1

1 №-li Тəlimat

Doğum evlərində (şöbələrində)

doğuşayardım işinin təşkili haqqında təlimat

(ümumi müddəalar)

Doğum evlərində (şöbələrində) işin təşkili vahid prinsip, mövcud elmi

informasiya, beynəlxalq standartlar, hazırki təlimat və yuxarı səhiyyə təşkilatlarının əmrləri, sərəncamları və təlimatları əsasında qurulur.

Doğum evləri xidmət kontingentindən, qarşıya qoyulan məsələlərdən,

təchizatdan, perinatal yardımıн həcmindən və kadr potensialından asılı olaraq aşağıdakı səviyyələrə bölünür:

I səviyyə - (həkimə qədərki yardım) -fəsadsız mamalıq anamnezi olan praktiki

sağlam qadınlar və fəsadsız keçən hamiləlik.

II səviyyə - (həkim yardımı) – fizioloji hamiləliyə nəzarət.

Hamiləlik fəsadlaşdıqda III səviyyəyə keçirilir.

III səviyyə - (MRX) – ixtisaslı yardım: hamilələrin tam həcmdə müayinəsi,

hamilənin vəziyyətinin ətraflı təhlili, I və II səviyyədə çalışan tibb işçiləri üçün iş

planının tərtibi.

IV səviyyə - ixtisaslaşdırılmış doğum evi.

V səviyyə - ET Mamalıq Ginekologiya İnstitutu, regional Perinatal mərkəzlər.

Hamiləlik fizioloji keçdikdə hamilə öz seçimi ilə istədiyi səviyyənin doğum

evinə daxil ola bilər.

ÜST verdiyi tövsiyələrə əsasən hər bir hamilə qadına İİV infeksiyalaşmış

kimi baxılmalı və onlarla təmasda olan bütün tibb işçiləri ehtiyyat

tədbirləri görməlidirlər.

2

Doğum evinin (şöbəsinin) strukturu

Doğum evlərində aşağdakı struktur bölmələr mövcuddur: stasionar, müalicə-diaqnostik bölmələr və inzibati-təsərrüfat hissə. Doğum

kompleksinin strukturu-tikinti normalarına, müalicə-profilaktika idarələrinin tələblərinə, təchizatı-avadanlıq cədvəlinə, sanitar-epidemioloji rejim isə qüvvədə olan normativ sənədlərə uyğun olmalıdıр. Doğum евинdə:

1. oksigen xətti;

2. soyuq və isti su xətti;

3. kanalizasiya;

4. stasionar bakterisid şualandırıcılar və yaxud axıcı – sorucu ventilyasiya

olmalıdır.

Doğuş stasionarının strukturunda aşağıdakı bölmələr var:

- qəbul–baxış şöbəsi;

- hamiləliyin patologiyası şöbəsi (palataları) - ümumi mamalıq çarpayılarının

30-35%-i);

- I doğum şöbəsi (ümumi mamalıq çarpayılarının 25-30%-i);

- II doğum şöbəsi (ümumi mamalıq çarpayılarının 25-30%-i);

- hamilələr, doğanlar və zahılar üçün reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsi

(palataları);

- yenidoğulmuşlar üçün reanimasiya və intensiv terapiya palataları;

- ginekoloji şöbə ( doğum evi çarpayılarının ümumi sayının 15-20%-i);

- sterilizasiya və laboratoriya şöbələri.

Bütün şöbələr müvafiq tibbi cihazlar, alətlər, qulluq əşyaları, tibbi mebel və

avadanlıqlarla təchiz olunmalıdır.

İstifadə olunmayan avadanlıq və cihazların doğum evində saxlanması

qadağandır.

Bütün şöbələrdən gətirilən istifadə olunmuş paltarlar, doğum evi (şöbəsi) цчцн айрылмыш camaşırxanada yuyulmalıdır. Yenidoğulmuşların və zahıların paltarlarının yuyulma axınına ciddi nəzarət olunmalıdır . Doğum evinin (şöbəsinin) personalı şöbələrdə cədvəl üzrə işləməlidir. Tibb işçisi tibbi müayinədən keçdikdən və qanda İİV və HbsAg yoxlanıldıqdan sonra işə buraxılmalıdıр. (Səhiyyə Nazirliyinin qüvvədə olan

müvafiq əmrinə əsasən).

3

Doğum evlərində (yaxud çoxprofilli xəstəxanaların doğum şöbələrində) mama və ginekoloji şöbələr ayrı-ayrı korpuslarda və yaxud mərtəbələrdə yerləşdirilməlidir. Bununla yanaşı, doğum şöbəsi infeksion stasionardan, camaşırxanadan və yeməkxanadan aralı olmalıdır. Qəbul-baxış blokundan ancaq hamilələr, doğan və zahı qadınlar keçə bilərlər. Ginekoloji xəstələr üçün ayrı qəbul şöbəsi olmalıdır.

Tibbi Yardımın Təşkili

шöbəsinin müdiri

4

Doğum evlərinin (şöbələrinin ) struktur bölmələrində təchizat və işin təşkili.

Qəbul-baxış şöbəsi:

Qəbul şöbəsində olmalıdır: tibb işçisi üçün masa, 2-3 stul (kətil), tərəzi,

boy ölçən, eklampsiya və ya şok əleyhinə ilk yardımda istifadə olunan dərmanlar üçün şkaf. Qəbul şöbəsində həkim mama-ginekoloq və ya mama qadından anamnez toplayır,obyektiv müayinə aparır,ümumi vəziyyətini qiymətləndirir, bədənin hərarətini ölçür, dəri örtüyünü və əsnəyi yoxlayır, nəbzini sayır,hər iki qolunda arterial təzyigi ölçür, antenatal dövrdə nəzarət edilən qadın məsləhətxanasından gətirilən мцбадиля vərəqi ilə, yaxud başqa tibb

müəssisəsindən gətirilən çıxarışla tanış olur.Hamiləlikdən əvvəl, hamiləlik zamanı, əsasən də doğum evinə (şöbəsinə) daxil olma ərəfəsində infeksion iltihabi xəstəliklərin keçirilməsi haqqında məlumat toplayır.

Hamilə və ya doğan qadında ətrafdakılar üçün təhlükəli olan xəstəlik olduqda, o bu barədə məlumatlandırılмалы və izolйаsiya olunmuş palataya yerləşdirilməlidir.

Мцбадиля vərəqəsi olmadığı halda, yaxud bu vərəqədə HBsAg,RW, İİV/ QİCS haqqında məlumat verilmədikdə hamilə bu infeksiyalara görə mütləq yoxlanılmalıdır.

Qanın ümumi müayinəsinи apаrmaq üçün ehtiyatda əşya şüşəsi, kapilyar, skarifikator və pambıq kürəciklərdən ibarət fərdi dəst olmalıdır.

Bunlar kraft-paketdə saxlanılır və istifadədən sonra dezməhlullara qoyulur, sonra isə M.S.Ş-yə verilir. Bundan başqa hemoqlobin və qan

qrupunu təyin etmək üçün müxtəlif zərdablar (o cümlədən mütləq AB (IV) qrup zərdabı), boş konteynerlər və sair lazımi əşyalar olmalıdır.

Qəbul şöbəsində divardan pasientlərin hüquqları (Əhalinin

sağlamlığının qorunması haqqında Azərbaycan Respublikasının 15.07.1997-ci il tarixli 62 saylı qanunu), döşlə əmizdirmə prinsipləri və perinatal yardımın səmərəliliyi haqqında məlumat asılmalıdır.

Hamilə və doğan qadınların pullarının və zinət əşyalarının

saxlanılması üçün böyük mamanın otağında seyf olmalıdır.

5

Müayinə otağı

Qəbul şöbəsinin müayinə otağında bütünlüklə müşəmbə ilə örtülmüş taxt, ginekoloji kreslo, 2 şkaf, yataq ağları, dəsmallar və hamilələrin

patologiyası şöbəsinə daxil olan qadınlar üçün xalatların saxlandığı şkaf olmalıdır.

Müayinə otağında arterial təzyigi ölçmək üçün cihaz (civəli və ya membranlı), stetofonendoskop, mamalıq stetoskopu, ayrıca bikslərdə altlıqlar, steril pambıq və tənzif kürəciklər, qadının təmiz şəxsi komplekti olmayan hallarda, doğan qadın üçün təmiz fərdi dəstlər (bura köynək, dəsmal, алтлыг və xalat daxildir), steril əlcəklər, rezin kateterlər və həmçinin doğuşun təcili qəbulu üçün ləvazimatlar dəsti olmalıdır.

Doğuм tarixini sənədləşdirərkən dəqiq anamnez toplanmalıdır. Anamnez topladıqdan, somatik üzvlər və sistemlərin obyektiv müayinəsindən, çəkini və boyu ölçdükdən sonra hamilə və ya doğan qadın təmiz xəstəxana əskisi və ya qadının özünün təmiz əsgisi ilə örtülmüş taxta uzandırılır və mamalıq müayinəsi aparılır: dölün vəziyyəti, mövqeyi, gəliş hissəsi təyin edilir, ürək vurğusuna qulaq asılır, 1 dəqiqə ərzində ürək vurğuları sayılır, qadının qan qrupunu və qanda hemoqlobinin səviyyəsini

təyin etmək üçün qan və sidikdə zülalı təyin etmək üçün sidik götürülür.

Obyektiv müayinənin nəticələrinin гадынын мцвафиг шюбяйя кючцрцлмясиндян сонра həkim tərəfindən doğuм tarixinə yazılması даща мягсядяуйьундур.

Yaxşı olar ki, qadın öz təmiz köynəyini, xalatını və təmiz ev ayaqqabılarını (başmaqlarını) geyinsin. Öz paltarları olmadıqda qadına təmiz xəstəxana paltarı verilir. Qadının şəxsi əşyalarını ya onu müşayiət edən şəxslər götürür, ya da bu əşyalar iki ədəd pambıq parçadan tikilmiş torbaya (ikinci torba ayaqqabı üçündür) qoyulub anbara təhvil verilir.

Doğum evinin bütün şöbələrində qadına öz paltarları çirkləndikcə dəyişmək şərtilə paltarlarından istifadə etməyə icazə verilir.

Hamilə və ya doğan qadın: - qanaxma (normal yerləşmiş ciftin vaxtından əvvəl ayrılması, cift gəlişi,

uşaqlığın cırılma təhlükəsi və ya cırılması); - hemorragik şok;

6

- doğuşда dölün köndələn vəziyyəti ilə daxil olarса, onları həkimin və ya mamanın müşayiəti ilə dərhal xərəkdə əməliyyat otağına köçürmək lazımdır.

Qəbul şöbəsində aşağıdakı sənədlər olmalıdır:

Daxil olan hamilələrin, doğаn qadınların və zahıların qəbul jurnalı; - бit əleyhinə preparatlarla işlənmə jurnalı; - яsaslı təmizləmə cədvəli və журналы; - иmtina edilən qadınların qeydiyyatı üçün jurnal. Bu jurnallar kənar şəxslər üçün əlçatmaz yerdə saxlanılmalıdır.

Sanitariya buraxıcısı

Hamilələr və doğan qadınlar lazım gələrsə sanitar işləmədən keçirиr, duş qəbul edirlər. Duş otağında döşəmədə rezin xalça olmalıdır.

Baxыş otağından tibbi personalın müşayiəti ilə qadın doğuş blokuna və ya hamiləliyin patalogiyası şöbəsinə ötürülür.

Hamiləlяр və doğan qadınlarda yoluxucu və iltihabi xəstəliklərin əlamətləri, uzunmüddətli susuz dövr və ya onların infeksion xəstələrlə

təmasda olması müəyyən edilərsə, onlar bu barədə məlumatlandırılır və izolyasiya olunmuş palatalara hospitalizə olunurlar.

Hamiləliyin patologiyası şöbəsi

Hamiləliyin patologiyası şöbəsi həm mamalıq patologiyası, həm də

ekstragenital patologiyası olan hamilələrə ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım göstərir.

Hər bir hamilə qadın üçün fərdi olaraq doğuşa hazırlıq və doğuşun aparılması

taktikası hazırlanır. Somatik patologiyalı bütün hamilələr mütləq terapevt

tərəfindən konsultasiya olunurlar (lazım olarsa, dar mütəxəssislər dəvət

olunurlar).

Məsləhətçilərin siyahısı müəssisənin rəhbəri tərəfindən təsdiq olunur.

Hamiləliyin patologiyası şöbəsi aşağıdakыlardan ibarətdir:

1. hamilələr üçün palatalar;

2. intensiv terapiya palataları(palatası);

3. manipulyasiya otağı;

4. proseduralar üçün ayrılmış otaq.

Hamiləliyin patologiyası şöbəsi elə yerləşməlidir ki, hamilə qadınlar

doğum evinın digər şöbələrinə daxil olmadan mamalıq şöbələrinə keçə bilsinlər.

7

Hamiləliyin patologiyası şöbəsinin iş rejimi somatik stasionarın iş rejiminə

bərabər tutulur.

İntensiv terapiya palatası

Palatada funksional çarpayı, çarpayıyanı dolabça, sudno, sudno üçün altlıq,

damcısalan üçün ştativ, lazımi medikamentlərlə təçhiz olunmuş şkaf, şprislər,

iynələr, üzərində diltutan, ağızgenişləndirən, laringoskop goyulmuş alətlər üçün

stol olmalıdır. Palatada xəstə varsa, çarpayının yanında narkoz aparatı olmalıdır.

Eklampsiyalı qadın üçün fərdi tibbi post təşkil olunmalıdır. Cihazların, tibbi

alətlərin işlənməsi qüvvədə olan təlimatlara uyğun aparılmalıdır.

Manipulyasiya otağı

Manipulyasiya otağında hamilələrin xarici və daxili (uşaqlıq yolunda)

mamalıq müayinəsi, kiçik mamalıq əməliyyatları aparılır. Bura uşaqlıq yolunda

müayinə aparmaq üçün ginekoloji kreslo, 1 şkaf, 2 stol, 1 stul, taxt, dolabça,

arterial təzyiqi ölçmək üçün cihaz, çanaqölçən, santimetr lentləri, stetoskoplar,

termometrlər qoyulur.

Şkafda istmiko-servikal çatışmazlıqla əlaqədar əməliyyat üçün dəst

(uşaqlıq yolu güzgüsü, qaldırıcı, 2 sıxac, kiçik dişcikli sıxaclar, anatomik və

cərrahi pinsetlər - hərəsindən 2 ədəd, düz və uzun əyri qayçılar, iynətutan,

skalpel, müxtəlif ölçülü tikiş iynələri), tikiş materialı, tikişləri sökmək üçün dəst

(anatomik və cərrahi pinsetlər, qayçı, qövsləri çıxarmaq üçün pinset) saxlanılır.

Uşaqlıq boynunun və uşaqlıq yolunun işlənməsi üçün kiçik tamponlar steril

biksdə saxlanılır. Biksin sterilizasiya olunma tarixi və biksin açıldığı tarix

göstərilməlidir.

Hamilələrə daxil olduğu gün göstəriş olduqda uşaqlıq yolunun müayinəsi

aparılır. Cift gəlişinə şübhə olduqda uşaqlıq yolu müayinəsi apararkən əməliyyat

otagı əməliyyata hazır olmalıdır. Burada birdəfəlik altlıqlardan istifadə

olunmalıdır.

Prosedura otağı

Prosedura kabinetində müayinə üçün qanın götürülməsi, inyeksiyalar,

venadaxili yeritmələr, qanköçürmə kimi invaziv tədbirlər (qadına yataq rejimi

göstəriş olmadığı hallarda) aparılır.

8

Prosedura otağında 2 şkaf, 2 stol, 1 stul, taxt, miksturaları, məlhəmləri, qan

qrupunu təyin etmək üçün zərdabları və s. saxlamaq üçün soyuducu,qanköçürmə

üşün ştativ, 2A siyahısından olan medikamentlər üçün seyf yerləşdirilir.

Şkafın birində medikamentlər və dərmanları paylamaq üçün emallı sinidə

menzurkalar saxlanılır, ikinci şkafda qan qrupunu təyin etmək üçün boşqablar,

Petri kasaları, su termometri, 3-4 Koxer sıxacı, qanköçürmə üçün steril sistemlər

saxlanılır.

Stolun birində daxilində steril pambıq və tənzif kürəciklər, maskalar,

altlıqlar olan bikslər, steril şprislər və iynələr yerləşdirilir. İkinci stol isə

qanköçürmə və s. zamanı istifadə olunur.

Prosedura otağında steril materiallı bikslərin üzərində sterilizasiya olunma

tarixi, biksin açılma tarixi və vaxtı qeyd olunmalıdır. QİÇS-in profilaktikası

üçün dərman qutusu, qan yuyuntuları və qanlı tamponlar üçün nişanlanmış

qablar olmalıdır.— 1:5 dezinfektantla işləmə

Prosedura otağında:

- əsaslı təmizləmə cədvəli və jurnalı;

- kvarslama jurnalı olmalıdır.

Mamalıq şöbəsi

Çarpayıların sayından asılı olaraq bir və ya iki mamalıq şöbəsi ola bilər. (I mamalıq şöbəsi və II mamalıq şöbəsi) Hər iki şöbə identikdir, doğuş qəbulu və zahılıq dövrünü aparmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Ətrafdakılar üçün təhlükəli infeksiyanın klinik simptomları aşkar

edilən qadınlar izolyasiya edilmiş palatalara yerləşdirilirlər. Mamalıq şöbəsi doğuş zallarından (doğuş palatalarıндан), zahılıq

palatalarından, infeksiyalı qadınlar üçün izolyasiya edilmiş palatalardan, əməliyyat blokundan və həmçinin sanitar otaqlardan ibarətdir.

Doğuş palataları (doğuş zalları)

Doğuş zalında personal aseptika və antiseptika qaydalarına riayət edərək

işləyir. Doğuш zallarında yaxşı təbii və süni işıqlandırılma olmalı, havanın

temperaturu 26 dərəcədən aşağı olmamalı (termometrin olması vacibdir), qapıları

bağlı olmalıdır.

9

Doğuш blokunda aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:

a) sudnoların yuyulması və dezinfeksiyası üçün, müşəmbələrin yuyulması və

dezinfeksiyası üçün отаглар; b) ciftlərin müvəqqəti saxlanılması üçün soyuducu.

Fərdi doğuш zalında taxt, doğuş qəbul etmək üçün çarpayı, steril bikslər

üçün дайаг, alətlər üçün stol, medikamentlər və alətlər üçün şkaflar, vintli kətil,

1-2 stul, səyyar reflektor, ehtiyat işıq, damcısalan üçün ştativ olmalıdır.

Bütün inventarın səthi asan işlənə bilən olmalıdır.

Doğuş zalında elektrosorucu, narkoz aparatı, damcısalan üçün 2-3 ştativ, əlavə işıqlanma üçün səyyar reflektor, istifadə edilmiş materialı toplamaq üçün 2 emallı ləyən, avadanlığın və bərk inventarın, sukeçirməyən önlüklərin işlənməsi üçün qapaqla örtülü, nişanlanmış емаллы və ya plastmas qabда dezinfeksiyaedici məhlul olmalıdir.

Dezinfeksiyaedici işləmə üçün əsgi bir dəfə istifadə olunur, yuyulur,

qurudulur və quru vəziyyətdə saxlanılır.

Bütün qablar nişanlanmalı, bikslərə birkalar bağlanmalıdır.

Anestezioloji və reanimasion yardım üçün lazımi ləvazimat, veneseksiya,

körpücükaltı venanın punksiyası, spinal, epi- və peridural anesteziya üçün steril

dəstlər ayrıca saxlanılmalıdır.

Bundan başqa Solovyov üsulu ilə qan qrupunun və uyğunluğun təyini üçün

boşqab, Petri kasası( zərdab dəsti soyuducuda saxlanılır), qanköçürmə üçün steril

sistemlər, Li-Uayt üsulu ilə qanın laxtalanma müddətini yoxlamaq üçün 2-4 sınaq

şüşəsi, qan götürmək üçün 5-6 flakon, şprislər, iynələr, kip tıxaclı şüşə

flakonlarda 5%-li yod və ya 1%-li yodonat məhlulu ,700-li və 960-li etil spirti,

qayçı, leykoplastır, tullantılar üçün qab olmalıdır.

Dərmanlar üçün nəzərdə tutulmuş şkafın bir rəfində qanaxmalar zamanı

təcili yardım üçün vacib olan bütün medikamentlər, ikinci rəfdə hestozlarda,

üçüncü rəfdə ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkən qadınlarda qan dövranı

pozğunluğunda istifadə olunan dərmanlar yerləşdirilir.

Əlçatan yerdə daxilində steril altlıqlar, əsgilər, steril tənzif kürəciklər, xalatlar, rezin kateterlər olan bikslər, daxilində 3 kornsanq, 3-4 gülləvari maşa branşı( amniotomiya üçün), uzun əyri qayçı, uşaqlıq yolu güzgüsü və

qaldırıcı, böyük küretka (doğuşdan sonra uşaqlığın instrumental reviziyası üçün), 1-2 Koxer sıxacı, 2-3 metal kateter, steril şprislər,iynələr, içində 5%-li

10

yod olan genboğazlı, kip tıxaclı şüşə banka, 70о-ли spirt, flakonda steril vazelin yağı, steril əsgiyə bükülmüş kornsanq олмалыдыр.

Doğuш zallarında ( palatalarında) oksigen xətti olmalıdır.

Doğuş zalları doğuş qəbulu dəstləri ilə təchiz olunmalıdır. Bu dəstlərə

daxildir:

- doğan qadın üçün: köynək, döşəkağı, altlıq əsgi, baxillər, kateter, pambıq

kürəciklər;

- mama üçün: xalat, əlcəklər, papaq, gözün müdafiəsi üçün vasitələr. Həkim və

mama üçün təmiz respiratorlar(hər biri üçün ayrılıqda);

- yenidoğulmuş üçün: paltar və ya bələk əsgiləri.

Yenidoğulmuş üçün evdən gətirilən paltar daha məqsədəuyğundur (pambıq

parçadan, təmiz və ütülü).

Göbək ciyəsinin ilkin işlənməsi üçün dəst 2 sıxacdan, qayçıdan və steril

kürəciklərdən ibarətdir.

Göbək ciyəsinin ikincili işlənməsi üçün dəst qayçıdan, qövslər üçün

sıxacdan, 2 qövsdən, 1 mm diametrli və 15 sm uzunluqda ipək liqaturadan, steril

rezin həlqələrdən,steril kürəciklərdən ibarətdir.

Zahı üçün dəstə daxildir: - uşaqlıq boynuna baxmaq üçün alətlər (lövhəvari geniş uzun güzgü, böyük

qaldırıcı, 3 abortsanq, 1 kornsanq, 1 Koxer sıxacı); - uşaqlıq boynunun, uşaqlıq yolunun, aralığın cırıqlarını tikmək üçün alətlər

(iynəsaxlayan qayçı, pinsetlər, uşaqlıq boynunu tutmaq üçün sıxaclar, güzgülər);

- rezin vakuum ekstraktor.

Dəstlərin sayı doğuş blokunda sutka ярзиндя qəbul olunan doğuşların

sayının orta göstəricisinə uyğun olur. Yenidoğulmuşlar üçün isidicili reanimasiya stolu dezinfektantlarla və

əsgi ilə işlənir.

Mərkəzləşdirilmiş oksigen təchizatı olmadıqda palatadan kənarda

quraşdırılmış oksigen balonlarından istifadə olunur.

Doğuш zallarında aşağıdakı təmizlik prinsiplərinə ciddi riayət olunmalıdır:

11

- təmiz əllər + steril əlcəklər;

- təmiz aralıq nahiyəsi ( təmiz su ilə yumaq olar,dezinfeksiyaedici məhlullardan

istifadə etmək məsləhət görülmür);

- doğuşu qəbul etmək üçün təmiz səth(doğuş stolunun sabunlu su ilə əsaslı

surətdə yuyulması), birdəfəlik altlıq, qadının özünə məxsus olan təmiz ağ, əgər

qadında yoxsa, stasionara məxsus steril ağ və ya birdəfəlik mamalıq dəsti

- göbək ciyəsi ayrılanda sterillik(doğuş zamanı və göbək ciyəsi işlənən zaman

steril alətlər və sarğı materiallarından istifadə);

- yenidoğulmuşa qulluq zamanı təmizlik (tibb personalı üçün steril əlcəklər).

Göbək ciyəsinin güdülü qurumaq və sağalmaq üçün açıq qalmalıdır. Güdülün xüsusi işlənməsi tələb olunmur.

Doğuş zalında yenidoğulmuşu doğuşdan sonrakı ilk 30 dəqiqə ərzində ananın sinəsinə qoymaq lazımdır (əks-göstəriş olmadıqda).

Doğuş fərdi doğuş zalında aparılmalıdır. Doğuş zalının qapısını daima bağlı saxlamaq lazımdır.Şöbənin

doğuşda bilavasitə iştirak etməyən personalına doğuş palatasına daxil olmaq qadağandır.

Uşaqlığın yığılması üçün buzdan istifadə etmək məsləhət görülmür.

Ananı və uşağı doğuş zalından zahılıq palatasına keçirərkən hipotermiyanın xüsusi zərərini nəzərə alaraq, yenidoğulmuşun soyumasının qarşısını almaq üçün tədbir görmək lazımdır. Ən səmərəli üsul yenidoğulmuşun ananın sinəsi цстцндя isti örtük altında köçürülməsidir.

Sanitar-epidemioloji rejimə görə şöbə müdiri və baş mama məsuliyyət daşıyır (vəzifə borcuna müvafiq olaraq).

Hər bir fərdi doğuş otağı doğuş qəbul etmək və mamaliq əməliyyatlarını

yerinə yetirmək üçün lazım olan bütün ləvazimatlarla təchiz olunmalıdır.

Zahılıq şöbəsi

Mamalıq şöbəsinin zahılıq (doğuşdan sonrakı) palatalarının sayı şöbədəki

çarpayıların sayından asılıdır. Şöbədə aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:

- Müayinə otağı: zahı qadınlara ginekoloji kresloda baxış keçirilir və xarici

cinsiyyət üzvlərinin tualeti aparılır;

- Manipulyasiya otağı;

- Vaksinlərin saxlanılması üçün otaq (soyuducu ilə);

- Yeməkxanadan yeməyi paylamaq üçün otaq;

- Duş otağı;

12

- Sudnoların yuyulması və zərərsizləşdirilməsi üçün əlavə çanağı olan sanitar

qovşağı;

Mamalıq şöbələrinin bütün zahıliq palatalarında iş zahı qadının öz körpəsi

ilə birgə qalması prinsipinə uyğun təşkil olunmalıdır. Yenidoğulmuş xəstələndiyi

təqdirdə o, ixtisaslaşdırılmış yardımın ikinci mərhələsinə, yəni anası ilə birgə

yenidoğulmuşların patologiyası şöbəsinə (YPŞ) köçürülür.

