1. NAZIV PREDMETA

MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST

2. KATALOG ZNANJA

SRPSKI, CRNOGORSKI, BOŠNJAČKI I HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOSTI

3. Broj časova po godinama obrazovanja i oblicima nastave3 + 3 + 3 + 3

4. Opšti ciljevi nastave

1. Učenici razvijaju vještinu izražavanja i sporazumijevanja maternjim jezikom, birajući formu prikladnu situaciji- svjesni su da je maternji jezik najprikladniji za izražavanje i obrazlaganje njihovog mišljenja- stiču sposobnost da slušaju, pitaju i odgovore na ono što drugi pitaju, kao i da razumiju značenje neverbalnih poruka.2. Vještinu izražavanja i sporazumijevanja učenici stiču na primjerima različitih tekstova koje slušaju , čitaju (gledaju) i zapisuju. Pod nastavnikovim rukovođenjem uče se da ih razumiju, razlažu, analiziraju i kritički vrednuju. Nakon toga učenici mogu da sami sastavljaju slične tekstove, razumljive i jezički ispravne.3. Učenici ovladavaju sposobnošću sporazumijevanja književnim jezikom, znaju njegove principe i normu i koriste ih u sastavljanju usmenih i pisanih tekstova.Budući da se nastava odvija na reprezentativnim književnim tekstovima, kao i na neknjiževnim tekstovima, učenici formiraju potpunu sliku fonetskih, morfoloških, sintaksičkih i leksičkih struktura maternjeg jezika.Učenik, takođe, ovladava različitim stilskim obrascima i stiče sposobnost adekvatne upotrebe funkcionalnih stilova prilikom govora i pisanja.4. Razvijajući vještine komunikacije učenik se socijalizuje, postaje svjestan mogućnosti da utiče na svoju sredinu i da učestvuje u društvenom životu.5. Kroz nastavu književnosti učenici se razvijaju u slobodne, kreativne i kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika. Nastava književnosti osobito utiče na razvoj moralnih osjećanja, na bogatstvo misli i osjećanja, na uočavanje njihovih nijansi i bogatstva.6. Na odabranim primjerima iz naše i svjetske književnosti učenici shvataju osnovne knjževno-teorijske pojmove i razvoj žanrovskih oblika. U okviru književnog djela učenik je u stanju da uoči i vrednuje estetske, etičke i saznajne vrijednosti.7. Kroz nastavu književnosti ojačava se samosvijest učenika, njegov nacionalni i evropski kulturni identitet i svijest o civilizacijskom zajedništvu sa drugima.8. Učenici se osposobljavaju za sporazumijevanje o stručnoj problematici sa strankama i poslovnim partnerima.9. Učenici se podstiču da učestvuju u svim oblicima vannastavnih aktivnosti i takmičenja te da sarađuju u novinama i časopisima, radijskim i televizijskim kućama.Talentovani učenici se podstiču da sami stvaraju književno-umjetničke tekstove.10. Učenici shvataju osobenost svog maternjeg jezika, činjenicu da se njime služi više različitih nacija , zbog čega se taj jezik različito imenuje, ali jednako obilježava lični, nacionalni i državni identitet svake nacije.11. Učenici se vaspitavaju u pravcu jezičke tolerancije, uvažavanja drugih jezika i jezičkih manjina u svojoj sredini.12.Učenici se osposobljavaju da koriste i tehničko-informativnu pomoć prilikom prikupljanja, organizovanja i saopštavanja informacija. Učenici razumiju moć medija i stiču kritički odnos prema njima.

1

2

5. Sadržaji / Standardi znanja / Operativni ciljevi Razred: prvi

Informativni ciljevi Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi Specifični oblici izvođenja

Uvod u književno djelo i književno-teorijski pojmovi

1. Književnost, beletristika, literatura, poezija.- denotativno i konotativno značenje- Andrić: “Aska i vuk”- slojevitost književnog djela- sloj značenja- sloj zvučanja- sloj prikazanih predmetnosti- sloj ideja

Umijeće čitanja, slušanja, razmišljanja, razumijevanja i osobenosti književnog teksta

1. Učenik:- zna da objasni šta je književnost- razumije osobenost jezika književnog djela- umije da svojim riječima objasni konkretnost, emocionalnost, ritmičnost i punoću smisla književnog djela- shvata i umije da obrazloži značaj književnosti za individualni razvoj pojedinca, kao i njen značaj u okviru društvenog života- umije da obrazloži univerzalnost književnog djela- umije da klasifikuje umjetnosti prema izražajnim sredstvima i da ih uporedi- pronalazi elemente

Usvajanje visokih etičkih i civilizacijskih vrijednosti

1. Kosmopolitski duh- njegovanje osjećanja za lijepo.

Slušanje, čitanje, pisanje, dijalog, rad u grupi na datom zadatku, uključivanje informativne pismenosti

1. Upoređivanje različitih oblika umjetnosti.

3

1.1.“Banović Strahinja”- tema, motiv, fabula, siže, književni lik, motivacija, pripovjedač- “Djevojka cara nadmudrila”.

književnog djela u drugim umjetničkim oblicima- razumije pojam stila u književnosti- razumije značaj proučavanja književnosti- može da navede problemska područja i nauke koje se bave književnim djelima.

1.1. Učenik:- razlikuje usmenu od pisane književnosti- razlikuje temu, motiv, fabulu, siže- može da kompoziciono razloži djelo- razumije pojam motivacije- zna da upotrijebi pojmove lik (lice), ličnost, junak, karakter, pripovjedač- shvata likove u bajci kao obrasce funkcija- ispravlja učinjenu grešku u upotrebi termina i argumentacije- razumije načine prikazivanja vremena, prostora i zbivanja u književnom djelu.

