NGUYỄNLÂN

100

MẨUCHUYỆNCỔĐÔNGTÂY (Inlầnthứhai)

NHÀXUẤTBẢNGIÁODỤC 1996

Gõvàtạoebook:tducchau(TVE)

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỤCLỤC

LỜINÓIĐẦU 1.VÌSỰNGHIỆP,PHẢISỐNG 2.MỘTTẤMGƯƠNGĐẠOĐỨCSÁNGNGỜI 3.ĐỨCĐỘCỦAMỘTVỊANHHÙNG 4.VUACŨNGCHỈLÀNGƯỜI 5.PHẢITỰBIẾTMÌNH 6.KHÔNGAIDÁMNHẬNLÀBẬCHIỀNNHÂN 7.QUYẾTCHÍ

8.CÓCHÍTRỞTHÀNHHÙNGBIỆN 9.MUAĐƯỢCNGHĨA 10.TÌNHVÀNGHĨA 11.VÌNGHĨAQUÊNTHÙ 12.TRỌNGNGHĨAHƠNTIỀNTÀI 13.CƠMPHIẾUMẪU 14.NGƯỜICHÍNHTRỰC 15.CÂUTRẢLỜICƯƠNGTRỰC 16.NGƯỜICƯƠNGTRỰCKHÔNGSỢCHẾT 17.HÃYĐƯATÔITRỞVỀHANGĐÁ 18.KHÔNGTHIẾTVÀNGCHẲNGSỢVOI 19.LỜINÓITHẲNGCỦAANNIBAN 20.NGUỒNGỐCTẾTMỒNGBATHÁNGBA 21.THẾNÀOLÀTRIKỶ 22.LƯỢNGCẢBAODUNG 23.CỨUNGƯỜIĐÃKẾTÁNCHẶTCHÂNMÌNH 24.CỨUNGƯỜIĐÂUPHẢIVÌLỢI 25.LIỀUCHẾTTHEOTHẦYHỌCĐẠO 26.DŨNGCẢMHƠNNGƯỜI 27.MỘTEMBÉGANDẠ 28.PHẢICHĂNGLÀTÀTHUẬT 29.ALẾCHXĂNGĐẠIĐẾSỐNGGIẢNDỊ 30.TINỞBẠN

31.CÙNGCHỊUKHÁTVỚIQUÂNLÍNH 32.LÀMGƯƠNGCHOTƯỚNGSĨ 33.NHƯỜNGGHẾCHOLÍNH 34.HẬUĐÃIGIAQUYẾNKẺĐỊCH 35.TRỌNGSÁCH 36.CŨNGƯỚCLÀĐIÔGIEN 37.KHÔNGGIỮĐẠOĐỨCĐƯỢCTRỌNĐỜI 38.MỘTLỜIDÍDỎMTAIHẠI 39.NÓINGỌTDỄNGHE 40.THẾNÀOLÀHẠNHPHÚC 41.CÓGIỎIGIANGGÌĐÂU 42.ĐUAĐÒI 43.ĐÁNGKIẾPTÊNPHẢNBỘI 44.BÀMẸBIẾTDẠYCON 45.TÌMTHẦYDẠYCON 46.TỰSÁTĐỂKHUYÊNCON 47.CHÚNGKHẨUĐỒNGTỪ 48.CHỚNÓIDỐITRẺ 49.THẾNÀOLÀHIẾU 50.HIẾUVỚIMẸ 51.CỨUMẸBẰNGSỮACỦAMÌNH 52.VÌHIẾUMÀHẾTCÂM 53.MẸĐÁNHKHÔNGĐAUMÀKHÓC

54.NHÌNVẾTTHƯƠNGNHỚMẸ 55.CẢMHÓAĐƯỢCNGƯỜIMẸKẾÁCNGHIỆT 56.CONKHẢNGKHÁI,MẸTHẢOHIỀN 57.THẾMỚILÀANH 58.CHUNGTÌNH 59.THỦYCHUNG 60.XỨNGVỚINGƯỜICHỒNGANHHÙNG 61.CẢITẠOĐẤTNƯỚCBẰNGLUẬT 62. MỘT NHÀ LÀM LUẬT CÔNG MINH VÀ DÂNCHỦ 63.MỘTTỤCLỆDÂNCHỦ 64.NẾUKHÔNGAIBẰNGVUA 65.NHƯỜNGNGÔI 66.VIỆCCAITRỊTRONGNƯỚCNÊNTHẾNÀO 67.VÌTỔQUỐCTRÊNHẾT 68.QUÊNĐAUKHỔĐỂCỨUDÂN 69.CỨUNƯỚCTRÊNHẾT 70.SỢCHÍNHQUYỀNHÀKHẮCHƠNSỢHỔ 71.CHỈCÓTHỂDỰAVÀOSỨCMÌNH 72.BÉHẠTTIÊU 73.CONCHẲNGGIỐNGCHA 74.VỎQUÝTDÀYCÓMÓNGTAYNHỌN 75.AINGU