Psixozlu zahı qadınların yanında daima yaxın adamları və ya tibb personalı

olmalıdır.

Ana zahılıq palatasına daxil olduqdan sonra ümumi müayinə aparılır,nəbzi

sayılır, bədən temperaturu və arterial təzyiqi ölçülür, uşaqlığın yığılmasına və

doğuşdan sonrakı ifrazatların-loxilərın miqdarına nəzarət edilir.

Doğuşdan sonrakı ilk 8 saat müddətində zahı qadın vaxtaşırı sidik kisəsini

boşaltmalıdır, çünki dolmuş sidik kisəsi hipotonik uşaqlıq qanaxmasına səbəb ola

bilər. Bir sıra hallarda kateterizasiya lazım gələ bilər, lakin imkan daxilində

kateterizasiyadan çəkinmək lazımdır, çünki infeksion ağırlaşmalara səbəb ola

bilər.

Zahı qadına doğuşdan bir neçə saat sonra qalxıb gəzməyi təşviq etmək

lazımdır. Erkən aktivləşmə uşağa qulluqda ona yardım edəcək.

İzolyasiya olunmuş palatalar.

Bu palatalar ətrafdakılar üçün təhlükəli yoluxucu xəstəliklərin (açıq

formalı vərəm, KRVİ) klinik simptomu olan doğan qadınlar və zahılar üçün

nəzərdə tutulmuşdur. İzolyasiya olunmuş palatada 1 qadın yerləşdirilir. Körpəni

ayrı palataya köçürürlər.

İzolyasiya olunmuş palataya köçürülmə xüsusi dəftərdə qeyd olunmalı,

hospitalizasiyanın və köçürülmənin səbəbi göstərilməlidir.

İnfeksion ağırlaşmaların profilaktikası

İnfeksiya ehtimalını minimuma endirmək üçün zahı qadının şəxsi gigiyena

qaydalarına riayət etməsi vacibdir. Körpəyə qulluqdan əvvəl müntəzəm olaraq

əllərin yuyulması vacibdir.

Ana aralıq nahiyəsini, xüsusilə sidik ifrazından və defekasiya aktından

sonra təmiz saxlamalıdır.

Zahı qadın doğuşdan sonra meydana çıxa bilən infeksiya əlamətlərinə

diqqət yetirməlidir. Döş gilələrinin quru və təmiz saxlanılması, körpəyə döş

verməyin texnikasına düzgün riayət etmək gilələrin zədələnməsinin və çatların

13

əmələ gəlməsinin, süd vəzilərinin infeksiyalaşmasının qarşısını alır. Süd

vəzilərinə və gilələrə krem, məlhəm, losyon çəkməyə ehtiyac yoxdur.

Əgər evdən gətirilən ağlar lazımi qədər təmiz deyilsə, stasionarın təmiz

ağlarından istifadə etmək olar.

Əməliyyat bloku

Əməliyyat bloku stasionarın struktur bölməsi olub, mamalıq şöbələri və

boks palatalarından ayrı yerləşən və cərrahi əməliyyatlar aparmaq üçün nəzərdə

tutulan otaqlar kompleksidir.

Əməliyyat blokuna daxildir:

- əməliyyatönü otaq;

- əməliyyat otağı;

- material otağı;

- personalın xüsusi və iş paltarı üçün qarderob;

- cihazların və avadanlığın yerləşdirildiyi otaq;

- baş əməliyyat bacısının otağı.

Əməliyyat bloku stasionar bakterisid şualandırıcılar və ya sorma гabiliyyətinə нисбятян hava axınının üstün olduğu ventilyasiya qurğuları ilə təchiz olunur.

Rütubətli iş rejimi olan otaqlara, həmçinin aşağıdakı nəm yığışdırmalara məruz qalan (əməliyyat, əməliyyatönü, sarğı, narkoz,

reanimasiya zonaları, bundan əlavə duşxanalar, ayaqyolular, çirkli paltarları çeşidləmə üçün otaqlar) divarlara tam hündürlüyü boyu şirli plitələr və ya başqa nəmliyədavamlı materiallarдан üz çəkilməlidir. Bu otaqların tavanları suyadavamlı (yağlı) boyalarla rənglənməlidir.

Döşəmələr suburaxmayan materiallarla örtülməli, əməliyyat, narkoz,

əməliyyatюnü otaqlarda və s. döşəmə odadavamlı, antistatik (mərmər, plitələr və

s.) olmalıdır.

Əməliyyat otaqlarını bir-birinin üstündə yerləşdirən zaman (müxtəlif

mərtəbələrdə), infeksiyalı qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş əməliyyat otağını

təmiz əməliyyat üçün nəzərdə tutulmuş əməliyyat otağından aşağıda

yerləşdirmək lazımdır.

Əməliyyatda iştirak etməyən və xüsusi geyimi olmayan heyyətə əməliyyat

blokuna daxil olmaq qadağan olunur. Heyyətə əməliyyat blokunda şəxsi

ayaqqabıda gəzməyə icazə verilmir.

14

Cərrahlar, əməliyyat bacıları və əməliyyatda iştirak edən şəxslər əməliyyatdan əvvəl əməliyyat paltarını (pijama, başmaq, papaq) geyir, əməliyyatönц otaqda maska taxır, baxil və ya bu məqsəd üçün nəzərdə tutulan asan yuyulaн materialdan hazırlanmış ayaqqabı geyinir, əllərini işləyir, əməliyyat otağında əməliyyat bacısı tərəfindən steril biksdən verilən

steril xalat və əlcəklər geyirlər. Əməliyyatda iştirak edən şəxslər mцdafiə vasitəsi kimi eynək taxırlar.

Steril alətlər üçün ayrılmış stolun üstünə əməliyyatdan qabaq steril mələfə salınır və üzərinə steril alətlər yerləşdirildikdən sonra steril mələfə ilə örtülür.

Sarğı materialı, əməliyyat gedişində istifadə olunan paltarlar qapaqlı və

içərisində müşəmbədən hazırlanmış torbalar olan xüsusi ayrılmış və nişanlanmış

qablara yığılır.

Əməliyyat otağından qadınlar intensiv terapiya palatasına və ya əməliyyatdan sonraкы palataya daxil olarkən çarpayını, çarpayıнын yanındakı dolabçanı dezinfeksiyaedici məhlulla işləyirlər. Çarpayıны təmiz yataq ləvazimatları ilə низама салырлар.

Əməliyyat blokunun, sarğı palatasının, reanimasiya və intensiv terapiya

şöbələrinin yığışdırılmasını yaş yolla gündə 2 dəfədən az olmamaqla həyata

keçirirlər. Həftədə bir dəfə əməliyyat blokunun və sarğı otaqlarının əsaslı

təmizlənməsini həyata keçirirlər.

Əməliyyatönü otaqlar

Əməliyyatönü otaqların avadanlıqları: 2 dolabça, 2 stol, cərrahların

əllərinin işlənməsi üçün üstündə emal olunmuş ləyənlər yerləşən дайаг, qan və

qanəvəzləyicilərin saxlanması üçün soyuducudan ibarətdir.

Hər əməliyyatdan sonra dezinfeksiyaedicilərdən istifadə etməklə əsaslı

təmizləmə işləri aparmaq lazımdır.

Əməliyyat blokunun daxilində anеstezioloji xidmət üçün otaq olmalıdır.

Otaqda tənəffüs və narkoz avadanlığının distillə edilmiş su ilə isladılması,

yuyunması və yaxalanması üçün tutumlar dəsti saxlanılmalıdır.

Əməliyyatönü otaqda əlüzyuyanın yanındakы, dolabçanın üstündə iчərisində əllərin yuyulması üçün steril fırça olan emal olunmuş qapaqlı

qazan, steril əskiyə bükülmüş dırnaq qayçısı və kornsanq yerləşdirilir.

15

Əllərin yuyulması üçün sabundan istifadə olunur və sonradan onlar antiseptiklə işlənir. Boşluq mamalıq əməliyyatı üçün 2-3 dəstdən az olmamaq şərti ilə alət və materiallar, həmçinin yenidoğulmuşda əvəzedici qan köçürmə

aparmaq üçün 1-2 dəst alət olmalıdır. Bikslərin doldurulmasını qüvvədə olan normativ sənədlərə müvafiq aparmaq lazımdır.

Əməliyyat otağı

Avadanlıq əməliyyat masasından, alətlər üçün 2 masaдан (birində əməliyyat vaxtı zəruri olan bütün avadanlıq, cərraha yaxın olan digər səyyar masanın üzərində əməliyyatın cari mərhələsində zəruri olan bütün avadanlıq yerləşdirilir), narkoz və tənəffüs aparaturasından, monitordan, elektrokardioqrafdan, elektrosorucudan (vakuum-ekstraktordan), koaqulyatordan, defibrillyatordan və s., sistemlər üçün ştativdən, bir neçə

kətildən, əlavə işıqlandırma üçün dirəkli səyyar reflektordan, materialların istifadəsi üçün ləyənlərdən, yenidoğulmuş üçün müşəmbə döşəklə təmin olunmuş bələmə masasından və yenidoğulmuşun ağciyərlərinin süni ventilyasiyası üçün aparatdan ibarətdir. Xüsusi şkafda steril şprislər, iynələr, içərisində ipək sap, ketqut olan geniş boğazlı вя tıxacla кип bağlanmış банкалар, ampulada ketqut, uşağlığın yığılması üçün vasitələr, steril məhlullar (Natrium xloridin izotonok məhlulu, 5% qlцkoza ) 2-5%-ли yod, 700-li etil spirti olmalıdır.

Əməliyyatı otağında anestezioloq-reanimatoloq üçün hərəki siyirmələri olan masanın olması lazımdır. Ümumi anesteziyanın və reanimasiya tədbirlərinin («Kiçik əməliyyat otağı» bölмясиnə bax) keçirilməsi üçün masanın siyirmələrində dərmanlar, inhalyasiya narkozu üçün anestetiklər (heqsenal, natrium tiopental, anesteziya və reanimasiya həkiminin masasında ola bilər), inhalyasiya anestetiklərи-ftorotan işıqdan qorunmuş yerdə saxlanılmalıdır.

Əməliyyat otağı oksigen və oksidləşmiş azotun verilməsi ilə təmin

olunmalıdır. Mərkəzləşdirilmiş oksigen verilmədikdə xüsusi ayrılmış bir yerdə tutqac və oyuqlu dayaqla təchiz olunmuş oksigen balonu quraşdırılmalıdır. Balon boyanmalı və rezin qoruyucu halqalara (3 halqadan az olmamaqla), qapaqa və reduktora malik olmalıdır.

Dezinfeksiyadan sonra üstü steril mələfə ilə örtülmüş azot balonlarını cərrahiyyə otağında saxlamaq olar. Böyük əməliyyat otağında

yenidoğulmuşlara əvəzedici qan köçürmə üçün stol və xüsusi alət dəsti olmalıdır. Cərrahiyyə sahəsinin işlənməsi üçün 70°-li spirt, 5%-li yod, 1%-li yodonat və xlorщeksidin biglцkonat istifadə olunur (steril tamponla 2 dəfə

16

silmək şərti ilə). Qarın boşluğunun tikilməsindən əvvəl əməliyyat otağının tibb bacısı bütün alətləri və tənzif salfetləri sayır və cərraha məlumat verir.

Tikiş materiallarının saxlanılması.

Fabrikdə istehsal olunmuş, birdəfəlik steril tikiş materiallarından istifadə

olunmalıdır. Əks halda kerqutdan istifadə edilməlidir. Ketgut yodun 2%-li spirtli

məhlulunda tixacla qapanmış xüsusi şüşə bankada, ipək və kapron isə ayrı-

ayrılıqda 70°-li spirtdə xüsusi tixaclı bankalarda saxlanılır.

Əməliyyat otağında hərarət 22-26° C və nəmlik 50% səviyyəsində

saxlanılmalıdır. Cərrahiyyə əməliyyatı bitdikdən və təmizlik işləri aparıldıqdan

sonra otaq açarla bağlanmalıdır. Axşam və gecə vaxtlarında ümumi əməliyyat

bloku açarla bağlanır və açar saxlanılmaq üçün növbətçi əməliyyat tibb bacısına

verilir.

Tibb alətlərinin sterilizəönü işlənməsiни mərkəzləşдирилmiş sterilizasiya şöbələrində aparmaq məsləhət görülür.

Əməliyyat blokunun sanitar otağları aşağıdakı yerlərdən ibarətdir: a) çirkli ağların müvəqqəti saxlanılması yeri (6 kv.m. az olmamaq şərti ilə); b) təmiz ağlaрыn saxlanılması üçün aнbar (6 kv.m. az olmamaq şərti ilə); c) təmizlik üçün istifadə olunan əşyaların saxlanılması üçün aнbar (4 kv.m.

az olmamaq şərti ilə).

Anesteziologiya və reanimasiya şöbəsi.

Anesteziologiya və reanimasiya şöbəsi doğuş şöbəsinin nəzdində təşkil

olunur və əsas vəzifələri aşağıdakılardan ibarətdir:

- cərrahi əməliyyat, doğuş, diaqnostik və müalicə proseduralarının icrası zamanı

ümumi anesteziyanın aparılması üçün kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi.

- xəstəlik, cərrahi müdaxilə və ya hər hansı başqa səbəbin nəticəsi kimi həyatı

vacib orqanların fəaliyyətinin bərpa olunması və stabilləşməsinə yönəldilən

kompleks tədbirlərin təşkili.

Şöbənin əsas vəzifələrinə müvafiq olaraq personal:

- göstərişə əsasən hamilə və zahılara hamiləliyin fəsadlaşmaları, ekstragenital

xəstəliklər və həmçinin, cərrahi əməliyyatdan sonrakı dövrdə intensiv terapiya

aparır;

- ümumi və reqionar anesteziyanın daha optimal üsulunu müəyyənləşdirir;

17

- cərrahi müdaxilələr, doğuşlar, diaqnostika və müalicəvi proseduralar zamanı

əməliyyatönü hazırlığı, ümumi və reqionar anesteziyanı həyata keçirir;

- narkozdan sonrakı dövrdə həyati vacib orqanlarını funksiyasının stabilləşməsinə

qədər xəstələrin vəziyyətinə nəzarət edir.

Anesteziya və reanimasiya şöbəsi aşağıdakılarla təmin olunmalıdır:

- xüsusi tibbi avadanlıq və cihazlar;

- anesteziya, reanimasiya və intensiv terapiyanın mükəmməl aparılması üçün

kifayət qədər dərmanlar, transfuzion vasitələr;

- anestezioloji vərdişlərin təkmilləşdirilməsi üçün vəsaitlə təçhiz olunmuş otaqlar;

- avadanlığın, dərmanlatrın, transfuzion vasitələrin və yataq ağlarının saxlanıl-

ması üçün otaqlar.

Reanimasiya və intensiv terapiya palataları xüsusi avadanlıq, müasir

diaqnostika vasitələri, o cümlədən həyati vacib orqanların süni surətdə

saxlanılması və nəzarəti üçün lazımi avadanlıga malik olmalıdırlar.

Keysəriйyə əməliyйatыndan sonra qadınlar uşaqları ilə birgə olmalıdırlar.

Yenidoğulmuşlar əməliyyat otağında ikən ananın döşünə qoyulmalıdırlar.

Reanimasiya şöbəsində yenidoğulmuşların rahatlığının, tezliklə mühitə

uyğunlaşmasının, öz tələbinə görə döşlə əmizdirilməsinin təmini üçün onların

imkan daxilində ana ilə birgə olmaları vacibdir.

Müdiriйyətin icazəsi ilə yenidoğulmuşlara qulluq yaxınlarının iştirakı ilə tibb işçiləri tərəfindən едилир.

Bütün şöbələrdə təmiz paltarlar saxlamaq üçün ləmələrlə təmin olunmuş otaqlar nəzərdə tutulmalıdır.

Təmizlik üçün istifadə olunan inventar nişanlanmalı və təyinatı üzrə istifadə olunmalıdır. Əskilər istifadə olunduqdan sonra yuyulmalı,

qurudulmalı və xüsusi yerlərdə saxlanılmalıdır. Təmizlik üçün istifadə olunan inventar (döşəmə taxtası, vedrə, əski) bir yerdə saxlanılmalıdır. Çirkli paltarlar xüsusi müşəmbə kisələrə yığılmalı və xüsusi ayrılmış otaqlarda saxlanılmalıdır. Şöbədə palataların boşalmasından asılı olmaqla yanaşı, həftədə 1 dəfəдян az olmayaraq təmizləmə işləri aparılmalıdır.

Qohumların gəlişi zamanı təmizliyə riayəт olunmalıdır.

18

Zahıların stasionardan evə yazılması.

Doğuşdan sonrakı dövr fəsadsız keçdikdə profиlaktik peyvəndlər aparıldıqdan sonra zahı qadın evə yazılır. Evə yazılmazdan əvvəl qadın

zahılıq dövrünün эiэiyenası, baş verə biləcək fəsadların əlamətləri zamanı təxirəsalınmadan həkimə müraciətin vacibliyi, döşlə əmizdirmənin üstünlikləri, növbəti hamiləlik arasında 3-4 il fasilənin verilməsinə riayət edilməsi, arzuolunmaz hamiləlikdən qorunma üsulları barədə məlumatlandırılır. Hamiləlik və zahılıq dövrü fəsadlaşanda zahı qadının və yenidoğulmuşun vəziyyətindən asılı olaraq evə yazılma fərdi həll edilir. Ağır somatik patologiyası olan zahı qadınlar ixtisaslaşdırılmış yardım almaq üçün çoxprofilli xəstəxanaların müvafiq şöbələrinə köçürülməlidirlər.

Zahı doğuşun baş verdiyi müəssisədən evə yazılarkən, qadın məsləhətxanasına və uşaq poliklinikasına xəbər verilməlidir.

Tibbi Yardımın Təşkili

шöbəsinin müdiri

19

Доьушларын апарылмасынын мцасир принсипляри

1987-ъи илдя ана вя перинатал хястяликлярин вя юлцмляринин эюстяриъиляринин ендирилмяси мягсяди иля ЦСТ, УНИCЕФ, УНФPА вя Цмцмдцнйа Банкы «Тящлцкясиз Analыq» тяшяббцсц иля чыхыш етдиляр.

Бу anlayış юзцндя гадынын доьушдан габагкы, доьуш заманы, доьушдан сонракы физики, ягли вя сосиал рифащыны ъямляшдирир ки, бу да дцнйайа эяляъяк кюрпянин саьламлыьыны тямин едир.

Стасионара дахил олан гадын вя ону мцшайият едян йахынлары сюзцэедян мцяссисянин сийасяти, апарылан тядбирляри вя мювъуд гайдаларла таныш олмалыдырлар. Щямчинин, гадына вя йахынларына онун стасионара дахил оларкян щансы вязиййятдя олдуьу barяdя там мялумат верилмялидир.

Тибби персонал партнйора (tяrяfmüqaбilinя) мцшащидя етмя баъарыьыны вя доьан гадына йардым етмяйи юйрятмялидир. Доьуш заманы доьан гадынлары тяк гоймаг олмаз. Доьушларын апарылмасынын ясас принсипляри - Щамилялийин физиоложи эедиши заманы мамалыг йардымынын демедикализа-

сийасы; - Доьуш заманы физики вя психоемосионал йардымын тямин едилмяси (доьуш

заманы партнйорун, йяни доьан гадын тяряфиндян сечилмиш йахын адамларындан биринин иштирак етмяси);

- Доьуш просесиндя вертикал вязиййятин цстцнлцйцнцн изащ едилмяси иля азад вязиййятин сечими;

- Доьан гадынын доьуш планына фяал cəlb едилмяси;

- Гадына вя партнйора истянилян мялуматын верилмяси; - Мяхфилийин горунмасы мягсяди иля гадынын изолйасийайа мцмкцнлцйц

щцгугунун тямин едилмяси; - Партограммадан истифадя; - Доьуш заманы тямиз мцщитин тямини; - Гадынларын вя йени доьулмуш кюрпялярин шяхси эейимлярдян истифадяси;

Doğuşun birinci dövrünün idarə olunma prinsipləri

Doğuşun birinci дюврцнцн апарылмасынын ясас принсипляриндян бири доьуш просесини мцшащидя етмяк вя онларын нормал эедишdən кянара чыхмаларыны вахтында ашкар етмякдир. Гадына айаг цстя дурмаг, эязишмяк, отурмаг, дизи цстя дайанмаг вя йа чюмяляряк отурмаг- бир сюзля, онун цчцн ращат олан

20

вязиййяти сечяряк азад щярякят щцгугу верилмялидир. Доьуш заманы вязиййятин азад сечими гадына аьрыларын йцнэцл кечирилмясиндя кюмяклик едир. Яэяр гадын доьушун биринъи дюврцндя архасы цстя узанмаьа цстцнлцк верирся, onda сиз ашаьы бош венанын синдрому баш вермясин дейя она сол тяряфя чеврилмяйи тяклиф етмяйи УНУТМАМАЛЫСЫНЫЗ!

Доьушун аьрысызлашдырылмасы

Doьuш zamanı qadının hiss etdiyi aьrının sяviyyяsi onun emosional

vяziyyяti vя mяlumatlandırılmasından asılıdır. Qadın яэяr bошalmıш

vяziyyяtdяdirsя, az aьrı hiss edir, personal tяrяfindяn daimi qayьılı dяstяk verilirsя, qorxu hiss etmir.

Geniş tяtbiq edilяn narkotik analgetiklяrin bяzilяri (promedol, petidin) müяyyяn qusurlara malikdir (doьuш fяalliyяtinin lяngimяsi, cift baryerindяn

dölя юtürülmяsi vя uшaqdа tяnяffüsün tormozlanması). Яgяr analgetiklяr doьuшun qurtarmasınadяk son bir saat яrzindя edilibsя, onun uшaьa tяsiri

xüsusяn nяzяrя çarpacaq olur. Belя kюrpяlяr doьuşdan sonra bir neçя gün яrzindя apatik olur ki, bu da dюшlя яmizdirmя prosesinя mяnfi tяsir gюstяrir.

Aьrısızlaшdırmanın digяr üsuluna nягledici (peridural) anesteziya

aiddir. Doьuшda peridural anesteziyanın üstünlüklяri ilя bяrabяr onun bяzi mяnfi cяhяtlяri dя qeyd edilir – doьuшun birinci dюvrü bir qяdяr uzanır,

oksitosin daha çox tяtbiq edilir, anesteziya doьuшun ikinci dюvründя dя

davam etdirilяrsя, gücvermя refleksinin zяiflяmяsi ilя яlaqяdar boшluq vя çıxacaq maшalarının qoyulma halları artır.

Bütün bunlar doьuшdan sonra ilk günlяrdя ananın uшaьına qulluq

etmяk imkanını mяhdudlaшdıra bilяr. Aьrını gюtürmяyin alternativ, xüsusяn qeyri-medikamentoz üsulları

daha çox mяqbuldur. İlk nюvbяdя qadına istяnilяn pozanı seçmяk imkanı verilmяlidir. Bu o demяkdir ki, qadının hяrяkяtlяri mяhdudlaшdırılmamalıdır. Bяzi qadınlar ilıq duш vя ya vannadan, masaj vя ya belin sıьallanmasından

yüngüllük tapırlar. Tяnяffüs hяrяkяtlяri vя qadının diqqяtini yayındıran relaksasiya da

belя effekt verir. Bu üsullar zяrяrsizdir vя geniш tяtbiq edilя bilяr.

21

Doьuшayardım müяssisяnin personalı qadının keçirdiyi aьrı hissinи

mümkün qяdяr azaltmaьa çalıшmalıdır. Bunun üçün bütün müayinяlяr zяrif vя taktiki surяtdя, hюrmяt vя

ehtiyatla aparılmalıdır.

Müsbяt emosiyalar, doьan qadının boшalması, onda endogen endorfinlяrin hasil olmasına imkan verir ki, bu da aьrıkяsici effekt verir.

Доьуш фяалиййятинин proqressivlяşmяsinin гиймятляндирилмяси

Ana və uşağın ümumi vəziyyətinə nəzarət üçün həyati vacib əlamətlərin

vəziyyəti müəyyən zaman intervallarından bir qeyd edilməlidir. Həmçinin,

sancıların gücü və tezliyini də müntəzəm surətdə bərabər zaman fasilələrindən

sonra qeyd etmək zəruridir.

Doğuşun gedişi və proqressinin xüsusiyyətlərini əyani şəkildə əks edtirən

qrafik yazının nümunəsi partoqrammadır.

Partoqramma elə tərtib edilmişdir ki, ortaya çıxan problemi mümkün olan

qədər erkən aşkar etməyə imkan verir. Buna görə də tibbi personal üçün bu,

doğuş zamanı yaranan problemin erkən müəyyən edilməsinə çox qiymətli

vasitədir.

Elmi əsaslar göstərir ki, ondan düzgün istifadə patoloji doğuşların tezliyini

kəskin şəkildə azaldır.

Partoqramma postfaktum yox, yalnız doğuşun gedişində doldurulur.

Doğuşun birinci dövrünün proqressi uşaqlıq boynunuн xarici dəliyinin acılması ilə müəyyən edilir (son məlumatlara görə normada saatda 0,5 sm qədər).

Uşaqlıq boynunun tam açıqlığı altında (ümumi standartlara görə) uşaqlıq boynunun 10 sm açılması başa düşülür. Uşaqlıq boynu açıqlığını təyin etmək üçün uşaqlıq yolu müayinəsi aparılır.

Йадда сахламаг лазымдыр ки, инфексийанын дахил олмасынын гаршысыны алмаг цчцн тящлцкясизлик тядбирляриня риайят етмяк лазымдыр. Мцайинядян габаг антисептика вя асептика гайдаларына риайят едяряк ялляр йахшы йуйулмалы, мцайиня заманы стерил резин ялъяклярdən истифадя еdilməlidir. Bir

qайда олараг, ушаглыг йолунун мцайиня едилмясини доьуш sancıları заманы апармаг мяслящят эюрцлмцр. Яэяр мцвафиг тибби эюстярiшляр йохдурса, онда бу мцайинядян чякинмяк лазымдыр.

