Embed Size (px)
Citation preview
A.G. GRIGORYANS
ATROFIMIZDAGIOLAM
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining1-sinfi uchun darslik
12-nashri
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limivazirligi tasdiqlagan
Cho‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyiÒoshkent – 2015
2
Taqrizchilar:
Nusrat Alimqulov –Nizomiy nomidagi TDPU dotsenti, geografiya fanlari nomzodi;
Nazira Ahmedova –Respublika Ta’lim markazi «Boshlang‘ich ta’lim» bo‘limi boshlig‘i;
Mazmuna Jalilova –Olmaliq shahridagi 18-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.
© Cho‘lpon nomidagi NMIU, 2014© Cho‘lpon nomidagi NMIU, 2015
Ushbu nashrga oid barcha huquqlar himoya qilinadi va Cho‘lponnomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyiga tegishlidir. Undagi matn varasmlarni nashriyot roziligisiz to‘liq yoki qisman ko‘chirib bosish taqiqlanadi.
Mas’ul muharrir: Akbar Bahromov
Grigoryans, Aida GaykovnaAtrofimizdagi olam: 1-sinf uchun darslik. /A.G. Grigoryans –
12-nashri. – T.: Cho‘lpon nomidagi NMIU, 2015. – 56 b.ISBN 978-9943-05-730-2
UO‘K: 504.06(075) KBK 20.1(5O‘)ya71
«Davlat budjeti mablag‘lari hisobidan bepul foydalanishuchun chop etildi».
UO‘K: 504.06(075)KBK 20.1(5O‘)ya71
G 84
G 84
ISBN 978-9943-05-730-2
Shartli belgilar:
— savollar;
— multimedia ilovasi;
— dars tugadi.
3
MEN VA ÀÒROFIMDAGI OLAM
4
BIZNING MAKTAB
5
6
BIZNING MAHALLA
7
8
KO‘CHADA YURISH QOIDALARI
9
10
O‘QUVCHINING KUN TARTIBI
11
12
SHAXSIY GIGIYENA
13
14
QUYOSH
15
YIL FASLLARI
16
O‘SIMLIKLARNING KUZGIHAYOTI
17
KISHILARNING KUZDAGIMEHNATI
2 – Atrofimizdagi olam
18
O‘SIMLIKLAR OLAMI
19
O‘SIMLIK QISMLARI
20
GULZOR
21
XONA O‘SIMLIKLARI
22
UY HAYVONLARI VA PARRANDALAR
23
24
YOVVOYI HAYVONLAR
25
26
QUSHLAR
27
HASHAROTLAR
Hasharotlar dalalarda, bog‘larda uch-rayd i .
Asalari, chumoli, ipak qurti, xonqizifoydali hasharotlardir. Foydali hasharot-larga ziyon yetkazmaslik kerak.
Mart qo‘ng‘izi, pashsha, chivin, chi-girtka – zararli hasharotlar.
28
Qish keldi. Sovuq tushib, qor yog‘-di. Daraxtlar uyquga ketdi.
Qishda kunlar qisqa bo‘ladi. Hamma is-siq kiyim kiyadi.
31-dekabrda yangi yilni kutib olamiz.
QISH
29
YANGI YIL
30
BIZ FOYDALANADIGANJIHOZLAR
Bizning uyda stol, stul, divan, kursi,kiyim va kitob javonlari bor.
Kiyim javoniga kiyim-kechaklar osibqo‘yilgan. Kitob javonida turli xil kitob-lar turadi.
Uy jihozlarini ehtiyot qilish kerak.
31
OSHXONADA
Bizning oshxonada turl i idish-to-voqlar bor. Qozonda ovqat pishirila-di. Choygumda choy qaynatiladi. Ov-qat pishirishda gazdan foydalanamiz.Biz gazdan ehtiyot bo‘lib foydalanàmiz.
Ìen oshxonada onamga yordam be-raman.
32
ELEKTR JIHOZLARI
33
KOMPYUTER
Kompyuterda yoziladi, rasmlar chizi-ladi va turli o‘yinlar o‘ynaladi.
Kompyuter orqali yangiliklarni bi-lish va xabarlashish mumkin. Men hamkompyuterda ishlashni o‘rganaman.
3 – Atrofimizdagi olam
34
Biz O‘zbekistonda yashaymiz
Bizning Vatanimiz – O‘zbekiston. Uningtabiati juda go‘zal. O‘zbekistonda bog‘-lar, dalalar va yaylovlar ko‘p. Daryo-lar to‘lib oqadi. Tog‘ yonbag‘irlaridao‘rmonlar bor.
