış çölün kumunda” sözleri ile başlayan bölüm, bir askerin, çölde, sıla

4 ö: Ölçü numarası


617

özlemiyle ve susuzluk çekerek can vermesini; “Dar odanın içini bir dumandır

bürümüş” cümlesiyle başlayan ve “Çukur kazmış girmeye” sözlerini içeren

bölüm, II. Dünya Savaşı’nda soykırıma uğrayan Yahudilerin, gaz odalarında

katledilmelerini ve Naziler tarafından kendi mezarlarını kazmak zorunda

bırakılmalarını tasvir etmektedir. “Yükseklerde kuş mudur” sorusu, atom

bombasını bırakacak olan uçak için sorulmaktadır ve “Som mavi gök farıdı”

ile “On bin değil, bin bin değil” cümlelerinde de, Hiroşima ve Nagazaki’ye

atılan atom bombalarının patlama anıyla büyük bir kitlenin yok oluşu

canlandırılmaktadır.

Şiirde, her bir ölüm sahnesinin sonunda toplam dört kez yinelenen “Şimdi

vardı, şimdi yok” cümlesi son kez geldiğinde, şiir ve müziğindeki küçük bir

farklılık dikkat çekmektedir.

Nota 2. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö9





618

Görüldüğü üzere, Saygun, söz konusu motifin son tekrarında, ilk

üçünden farklı olarak, “şimdi” yerine “gayri” sözcüğünü getirmiş ve “yok”

hecesinde de, çıkıcı değil, inici bir ezgi hareketi kullanmıştır. Önceki

tasvirlerinde, insanın zulmüne bir anlam veremeyip ölümü

kabullenememesine bağlı bir soru işareti gibi kullandığı çıkıcı hareket, son

kullanımında eserin başlangıç sesine (fa4) inmektedir.

Bu farklılık, son kez gelişinden sonra, şiirin, yeni bir ölüm tasvirinden

uzak bir durgunluğa ve bir tür içsel değerlendirmeye erişmesinden de

anlaşılacağı üzere, ölümü kabullenişin simgesidir. Son kez “Şimdi vardı, gayri

yok” derken Saygun, artık bir daha, herhangi bir soruya karşılık gelebilecek

çıkıcı ezgi hareketini kullanmayacaktır. Kaldı ki, bu parça, Ağıt, tasavvufî bir

göndermesi olan ve çaresizliğe, her şeyin geçiciliğine yakılan bir ağıttır.

Dramatik Vurgu: İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, II. Üç Kuş

Üç kuş idik, uçardık,

Göklere ağdı birimiz,

Bir bulut olmuş boz mu boz,

Yağmura durmuş.

Toprağa düştü birimiz

Bir ağaç olmuş, yemyeşil,

Meyveye durmuş,


619

Ya öteki birimiz?...

O bir avcı!

Canları almaya durmuş...

Neyleyim, hey neyleyim...

Can alınmaz verilir,

Can verelim seslere,

Can verelim renklere,

Işığa can,

Güne can,

Karakurşun gecelere!

Yağmur yağar inceden

Deniz demez göl demez

Ağaç demez, ot demez,

İçmedin mi? Kanmadın mı?

Şimdi daha bir başka ağacımın yeşili...

Gülen yeşil, çağlayan yeşil...

Ya öteki birimiz?

O bir avcı, canları almaya durmuş

Gönüller darmadağın,

Gönüller paramparça,

Yağmura hasret yeşile!

Ay, öteki birimiz,

Su varmadı, yandırdı...

İlk defterin ikinci parçası olan Üç Kuş’ta sözü edilen ilk iki kuş, doğanın,

can vericiliğinin eril ve dişil öğelerini, üçüncü kuş ise can alıcılığını temsil

etmektedir. Burada ilk başlıktaki vurgulara ek olarak bir dramatik vurgu da


620

yaratılmıştır. Saygun, ilk iki kuşun, göklere yükselerek yağmura ve toprağa

düşerek meyveye can vermesini anlattıktan sonra, “Ya öteki birimiz?” mısraı

ile, gerek ses, gerekse piyano yazısında daha önce kullanmadığı kadar şiddetli

bir atmosfer yaratarak, söz konusu üçüncü kuşun can alıcılığının altını

çizmektedir. “O bir avcı!” cümlesinin son hecesinde kullandığı büyük bir

nüansın yanı sıra, 13 steplik ses sıçramasıyla da (sol4-la♭5) güçlü bir dramatik

vurgu sağlamıştır.