22

Партограмма – indiyə kimi doğuşun idarə olunması üçün işlənib hazırlanmış vasitələrdən ən sadəsi və effektlisidir.

Partoqrammanın əsas prinsipləri aşağıdakılardan ibarətdir:

- bu üsul uşaqlıq boynunun açilmasının fasiləsiz qrafik əksi olmaqla yanaşı,

- eyni zamanda ananın, dölün vəziyyəti və doğuşun gedişinin bir çox

xüsusiйyətlərini özündə əks etdirən qrafik şəklidir.

Bu xüsusiyyətlərin kombinasiyalı şəkildə əks olunması partoqrammanı

olduqca qiymətli edir. Partoqramma tibbi yardımın göstərildiyi hər bir şəraitdə:

adi və ya ən mürəkkəb avadanlığın olması ilə xarakterizə olan şəraitdə belə

səmərəlidir.

Partoqrammada qeydlərin edilməsi

Yuxarı hissədə aşağıdakı məlumatlar qeyd edilir:

Doğan qadın:

- adı: - mamalıq mяlumatları (anamnezdя doьuшun vя hamilяliklяrin sayı); - qeydiyyat nömряси;

- дахил олма тарихи; - дахил олма вахты 0 (сыфыр) кими гябул олунур. Эцнцн фактики вахты; - вахт хяттинин алтында гейд едилир; - дюл кисясинин йыртылдыьы вахт. Дюл: - цряк вурьуларынын сайы; - дюлйаны майе: шяффаф (Ъ), ганла бойанмыш (Б), мекониумла бойанмыш (М)

вя йа дюл говуьу бцтювдцр (И); - ушаглыг бойну: ачылыш см-ля, диаграммада Х ишаряси иля гейд олунур; - дюл башынын енмяси (дюл башынын ютцрцъц мцстявиси), гарын нащиййясинин беш

кюндялян бармагла яллянмяси иля тяйин олунараг, диаграммада 0 ишаряси иля гейд едилир. Гарнын палпасийасы щяр ваэинал мцайиня заманы апарылыр;

- дюл башынын формалашмасы: - бу просес ашаьыдакы гайдада гейд олунур: кялля сцмцкляри бир-бириндян бирляшдириъи тохума иля айрылмышдыр, юзц дя асанлыгла яллянир (0);

- сцмцкляр бир-бири иля йцнэцлъя тямасдадырлар (+); сцмцкляр бир-биринин цзяриня кечиб (++); сцмцкляр нязярячарпаъаг дяряъядя бир-биринин цзяриня кечиб (+++)

23

Ушаглыг бойнунун ачылмасы: - Бу доьушун эедишини эюстярян даща ваъиб эюстяриъидир. Ачылыш графикдя «Х»

ишаряси иля гейд едилир. - санъылар (ушаглыг йыьылмалары); - тезлийи (10 дягигя ярзиндя санъыларын сайы); - санийялярля ифадя олунан даваметмя мцддяти; - окситосин; - доза щяр дювря мцвафиг гейд олунмалыдыр; - дярман препаратлары вя в/д мящлуллар; - мялумат цчцн йер; - ган тязйиги, нябз вя щярарят; - ган тязйиги вя нябзин гейдиййатыны щяр саатдан бир вя йа даща тез-тез

апармаг тювсийя олунур; - щярарят щяр 3-4 саатдан бир гейд олунмасы тювсийя олунур. Сидик: - мигдары; - мцайиняляр (ган, зцлал вя асетона эюря) - щяр сидик ифразындан сонра гейд едилир.

Доьушун актив фазасында ушаглыг бойнунун ачылмасы барядя илк гейдляр

Сайыглыг хяттинин ушаглыг бойнунун ачылмасынын уйьун щиссясиндя едилир. Идеал щалларда доьуш Сайыглыг хятти бойунъа эедир. Яэяр доьуш лянэ эедирся, ушаглыг бойнунун ачылмасыны якс етдирян хятт Фяалиййят хяттиня доьру йюняляъякдир. Партограммада Фяалиййят хятти Сайыглыг хяттиндян 4 саат саьа кечяъякдир. Яэяр ачылыш просесини якс етдирян хятт Сайыглыг хяттини кясирся, мцвафиг тядбирлярин эюрцлмяси барядя дцшцнмяк лазымдыр.

Эцман едилир ки, мцайинялярин методикасы онларын апарылма тезлийиндян

даща чох ящямиййят кясб едир. Партограммада дюлцн цряк вурьуларынын щягиги сайынын якс олунмасы цчцн дюлцн цряйинин аускултасийа едилмяси вахтынын ня дяряъядя ящямиййят кясб етдийини айдын эюрмяк олар.

Вахташыры аускултасийа даща мцнасиб вя даща ялверишлидир.

Партограмманын мягсяди ана вя ушаьын цмуми вязиййяти щаггында

тясяввцрцн формалашмасындан ибарятдир вя буна эюря дя щяртяряфли мцшащидянин апарылмасы ваъибдир.

24

Партограмманын ян мцщцм щиссяси вахтдан асылы олараг ушаглыг бойнунун ачылмасынын вя щямчинин дюлцн эялиш щиссясинин (адятян башын) ирялилямясинин мцшащидя едилмясидир. Гейд етмяк лазымдыр ки, доьуш заманы апарылан ваэинал мцайиня дюлцн эялиш щиссясинин вязиййятинин мцшащидяси иля мцшайият олунмалыдыр. Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, доьушун идаря олунмасында баш верян сящвлярин яксяриййяти мящз беля бир мцшащидянин апарылмамасы сябябиндян баш верир.

Сайыглыг вя Фяалиййят хятляринин хцсусиййятляри вя ящямиййяти

Фяалиййят вя Сайыглыг хятляри олдугъа ваъибдир. Сайыглыг хятти – еля бир хятдир ки, ондан кянара мейллик ушаглыг бойну ачылмасынын «арзу олунан» сцрятдян – саатда бир см-дян ашаьы олмасыдыр. Мцшащидя апарылыр, лакин ямяли тядбирляр тяляб олунмур. Бунун якси олараг Фяалиййят хятти еля бир хятдир ки, ондан кянара мейллик сцрятин лазыми сявиййяйя чатдырылмасы цчцн ямяли тядбирлярин эюрцлмясини тяляб едир.

Бу хятлярин ящямиййяти щякимляря доьушун эедишиндя баш верян

дяйишикликлярин онун сюзля якс етдирилмясиндян (график тясвириндян фяргли олараг) фяргли олараг, даща тез ашкар етмяйя имкан вермясидир. Бундан башга бунлар, истяр бир доьушайардым мцяссисяси дахилиндя вя истярся дя мамалыг хидмятинин мцхтялиф пилляляри арасында ващид фяалиййят чярчивясиндя щярякят етмяйя имкан верир.

Яэяр гадынын мцайиняси Сайыглыг хяттиндя апарылыбса, нювбяти мцайиня 4

саатдан сонра (яэяр даща тез мцайиняйя клиники эюстяриш олмазса) апарылмалыдыр. Яэяр мцайинядян яввял доьушун зяиф эетмяси мцяййян едилибся вя графикдя олан нюгтя Сайыглыг хятти иля Фяалиййят хяттинин арасында йерляширся, тамамиля айдындыр ки, нювбяти мцайиня даща тез апарылмалыдыр.

Партограмманын вахтында долдурулмасы доьушун анормал эедишинин

еркян ашкар олунмасыны вя ясасландырылмамыш мцдахилялярин едилмясинин гаршысыны алмаг имканы верир.

25

П А Р Т О Г Р А М М А

Soyadí:

Daxìl olma tarìxì:

Hamìlälìyì

daxìl olduõu

vaxt:

Qeydìyyat

Mayenìn xarìc olmasы:

26

Доьуш заманы доьан гадынын гидаланмасы

Доьуш енержи сярфи тяляб едир. Доьушун давамиййят мцддятини яввялъядян демяк олмадыьына эюря енержи мянбяйинин йери даим

27

долдурулмалыдыдыр. Доьушда гидаланманын кяскин азалдылмасы дещидратасийа вя асидоза эятириб чыхарыр ки, бунун гаршысыны дахиля майе вя йцнэцл гида гябул етмякля алмаг олар.

Мцасир йанашма физиоложи доьуш заманы гиданын вя майенин гябул

олунмасы мясялясинин щяллини гадынын юзцня щяваля едир.

Партнйорлу доьушлар

Партнйорлу доьушларын апарылмасында маманын ролу гадыны бцтцн

доьуш просесиндя физики вя емосионал ъящятдян дястяклямякдир. Доьушда иштирак едян мама гадына едилян бцтцн проседуралар вя тибби мцайиняляри изащ етмялидир. Гадына доьушун прогресси вя ушаьын доьулмасынын эюзлянилян дягигляшдирилмиш вахты щаггында информасийа вермялидир.

Доьуш залында йахын адамлардан биринин олмасы (мама иля бирликдя)

доьушун прогресси вя нятиъясиня, ананын доьушдан сонра адаптасийасына, ана вя ушаг арасында гаршылыглы мцнасибятя, дюшля ямиздирмяйя вя яр-арвад мцнасибятляриня чох мцсбят тясир едир. Ейни заманда доьушун давамиййяти. Кейсяриййя кясийинин тезлийи, аьрысызлашдырыъы васитялярин тятбиги, еляъя дя йенидоьулмуша тяъили хидмят зяруряти хейри дяряъядя азалыр. Бу дюшля ямиздирмяйя, йенидоьулмушун вязиййятиня мцсбят тясир едир.

Доьушун икинъи дюврцнцн апарылмасы

Доьушун икинъи дюврц адятян 30 дягигядян 1 саата кими чякир, щалбуки

мцасир шяраитдя вахта щяддин гойулмасы тяхмини ола биляр. Бу мярщялядя мцдахилянин едилмясинин ваъиблийини мцяййянляшдирмяк цчцн садяъя олараг эцъвермя дюврцнцн мцддятиня ориентасийа етмякдянся, даща йахшы эюстяриъи щесаб едилян ана вя ушаьын вязиййятиня ясасланмаг лазымдыр.

Доьан гадына онун цчцн даща мцнасиб вязиййят алмасына иъазя

верилмялидир. Доьушун икинъи дюврцндя аналарын чоху айагцстц, отураг, дизцстц вя чюмялмя вязиййятляриня цстцнлцк верирляр. Бязи щалларда мяняви дайаг кими партнйорун (тяряфмцгабилин) йардымына ещтийаъ дуйулур.

Доьушун икинъи дюврцндя эцъвермяляр - ушаглыьын щяр йыьылмасы заманы

анада гейри-иради эцъянмя арзусу ямяля эятирир. Она тябии олараг эцъвермя цчцн имкан йаратмаг лазымдыр.

28

Епизиотомийа йалныз тибби эюстяришя ясасян иъра едилмялидир. Онун иърасы

заманы мцтляг анестезийа едилмялидир.

Доьушун цчцнъц дюврцнцн апарылмасы

Цчцнъц дювр (ъифт) ушаьын доьулдуьу андан ъифтин вя дюл гишаларынын

говулдуьу ана гядяр давам едир вя 15-30 дягигяйя гядяр чякир. Ушаг доьулдугдан сонра ушаглыг йыьылыр вя ъифт айрылыр. Бу ганлы ифразатын башланмасы вя щямчинин ъийянин хариъи кясийинин узанмасына эюря тяйин едилир.

Ъинфин физиоложи йыьылмасына ушаьын еркян дюшя гойулмасы вя яммяси

нятиъясиндя ендоэен окситосинин ифразы тякан верир.

Ъифт вя дюл гишалары бцтювлцйцня эюря диггятля йохланылмалыдыр. Ъифт хариъ олдугдан сонра ушаглыг щипотонийасына эюря ганахма давам едирся, ган лахталарынын хариъ олмасы цчцн ушаглыьын йухары щиссясинин масажына башламаг лазымдыр (дибини сыхмаг олмаз). Йцнэцл масаждан сонра ушаглыг йыьылмалы вя бяркимялидир. Ушаглыьын йыьылмасы цчцн буздан истифадя тювсийя олунмур.

Ъинфин хариъ олмасындан сонра ушаглыг йолларында ъырыгларын олмасына

вя ганахмайа шцбщя йаранарса, йумшаг доьуш йоллары мцайиня едилир. Аралыьын чох да бюйцк олмайан ъырыглары тикиш гойулмадан асанлыгла саьалыр, лакин аралыг тямиз олмалы вя буна эюря дя защы шяхси эиэийена гайдаларына риайят етмялидир.

Доьушдан сонра мцтямади олараг нябз вя ган тязйигини йохламаг, ушаглыьын йахшы йыьылмасына вя ушаглыг йолундан минимум 24 саат ярзиндя ганахманын олмамасына ямин олмаг лазымдыр (ЦСТ-нын тяснифатына эюря защылыг дюврцнцн ганахмалары биринъили вя икинъили ганахма кими тясниф олунур. Биринъили – доьушдан сонракы 24 саат ярзиндя, икинъили – доьушдан 24 саат кечдикдян сонра баш верян ганахмалардыр).

Защылыг дюврцнцн апарылмасы

Защылыг дюврц – ушаьын доьулмасындан сонра бядян цзвляринин илкин

вязиййятя гайытдыьы вя лактасийанын башландыьы дюврдцр. Защылыг дюврцндя ана вя ушаьа гуллуг ашаьыдакы принсипляря

ясасланмалыдыр: - ананын вя ушаьын физики вя емосионал вязиййятинин йахшы олмасына шяраит йа-

ратмаг;

29

- ушаьын мцвяффягиййятля ямиздирилмясиня кюмяк етмяк;

Ананын вя ушаьын вязиййятиня щяр эцн нязарят етмяк вя бцтцн щадисяляри дягигликля якс етдирян гейдляр апармаг лазымдыр. Мама вя щякимин защыйа юзцня вя йенидоьулмуша гуллуг етмя гайдаларыны юйрятмяси олдугъа ваъибдир. Защылыг дюврцндя гадыны адятян ушаглыьын йыьылмалары сябябиндян гарнын ашаьы щиссясиндя ящямиййятсиз спазматик аьрылар наращат едя биляр.

Бязи гадынларда доьушдан сонра биринъи ики-цч эцн ярзиндя защылыг депрессийасы мцшащидя олунур («Цчцнъц эцнцн меланхолийасы»). Бу нормал щалдыр. 14-20%-я гядяр гадынлар доьушдан сонракы депрессийайа мяруз галырлар. Бу вязиййят «Цчцнъц эцнцн меланхолийасы»ндан фяргли олараг, емосионал позулмаларын ян аьыр формасыдыр. Бу щалда, наращатлыьы арадан галдырмаг цчцн тибби персоналын вя аиля цзвляринин кюмяйи лазымдыр.

Аналарын бязиляриндя (1%-дян аз) защылыг психозу адланан олдугъа

ъидди бир хястялик инкишаф едир (реаллыг щиссинин итмяси, щалйусинасийалар, юзляриня вя ушаьа эюря щядсиз наращатлыг вя горху щисси). Беля щалларда хцсуси нязарят вя мцтяхяссис психиатрын йардымы тяляб олунур. Тибби Йардымын Тяшкили шюбясинин мцдири

«Доьушайардым тибб мцяссисяляриндя ИИV/QИЧS-ин профилактикасына даир щамиля

гадынларын гябулу, мцайиняси вя санитар-яксепидемик режиминин тяшкилi»

QAYDALARI

30

Doğuşayardım tibb müəssisələrində ИИВ/ГИЧС-in profilaktikasına dair

tədbirlər ilk növbədə əsas universal təhlükəsizlik tədbirlərə riayət etməyi nəzərdə tutur.

Pasiyentlə tibb işçisi arasında yoluxma riskinin azaldılmasına yönəldilmiş infeksiyalara nəzarət çərçivəsində keçirilən tədbirlər kompleksi universal təhlükəsizlik tədbirləri adlandırılır.

Qanla ötürülən infeksiyalarla yoluxmuş bütün pasiyentlərin aşkarlanmasının mümkünsüzlüyünü nəzərə alaraq, bu tədbirlərin əsas mahiyyəti hər bir pasiyentə bu infeksiyalarla potensial yoluxmuş şəxs kimi yanaşmağın zəruriyyətindən irəli gəlir.

Universal təhlükəsizlik tədbirlərinи həyata keçirяркян, bütün

pasiyentlərin qan və bioloji mayelərini potensial yoluxmuş kimi гябул едяряк, onlarla iş zamanı hər dəfə müvafiq təhlükəsizlik tədbirlərинə riayət olunmaлыдыр.

Universal təhlükəsizlik tədbirlərinə bütün tibb müəssisələrində hər bir tibb işçisi riayət etməlidir.

ИИВ-я йолухмуш щамиля гадынларын доьушлары цмуми типли доьум евиндя

щяйата кечирилир. ИИВ-инфексийасынын йцксяк бятндахили (вя йахуд дюлцн интранатал) йолухмасы, тибб персоналынын, саьлам щамиля вя защы гадынларын йцксяк йолухма тящлцкясиня мяруз галмасы нязяря алынараг, ИИВ-я йолухмуш щамиля гадынларын доьушу fərdi doğuş zalında (izolyatorda) щяйата кечирилир вя защы гадын ушагла бирликдя евя йазылана гядяр бурада йерляшир.

Щамиля вя защы гадынларын гощумларынын онлара баш чякмяси ümumi гайдаларla рящбярлик тяряфиндян тяmин олунур. Лазым эялдикдя, онлара баш чякмяйя эялян гощум вя йахынларынын эялиши рящбярлик тяряфиндян фярди qaydada həll olunur.

ИИВ-я йолухмуш щамилялярин йерляшдийи шюбялярдя тящлцкясизлик тядбирляри

ИИВ-я йолухмуш щамиля гадынлар, защылар вя онларын йенидоьулмушлары

олан шюбялярдя (палаталарда) тящлцкясизлик тядбирляри парентерал йолухма механизмли вирус щепатитли хястяляр цчцн нязярдя тутулан иш реjими ясасында щяйата кечирилмялидир.

Гадын мяслящятханасы, доьум евляринин рящбярляри аидиййяти олан мцяссисялярдя ИИВ-я вя ИИВ-инфексийасынын хястяханадахили парентерал йолухмасынын гаршысынын алынмасы цчцн профилактик тядбирлярин тяшкили вя щяйата кечирилмяси цзря шяхсян мясулийят дашыйырlar.

31

ИИВ-инфексийасынын хястяханадахили йолухмасынын гаршысыны алмаг мягсядиля ИИВ-я йолухмуш щамиляляря манипулйасийалар заманы бирдяфялик тибби вя лаборатор алятлярин истифадяси vacibdır. Тибби вя лаборатор алятлярин бирдяфялик истифадяси мцмкцн олмадыгда, алятлярин чохсайлы истифадяси заманы парентерал щепатитляр цчцн нязярдя тутулмуш реjим цзря дезинфексийа, стерилизасийаюнц тямизлямя вя стерилизасийа апарылмалыдыр.

ИИВ-дашыйыъылары олан щамиляляр вя защылардан йолухма тящлцкясинин гаршысынын алынмасы мягсядиля гадын мяслящятханаларында вя доьум евляриндя гейдиййат карталары, мцтяхяссисляря, лабораторийайа, ямялиййат кабинетляриня эюндяришляр, ганын мцайиняси цчцн эютцрцлмцш сынаг шцшяляри нишанланмалыдыр.

ИИВ-я йолухмуш защыларын доьцшуnu апаран, онлара вя йенидоьулмушлара доьушдан сонракы хидмяти щяйата кечирян шюбялярин тибб щейяти ясас универсал тящлцкясизлик тядбирлярини щяйата кечирмялидир.

Ясас универсал тящлцкясизлик тядбирляриня аиддир: Яллярин йуйулмасы:

1. Фярди мцдафия васитяляриндян истифадя edilməsi; 2. Ити алятлярин сахланмасы вя чыхарылмасы заманы ишдя тящлцкясизлик

техникасынын эюзлянилмяси; 3. Тяъщизатын зярярсизляшдирилмяси; 4. Чиркли туллантыларын тящлцкясиз чыхарылмасы; 5. Ямяйин тящлцкясизлийинин тяшкили.

Яллярин йуйулмасы инфексийаларын профилактикасы вя онларын чиркли ялляр васитясиля йайылмасына гаршы мцбаризянин ян сямяряли цсулудур.

Тювсийя олунан гайдалар:

- Сабунла ялляри йумаг, онлары су ахынынын алтында 15 санийя сахламаг; - Ял цчцн спирттяркибли васитялярдян (вя йа антибактериал сабундан), ялин

антисептик ишлянмяси цчцн су вя ади зярярсизляшдирмя цчцн судан истифадя етмяк.

Яллярин эиэийенасына аид эюстяришляр: Ялляри яввял йумаг:

- Ялъяк эеймямишдян яввял; - Хястянин мцайинясиндян яввял; - Ган вя диэяр биоложи майелярля тямаслы олан истянилян просудераларда; - Чирклянмиш алят вя материалларла апарылан истянилян манипулйасийалардан

(мясялян, сарьылар) сонра;

32

- Йемякдян сонра. Ялляри сонра йумаг:

- Ялъякляри чыхаранда; - Хястянин мцайиняси; - Ган вя диэяр биоложи майелярля тямаслы олан истянилян проседураларда; - Чирклянмиш алят, сарьыларла олан истянилян манипулйасийаларда; - Биоложи майелярля, селикли гишаларла, зядялянмиш дяри вя йара сарьылары иля

тямасдан сонра; - Чиркли алят вя лявазиматларла манипулйасийаларда; - Айагйолундан истифадя едяркян.

Ялляри эцндялик дяйишдирилян фярди вя йахуд бирдяфялик дясмалла гуруламаг лазымдыр. Яллярин ишлянмяси заманы тез-тез дезинфексийаедиъи маддялярдян истифадя етмяк лазым дейил, чцнки бу дяринин гыъыгланмасына вя дерматитлярин йаранмасына сябяб олараг, тюрядиъилярин дахил олмасы цчцн шяраит йарадыр.

Ъярращи манипулйасийалар заманы яллярин йуйулмасы цчцн ъод фырчадан истифадя етмяк олмаз.

Доьушда вя оператив ямялиййатларда иштирак едян бцтцн шяхсляр яллярин ишлянмяси цчцн Сящиййя Назирлийи тяряфиндян истифадясиня мцяййян едилмиш гайдада иъазя верилмиш мцхтялиф йерли вя хариъи дяри антисептикляриндян истифадя етмялидирляр.

Дяринин ямялиййат апарылан сащяси, щамилянин хариъи ъинсиййят органларынын вя чанаьынын дахили сятщинин ишлянмяси цчцн истифадясиня мцяййян едилмиш гайдада иъазя верилмиш йодонат, йодопирон, хлорщексидин глцконат, йодун 5%-ли спиртли мящлулу вя диэяр антисептикляр истифадя олунур.

Фярди мцдафия васитяляри

Фярди мцдафия васитяляри tibb щейятиni potensial инфексийаlaшmıш

maddяlяrin paltar, dяri, selikli qiшalar, aьız, gюzlя kontaktından горуйур. Oнлара ашаьыдакылар аиддир:

- Ялъякляр; - Xalat (Xüsusi iш paltarı); - Maska;

- Юнлцкляр; - Эюз цчцн горуйуъу; - Айаг цчцн горуйуъу.

33

Яэяр мцдафия васитяляри мящдуддурса, биринъи нювбядя персоналы ялъякля тямин етмяк лазымдыр.

Щяр бир хястя иля айрыъа ялъякlяrlя ишлямяк инфексийанын инсандан инсана

кечмясинин гаршысыны алыр. Ялъякляри эеймяк тювсийя олунур:

- Ганла, hяmчinin bioloжи mayelяrlя тямасын ещтималı олдуьу щалдa. Bura

dяrinin sяthindя ъызылмыш вя зядялянмиш йаралар olduьu hallar da аиддир; - Инвазив ямялиййатларын йериня йетирилдийи вахт; - Чирклянмиш лявазиматларла иш заманы.

Ялъякдян истифадя гайдалары: - Уйьун эялян юлчцдя ялъяк эейинин; - Яллярин гурумасы вя чатламасынын гаршысыны алмаг цчцн онлара су ясаслы нямляндириъи васитяляр вурун. Йаьлы лoсйонлар вя ял кремляриндян истифадя етмяк олмаз, чцнки онлар тибби ялъякляри зядяляйирляр; - Цзцк тахмайын, она микроб, эюбяляк вя диэяр патоэен микроорганизмляр йыьыла биляр; - Дырнагларынызы гыса тутун (онлар дырнаг йастыьындан 3 мм-дян артыг габаьа чыхмамалыдыр). Узун дырнагларын алтында бактерийалар вя диэяр патоэен микроорганизмляр топлана биляр. Узун дырнаглардан ялъяйин чыхыб дцшмяси асандыр; - Ялъякляри сойугдан вя истилик мянбяляриндян горунан йерляря гойун, беля ки, йцксяк вя алчаг температур онлары зядяляйир. Xalat vя юнлцкляр (резин вя сукечирмяйян юнлцкляr) - тибб ишчиляри цчцн infeksiyalaшmıш mayelяrlя tяmasın mцmkцn olduьu bцtцn hallada mцtlяq geyilmяlidir. Maska, gюз цчцн горуйуъу ейнякляр, екранлар, шитляр - тясадцфи ган вя диэяр биоложи майе сычрантыlarıндан горуйур.

Айаг цчцн мцдафия – Резин вя дяри айаггабылар айаьын цзяриня тясадцфян ити вя аьыр яшйаларын дцшмяси заманы ялавя мцдафияни тямин едир. Айаггабыны тямиз сахламаг лазымдыр. Сяндял, ачыг айаггабы вя йцнэцл материалдан щазырланмыш айаггабы эеймяк мяслящят дейил.

34

Дяридя микротравмалар олдуьу щалда, тибб ишчиляри ямялиййатдан яввял ялъякляри чыхармалы, зядя алмыш йери сыхараг орадан ганы чыхармалы, ялляри сабун иля йумалы вя зядялянмиш сятщи йодун 5%-ли спиртли мящлулу иля ишлямялидир. Сцртмямяк!