1.1 Ravnopravnost polova - kritičnost prema stereotipima- ljubav prema porodici - praštanje - mudrost- snalažljivost.

1.1. Rad u grupama- izražavanja svog doživljaja teksta- učenik opisuje lik, crte ličnosti- isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima.

4

1.2. Pjesnički jezik(konkretnost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoća značenja)- Aleksandar Ivanović: ’’Kari Šabanovi’’- Aleksa Šantić: ’’Veče na Školju’’- izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić)- Stilske figure (dikcije, tropi, figure konstrukcije, figure misli) - Versifikacija (vrste, slog, stopa, stih, cezura)- principi naše versifikacije.

1.3. Djelo zabavne književnosti po izboru učenika.

1.2. Može da uoči slojeve književnog teksta (zvukovni, značenjski, idejni)- umije da nabroji najčešće stilske figure na radnom materijalu- zna da razlaže stih na slogove, stope, nalazi mjesto cezure, prepoznaje ritam- zna da obrazloži oblike versifikacije i da demonstrira principe naše versifikacije na primjerima.

1.3. Razlikuje umjetničku od zabavne književnosti- umije da prema takvom kriterijumu klasifikuje nova djela sa kojima se sreće.

1.2. Spremnost za rad u grupi- njegovanje osjećanja za lijepo.

1.3. Njegovanje osjećanja za lijepo i zabavno.

1.2. Rad na času (prvo slušanje, čitanje u sebi, bilježenje asocijacija, upoređivanje doživljaja- recitovanje.

1.3. Rasprava o pročitanom.

5

1.4. Književni rodovi i vrste: Lirika- lirske pjesme po izboru nastavnika (sa crnogorskog prostora: Banjević, Zogović, Đonović, Kostić, Dubak, Hodžić, Brković, Bašić, Mekuli, S. Perović, V. Vulanović …)

1.5. Književni rodovi i vrste: Epika- Danilo Kiš: ’’Rani jadi’’ - lirizam- transformacija građe.- Ismail Kadare: “Tvrđava”

1.6. Lirsko – epske vrste

1.4. Umije da nabroji lirske vrste i njihove karakteristike- može da iznese svoj doživljaj pjesme- primjenjuje stečena znanja analizirajući nove pjesme.

1.5. Zna da nabroji vrste i svojstva epike (u stihu i u prozi)- razlikuje pripovijetku, novelu i roman- klasifikuje romane koje je pročitao - prema temi i strukturi- primjenjuje stečena znanja (o temi, karakteru, pripovjedaču, motivaciji…) u analizi epskog djela- razumije ''rastegljivost'' romanesknog žanra.

1.4. Razvijanje ljubavi prema zavičaju- prepoznavanje različitih kvaliteta i osobenosti.

1.4. Čitanje, slušanje, kazivanje književnih tekstova- rad u biblioteci – učenik dobija zadatak da pronađe književno djelo.

1.5. Čitanje i slušanje književnog teksta- izražavanje doživljaja teksta- dnevnik čitanja.

6

- balada, romansa, poema- “Hasanaginica” (narodna balada)

1.7. Drama- tragedija, komedija, drama u užem smisluSofokle: “Antigona” ili Jovan Sterija Popović: ’’Pokondirena tikva’’- pozorište- film

1.8. Mješovite književne vrste (biografija, memoari, putopis, dnevnik, feljton, reportaža, esej)- tekstovi po izboru učenika

1.6. Umije da odredi lirsko-epske vrste i nabroji glavne odlike- može da prepozna elemente lirskog u epskom.

1.7. Uočavanje osobenosti dramske radnje, struktura drame, uloga radnje, lika, jezgrovitosti- dramsko – dramatično- zna da nabroji dramske vrste- zna da kompoziciono razloži dramu- može da u ulozi reditelja koristi tekst drame (dramatizuje tekst)

- uočava važnost scenskih znakova- može da napravi mali scenski prikaz.

1.8. Umije da nabroji nučno-književne i publicističke vrste- zna da napiše biografiju, dnevnik, putopis, trudeći se da pronađe izraz sličan umjetničkom (izbor detalja, slikovitost, retrospekcija, metaforičnost, kompoziciona rješenja).

1.6. Ravnopravnost polova- ljubav prema porodici- spremnost na požrtvovanje i praštanje.

1.7. Njegovanje ljubavi prema bratu- stradanje u ime ljubavi- požrtvovanost, dosljednost, hrabrost- demokratski principi.

1.8. Razvijanje kulture izražavanja- dijalog- uvažavanje sagovornika.

1.6. Rad na času sa nastavnikom kao medijatorom- dramatizacija teksta- pozorišna predstava.

1.7. Dramatizacija teksta- učenici vježbaju uloge režisera, glumaca, scenariste…- gledanje pozorišne predstave.

1.8. Tekstovi po izboru učenika- komentari i primjedbe- pretraga biblioteke (slični tekstovi).

7

2. Književnost starog vijeka i antike

2.1.”Ep o Gilgamešu”- Homer: ’’Ilijada’’ (VI ili XVIII pjevanje)- trojanski mit- homersko pitanje- heksametar- Sofokle: ’’Antigona’’- tebanski mit- tragično- tragični junak- katarza-’’ Biblija’’ (odlomci -“Priča o Ruti”, “Pjesma nad pjesmama”, ”Legenda o potopu”“Jevanđelje po Mateju”- iz Starog i Novog zavjeta)- polisindet- psalam- biblijski stil- Kuran:103. poglavlje El’ Asr

2.1. Učenik:- poznaje epohe književne istorije od antike do prosvjetiteljstva- prati razlike koje nastaju u okviru književnog roda, vrste, odnosno žanra i sam klasifikuje- izražava svoj doživljaj književnog djela- primjenjuje teorijska znanja u analizi- na primjerima djela (antičke, srednjovjekovne, narodne, renesansne književnosti) umije da obrazloži univerzalnost smisla književnog djela, njegov asocijativni potencijal, humanističke poruke- upoređuje književne epohe.