Nota 6. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, II. Üç Kuş, ö23-31


621

Deyiş5 Vurgusu: İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, V. Dilek

Hak yolunda buluşalım,

Bir ekmeği bölüşelim,

Gönül gönle bilişelim,

Aşk oduna tutuşalım,

Dost.

Bir ekmeği bölmek gerek,

Göz yaşını silmek gerek,

Gönüller bilişmek gerek,

Hak yolunu bulmak gerek,

Dost.

Yağan balçık gayrı dinsin,

Gece aydın güne dönsün,

Gönüllere ışık sinsin,

Yer sevinsin, gök sevinsin,

Dost.

Aşk odunu söndürme gel,

Ağuya el sundurma gel,

Gönülleri sındırma gel,

Yüreğini yandırma gel,

Dost!

Hak yolunda,

5 Burada kastedilen, “deyiş”in, formu değil, sözü ön planda tutan geleneğidir.


622

Bir ekmeği,

Gönül gönle, bölüşelim.


Hak yolunda buluşalım…


Bir ekmeği bölüşelim,

Gönül gönle bilişelim,






Dost.

Sekizli hece ölçüsüyle yazılmış olmasından da anlaşılacağı üzere, Yunus

Emre ilahilerine gönderme yapar nitelikte bir deyiş olan Dilek, müzik

yazısıyla ve şiirinin tasavvufa bu denli dönük olan yüzüyle, diğer deyişler

arasında dikkat çekmektedir6. Müzik yazısıyla da farklı bir konumda olan

Dilek’te yer alan 229 hecenin 161’inde (%70) tek bir ses (sol4) tutulmaktadır.

Parçanın ilk bölümü ve finalinde müziğin ezgisel hareketini sıfıra indiren bu

yazı tercihi sayesinde şiiri tamamen ön plana alan Saygun, tasavvufî konusu

itibariyle de derinliğini hissettirmek istediği bu deyişin bir tür iç ses gibi

seslendirilmesini sağlamıştır. Eserin finalini oluşturan kesit, müzik yazısının,

büyük ölçüde şiiri okunur kıldığını gözler önüne sermektedir.

6 İkinci Defter’in yine son parçası olan ve “Bilebilsen, gülebilsen, elim alsan ne olur? Işık olsan, göğe dolsan, dostu bulsan ne olur?” mısralarıyla başlayan Özendiriş de gerek şiirinin içeriği, gerekse müzik yazısından dolayı, Dilek’le büyük paralellik taşımaktadır.


623

Nota 7. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, V. Dilek, ö40-58


624

Deyişler’de Yinelenen Yapılar: Cyclique Yazı

İnsan Üzerine Deyişler albümleri dikkatle incelendiğinde, farklı

parçalarda neredeyse aynı şekilde gelen bazı ezgisel yapıların varlığı fark

edilmektedir. Yinelenen bu ezgi hareketleri; 3 steplik hareket, geniş atlamalı


625

hareket, durağan hareket ve benzer eşlik hareketleri olmak üzere dört başlık

altında örneklendirilecektir.

3 Steplik Hareket

Albümlerin ilk parçası olan Ağıt örneğinde de - Nota 1 - görüldüğü üzere,

Saygun, Deyişler’ine fa4-la♭4 şeklinde, 3 steplik bir ezgisel hareketle

başlamıştır. Bu hareket, Deyişler’in tümünde şaşırtıcı bir sıklıkla karşımıza

çıkmaktadır. Öyle ki, ezgi hareketlerinin tümü incelendiğinde, 977 ses

hareketinin 295’i (%30,2) yalnızca 3 steplik hareket ile gerçekleştirilmektedir.

Örneklerde, çeşitli deyişlerde farklı şekillerde kullanılan 3 steplik hareket

açıkça görülmektedir.



