Bu üniteyi çalıştıktan sonra,■ Organizmada bağışıklık sistemini oluşturan organlar ile■ Organizmada bağışıklık olaylarında rol alan hücreler hakkında bilgi edineceksiniz.

■ Giriş■ Bağışıklık Sistemini Oluşturan Organlar■ Santral Lenfoid Organlar: Kemik İliği, Timus, Fabricius Kesesi■ Periferik Lenfoid Organlar: Lenf Düğümleri, Dalak, Kapsülsüz Lenfoid Dokular.■ Bağışık Yanıtta Rol Alan Hücreler■ Makrofajlar■ Lenfositler■ Diğer Hücreler■ Özet■ Değerlendirme Soruları■ Yararlanılan Kaynaklar

■ İmmün cevapta rol alan lenfoid organlar ve hücreler konusunu daha iyi anlayabilmeniziçin, anatomi, histoloji ve fizyoloji derslerinizdeki ilgili konuları gözden geçiriniz.

■ Ünite sonundaki değerlendirme sorularını yardımsız cevaplamaya çalışınız.

Amaçlar

İçindekiler

Öneriler

ÜNİTE 10İmmün Sistemin Yapısı

1. GİRİŞ

En basit yapılı canlılarda bile kendinden olanı tanıma, yabancıyı ayırdedebilme özelliğimevcuttur. Evrimsel açıdan en gelişmiş canlı olan insan kendi yapısına yabancı olan mad-deleri (antijenleri) tanıyabilme ve onlarla başedebilme özelliklerine sahiptir. Bu sayede mik-roplar başta olmak üzere yabancı ve zararlı olabilecek maddelere karşı kendisini savunur.Genelde antijen olarak tanımladığımız bu maddelerin organizmaya girmesi ile başlayan vebirbiri ile ilişkili birçok biyolojik reaksiyonun meydana geldiği bağışık yanıt olayında, birçoksistem, organ ve hücre görev alır. Bağışıklık olaylarında rolü olan organ ve hücrelerebağışıklık sistemi = immün sistem adı verilir.

Bağışık yanıt özünde hücresel bir olaydır. İmmün hücreler kemik iliğindeki kök hücredenfarklılaşarak gelişirler. Kemik iliği kök hücrelerinin immünolojik olarak etkin hücre haline ge-lebilmesi için önce santral lenfoid organlarda olgunlaşması gerekir. Gelişimi tamamlanan,olgun T ve B lenfositler daha sonra periferik lenfoid organlara gidip yerleşerek antijenle kar-şılaşmayı bekler ve gerektiği zaman (antijenle karşılaşınca) bağışık yanıt oluştururlar.

2. BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ OLUŞTURAN ORGANLAR

2.1. Santral Lenfoid Organlar

2.1.1. Kemik İliği

Kemik iliği (Kİ), tüm kan hücrelerinin yapım yeridir (Hemopoiesis). Kİ'nde ana (kök)hücrelerden farklılaşarak oluşan immün hücreler kan dolaşımına karışarak ilgili organlara

- 147 -

1. Santral Lenfoid OrganlarA) Kemik İliğiB) TimusC) Fabricius Kesesi ve buna eşdeğer organlar

2. Periferik Lenfoid OrganlarA) Lenf DüğümleriB) DalakC) Mukoza ile ilgili Lenfoid Dokular (= Kapsülsüz Lenfoid Dokular)

Tablo I : Bağışık Yanıtta Rol Oynayan Organlar

giderler. Kİ, yassı ve yuvarlak kemikler ile uzun kemiklerin uç kısımlarındaki süngerimsiyapının içinde bulunur. Vücut ağırlığının %6'sını Kİ oluşturur.