Иш заманы яллярдя олан бцтцн дяри зядялянмяляри бармагъыглар, лейкопластырларла баьланмалыдыр.

ИİV-я йолухмуш щамилялярин, защыларын ганынын вя йахуд зярдабларынын мцайинясини апаран клиник-диагностик лабораторийаларда микробиоложи вя вирусоложи лабораторийалар цчцн нязярдя тутулмуш иш режиминя риайят едяряк ишлямяк лазымдыр. Ган, зярдаб вя диэяр материалларла иш заманы резин балонъугдан вя йахуд бирдяфялик уълуглу автоматик пипеткалардан истифадя етмяк лазымдыр. Зярдабын аьыз иля сорулуб чякилмясиня иъазя верилмир.

Бир нечя шяхся ейни шприс иля йалныз ийняни дяйишдиряряк, инйексийанын

олунмасы, ваксинасийа, дяридахили сынагларын едилмяси гадаьандыр. Щяр щансы манипулйасийа цчцн (я/д, в/д, д/a вя диэяр) щяр бир хястяйя

фярди шякилдя стерил алятдян истифадя олунмалыдыр. Бир нечя шяхсин бармаьындан ган эютцрцлмяси заманы ейни микропипеткадан истифадя етмяк гадаьандыр. Бармагдан ган алынмасы фярди стерил пипетка иля щяйата кечирилир. Микропипеткаларын цмуми габда йуйулмасына иъазя верилмир. Бирдяфялик охшякилли ийнялярдян истифадя етмяк лазымдыр. Ган вя ган зярдабы иля тямасда олан тибби алятлярин йыьылмасы, йуйулмасы, йахаланмасы, пипетка вя лабораторийа габларынын, ъищаз вя апаратларын истифадя олунмасы яввялъядян эейилмиш резин ялъяклярин дезинфексийасындан сонра щяйата кечирилмялидир.

Тибби вя лаборатор алятляр щяр нюв истифадядян сонра ОСТ 42-21-285 вя рясми тялимати-методик сянядляря ясасян дезинфексийайа, стерилизасийаюнц ишлянмяйя вя стерилизасийайа мяруз галмалыдыр.

Deшici, кясиъи алятлярля, о ъцмлядян ийнялярля иш заманы максимал сурятдя ещтийатлы олмаг лазымдыр:

- Щямишя ити уълу алятлярин уъуну юзцнцздян вя йанынызда дуранлардан аралы тутун.

- Скалпел вя йа диэяр ити уълу алятляри веряндя кцт уъу иряли олмагла верин вя йа ону столун цстцня вя йа йасты бир сятщя гойун ки, онлары орадан эютцрмяк асан олсун.

- Ити уълу алятляри бир-бир эютцрмяли, алят вя ийняляри овъунузла эютцрмямяли. - Яэяр ийнянин башлыьыны тахмаг ваъибдирся, буну бир ялля еtмяк лазымдыр.

35

- Бцтцн ити алятляр, ялдян яля верilməməlidir. Cərrahi stoldaki “neytral zonaya» ( лоток, xüsusi qaб) qoyulub götürülməlidir.

- Тикиш гойан заман ийня тутандан истифадя етмяли, ийняйя ялля тохунмамалы. - Скалпел цчцн бирдяфялик цлэцъ вя бирдяфялик tikiş ийнялярinдян истифадя етмяли. - Ишлянмиш ити алятляри су кечирмяйян контейнерляря йыьмалы вя сахламалы.

Ити уълу алятляр цчцн контейнерляр Истифадя олунмуш ити алятляр цчцн контейнерляр онларла йараланманын

гаршысыны алыр. Контейнерляр кип гапаглы (тясадцфян ачылмамалыдырлар), сярт (ийня иля дешилмяйян), су кечирмяйян, мющкям вя давамлы materiallardan олмалыдырлар. Яэяр пластик вя метал контейнерляр йохдурса вя йа чох бащадырса, онда галын картон контейнерлярдян истифадя едиля биляр, бу картонлар ЦСТ-нын тялябляриня ъаваб вермялидирляр. Яэяр беля картон контейнерляр дя йохдурса, ити алятляри ашаьыдакы гайдалара ямял етмякля гоймаг олар:

- Бцтцн контейнерлярин цзяриня «Ити алятляр цчцн» сюзляри йазылмалы вя ачыг

тялиматла тяъщиз едилмялидир; онлар дашынма вя истифадя гайдалары иля тямин олунмалыдыр.

- Контейнерляри ити алятлярин истифадя олундуьу йерляря йахын гоймаг лазымдыр, кечидя гоймаг олмаз. Контейнер ися мцнасиб йерляшдирилмяли (узанмыш ялляр мясафясиндя олмалыдыр) вя ишлямяйя мане олмамалыдыр. Контейнерляри електрик ачарларына, вентилйаторлара вя щярарят тянзимляйиъиляриня йахын йерляшдирмяк олмаз. Бу, кимин ися тясадцфян ялля контейнеря дахил олмасынын гаршысыны алыр.

- Имкан дахилиндя контейнерляри дивара вя йа башга сятщляря бяркидин.

Контейнерляр еля щцндцрлцкдя йерляшдирилмялидир ки, ишчиляр цчцн ондан истифадя етмяк вя дяйишдирмяк ращат олсун.

- Щеч вахт ити алятляр цчцн истифадя олунан контейнерляри тякрарян ишлятмяйин вя

ону сонракы истфифадя цчцн емала вермяйин - Контейнерляр айдын нишанланмалыдыр ки, щеч ким ону тясадцфян зибил цчцн

контейнер кими истифадя етмясин. - Kонтейнерляри онların щяъминин 3/4-дян артыг долдурмайын. Яэяр

kонтейнерляриn 3/4-ц долубса, onu щерметик баьлайын. - Контейнери онун ичиндякиляри сыхлашдырмаг вя ора алят гоймаг цчцн ялавя

йер айырмаг мягсядиля щеч вахт силкялямяйин.

36

Туллантылар олан контейнерлярин йандырылмасы

Йцксяк температур туллантылары мящв едир вя микроблары юлдцрцр. Бу

метод туллантыларын щяъмини азалдыр вя щеч кимин ону тякрар эютцрцб истифадя етмямясиня зяманят верир.

Туллантылар олан контейнерлярин мящв едилмяси

Кясиъи алятлярин зярярсизляшдирилмясинин садя цсулу онун цстцня ня ися тюкмякдир. Бунун цчцн ити алятляр сырф сукечирмяйян контейнеря йыьылыр. Контейнер ¾-я гядяр доланда цстцня семент (тикинти материалы), майе пенопласт вя йа гум тюкцлцр. Материал бяркляшяндя контейнери щерметик баьлайыб, зибиллийя атыр вя йа басдырырлар.

Туллантыларын басдырылмасы Тибб идаряляриндя басдырмаг цчцн вясаитляр аз оланда, еля щямин

идарянин яразисиндя вя йа она йахын йерлярдя басдырмаг йеэаня ялверишли методдур. Бу цсулла туллантылар тящлцкясиз мящв едилир. Ашаьыдакы тядбирляря ямял етмяк лазымдыр:

- Басдырылан йеря эириши мящдудлашдырмаг. Бунун цчцн щямин яразини щасара

алмаг лазымдыр ки, ора ушаглар вя щейванлар эирмясинляр. - Имкан дахилиндя материал басдырылан йер суйу пис кечирян маддя иля

(мясялян, семент вя йа гум) изоля едилмялидир - Туллантылар басдырылан йерляр су мянбяляриндян 30 м. аралы олмалыдыр ки,

суйун тюрядиъилярля чирклянмяси баш вермясин. - Ямин олун ки, сечилмиш йердя йахшы дренаж вар вя су орада йыьылмыр вя о

гуйунун сявиййясиндян ашаьыдыр. - Чюкяйин диби грунт суларынын сявиййясиндян 1,5 м. йухары олмалыдыр, бу

заман мювсцми су галхмалары нязяря алыныр.

Мамалыг йардымы эюстярилян вахт ашаьыда эюстярилян тящлцкясизлик гайдаларына ямял етмяли: - Ъифтин ялля айрылмасы заманы узун ялъяк эеймяли; - Дерматити олан ишчиляр мамалыг шюбясиндя ишлямямяли; - Яэяр епизиотомийа ваъибдирся, тикиш цчцн уйьун юлчцдя ийня (21 Ч 4 см

яйилмиш) вя ийнятутандан истифадя етмяли; - Кейсяриййя кясийи вя епизиотомийа заманы тикишляри гойаркян цзц горумаг

цчцн екран тахмалы.

37

Защыда кяскин инфексийа, ган щайхырма, вярямин ачыг формасы, кяскин

пневмосист пневмонийа вя диэяр клиник формалар заманы тящлцкясизлик тядбирляриня даща ъидди риайят олунмалыдыр.

ИİВ-инфексийасынын йенидоьулмуша ютцрцлмясинин гаршысыны алмаг мягсядиля ИИВ-мцсбят аналара дюшля ямиздирмядян имтина етмяк вя сцни гидаландырмайа кечмяк мяслящят эюрцлцр. Бу щалда ушаьын гидаландырылмасы цчцн бирдяфялик лявазиматлардан истифадя етмяк лазымдыр, якс щалда гида цчцн нязярдя тутулмуш бцтцн яшйалар мцяйян олунмуш гайдада стерилизасийа едилмялидир.

Санитар-эиэийеник тядбирляр, о ъцмлядян ъари вя йекун дезинфексийа ясаслы шякилдя йериня йетирилмялидир.

Тямас заманы тяхирясалынмаз тядбирляр: Тибб мцяссисяляриндя ИИВ-инфексийасына йолухма тящлцкяси тямас

нятиъясиндя мейдана чыхыр, йяни ИИВ-я йолухмуш пасийентлярин ган вя диэяр биоложи майеляри иля чирклянмиш алятлярин тохумалара батмасы вя тохумаларын онларла кясилмяси, бундан ялавя мцхтялиф биоложи маyelяrin аьыз-боьаз, бурун вя эюзцн селикли гишасына дцшмяси нятиъясиндя баш верир. Бу щалларда йолухманын гаршысынын алынмасы мягсядиля ашаьыдакы тядбирляр мяслящят эюрцлцр: - ИИВ-я йолухмуш хястяйя ямялиййат апарылмамышдан яввял тяъили йардым

гутусунун тамлыьына ямин олун. - Ялъяклярин ъырылмасы вя кясилмяси заманы иши сона йетирмяк цчцн

манипулйасийаларын икинъи мцтяхяссисин иштиракы иля кечирилмяси. - Ялъякляри эеймяздян яввял дяринин ,дырнаг фалангаларынын йод мящлулу иля

ишлянмяси. - Тибб щейятинин чирклянмиш материалла тямасы заманы (ган, дюлйаны сулар,

доьуш йолларындан эялян ифразат вя с.) дяринин 70о-ли спирт мящлулу иля ишлянмяси, сабун вя су иля йуйулмасы вя йенидян тякрарян 70о-ли спирт мящлулу иля зярярсизляшдирилмяси. Сцртмямяк!

- Аьыз-боьаз вя бурнун селикли гишасына чирклянмиш материалын дцшдцйц заман онлар тяъили сурятдя 0,05%-ли Калиум-перманганат мящлулу иля ишлянмяли, аьыз вя боьаз бошлуьу 70о-ли спирт вя йахуд 0,05%-ли Калиум-перманганат мящлулу иля йахаланмалыдыр.

- Эюзлярин селикли гишасынын ишлянмяси цчцн 1%-lи bor turшusunun mяhluluндан istifadя olunur. Damcıtюкян vasiтясиля hяmin mяhlul ilя эюзляр yuyulmalыdыr. Sцrtmяmяk!

Тямасдан сонракы профилактика (ТСП)

38

ТСП-нин апарылмасына даир тювсийяляр Тибб ишчиляри иш йериндя qan və digər bioloji mayelərlə ИİV-ля тямасдан

дярщал сонра müdiriyyətə мялумат вермяли və тяхирясалынмадан щямин tibb işçisinin və pasiyentin ИİV-ə qarşı mümkün olan test vasitəsi ilə (екпресс-тест,

İFA,PZR) mцayinяси апарылмалыдыр. Бу ТСП-нин ваъиблийини гиймятляндирмяйя имкан верир вя АРВ (антиретровирус) препаратларынын лазымсыз йердя тяйин едилмясиня вя ялавя тясирляриндян хилас олмаьа имкан верир. Яэяр ТСП-нин апарылмасы цчцн ясас варса, ону олдугъа тез,yaxşi olar ki, тямасдан sonraкы 2 саат ərzində, yaxud 72 saat keçənə qədər башламаг лазымдыр.

Ганла кечян инфексийаларла йолухма тящлцкясиндя олан щейят иш йериндя мцтляг ТСП-нин апарылмасы принсипляри иля таныш олмалы (гябул олunan вахт вя сонра) вя онлары фасилясиз олараг тялимдя юйрянмялидир. Щал-щазырда ТСП щяр щансы бир схеми диэяриндян цстцн тутулмур. Щярчянд ки, тяъили олараг 2 вя йа 3 препаратын тяйин едилмяси мяслящятдир. Беля ки, бу бир преапатла апарылан профилактикадан даща еффектлидир.

ТСП цчцн препаратлары сечяркян ашаьыдакылар нязяря алынмалыдыр:

- Зядя вя алятин нювц; - Ганı ilя tяmas baш vermiш хястянин вирус йцкц, АРV терапийасы схеми вя

вирус йцкц - АРВ препаратларынын ялдя олунмасы.

Professional kontakt йериндя АРВ препаратларын ялдя олунмасы

ТСП-нин тямасдан сонра тез башланмасы мяслящятдир (йахшы олар ки, 2 саат ярзиндя). Идарядя АРВ препаратларынын щеч олмаса 2 комплекти олмалыдыр ки, онлары сутка ярзиндя истифадя етмяк мцмкцн олсун.

АРВ профилактика милли вя йа йерли протокола уйьун апарылмалыдыр. ТСП кечян тибб ишчиляри АРВ препаратларынын бир айлыг профилактикасы цчцн там бир комплектини манеясиз алмалыдыр. Профилактика kursunun 4 щяфтя ərzində aparilmasi мяслящятдир.

Бир сыра щалларда ТСП ялавя тясирлярля - цряк буланма, гусма, баш аьрысы, иштащанын позулмасы щаллары иля мцшайият олунур. Щамиля вя доьа биляъяк гадынлара Ифавиренс препараты гадаьандыр, о дюл цчцн зярярлидир, ТСП цчцн башга щеч бир мящдудиййят йохдур. АУЙП програмы ТСП кечян ишчиляря дястяк вя ялавя тясирляр оланда йардым эюстярмялидир.

Рящбяр təhlükəli тямасын баш вердийини билян кими юлчцляр эютцрмялидир.

39

Бунун цчцн лазымдыр:

- Тямасын характерини вя йолухма тящлцкясини гиймятляндирмяк. - Тямас щаггында хястяйя мялумат вермяк вя ИИВ-я тест цчцн онун

разылыьыны алмаг. - Тибб ишчисиня йолухма тящлцкяси щаггында мялумат вермяк вя онун ИИВ-

тестиня разылыьыны алмаг. - Проседура гайдаларына уйьун олараг хястяйя вя тибб ишчисиня експресс-тест

апармаг, яэяр експресс-тест мцмкцн дейился, ИИВ-я эюря тестляшдирмя олунан йахын лабораторийайа щяр 2 ган нцмунясини эюндярмяк.

- Тибб ишчисини тяхирясалынмадан бу тип зядяляря бахан истисаслы щякимя мяслящятя эюндярмяк.

- Эеъикдирмядян тибб ишчисиня дястяк эюстярмяк вя она тямасдан сонракы профилактика (ТСП) щаггында мялумат вермяк.

- Тямасын олмасы щаггында журналda гейд етмяк вя мялуматы беля тямаслар olduqda мясул идаряйя вя йа шяхся чатдырмаг.

- Тямаса аид бцтцн сянядлярин мяхфилийиня ямял етмяк лазымдыр.

Тямаса мяруз галмыш шяхслярин ИİV-ə лаборатор мцайиняси kontaktdan dərhal sonra, 1, 3, 6 ай keçdikdən sonra щяйата кечирилмялидир.

Доьан гадынларын вя йенидоьулмушларын евя йазылмасындан сонра

(палатанын бошалмасы) йатаг лявазиматлары мцтляг камера ишлянмяси иля йекун дезинфексийайа мяруз галмалыдыр.

Епидемиоложи бахымдан эюбяйин дцшмясиня гядяр йенидоьулмушун еркян чыхарышынын (доьушун 2-4-ъц суткасы) ваъиблийи тялгин олунур. Бундан ялавя, доьум евиндян еркян евя йазылма бятндахили инфексийаларын азалмасына шяраит йарадыр.

Tibbi Yardımın Təşkili

шöbəsinin müdiri

40

2 №-ли Тялимат

«Доьум евляриндя (шюбяляриндя) йенидоьулмушлара тибби йардымын тяшкили щаггында тялимат»

- Йенидоьулмушлара гуллуьун тяшкили реэионлашма принсипляриня риайят етмякля

щяйата кечирилир. - Патолоэийалы йенидоьулмушлара ихтисасларарасы ямякдашлыг чярчивясиндя Ы вя

ЫЫ сявиййяли доьушайардым мцяссисяляриндя диференся олунмуш хидмят эюстярилир.

- ЦСТ-нин тяклифи иля ана вя йенидоьулмушун бир йердя олмасына риайят едилир. - Кюрпя досту клиникасы щярякатына гошулмаг цчцн йенидоьулмушлара гуллуг

вя дюшля ямиздирмя щамылыгла тятбиг едилир. - Демедикализасийанын хейриня йенидоьулмушлара гуллуг йенидян тяшкил едилир.

Елми-сцбутлу тябабят нюгтейи нязяриндян еффективлийи сцбут олунмайан препаратлар неонатологун арсеналындан чыхарылмышдыр ки, бу да йатроэенийанын мигдарынын азалмасына имкан йаратмышдыр.

- ЦСТ-нин тювсийяляри иля йенидоьулмушлара илкин реанимасийанын стандарт протоколуна йенидян бахылмыш вя гябул олунмушдур.

- Патолоэийалы йенидоьулмушларын апарылмасына йанашма стандартлашдырылмыш-дыр.

- Доьушайардым мцяссисяляринин бюлмяляринин структурундакы дяйишикликлярля ялагядар йенидоьулмушлара гуллуг бюлмяляриндя дя дяйишикликляр едилмишдир.

- Доьуш заманы аз кцтляли йенидоьулмушларын евя йазылма вя кючцрцлмяси мейарларына йенидян бахылмышдыр.

- Ушагларын иммунлашма тягвиминя йенидян бахылмышдыр. - Республика мигйаслы мцяссисялярдя йенидоьулмуша ЫЫ мярщяля гуллуг

шюбяляринин ачылмасы мягсядяуйьун сайылмышдыр.

Саьлам йенидоьулмушлара гуллуьун тяшкилинин мцасир принсипляри

Доьуш блокунда йенидоьлумуша тяъили йардым эюстярилмяси цчцн ашаьыдакы алятляр, аваданлыглар вя дярманлар ваъибдир:

- Ушаьын гыздырылмасы цчцн: шца истилийи мянбяйи, кцвез, исидиъи дюшяк. - Соруъу лявазиматлар: балонъуглар, катетерляр, зондлар, електрик вя йа

механики соруъу.

41

- АСВ цчцн: оксиэен мянбяйи, нямляндириъи, бирляшдириъи оксиэен борулары, 250-300 мл щяъмли юзцдолан кисяляр («Амбу», «Пенлон», «Лаердал», «Блуе Ъросс» вя с.) цз цчцн мцхтялиф юлчцлц маскалар, ларингоскоп (№0, №1), 2,5; 3,0; 3,5; 4,0 №-ли ендотрахеал борулар.

- Реанимасийа цчцн дярманлар: 1:10000 нисбятиндя щялл олунмуш адреналин щидрохлорид мящлулу (0,1-0,3 мл/кг), 4%-ли натриум бикарбонат мящлулу, НаЪл-ун физиоложи мящлулу вя йа 5%-ли албумин, кяскин ганазлыьында-ган, медикаментоз депрессийада-0,01 мг/кг щесабиля налоксон щидрохлорид мящлулу, 1%-ли тетрасиклин вя йа еритромисин эюз мялщями, витамин К.

- Дярман йеридилмяси цчцн алятляр: бирдяфялик шприсляр, эюбяк катетерляри. - Диэярляри: санийяюлчян, термометр, фонендоскоп. Доьуш залларында тямизлийин ашаьыдакы принсипляриня риайят олунмалыдыр: - тямиз ялляр; - эюбяк ъийяси кясиляркян вя йенидоьулмушлара гуллуг заманы стерил ялъякляр; - доьушда вя ъийянин ишлянмясиндя истифадя олунан стерил алятляр вя сарьы

материаллары; - эюбяк эцдцлц гурумасы вя саьалмасы цчцн ачыг галмалыдыр.

Саьлам йенидоьулмушун апарылмасы

Йениъя доьулан кюрпянин истилийин итирилмямяси вя истилик зянъири принсипляриня риайят едилмяси мягсядиля дярщал гурудуб анасынын гарнынын цстцня гоймаг лазымдыр. Истилийин сахланылмасы цчцн ананы ушагла бирликдя исти одейалла юртмяк, башына папаг эейдирмяк лазымдыр. Ушаьын тякрар сойумасына йол вермяк олмаз. Ня вахт ки, ушаг гидаланмайа щазырлыьын илкин яламятлярини бирузя верир (спонтан тяняффцс, яммя щярякяти, дюшц ахтарма), онда дюшля илк гидаланманы башламаг олар. Бу тяхминян доьушдан 30-60 дягигя сонра олур.

Дяринин дярийя контакты - ушагла ананын дярисинин контакты цчцн ушаьы ананын дюшляри арасына дцз ортайа гойур вя истилийин сахланмасы цчцн щяр икисини исти одейалла юртцрляр. Дяринин дярийя контакты ушаг доьуш залында олан мцддятдя давам едир. «Истилик зянъири»нин ашаьыдакы бяндляри вар: - доьушда вя ушаьа гуллугда иштирак едян бцтцн персоналын тялимляндирилмяси; - тямиз, исти, йелчякярсиз палатанын доьуш цчцн щазырланмасы; - ушаьы гуруламаг вя бялямяк цчцн тямиз, исти сятщин, исти яскилярин вя

бяляклярин щазырланмасы; - йенидоьулмуш ушаьын ъялд гуруланмасы; - доьушдан сонра ушаьын тезликля анайа верилмяси вя щяр икисинин исти юртцкля

юртцлмяси;

42

- ушагда илк гида гябулуна щазырлыг яламятляринин йаранмасы заманы истилик режимини сахламаг шяртиля дюшля спонтан гидаланмайа шяраитин йарадылмасы;

- ушаьын башына исти папаьын эейиндирилмяси.

Щипотермик йенидоьулмушу гыздырмаг чох чятиндир. Беля ушаьы бцрцмякля иситмяк мцмкцн дейил. Она эюря дя яввялъядян истидя сахламаг даща мягсядяуйьундур.

Селийин сорулмасы рутин характер дашымамалыдыр. Лакин, мекониум вя

ганла аспирасийа заманы вя йенидоьулмушун асфиксийасында йухары тяняффцс йолларынын тямизлянмяси ваъибдир.

Йадда сахламаг лазымдыр ки, тяняффцс йолларындан узунмцддятли вя агрессив сорулма саьлам ушагда спонтан тяняффцсцн лянэимяси вя узунмцддятли бронхоспазмын ямяля эялмясиня сябяб ола биляр. Буна эюря дя аьыз бошлуьунун санасийасы цчцн бирдяфялик балонъуглар вя йа хцсуси йумшаг катетерляр ишлядилир. Онлар ушаьын аьзына 3 см-дян чох йеридилмямяли вя яввял аьыз, сонра бурун бошлуьу тямизлянмялидир. Бцтцн бу проседурлар 5 санийядян чох чякмямялидир.

Эюбяк ъийясинин сыхылмасы - тяхминян доьушдан сонракы 1 дягигя

ярзиндя, пулсасийа дайанандан сонра апарылыр (тибби эюстяришляря ясасян ъийянин тяхирясалынмадан сыхылмасы щаллары истисна олмагла). Эюбяк эцдцлцня гуллуг мумийяляшдириъи васитялярдян истифадя етмядян палтарларын тямизлийиня риайят етмякля ачыг методла апарылыр.

Профилактик тядбирляр ана вя ушаг защылыг палатасына кючцрцлмяздян яввял апарылыр: антропометрийа, бядян щярарятинин юлчцлмяси, гонобленорейанын профилактикасы цчцн эюзцн вя гыз ушагларында ъинси органларын 1%-ли тетрасиклин мялщями иля ишлянмяси, щеморраэик синдромун профилактикасы цчцн витамин «К»нын йеридилмяси.

Ушаг защылыг палатасына кючцрцлмяздян яввял мама эюбяк ъийясини

икинъили ишляйир. Стерил тянзиф салфетканын кюмяйиля ъийянин галыьы дибиндян периферийайа доьру сыхылыр вя 96о-ли етил спирти иля исланмыш кцряъикля силинир. Сонра ъийянин галыьына дяридян 3-4 мм аралы щялгя гойулур.

Яэяр эюбяк венасы тякрари инфузийа вя трансфизион терапийа цчцн лазым олаъагса, эюбяк галыьына дяридян 3-4 см аралы ипяк сапдан лигатура гойулур.

Ушаьа кюйняк вя бядяни юртян дизлик эейиндирмяк мяслящятдир. Чцнки

сых бялямя: 1. диафрагманын щярякятини мящдудлашдырыр, гяфляти юлцм синдрому рискини

артырыр;

43

2. истилик сахланмасына кюмяк етмир; 3. синир-язяля координасийасыны позур; 4. ган дювраныны позур; 5. дюшля гидаланмайа мане олур.

Йенидоьулмушун защылыг палатасына кючцрцлмяси ана иля бирликдя истилик

зянъиринин гайдаларына риайят етмякля апарылыр.

