Tema: Tema: UdhëheqjaUdhëheqja

Lektor: Sh Llaci, Prof.Dr

Maj 2011

Rast për diskutim (1)

• Leksionin e parë mbi lidershipin, profesori shkruajti në dërrasë: Kush është lider? Më pas e ndau klasën në katër grupe. Mbas një periudhe reflektimi, secili grup dha mendimin e vet:

• Grupi 1- Kjo pyetje është e lehtë. Liderët janë njerëz, të cilët mund të drejtojnë të tjerët- si Napoleoni apo Skënderbeu. Ata nuk i lejojnë njerëz të tjerë që tu tregojnë atyre se çfarë duhet të bëjnë. Janë njerëz, të cilët çdokush i respekton, sepse nëse dikush....

Rast për diskutim (2)

• Grupi 2 Ndërhyn: Jemi dakord se janë njerëz që të tjerët i respektojnë, por mendojmë se një lideri i madh është dikush që nuk punon për lavdi,

• por për të mirën e të tjerëve si Nënë Tereza apo Gandi, Mandela apo edhe vetë Jezu Krishti.

• Liderët bëjnë për të tjerët. Nëse e bëni diçka vetëm për lavdi, atëhere nuk jeni një lider i vërtetë.

Rast për diskutim (3)

• Grupit 3 shton: mendojmë se të dy grupet thanë diçka të rëndësishme. Sigurisht që Napoleoni dhe Mandela janë liderë që ndryshuan botën, por çfarë mund të themi për njerëz të cilat nuk janë komandantë ushtrish apo kryetarë shtetesh?

• Mendojmë se lidershipi gjendet në veprimet e përditshme, të tilla si mësuesi që vdiq duke u përpjekur të shpëtonte nxënësit e tij apo një nënë e vetme që punon 2-3 punë për të mbajtur fëmijët në shkollë?

• Këta janë realisht liderë

Rast për diskutim (4)

• Nga grupi 4 vjen edhe komenti i fundit: • Pat Tillman është një lider i vërtetë. Ai la në mes një karrierë

që mund ta lakmonte shumëkush si futbollist i NFL për të luftuar në Irak dhe vdiq duke i shërbyer atdheut.

• Pyetjet :• a-Çfarë mund të thoni në përfundim?• b-A ka gjëra të përbashkëta në këto ide të ndryshme mbi

lidershipin që u prezantuan këtu?• c- A janë të gjitha idetë e grupeve mbi lidershipin të vlefshme?

Komentoni lidhur me arsyetimin tuaj.

Background

• Lidershipi: cilësia personale e zotëruar nga njerëzit, që është më keq e definuar dhe më pak e kuptuar. Ka aq shumë definicone mbi lidershipin sa ka edhe studjues të kësaj fushe. (Lipitt, 1982)

• J.M Burns (1979) :“Lidershipi është një nga femomenet më të vrojtuara dhe më pak të njohura në botë”.

• Por meqë është me rëndësi jetike për mbijetetsën e shoqërisë tonë, duhet të përgatisim liderë për të përballuar sfidat e sotme kompekse.

Natyra dhe rendesia e lidershipit

• Lidershipi është:Lidershipi është:

• Arti apo procesi i influencimit te njerezve me qellim qe Arti apo procesi i influencimit te njerezve me qellim qe perpjekjet e tyre te orientohen drejt arritjes se objektivave perpjekjet e tyre te orientohen drejt arritjes se objektivave te organizates. te organizates.

