HAYAT-I HAKKYE SAHNELER Hseyin Cahit Yaln'n hikayelerini zamansal olarak iki blmde deerlendirebiliriz. 18961908 yllarn kapsayan birinci devreye ait hikayelerinin ilki Ada Vapurunda adndadr ve 20 ubat 1869'da mektep'te kmtr. Bu devre 1901'de Servet-i Fnun'un kapatlmasyla sona erer. Yazar 1901'den 1908'e kadar ancak birka kk hikaye yazar. Bu ilk devredeki eserleri Hayat- Muhayyel ve Hayat- Hakikiye Sahneleri'nde toplanmtr. Hikayeciliinin ikinci devresinde 1922'de Fransann Menton ehrinde yazd hikayeler vardr. Bu devredeki hikayeler ise Niin Aldatrlarm kitabnda toplanmtr. Hayat- Hakikiye Sahneleri ilk olarak 1910 ylnda baslmtr. Esere gemeden nce Hseyin Cahit'in sanat hakkndak grlerine deinmek gerekir, ki bu bizim eseri anlamamz kolaylatcaktr. Ona gre sanat ve edebiyatn amac gzelliktir. Bundan dolay edebiyatn hibir ahlaki ykmll yoktur ve hibir fikre alet edilemez. Bununla birlikte sanatn vermek zorunda olduu bir ey vardr. Sanat tabiat- esasiyeyi, eyadaki ana karakteri, geei vermelidir. Buna gre roman ve hikaye devrin hayatn, gereklerini, ferdi ve sosyal hayat gzlem ve incelemeye dayanarak yanstmaldr. Tabiatyla romanda bu amaca uygun olarak tavsif ve orta snf insan nde gelecektir. Romann deeri de temsil ettii gereklikle doru orantl olacaktr. Grld zre tamamiyle realist bir bak asdr. Ve eserdeki hikayelerin ana karakteristiini yukardaki bu gr oluturur. Yani toplumu, insan yanstan ancak bir fikri ya da tezi savunmayan hikayeler. Eserdeki hikayeleri temelde iki balk altnda toplamak mmkn: 1.Toplumun Farkl Kesimlerindeki nsanlarn Hayatlarn leyen Metinler: a) Kimsesizlere, Hastalara ve aresizlere Acma: Bayram Sabah, ocuklarn Hakk, Hasta ocuk, Scak orba. b) Emeiyle Hayatn Kazanmaya alanlara Acma: Ezik Palamut, Balklar Seyrederken, Kayk, Abdal, Falc, Kk Kz. c) nsanlar Arasndaki Snf ve nan Fark: Kuvvet, Muallim, Kiliseden Avdette, Allahu Ekber. d) Dnemin Aksaklklarna ve nsanlarn Durumuna Eletiri: Tebdil-i Hava, Sarho, Kprden Geerken. e) Beyolu Elence Hayat ve Burann Sefaleti: antz, Bir Tiyatro Hatras, Ramazanda Bir Gece. f) nsann lm Karsndaki Durumu: Ateinin Olu, Doktorun Odasnda. 2. Kendi Dnyasn ve Neslini Anlatan Hikayeler: Samimi Tessrler, Niye yi, Yaprak, skelede, Akam Tefekkrleri, Zengin Olsam, Uykusuz Kalrken, Eserler Arasndan, Mhlik nzicaplar, Muvaffakiyat- Aikane, Kr Dilenci, Topal, Tnelde, Duman, Gzlerin, Hiten, Hayata Kar, nsanlar Arasnda, Ayna, Usan Dakikalar eklinde hikayeleri snflandrmak mmkn. 1.Toplumun Farkl Kesimlerindeki nsanlarn Hayatlarn leyen Hikayeler