Доьуш заманы ушаьын вязиййятинин гиймятляндирилмяси вя реанимасион тядбирлярин тяшкили

Неонатологун мцтляг иштирак етмяли олдуьу доьушлар:

- щестасийа йашынын 36 щяфтядян аз олмасы; - доьушда инструментал вя оператив йардымдан истифадя едилмяси; - дюлцн патоложи йерляшмяси; - чохдюллц щамилялик; - дюлцн дистресси вя дюлйаны майенин мекониум иля гарышмасы; - резус уйьунсузлуг; - ултрасяс мцайиняси заманы дюлцн инкишаф аномалийасынын ашкар олунмасы; - доьуш фяалиййятинин аномалийасы.

22 щяфтялик щамиляликдян башлайараг тибби вя максимал ихтисаслашдырылмыш

кюмяк мягсядиля тибби йардымы мамалыг шюбяляриндя эюстярмяк лазымдыр. Йенидоьулмушлара йанашма тактикасынын тяйини цчцн онлары

категорийаларла тяснифатландырмаг вя риск факторуну ашкар етмяк лазымдыр: Йенидоьулмушлары ашаьыдакы категорийалара айырырлар:

Мцддятя эюря: - дюл (22-27 щяфтя); - йарымчыг доьулмуш ушаг (28-37 щяфтя); - вахтында доьулмуш ушаг (37-42 щяфтя); - вахтындан эеъ доьулан ушаг (42 щяфтядян чох);

Чякийя эюря:

- ири ушаг, 4000 г вя чох кцтля иля доьулан ушаг; - 2500-3999 г кцтля иля доьулан йенидоьулмуш (щестасийа мцддятиня уйьун); - аз кцтля иля доьулан ушаг (1500-2499 г); - чох аз кцтля иля доьулан ушаг (1000-1499 г); - фювгяладя (екстремал) аз кцтля иля доьулан ушаг (500-999 г).

44

Диридоьулмушлуг: Диридоьулмушлуг майаланма мящсулунун щамилялийин мцддятиндян асылы олмайараг, ана организминдян айрылмасы вя йа говулмасыдыр. Беля айрылмадан сонра ъийянин кясилмяси вя йа ъифтин хариъ олмасындан асылы олмайараг дюл няфяс алыр вя йа диэяр щяйати яламятлярдян црякдюйцнмя, эюбяк ъийясинин пулсасийасы вя йа иради язяля щярякятляринин юзцнц бирузя вермясидир. Щяр бир беля мящсулун доьулмасына йенидоьулмушлуг кими бахылмалыдыр. Юлцдоьулмушлуг: Юлцдоьулмушлуг щамилялийин мцддятиндян асылы олмайараг, гадын организминдян юлц дюлцн там говулмасы вя йа хариъ едилмясидир. Юлцмя дюлдя тяняффцсцн, о ъцмлядян диэяр щяйати яламятлярин – црякдюйцнмялярин, эюбяк ъийясиндя пулсасийанын вя йа иради язяля щярякятляринин олмамасы дялалят едир.

Йеткинлик дяряъясини мцяййян етмяк цчцн бцтцн йенидоьулмушлар илкин бахыш заманы Баллард шкаласы иля гиймятляндирилмяли вя мялумат йенидоьулмушун инкишаф тарихиня йазылмалыдыр.

Йенидоьулмушун 1 вя 5-ъи дягигядя вязиййятинин гиймятляндирилмяси цчцн Апгар шкаласындан истифадя олунур. Анъаг бу реанимасийанын апарылмасы цчцн мейар сайылмыр.

Апгар шкаласы иля йенидоьулмушун гиймятляндирилмяси

Яламят

Баллар 0 1 2

Цряк вурьуларынын тезлийи

Йохдур дяг.100-дян аз дяг.100-дян чох

Тяняффцс Йохдур Сейрялиб, гейри-мцнтязям

Гышгырыьы йахшыдыр

Язяля тонусу Зяиф Ятрафларда бир гядяр йыьылма

Активдир

Гыъыгланмайа реаксийа (бурун катетериня)

Реаксийа йохдур

Цзцнц гырышдырыр Юскцрцр

Дяри юртцйцнцн рянэи Эюйярмиш Бядян сольун-чящрайы, ятрафлары

эюй

Чящрайы

45

Тяъили реанимасийайа ещтийаъы олан йенидоьулмушлары тяйин етмяк цчцн тез вя садя гиймятляндирмя системиндян истифадя олунур вя ики даща ваъиб параметря фикир верилир: тяняффцс, цряк вурьуларынын тезлийи. Бу параметрлярля йенидоьулмушун гиймятляндирилмяси реанимасион тядбирлярин щяъмини даща тез тяйин етмяйя имкан верир.

Асфиксийадан башга реанимасийа тядбирляринин эюрцлмясиня ещтийаъ олан тящлцкяли ситуасийалары билмяк лазымдыр: - мяркязи синир системини лянэидян дярман маддяляри; - травмалар, илк нювбядя мяркязи синир системинин травмалары; - йарымчыг доьулма, хцсусян сурфактант дефисити вя аьъийяр тохумасынын

еластиклийинин азалмасы; - анемийа; - анаданэялмя инкишаф гцсурлары; - аьыр бятндахили инфексийалар; - мяркязи синир системинин бятндахили зядялянмяси.

Еффектив реанимасийаны 2 вя йа 3 мцтяхяссис бирликдя апара биляр. Реанимасийа тядбирляриндян сонра йардымын картасы долдурулур.

Асфиксийалы йенидоьулмушлара гуллуг

Яэяр ушагда тяняффцс гейри-мцнтязям вя йа цмумиййятля йохдурса вя

йахуд цряк вурьуларынын сайы доьулдугдан 30 санийя сонра дягигядя 100-дян аздырса, аьъийярлярин сцни вентилйасийасына башламаг вя 30-60 санийядян сонра онун вязиййятини тякрар гиймятляндирмяк лазымдыр. Дяринин стимулйасийасы вя йа тяняффцс йолларынын тямизлянмясиня вахт итирмяк лазым дейилдир.

Тяъили реанимасийа тяляб едян щяр бир ушагда доьулан кими ъийя

сыхылараг дярщал кясилир вя о, реанимасийа столуна кючцрцлцр.

Орта неолнатал асфиксийа заманы ушаьын тяняффцсц зяиф, гейри-мцнтязям олур вя йа цмумиййятля щеч олмур. Цряк вурьуларынын сайы дягигядя 100-дян чох, язяля тонусу нисбятян йахшы, дяри юртцкляринин рянэи эюйцмтцл олур. Яввялъя аь ъийярляри кися вя масканын кюмяйи иля 1-2 дягигя вентилйасийа етмяк, сонра ися ушаьын вязиййятини йенидян гиймятляндирмяк лазымдыр. Яэяр тяняффцс мцнтязям, цряк вурьуларынын сайы дягигядя 120-дян чохдурса, ушаьы анасына вермяк олар. Тяняффцсцн щяля дя гейри-мцнтязям олмасы вя цряк вурьулары сайынын дягигядя 100-дян аз олмасы щалларында ендотрахеал интубасийа вя цряйин гейри-дцз масажы апарылыр.

Ара вязиййятлярдя щяля дя тяняффцсцн гейри-мцнтязям олмасы вя цряк вурьулары сайынын дягигядя 100-дян чох олмасы щалларында ушаьын аь

46

ъийярлярини бир нечя дягигя ярзиндя вентилйасийа етмяк вя сонра вязиййятини тякрар гиймятляндирмяк лазымдыр.

Чох заман сцни вентилйасийа цчцн щава кисяси вя маскадан истифадя едирляр. Мясяляйя дцзэцн йанашма вя лазыми аваданлыглардан истифадя етмякля, йенидоьулмушларын 85%-дя щятта асфиксийаларын аьыр формаларында бу васитя иля вентилйасийаны мцвяффягиййятля щяйата кечирмяк олар. Беля щалларда диэяр ямялиййатлар вя йа аваданлыглар тяляб олунмур.

Кися вя масканы дцзэцн олараг ня ъцр гоймалы вя неъя истифадя етмяли?

Ушаг архасы цстя гойулмалы вя башы бир гядяр архайа атылмалыдыр. Биринъи

цфцрмяляр цчцн йцксяк тязйиг тяляб олунур (50-70 см су сцтуну) вя тягрибян 5 санийя чякмялидир. Аь ъийярляр долдугдан сонра вентилйасийа нисбятян асанлашыр вя 30-40 см су сцтуну тязйиги алтында дягигядя 40-50 сикл тезлийиндя давам етдирилир. Сямярясиз цфцрцлмянин сябяби йа гейри-адекват цфцрмя, йахуд да тяняффцс йолларынын обструксийасы олур. Йардымчы вентилйасийанын сямярялилийини гиймятляндирмяк цчцн даим нябзи саймаг вя щяр сиклдя дюш гяфясинин эенялмясини йохламаг лазымдыр.

Аьыр асфиксийа заманы ушаг щяйатынын биринъи 30 санийяси ярзиндя

тяняффцс щярякятляри етмир, нябз сейрялир (дягигядя 100-дян аз), язяля тонусу ашаьыдыр, дяринин рянэи боз вя йа сольундур. Йенидоьулмуша кися вя маска васитясиля 1-2 дягигя ярзиндя йардымчы вентилйасийайа башламаг, сонра тякрарян онун вязиййятини гиймятляндирмяк лазымдыр. Яэяр тяняффцс бярпа олмурса, УВС (цряк вурьуларынын сайы) дягигядя 100-дян чохдурса, кися вя масканын йардымы иля 3-4 дягигя ярзиндя йеня дя йардымчы вентилйасийаны давам етдиририк. Яэяр тяняффцс вя ЦВС стабилляширся, ушаьы анасына вермяк олар. Яэяр ушаг цмумиййятля няфяс алмырса вя 1-2 дягигя ярзиндя щава кисяси вя масканын йардымы иля апарылмыш велтилйасийадан сонра ЦВС дягигядя 100-дян аздырса, ендотрахеал интубасийа вя цряйин гейри-дцз (хариъи) масажыны етмяк лазымдыр. Яэяр ендотрахеал интубасийа вя цряйин хариъи масажы арзуолунан нятиъяни вермирся, нябз нормаллашмырса, вазоактив препаратларын тятбигиня башлайын.

Ендотрахеал интубасийадан диэяр цсуллар нятиъя вермядикдя истифадя едирляр.

Ендотрахеал интубасийайа эюстяришляр:

47

- Амбу кисяси иля вентилйасийа заманы нябзин дягигядя 100 вурьудан чох артмамасы;

- ЫЫ-ли апное (амниотик майедя гаты мекониумун олмасы, хцсусян дя Кейсяриййя ямялиййатындан сонра);

- Йенидоьулмушларда цряк вурьуларынын олмамасы (60 вур/дяг-дян аз) адреналини ендотрахеал йеритмяк мягсядиля;

- Перинатал дюврдя гойулмуш диафрагма йыртыьы диагнозу.

Бирбаша интубасийайа ашаьыдакы щалларда башламаг лазымдыр: 1. чох аз кцтля вя аьыр асфиксийа иля доьулдугда; 2. йенидоьулмушда тяняффцсцн олмамасы, нябзин щяддян артыг сейрялмяси.

Ялавя оксиэен

Ону реанимасийа заманы тяйин едирляр, щярчянд ки, 50-60% оксиэенля

зянэинляшдирилмиш щавадан истифадя едилмялидир. 100% О2-нин ишлядилмяси аьъийярлярин ателектазына эятириб чыхармагла токсики тясир эюстяря биляр. Яэяр тямиз О2 ишлядилирся, ондан сианоз итяня гядяр истифадя етмяк олар.

Вазоактив препаратлар

Яэяр ендотрахеал интубасийа вя цряйин гейри-дцз масажы заманы нябз нормаллашмырса, метоболик асидоза шцбщя йараныр вя адреналин-щидрохлоридин васитясиля миокардын стимулйасийасыны фикирляшмяк лазым эялир. Дозазы 0,1-0,3 мг/кг 1:10000 нисбятиндя щялл едилир ендотрахеал вя йа эюбяк катетери иля йеридилир.

Реанимасийа тядбирляринин дайандырылмасына эюстяриш

Яэяр 15 дягигя ярзиндя мцвафиг сиркулйасийайа наил олунмайыбса,

реанимасийа тядбирляри дайандырылмалыдыр. Яэяр ушаьын ган дювраны адекватдырса вя 30 дягигя мцддятиндя тяняффцс етмяйя ъящд эюстярмишся, ону тяняффцсцн бярпасы вя йенидян гиймятляндирилмяси цчцн неонатолоэийа шюбясиня кючцрмяк лазымдыр.

Асфиксийадан сонра йенидоьулмушларын апарылмасы

Асфиксийа кечирмиш йенидоьулмушларда щипогликемийа вя щипотермийа риски йцксякдир. Аьыр асфиксийа кечирмиш ушагларда бязи органларын транзитор

48

чатышмазлыьы юзцнц бирузя веря биляр. Бюйряк чатышмазлыьы щятта аьыр олмайан асфиксийадан, цряк чатышмазлыьы вя щипоксик-ишемик енсефалопатийа ися адятян аьыр асфиксийадан сонра ямяля эялир. Асфиксийадан сонра йенидоьулмушларын дцзэцн апарылмасына ашаьыдакылар дахил едилмялидир. - ушаьын йерляшдийи йердя щярарятин мцяййян сявиййядя сахланылмасы; - дюшля даща еркян вя даща тез-тез ямиздирилмянин тяшкили; - ана иля ушаьын дяри-дярийя контактынын еркян вя тез-тез тямин едилмяси; - цряк вурьулары вя тяняффцсцн тезлийиня, мцмкцнся бюйряклярин функсийасына,

ганда шякяр, калсиум вя диэяр микроелементлярин сявиййясиня нязарят; - ушагларын вязиййяти, бюйцмяси вя инкишафынын даща дягиг мцяййянляшдирилмяси

цчцн сонрадан даща дягиг мцшащидялярин апарылмасы; Йенидоьулмушларын доьушдан сонра апарылмасынын алгоритми

Доьуш

1. Ушаьы гурулайын 2. Исидилмиш сятщя вя йа ананын гарнынын цстцня гойун Вязиййяти гиймятляндирин

Тяняффцс гейри мцнтязям/ йохдур гейри мцнтязям/ йохдур Цряк вурьулары нормалдыр (дяг/100-дян чох) Сейрялиб (дяг/100-дян аз) /йохдур Гиймятляндирилир: Орта аьыр асфиксийа Аьыр асфиксийа Реанимасийа тядбирляри О2 кисяси вя маска иля (1-2дяг) О2 кисяси вя маска иля (1-2 дяг) Мцнтязям тяняффцс Гейри-мцнтязям /йохдур Апное, цряк вурь. 100/дян аз Цряк вурьулары дяг/120-дян чох Цряк вурьулары дяг/100-дян чох Анайа верин О2 кисяси вя маска (3-4 дяг) Ендотрахеал интубасийа

+ Мцнтязям тяняффцс Гейри-мцнтязям тяняффцс Цряйин хариъи масажы ЦВС>120 дяг ЦВС>100 дяг +

49

Медикаментоз терапийа

Тибби Йардымын Тяшкили шюбясинин мцдири

Дюшля ямиздирмя (кюрпя досту хястяханалары тяшяббцсц)

Ана сцдц – йени доьулмуш вя кюрпяляр цчцн йеэаня гидаланма нювцдцр.

Ана сцдц дяйярли гида маддяси кими цстцнлцйцндян башга, щям дя

кюрпяляр арасында хястялянмя вя юлцмцн ян эюзял профилактика васитясидир. Щяр бир доьум еви кюрпя досту хястяханасы статусуна уйьцн олмаг

цчцн чалышмалыдыр вя ана сцдц иля гидаланмайа даир 10 ясас принсипя там вя мцвяффягиййятля риайят етмялидир: 1. Дюшля ямиздирмя щаггында олан сийасятин йазылы шякилдя олмасы вя онун

мцтямади олараг тибб ишчиляринин нязяриня чатдырылмасы. 2. Бу сийасятин практик олараг щяйата кечирилмяси цчцн зярури олан вярдишлярин

тибб ишчиляриня юйрядилмяси. 3. Дюшля ямиздирилмянин цстцнлцкляри вя онун апарылмасы гайдалары щаггында

бцтцн щамиля гадынлара мялумат верилмяси. 4. Ушаг анадан оландан сонра илк ики саат ярзиндя аналара ушаьы

ямиздирмяйя кюмяклик едилмяси. 5. Аналара ушаглары неъя ямиздирмяк вя щятта, ушаглардан айры олдуглары

щалларда лактасийаны неъя сахламаьын эюстярилмяси. 6. Тибби эюстяриш истисна олмагла, йенидоьулмушлара дюш сцдцндян башга щяр

щансы бир йемяк вя майенин верилмямяси. 7. Ана вя ушаьын эеъя вя эцндцз (сутка ярзиндя) бир йердя олмасынын тямин

едилмяси. 8. Ямиздирмянин ушаьын тялябатына уйьун олараг сярбяст реъимдя тяшкил

едилмяси. 9. Ана сцдц иля гидаланан ушаглара ямиздирмяни имитасийа едян ямзиклярин вя

йа диэяр сакитляшдиричилярин верилмямяси.

50

10. Дюшля ямиздирмянин тяряфдарларындан ибарят дястяк групларынын йарадылмасы вя аналарын хястяханадан йазылдыгдан сонра бу груплара эюндярилмяси.

Кюрпя досту хястяханасы сертификатынын олуб-олмамасындан асылы

олмайараг щяр бир тибб мцяссясиндя ана сцдц иля мцвяффягиййятля гидаланманын 10 ясас принсипиня риайят олунмалыдыр.

Ашаьыдакы гайдалары тятбиг етмяк ваъибдир: а) дюшя гойманын 4 ясас мягамына риайят етмяк; б) гидаланма мцддятини вя тезлийини мящдудлашдырмамаг; ж) дюш эилясини ямиздирмякдян габаг вя сонра йумамаг; д) дюш эиляляринин ишлянмясиндя мялщямлярдян истифадя етмямяк; е) тибби эюстяриш истисна олмагла, ушаьы анадан айырмамаг; ф) ямзиклярля йедиртмямяк вя сакитляшдиричилярдян истифадя етмямяк; щ) бцтцн аналара йедиздирмяк цчцн шцшя габлардан неъя истифадя етмяйи

юйрятмямяк; и) ещтийаъ олмадан йедиздирмядян яввял вя сонра нязарят чякини мцяййян

етмямяк; э) глцкоза вя башга ана сцдцнц явязедиъиляриндян истифадя етмямяк; ъ) анайа сцни гидаланманы йада салан ушаг гарышыгларынын нцмунялярини вя

йа буклетлярини вермямяк.

Щяр ямиздирмядян яввял ана яллярини сабунла, су иля тямиз йумалыдыр. Дюшц ися щяр дяфя йумаг олмаз. Ямиздиряндян сонра дюшц тямиз су иля йахалайыб, гуруладыгдан сонра ареолалара ана сцдц чякиб щавада гурутмаг вя юртмяк лазымдыр.

Ана сцдцнцн ифразы кюрпянин сцдц яммя мигдарындан вя дюшя дцзэцн гойулмасындан асылыдыр. Кюрпя ня гядяр чох ямся, о гядяр дя сцд чох щасил олар. Яэяр ушаг сцд явязедичиляри иля гисмян йедиздирилирся, онда о ана сцдцнц аз ямяъяк вя ана сцдцнцн аз ямяля эялмясиня сябяб олаъаг. Бу, тезликля ана сцдцнцн азалмасына эятириб чыхараъаг вя ана дюшля ямиздирмядян имтина едяъяк.

Ушаьы дюшя тез-тез гоймагла, онун бир дяфяйя лазыми мигдардан аз сцд яммяси проблемини арадан эютцрмяк олар.

Дюшля ямиздирмяйя якс эюстяришляр.

51

Галактоземийа (надир хястялик олуб 50000 ушагдан бир раст эялинир) вя фенилкетонурийалы ушаглар;

Шиш ялейщиня препаратларла вя йа радиактив маддялярля мцалиъя алан аналар;

ИИВ-ля йолухмуш аналар.

Адаптасийа вя йа ялавя гида тяляб олан щаллар:

дюш сцдцндян башга парентерал гидайа ещтийаъы олан чох аз кцтляли, (1000 гр-дан аз) вя йа щестасийа йашы 32 щяфтяликдян аз олан кюрпяляр. Ялавя гида аьыр щипогликемийасы олан вя йа щипогликемийайа эюря мцалиъяйя ещтийаъы олан, щямчинин дюшля ямиздирмя заманы чякиси артмайан кюрпяляр цчцн дя тяляб олуна биляр;

ялавя майе вя даща тез-тез дюшля ямиздирмя тяляб олунан диарейалы кюрпяляря;

фототерапийа апарылан заман.

Дюшля ямиздирмяйя якс эюстяриш заманы йенидоьулмушларын гидаландырылмасы:

ИИВ-инфексийанын защыдан ушаьа кечмясинин профилактикасы мягсядиля йенидоьулмушларын донор сцдц иля гидаландырылмасы гадаьандыр;

беля ушаглары йалныз хцсуси айрылмыш йерлярдя щазырланан сцд гарышыглары иля гидаландырырлар.

Дюшля ямиздирмя заманы ортайа чыхан проблемляр

Ана тяряфиндян:

Эилялярин кичик, йасты, батмыш формада олмасы чох вахт ямиздирмяйя манея тюрядир, анъаг бу наращатчылыьа ясас олмамалыдыр. Практик олраг ушаглар щяр щансы формалы дюшц ямя билирляр, беля ки, сцд вязиляринин мигдары тягрибян дюш вязиляринин бцтцн формаларында ейнидир, форма ися пий тохумаларынын мигдарындан асылы олараг фярглянир. Аналара ушаьы дцзэцн дюшя гойма гайдалрыны баша салмаг ваъибдир.

Дюш эилясинин илтищабы вя эилялярин чатлары - ушаьын дюшя дцзэцн гойулмамасы аьрыларын баш вермясиня вя чатларын ямяля эялмясиня сябяб олур. Эилялярин тез-тез йуйулмасы (эцндя 1 дяфядян чох) дяри секресийасынын горуйуъу гатыны йох едяряк, чатларын ямяля эялмясиня сябяб олур.

52

Сцд вязисинин шишмяси - ананын сцд вязиляри сцдля тез долдуьу цчцн шишир вя бяркийир. Буна эюря дя ушаг эиляни вя эилянин ятрафыны тута билмир. Беля щалларда дюшдян ялля 20-30 мл сцд саьмаг лазымдыр. Онда ушаг эиляни тутараг дюшц ямя биляр.

Дюш вязисинин абсеси - кяскин мастит нятиъясиндя ямяля эялир. Беля щалларда анайа антибиотик тяйин етмяк вя ананы инандырмаг лазымдыр ки, ушаьы ямиздирмяйи давам етдирсин. Антибиотикин тяйини ушагда дуру няъис ифразына эятиря биляр, анъаг ушаьа зийан вермяз. Ана сцдц ушаьын баьырсаг микрофлорасыны бярпа едир.

Ана сцдцнцн чатышмазлыьынын сябябляри – аз дюшя гойма, эеъя

ямиздирмямяк, гыса мцддятли ямиздирмя, дюшя дцзэцн гоймамаг, дюшцн там бошалмамасы, ямзикдян истифадя етмяк, ялавя гидаларын вахтындан тез верилмяси вя с. ана сцдцнцн аз щасил олмасына сябяб олур. Ана сцдцнцн мигдарыны артырмаг цчцн дюшя гойманын сайыны артырмаг, гидаланма арасындакы вахты азалтмаг лазымдыр. Беляликля, эилялярин ялавя стимулйасийасыны апармагла пролактинин секресийасыны артырмыш олуруг вя сцдцн мигдары артыр.

Ушаг тяряфиндян:

Йухулулуг - бязи ушагларда йухунун давам мцддяти 3-4 саат узаныр. Беля щалларда тяняффцсцн позулмасыны, анаданэялмя цряк гцсурларыны, Даун синдромуну, биринъили синир-язяля хястялийини, щипогликемийаны, аьыз бошлуьунун аномалийаларыны вя йа инфексийайа олан шцбщяни истисна етмяк лазымдыр. Яэяр беля яламятляр йохдурса вя ушаьын чякиси нормайа уйьун артырса «ушаг доймур» демяйя ясас йохдур. Буна эюря дя ушаьа юз истяйи иля ойанмаьа имкан вермяк лазымдыр.

Йарымчыгдоьулмуш вя азчякили ушаглар - щестасийа йашындан вя чякидян асылы олараг, ушагларда яммя рефлексинин зяифлямяси вя йа олмамасы щаллары олур. Беля щалларда алтернатив гидаланмадан (зонд, шприс, финъан) истифадя олунур.

Яммя рефлексинин лянэимяси - МСС зядялянмяси, асфиксийа, травма, дярман тясири (анайа наркоз верилмяси), ананын МСС функсийасына лянэидиъи тясир эюстярян дярманлары гябул етмяси нятиъясиндя ола биляр. Беля щалларда ушагларын вязиййяти йахшылашана гядяр гидаланманы алтернатив цсулларла апармаг лазымдыр.

53

Тибби Йардымын Тяшкили шюбясинин мцдири

Ана вя ушаьын бир йердя олмасы гайдалары

Защылыг шюбясинин бцтцн палаталарынын иши защы вя йенидоьулмуш ушаьын бир йердя галмасы принсипи иля гурулмалыдыр, чцнки бу йенидоьулмушларын хястялянмясинин азалмасына имкан йарадыр, иринли-септик вязиййятлярин гаршысыны алыр, ана вя ушаг арасында психо-емосионал контакт йарадыр, щятта ушаьын ана иля бир чарпайыда олмасына иъазя верилир.

Ана вя ушаьын бир йердя галмасы цчцн палаталар ашаьыдакы структур бюлмялярдя тяшкил олунур.

- 1-4 чарпайылыг Ы вя ЫЫ мамалыг шюбяляриндя (палаталарын ардыъыллыгла долдурулмасыны эюзлямяк шярти иля); - интенсив мцалиъя палаталарында (бюйцкляр вя ушаглар); - ямялиййат блокунда (имкан олдугда).

Яэяр ана ушаьа гуллуг едя билирся, ушаьы анадан айырмаг олмаз. Бу ана сцдц иля гидаланманын сахланылмасына кюмяк едир вя ананын

ушаьа гуллуг етмякдя тяърцбя топламасына вя щямчинин онунла ряфтарына кюмяк едир.