““ Per te mbijetuar nPer te mbijetuar nëë sh sh ‘‘21, na duhet nje brez i ri liderash- 21, na duhet nje brez i ri liderash- lideresh jo manaxhereshlideresh jo manaxheresh. Dallimi midis tyre eshte i . Dallimi midis tyre eshte i rendesishem. Liderat e pushtojne situaten, rrethanat e rendesishem. Liderat e pushtojne situaten, rrethanat e paqendrueshme, te vrullshme e te paqarta qe disa here paqendrueshme, te vrullshme e te paqarta qe disa here konspirojne kunder nesh, dhe me siguri do te na mbytin konspirojne kunder nesh, dhe me siguri do te na mbytin ne qofte se i leme ta bejne kete gje, ndersa manaxherne qofte se i leme ta bejne kete gje, ndersa manaxherëët t dordorëëzohen para tyrezohen para tyre””.. (W.Bennis, 1990) (W.Bennis, 1990)

Burimi kryesor i fuqise se liderit - pushteti, – nga menyra e perdorimit te tij : – Varet edhe reagimi i njerëzve/pasueve potencialë, pra:– nese punonjesit do te jenë të përkushtuar në punë

(reagim me deshire dhe zell)

– nese do te veprojne ne pajtim me kerkesat e liderit (reagimi per te plotesuar synimet, por jo me perpjekje maksimale)

– apo nese do tu rezistojne kerkesave te tij (reagim, qe ne raste te caktuara ata do te perpiqen qe te pengojne arritjen e objektivave).

Qe puna e liderit te kete sukses duhet: • Te njohe njerezit dhe motivet e tyre.• Te jete i paanshem ne trajtimin e konflikteve te grupeve

te interesit.

• Te krijoje nje mjedis qe te ndikoje ne rritjen e motivimit dhe perkushtimit te vartesve.

• Te ndjeke zhvillimin e situates qe t‘i marre vendimet ne momentin me te pershtatshem.

• Lideri, me punen e tij, duhet te jete shembull

Lidershipi & manaxhimi

“Jo te gjithe lideret jane manaxhere, as te gjithe manaxheret nuk jane lidere.”

• Manaxheri– Influenca e tij mbi te tjeret kufizohet nga

autoriteti per te shperblyer e ndeshkuar, qe buron nga pozita manaxheriale.

• Lideri– Person me pushtet manaxherial dhe personal qe

mund te influencoje te tjeret per te kryer veprime qe shkojne pertej diktimit nga pozita formale.

Lidershipi & manaxhimi

Karakteristika te manaxhereveKarakteristika te manaxhereve Karakteristika te lidereveKarakteristika te lidereve

AdministratorKopjuesMbanPerqendrohet ne sistemet dhe strukturatMbeshtetet tek kontrolliVizion afatshkurterImitonPranon status-quo-neUshtar i mire klasikEficent

NovatorOrigjinalZhvillonPerqendrohet tek njerezit

Inspiron besimVizion afatgjateShpikSfidon status-quo-nePerson zoteruesEfektiv

Lidershipi dhe manaxhimi’

• Ndërmjet manaxhimit dhe lidershipit ekziston një tension në relacionet ndërmjet tyre:

• a-Lidershipi i interesuar për ndryshimin, • b-Mgmt i interesuar në organizimin ekzistues

• Shkaku i tensionit:

• diferenca ndërmjet “bërjes së gjerave që duhen” dhe “bërjes që gjërave si duhet”

• Dallimi manaxhimit–lidershipit, drejtimet:

• a-të përcaktimit se çfarë duhet bërë: • Manaxherët vendosin npm të përcaktimit të objektivave,

të hapave për arritjen e tyre si edhe të përcaktimit dhe të alokimit të dmd (planif-buxhet).

• Liderët fokusohen në përcaktimin e drejtimit (direction), dhe në zhvillimin e strategjive për të ndjekur atë drejtim (krijimit të një vizioni)

• b-të zhvillimit kapaciteteve për t’i bërë ato:

Lidershipi & manaxhimi

• Manaxherët i zhvillojnë kapacitetet e duhura për të arritur objektivat npm organizimit dhe staffing

• Liderët fokusohen në nxitjen dhe komunikimin e dr. të ri (direction) dhe krijojnë koalicione të përkushtuara për arritjen

• c-të mënyrës si siguroheni që ato bëhen: • Manaxherët: njerëzit i zbatojnë planet npm kontrollit

dhe zgjidhjes së problemeve • Liderët :të preokupuar me motivimin&inspirimin.