2.1. Uvažavanje protivnika- praštanje- značaj porodice- rat kao društveno i lično zlo- izbjegavanje sukoba- demokratski principi.

2.1. Čitanje sažetog izdanja- nastavnikovo izražajno čitanje na času- gledanje filmova koji olakšavaju dodir sa epohom- raščlanjivanje heksametra- opisivanje junaka- prepričavanje radnje- odbrana pojedinih pozicija.

8

3.Srednjovjekovna književnost južnoslovenskih naroda

3.1. Počeci pismenosti kod Slovena (Ćirilo i Metodije)- Miroslavljevo jevanđelje- slovenski jezik, pisma i recenzije- vrste srednjovjekovne književnosti-’’Ljetopis popa Dukljanina’’ - odlomak iz “Žitija Vladimira i Kosare”- Odlomak iz Žitija po izboru nastavnika- Jefimija: “Pohvala knezu Lazaru”- Despot Stefan Lazarević – “Slovo ljubve”- akrostih

4. Narodna književnost

4.1. Lirska poezija-izbor iz Antologije bošnjačko-muslimanske lirike (priredio Husein Bašić)

3.1. Govore o svom doživljaju književnog djela. Imenuju mjesta u Crnoj Gori koja su značajna i koja se pominju u “Ljetopisu” i drugim djelima srednjovjekovne književnosti- uočavanje estetskog potencijala srednjovjekovne književnosti- znaju razlike između stila antičke i srednjovjekovne književnosti.

4.1. Uočavanje specificnosti tona pohvale.- Stilske vrijednosti.

3.1. Učenik je u stanju da ideje i situacije sa kojima se sreće u književnim djelima prepoznaje u svom okruženju- usvaja demokratske principe- nastoji da razumije razlike među ljudima- razvija ljudsku i nacionalnu toleranciju- izbjegava sukobe- uvažava sagovornika- vrednuje značaj porodice i ljubavi- vrednuje književnost kao način postizanja samosvijesti, sigurnosti i svestranosti- ljubav iznad svih stvari.

4.1. Njegovanje osjećanja za lijepo.

3.1. Učenici izražajno čitaju na času- pronalaze opšta mjesta u književnosti srednjeg vijeka- simuliraju srednjevjekovni tekst (književni oblici, stil)- Ukoliko za to postoje neophodni preduslovi, učenici bi tokom školovanja trebalo da upoznaju mjesta od književno-istorijskog i kulturnog značaja za Crnu Goru. Trebalo bi da posjete Obod, manastire i crkve oko Skadarskog jezera, Žabljak, Šaš, Savinu, Medun, Dajbabe, Ostrog, Muzej na Cetinju, Cetinjski manastir…

4.1. Izražajno čitanje- pronalaženje motiva- recitovanje.

9

4.2. Epska poezija- Ženidba kralja Vukašina- Marko Kraljević ukida svadbarinu- Ženidba Maksima Crnojevića - Osveta Batrića Perovica- Tri sužnja- Bolani Dojčin- Jedna narodna pjesma po izboru nastavnika (Predlaže se odlomak iz spjeva koji je Milman Peri zabilježio u Bijelom Polju 1935. od Avda Međedovića)

4.3. Narodna proza- vrste- izbor iz Antologije crnogorske narodne proze (biblioteka Luča)-izbor iz Antologije bošnjačke usmene umjetnosti (priredio Husein Bašić)

5. Humanizam i renesansa

4.2. Znaju podjelu naše narodne epike na cikluse- odlike stila naše epike- deseterac - ističu lirsko u epskom- izražajna sredstva- biblijski elementi- primjena znanja o epici.

4.3. Uočavanje specificnosti pripovijedanja- funkcija stvarnog i nestvarnog.

5.1. Pravi se paralela između antičke, srednjovjekovne književnosti i renesanse- što je humanizam, a što renesansa

4.2. Buđenje osjećanja prema prošlosti- uvažavanje različitosti- nacionalna tolerancija- ravnopravnost polova- hrabrost, praštanje, odanost, miroljubivost- identifikacija sa karakterima.

4.3. Vrednovanje postupaka.

4.2. Čitanje odlomaka- govorenje odlomaka- učenici traže opšta mjesta- analiziraju likove.

4.3. Čitanje odabranih tekstova- izdvajanje karakterističnih mjesta- isti događaj prikazuje u različitim vremenskim planovima.

5.1. Čitanje odlomaka- uočavaju odlike novele- učenici uočavaju kako motiv povezuje sva zbivanja u noveli.