Доьушдан сонра ана вя ушаьын бир йердя галмасы щоспитал микроорганизм штамплары иля ушаьын йолухма ещтималыны азалдыр вя йенидоьулмушун организминдя ананын микрофлорасынын йайылмасына шяраит йарадыр.

54

Бу шяраитдя ушаьын дюшля гидаландырылмасы онун тялябатына уйьунлашыр вя анада мясулиййят щиссини артырыр.

Ана вя ушаьын бирэя олмасы заманы гощум вя аиля цзвляри, щямчинин онлара гуллуг едян тибб ишчиляри тяряфиндян диггятин эюстярилмяси вя дястяйин верилмяси ваъибдир.

Атанын вя аилянин бюйцк ушагларынын ана вя йенидоьулмуша баш чякмяляри сярбяст олмалыдыр.

Ана вя ушаьын бир йердя олмасы цчцн онлары 1-4 чарпайылыг палаталарда йерляшдирирляр. Ананын вя ушаьын чарпайылары йанында фярди долабча гойулур. Лазым эялярся тибб баъысы щяр палатайа ичярисиндя стерил материал (памбыг вя тянзиф кцряъикляр) олан бикс эятирир.

Ана вя ушаьын бир чарпайыйа санитар нормасы 12 кв.м-дан аз олмамалыдыр. Мцтляг щяр палатайа су чякилмялидир, яэяр су чякмяк мцмкцн дейился, мямяъикли ялцзйуйан гойулмалыдыр.

Йенидоьулмуш ушаг цчцн дюшякли бялямя столу гойулмалыдыр. Ана иля ушаьын бир йердя олмасына якс эюстяриш бунлардыр - ананын психоз

вязиййяти, кяскин инфексион вязиййяти вя ачыг формалы вярями. Ушаьы доьуш залындан палатайа кечирян вахт онун бядян

температуруну, нябзинин вя тяняффцсцнцн сайыны гейд етмяк лазымдыр. Сонракы эцнлярдя бядян температуруну суткада бир дяфя, тяняффцсцн вя нябзин сайыны суткада 2 дяфя йазмаг лазымдыр. 3-4 эцндян сонра ушаг тякрар чякилмялидир. Щяйатынын 4-ъц эцнцндян башлайараг щяр эцн чякисини билмяк лазымдыр. Сидийя вя няъися тибб баъысы вя йа ана эцндялик нязарят етмяли, дяйишиклик оларса дярщал неонатолога мялумат вермялидир. Лазым дейился, ушаьын дяриси вя эюбяйи щеч бир васитя иля ишлянмир. Дяридя (рянэинин дяйишилмяси, сяпэиляр вя с.) вя эюбяк эцдцлцндя дяйишиклик (ийли ифразат, эюбяк ятрафы дяридя дяйишиклик) оларса, дярщал щякими хябярдар етмяк лазымдыр. Щяр палатадан истифадя олунмуш яскиляр гапаглы чянляря вя йахуд педаллы ведряляря йыьылыр. Ушаьын бялянмясини гуртардыгдан сонра тибб бачысы вя йа хадимя истифадя олунмуш дяйишикляри цзлцкляри иля бирликдя йыьараг кирли партарлар олан отаьа апарыр. Бундан сонра график цзря ням тямизлямя, ушаг евя йазыландан сонра ясаслы тямизлянмя апарылыр.

Палатада гадынын палтар йумасына иъазя верилмир.

55

Тибби Йардымын Тяшкили шюбясинин мцдири

Доьум евляриндя (шюбяляриндя) профилактик пейвяндлярин тяшкили вя апарылмасы.

Йенидоьулмушларын ваксинасийасы Милли пейвянд тягвиминя ясасян апарылыр. Доьум евляри вя шюбялярин рящбяри профилактик пейвяндлярин тяшкили вя щяйата кечирилмяси цзря мясулиййят дашыйыр. Доьум евляриндя (шюбяляриндя) йенидоьулмушлара профилактик пейвяндляр айрылмыш пейвянд отаьында апарылмалыдыр. Профилактик пейвяндлярин ана вя йенидоьулмушларын йерляшдийи палатада, еляъя дя манипулйасийа вя сарьы отагларында апарлымасы гяти гадаьандыр. Пейвянд отаьынын щяр ики мамалыг шюбяляриндя олмасынын нязяря алынмасы ваъибдир. Профилактик пейвяндлярин апарылмасы цчцн айрылмыш отагларын сащяси, йерляшмяси, санитар – техники вязиййяти, санитар-эиэийеник нормалара уйьун олмалыдыр. Тибб баъылары (ваксинаторлар) хцсуси щазырлыг тялимляри кечдикдян вя сертификат (щяр ил) алдыгдан сонра пейвянд отаьында ишлямяк цчцн ишя бурахылмалыдырлар. Пейвянд отаглары тибб баъыларынын щяр ил апарылан щазырлыг тялимляри вярямя аид вярям ялейщиня диспансерлярдя, башга инфексийалар цзря ися ушаг поликлиникаларында иммунологлар вя Эиэийена Епидемиолоэийа мяркязляринин епидемиологлары тяряфиндян апарылмалыдыр. Пейвянд отаьы ашаьыдакы аваданлыг вя тибби лявазиматларла тяъщиз олунмалыдыр:

56

- ваксинлярин сахланылмасы цчцн термометри олан сойудуъу вя сойудуъу елементляри; - термочанта вя йахуд термоконтейнер; -алятляр вя шок ялейщиня дяст цчцн тибби шкаф; - юзцмящволан шприсляр (0,05; 0,5 мл), ваксини щялл етмяк цчцн бирдяфялик шприсляр; - стерил материал (памбыг) иля бикс, спирт; - бактерисид лампа; - БСЖ ваксининин щазырланмасы цчцн нишанланмыш иш масасы; - бялямя столу; - ишлянмиш шиприслярин, ийнялярин, памбыгларын, бош флакон вя ваксинлярин тящлцкясиз йыьылмасы вя мящв едилмяси цчцн гутулар (ТГ); - ял-цз йуйан; - тямизлик дезинфексийа ишляри цчцн йуйуъу вя дезинфексийадиъи мящлуллар; тямизляйиъи инвентар; - тибб баъысы цчцн иш масасы вя стул.

Пейвянд отаьында эцндялик олараг йуйуъу вя дезинфексийаедиъи мящлуллардан истифадя етмякля тямизлик, щаванын тез-тез дяйишдирилмяси вя ултра-бянювшяйи шцаларла зярярсизляшдирмя режиминя риайят едилмялидир. Щяфтядя 1 дяфя ясаслы тямизлик ишляри апарылмалыдыр. Гейдиййат сянядляри - милли пейвянд тягвими вя диэяр методик товсийяляр; - апарылан пейвяндлярин гейдиййат журналы; - дахил олан вя истифадя едилян ваксин, шприс вя гейдиййат журналы; - сойудуъунун температур режиминин гейдиййат журналы; - бактериасид лампанын иш реъиминин гейдиййат журналы (вярягяси); - пейвянддян сонракы реаксийанын вя фясадларын гейдиййат журналы; - пейвянддян сонракы ялавя тясир щагда тяъили билдириш вярягяси – 058У.

Тибб баъылары (ваксинаторлар) цчцн тящлукясиз иммунлашдырма гайдалары

йенидоьулмушларын пейвяндя бурахылмасы барядя неонатологун гейдиййатыны йохламаг;

асептика гайдаларына ъидди риайят едилмяси; щяр пейвянддян яввял яллярин йуйулмасы;

вярям вя Б щепатити ялейщиня пейвянд апараркян хцсуси тяйин едилмиш бирдяфялик вя йа юзцмящволан шприслярдян истифадя едилмяси;

57

БСЖ ваксини щялледиъисинин гуру ваксин олан флакона йеридилмясинин хцсуси айрылмыш шприсля апарылмасы;

горуйуъу юртцйцнцн тамлыьы позулмуш вя истифадя мцддяти кечмиш шприслярдян истифадя етмяк гадаьандыр;

ваксин препараты ампуласы цзяриндяки адын неонатолог тяйинаты иля ейни олмасынын йохланылмасы;

визуал олараг ваксин препаратынын кейфиййятинин гиймятляндирилмяси (абсорбсийа олунмуш ваксинляри сахламагла, лиорофилизя олунмуш ваксинляр щялл едилдикдян сонра);

чох дозалы ваксинлярин ампула вя йа флаконларын цзяриндя щялл етмя вахтынын дягиг эюстярилмяси;

ийня башлыгларыны инйексийадан сонра щеч вахт яймяк вя йахуд эейиндирмяк олмаз;

ишлянмиш материаллар (шприс, памбыг, ампула вя с.) тящлцкясиз гутулара (ТГ) 2/3 щиссясиня кими, ялавя тязйиг эюстярмядян долдурулмалыдыр вя хцсуси айрылмыш йерлярдя йандырылмалыдыр;

пейвянд апарылан заман стериллийя ъидди шякилдя ямял едилмялидир (шприс вя ийняляри столун цстцня гоймаг вя йа онлара ялля тохунмаг олмаз)

ачылмыш (щялл едилмиш) ваксинлярин сахланылмасына вя истифадя гайдаларына ъидди риайят едилмялидир.

Йенидоьулмушларын ваксинасийасы

Йенидоьулмушларын ваксинасийасы Милли тягвимя ясасян ашаьыдакы

гайдада апарылыр: Ваксинлярин вурулма мцддяти Ваксин препаратларын ады Анадан олдугдан 12 саат ярзиндя Б щепатити ялейщиня ваксин Доьулдугдан сонра 4-7 эцн ярзиндя Вярям ялейщиня (БСЖ)

Полиомиелит ялейщиня ваксин Б щепатити ялейщиня ваксинасийа

Вурулма – ваксин язялядахили, будун латерал щиссясиня вулур. Ваксинасийа юзцмящволан шприс васитясиля, 0,5 доза иля вурулур. Ачылмыш ваксин флаконундан 5 эцн ярзиндя сойудуъуда +4+80Ъ температур режиминдя сахламаг шярти иля истифадя етмяк олар.

58

Постваксинал реаксийа – ваксин зяиф реактоэен тясирлидир. 17%-дя ваксинасийа оланларын, йерли гызарты вя шишэинлик ямяля эяля биляр, бу яламятляр мцалиъясиз 1-2 эцндян сонра кечир. Позулмуш ваксинасийа тягвими иля ушагларын иммунилизасийа гайдалары:

Яэяр йенидоьулмуша щяр щансы бир сябябдян илк 12 саат ярзиндя пейвянд вурулмайыбса вя пейвяндин апарылмасына ъидди якс эюстяриш йохдур, беля щалларда кюрпя евя йазыларкян, она пейвянд олунмалыдыр вя йахуд 1 ай мцддятиндя ушаг поликлиникасы тяряфиндян бу пейвяндин апарылмасы тямин едилмялидир. - Яэяр ушаг ев шяраитиндя доьулмушдурса, пейвянд мцмкцн гядяр тез, 1 ай мцддятиндя апарылмалыдыр. - Йенидоьулмуша евдя ваксинасийа апармаг гяти гадаьандыр. Вярям ялейщиня ваксинасийа

Вурулма – сол базу нащиййясинин йухары щиссясиня дяри дахили вурулур. Дяриалтына БСЖ ваксини вурмаг олмаз («сойуг» абсеся сябяб ола биляр). Ваксинасийа юзцмящволан шприсля вурулур, щялл етдикдян 6 саат сонра щялл едилмиш ваксин галыьы мящв едилмялидир. Позулмуш ваксинасийа тягвими иля ушагларын иммунализасийа гайдалары: - яэяр йенидоьулмуша мцхтялиф сябяблярдян пейвянд тягвиминя ясасян иммунализасийа апарылмайыбса вя пейвяндин апарылмасына ъидди якс эюстяриш йохдурса, беля щалда йенидоьулмуша 1 ай мцддятиндя поликлиника тяряфиндян бу пейвяндин апарылмасы тяйин едилмялидир. - йенидоьулмуша евдя ваксинасийа апармаг гяти гадаьандыр. Полиомиелит ялейщиня ваксинасийа

Доьулдугдан сонра 4-7 эцн ярзиндя перорал ваксинасийа олунур. Доьум евляриндя (шюбяляриндя) истифадя олунан бцтцн ваксинляр ваксин истещсалчысынын тялиматына уйьун олараг тятбиг едилмялидир.

Санитарийа-епидемиоложи нязаряти секторунун мцдири

59

Доьуша йардым мцяссисяляриндя йенидоьулмушларын реанимасийа шюбясинин (ЙРШ), вя йа интенсив терапийа палатасынын аваданлыглары вя иш принсипляри.

Беля шюбяляр бцтцн доьушайардым мцяссисяляринин структуруна дахилдир. Шюбя бир нечя палатадан (ана вя ушаьын бир йердя галмасы цчцн), реанимасийа залындан вя йардымчы отаглардан ибарятдир. Йенидоьулмуша вахтында йардым эюстярмяк цчцн шюбя доьуш залына вя реанимасийа блокуна йахын йерляшмялидир.

Даща аьыр хястялярин дахил олдуьу йенидоьулмушларын интенсив терапийа шюбяляринин ишинин тяшкили йалныз игтисади ъящятдян сярфяли олмайыб, даща тяърцбяли мцтяхяссислярин топланмасына имкан верян мяркязлярин йарадылмасына вя бунунла йцксяк кейфиййятли тибби йардымын эюстярилмясиня зяманят верир.

Йенидоьулмушларын реанимасийа шюбяси вя йа интенсив терапийа палата-сына кючцрцлмяси мейарлары ъидди олараг ашаьыдакылара ясасланмалыдыр: Интенсив терапийа шюбясинин щяддиндян артыг долдурулмасы щеч дя щямишя юзцнц доьрултмур:

60

- интенсив терапийа шюбясиндя йенидоьулмушларын сайынын артмасы нозокомиал инфексийа рискини артырыр;

- хястянин йцксяк риск групуна аид олуб-олмамасыны мцяййян едян эюс-тяриъилярин тящлили щеч дя щямишя дцзэцн олмур;

- мамалыг хидмятинин наилиййятляри вя неонатал хидмятин тякмилляшдирилмяси ана вя ушаьын бир йердя галмасыны тямин едян палаталарда яввял интенсив терапийа шюбяляриня кючцрцлмяси зярури щесаб едилян ушаглара мцвафиг гуллуьун тямин едилмяси имканыны верир;

- бу, щяйаты тящлцкя алтында олан йенидоьулмушлары йашатмаг цчцн зярури олан чох дяйярли вя чятин ялдя олунан аваданлыгларын сямярясиз истифадясиня эятириб чыхарыр;

- бу, ана вя ушаьын айрылмасына сябяб олур. Ушаьын доьуш залындан интенсив терапийа шюбясиня кючцрцлмяси ашаьыдакы

щалларда щяйата кечирилир:

- илк реанимасион тядбирлярдян сонра нязярячарпаъаг тяняффцс чатышмазлыьы олан йенидоьулмушлар;

- МСС-нин аьыр зядялянмяляри олан йенидоьулмушлар; - щестасийа йашындан асылы олмайараг бядян кцтляси 1800 гр вя аз олан йени-

доьулмушлар; - сепсис, нязярячарпан сарылыг, анаданэялмя метоболизм позьунлуьу,

гыъолмалар, аьыр анаданэялмя аномалийасы олан йенидоьулмушлар.

РИТШ-нин аваданлыглары - Кюрпяни иситмяк цчцн: истилик мянбяйи (айры вя йа реанимасион столун

тяркибиндя), кцвезляр, исидиъи дюшякляр; - Йухары тяняффцс йолларындан селийин сорулмасы цчцн: балонъуглар, катетерляр,

зондлар, бирляшдириъи цчлцкляр, електросоруъу вя йа механики соруъу; - АСВ цчцн оксиэен мянбяйи (мяркязляшдирилмиш вя йа О2 консентратору),

щава нямляндириъиси, бирляшдириъи О2 борулары, 250-300 мл щяъмли юз-юзцня дцзялян кися («Амбу», «Пенлон», «Лаердол», «Блуе Ъросс» вя с.), мцхтялиф юлчцлц цз маскалары, дцз ъивли ларингоскоп №0 (йарымчыгдоьулмушлар цчцн) вя № 1 (вахтында доьулмушлар цчцн), 2,5,3,0,5,4,0 юлчцлц ендотрахеал борулар;

- АСВ апараты (йенидоьулмушлар цчцн); - Щяйати ваъиб функсийалара нязарят цчцн мониторлар (ТТ, УДТ, А/Т, ПО-2

бядян щяраряти, ТГМ); - Фототерапийа апаратлары; - Инфузион терапийа апарылмасы цчцн лявазиматлар (инфузиоматлар, эюбяк вя

кюрпцъцкалты катетерляр, «кяпяняк» ийняляр, 1 дяфялик шприсляр);

61

- Манипулйасийа цчцн алятляр (гысгаълар, гайчылар); - Ушаг чарпайылары (чарпайы вя йа кцвездя 1-дян артыг ушаьын йерляшдирилмяси

йолверилмяздир); - Йенидоьулмушлар цчцн эейим.

Реанимасион зала валидейнлярин эялишиня иъазя верилир. Бятндахили йолухманын клиник яламятляри вя йа газанылма инфексион-

илтищаби хястяликляри олан йенидоьулмушлар цчцн изолйатор айрылмалыр. Интенсив мцалиъянин апарылмасы цчцн йенидоьулмушлар цчцн истифадясиня

иъазя верилян медикаментлярдян истифадя олунмалыдыр. Йенидоьулмушларын защылыг шюбяляриня кючцрцлмяси йенидоьулмушун

щяйаты цчцн тящлцкя йарадан синдромлар арадан галдырылдыгдан вя вязиййяти стабилляшдикдян сонра мцалиъя щякиминин вя шюбя мцдиринин гярарына ясасян щяйата кечирилир.

Узунмцддятли интенсив мцалиъяйя ещтийаъ олан щалларда ушагларын гуллуьун Ы мярщяляси олан мцяссисялярдян аналары иля бирэя ЫЫ мярщяляйя кючцрцлмяси мясяляси ортайа чыхыр. Тибби Йардымын Тяшкили шюбясинин мцдири

Хястя йенидоьулмушлара гуллуг

Йенидоьулмушун йеткинлик сявиййясини ашкар етмяк цчцн бцтцн йенидоьулмушларын биринъили бахыш заманы Баллард шкаласы цзря гиймятлян-дирилмяси вя мялуматларын йенидоьулмушларын инкишаф тарихиня гейд едилмяси зяруридир.

Асфиксийадан сонра йенидоьулмушлара гуллуг

Реанимасийа тядбирляри апарылдыгдан сонра яэяр тяняффцс, цряк вурьулары вя дяри юртцкляринин рянэи сабитляшмишся «дяри-дярийя» контакт вя илк дюшя гойулманы гиймятляндирмяк цчцн кюрпянин анасы иля бирэя галмасыны тямин етмяк лазымдыр (дюшя гойулма вя йа алтернатив методлар). Кюрпя анасы иля бирэя гала биляъяк шюбяйя кючцрцлцр. Невроложи симптомлары олан йенидоьулмушларын даща йцксяк сявиййяли мцяссисялярдя дифференсиал диагностикайа ещтийаълары вар. Беля мцяссисяляря

62

кючцрцлмя, мцайиня спектри вя истигамятляри мцтяхяссислярля мяслящятляшмякля щяйата кечирилир. Ещтийаъ олан щалларда истилик зянъирини тямин етмяк цчцн ана иля «юзцня» принсипи щяйата кечирилмялидир. Ана иля бирэя кючцрмяк мцмкцн олмадыгда, кючцрцлмя мцддяти ананын вязиййяти стабилляшяня гядяр узадылыр (тяхирясалынмаз ъярращи вязиййятляр заманы кючцрцлмя истисна тяшкил едир). Диагнозларын дифференсиасийасы заманы илк нювбядя невроложи позьунлугларын тез-тез раст эялинян йаланчы сябябляринин (тябии гидаланма принсипляринин позулмасы иля ялагядар олан щипогликемийа, щипотермийа, гуллуьун нюгсанлары) истисна едилмяси зяруридир. Невроложи позьунлугларын мяншяйинин дягигляшдирилмяси цчцн доьушун эедишинин хцсусиййятляри ъидди тящлил олунмалы, инфексийа, доьушда щипоксийа вя травматизм амилляриня диггят едилмялидир.

Аз бядян кцтляли йенидоьулмушлара гуллуг Аз бядян кцтляли йенидоьулмушлара гуллуг перинатал вя постнатал дюврдя гуллугдан ибарятдир. Аз бядян кцтляли (АБК) йенидоьулмушларын бядян кцтляси вя щамилялик мцддяти нязяря алынмагла дцзэцн тясниф едилмяси чох ваъибдир. Щестасийа йашы кичик (ЩЙК) олан йенидоьулмушларда ашаьыда садаланан щалларын риски йцксякдир. - доьушда респиратор позьунлуглар (неонатал асфиксийа, мекониумун аспи-

расийасы); - щипотермийа; - щипогликемийа; - гидаланмада чятинликляр; - инфексийалар; - анаданэялмя гцсурлар.

Йарымчыгдоьулмушларда ашаьыдакы щалларын риски йцксякдир.

- доьуландан сонра респиратор проблемляр (апное дюврляри, щиалин мембран хястялийи);

- щипотермийа; - щипогликемийа; - гидаланмада чятинликляр; - инфексийалар; - щипербилирубинемийа; - щипокалсиемийа; - мядяъикдахили гансызма.

Аз бядян кцтляли йенидоьулмушлара гуллуг

63

Яэяр ушагда аз бядян кцтлясиндян башга диэяр фясад йохдурса, беля

олан щалда АБК олан саьлам йенидоьулмушлара гуллуг ашаьыдакылардан ибарятдир:

1. Бядян щярарятинин сахланмасынын тямин едилмяси; 2. Калоринин адекват истифадясинин тямин едилмяси; 3. Щипогликемийанын профилактикасы вя мцалиъяси.

Бядян щярарятинин горунмасынын тямини

- «истилик зянъири» принсипляриндян ардыъыллыгла истифадя етмяк; - истилик тянзимини нязарятдя сахламаг цчцн адекват цсуллардан истифадя; - ашаьы щярарятин юлчцлмяси цчцн кичик бюлэцляри олан термометрля темпера-

турун даима юлчцлмяси; - щипотермийалы ушаьы иситмяк.

Истилик тянзими вя сахланмасы цчцн ашаьыдакы цсуллар мювъуддур:

1. «Дяри-дярийя» тямас; 2. Исидиъи дюшякляр; 3. Шца истиси; 4. Кцвез режими.

Щипотермик ушаьын исидилмяси

Щипотермийа диагнозу бядян щярарятинин ашаьы темпратурун юлчцлмяси цчцн бюлэцляри олан термометрля юлчцлмясиндян сонра тясдиг едилир. Яэяр бядян щяраряти 36,5-дян ашаьыдырса, бу щипотермийанын башланьыъыдыр. Бядян щяраряти 32-36° (мцлайим щипотермийа) олан ушаьы «дяри дярийя» контактдан, исти отагдан, исидилмиш чарпайыдан вя кцвездян истифадя етмякля иситмяк олар. Исидилмя просеси бядян щяраряти нормал сявиййяйя чатана гядяр давам етдирилмялидир. Темпратуру щяр 15-30 дягигядян бир юлчмяк лазымдыр. Эцълц щипотермийа (бядян щяраряти 32°-дян ашаьы) заманы мцхтялиф цсуллардан истифадя олунур. Бядян щярарятини тядриъян артырмаг лазымдыр (1 саатда 1°Ъ). Буну кцвездя, термостатик дюшякдян вя исидиъидян истифадя етмякля щяйата кечирмяк олар. Ана сцдц иля гидаланмайа вя ялавя оксиэен верилмясиня еркян башланмасы зярцридир. Беля ки, гыса мцддятдя исидилмя заманы оксиэен сярфи артыр.

64

Аз бядян кцтляли йенидоьулмушларын (кцтляси 1800 г) евя йазылма

мейарлары: - саьламлыг вязиййятинин йахшы олмасы (тяняффцс сярбяст, мцнтязям, цряк

вурьулары ритмик, дягигядя 100-дян чох, дяри юртцкляри чящрайы, тямиз, рефлексляр кафи);

- диурезин тезлийи суткада 10 дяфядян чох; - бядян кцтлясинин стабил артымы (5 эцн ярзиндя ардыъыл); - истилик тянзиминин йахшы олмасы; - яммя рефлексинин йахшы олмасы; - ананын евдя ушаьа гуллуг едя биляъяк щалда олмасы; - яэяр кюрпя 1800 г-дан аз кцтляйя маликдирся, о йенидоьулмушлара гуллуг

шюбясиня кючцрцлцр.

Анаданэялмя инкишаф гцсурлары олан хястя йенидоьулмушлара гуллуг Йцнэцл вя аьыр анаданэялмя инкишаф гцсурларынын раст эялмя тезлийи 3-4% тяшкил едир. Онлардан бязиляриня доьулдугдан дярщал сонра, диэярляриня ися даща эеъ диагноз гойулур. Перинатал дюврдя юлцм щадисяляринин чоху анаданэялмя инкишаф гцсурлары иля ялагядардыр.

Тяъили ъярращи коррексийа тяляб едян анаданэялмя инкишаф аномалийаларынын вахтында диагностикасы, беля кюрпялярин тяхирясалынмадан ири мяркязлярин вя йа хястяханаларын няздиндя олан йенидоьулмушларын ъярращиййяси шюбяляриня кючцрцлмяси цчцн олдугъа ваъибдир. Инфексийалары олан йенидоьулмушлара гуллуг

Бятндахили инфексийалара анадан дюля ъифт васитяси иля ютцрцлян, хцсусян дя вирус инфексийалары аид едилир: ситомегаловируслар, токсоплазмоз, мяхмяряк, садя щерпес, Б вя Ъ вирус щепатитляри, сифилис вя с. Йенидоьулмушлуг дюврцндя садаланан инфексийалар ейни симптомлар комплекси шяклиндя тязащцр едя биляр: - щестасион йашына эюря ашаьы бядян кцтляси; - щепатоспленомегалийа; - дяридя сяпэиляр, тромбопеник пурпура;

- сарылыг; - катаракта, хореоретинит; - МСС-нин зядялянмя яламятляри: башын патоложи юлчцляри (микросефалийа,

щидросефалийа, кяллядахили калсификасийа); - анаданэялмя инкишаф гцсурлары; - остеит.