Bu hikayeler dnemin toplumunu bize yanstan hikayelerdir. Adndan da anlalaca gibi gerek hayat sahnelerini yanstrlar. Yazarn bizzat grd, yaad, bizzat bandan geen hikayeler. Her zaman, her yerde karlaabileceimiz gerek hayat sahnelerinin bir fotoraf gibidir bu metinler. Yazarn asl mesleinin gazetecilik olmasnn da etkisiyle hep toplumdaki sorulara ynelmitir. Onun hikayelerinde insanlarn mutlu hallerini, mutlu hayatlarn, hibir sorunu olmayan zengin insanlar gremiyoruz. Hayat karsnda aciz, fakir, hasta ,insanlar var hikayelerinde ve bunlarn yaad kt artlar, sorunlar. Tabii bu temi semesinde Servet-i Fnun neslinden gelen ktmserlik, hayat karsndaki zayflk ve bedbinlik de nemli bir faktr. Ancak yazar bu sorunlar anlatrken herhangi bir zm nerisi getirmez ya da karsndaki insann ruh halini tahlil etmeye almaz. Yalnzca kuru bir tenkit vardr. Yazarn tapt yalnzca bu. Bir olay gryor, yayor, o olay anlatyor; ardndan da hikayenin sonunda o olay kendisine ne hissettirmi ne dndrm bunu belirtiyor. Hikayelerin kurulu asndan temel yaps budur. Yani bir olay ve o olayn yazara dndrdkleri. Bu hikayelerin nemli bir zellii de aradan 100 yl gemesine ramen bu sorunlarn bugn hala mevcut olmasdr. a) Kimsesizlere, Hastalara ve aresizlere Acma: Bayram Sabah Mezzin bayram sabah insanlara, annesi len iki ocuktan bahseder ve onlar iin yardm ister. Herkes seve seve yardm eder. Burada ocuklara acma temi ile dinin insanlar birletiricilii ele alnmtr. ocuklarn Hakk Kaynana ve baldzlarnn geimsizlii yznden ei Zekiye'den ayrlan Mehmet Hulusi evinde yalnz ve bedbin bir hayat yaamaktadr. Onu tek hayata balayan ey olu Necdet'in bayram ziyaretleridir. Necdet ise babasna kar souk davranarak adeta bu ayrln cn almaktadr. Hikaye gen adamn isel hesaplamasyla biter. Ailesinin yeri hi doldurulamayaca iin Necdet'e bir acma vardr. Hasta ocuk Hseyin Cahit sokakta hasta bir ocuk grr. Annesi biraz gnelernmesi iin darya kartmtr ocuu. Temiz hava almas iin daha iyi bir sayfiye yerine gtrecek imkan olmadndan anneye acr. Ve ocukla kendisi arasnda bir mnasebet kurarak, ocuk nasl her gn biraz daha lme yaklayorsa kendi kalbindeki mit ve emellerin de her geen gn biraz daha sndn syler. Scak orba Yazar aalolu'nda yrken drt kiiye rastlar ve bunlarn konumalarna kulak misafiri olur. Bir kadn yanndaki iki erkekle birlikte hapse gtrlmektedir nk iki meclisinde baslmlardr. Kadn hapisten korkmadn, en azndan orada scak bir orba olduunu syler ve hikaye yazarn fahieye acma duygusuyla biter. Ki ilk defa Ahmet Mithat Efendi'de grdmz fahieye acma teminin burada da devam ettiini gryoruz. Hikayedeki ifadesi yle: Zavall kadn, bu kadar aalanmaya tahhamml ettiin, bu kadar kirli hevesler iin bir oyuncak olduun halde bir scak orbaya hasret mi kalyordun? b) Emeiyle Hayatn Kazanmaya alanlara Acma: Ezik Palamut Yazar balk avlayan balklar seyrediyor. Denizden kan palamutlardan bir tanesi ezik kar. Hseyin Cahit bunu kpee vereceklerini sanrken balk bunu ocuuna verir ve eve gtrmesini ister. Pierre Loti'nin zlanda Balklar adl eseri, iledii balklara acma temasyla Servet-i Fnuncular olduka etkilemitir. Ki Tevfik Fikret'in de Balklar adl iki ayr iirinde gene bu