10

5.1. Bokačo: ’’Dekameron’’(novela po izboru nastavnika)Epoha Crnojevića (crnogorske štamparije na kraju XV vijeka, Đurđe Crnojević i štampar Makarije)

5.2. Frančesko Petrarka : “Kanconijer”Ljudevit Pasković

5.3.Marin Drzić: “Novela od Stanca”

6. Barok i klasicizam

6.1. Ivan Gundulić: “Osman” (Prvo pjevanje)Ivan Antun Nenadić

5.2. Uočavanje motiva- petrarkizam- novi senzibilitet (u odnosu na srednjovjekovno poimanje ljubavi)- sonetna forma.

5.3. Uloga pjesme, poslovice, zagonetke, igre riječi- farsa- pastorala.

6.1. Uočavanje istorijskog i neistorijskog- idejna i stilska obilježja- struktura vremena i prostora

6.2. Primjena teorijskih znanja o drami.

7.1. Odlike renesansne drame i pozorišta i njihova nova uloga.

5.2. Ljubav kao petrarkistički motiv.

5.3. Njegovanje ljubavi prema čovjeku i prirodi.

6.1. Prolaznost vlasti i sile (i pojedinca i društva i naroda).

6.2. Izbjegavanje poroka (tvrdičluk, licemjerje)- njegovanje etičkih načela u životu sa drugima.

7.1. Ljubav kao pokretački motiv- izbjegavanje sukoba- tolerancija.

5.2. Izražajno čitanje soneta- uočavaju stilske figure- recitovanje.

5.3. Kompoziciono razlažu dramu.

6.1. Čitanje odlomaka

6.2.Gledanje pozorišne predstave- čitanje odlomaka.

7.1. Izdvajaju scene koje ilustruju renesansni život- uočavaju Šekspirov sonet u dijalogu junaka.

11

6.2. Molijer: “Tvrdica” ili “Tartif”

7. Domaća lektira

7.1. Viljem Šekspir:’’Romeo i Julija’’

7.2. Servantes:’’Don Kihot’’ (odlomak po izboru nastavnika)

8 .Književni jezik

8.1. Opšti pojmovi o jeziku - metajezik- standardizacija i norma

Istorijski razvoj jezika- književni jezici do XIX vijeka- staroslovenski- zetska redakcija ("Miroslavljevo jevanđelje”)- ruskoslovenski

7.2. Zna da objasni strukturne elemente epskog: prostor, vrijeme i likove- karakterizacija likova- šta je parodija.

8.1. Učenik treba da:- zna da objasni šta je jezik, njegov značaj za komunikaciju, njegovu moć u odnosu na druge načine sporazumijevanja i njegove funkcije- zna kako se normira jedan jezik, šta je norma, a šta standardizacija- zna da navede književne jezike do XIX vijeka, uoči razlike među njima i razumije istorijske promjene.

7.2. Njegovanje osjećanja za pravdu i pravičnost- uvažavanje ideala stvarnosti- ideali kao pokretački motivi.

8.1. Svijest o značaju maternjeg jezika- integrativna snaga jezika- jezička tolerancija – uvažavanje različitosti- odnos prema jezičkoj tradiciji- oformljivanje lične, nacionalne i državne samosvijesti- sposobnost razgovora i slušanje drugih uz poštovanje i kritičnost- svijest o tudjicama i izbjegavanju tudjica.

7.2. Čitaju odlomke- uočavaju elemente parodije- Govore o Servantesovoj kritici društva- prave paralelu između junaka- govore o sukobu ideala i stvarnosti.

8.1.Povezati sa nastavom književnosti- objašnjavaju jezik kao psihološku, biološku i sociološku pojavu- na izabranu temu ili pojam pokušavaju da gestikulacijom i mimikom objasne, tj. prikažu istu pojavu, a onda porede sa pisanim ili izgovorenim tekstom- porede sa drugim načinima sporazumijevanja- iz enciklopedija i drugih izvora pronalaze tekstove pisane nekim od starih književnih jezika- uočavaju grafeme, ornamentiku, inicijale- prepoznaju (ukoliko mogu) riječi bliske današnjim oblicima, upoređuju.

12

- slavenoserbski spomenici

8.2. Narječja , dijalekti(dijalekatska osnovica književnog jezika)- standardni, nestandardni izrazi- žargon, argo, sleng- jezičko raslojavanje- individualno- teritorijalno- socijalno- funkcionalno- termini: idiolekt, sociolekt, dijalekt.

9. Jezički sistem i nauke koje se njime bave

9.1. Jezik kao sistem znakova

8.2. Razlikuje narječja i dijalekte, prepoznaje nestandardne jezičke varijetete i izbjegava ih u govoru i pisanju- zna da prepozna i objasni jezičko raslojavanje - razumije značenje termina: idiolekt, sociolekt, dijalekt… i razlikuje ih.

9.1. Ovladavanje osnovnim elementima jezika kao sistema- poznaje nauke koje se bave jezikom

9.1. Integracija kroz jezik.

8.2. Pronalaze (ili im se sugerišu) tekstove sa dijalekatskim izrazima, čitaju, komentarišu, normiraju, uočavaju razlike- pišu rječnik žargonizama svoje generacije.

9.1.Vježbanja u izradi tekstova različitih funkcionalnih stilova.

13

- Fonetika i fonologija

- Tvorba riječi

- Sintaksa

- Leksikologija

10. Fonetika

- Glasovni sistem

- Fonoloski sistem

- Morfofonologija

- Akcenatski sistem

11. Pravopis

11.1. Osnovni principi- pisanje velikog slova, pisanje skraćenica, pisanje ijekavice

10. Uočavanje distinkcije, glas-fonema, riječ-morfema- poznaje i prepoznaje glasovne promjene i pravilno ih upotrebljava u govoru i pisanju- sposoban je da pravilno govori i akcentuje- poznaje akcenatski sistem.