2.1.2. Timus

Timus, Kİ'de kök hücreden farklılaşan lenfosit öncü hücrelerinin olgunlaşarak, olgun T-len-fosit haline geldiği organdır. Timus, insanda mediasten boşluğunun üst kısmında, sternumkemiği arkasında yer alır. Doğumdan itibaren gelişmeye başlar, ergenlik çağında en büyükşeklini alır, ileri yaşlarda tekrar küçülür. Anatomik olarak iki loblu (bölmeli) ve kapsül ile çev-rilidir. Kapsülün içe doğru uzantıları ile loblar daha küçük bölümlere (lobüllere) ayrılırlar. Herlobül korteks (kabuk) ve medulla (ortada iliksi bölge) olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Kortekste hücre yoğunluğu fazladır ve bunlar Kİ'den gelen olgunlaşmamış lenfosit (timosit)kümeleridir. Hızla çoğalırlar ancak büyük bir kısmı hemen ölür. Medullada ise daha seyrekolmak üzere olgun lenfositler bulunur. Timusta olgunlaştıkları için bunlara T-lenfosit denir.Timusta ayrıca epitel hücreleri ve makrofajlar bulunur.

Lenfositlerin timusta nasıl olgunlaştığı tam bilinmiyor. Ancak epitel hücreleri ve makrofajlarile bazı timus hormonlarının (timulin, timozin, timopoietin gibi) T- lenfosit gelişimine etkili ol-duğu kabul edilmektedir.

Timus bağışık yanıt oluşmasında önemli bir organdır. Özellikle hücresel tip bağışık yanıttaetkilidir. Yavru deney hayvanlarında timus çıkartıldığında T-lenfosit işlevi bozulmaktadır.Dolaylı etki ile antikor yapımında da bozukluk oluşur. Timus'un şematik resmi Şekil1'de ve-rilmiştir.

- 148 -

Şekil 1 : Timus yapısının şematik resmi

Timusun bağışık yanıttaki rolü nedir?

2.1.3. Fabricius Kesesi ve Buna Eşdeğer Organlar

Fabricius kesesi (= Bursa of Fabricius) kuşlarda kalın bağırsak son kısmında bulunan bir or-gandır. Bu kesecik Kİ'nden göç eden lenfosit öncü hücrelerinin olgunlaştığı ve olgun B-len-fosit haline geldiği yerdir. Civcivlerde bu kese çıkartıldığında antikor sentezi durmak-tadır. Memelilerde böyle bir kese yoktur. Memelilerde bu görevi kemik iliği yapmaktadır.

Santral lenfoid organların bağışık yanıttaki rolleri nedir?

2.2. Periferik Lenfoid Organlar

Periferik lenfoid organlar; santral lenfoid organlarda farklılaşan, olgunlaşan ve immünolojikreaksiyonlar için hazır hale gelen olgun T ve B lenfositlerin yerleştiği organlardır. Antijenikuyarım olduğunda bağışık yanıt ikincil lenfoid organlarda gerçekleşir. Kısaca immün hücre-ler santral organlarda oluşur, periferik organlarda görev yaparlar.

2.2.1. Lenf Düğümleri

Vücudun çeşitli yerlerinde dağınık veya küçük gruplar halinde bulunan 1-25 mm çapındakilenf düğümleri, lenfatik damarlar üzerindedir ve başlıca görevi lenfi süzmesi ve gelen antije-ne karşı bağışık yanıt oluşturmasıdır.

Lenf düğümleri oval veya fasulye biçimindedir ve dıştan bir kapsül ile çevrilidir. Bu kapsü-lün içeriye giren uzantıları organı bölmelere (loblara) ayırır. Çevreden gelen lenf sıvısı, or-ganın dış kısımlarından girer, süzüldükten sonra hilus bölgesinden, çıkış gösterir. Kan da-marları da hilustan girer, çıkarlar (Şekil 2).

Lenf düğümlerinin iç yapısı üç bölgeye ayrılır. Kapsüle yakın yerlere kabuk (=korteks),merkezi kısmına iliksi bölge (=medulla), kabuk ile iliksi bölge arasındaki bölgeye de para-kortikal bölge adı verilmektedir.

Kabuk bölgesinde, istirahat halinde olgun B-lenfosit paketlerinden oluşan folikül denenyapılar bulunur. Antijenik uyarım olduğunda buradaki olgun B-lenfositlerde çoğalma vebaşkalaşma meydana gelir. Folliküllerin orta kısmında (ki buraya germinal merkez de-nir) başkalaşıma uğramış B-lenfositlerden oluşan plazma hücreleri, ayrıca makrofajlar bu-lunur.

- 149 -

?

?