tem vardr. Balklar Seyrederken Hseyin Cahit balklar rb ekerken seyrediyor. Balklar o sonbahar havasnda soukta bir saatten fazla uramalarna ramen adan ok az balk kar. Ve yazarn buna kar acma duygusu verilir. Ardndan yazar an iinde can ekien balklardan armla kendisinin de leceini hatrlar. Hikaye u cmlelerle biter: Dnyann en gzel, en iir dolu sonbahar hatrlatan bir sahne iinde rpnarak, uraarak hayat terk eden o balklar gibi btn insanlar da pnarak, uraarak hayat terk edeceklerdi. Btn insanlar gibi ben de lecektim; phesiz, muhakkak lecektim. Kayk H. Cahit kaykla Hisar'dan Kanlca'ya geer. Kayk yal bir adamdr. st ba son derece eski, zayf ve ekmek paras iin uramaktadr. Ancak yazarn dikkatini bir ey eker. Adamn dileri son derece muntazam ve salamdr ve adama bunu syler. yle der: - Baba, dedim, dilerin pek salam. O zaman adamn ehresi karr ve mesaj kayknn cevabyla son cmlede verilir: Neyleyim, dedi, yiyecek bir ey bulamadktan sonra! Abdal adl hikayede de yine bir dilencinin hayat karsndaki acizliinden bahsedilmektedir. Falc'da ise insanlara para karl fal bakan bir dilenciyi belediye zabtalar kaldrmak ister, fakat bir asker buna kar kar nk falc yalandan da olsa ona memleketten haber vermektedir. Hikaye bu ynyle, yalan olduunu bildii halde hayale snma temiyle Servet-i Fnun neslini yanstr. Kk Kz'da ekmek paras uruna sirkte cambazlk yapan bir kz vardr. Tasvir edilir ve ackl bir halde verilir. Onu seyreden, onunla elenen insanlar ise pek ok mahrumiyetlerinden dolay aslnda kendileri acnacak haldedirler. c)nsanlar Arasndaki Snf ve nan Fark Kuvvet Yazar yine her zamanki gibi yolun stndeki bir cami avlusundan geerken bir grup ocuun toplanp bir ey seyrettiini gryor. Kk bir ocuk kendisinden byk bir ocuun zerine atlp, her defasnda ver, o benim! diyerek elindeki kamy almaya alyor. Ancak her defasnda bir tokat yiyip yere yklyor. Sonunda yedii bir tekme ile yerden kalkamaz hale geliyor. Bu olay bir sembol olarak kullanlyor aslnda. Toplumdaki bu tr g dengesizliklerine dikkat ekiliyor ve bunun daha ocukken renildiinin alt iziliyor. Muallim Liseyi bitirip yksek okula balayan bir gen, ailesine daha fazla yk olmamak iin zel retmenlik yapmaya balar ve Ada'da zengin bir ailenin ocuuna ders verir. Bu ocua ders verdike aralarndaki sosyal fark dnmeye balar. Kendisi bu kadar emek verirken ve paray hak eden kendisiyken, asl zenginlik bu insanlarndr. Burada dikkat insanlar arasndaki maddi durumun eitsizliine evrilmitir. Kiliseden Avdet'te ise biri Mslman dieri Hristiyan olan ve inan farkllklar yznden ayrlan iki sevgili anlatlr. Bu hikayede tenkit inalarn farkll zerinedir. Samimi Teessrler'deki ilk hikaye olan Allah u Ekber'de ise dinin insanlar birletiricilii zerinde durulur. Ancak birletiricilik yalnzca ayn inanca sahip insanlar arasndadr. Bu birletirme zengin-fakiri bir araya getirse de bu yalnzca camide olmakta bunun dnda olmamaktadr.