11.1. Usvojiti pravopisna rješenja na mjestima glasovnih promjena- služenje pravopisnim priručnicima- zna da koristi pravopisne priručnike- pravilno upotrebljava veliko slovo u pisanju- zna da piše skraćenice- zna da pravilno piše ijekavicu- izbjegava najčešće gramatičke greške.

11.1. Sigurnost, samopouzdanje.

10. Iz odabranog teksta prepoznaju riječi u kojima se izvršila glasovna promjena, objašnjavaju, daju primjere, dopunjavaju tekstove.

Akcentuju, ispravljaju- demonstriraju služenje priručnikom. 11.1. Pišu po diktatu i kontrolišu, ispravljaju tekstove sa greškama, popunjavaju tekstove- prepisuju kraći tekst ekavskog izgovora ijekavicom- pišu pismene zadatke- prepoznaju i vježbaju principe komponovanja na primjerima dobrih i loših pismenih sastava (tekstovi se mogu umnožiti pa učenici daju sugestije, vrednuju).

14

12. Kultura izrazavanja i pisanja

12.1. Tehnika pisanja sastava- principi komponovanja pismenog sastava: jedinstva, odabiranja, skladnosti, proporcije, izrazitosti, raznovrsnosti- Molba- Žalba- Zahvalnica- Pismo- Čestitka- Oglas- Reportaža- Putopis- Dnevnik- Biografija- Kultura usmenog izražavanja

12.1. Učenik ovladava tehnikom pisanja sastava- sposoban je za aktivno pisanje i slušanje- sposoban je da napiše različite forme potrebne u svakodnevnoj komunikaciji- zna da napiše narativni tekst- razvija sposobnost govorenja o odslušanom ili odgledanom - jasno, pravilno i razumljivo govori- može da izražajno govori - da ispriča događaj- prepoznaje funkcionalne stilove- može samostalno da komentariše funkcionalne stilove.

12.1. Kultura dijaloga. 12.1. Slušanje i čitanje stručnih tekstovaSlušanje i čitanje publicističkih tekstovaVježbanja u izradi različitih formi potrebnih u svakodnevnoj pismenoj komunikaciji.

15

- Tempo- Intonacija

16

7. Okvirni spisak literature

Teorijsko-metodološka i ostala literatura u cilju modernog pristupa realizacije nastave jezika i književnosti

(U pitanju je mogući izbor koji svaki nastavnik dograđuje ili mijenja shodno sopstvenom izboru i opredjeljenju za način na koji će ostvariti postavljene operativne ciljeve.)

1. Rečnik književnih termina, Nolit, Beograd, 1985.2. Kristal Dejvid: Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1985.3. Dejvid Kristal: Kembrička enciklopedija jezika, Nolit, Beograd.4. Kreativno vaspitanje, časopis, 10 brojeva, Kreativni centar, Beograd.5. Marinković Simeon: Metodika kreativne nastave srpskog jezika i književnosti, Kreativni centar, Beograd, 1995.6. Bugarski Ranko: Uvod u opštu lingvistiku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995 (treće izdanje).7. Klajn Ivan: Jezik oko nas, Nolit, Beograd, 1980.8. Klajn Ivan: Rečnik jezičkih nedoumica, Nolit, Beograd, 1987 (drugo izdanje).9. Klajn Ivan, Ivić Pavle, Pešikan Mitar, Brborić Branislav: Jezički priručnik, RTB Beograd, 1991.10. Lešić Zdenko: Jezik i književno djelo, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1982 (četvrto izdanje). 11. Stanojčić Živojin, Popović Ljubomir: Gramatika srpskog jezika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997 (peto izdanje) i druge važeće gramatike meritornih autora..12. Stevanović Mihailo: Savremeni srpskohrvatski jezik I i II, Naučna knjiga, Beograd, 1975 (treće izdanje).13. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura I, Stručna knjiga, Beograd, 1998 (četvrto izdanje).14. Nikolić Ljiljana, Stanojčić Živojin, Klikovac Duška: Jezik i jezička kultura II, Stručna knjiga, Beograd, 1997 (drugo izdanje).15. Milan Šipka: Priče o riječima, Svjetlost, Sarajevo, 1984 (sedmo izdanje). 16. Ivić Milka: O Vukovom i vukovskom jeziku, Čigoja, Beograd, 1997 (drugo izdanje).17. Selimović Meša: Za i protiv Vuka, 1981.18. Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika, Matica srpska, Novi Sad.19. Vuk Stefanović Karadžić: Srpski rječnik.20. Ostojić Branislav, Vujičić Dragomir: Rečnik (i)jekavizama srpskog jezika, CID, Podgorica, 2ooo.21. Vuković Novo, Putevima stilističke ideje.22. Danojlić Milovan: Muke s rečima, 1990 (četvrto izdanje).23. Bahtin Mihail: Napomene uz metodologiju nauke o književnosti, Treći program, br. 39, Beograd, 1978.24. Bahtin Mihail: O romanu, Nolit, Beograd, 1989.