İliksi bölge lenf düğümüne giren ve çıkan damarların dallanarak arterio-venöz sinüzoidleredönüştüğü ve lenf sıvısının dolaştığı yerdir. Bu kısımda T ve B lenfositler, plazma hücrelerive çok sayıda fagositik makrofaj bulunur.

Parakortikal bölge T-lenfositlerin ve antijen sunucu hücrelerin bulunduğu bölgedir.

2.2.2. Dalak

Dalak, karında sol üst köşede yer alan 100-200 gr ağırlığında bir organdır. Kapsül ile çevrili-dir ve bu kapsülün içe doğru uzantıları bulunur. Dalak kesitinde koyu renkli kısımlara kırmızıpulpa denir. Bunlar venöz sinüzoidlerden oluşmuştur ve içlerinde bol miktarda harabolmuşeritrosit bulunur. Dalak kesitinde soluk renkte görünen kısımlara beyaz pulpa denir. Beyazpulpa, dalağa giren atardamarın en son uç kısımları olan arteria centralis çevresinde ki len-foid dokudur. Bu dokuda arteriolün hemen çevresinde T-lenfositler kümelenmiştir. Ayrıcabeyaz pulpa içinde B-lenfositlerin oluşturduğu foliküller bulunur. Beyaz pulpanın ara kısım-larınde (=zona marginaliste) antijen sunucu hücreler ve fagositik makrofajlar vardır.

Dalağın görevleri;

■ Bir immün sistem organı olarak hücresel ve hümoral bağışık yanıt oluşturarak vücutsavunmasına katılır. Ayrıca güçlü fagosifik işlevi ile kanı yabancı ve zararlı parçacıklar-dan (özellikle mikroorganizmalardan) temizler.

■ Damar yapısı ile portal kan akımını düzenler

- 150 -

Şekil 2 : Bir lenf düğümünün şematik resmi (E. Gülmezoğlu)

■ Fetusta kemikiliği gibi çalışarak kan hücrelerinin yapımına katılır.

■ Ömrü dolmuş veya anormal kan hücrelerini ortadan kaldırır.

Dalağın görevleri nelerdir?

2.2.3. Mukoza İle İlgili Lenfoid Dokular

Yabancı antijen veya mikroorganizmaların en sık giriş yolları olan sindirim, solunum ve ge-nitoüriner sistem mukozalarının altında, kapsülsüz durumda yaygın lenfoid dokular bu-lunmaktadır. Bu bölgelerdeki lenfoid hücreler, yayılmış halde olabileceği gibi, lenfdüğümündekine benzer şekilde foliküller halinde de bulunabilirler. Örneğin bademciklerde,apendikste, peyer plaklarında çok sayıda folikül içeren lenfoid doku mevcuttur.

Mukoza altı lenfoid dokular genellikle İmmünglobulin-A yapımından sorumludurlar ve mu-koza hücreleri de bunları salgılattırırlar. Dolayısıyla infeksiyonlara karşı korunmada ve ye-rel bağışıklıkta mukoza ile ilgili lenfoid dokuların önemi oldukça fazladır.

Periferik lenfoid organların bağışık yanıttaki rolleri nedir?

3. BAĞIŞIK YANITTA ROL ALAN HÜCRELER

- 151 -

?

?

I- MakrofajlarII- Lenfositler B-lenfosit Plazma Hücresi

T-lenfosit

Th = T helper Lenfosit Tcy/s = T cytotoxic/suppresor lenfosit(Yardımcı / Uyarıcı) (Sitotoksik / Baskılayıcı)III- NK = Natural Killer = Doğal Öldürücü HücrelerIV- Diğer Hücreler - Nötrofiller

- Eosinofiller- Bazofiller ve Mast Hücreleri- Trombositler

Tablo II: Bağışık Yanıtta Rol Oynayan Hücreler

3.1. Makrofajlar

Tek çekirdekli olup (= mononükleer), fagositik aktivite gösteren hücrelerdir. Vücudumuzdadoku ve organlarda yaygın olarak bulunurlar. Bu hücreler bulundukları yere göre şöyle ad-landırılırlar.