O‘zbekistonda cho‘llar ham bor. Cho‘l-larning bir qismi o‘zlashtiri lgan. Uyerlarda paxta, bug‘doy ekiladi. Bog‘-larda turli-tuman mevalar, dalalardapaxta, sabzavot, shirin-shakar qovunva tarvuzlar yetishtiriladi. Yaylovlar-da qo‘y-qo‘zilar, mollar boqiladi.
Biz Vatanimiz tabiatidan zavqlana-miz.
35
36
Suv bor joyda hayot bor. O‘simlik-lar ham, hayvonlar ham, odamlarham suvsiz yashay olmaydi.
O‘lkamizda daryolar ko‘p. Ariq vaanhorlar suvni daryolardan oladi.
Bog‘ va dalalar ariq hamda anhorsuvlari bilan sug‘oriladi. Ichimlik suvisuvquvurlar orqali keladi.
Suv — tabiat boyligi. Uni tejabsarflash kerak.
SUV – OBIHAYOT
37
Mevalarni qaynatilgan suvda yuvibiste’mol qiling
1. Nima uchun meva va sabzavot-larni yuvish kerak?
2. Ularni qanday iste’mol qilasiz?
38
BAHOR
Bahor keldi. Kunlar isidi. Ba’zi da-raxtlar barg yozdi. Ayrimlari qiyg‘osgulladi. Quyosh charaqlab turibdi. Jib-lajibonlar, qaldirg‘ochlar uchib kelishib,in qurishmoqda.
Dalalar yam-yashil o‘tlarga burkan-di. Dehqonlar dalalarda ish boshladilar.
39
Qushlar – bizning do‘stimiz
40
Bahorda dalalarda ishlar qizib ketdi.Dehqonlar kartoshka, karam, bodring,pomidor, qovun-tarvuz ekdilar. Bog‘-bonlar bog‘larga daraxt ko‘chatlari o‘t-qazdilar. Paxtakorlar keng maydonlar-ga chigit ekdilar.
Bahorda tuproq nam bo‘ladi. Ekin-lar quyoshning nuri va issiqlik tufayliyayrab o‘sadi. Men ham ko‘chatlarniekishda kattalarga yordam berdim.
KISHILARNING BAHORDAGIMEHNATI
41
1. Siz bahorda qanday ishlarni baja-rasiz?
2. Kishilarning bahorgi yumushlarihaqida nimalarni bilasiz?
42
Navro‘z — bahor bayrami. 21-mart-da kun bilan tun tenglashadi. Shuninguchun bu kun bahorgi tengkunlikdeyiladi.
Qadimda yangi yil shu kundanboshlangan. Mamlakatimizda Navro‘zbayrami keng nishonlanadi.
NAVRO‘Z BAYRAMI
43
QISHLOG‘IMIZ TABIATI
Biz yashaydigan qishloq tog‘gayaqin joylashgan. Qishlog‘imiz bog‘-larida daraxtlar gulladi. Dalalargaekilgan ekinlar o‘sa boshladi. Yaylovlarko‘m-ko‘k o‘tlar bilan qoplandi.
Binafsha, chuchmoma va lolaqizg‘al-doqlar chaman bo‘lib ochildi.
Qishlog‘imiz tabiatidan zavq-lanamiz.
44
BIZNING BOG‘
Bizning bog‘ katta va chiroyli.Bog‘imizda o‘rik, olma, shaftoli, nok,
gilos va behi daraxtlari o‘sadi.Anvar bilan Lola bog‘dagi ko‘chat-
larni parvarish qiladilar. Ularga suvquyadilar, tagini yumshatadilar.
Biz bog‘da do‘stlarimiz bilan sayrqilamiz.
45
BIZ VA TABIAT
Rasmni ko‘zdan kechiring. Insontabiatga qanday bog‘langan?
Rasmga qarab hikoya tuzing.
46
Jonli burchak
QuyonTipratikan
Toshbaqa Baliq
47
Yashil dorixona
Dorivor o‘simliklar katta ahamiyatgaega. Ular dalalarda, bog‘larda, ekinzor-larda, o‘rmonlarda va tog‘larda o‘sadi.
ZubturumMoychechak
Bo‘znoch
48
Mevali daraxtlar va butalar mevasitarkibida vitaminlar ko‘p bo‘ladi.
Shifobaxsh o‘tlarning bargi, guli vamevasidan dori sifatida foydalaniladi.
Qoqio‘t
Na’matak
Olma
Anor
Chakanda
49
SALOM, YOZ!
Iyun, iyul, avgust — yoz oylari. Yur-timizda yoz juda issiq bo‘ladi. Bog‘lar-dagi mevalar pishadi. Polizlarda qo-vun-tarvuzlar yetiladi. Dalalardagibug‘doy va sabzavotlarni dehqonlaryig‘ib-terib oladilar.
Biz ota-onalarimizga bog‘dagi meva-larni terishda yordam beramiz. Foydalimehnatdan so‘ng maza qilib damolamiz.