626


Nota 10. İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61, I. Arayış, ö18-21


627

Nota 11. İnsan Üzerine Deyişler, Üçüncü Defter, Op. 63, I. Bir Zenci

Hikâyesi, ö206-211

Son örnekte görülen ezgisel hareketin sonundaki “kavur kavur”

ikilemesinde, mi♭3’ten la2’ye doğrudan 6 steplik bir hareketle inilmiştir, ancak

bu da iki küçük üçlünün bileşiminden doğan bir aralıktır, dolayısıyla, tüm

örnek, mi♭4-do4-la3-sol♭3-mi♭3-(do2)-la2 şeklinde üçer stepten oluşan bir inici

hareket olarak düşünülebilir.

Geniş Atlamalı Hareket

Bu tür harekette ise, iki hece arasındaki geniş aralık göze çarpmaktadır.

Bu aralık, oktava yakın olan 9-10 stepten, 16 step aralığına kadar

çıkabilmektedir.


628

Nota 12. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, IV. Hasret, ö51-60


629

Nota 13. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, III. Dönsem, ö23-

25

Durağan Hareket

Bu hareketten kasıt, sesin hareketi değil, her bir heceye aynı sesin

verilmesiyle oluşturulan ve ritmik ve tekdüze bir ezgisel harekettir. Örneğin,

- final bölümü Nota 3‘te verilmiş olan - Dilek başlığını taşıyan deyişin,

neredeyse tamamı, yalnızca sol4 sesinden meydana gelmektedir ve bu yapı da

yine birçok deyişte tekrarlanmaktadır.


630

Nota 14. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, III. Dönsem, ö1-8

Nota 15. İnsan Üzerine Deyişler, Üçüncü Defter, Op. 63, II. Kurban, ö1-4

Eşlikteki Benzer Hareketler

Yalnızca sözlerde değil, söz aralarında ön plana çıkan bazı eşlik

hareketleri de farklı deyişlerde karşımıza neredeyse birebir çıkmaktadır.


631

Örneğin, Ağıt’ın 92 ve 93. ölçülerinde görülen, birer steplik inici ezgisel

hareketin (la♭4-sol4-fa#4) artarda iki kez gelmesi, Dönsem başlıklı deyişin 30.

ölçüsünde, (si5-si♭5-la5) şeklinde yine iki kez gelmektedir.



632

Nota 17. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, III. Dönsem, ö26-

34

Ayrıca yine Nota 16’da Ağıt’ın 95-97 arası ölçülerinde görülen 3 steplik

si4-re5 hareketinin de, daha önce Nota 9’da verilmiş olan, Üç Kuş başlıklı

deyişin 27-29. ölçüleri arasında - yine eşlikte - mi#4-sol#4 ve mi4-sol4

sesleriyle tekrarlandığı görülmektedir.

İkinci Defter’in Alan Kuşlar ve Taş isimlerini taşıyan parçalarının da ilk

ölçülerindeki piyano yazıları aynı şekilde dikkat çekici derecede büyük

benzerlik göstermektedir.


633

Nota 18. İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61, II. Alan Kuşlar,

ö1-9

Nota 19. İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61, IV. Taş, ö1-7


634

“Cyclique Yazı” Anlayışı

Farklı parçalarda benzer şekillerde karşımıza çıkan yinelenen yapılar ne

anlama gelmektedir? Bu çalışmada yalnızca birkaçı ele alınan söz konusu

ezgisel yapıların, gerek tek bir parça içerisinde, gerekse tüm albümü oluşturan

parçaların farklı bölümlerinde tekrarlanıyor olması, bir bestecilik yaklaşımı

olan cyclique yazı stilinin, Saygun’daki yansımasıdır.

Cyclique yazı, “bölümler arası tematik ve motifsel bağlar yoluyla, bir

parça içerisinde mantıksal bütünlük sağlama” olarak tanımlanabilir (Aracı,

2007: 65). Herhangi bir tema, daha sonraki bölümlerde tekrar geldiğinde,

genellikle yeni bölümün atmosfer ve karakterine göre değişmiş ve

dönüşmüştür (Bennett, 1995: 77).