■ Kandaki gezgin monositler

■ Akciğerlerdeki alveoler makrofajlar

■ Seroz boşluklardaki makrofajlar

■ Kemik dokudaki osteoklastlar

- 152 -

Şekil 3: Kan Hücrelerinin Oluşumu "Hemopoietik Ağaç"

■ Sinir dokusundaki mikroglia hücreleri

■ Dalak ve lenf düğümlerindeki makrofajlar

■ Bağ dokusu histiositleri

■ Karaciğerdeki Kupffer hücreleri

■ Böbrekte mezangial makrofajlar

Tüm bu hücrelerin oluşturduğu topluluk mononükleer fagositik sistem veya retikülo-endotelial sistem (kısaca RES) olarak da adlandırılır. Kana karbon parçacıkları verile-cek olsa, bu sistem hücreleri tarafından tutulur.

Makrofajlar 10-15 mikron büyüklüğünde, tek çekirdekli, geniş sitoplazmalı, sitoplazma-larında içi sindirim enzimi dolu çok sayıda lizozomları bulunan, sitoplazma zarları dalgalıolan hücrelerdir. Makrofajlar kemik iliğinde yapılır. Kana geçer ve gezgin makrofaj = mono-sit adıyla dolaşımda yer alır. Ameboid hareket yetenekleri vardır. Dokulara geçen monosit-ler, kan dolaşımına geri dönemezler ve dokularda yerleşik makrofaj olarak kalırlar (RES).Makrofajlar bağışık yanıttaki rolleri itibariyle iki tipe ayrılır:

- 153 -

Şekil 4 : İnsanda mononükleer fagositik sistem hücreleri (=RES)

A - Fagosit ik Makrofaj lar : Makrofajlar, organizmada bulunan ve temizlenmesi ge-reken madde, mikroorganizma ve tümör hücrelerini fagositoz yaparak ortadan kaldırırlar.Eğer mikroorganizmalar özel reseptörleri veya antikor ve komplemanla kaplı olarak makro-faja yapışırsa fagositoz çok hızlı ve güçlü olur.

Fagositoz için, fagosite edilecek maddelerin makrofaj yüzeyindeki algaçlara (= reseptörle-re) bağlanmaları gerekir. Bu nedenle makrofaj yüzeyinde çok çeşitli reseptörler bulunur.

B - Anti jen sunucu Hücreler (ASH) : Bu hücreler antijen ile ilk karşılaşan ve onlarılenfositlere sunan hücreler olarak bağışık yanıtta ilk adımı başlatan hücrelerdir. Sunuculukgörevi yapan makrofajlar tarafından alınan antijenlerde fagositoz olayındaki gibi parçalamave sindirme işlemi oluşmaz. Antijenler sunucu hücrelerde henüz tam anlaşılamamış özel birhazırlık dönemi geçirirler. Daha sonra bu antijenleri, lenfositlere sunarlar ve bağışık yanıtıbaşlatırlar. Antijen sunuculuk görevi yapan makrofajlarda, fagositoz yapan makrofajlardanfarklı olan yüzeyel reseptörler bulunur. Ayrıca B-lenfosit, damar endotel hücresi, deridekiLangerhangs hücresi de antijen sunuculuk yaparlar.

Organizmaya giren antijeni ilk karşılayan hücre hangisidir?

3.2. Lenfositler

İmmün sistemin çok önemli hücreleridir. Kemik iliğindeki kök (stem) hücrelerden gelişirler.Santral lenfoid organlarda (Timus veya kemik iliği) olgunlaşırlar. Kan yoluyla periferik len-foid doku ve organlara giderek özel bölgelerine yerleşirler. Erişkin bir insanda yaklaşık 1012

(~ 1 trilyon) lenfosit bulunur ve hergün 109 (~ 1 milyar) lenfosit yapılarak kana verilir.Kandaki lökositlerin %20-30'unu lenfositler oluşturur. Lenfositler 8-12 mikron çapında, iriçekirdekli, dar sitoplazmalı hücrelerdir.

Görünümleri birbirine çok benzeyen ve ışık mikroskobunda ayırt edilemeyen farklı iki lenfo-sit tipi vardır. B ve T lenfositleri olarak tanımladığımız bu hücrelerin olgunlaşmaları, işlevlerive antijen yapıları birbirinden farklıdır. Ancak aralarında yakın bir işbirliği bulunmaktadır.

- 154 -

?