65

Бу симптомлар адятян ушаг анадан олан кими вя йа ушаг щяйатынын илк 48 саатында тязащцр едир.

Бятндахили инфексийа диагнозуну тясдиг етмяк цчцн мцвафиг лаборатор

мцайиня цсулларындан (Ъ вя М иммуноглобулинлярин тяйини) истифадя едилмялидир.

Неонатал сепсис-щяйатын илк айында раст эялинян, бактериемийа иля

мцшайият олунан систем хястялийинин клиник синдромудур. Мейдана чыхма мцддятиня эюря 2 мцхтялиф клиник формасы айырд едилир: - еркян – ушаьын щяйатынын илк 5-7 эцнцндя тязащцр едир; - эеъ - ушаьын щяйатынын 2-3 щяфтясиндя тязащцр едир. Йолухма щям доьуш заманы (гадынын патоложи флорасы), щям дя

доьушдан сонра щоспитал флора щесабына баш веря биляр. Неонатал инфексийа риски олан ушаглара гуллуьун мягсяди бактериал

инфексийа щалларынын еркян ашкар едилмяси вя антибиотиклярля мцалиъянин вахтында башланмасыдыр.

1. Зяминйарадан амилляр Йенидоьулмуш

- доьуш заманы эиэийеник гайдалара ямял олунмамасы (тибб ишчиляринин яллярини тямиз йумамасы, чиркли алятлярдян истифадя);

- доьуш заманы асфиксийа; - щипотермийа-36,5 дяряъядян аз; - ана сцдц вя йа дюшля гидаланманын азлыьы; - хястяханадахили йолухма (тибб ишчиляринин ушаьа гуллуьу заманы, кцвезлярдя

вя йа чарпайыларда бирдян артыг ушаьын олмасы, хястя ушагла сых тямас); - йарымчыгдоьулма-37 щяфтядян кичик; - бятндахили инкишафын лянэимяси.

Ана

- узунмцддятли сусуз дювр (истянилян шяраитдя: евдя, машында, доьум евиндя 12 саатдан чох);

- гадынын эиэийена гайдаларына ямял етмямяси; - ъинси йолла ютцрцлян хястяликляр.

2. Тящлцкяли яламятляр Тящлцкяли яламятляря ашаьыдакылар аиддир:

- щипо-щипертермийа;

66

- артмыш ойаныглыг вя йа щипотонийа; - гусма вя исщал; - бядян кцтлясинин иткиси; - кцтля артымынын пис олмасы (нормада физиоложи итки бядян кцтлясинин 5-6%-ни

тяшкил едир, бу ися Ы щяфтянин сонунда бярпа олунмалыдыр); - тяняффцсцн тезляшмяси (дягигядя 60-дан чох); - апное дюврляри.

3. Щематоложи дяйишикликляр

Диагностиканын даща дягиг цсулу-ганын, сидийин вя йа онурьа бейни

майесинин мцайинясидир. Сепсис цчцн юзцндя 4 мцайиняни бирляшдирян скрининг тест ишлянмишдир: - лейкоситлярин мигдарынын тяйини <5000 вя йа >20000; - йетишмямиш нейтрофиллярин мигдары иля онларын цмуми мигдары арасындакы

нисбят (>0,2); - Ъ-реактив зцлал тести; - еритроситлярин чюкмя сцряти (15 мм саатдан чох).

Лаборатор эюстяриъилярдян 2 вя даща чоху дяйишся, тест мцсбят сайылыр. Йенидоьулмушларда, хцсусиля онун щяйатынын илк 14 эцнцндя

инфексийаларын профилактикасы мягсядиля антибиотиклярин ясассыз истифадяси гадаьандыр (суларын еркян ачылмасы, «буланыг сулар», евдя доьуш).

Гуллуг

- дюшля гидаланма; - истилийин сахланмасы; - мцшащидя; - оксиэен.

Сарылыглы йенидоьулмушлара гуллуг Доьуш залында Ы-ли ишлямя эюбяк ъийяси галыьынын сыхылма мцддяти истисна

олмагла, саьлам йенидоьулмушларда олдуьу кими апарылыр. Резус сенсибилизасийанын сцбут едилдийи вя анамнезя ясасландыьы щалларда доьушдан сонра эюбяк ъийясинин сыхылмасы дярщал йериня йетирилир.

Ана сцдц иля гидаланма билирубинин екскресийасыны йахшылашдырдыьындан ана сцдц иля гидаланманы еркян башламаг, сусузлашмадан, щипо вя щипертермийадан горумаг лазымдыр.

Нормада эюбяк ъийясиндян эютцрцлмцш ганын зярдабында билирубинин сявиййяси 51 мкмол/л-я гядярдир.

67

Щипербилирубинемийанын тез-тез раст эялинян сябябляри

- груп уйьунсузлуьу (ана 0 груп, ушаг диэяр груп); - резус уйьунсузлуг (анада резус мянфи, ушагда резус мцсбят). Мянфи резуслу

бцтцн щамиляляря вя аналара доьушдан сонра 3 эцн ярзиндя антирезус иммуноглобулинин йеридилмяси иля уйьунсузлуьун гаршысыны алмаг олар (Рщо ЭАМ);

- сепсисля мцшайият олунан инфексийалар; - диэяр сябябляр.

Диагноз гойаркян йардым едя биляр:

- анамнез; - риск амилляри; - билирубинин сявиййяси вя билирубинин щяр саатлыг артымы; - Кумбс тестинин мцсбят олмасы.

Мцалиъя Ана сцдц иля гидаланманы кясмямяк. Билирубинин сявиййясиня нязарят етмяк. Билирубинин сявиййясини азалтмаг цчцн ашаьыдакы ясас цсуллардан истифадя

олунур: - фототерапийа; - явязедиъи ганкючцрмя (ЯГК).

Фототерапийа

Явязедиъи ганкючцрмяйя гядяр вя йа явязедиъи ганкючцрмяйя ялавя кими апарылыр. Щемолизин йцнэцл вя орта дяряъяляриндя фототерапийанын тятбиги явязедиъи ганкючцрцмядян тамамиля йан кечмяйя имкан верир. Фототерапийа гейри-дцз билирубинин сявиййясинин артдыьы заман апарылыр. Явязедиъи ганкючцрмя Яэяр доьум анында билирубинин сявиййяси 85 мкмол/л тяшкил едярся вя йа билирубинин щяр саатда артымы 5-6 мкмол/л-дян чохдурса, явязедиъи ганкючцрмя мясялясинин щялл едилмяси зяруридир. Явязедиъи ганкючцрмяйя эюстяришляр кюрпянин щяйатынын эцнляриндян асылы олараг билирубинин критик рягямляря галхмасы тяшкил едир. Йадда сахламаг лазымдыр ки, щяр конкрет щалда билирубинин мцайинясинин нятиъяляринин тящлили заманы онлары клиник эюстяриъилярля тутушдурмаг лазымдыр.

68

Тибби Йардымын Тяшкили шюбясинин мцдири

Йенидоьулмушларын тибб мцяссисяляриндян евя йазылма мейарлары

Защы гадынын доьушдан сонракы дюврцнцн вя йенидоьулмушун еркян неонатал дюврцнцн фясадсыз эедиши заманы ана ушагла мцмкцн гядяр еркян (4-5 эцня) евя йазылмалыдыр. Доьум евиндян евя йазылмаздан яввял неонатолог ушаьы диггятля мцайиня етмяли, защы гадынларла кюрпяйя ев шяраитиндя гуллуг вя гидаланмайа даир сющбят апармалыдыр. Доьум еви иля ушаг поликлиникасы арасында зярури ялагяни тямин етмяк цчцн доьум евинин неонатологу мцбадиля вярягясиндя ананын анамнезини, онун саьламлыг вязиййятини, щамилялийин, доьушун эедишинин хцсусиййятлярини, ъярращи мцдахиляни, йенидоьулмушун Апгар шкаласы иля дяйярляндирилмясини, доьуш залында апарылан тядбирляри гейд етмяйя борълудур. Мцбадиля вярягясиндя еляъя дя, еркян неонатал дюврцн эедишинин хцсусиййятляри, эюбяк ъийяси галыьынын дцшмя мцддяти вя эюбяк йарасынын вязиййяти, анадан оларкян

69

вя евя йазылдыьы заман бядян кцтляси, пейвянд олундуьу тарих вя щепатит Б, полиомиелит вя БСЖ ваксининин серийасы (яэяр едилмяйибся сябяби), лаборатор вя диэяр мцайинялярин нятиъяляри гейд олунур. Ана вя йенидоьулмушун ганы арасында резус вя йа АБО системя эюря уйьунсузлуг олдугда мцбадиля вярягясиндя ананын вя кюрпянин резус - мянсубиййяти, ган групу вя динамикада ган эюстяриъиляри гейд едилир. Асфиксийа, доьуш зядяляри, ушаьын хястяликляри заманы мцбадиля вярягясиня йалныз диагноз йох, мцайиняляр вя апарылмыш мцалиъяйя даир мялуматлар, еляъя дя ушаьын сонракы мцшащидясиня, гидаланмасына вя апарылаъаг мцалиъя тядбирляриня даир мяслящятляр гейд едилмялидир. Тибб баъысы доьум щаггында тибби шящадятнамяни (АЗС 103) вя доьум евинин, хястяхананын доьум шюбясинин йенидоьулмуш щаггында мялуматлар гейд олунмуш мцбадиля вярягясини (113/У) анайа тягдим едир.

Евя йазаркян ашаьыдакылара диггят етмяк зяруридир:

- эюбяк йарасынын вязиййяти (гуру, тямиз, эюбяк ятрафындакы дяри дяйишил-мямиш);

- яммя рефлексинин йахшы олмасы; - клиник вязиййятин (дяри, тяняффцс, цряк вурьулары) йахшы олмасы; - иммунизасийанын апарылмасы.

Йенидоьулмуш евя йазыларкян, анасынын кюрпянин она тямиз дяри вя эюбякля тягдим олундуьу, апарылмыш пейвяндляря даир мялумат верилдийи сяняди имзаламасы зяруридир.

Анайа ев шяраитиндя кюрпяйя гуллуг етмяйи юйрятмяк вя бу мягсядля ашаьыдакы мяслящятляри вермяк ваъибдир; - эюбяйин тямиз вя гуру галмасыны тямин етмяк; - ушаьын щямишя исти галмасыны тямин етмяк; - ушаьы тялябляриня уйьун дюшля ямиздирмяк.

Щансы щалларда ана щякимя мцраъият етмялидир:

- йцксяк щярарят; - тяняффцс позьунлуьу; - гыъолма вязиййяти; - гусма вя тез-тез дуру няъис ифразы; - летарэик вязиййят.

МСС-нин аьыр зядяляри, аьыр инфексийалары олан ушаглар, ъярращи мцдахиляйя ещтийаъы олан йенидоьулмушлар, бядян кцтляси 1800 грамдан аз

70

олан йенидоьулмушлар, АЦГ яламятляри олан йенидоьулмушлар сонракы мцалиъя вя гуллуг мягсядиля ана иля бирликдя ЫЫ мярщяля мцалиъя мцяссисяляриня кючцрцлмялидирляр. Кючцрцлмя мцддяти ушаьын вязиййятиндян, кючцрцлмя анында онун транспортабеллийиндян вя кючцрцляъяк мцяссисянин йерляшдийи йерин узаглыьындан асылыдыр. Кюрпя стасионара йолда тяхирясалынмаз йардым эюстярмяк цчцн алятляр, апаратлар вя кцвезля тямин олунмуш реанимобилдя неонатолог вя тибб баъысынын (мама) мцшайияти иля чатдырылмалыдыр.

3 №-ли Тялимат

«Доьум евляриндя (шюбяляриндя) хястяханадахили инфексийаларын профилактикасына йюнялдилмиш тядбирлярин тяшкил едилмясиня даир

Ясас мцддяалар

Хястяханадахили инфексийалар – хястяханада олан мцддятдя, тибби йардым цчцн мцраъият едян шяхслярдя, йахуд иш фяалиййяти иля ялагядар олараг тибб ишчиляриндя формалашан инфексион хястяликдир. Бу инфексийалар стасионарда олан дюврдя вя йахуд сонрадан ашкар едиля биляр (УСТ, 1979).

Хястяханадахили инфексийаларын мцхтялиф йолларла ютцрцлмяси сяъиййявидир: - Щава-дамъы, щава-тоз;

71

- Парентерал (ган вя ган препаратлары, мцхтялиф дярманларын йеридилмяси заманы вя с.);

- Алиментар йол (мцхтялиф ярзаг мящсулларынын гябул едилмяси заманы); - Мяишят-тямас йолу (хястяхана яшйалары, йатаг вя эейим дястляри, чирклянмиш

тибби алятляр, хястялярин вя тибб ишчиляринин ялляри вя с.) Хястяханадахили инфексийалара гаршы профилактика вя мцбаризя иши

санитарийа-эиэийена, яксепидемик, дезинфексийа вя стерилизасийа тядбирляринин комплекс шякилдя щяйата кечирилмяси иля апарылмалыдыр.

Хястяханадахили инфексийаларын гаршысынын алынмасына йюнялдилмиш комплекс санитарийа-эиэийена, яксепидемик, дезинфексийа, стерилизасийа тядбирляринин апарылмасында мясулиййят доьум евинин (шюбясинин) баш щякиминин цзяриня дцшцр.

Доьум евиндя дахили ямрля хястяханадахили инфексийаларын гаршысынын алынмасы вя баш вермиш щадисялярля мцбаризя мягсядиля баш щякимин вя йа онун мцалиъя ишляри цзря мцавининин рящбярлийи иля стасионарда апарылан профилактик вя яксепидемик тядбирлярин координасийа едилмяси цчцн комиссийа йарадылмалыдыр.

Доьум евинин структуруна щяким-епидемиолог вязифясинин дахил

едилмяси нязярдя тутулмалыдыр. Бу вязифяли шяхс баш щякимин санитар-епидемиоложи мясяляляр цзря мцавини вя ейни заманда хястяханадахили инфексийаларла мцбаризя комиссийасынын сядр мцавини олмалыдыр.

Бу комиссийа иъласы рцбдя 1 дяфядян аз олмайараг кечирилмялидир.

Иъласда хястяханадахили инфексийалара гаршы апарылан профилактик, яксепидемик тядбирлярин нятиъяляри, бятндахили инфексийаларын диагнозларынын ясасландырылмасы вя яксепидемик режимин эюзлянилмяси мцзакиря едилмялидир.

Баш щякимин мцалиъя ишляри цзря мцавини илдя 2 дяфя хястяхана вя

кафедранын ямякдашлары цчцн гцввядя олан ямр вя тялиматларын юйрянилмясини тяшкил етмялидир.

Хястяхананын баш тибб баъысы рцбдя 1 дяфя орта вя кичик тибб ишчиляринин

санитар-эиэийеник вя яксепидемик тядбирлярин апарылмасы цзря тялиматлан-дырылмасыны тяшкил етмялидир.

Илдя бир дяфя доьум евинин (шюбянин) ишчиляри (кафедранын ямякдашлары да

дахил олмагла), хястяханадахили инфексийалара даир гцввядя олан директив сянядлярин юйрянилмяси цзря зачот кечмялидирляр. Зачот заманы епидемиологун иштиракы ваъибдир.

72

Ишя гябул олунаркян вя ишлядийи мцддятдя доьум евинин (шюбянин) ишчиляри гябул олунмуш ямр вя тялиматлар цзря тибби мцайинядян кечирилмялидирляр. Тибб ишчиляринин патоэен вя шярти патоэен микроблара эюря мцайиняси епидемиоложи эюстяриш ясасында апарылмалыдыр.

Доьум евинин ямякдашларынын гызылы стафилококк эяздириъилийиня эюря йохланылмасы планлы шякилдя йох, епидемиоложи эюстяриш ясасында апарылмалыдыр. Доьум еви (шюбя) илдя бир дяфядян аз олмайараг планлы профилактик дезинфексийа, щямчинин тямир ишляринин апарылмасы цчцн баьланмалыдыр. Епидемиоложи эюстяришя эюря баьланмыш доьум евинин (шюбянин) ачылмасы анъаг ятраф мцщит амилляринин бактериоложи лаборатор мцайинясинин мянфи нятиъяляриня ясасланараг вя Дювлят санитар хидмятинин иъазяси ясасында щяйата кечирилмялидир.

Гадынын арзусуну нязяря алараг, доьушда аиля цзвляринин иштиракыны

тямин етмяк мягсядиля айрыъа доьуш габаьы, доьуш вя защылыг дюврцнцн кечирилмяси цчцн уйьунлашдырылмыш фярди отагларын олмасы мягсядяуйьундур. Доьушда иштирак едян йахын гощумларын санитар эейимдя (халат, бахил, маска) олмалы вя онларда йолухуъу хястяликлярин яламятляри олмамалыдыр (КРВИ вя с.).

Ана вя йенидоьулмуш бирликдя оларса, онлар бир вя йа ики адамлыг

палаталарда йерляшдирилмялидир. Щяр ана вя ушаг цчцн 12 м2-дян аз олмайараг отаг сащяси нязярдя тутулмалыдыр. Беля палаталарда су вя канализасийа хятти олмалы, якс щалда ана вя ушаьын палатасы 1 чарпайылы олмалы вя ял-цз йуйанла тяъщиз олунмалыдыр.

Щяр бир щалда ана вя йенидоьулмушун бир йердя йерляшдирилмясиня якс эюстяришляр мама-эинеколог вя неонатолог тяряфиндян тяйин едилмялидир.

Защыларла эюрцшмяк цчцн йахын гощумлара иъазя верилир. Защыларла эюрцшцн гайдалары, доьум евинин (шюбясинин) шяраитиндян асылы олараг рящбярлик тяряфиндян тяйин едилир.

Тибби алятлярин дезинфексийасы, стерилизасийа габаьы тямизлямя вя стерилизасийасы цчцн Азярбайъан Республикасы Сящиййя Назирлийи тяряфиндян иъазя верилмиш, дезинфексийаедиъи вя йуйуъу васитялярдян истифадя едилмялидир.

Хястя ямякдашларын ишя бурахылмамасына эюря баш тибб баъысы мясулиййят дашыйыр. Бу ишя нязарят шюбя мцдириня щяваля едилир.

Санитарийа-епидемиоложи нязарят секторунун мцдири

73

Доьум евляриндя (шюбяляриндя) профилактик вя яксепидемик тядбирлярин апарылмасы гайдалары

1. Тибби персонала иш вахты хцсуси эейим вя шяхси яшйаларын гойулуб сахланмасы цчцн хцсуси отаг айрылмалыдыр. Душхананын олмасы да мягсядя-уйьундур.

2. Хцсуси эейим вя фярди яшйаларын айрыъа сахланмасы ваъиб олдуьундан бюлмяляр цзря нишанланмыш шкафлар олмалыдыр. Икикамералы шкафлардан да истифадя етмяк олар.

74

3. Айаггабылар (байырда вя стасионарда истифадя олунан) хцсуси айрылмыш йердя айрыъа сахланмалыдыр. Иш айаггабыларынын санитар ишлянмяси асан олмалы вя айрыъа пакетя гойулмалыдыр. Хцсуси эейим вя айаггабыда шюбядян кянарда эязмяк гяти гадаьандыр.

4. Тибби персоналын хцсуси эейими щяфтядя 2 дяфядян аз олмайараг вя чирклянмя сявиййясиндян асылы олараг дяйишдирилмялидир. Хцсуси эейимляр чамашырханада бу мягсяд цчцн айрылмыш айрыъа машында йуйулмалыдыр.

Филтр отаьы

Термометрляр тямиз, аьзы баьлы габларда сахланылыр, термометрляр

истифадядян сонра 0,5%-ли хлорамин мящлулунда 30 дягигя, 2%-ли хлорамин мящлулунда ися 5 дягигя мцддятиндя дезинфексийа олунмалыдыр. Тахта шпателляр бирдяфялик истифадядян сонра атылыр, металдан щазырланмыш шпателляр 15 дягигя гайнадылыр. Дезинфексийа олдугдан сонра МСШ-ня (Мяркязи Стерилизасийа Шюбясиня) тящвил верилир. Стол вя диэяр сятщляр 1%-ли хлорамин вя йа диэяр дезинфексийаедиъи мящлулда исладылмыш ясэи иля силинмякля дезинфексийа олунмалыдыр. Ясэиляр тямиз габларда сахланылмалыдыр.

Чанаг юлчян дезинфексийаедиъи мящлулла исладылмыш ясэи иля силинмякля, эцндя 2 дяфядян аз олмайараг дезинфексийа олунур; хцсуси айрылмыш йердя ясэийя бцкцлмцш вязиййятдя сахланылыр.

Щамиля гадынларын гябулу цчцн истифадя олунан тямиз эейим дястляри кисялярин ичярисиндя айрыъа шкафда сахланылыр (кюйняк, дясмал, халат).

Катетерляр дезинфексийа олундугдан сонра стерил, нишанланмыш габларда сахланылыр.

Бахыш мягсядиля истифадя олунан ялъякляр стерил олмалыдыр. Бахыш отаьында гайчылар стерил шякилдя крафт пакетлярдя 3 эцн мцддятиндя сахланылыр, истифадя едилдикдян сонра дезинфексийа едилир.

Битлилийя гаршы дястин, о ъцмлядян битлилик ялейщиня маддяляр вя онлардан истифадя цчцн тялиматларын олмасы ваъибдир.

Санитарийа бурахыъысы. Филтр вя Мамалыг шюбясинин бахыш кабинетляринин нишанланмыш йыьышдырыъы

аваданлыглары (дюшямя тахтасы, ведря) хцсуси айрылмыш йердя сахланылыр. Санитар говшаьынын да айрыъа йыьышдырыъы аваданлыьы олмалыдыр.

Гябул шюбяси йуйуъу вя дезинфексийаедиъи маддялярля, ГИЧС-ин профилактикасы вя вябайа эюря материалын эютцрцлмя дястляри, битлилийя гаршы дяст, ванналарын йуйулмасы цчцн лазым олан ясэиляр, фырча вя лифлярля тямин олунмалыдыр.

75

Битлилийя гаршы ишлянмянин апарылмасы цчцн истифадя олунан дястин тяркиби

1. Хястянин яшйаларыны сахламаг цчцн мцшямбя вя йа памбыг парчадан щазырланмыш кися;

2. Мцшямбяли мяляфяляр; 3. Резин ялъякляр; 4. Гайчылар; 5. Сыхдишли дараг (метал олмасы арзу олунур); 6. Лячякляр (2-3 дяня); 7. Памбыг; 8. Сцфря сиркяси вя йа 5-10%-ли сиркя туршусу; 9. Битлярин бцтцн инкишаф мярщяляляриня юлцмъцл тясир едя билян препаратлар

– «Ниттифор», «Бензил бензоат», 5%-ли бор мялщями вя с.; 10. Мяляфялярин дезинсексийасы цчцн 30%-ли вя 10%-ли карбофос емулсийасы,

Пиретрум тозу; 11. Отагларын дезинфексийасы цчцн 30%-ли вя йа 50%-ли карбофос, хлорофос

емулсийасы, «Неофос-2» аерозол балону. Ялляри йумаг цчцн (2 дяфя сабунланмагла) хырда доьранмыш (1 дяфялик

истифадя цчцн) тясяррцфат сабунундан вя йа дуру сабундан истифадя едилмялидир. Мцтляг бирдяфялик вя фярди дясмаллар олмалыдыр. Тибби персонал хястяхана цчцн гябул едилмиш эейимля тямин олунмалыдыр.

Гябул шюбясинин тямизлик ишляри йаш цсулла, йуйуъу маддялярдян истифадя етмякля эцндя 2 дяфя апарылмалыдыр.

Ясаслы тямизлик щяфтядя 1 дяфя олмагла нишанланмыш тямизляйиъи аваданлыгларла апарылмалыдыр.

Щамилялийин патолоэийасы шюбяси

Манипулйасийа вя проседура отагларындакы эинеколожи кресло вя кушеткаларын ишлянмяси хлортяркибли препаратларла эцндя 1 дяфя вя чирклянмя дяряъясиндян асылы олараг апарылыр.

Кифайят мигдарда дезинфексийа олунмуш мцшямбя юртцкляри олмалы вя онлар мцшямбя юртцклц кисялярдя сахланылмалыдыр.

Щяр бир доьушдан сонра мцшямбя юртцкляри ичярисиндя дезинфексийаедиъи мящлуллар олан хцсуси айрылмыш габларда дезинфексийа олунмалыдыр. 1 саат галдыгдан сонра йуйулмалы вя гурудулмалыдыр. Щамиля гадынларын юзляринин хцсуси мцшямбя юртцкляринин олмасына иъазя верилир.

Мцалиъя цчцн истифадя олунан тампонлар цзяриндя стерилизасийа олунма тарихи вя ачылма тарихи эюстярилмиш стерил бикслярдя сахланылыр. Тампонлар корнсанг васитясиля биксдян эютцрцлцр. Истифадя олунан памбыг кцряъикляри вя йуйунту сулары зярярсизляшдирилмялидир.

76

Шюбянин ъари тямизлик ишляри эцн ярзиндя 2 дяфядян аз олмайараг (1 дяфя иш эцнцнцн ортасында вя 1 дяфя йуйуъу маддялярдян истифадя етмякля) апарылмалылдыр.

Ясаслы тямизлик ишляри хцсуси айрылмыш вя нишанланмыш тямизляйиъи аваданлыгла щяфтядя 1 дяфя апарылмалыдыр.

Проседура отаьы - 12 м2 сащядян кичик олмамалыдыр; диварлар, дюшямя, таван йаьлы бойа вя йа кафелля юртцлмялидир. Проседура отаьында тямизлик ишляри 1 дяфя дезинфексийаедиъи маддялярля вя кварслашдырылмадан истифадя етмякля, эцндя 3 дяфядян аз олмайараг апарылмалыдыр; хцсуси айрылмыш йыьышдырыъы аваданлыгдан истифадя олунмалыдыр.