Saygun, bilindiği gibi, 1928-1931 yılları arasında Paris’te, Schola

Cantorum’da eğitim almıştır ve cyclique yazı prensibini burada

benimsemiştir. Saygun’un burada hocalığını yapmış olan, Schola

Cantorum’un kurucularından Vincent d’Indy, cyclique yazı prensibini ilk

olarak Beethoven’in bazı eserlerinde keşfederek bir akım haline getiren

besteci César Franck’ın Paris Konservatuvarı’nda bir süre öğrencisi olmuştur

ve Schola Cantorum’daki yıllarında da bir Franck hayranı olan d’Indy’nin,

öğrencilerini, cyclique ve anti-cyclique olarak iki gruba ayırdığı

bilinmektedir (Aracı, 2007: 61-67).

Saygun’un öğrencilerinden İlhan Baran, Saygun’un yapıtlarının, biçim

bakımından, cyclique yapı anlayışı içinde olduğunu ve Beethoven ve César

Franck’ta yüceliğe erişen bu anlayışta, birkaç bölümden meydana gelen

yapıtın tümünün bir ana öğe üzerine kurulu olduğundan bahsederek, bu ana

öğenin, - Saygun’da - bir ritim vuruşu ya da bir aralık hareketi olabildiğini

belirtmektedir (Baran, 1962: 16).


635

He ne kadar, Saygun, “Benim yazım César Franck’ın cyclique yazı

anlayışından da çok farklıdır.” (Aracı, 2007: 276) demiş olsa da Baran’ın

sözünü ettiği yaklaşımlar, Saygun’un, söz konusu yazı prensibini - edebî

göndermeler içermesi ve şiir-müzik arasında son derece sağlam bir ilişki

arayışında olması bakımından - kendi anlayışıyla kullandığını göstermektedir.

Sonuç

İnsan Üzerine Deyişler başlığını taşıyan defterlerde bulunan toplam on

dört parçada, Saygun’un, müzik yazısının, şiirin anlamını hangi vurgu

yöntemleriyle güçlendirebileceği konusuna özenli yaklaşımının yanı sıra,

albümlerde sıklıkla yinelenen yapılara bakıldığında, 3 steplik ezgi hareketi

başta olmak üzere çeşitli ezgisel hareketleri ve benzer tematik yapıları, farklı

konuları işleyen deyişlerinde, ne amaçla ve biçimle tekrarladığı

anlaşılmaktadır. Bestecinin, bir bütünlük sağlama amacıyla kullandığı

cyclique yazı, bu albümleri oluşturan parçaların, insan üzerine olduğunun altını

çizmektedir.

Saygun’un; atom bombasını bırakan uçaktan, avcı bir kuşa; su içinde

ışıldayan taştan, bir ekmeği bölüşmeyi dileyen bir dervişe; neden uçtuğunu

bilmeyen serçeden, zincirlerle bağlı bir köleye, hangi karakter olursa olsun,

canlandırdığı tüm sahnelerde bir insan ruhunu tasvir eden tüm bu anlatıları

birer “deyiş”tir ve konuları her ne olursa olsun tüm Deyişler, “İnsan”

Üzerine’dir.

Kaynakça Aracı, E. (2007). Ahmed Adnan Saygun / Doğu-Batı Arası Müzik Köprüsü (2.

bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.


636

Atalay, A. (1987). Saygun’un Eserleri. T. Göğüş (Haz.). Ahmed Adnan Saygun Semineri Bildirileri: 7-8 Ocak 1987 (s. 37-40). İzmir: İzmir Filarmoni Derneği Yayınları.

Baran, İ. (Mayıs 1962). Saygun’un Müziği Üzerine. Değişim, 7, 16. Bennett, R. (1995). Music Dictionary. New York: Cambridge University

Press. Saygun, A. A. (1977). İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60. (El

Yazması). Saygun, A. A. (1977). İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61. (El

Yazması). Saygun, A. A. (1983). İnsan Üzerine Deyişler, Üçüncü Defter, Op. 63. (El

Yazması). Saygun, A. A. (t.y.). Bir Ev Yaptım Kerpiçten. (El Yazması).

Documents

1. Erzurum Ulusal Müzik Bilimleri Sempozyumu