4 – Atrofimizdagi olam
50
Biz yozgi ta’tilga chiqamiz. Ta’tildao‘rtoqlarimiz bilan o‘ynaymiz. Hovuz vaanhorlarda cho‘milamiz.
Bolalar oromgohlarida dam olamiz.U yerda vaqtimizni qiziqarli o‘tkazamiz.Tabiat qo‘yniga sayohat qilamiz. Sportmusobaqalarida qatnashamiz. Qiziqarlikitoblar o‘qiymiz.
Biz yozda miriqib dam olamiz.
51
YOZDA KISHILAR MEHNATI
52
Tabiat, xayol, ijodiyot
Rasmni ko‘rib chiqing. Rassomqanday xatolarga yo‘l qo‘ygan?
53
BILIB QO‘YGAN YAXSHI!
Òabiiy gaz, elektr tarmog‘i, quvur-lardan oqadigan suv odam mehnatiniyengillashtiradi. Biroq ularga beparvolikbilan qarash baxtsiz hodisalarga olibkeladi.
Olov – insonning do‘sti. U issiqlikva yorug‘lik beradi, inson mehnatiniyengillashtiradi. Lekin undan ehtiyotbo‘lib foydalanish kerak, aks holda udushmaningizga aylanishi ham mumkin.
YODINGIZDA TUTING!
Olov – o‘yinchoq emas!Yong‘in baxtsizlikka olib keladi.Olov bilan o‘ynashmang!Yong‘in sodir bo‘lganda kattalar-
ga zudlik bilan xabar bering.So‘ng 101 telefon raqami orqali o‘t
o‘chiruvchilarni chaqiring.
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
54
MUNDARIJA
Men va atrofimdagi olam ..................................3Bizning maktab.....................................................4Bizning mahalla....................................................6Ko‘chada yurish qoidalari......................................8O‘quvchining kun tartibi.....................................10Shaxsiy gigiyena ...............................................12Quyosh..................................................................14Yil fasllari..........................................................15O‘simliklarning kuzgi hayoti..............................16Kishilarning kuzdagi mehnati..............................17O‘simliklar olami...............................................18O‘simlik qismlari..................................................19Gulzor..................................................................20Xona o‘simliklari..................................................21Uy hayvonlari va parrandalar.............................22Yovvoyi hayvonlar..............................................24Qushlar.................................................................26Hasharotlar.......................................................27Qish.......................................................................28Yangi yil.............................................................29Biz foydalanadigan jihozlar..............................30
55
Oshxonada........................................................31Elektr jihozlari...................................................32Kompyuter ......................................................33Biz O‘zbekistonda yashaymiz..............................34Suv — obihayot.................................................36Mevalarni qaynatilgan suvda yuvib iste’molqiling................................................................37Bahor......................................................................38Qushlar – bizning do‘stimiz.............................39Kishilarning bahordagi mehnati.........................40Navro‘z bayrami................................................42Qishlog‘imiz tabiati...........................................43Bizning bog‘.......................................................44Biz va tabiat.....................................................45Jonli burchak...................................................46Yashil dorixona................................................47Salom, yoz! ......................................................49Yozda kishilar mehnati........................................51Tabiat, xayol, ijodiyot......................................52Bilib qo‘ygan yaxshi! ........................................53Yodingizda tuting!.............................................53
AIDA GAYKOVNA GRIGORYANS
ATROFIMIZDAGI OLAM
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining1-sinfi uchun darslik
12-nashri
Cho‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Toshkent – 2015
Tarjimon Shaxrixon Mirzaxmatova
Muharrir Umida Sodiq qizi
Badiiy muharrir Sardor Qurbanov
Texnik muharrir Yelena Tolochko
Musahhih Umida RajabovaMatn teruvchi Gulchehra Azizova
Litsenziya raqami AI ¹ 163. 09.11.2009. Bosishga 2015-yil 25-mayda ruxsat etildi.Bichimi 70×901/
16. Ofset qog‘ozi. Pragmatic TAD garniturasi. Kegli 18. Shartli bosma
tabog‘i 4,09. Nashr tabog‘i 4,07. Àdadi 544780 nusxa. Shartnoma ¹ 21–2015.Buyurtma ¹ 15–426.
Original-maket O‘zbekiston matbuot va axborot agentligining Cho‘lpon nomidagi nashri-yot-matbaa ijodiy uyida tayyorlandi. 100129, Toshkent, Navoiy ko‘chasi, 30.Telefon: (371) 244-10-45. Faks (371) 244-58-55.
O‘zbekiston matbuot va axborot agentligining «O‘zbekiston» nashriyot-matbaa ijodiyuyida bosildi.100129, Toshkent, Navoiy ko‘chasi, 30.