Lidershipi &manaxhimi

Lidershipi & manaxhimi

• Watson: 7 S (strategy, structure, systems, style, staff, skills , shared goals)

• M tentojnë të mbështeten tek strategjia, struktura dhe sistemet,

• L : prirje të përhershme ndaj S-ve të “buta”: stili, stafi, (s)aftësitë dhe synimet e përbashkëta

Vazhdim..

• Dallimi lidership-manaxhim jepet në mënyrë sinetizuar nga ky përcaktim:

• I obey a manager because I have to. I follow a leader, because i want to.

•• (Steve Carey, ish këshilltar i B. Clinton, 1999)

Individët me cilësi L&M

Njerez me karakteristikat Njerez me karakteristikat

e manaxherite liderit

Lidershipi

ManaxhimiA

B

Ekipi me cilesite e lideritdhe te manaxherit

Dallimet e lidereve sot

Dallimet esenciale lideri i vjetër –lider i ri

Lideri i vjetërLideri i ri

Jo karizmatik Karizmatik

Transaksional Transformues

Më shumë manaxher Udhëheqës

Pa vizion Vizionar

Jo magjik Magjik

Më pak theks në Më shumë theks në

Planifikim Vision

Rutinë Ndryshim

Reagim Proaktiv

Stilet e udheheqjes

• Autokratik:– Mbeshtetet ne teorinë X të McGregory– Lideri i merr vete vendimet pa u mbështetur tek

askush. – Varesi e larte nga lideri. – Mund te krijoje de-motivim dhe armiqesim te

stafit.

– Synon minimizimin e konfliktit dhe kreativitetit. – Motivimi:permes stimujve dhe ndeshkimit.

• Demokratik:– Lideri e ndan autoritetin me vartesit dhe i nxit

per te marre pjese aktive ne vendim-marrje.– – I jep njerezve me shume kenaqesi- I motivon

per te punuar me më shume efektivitet

– Jo gjithmonë vendimet e marra ne kete menyre jane me te mirat.

Stilet e udheheqjes

• Liberal ose Laissez-Faire:– Lideri percakton kufij te gjere veprimi-lejon vartesit t’i

percaktojne vete objektivat dhe menyren e realizimit.

– Jane me teper ndihmes se eprore.

– Mund te jete me vlere per ato biznese ku kreativiteti eshte i rendesishem.

– Mund te jete shume motivues – Ka veshtiresi per koordinimin dhe marrjen e vendimeve

Stilet e udheheqjes

• Shfrytezues autokratik

• Autokratik, i marrin vendimet vete, nivel i ulet besimi, frike dhe pak shperblime, qendrim armiqesor

• Dashamires autokratik

• Stil paternalist, vendimet -eprori, perpiqet te binde vartesit, bazohen me shume te shperblimet, delegojne pak, nivel i ulet besimi por jo armiqesi.

• • Ndarja përfundimtare nga stili autoritar

Stilet e lidershipit-Likert

Stilet e lidershipit -Likert‘

• Konsultativ • Ka besim tek vartesit por jo të plotë. Mbikqyrje e

dobët, shperblime, shume pak dënime, marrin vetë vetëm vendimet më të rëndësishme, delegojnë.

• Pjesëmarrës• Besim i plotë tek vartesit, integrim ne vendim-marrje,

idete e vartesve perdoren ne menyre konstruktive, komunikim i lire, shperblime, produktivitet i larte.

Teoritë e para të udhëheqjes

• Teoria më e hershme e lidershipit, e quajtur teoria e“Njeriut të madh”, (“The great man”): liderët janë të lindur dhe jo të krijuar gjate jetës së tyre

• • Lindja e shkollës psikologjike të sjelljes: keto

karakteristika apo cilësi nuk janë tërësisht të lindura, ato mund të fitohen edhe nga mësimit dhe eksperiencës

• Nga ana tjetër, një tërësi cilësish apo një stil lidershipi nuk është i përshtatshëm për çdo situatë.