17

25. Radoje Simić: Morfonološki procesi u srpskohrvatskom jeziku, njihovi uzroci i posledice; ITP ''Unireks'' – Nikšić, MH ''Aktuel'' – grafički atelje, Zemun; Beograd – Nikšić, 1994.26. Bart Rolan: Književnost, mitologija, semiologija, Nolit, Beograd, 1971.27. Bašlar Gaston: Poetika prostora, ''Kultura'', Beograd, 1969.28. Curtijus E. R.: Evropska književnost i latinsko srednjovjekovlje, Matica hrvatska, Zagreb, 1971.29. Čomski Noam: Gramatika i um, Nolit, Beograd, 1972.30. Dubrovski Serž: Zašto nova kritika, ''SKZ'', Beograd, 1971.31. Ejhenbaum Boris: Književnost, Nolit, Beograd, 1972.32. Epštejn Mihail: Postmodernizam, ''Zepter Book World'', Beograd, 1998.33. Fridrih Hugo: Struktura moderne lirike.34. Frye Northrop: Anatomija kritike, ''Naprijed'', Zagreb, 1979.35. Gadamer Hans Georg: Istina i metoda, Logos, ''Veselin Masleša'', Sarajevo, 1978.36. Hirš E. D.: Načelna tumačenja, Nolit, Beograd, 1983.37. Istorijski roman, Institut za književnost i umetnost Beograd, Institut za književnost Sarajevo, 1992 – 1996.38. Jaus Hans Robert: Estetika recepcije, Nolit, Beograd, 1978.39. Jung K. G.: Čovek i njegovi simboli, Narodna knjiga – Alfa, Beograd, 1996.40. Kaler Džonatan: Strukturalistička poetika, SKZ, Beograd, 1990.41. Kasirer Ernst: Filozofija simboličkih oblika, Dnevnik, ''Književna zajednica Novog Sada'', Novi Sad, 1985.42. ''Književno delo i njegova građa'', ''Tekst i kontekstualnost'', ''Citat, montaža, kolaž'', Treći program, br. 39, Beograd, 1978.43. Lotman Jurij: Zapažanja o umetničkom prostoru, ''Književna kritika'', Beograd, jul – avgust 1989.44. Miočinović Mirjana: Moderna teorija drame, Nolit, Beograd, 1981.45. Kajzer: Jezičko književno djelo, ''Književna misao'', Beograd, 1973.46. Nova kritika, Prosveta, Beograd, 1973.47. Meletinski E. M.: Poetika mita, Nolit, Beograd.48. Petković Novica: Od formalizma ka semiotici, BIGZ, Beograd, 1984.49. Sosir Ferdinand: Opšta lingvistika, Nolit, Beograd, 1977.50. Šklovski Viktor: Energija zablude, Prosveta, Beograd, 1981.51. Šklovski Viktor. Građa i stil u Tolstojevom romanu ''Rar i mir'', Nolit, Beograd, 1984.52. Teorija filma, priredio Dušan Stojanović, Nolit, Beograd, 1978.53. Turković Hrvoje: Razumijevanje filma, Grafički zavod Hrvatske, Zagreb, 1988.54. Uspenski Boris: Poetika kompozicije, Semiotika ikone, Nolit, Beograd 1979.55. Velek Rene, Voren Ostin: Teorija književnosti, Nolit, Beograd, 1974.56. Pravopis srpskohrvatskog jezika, školsko izdanje, Matica srpska / Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, Beogradski izdavačko – grafički zavod, Beograd 1977.57. Mitar Pešikan, Mato Pižurica, Jovan Jerković: Pravopis srpskoga jezika, priručnik za škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, Matica srpska, Novi Sad 2001.58. R. Simić, Ž. Stanojčić, B. Ostojić, B. Ćorić, M. Kovačević: Pravopis srpskoga jezika sa rečnikom, Beograd – Nikšić, 1993.

18

8. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Materijalni uslovi podrazumijevaju kvalitetne učionice, kabinet, medijateke, biblioteku, sredstva za obuku nastavnika.Valjalo bi da postoje i saradnici, medijatori, u toku sprovođenja reforme obrazovanja.

9. Obavezni načini provjeravanja znanja

- Provjeravanje mora da bude redovno, stimulativno i javno;

- Učenik treba da ima svoj karton u koji bi se unosili rezultati svih provjera – numerički i opisni;

- U jednom polugodištu učenik mora da bude ocijenjen najmanje dva puta;

- Ocjenjuju se:pismeni i domaći zadaci (NAPOMENA:Rade se po četiri pismena zadatka u toku školske godine).dnevnici čitanjagovorni nastupirecitovanjeznanja i vještine u okviru grupnog rada

- Ocjenjivanje učenika slijedilo bi taksonomske stepene na osnovu Blumove klasifikacije (prepoznavanje, razumijevanje, upotreba, analiza, sinteza, vrednovanje).

10. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta

- Pozitivna ocjena na kraju školske godine koja je izvedena iz ocjena sa usmenih i pismenih provjera dobijenih tokom klasifikacionih perioda;

- Izrada svih hronoloških tabela.

11. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

Nastavu srpskog jezika i književnosti mogu izvoditi diplomirani profesori srpskog jezika i književnosti, književnosti i srpskog jezika, komparativne i opšte književnosti.

19

12. Način prilagođavanja predmeta učenicima sa posebnim potrebama

- Program za izuzetno nadarene učenike;- Individualna nastava;- Nivo povećanih zahtjeva od 30% - 100% - u zavisnosti od procjene nastavnika- Obezbijediti posebne materijalno-tehničke uslove za rad sa ovakvim učenicima.

13. Povezanost sa drugim predmetima

- Likovna i muzička umjetnost

- Istorija

- Psihologija

- Sociologija

- Arhitektura

- Matematika (npr.: znak u matematici).

ISPITNI KATALOG

NASTAVA JEZIKA

Opšta znanja o jeziku

U okviru opštih znanja o jeziku učenik mora da zna:

- šta je jezik, njegova svojstva i funkcije- da objasni razvoj jezika- šta je jezička konvencija- razvoj i vrste pisama- porodicu jezika kojoj pripada maternji jezik- da odredi mjesto maternjeg jezika u porodici jezika- šta je višejezičnost, a šta više imenovanja jednog jezika- kako se normira i standardizuje jezik

20

- koji su važeći pravopisi, rječnici i gramatike- da ih upotrebljava, tj. da pronađe informaciju- književne jezike i pisma do pojave Vuka, Vukov rad i savremenu jezičku situaciju, književne dogovore- narječja i dijalekte maternjeg jezika- vrste raslojavanja jezika i termine vezane za njih.