d)Dnemdeki Toplumun Aksaklklar Tebdil-i Hava Veren hastas olan ve hastalnn hzl ilerlememesi iin Basra'ya memleketine gnderilmesi gereken bir ocuun hikayesi anlatlr. Uzun brokratik ilemler yznden memleketine gidemez. Hikayenin ana mesaj son ksmda arpc bir biimde veriliyor: Bu ii takip iin evvelce birka kere gelip gitmi olan mektep mubassr, elinde maa senedi olduu halde, bu senede dair nemli bahse girimi gibi birka kii ile konuuyordu. - Hasta nasl oldu? dedim. Kad imdi kt; artk memleketine gidiyor. Muhatabm, maa senedine ait konumay kesmeye raz olamayarak iki lakrd arasnda can skntsyla, bandan savarcasna cevap verdi: - Ha, dedi, onu bugn gmdk. Kprden Geerken Bayramn birinci gn kznn mezarndan dnen yazar Kprden geen devlet adamlarn gror. Bu insanlar vatann elden gittii bir srada, padiahm vatan elden gidiyor diyecekleri yerde, onun eteine kapanp daha yksek bir rtbe ve maa iin el etek perler. Yazar yine hikayeyi arpc bir sonla bitiriyor: Ve bu adamlar, bugn u kprden getikleri gibi yarn daha tehlikeli bir kprden geeceklerine hep inanmtlar. Ya Allah'n huzurunda hesap vereceklerine inanmasalard acaba neler yapmayacaklard? Bu blmn son hikayesi Sarho'ta ise bir inaatta iki ien iiler tasvir edilir. Yazar bize onlarn irenliini anlatrken yzlerini de irkin vererek bu etkiyi kuvvetlendirir. Hikayenin sonunda ise bu iren insanlardan topluma geilerek bir mesaj verilir: Ah ne irkindiler! nsanln u manzaras kalbi ne korku, ne irenme ile skyordu. Fakat bunlardan bu kadar irenmekte hak var myd? Daha ne trl sefih isteklerin esirleri vard ki temiz esvaplar iinde olduklar iin mi daha az iren, daha az kirli grneceklerdi. e) Beyolu Elence Hayat ve Buradaki Sefalet antz, Bir Tiyatro Hatras ve Ramazanda Bir Gece adl hikayelerde Beyolu elence hayat ve zellikle antzler anlatlmaktadr. Bu antzler genken tm erkekleri byleyip yrekleri hoplatrlar ancak yalandka gzden derler ve maddi-manevi olarak da kerler. O sahnelerden gelip geen nice antzlerin arasna katlrlar, onlarn yerine gen antzler gelir. Bir Tiyatro Hatras adl hikayede yazar bize gittii bir tiyatronun ykk dkk halini tasvir ederek buradaki sefaleti yanstr. Sahnede o kl, aaal, debdebeli dnyann hemen arkasnda byk bir felaket yaanmaktadr. Bu balk altna giren hikayelerde Tanzimat dneminden farkl olarak Beyolu hayatnn insanlar zerindeki olumsuz ve ykc etkisi deil, bu dnyann bizzat kendisinin sefaleti anlatlr. f) nsann lm Karsndaki Durumu Ateinin Olu'nda babas vapurda atei olarak alan bir ocuk denizden su ekerken der boulur ve bu habere insanlar tepkisiz kalr. Yalnzca birka kadn buna zlr. Hikayenin sonunda ise bu kadnlar babann durumunu merak ederler ancak kamarottan yle bir cevap gelir: Babasna ne? O iki kadeh att m unutur gider; asl anas dnsn. Burada hikaye ferdi olmaktan karak toplumsal bir mesaj vermekte ve insanlarn lm karsndaki tepkisizlii ile alkoln insanlar stndeki kt etkisi zerinde durulmaktadr. Doktorun Odasnda adl hikayede ise yazar doktorun odasndaki bir kuru kafayla insann lm karsndaki acizliini belirtiyor.