Teoritë e para të udhëheqjes

• Studimet e kryera në këtë kohë, përbëjnë bazën e teorisë së sjelljes së lidershipit:

• a- lidershipi i orientuar nga detyra, • b- lidershipi i orientuar nga punonjësit,

• Teoritë e mëvonshme –• • teoritë situacionale-lidershipi efektiv është produkti i

një sërë variablash bashkëveprues

Teorite e para te udhëheqjes

Teorite e cilësive të udhëheqësit

• Perpiqen te identifikojne karakteristikat/cilësi që dallojnë liderat nga ndjekesit.

Cilësitë fizike• Studime e Stogdill dhe të tjera mbi cilësitë fizike

nuk kanë dhënë rezultate që të mbështetin cilësitë fizike:

• Lideret jane disi më inteligjente, janë sensitive ndaj nevojave të pasuesve, aftësi të larta komunikuese

• Personaliteti: Një studim i kryer nga E.Ghiselli mbi disa faktorë të personalitetit tregoi se në shumicën e rasteve, ata janë të lidhur me lidershipin efektiv.

• • Sipas Ghiselli, inteligjenca, aftësia mbikqyrëse vetë

siguria dhe vendosmëria janë shumë e rëndësishme për suksesin,

• ndërsa afiniteti, niciativa dhe maturiteti kanë një rëndësi të moderuar, ndërsa maskiliteti/feminiteti kanë një rëndësi të vogël.

Teorite e para te udhëheqjes

A është lideri i lindur?

• Tre pikëpamje:• Lideri i lindur (genet)• Lideri i bërë nga mjedisi social,• Lideri nga gërshetimi i të dyjave

• A. Einstein:• dy zonat qe lidhen me gjenerimin dhe manipulimin e

imazheve spaciale -1cm më të mëdha se një person inteligjent normal, dmth 15% me shume kapacitet procesues të trurit

A është lideri i lindur? (2)• Einstein -edhe më shumë lidhje neuronesh ndermjet pjesës

logjike/racionale dhe asaj kreative: • Kishte te dhenat e nje gjeniu, por nuk shkëlqeu kur ishte

student apo nxenes

• Binjakët kanë preferenca të njëjta në shumë gjerë

• Studimet : kur janë rritur në kushte të ndryshme, dallimet jane deri 50%

• Dmth mjedisi, eksperienca, shkolla, kultura , shtresa sociale etj kanë ndikim

A është lideri i lindur? (3)

• Genet mund të modifikohen nga kushtet : psh një fis japonez:• IQ -10-15 pikë më pak, Migrimi në Amerikë etj solli që brenda

një brezi të ri IQ ishte ekuivalente

• Serotonina (ka lidhje me potencialin lidershipit) -“droge’ natyrale: njerezit që kanë gjenetike këtë element me shumicë janë më të predispozuar në mënyrë natyrale të përballojnë stresin, situatat sfiduese, emocionale etj

• Konkluzion:

• Nga lindja trashëgon genet, por janë vetëm premisat: hardware kërkon edhe softin përkates (predispozita e lindur kerkon edhe kushtet e tjera)

Studime Universiteti Iowa-s v ’30-te

• U aplikuan tre stilet e lidershipit. Me grupe fëmijesh • Perfundimet:

– Grupi me udheheqje liberale pati rezultatet me te uleta.

– Grupet me udhëheqje autokratike dhe demokratike paten rezultate te barabarta për nga sasia e punës, por cilesia dhe kenaqesia qe me e larte per udheheqjen demokratike.

– U provua se stile te ndryshme te lidershipit shkaktojne reagime te ndryshme.

Studimet e Universitetit Ohio, ‘40-te

• Studime mbi efektet e stileve të ndryshme të lidershipit në situata të ndryshme.