Gramatika

Učenik iz gramatike treba da zna:

- jezičku strukturu i nauke koje se bave jezikom- glasovne promjene i njihovu pravilnu upotrebu u govoru i pisanju- da pravilno akcentuje (kvantitet i mjesto akcenta)- vrste riječi i njihove osobine (gramatičke kategorije i sintaksičke funkcije)- da ih mijenja (deklinacija, konjugacija, komparacija)- da ih pravilno upotrebljava u govoru / pisanju- da riješi jezičku nedoumicu analogijom ili upotrebom rječnika, gramatike, pravopisa- kako se tvore riječi- da pravilno piše složenice i polusloženice- leksikološke termine (leksikografija, leksema)- da razlikuje riječi po porijeklu i riječi prema upotrebi- da ih navede- da ih adekvatno koristi- da prepozna tip i karakter teksta na osnovu leksema- šta su fraze, termini, kalkovi, klišei- da pravilno i jasno izrazi misao, tj. da sklapa rečenične djelove- da preoblikuje (izrazi misao na više načina)- da uoči informativnu i stilsku vrijednost rečenice- da pojednostavi izraz - da ''razbija'' složene rečenice na proširene (proste)- da usložnjava izraz (stvara složene od proširenih)- padežni sistem i sinonimiju padeža- da pravilno upotrijebi padežne oblike u govoru i pisanju- da pravilno koristi predloško-padežne konstrukcije- da pravilno izgovori i napiše negaciju- pravila kongruencije- glagolska vremena i načine- da pravilno izgovori i napiše glagolske oblike- da razlikuje indikativnu, modalnu i relativnu upotrebu glagolskih vremena i načina- da uoči njihovu stilsku funkciju- šta je pragmatična strana jezika i da poznaje govorne činove.

Poznavanje pravopisa

- da upotrijebi veliko slovo u pisanju

21

- da piše skraćenice- da pravilno piše ijekavicu- da pravilno rastavlja i sastavlja riječi u pisanju- da rastavlja riječi na kraju reda- da koristi interpunkciju i pravopisne znake gdje je potrebno- da prilagođava riječi iz stranih jezika maternjem- da ih pravilno mijenja i piše (transkripcija).

Kultura čitanja, slušanja i govora

- da primijeni gramatička i pravopisna pravila- da normira određeni tekst- da jasno, razumljivo i pravilno govori i piše.

Slušanje i govor

Učenik:- razumije pročitano (odslušano, odgledano)- umije da ponovi, prepriča sadržinu- može da odgovori na pitanja vezana za sadržinu (zapaža detalje)- umije da komentariše (kritički procijeni) tekstove- može da prepozna namjenu, stil, razumljivost, jezičku pravilnost, stav autora teksta- može da ispravi nepravilnost i nerazumljivost- umije da ispriča događaj- umije da ga obogati deskripcijom i emocijama- može da prepozna funkcionalane stilove, njihove vrste i da ih kritički doživljava- umije samostalno da pripremi govorni nastup i da govorno nastupa- umije da koristi podsjetnik i da improvizuje- umije izražajno da govori- umije da rezimira- sposoban je da razgovara, polemiše- umije da argumentuje stavove- zna da racionalno upotrijebi vrijeme- uvažava sagovornika- na osnovu slušanja može da prepozna biografiju, putopis, reportažu, esej.

Čitanje - umije da čita pravilno, tečno i izražajno- umije pravilno da akcentuje, intonira, pravi pauze- razumije pročitano- umije da čita vodeći računa o stilu i o namjeni pročitanog.

Pisanje

22

- zna samostalno da napiše sastav- zna da napiše esej- zna da napiše rezime- zna da piše bilješke, podsjetnik, zapisnik- zna da koristi naraciju, deskripciju, refleksiju i raspravu- prepoznaje i piše različitim funkcionalnim stilovima i koristi njihove oblike:kraći tekst naučnog stila (stručni)publicističke vrste: vijest, informaciju, intervju, reportažuadministrativne: molbu, žalbu, čestitku, konkurs, oglas- zna da napiše putopis, biografiju kao umjetnički i neumjetnički tekst- zna da lektoriše tekst, koristeći osnovne lektorske znake- može da stilizuje tekst.

NASTAVA KNJIŽEVNOSTI

Opšti standardi

- Učenici su u stanju da odslušaju, pročitaju i interpretiraju književne tekstove od antike do kraja XX vijeka.- Nakon čitanja teksta u stanju su da izraze svoj doživljaj: osjećanja, predstave, mišljenja i saznanja.- Učenici su u stanju da raščlane književni tekst koristeći osnovne književno-teorijske pojmove.- Sposobni su da vrednuju estetske, etičke i saznajne domete pročitanog djela.- U stanju su da nastavu književnosti dovedu u vezu sa sopstvenim iskustvima i znanjima iz drugih oblasti.- Učenici su sposobni da pripreme i kazuju ono što su pripremili (o svom doživljaju, o pročitanom djelu), da komentariše djelo, da načini književnu paralelu, da vrednuje djela prema kvalitetima.- Sposobnost doživljavanja lijepe književnosti učenici dokazuju i izražajnim kazivanjem i kazivanjem napamet kraćih literarnih oblika.- U stanju su da napišu pismeni sastav o pročitanom djelu, da tekst parafraziraju, prepričaju, prikažu, analiziraju i vrednuju.- Učenici su u stanju da napišu tekst u kojem prikazuju junaka, određeni problem, izvještaj o domaćem čitanju, dnevnik čitanja, interpretaciju, esej i, izuzetno, da sami stvaralački pišu.- Poznaju književne epohe i pravce, mogu da ih porede i vrednuju njihove domete.- Povezuju teoriju i istoriju književnosti u koherentan sistem znanja.- Smisleno i samostalno upotrebljavaju teorijska znanja o književnosti.