Özet olarak, makrofajlar, organizmada ya fagositoz işlevleri ile temizlenmesi gerekenmaddeleri ortadan kaldırarak vücudun özgül olmayan savunmasında önemli bir rol alırlar,ya da antijen sunuculuk görevi yaparak bağışık yanıtın başlamasını sağlarlar.

3.2.1. B - Lenfositler

B lenfositler hümoral (antikora dayalı) immüniteden sorumlu hücrelerdir. Kuşlarda Fabrici-us kesesinde, memelilerde kemik iliğinde olgunlaşırlar. Kandaki lenfositlerin %25'i, dalak-takilerin %50'si B-lenfosittir.

B lenfositler sentezledikleri immünglobulin moleküllerini hücre yüzeylerinde zarda taşırlarve bu molekül antijene karşı özgül reseptördür. Bu yüzey immünglobulinler IgM ve IgD sınıfıyapı gösterirler (Bakınız: İmmunglobulinler).

Bir B lenfosit sadece tek bir çeşit antijene (daha doğrusu tek bir epitopa) bağlanabilen yüzeyimmünglobulin reseptör taşır. Bu nedenle immün sistemde, zaman içinde karşılaşma ihti-mali olan onbinlerce çeşit antijene karşı özgül reseptör taşıyan onbinlerce B-lenfosit çeşidihazır durumda bulunmaktadır. Şekil 6'yı inceleyiniz.

Organizmaya antijen girdiğinde, yüzeyinde bu antijene özgül reseptör taşıyan B-lenfositleribulur ve uyarır. Uyarılan B-lenfositler başkalaşıma uğrar ve plazma hücresine dönüşürler.Plazma hücresi de uyaran antijene özgül olan çok miktarda antikor (immunglobulin) sentez-ler. Plazma hücresinin çoğalma yeteneği yoktur ve ömrü kısadır. (~ 2-3 gün). Ancak bir daki-kada yaklaşık 20 bin antikor molekülü sentezleyebildiği gösterilmiştir.

- 155 -

Şekil 5: Bağışık Yanıtta Rol Alan Hücrelerin Etkileşimi (E.Akan)

Uyarılan B-lenfositlerinden bir kısmı ise bellek hücre haline gelir. Bellek B-lenfositleri uzunömürlüdür (bazen bir ömür boyu) ve aynı antijenle tekrar karşılaştıklarında hızla çoğalarakdaha hızlı ve güçlü antikor yanıtı oluştururlar.

B lenfositlerin görevi nedir?

3.2.2. T-lenfositler

T lenfositler hücresel tipte bağışık yanıttan sorumludur. Kemik iliğinde yapılan T öncü hüc-reler timusta olgun T lenfosit haline gelirler. Bu olgunlaşma sırasında T lenfosit yüzeyindepekçok reseptör yerleşir.

- 156 -

1980 sonrası hücre yüzey molekülleri üzerindeki çalışmalar artmış ve pekçok reseptörçeşidi gösterilmiştir. Ancak bunların isimlendirilmesi sorun yaratmış ve karışıklığı önle-mek için kan hücreleri ile ilgili yüzey reseptörler numaralanmış ve CD ile ifade edilmiş-lerdir. CD2, CD4, CD8 gibi.

Şekil 6 : B-lenfositlerin Ag'le karşılaşması ve gelişen olaylar

?

T-hücre yüzeyinde yüzey immünglobulin bulunmaz. Bunun yerine antijenleri özgül olaraktanıyan "T hücre reseptörü = TCR" bulunur. Bir T lenfositi sadece tek bir çeşit antijen içinTCR taşır ve B lenfositlerinde olduğu gibi immün sistemde zaman içinde karşılaşma ihtimaliolan onbinlerce çeşit antijene yanıt verebilecek onbinlerce çeşit T lenfositi bulunur.

Organizmaya antijen girdiğinde yüzeyinde bu antijene özgül reseptör taşıyan T-lenfositleribulur ve uyarır. Uyarılan T lenfositler başkalaşıma uğrar ve sonuçta o antijene duyarlı T-len-fositler oluşur.