• Parimet: – Nuk ekziston asnje perkufizim i kenaqshem per lidershipin– Te studiohej cdo forme lidershipi, efektive ose jo

Tipet e sjelljes – Inicimi i struktures

• Masa në të cilën lideri e përcakton dhe strukturon rolin e tij dhe të vartesve për të arritur qëllimet. (Orientim nga detyra)

– Konsiderata• Masa në të cilën lideri ka marrëdhënie pune të

karakterizuara nga besimi reciprok, respekti për punonjësit dhe idetë e tyre. (Orientim nga punonjesit)

Vazhdon

Inicim i larte

i struktures

Konsiderate

e ulet

Inicim i larte

i struktures

Konsiderate

e larte2 3

Inicim i ulet

i struktures

Inicim i ulet

i struktures

Konsiderate Konsiderate e larte

e larte

Konsideratae ulet

e larte

Inicimi i struktures

e larte

e ulet 14

Studime Universiteti Michiganit, ’50-të

• Dy stile bazë lidershipi : 12 cifte njësish me prod të ndryshëm– I orientuar nga punonjësit– I orientuar nga prodhimi

• Eksperimenti: – Analiza e udheheqjes së njesive prodhuese me

produktivitet te larte dhe te ulet. – Perfundimet: Manaxherët e njësive me produktivitet të lartë përdornin stilin e

orientuar nga punonjësit dhe anasjelltas.

– Stili i L ndikon mbi kënaqesinë dhe performancën e grupit.

Faktorët situacional• Karakteristikat e vartësve• Natyra e punes

• Klima në mjedisin e punes• Konceptimi i pushtetit nga lideri

• Masa e besimit dhe preferencës që kanë vartësit për liderin.

Teorite situacionale te lidershipit

Teorite situacionale te lidershipit

Lidershipi me qender eprorinLidershipi me qender eprorin Lidershipi me qender punonjesitLidershipi me qender punonjesit

Manaxheri merr vendime dhe i njofton

Manaxheri i shet vendimet

Manaxheri prezanton idete dhe fton per pyetje

Manaxheri prezanton vendimin paraprak per ndryshim

Manaxheri prezanton problemin terheq sugjerimet merr vendimin

Manaxheri percakton limitet, pyet grupin per te marre vendimet

Manaxheri i lejon vartesit te punojne brenda limiteve te percaktuara

Kontiniumi i sjelljes se lidershipit (Tannenbaum-Shmidt)

Teorite situacionale te lidershipit

Stili AutokratikStili Autokratik Demokratik Demokratik LiberalLiberal

Lideret i marrin te gjitha vendimet vete pa input nga vartesit

Lideret i marrin te gjitha vendimet dhe perpiqen t‘i bindin vartesit

Lideret kerkojne inpute nga vartesit por vendimet i marrin vete

Lideret i marrin vendimet por i ndryshojne ne baze te inputeve nga vartesit

Lideret marrin inpute dhe vendimet i marrin vete ne baze te inputeve

Lideret percaktojne limitet brenda te cilave vartesit marrin vendimet

Lideret u lene liri te plote vartesve dhe i marrin vendimet ne menyre demokratike

Kontiniumi i sjelljes se lidershipit (Lufthans)

Lideret kane Lideret kane autoritet te autoritet te madh madh (teoria X)(teoria X)

(teoria X dhe Y)(teoria X dhe Y)

Vartesit kane liri Vartesit kane liri te madhe te madhe veprimi (teoria veprimi (teoria Y dhe Z)Y dhe Z)

Zëvendësuesit dhe neutralizuesit e lidershipit

Zvendësuesit janë ata faktorë situacionale që e bëjnë sjelljen e lidershipit të panevojshme.

Neutralizuesit janë ata faktorë që e pengojnë liderin të sillet në një mënyrë të caktuar.