2.Kendi Dnyas ve Neslini Anlatan Hikayeler Bu blmde Samimi Tessrler'deki sekiz hikayeyle birlikte toplam yirmi yedi hikaye olmasna ramen ben burada yalnzca ok genel bir deerlendirme yapacam. Hseyin Cahit'in kendisini anlatt hikayeler: 1,4,5,8 numaral Samimi Teessrler, Niye yi, Yaprak, skelede, Akam Tefekkrleri, Zengin Olsam, Uykusuz Kalrken, Tnel, Duman, Gzlerin, Hiten. Bu hikayeler baktmzda karmza tipik bir Servet-i Fnun insan kyor. Hayattan bkkn, lm dnen, hayat karsnda aciz, hayale snan, hayal-hakikat atmasn yaayan bir insan. Bir Tevfik Fikret'i gz nne aln, Hseyin Cahit de ondan ok farkl deil. 1,4,5,8 Samimi Teessrler, Niye yi, Yaprak, skelede ve Akam Tefekkrleri'ndeki ana tem onun yaad hayal-hakikat atmas ve hayal krkldr. Zengin Olsam ve Uykusuz Kalrken adl hikayelerde ise onun gerekten kaarak tabiata ve hayale snma isteini gryoruz. Zengin Olsam'da beyaz bir bulutun stnde sevdikleriyle birlikte seyahat eder. Amerika'ya gider, in'e gider, oradan Yeni Zelanda'ya bir selam gnderir. Ardndan llere, kutuplara gider. Ki bilindii zre Tevfik Fikret'in de byle bir iiri vardr: mr-i Muhayyel. iirde geen Hakilere bah eyleyerek hak-i siyah, duunda beyaz bir bulutun gklere azim msralar hikayedeki istekle benzemektedir. Uykusuz Kalrken adl hikayesinde ise onun kaarak Anadolu'nun sessiz bir kesine snma isteini gryoruz. Tnelde, Duman, Gzlerin, Hiten adl hikayelerde hakim tema lmdr. Tnelde adl hikayede yazar kendisini lm olarak dnr ve kendisiyle hesaplar. Duman'da ise eski genlik akn gren bir adam artk hayatnda hibir midinin kalmadn dnerek akam st o ken duman iinde eriyerek lmek ister. Neslini anlatan hikayeler: Muhlik nzicaplar, Muvaffakiyat- Akane, Kr Dilenci, Topal, Eserler Arasndan. Yine bu hikayelerde grdklerimiz Servet-i Fnun dneminin insanlar. Muvaffakyat- Akane'de evlilikte aradn bulamayn ve arad eyi bir gen airin iirlerinde bulan bir kadn anlatlr. Servet-i Fnun genlerinin aka baklarn gryoruz burada. Topal ve Kr Dilenci adl hikayelerde ise hayal-hakikat atmas ilenir. Hayata Kar, nsanlar arasnda adl hikayeler kz Fatma Hilkat'e yazd hikayelerdir. Ve kzn gelecekteki tehlikelere ve yaayabilecei hayal krklklarna kar uyarr. Ayna ve Usan Dakikalar ise kz Fatma Hilkat'n lmnden duyduu acy anlatmaktadr. Eseri genel olarak deerlendirdiimizde: Hikayelerde karakterler deil de daha ziyade tipler gryoruz. Fakir insan tipleri, hasta ocuk tipleri, hayat karsnda aciz kalm tipler ve bu insanlarn hepsi bedbin tipler. Yani pasif insanlar, hayata kar mcadele etmiyorlar; kaderlerine boyun een, raz olan insanlar. Bu insanlar ayrntl olarak tasvir edilmezler. Yalnzca genel karakteristik zellikleri verilir. Bu tiplerin iinde yalnzca Muallim biraz daha statik ve ferdi bir zellik gsteriyor. En azndan o almaya karar verir. Kadn kahramanlar da yine emellerine kavuamam, evlilikten aradn bulamam tipler olarak karmza kar. Baka bir kadn tipi ise insanlarn zevklerinin kurban olmu antzlerdir. Mekana baktmzda ise daha ziyade hikayelerin d mekanlarda, sokakta getiini gryoruz. Ancak mekann ok ayrntl bir tasviri yok. mekan olarak ise yalnzca antz, Bir Tiyatro Hatras ve Ramazanda Bir Gece adl hikayelerde tiyatrolar grebiliyoruz. Uykusuz Kalrken'de ise az da olsa bir matbaann iini gryoruz.

Btn bu hikayelerde tabiat, kiilerin bedbin ruh hallerini temsil eder ve onlarn kap sndklar baka bir alem, hayali bir dnya olarak verilir. Ki Tevfik Fikret'in doa ve hayal iirlerinde yine bu tem vard. Eser edebi adan ok baarl olmamakla birlikte dneminin sosyal zelliklerini baaryla yanstmas bakmndan bilhassa edebiyat sosyolojisi gibi alanlar iin ok nemli bir kaynaktr. eref AKYILDIZ