T lenfositler immün sistemin en önemli hücreleridir ve doğrudan antikora bağımlı olmayanve hücrelerin yönettiği ve katıldığı özgül immüniteyi oluştururlar. Bağışık yanıttaki rolleri açı-sından T-hücre topluluğunun homojen (tek tip) olmadığı ve yapı ve işlev özelliği farklı olanalt grupların bulunduğu bilinmektedir. Tüm T lenfositlerde bulunan ortak yüzey molekülleri(CD2, CD3, CD5 gibi) yanında bu alt gruplardaki farklı yüzey moleküller onların ayırdedil-mesinde kullanılır.

T-lenfositleri başlıca iki alt gruba ayrılırlar:

■ TH lenfosit (= T helper = yardımcı T lenfosit) CD4 yüzey molekülü taşır.

■ Tc/s lenfosit (= T cytotoxic / supressor = sitotoksik / baskılayıcı T lenfosit) CD8 yüzey molekülü taşır.

T helper (Th) = T yardımcı Lenfosit

Yardımcı ve uyarıcı rolü olan lenfositlerdir. CD4 yüzey molekülü taşırlar. (CD4+, CD8

-). Th

lenfositler; B lenfositlerini ve Tc/s lenfositlerinin aktivitelerini şiddetlendirirler. Th hücre az-lığında B ve T hücrelerinin antijene yanıtı zayıflar, bozulur. Ayrıca çeşitli sitokinler salgılaya-rak T hücresi, monosit-makrofaj ve diğer bazı hücrelerin sayıca ve aktivite olarak güçlenme-lerini sağlarlar. Bu özellikleri ile Th lenfosit immün sitemin orkestra şefi durumundadır.

Th lenfositler yüzeyindeki CD4 molekülü AİDS etkeni olan HIV için de giriş kapısıdır.

T cytotoxic / supressor (Tc/s) = T sitotoksik / baskılayıcı Lenfosit

Öldürücü ve baskılayıcı rolü olan lenfositlerdir. CD8 yüzey molekülü taşırlar (CD4- ,

CD8+)

T sitotoksik olanlar virus, bakteri ve parazit ile infekte hücreler, tümör hücreleri, transplantedoku ve organ hücreleri gibi organizmaya zararlı veya yabancı hücrelere saldırarak öldürenhücrelerdir.

T supressor = baskılayıcı olanlar ise sitotoksik ve yardımcı T-hücre etkinliğini baskılayarakbağışık yanıtın aşırıya kaçmamasını ve dengede kalmasını sağlarlar.

- 157 -

T lenfositleri uzun ömürlüdür.

Bellek T lenfositleri ise antijeni tanımış olan çok uzun ömürlü ve antijenle tekrar karşılaştı-ğında çok hızlı ve güçlü bağışık yanıt oluşturan hücrelerdir.

T - lenfosit alt grupları nelerdir? Ayrıca işlevlerini belirtiniz.

- 158 -

Organizmada bağışık yanıtın düzenli bir şekilde işleyebilmesi için TH /Tc/s lenfosit oranınınbelirli bir dengede olması gerekir. Normalde bu oran 1.7 civarındadır.

TH /Tc/s oranı, TH lenfosit sayısının artması sonucu bozulursa gereğinden fazla bağışıkyanıt oluşumuna yol açabilir (Allerjik olaylar gibi). Tc/s lenfosit sayısının artmasıyla buoran bozulacak olursa bağışık yanıtta aşırı bir baskılanma olacağı için immünite düşüklüğümeydana gelir.

?

Özellikleri B - lenfosit T - Lenfosit

■ Olgunlaştığı Organ Kuşlarda Bursa (B) Timus (T)

Memelilerde Kemik İliği■ Yaşam Süresi ............................ Gün - Hafta Aylar- Yıllar■ Dolaşan kandaki oranı .................... % 25 ....................................... % 75■ Dalaktaki oranı ................................ % 50 ...................................... % 50■ Lenf düğümü ................................... % 15 ....................................... % 85■ Yüzeyinde Ig ................................... + ....................................... –■ Yüzeyinde TCR ............................... – ....................................... +■ Kompleman reseptörü ..................... + ....................................... –■ Hümoral bağışık yanıt ..................... + ....................................... –

(Antikor sentezi)■ Hücresel bağışık yanıt .................... – ...................................... +