23

Standardi prema godinama učenja

I razred

Učenik treba da:

- samostalno i sa razumijevanjem, u sebi ili naglas, čita književno-umjetnički tekst (odnosno odlomak teksta) iz savremene književnosti kao i tekstove od antike zaključno sa renesansom- umije da izrazi svoj doživljaj, osjećanja, predstave, mišljenja i spoznaje izazvane književno-umjetničkim tekstom- na primjeru određenog teksta odredi književni rod (lirika, epika, drama) i književnu vrstu, kao i da svoje određenje obrazloži- jasno formuliše temu djela i razlaže ga na manje tematsko-motivne cjeline- objasni svojstva pjesničkog jezika: slikovitost, emocionalnost, ritmičnost, preobražaj i punoću značenja- u lirskom tekstu uoči i izdvoji najfrekventnije stilske figure (lirske paralelizme anaforu, epiforu, metaforu, metonimiju, eufemizam, alegoriju, simbol; asindet, polisindet, elipsu; aluziju, osimoron, ironiju)- raščlani stih prema zakonima naše silabičko-tonske versifikacije: da odredi stope, naglaske, cezuru, prepozna i razlikuje trohej, jamb, daktil, strofu i tip rime- kompozicionu organizaciju pjesme dovede u vezu sa njenim smislom (efekti ponavljanja, raspored pjesničkih slika)- sonetnu formu- prepozna i odredi baladu- šta je psalam- razliku između epike u stihu i epike u prozi- uoči odlike strukturnih elemenata epskog: prostora, vremena i zbivanja- razlikuje termine: sadržaj, fabula i siže- sažeto izloži fabulu djela i ukaže na epizode i digresije- razumije i razlikuje motiv i motivaciju- odlike epske pjesme i epa; posebno epskog stila na primjeru naše epike- razlikuje pripovijetku, novelu i roman- uoči poziciju pripovjedača: er- i ich- forma, pouzdani i nepouzdani pripovjedač- razlikuje dramski tekst i didaskalije i u stanju je da kompoziciono razloži dramu prema trodjelnoj / petodjelnoj shemi- uoči konfliktne linije, glavnu i sporedne i da o njima izvještava- objasni pojam katarze- napravi književnu paralelu, zasnovanu ili na kontrastnim odlikama književnih epoha ili na motivsko-tematskoj i idejnoj sličnosti djela- ukaže na etičke i saznajne vrijednosti djela- pripremi i održi govorni nastup o književno-umjetničkom tekstu

24

- izražajno napamet kazuje jedan kraći književni tekst, čime dokazuju sposobnost estetskog doživljaja i interpretacije- napiše sastav o pročitanom djelu: da opišu lik, izlože radnju, komentarišu djelo i načine osnovnu književnu analizu- napiše literarni tekst o svom doživljaju književnog djela, dnevnik čitanja, odnosno kraći prikaz pročitanog djela

KATALOG ZNANJA

U katalogu znanja nalaze se djela koja se obrađuju u prvoj godini izučavanja maternjeg jezika i književnosti:

Teorija književnosti:

Književnost kao umjetnostPjesnički jezikStil, versifikacijaSlojevitost književnog djelaKnjiževni rodovi i vrsteMetodološki pristup književnom djelu

Književnost staroga vijeka:

''Ep o Gilgamešu''Sofokle: ''Antigona''Homer: ''Ilijada'' ili ''Biblija''''Legenda o potopu''''Jevanđelje po Mateju''Kuran: 103 poglavlje ''El’ Asr''

Srednjovjekovna književnost:

''Ljetopis popa Dukljanina''Odabrano žitijeJefimija: ''Pohvala knezu Lazaru''Stefan Lazarević: ''Slovo ljubve''

Narodna književnost:

''Ženidba kralja Vukašina''"Ženidba Maksima Crnojevića"

25

''Bolani Dojčin''''Banović Strahinja''

''Osveta Batrića Perovića''''Tri sužnja''Izbor iz muslimanske narodne epike''Viša je gora od gore'', ''Ljubavni rastanak'', ''Djevojka cara nadmudrila'', ''Hasanaginica''

Humanizam i renesansa:

Petrarka: ''Kanconijer''Šekspir: ''Romeo i Julija'', ''Hamlet''Bokačo: ''Dekameron'' Servantes: ''Don Kihot'' (odlomci)Marin Držić: ''Novela od Stanca''

Barok, klasicizam, prosvetiteljstvo:

Ivan Gundulić: ''Osman'' (prvo pjevanje)Molijer: ''Tartif''Dositej Obradović: ''Život i priključenija''Jovan Sterija Popović: ''Tvrdica''Petar I Petrović Njegoš: ''Poslanice'', ''Kuluk''

Katalog znanja uradila komisija u sastavu:1. dr Miodrag Jovanović, predsjednik2. Zora Rudović, član3. Zuvdija Hodžić, član4. mr Rok Đoljaj, član5. Zoja Bojanić, član

26