 

Faktoret situacionale Orientimi nga detyra Orientimi nga njerezit

ZEVENDESUES

     

Eksperienca, aftesite, trainimi +  

Puna e strukturuar e rutine +  Feedback nga puna me

strukturim te larte +  Orientimi profesional i

punonjesve   + Punet qe ofrojne kenaqesi

te brendeshme   +

NEUTRALIZUES

     

Formalizem i larte +  

Fleksibilitet i ulet +  

Vecim i liderit nga vartesit + + Indiferentizem i punonjesve ndaj shperblimeve   + Pushtet i vogel i pozites i liderit + +

• Sot: orientimi nga stilet pjesëmarrëse, ku rritet shkalla e lirisë, pjesëmarrjes dhe e përdorimit më të madh të aftësive të tyre ri sot të përdorura joracionalisht)

• . (esprit de corps)

• Krahas theksit të ri mbi stilin pjesëmarrës, merr rëndësi lidershipin transformues, për shkak të rëndësisë që ka ndryshimi/transformimi organizativ

Udhëheqja sot

Udhëheqja sot’

• Lidershipi transformues:• është ai lloj lidershipi që inspiron për suksesin organizativ

duke ndikuar thellësisht në besimin e pasuesve mbi atë sesi duhet të jetë një organizatë;

• Stili i përdorur: • Venë pasionin dhe energjinë në çdo gjë dhe ndjekin një

individ-lider që frymëzon. Gjërat bëhen duke zgjuar entuziazmin dhe energjitë tek njerëzit.

Udhëheqja sot’’• Së pari, ai fillon me perceptimin e një vizioni-pamjen e

ardhshme të organizatës

• Së dyti, “shet” vizionin e tij tek të tjerët, duke frymëzuar pasuesit potencialë të tij.

• Së treti, paralelisht me bindjen e pasuesve për këtë vizion, lideri kërkon rrugën e transformimi.

• Faza e fundit është të qëndruarit përherë në krye gjatë veprimit.

Kufizimet• Pasioni dhe besimi i tepërt-mund të ngatërrohen me

realitetin

• Entuziazmi i madh i tyre mund të lodhë pasuesit

• Shohin tablon, por mund të harrojnë detajet: (djalli fshihet tek detajet)

• Kur org nuk do transformim/ndryshim –ngelen pashpresë.

Lideri transfomues vs Lideri karizmatik

• LT shpesh janë liderë karizmatikë, por nuk janë aq narcizistë sa liderët karizmatikë,

• ( të cilët ecin para më tepër npm besimit që kanë tek vetvetja sesa tek besimi tek të tjerët)

• Ndërsa LT ka në fokus transfomimin e org. (dhe, aq sa është e mundur, edhe pasuesit e tij), LK mund të mos dëshirojë të ndryshojë asgjë.

• Vlerat e Liderit karizmatik janë shumë domethënëse:

Lideri karizmatik

• a- Nqs janë të mirëpozicionuar kundrejt te tjerëve, mund të transformojnë një kompani të tërë.

• b-Besimi ne vetvete është kaq i madh, sa besojnë se janë të pagabueshëm, dhe prandaj mund t’i drejtojnë pasuesit e tyre në ‘disfatë’, edhe kur kanë marrë paralajmërimet e duhura nga të tjerët.

• c- Besimi në vetvete mund t’i drejtojë ata, gjithashtu drejt narcismit psikotik, ku kënaqja e vetes apo nevoja për admirim dhe adhurim mund t’i drejtojë drejt vënies ne pikëpyetje të lidershipit të tyre.

• d-Ata shpesh janë edhe jotolerant ndaj sfiduesve dhe pazëvendësueshmërisë së tyre.

Lideri transform vs transaksional

• Marrëdhënia lider-pasues në stilin transaksional bazohet në marrëveshjen e pashkruar se i vetmi qëllim i pasuesve është zbatimi i dëshirave të liderit.

• • Që kur një individ merret në punë, ai e ka të qartë se

detyra e tij është të zbatojë urdhërat.

• Kjo lloj marrëveshje/kontrate me liderin vihet në zbatim npm metodave të përforcimit të sjelljes (psh shpërblim financiar)

Lideri transform vs transaksional

• nëse udhëheqja paraqitet në një spektrum, udheheqja transformuese dhe transaksionale janë në kahet e kundërt këtij spektri.

• Nëse udhëheqja transaksionale bazohet tek shpërblim-dënimi (nevojat e rendit të ulët),

• Udhëheqja transformuese bazohet tek nevoja të rendeve të larta dhe që lidhen me faktorët e brendshëm të motivimit