Ясаслы тямизлик ишляри дезинфексийаедиъи маддяляри нювбяляшдиряряк истифадя етмякля щяфтядя 1 дяфя апарылмалыдыр. Тямизлик ишляри цчцн истифадя олунан ясэиляр тямиз олмалы вя хцсуси кисялярдя сахланмалыдыр. Стерил тибби алятляр МСШ-дян алынмалыдыр. Алятляр истифадя едилдикдян сонра хцсуси айрылмыш вя нишанланмыш габларда йуйулмалы вя исладылмалыдыр. Стерил тибби алятляр мяркязи стерилизасийа шюбясиндян алынмалыдыр. Истифадя олундугдан сонра алятляр хцсуси айрлымыш вя нишанланмыш габларда йуйулмалы вя исланмалыдыр. Ишлянмиш материаллар хцсуси нишанланмыш вя айрылмыш аьзы баьлы габлара (ведря, ляйян вя с.) йыьылыр вя дезинфексийаедиъи маддялярля исладылдыгдан сонра атылыр.

Щяр бир проседура отаьында ГИЧС-ин профилактикасы цчцн аптечка олмалыдыр.

Доьуш блоку

Доьуш палаталары (доьуш заллары) Доьуш залында дюшякляр мцшямбя юртцкля там тикилмялидир. Мцшямбя

юртцйц дезинфексийаедиъи мящлулла исладылмыш ясэи иля силиняряк зярярсизляшдирилмялидир. Мцшямбя юртцйц олмайан йатаг дястляри камера цсулу иля дезинфексийа олунмалыдыр.

Судноларын тямизлянмяси вя дезинфексийасы хцсуси габларда йерляшдирилмякля санитар отаьында апарылмалыдыр.

Чирклянмиш аьлар мцшямбя кисяляря йыьылараг, хцсуси айрылмыш йердя сахланылмалыдыр.

Ушаглыг бойнуна бахылмасы, ъырыгларын тикилмяси цчцн дястляр, еляъя дя мамалыг маша дястляри 4 гат йумшаг материала бцкцлцр, цзяриндя дястлярин адлары эюстярилян бирка иля баьланараг стерилизасийайа верилир.

Автоклавдан чыхдыгдан сонра биркада стерилизасийа тарихи эюстярилмялидир (сахлама мцддяти 3 суткадан чох олмамалыдыр) вя мцтляг стерилизасийа апаран шяхсин имзасы гейд олмалыдыр, истифадя олунмайан дястляр 3 эцндян сонра тякрарян автоклава верилир; бикс ачыларкян биксин цзяриндя ачылма тарихи вя сааты эюстярилир.

77

Ямялиййат блоку

Ямялиййат блокунун бцтцн ъищаз вя аваданлыглары (оксиэен, карбон

газы балонлары, кардиографлар вя с.) ямялиййат блокуна дахил олмамышдан яввял дезинфексийаедиъи мящлулда исладылмыш ясэилярля силинмялидир.

Ямялиййатда истифадя олунмайан яшйаларын ямялиййат залында

сахланмасы гяти гадаьандыр. Ямялиййатюнц отагда ямялиййат блокунун сяййар арабасынын сахланмасы цчцн йер айрылмалыдыр. Сяййар араба дезинфексийаедиъи мящлулда исладылмыш ясэилярля эцндялик олараг силинмялидир. Дезинфексийаедиъи мящлул айрыъа айрылмыш вя нишанланмыш габда сахланылмалыдыр.

Алятляр аьзы гапаглы нишанланмыш габларда сонракы ишлямяляр цчцн

йыьылмалыдыр. Маскалар, наркоз вермяк цчцн интубасион борулар, аь ъийярлярин сцни

тяняффцс апаратлары вя с. ямялиййатдан сонра щиссяляря айрылыр вя онларын ишлянмяси апарылыр.

Ямялиййат сащясинин ишлянмяси цчцн йодонат, йодопирон вя

хлорщексидин биглцконат мящлулларындан истифадя едилир. Ямялиййат сащясинин дяриси ялавя йуйулма апарылмадан 1%-ли йодопирон йодонат мящлулунда исладылмыш стерил памбыг тампонла 2 дяфя силинмякля зярярсизляшдирилмялидир.

Бцтцн ганла чирклянмиш ъярращи алятляр, ичярисиндя су олан габларда

йахаланмалы, йуйунту сулары ися сонрадан ишлянмялидир. Сонра бцтцн ъярращи алятляр зцлал, дярман вя кимйяви маддялярдян кянарлашдырылмасы мягсядиля механики тямизлянмядян кечирилмялидир.

Иринли ямялиййатларда истифадя олунан алятляр стерилизасийюнц

тямизлямядян габаг дезинфексийа олунмалыдыр. Бу мягсядля нишанланмыш габлардан вя фырчалардан истифадя олунур. Ган кцтляляри, дезинфексийаедиъи маддялярля 1:5 нисбятиндя гарышдырылараг канализасийайа тюкцлцр. Ганлы тянзиф тампонлары вя салфеткалары ичярисиндя дезинфексийаедиъи мящллулар олан хцсуси нишанланмыш габлара йыьылараг ишлянилир, сонра йа тулланылыр, йа да муфел собаларында йандырылыр.

Механики (дезинфексийаедиъи) ишлямяляр ъярращиййя блокунун хцсуси айрылмыш, исти вя сойуг су иля тяъщиз олунмуш вя кафел юртцйц иля юртцлмцш

78

отагда апарылмалыдыр. Бурада истифадя олунан бцтцн нишанланмыш габлар йерляшдирилмялидир.

Щяр ъярращи ямялиййатдан сонра дезинфексийаедиъи маддялярдян истифадя етмякля тямизлик ишляри апарылмалыдыр. Тямизлик ишляри хцсуси айрылмыш аваданлыгда апарылыр (ведря, ясэи, дюшямя тахтасы) вя хцсуси айрылмыш йерлярдя сахланылыр.

Ъярращларын ялляринин ишлянмяси Ялляр сабунланмагла илыг су иля йуйулур вя 1 дягигя мцддятиндя стерил

фырча иля дырнагдиби сащяляр тямизлянилир. Бундан сонра ялляр ахар су алтында йахаланыр вя стерил салфетка иля силинир. Ялляр, Сящиййя Назирлийи тяряфиндян гябул олунан дезинфексийаедиъи маддялярин истифадя гайдаларына ямял етмякля, зярярсизляшдирилир (хлорщексидин биглцконат, дегмисид, йодопирон вя с.).

Бактерисид маддялярдян истифадя етдикдян сонра ялляр стерил салфетка иля силинир вя стерил ялъякляр эейинилир.

Защылыг палаталары Ана вя ушаг цчцн 1 чарпайынын санитар нормасы 12 м2-дян аз

олмамалыдыр. Палатайа мцтляг гайдада су чякилмялидир. Су чякилмяйян щалларда асылан ял-цз йуйанлар гурашдырылмалыдыр. Йенидоьулмуш цчцн цзяриня тибби мцшямбя (клейонка) чякилмиш дюшяйи олан бялямя масасы олмалыдыр. Эцндялик ъари тямизлик ишляри апарыларкян, масалар дезинфексийаедиъи мящлулларла ишлянмялидир.

Ъари тямизлик ишляри эцндя 3 дяфя, ясаслы тямизлик ишляри ися щяфтядя 1 дяфя апарылыр.

Истифадя олунан бяляк ясэиляри вя ушаг эейимляри хцсуси айрылмыш габлара вя йа салафан пакетляря йыьылыр.

Защылар ушаг бяляк ясэиляри иля лазыми мигдарда тямин олунмалыдырлар (щяр ушаьа эцндя 25 ядяд ясэи вя с.), ишлянмиш ясэиляр, ичярисиня мцшямбя вя йа памбыг парчалы цзлцк тахылмыш гапаглы ведряляря йыьылыр. Эцндя 3 дяфядян аз олмайараг ишлянмиш чиркли ясэиляр цзлцкля бирликдя хцсуси айрылмыш отаьа апарыр. Тибб баъылары бяляк ясэиляринин дяйишдирилмясиня вя щяр бир отаьын тямизлянмясиня ъидди нязарят едир. Евдян эятирилян тямиз вя цтцлянмиш бяляк ясэиляриндян истифадя етмяйя иъазя верилир.

Йенидоьулмушларын эюзляри эцндялик щазырланмыш гайнанмыш су иля щяр эцн ишлянилир.

Евдян эятирилмиш вя цтцлянмиш шяхси аьлардан да истифадя етмяк олар, яэяр бунлар олмазса доьум евинин аьларындан истифадя етмяк олар.

79

Бцтцн шюбялярдя тямиз аьларын сахланмасы цчцн ряфляри олан отаглар нязяря алынмалыдыр.

Тямизляйиъи аваданлыглар нишанланмалы вя тяйинаты цзря истифадя олунмалыдыр. Ясэиляр истифадя едилдикдян сонра йуйулмалы, гурудулмалы вя хцсуси айрылмыш йерлярдя (отагларда) гуру щалда ведрялярдя сахланмалыдыр. Тямизляйиъи аваданлыг дясти (дюшямя тахтасы, ведря, ясэиляр) бир йердя сахланмалыдыр.

Доьум евиндя (шюбясиндя) ясаслы тямизлик ишляринин апарылмасы гайдалары

Ясаслы тямизлик ишляри щяфтядя 1 дяфядян аз олмайараг, палата

бошалдыгдан сонра апарылмалыдыр. Ясаслы тямизлик ишляри 0,5%-ли йуйуъу мящлуллу, 6%-ли Щ2О2, 5%-ли

хлорамин мящлулу вя йа Республика Сящиййя Назирлийи тяряфиндян тясдиг едилмиш диэяр дезинфектлярдян истифадя етмякля щяфтядя1 дяфя апарылмалыдыр.

Отаглар вя бцтцн аваданлыглар дезинфексийаедиъи мящлулла исладылмыш ясэи иля силинмялидир. Сонра отаглар 1 саат баьлы сахланылмалы вя су иля йуйулмалыдыр. Бу заман ишчиляр хцсуси эейимлярдян истифадя етмялидирляр (халат, айаггабы, маска). Ясэиляр истифадя едилдикдян сонра зярярясизляшдирилмяли, йуйулмалы вя гурудулмалыдыр.

Щамиля гадын палатайа дахил олмамышдан яввял чарпайылар тямиз мяляфялярля юртцлмялидир.

Гейд: Хлортяркибли вя Щ2О2 тяркибли дезинфексийаедиъи маддялярдян щяфтялик дяйишдирилмякля истифадя едилмяси тювсийя олунур.

1 м2 сащяйя 200-300 мл дезинфексийаедиъи мящлул сярф олунмасы нязяря алынмалыдыр.

Ясаслы тямизлик ишляринин апарылмасынын гейдиййат журналы № Шюбя

вя отаьын ады

Ясаслы тямизлянмянин башланмасы (вахт эюстярилсин)

Ясаслы тямизлянмянин гуртармасы (вахт эюстярилсин)

Щансы дезинфексийаедиъи маддядян истифадя олунур

Ясаслы тямизлийин апарылмасына мясулиййят дашыйан шяхсин ады,

Имзасы

80

сойады, атасынын ады

Тяняффцс вя наркоз апаратларынын ишлянмяси Хястяханадахили наркоздан сонракы пневмонийанын гаршысыны алмаг

мягсядиля щяр бир хястядян сонра тяняффцс вя наркоз апаратлары дезинфексийа вя стерилизасийа олунмалыдыр.

Истифадя олундугдан сонра наркоз апараты щиссяляря айрылыр, бирляшян щиссяляр вя борулар ичярисиндя йуйуъу мящлуллу нишаланмыш хцсуси габларда исладылыр (5,0 грам йуйуъу маддя, 20,0 мл перщидрол, 975,0 мл су). Габларын мящлула там йерляшдирилмяси тямин едилмялидир. Алятляр 500 температуру олан йуйуъу мящлулда 20 дягигя мцддятиндя сахланылдыгдан сонра тянзиф тампонлар васитясиля механики тямизляняряк йуйулур.

- Ашаьыдакы мящлуллардан истифадя етмякля кимйяви цсулла стерилизасийа апарылыр:

- 6%-ли Щ2О2 мящлулу; 180 температурда 360 дягигя сахланылмалыдыр; - 50о температурда 180 дягигя мцддятиндя сахланылмалыдыр; - Дезоксон 1-1%-ли мящлулу 180 температурда. Сетрилизасийайа щазырланмыш мящлуллардан бириня алятляри там салмагла,

сахланма мцддяти эюзлянилмякля, сонрадан стерил су иля йахаланмагла вя стерил мяляфя цзяриндя гурутмагла апарылмалыдыр.

Стерилизасийадан сонра алятляр стерил биксляря гойулмалы вя 1 эцндян артыг олмамагла сахланылмасы эюзлянилмялидир.

Тяняффцс кисясинин ишлянмяси

Истифадя едилдикдян вя апаратдан айырдыгдан сонра тяняффцс кисяляриня йуйуъу мящлул тюкцлцр вя чалхаланмагла йуйулур. Сонра 3%-ли Щ2О2 мящлулуна 60 дягигя ярзиндя там салынмагла зярярсизляшдирилир, 2 дяфя стерил су иля йуйулур вя бойнуна эенишляндириъи тахылараг асептики шяраитдя асылмыш вязиййятдя гурудулур.

Иринли септики хястяликлярин ашкар олундуьу щалларда мялуматын верилмя

гайдалары Йени доьулмушлара вя защы гадынлара иринли-илтищаби хястяликляр диагнозу

гойуларса, онлар щаггында тяъили билдиришляр (58-У форма) долдурулур вя ярази

81

ЭЕМ-ляриня 24 саат ярзиндя эюндярилир. Хястя щаггында мялумат 60 сайлы гейдиййат журналына йазылыр.

Ашаьыдакы иринли септики инфексийалар щаггында тяъили билдиришляр Республика ЭЕМ-ня 24 саат ярзиндя чатдырылмалыдыр:

Щамиля гадынлар: Щепатит Ъ вя Б, Йенидоьулмушлар: сепсис, флегмона, абсес, омфолит, пиодермийа,

пемфигус, бронхопневмонийа, КРВИ (кяскин респиратор вирус инфексийасы), конйуктивит, КБИ (Кяскин баьырсаг инфексийасы), остеомиелит, йенидоьулмушларын мастити, сидик йолларынын инфексийалары, салмонеллйоз, фимоз, вулвоваэинит, перитонит, фурункул, иринли отит, анаданэялмя мяхмяряк синдрому.

Защы гадынлар: сепсис, мастит, флегмона, абсес, тикишлярин араланмасы вя с., серома, ендометрит, метроендометрит, перитонит, наркоздан сонракы пневмонийа, сидик йолларынын инфексийалары (систит, уретрит вя с.), щепатитляр Ъ вя Б, ГИЧС инфексийалары.

Йенидоьулмушун ЙПШ-ня (Патолоэтйа шюбясиня) кючцрцлмяси вя йа онун евя йазылмасындан сонра хястяханадахили инфексийалар ашкар олуна биляр. Беля щалларда хястяханадахили инфексийанын вя йа она олан шцбщянин олмасы щаггында тяъили билдириш вярягяси Республика ЭЕМ-ня гябул олунмуш гайдада эюндярилмялидир. Щяр бир щадисянин ямяляэялмя сябяби вя факторларынын айдынлашдырылмасы мягсядиля епидемиоложи мцайиняляр апарылмалы вя буна гаршы яксепидемик тядбирляр тяшкил едилмялидир.

Епидемиоложи мцайинянин эедишатында йенидоьулмуш вя йа защы гадынларын инфексийа иля йолухмасына сябяб ола билян йер вя вахт айдынлашдырылмалыдыр. Санитарийа-епидемиоложи нязарят секторунун мцдири

Tibb alətlərinin dezinfeksiya, sterilizasiya qabaği təmizləmə və sterilizasiyasi

metodlari haqqinda metodik məktub

(SN-nin 12 iyul 1989-cu il tarixli 408 saylı əmrinə

və 42-21-2-85(OST) sahə standartına uyğun hazırlanmışdır).

82

Tibb alətlərinin dezinfeksiya, sterilizasiya qabağı təmizləmə və

sterilizasiyası üçün Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən icazə

verilmiş dezinfeksiyaedici və yuyucu vasitələrdən istifadə edilməlidir.

İstifadə olunmuş tibb alətlərini qan, qan zərdabı və digər bioloji tərkibli

qalıqlardan azad etmək üçün dezinfeksiya işi aparılır.

İstifadə olunmuş tibb alətləri əvvəlcə xüsusi ayrılmış qabda

dezinfeksiyaedici məhlulla yuyulub, ikinci qabda dezinfeksiyaedici məhlula

tam batırılmaqla dezinfeksiya edilir.

Tibb alətlərinin dezinfeksiyasы haqqыnda

1 №-ли Cədvəl.

Dezinfeksiyaedici

vasitələri

1 dm3 dezinfeksiya

edici məhlulun

tərkib hissəsi,qr.

Dezinfeksiyaedici

məhlulun başlanğıc

temperaturu

Tibb alətlərinин

dezinfeksiyaedici

məhlulda

saxlanılma

müddəti, dəqiqə.

1.Xloramin

İçməli su,sm3

30

970

18

60

2. Üç tərkibli

vasitə:

Formalin

Fenol və

Natrium

Hidrokarbonat

İçməli su,sm3

20

3

15

962

-

45

Karroziyaya uğrayan və dezinfeksiyaedici vasitələrin təsirinə davamsız

olan alətlər ayrıca qabda su ilə yuyulub qaynadılır yaxud da quru isti hava və ya

buxar metodları ilə dezinfeksiya aparılır.

1. Distilə olunmuş suda hazırlanmış 2%-li natrium hidrokarbonat

məhlulunda 15 dəqiqə müddətində qaynadılır.

2. Buxar metodu иля aparılan dezinfeksiya: 110оC (0,5 aqr/sm2) 20 dəqiqə

müddətinə buxar kamersında (avtoklavda) aparılır.

3. Quru isti hava metodu иля aparılan dezinfeksiya:

1200 C -də 45 dəqiqə müddətinə aparılır.

Dezinfeksiyaедиъи məhlullarda dezinfeksiya olunmuş tibb alətləri axar

içməli su altında yuyulmalıdır.

2.Tibb alətlərinin sterilizasiyaqabağı təmizlənməsi işi.

83

Dezinfeksiya olunmuş tibb alətlərinin zülal, yağ, mexaniki çirklənmə və dərman preparatları qalıqlarından azad edilməsi üçün təmizləmə işi aparılır. Endoskopların, eləcə də elastik (kövrək) endoskopların, tibb alətlərinin sterilizasiyaqabağı təmizlənməsi onlar üçün nəzərdə tutulmuş metodik təlimatлара uyğun aparılmalıdır.

Tibb alətləri yuyucu məhlullarda əl və ya mexaniki üsullarla təmizlənir. (2 №-li cədvəldə olduğu kimi aparılmalı).

Yuyucu məhlullarыnын hazыrlanmasы və tibb alətlərinin sterilizasiyaqabaği

təmizlənməsi metodlarы haqqыnda

2 №-ли Cədvəl

Мярщяляляр Komponetlərin

adları

1 dm3. Yuyucu

məhlulun tərkib

hissəsinin

miqdarı

Yuyucu

məhlulun

başlanğıc temperaturu

Tibb alətlərinin yuyucu

məhlulda

saxlanılma

müddəti,

dəqiqə

I мярщяля: Tibb alətləri yuyucu məhlulda tam batırılmaqla isladılır

Yuyucu vasitəsi,qr. İçməli su sm3

5 995

40

15,0

27,5% -li hidrogen peroksid məhlulu, sm3 Yuyucu vasitəsi,qr. İçməli su sm3

17 5 978

50

15,0

II мярщяля: Tibb alətləri yuyucu мəhlulda фырча və ya pambıq - tənzif tamponu istifadə edərək əllə yuyulur.

0,5+0,1

III мяпщяля: Tibb alətləri axar

içməli su altında yuyulmalı.

3,0- 10.0

Sterilizasiyaqabağı təmizləmədən sonra tibb alətlərində qan qalığını aşkarlamaq məqsədilə müəssisənin Böyük tibb bacısı tərəfindən həftədə bir dəfə (azopiram) benzidin sınağı aparılmalıdır.

3. Tibb alətlərinin sterilizasiyası:

84

Tibb alətlərinin sterilizasiyası zamanı veqetativ və spor formalı

patogen və şərti patogen mikroorqanizmlər məhv olunur. Tibbи sterilizasiya buxar, quru isti hava və kimyəvi vasitələrdən

istifadə etmək metodları ilə aparılır (3, 4 və 5 №-li cədvəllərə уйьун олараг).

1. Buxar metodu. Tibb alətləri filtrli və filtrsiz qutularda, yaxud da kətan parça və ya

perqament kağızынa büküлдцкдян сонра xüsusi габлара yığılaraq, sterilizə kamerasında sterilizasiya едилир.

3 №-li

Cədvəl

Sterilizasiya

kamerasında

buxarın təzyiqi

(kqc/cm2)

Sterilizasiya

kamerasındakı Cо

Sterilizasiya müddəti, dəqiqə.

Yarımavtomat

rejimlə və əllə idarə

olunduqda

Avtomat rejimində

olduqda

0,20(2,0)

0,11(1,1)

132±2

120+2

20

45

20

45+2

Filtrli qutularda buxar kamerasında sterilzə olunmuş tibb alətlərinin saxlanılma müddəti 20 sutka, filtrsiz qutularda sterlizə olunmuş tibb alətlərin saxlanma müddəti isə 3 sutkadır.

2.Quru isti hava (şkafında) metodu. Tibb alətləri xüsusi kağıza bükülmüş yaxud da bükülməmiş vəziyyətdə

qutulara (qablara) yığılıb quru isti hava şkafında sterlizasiya aparılır.

4 №-li Cədvəl

Sterilizasiya rejimi

Sterilizasiya şkafındakı tempratur Sterilizasiya aparılması müddəti,

dəqiqə

180 +2

-10

160+2

-10

60+5

150 +5

Quru isti hava şkafında xüsusi kağıza bükülüb sterlizə olunmuş tibb

alətlərinин saxlanılma müddəti 3 sutkaдыр, kağıza bükülməmiş alətlər isə

sterilizasiyadan sonra istifadə edilməlidir.

85

Tibb alətlərinin kimyəvi vasitələrlə sterilizasiyasi

5 №-li Cədvəl Sterilizasiya

vasitələri

Sterilizasiya rejimi

Məhlulun başlanğıc

temperaturu

Sterilizasiya müddəti,

dəqiqə

1. 6%-li hidrogen

peroksid məhlulu

18 -dən az olmayaraq

50 -dən az olmayaraq

360

180

2. Dezokson -1

1% -li məhlulu

18 -dən az olmayaraq

45

3. 2,5%-li Qlutar aldegidi

məhlulu

(ph. 7,0 - 8,5)

360

Tibb alətlərinin sterlizasiyası hidrogen peroksid məhlulunda aparıldıqdan sonra hər dəfə su dəyişilməklə 2 dəfə, dezokson - 1 və гlutar aldeэidi məhlullarında aparıldıqdan sonra 3 dəfə steril suda 5 dəqiqə müddətinə isladılır,isladılmış steril tibb alətləri steril kornsaqla steril ağ döşənmiş sterilizator qutusuna qoyulur.

Санитарийа-епидемиоложи нязарят секторунун мцдири

4 №-ли Тялимат

Доьум евляриндя (шюбяляриндя) тибби сянядляшмя формаларынын

С И Й А Щ Ы С Ы

86

№ Тибби сянядлярин ады Формаларын №-си

1. Хястялярин гябулу вя щоспитализасийадан имтина журналы 001/У 2. Щамиля, доьан вя защы гадынларын гябулунун гейд

журналы 002/У

3. Температур вяряги 004/У 4. Стасионарда доьушларын гейд журналы 010/У 5. Щамиляляря евдя йардымы гейд етмяк цчцн журнал 032/У 6. Йенидоьулмушлар шюбясинин (палатасынын) журналы 102/У 7. Доьум тарихи 096/У 8. Йенидоьулмушун инкишаф тарихи 097/У 9. Доьум щаггында тибби шящадятнамя АЗС-103 10. Перинатал юлцм щаггында шящадятнамя АЗС-106/2 11. Пласентар ганын йыьылмасынын гейд журналы 006/У 12. Стасионар чарпайы фонду вя чарпайы дювриййясинин

гейд вярягяси (щяфтялик) 007/У

13. Стасионарда ъярращи мцдахилялярин гейд журналы 008/У 14. Трансфузион маддялярин кючцрцлмяси барядя гейд

журналы 009/У

15. Реанимасийа вя интенсив терапийа шюбясиндя йатан хястянин вязиййятинин ясас эюстяриъилярини якс етдирян вярягя

012/У

16. Паталого-щистоложи мцайиняйя эюндяриш вярягяси 014/У 17. Стасионар, шюбя вя йа чарпайыларын профили цзря чарпайы

фонду вя хястялярин щярякят гейди щаггында йекун мялумат (айлыг)

016/У

18. Трансфузион маддяляринин кючцрцлмяси барядя гейд 005-У 19. Стасионардан чыханын статистик картасы АЗС-006 20. Бядхассяли йенитюрямялярин эеъикмиш формаларынын

ашкар едилмяси цзря протокол 0272/У

21. Проседураларын гейд журналы 029/У 22. Ямяк габилиййятини итирмя вярягяляринин гейд китабы 036/У 23. Санитар маариф ишляринин гейдиййат журналы 038-0/У 24. Рентэен диагностик шюбянин (кабинетин) ишинин

гейдиййат жцрналы 039-5/У

25. Рентэеноложи тядгигатларын нятиъяляринин гейд журналы 039-5/У 26. Йолухуъу хястяликляр, кяскин гида зящярлянмяси,

кяскин пешя зящярлянмяси, пейвяндя гаршы гейри-ади реаксийаларын баш вермяси барядя тяхирясалынмаз билдириш вярягяси

058/У

87

27. Доьум евинин, хястяхананын доьум шюбясинин мцбадиля карты

113/У

28. Стасионар (амбулатор) хястянин тибби картасындан чыхарыш

027/У

29. Анализляр вя онларын нятиъялярини гейд етмяк цчцн журнал

250/У

30. Лаборатор тядгигатлар цчцн журнал 251/У 31. Профилактик пейвяндлярин гейд журналы 064/У 32. Профилактик пейвяндлярин картасы 063/У 33. Щамиля вя защынын фярди китабчасы 111/У 34. Щамилялийин позулмасы барядя тибби карта 003-1/У

Tibbi Yardımın Təşkili

шöbəsinin müdiri