(Duyarlı hücre)■ X - ışını ile inaktivasyon ................. + + + ...................................... –■ Anti-lenfosit serum ile ..................... – ...................................... + + +

inaktivasyon■ Koyun eritrositleri ile ....................... – ...................................... +

rozet oluşturma■ MHC-I ............................................. ++ ...................................... ++■ MHC-II ............................................ ++ ........................ Sadece aktive olanlarda

Tablo III: B ve T lenfositlerin Özellikleri

3.3. Doğal Öldürücü (NK = Natural Killer) Hücreler

Lenfoid hücreler arasında, infekte veya yabancı hücreleri öldüren, T ve B lenfositlerdenfarklı yapıda (yüzey immünglobulini veya TCR'si olmayan) "büyük granüllü lenfosit"dedenen hücrelerdir.

NK hücreleri, önceden tanıyıp, duyarlı hale gelmeden hedeflediği hücreleri doğrudan tah-rip edebilme yeteneğindedirler. Hedef hücreleri genellikle mantar, parazit, bakteri özelliklede viruslarla infekte hücreler ile tümör ve transplante doku hücreleridir.

NK hücreleri bu özellikleriyle özgül olmayan vücut savunmasında çok önemlidirler.

3.4. Diğer Hücreler

■ Polimorf Nüveli Lökositler (PNL) (=Granülosit): Kandaki lökositlerin %60-70'inioluştururlar. Çekirdekleri çok lobludur ve sitoplazmalarında bol granül bulunur. Granülleri-nin farklı boyanması ve işlevlerinin farklı olması nedeniyle nötrofil, eosinofil ve bazofil olmaküzere üç tip granülosit bulunur.

■ Nötrofiller: Görevleri doğrudan özgül bağışık yanıt ile ilgili değildir. Fakat güçlü fa-gositoz yetenekleri (özellikle antikor ve kompleman varlığında çok artar) vücut savunma-sında çok önemlidir. Mikroorganizmaları, yabancı maddeleri ve doku yıkım artıklarını hızlatemizlerler. Kemik iliğinde çok hızlı oluşurlar (Dakikada 80 milyon) ve kısa ömürlürüdür (2-3gün).

Normalde nötrofillerin %90'ı kemik iliğinde (gerektiğinde hemen kana geçmek üzere), %7'sidokuda, %2-3'ü kan dolaşımında bulunur.

■ Eosinofiller: Lökositlerin %2'sini oluşturur. Allerjik olaylarda ve parazitozlarda sayı-ları artar. Fagositoz yetenekleri sınırlıdır. Ancak uyarı sonucu granüllerini hücre dışına bo-şaltırlar.

■ Bazofiller ve Mast Hücreleri: Bazofiller, kan lökositlerinin %0,2'sini oluşturur. Do-kulardaki mast hücrelerine çok benzerler. Granüllerinde heparin, histamin ve benzeri mad-deleri, uygun bir uyarım sonucu hücre dışına boşaltırlar.

Bu iki hücre, anaflaktik tipteki allerjik olaylarda önemlidirler.

■ Trombositler: Kan pıhtılaşması görevleri dışında bağışık yanıt ve iltihapta da rollerivardır.

- 159 -

Organizmanın kendisine yabancı olanı ayırdedebilme ve reaksiyon verebilme özelliği ne-deniyle, antijen dediğimiz bu maddelerle karşılaştığında birçok biyolojik olay meydana ge-lir. Organizmada nasıl çeşitli görevler yüklenmiş sistem ve organlar varsa, vücut savun-masını üstlenmiş organ, doku ve hücreler de mevcuttur. Bağışıklık olaylarında rol alan vebağışık yanıtı oluşturan bu organ ve hücrelere immün sistem diyoruz. İmmünolojik olaylardaha çok hücre düzeyindedir ve temel görev lenfosit hücrelerinindir. Bağışık yanıtta rol alanlenfoid organlardan santral olanlar Kemik iliği, timus ve Fabricius kesesi veya eşdeğeri or-ganlardır. Santral organlar başta lenfosit olmak üzere bağışık yanıtta rol alan hücrelerinyapım ve farklılaşma yeridir (üretim yeri). Periferik lenfoid organlar ise (lenf düğümü, dalak,mukozalarla ilgili lenfoid doku) bağışık yanıtta rol alan hücreleri bulunduran, antijenle ilkkarşılaşan ve immün cevabın oluştuğu yerlerdir. Bağşık yanıtta rol alan hücreler makrofaj-lar, lenfositler, NK hücreleri ve diğer bazı hücrelerdir. Esas hücre lenfositler olup B ve T-len-fosit olmak üzere iki çeşittir.

B - lenfositler antijene karşı özgül antikor sentezi ile sonuçlanan hümoral bağışık yanıttansorumludur. T - lenfositler ise antijene karşı duyarlı T lenfositler haline gelerek hücreselimmün cevabı oluştururlar. Makrofajlar organizmaya giren yabancı maddeyi ilk yakalayanhücrelerdir. Makrofajlar ya fagositoz yaparak maddeyi parçalar yok eder, temizlerler veyaözel bir hazırlıktan sonra antijeni lenfositlere sunarak özgül bir bağışık yanıtı başlatırlar.

1. Aşağıdakilerden hangisi segonder lenfoid organdır?

A) Dalak B) Kemik İliği C) TimusD) Fabricius kesesi E) Hepsi primer lenfoid orandır

2. İnsanda Fabricius kesesi eşdeğeri olarak kabul edilen lenfoid organ hangisidir?

A) Timus B) Lenf bezi C) BademciklerD) Kemik iliği E) Dalak

- 160 -

Değerlendirme Soruları

Özet

3. Aşağıdakilerden hangisi primer lenfoid organdır?

A) Lenf bezi B) Apendiks C) TimusD) Bademcikler E) Dalak

4. Antijen sunuculuk görevi yapan hücre hangisidir?

A) B - lenfosit B) T - lenfosit C) Nötrofil lökositD) Makrofaj E) Eritrosit

5. Lenfosit ön hücreleri nerede olgunlaşarak olgun T- lenfosit haline gelirler?

A) Lenf bezi B) Timus C) DalakD) Kemik İliği E) Peyer plakları

6. Aşağıdakilerden hangisi B - lenfosit özelliklerine uymaz?

A) Hücresel bağışık yanıt oluşumunu sağlarlarB) Yüzeylerinde Ig yapısında reseptör taşırlarC) Fabricius kesesi veya eşdeğeri organda olgunlaşırlarD) Ig yani antikor sentezini sağlarlarE) T - lenfositlere göre sayıları daha azdır.

7. Aşağıdaki özelliklerden hangisi T - lenfosit hücresine uymaz?

A) Kemik iliğindeki ana (kök) hücreden köken alırlar.B) Timusta olgun T - lenfosit haline gelirler.C) Yüzeylerinde TCR antijen reseptörü taşırlar.D) Organ transplantasyonlarında etkin rolleri vardır.E) Başkalaşıma uğrayınca plasma hücresi haline geliler.

8. İmmün cevap oluşumunda yardımcı, uyarıcı rol oynayan hücre hangisidir?

A) TH = T4 lenfosit B) TS = T8 lenfosit C) TC lenfositD) B lenfosit E) Hepsi

- 161 -

ABBAS, A.K.; LİCHTMAN, A.; POBER, J., Cellular anel Molecular Imminology. W.B.Saunders Company 2nd Edi. Philadelphia, 1994.

AKAN, E., Genel Mikrobiyoloji ve Immunoloji. Çukurova Üniversitesi, Tıp Fakültesi Ya-yınları, No: 16, Adana, 1992.

BİLGEHAN, H., Temel Mikrobiyoloji ve Bağışıklık Bilimi. 6. Baskı, Barış Fakülteler Kita-bevi, İzmir, 1993.

GÜLMEZOĞLU, E.; ERGÜVEN, S., Immünoloji. Hacettepe Taş Kitapçılık Ltd. Şti. Ankara,1994.

KILIÇTURGAY, K., İmmünolojiye Giriş. Güneş ve Nobel Tıp Kitabevleri, 3. Baskı, Bursa,1994.

YEĞEN, O., Temel Immünoloji ve İmmün Eksikli Hastalıkları. Palme Tıp Kitabevi, Anka-ra, 1990.

- 162 -

Yararlanılan Kaynaklar