76.CẦUCHOBẠOCHÚASỐNGLÂU 77.ĂNTHUỐCBẤTTỬMÀLẠICHẾTƯ 78.ĐỐIXỬVỚIBINHLÍNH 79.KHÔNGTHẮNGTRỘM 80.ĐỐIXỬVỚIĐỊCH 81.ĐÁNHTHÌĐÁNHNHƯNGHÃYNGHETÔIĐÃ 82.MỘTÔNGQUANTHANHLIÊM 83.HAITHỨCỦABÁU 84.KHÔNGNHẬNCÁTỨCLÀCÓCÁĂNLÂUDÀI 85.NGƯỜITÙĐƯỢCKÍNHTRỌNG 86.CHỐNGXAXỈ 87.TRỪBỌNMÊTÍNHẠIDÂN 88.KHÔNGTINTƯỚNGSỐNỮA 89.TÔTẦNDẠYKHÉO 90.CANKHÉO 91.LỜIKHENCÓSỨCTHUYẾTPHỤC 92.SỞVƯƠNGMẤTCUNG 93.NGƯỜICHĂNCỪUQUÂNTỬ 94.VÌNƯỚCNHÀCHỊUKHUẤT 95.NGƯỜILÁITRÂUYÊUNƯỚC 96.DÙNGĐÀNKHUYÊNVUA 97.NUỐTTHANĐỂTRẢTHÙCHOCHỦ 98.THATHỨCHOTÊNPHẢNBỘI

99.MẤTLÒNGDÂNTHÌMẤTNƯỚC 100.BIAKỶNIỆMCATÔNG

LỜINÓIĐẦU

Cáccụtanói:“Ôncốtritân”,cónghĩalàôncáicũbiếtđượccáimới.Tôirấttâmđắccâuđó,vìquanhữnggươngsángcủalịchsử,tasoivàosẽbiếtđượclẽphảichăng,màcốtựrènluyệnmìnhvàgiúpchongườikháctudưỡng.Chínhvìthếmànăm1943,tôiđãsoạnbộsáchNhữngtrangsửvẻvangđểnêulênnhữnggươnganhhùngcủaôngchachúngta. Ngàynay,nhữngđảolộntrongthếgiớitácđộngsâusắcđếncáctầnglớpnhândânta,gâynênnhữngtáchạilớnvềmặtluânthườngđạolí,đếnnỗihằngngàytrênbáochí,…tađọcthấynhữngtinđángđaulòng,nhưconđánhchếtmẹ,vợđầuđộcchồng,họctròchửicôgiáo, bè bạn chém giết nhau, nạn tham nhũng tràn lan, công dânphảnTổquốc… Làmộtnhàgiáo,tôivôcùnglolắngtrướcnhữngảnhhưởngxấuxađốivớithếhệmớilớnlên. ĐọclạinhữngtrangsửcũcủanhânloạitừĐôngsangTâytrongthờikìcổđại,tôithấyyêntâmvàtintưởngvàoconngườivớinhữngtấmgươngchóilọi. Tôithầmnghĩ:Nhữnggươngsángđósẽgiúpchomỗingườikhisoi vào có thểhoặc tu tỉnh, hoặc cố vươn lênnhữngđỉnh cao củađạolàmngười.

Vìthếtôisoạntập100mẩuchuyệncổĐôngTâynày,lựachọnmộttrămtruyệnkểvềnhữngmẫungườitiêubiểutrongcổsửcủaHiLạp,LaMãvàTrungQuốc,nhữngcáinôicủavănminhnhânloại.

Trong tập này, những người và tên đấtHi Lạp, LaMã, tôi xindịchtheophiênâmtiếngPháp,còntênngườivàtênđấtTrungQuốcthìtấtnhiênphiênâmlànhữngtừHán–Việt.

ĐểkếtthúcLờinóiđầungắnngủivàchânthànhnàytôimongmỏirằngcácbạnđộcgiảthânmếnsẽcónhữngýnghĩtươngtựnhưnhữnglờiphátbiểusauđâycủanhàsửhọcHiLạpPhulacơkhiviếtvềnhữngtinhhoacủalịchsử: “Tôi khắc sâuvào tâmhồn tôi kỉ niệmvàhìnhảnh củanhữngngườiđạođứcnhất,lừnglẫynhất:nếutrongsựgiaothiệpvớinhữngngườitôibuộcphảicùngsốngmàkhiếntôicónhữngđịnhkiếnxấuxa,đồibại, khôngxứngđángvới conngười códanhdự, thì tôi cốgắnggạtđi, trừbỏđi; tôi sẽ làmcho tưởngmìnhêmdịuvà trongsángbằngcáchnghĩđếnnhữngmẫumựctrọnvẹnvềđạolívàđứcđộ”. CuốicùngtôixintỏlờichânthànhcảmtạđồngchíTừKínhĐàmđãchotôimượnnhiềutưliệuquý. Tháng8năm1991 NGUYỄNLÂN

1.VÌSỰNGHIỆP,PHẢISỐNG

HọTưMãđờiđời làmsửquan.ĐếnđờinhàHán,TưMãĐàmlàmTháisư lệnh.TrênđườngđitheoHánVũĐế,TưMãĐàmmắcbệnhnặng.Trướckhi từtrần,ôngcầmtaycon làTưMãThiênmàdặnrằng:

–Tổtiêntađờiđờilàmsửquan.Saukhichachết,thếnàoconcũngphảinốinghiệplàmtháisử. TưMã Thiên làmột người thôngminh tuyệt vời, đã đọc thiênkinhvạnquyểnvàđãđichudukhắpnướcTrungHoa,đểhiểubiếtnonsôngvànắmbắtmọisựviệc. Vânglờicha,ôngthaychalàmTháisửlệnhvàchuẩnbịviếtbộSửkí,thựchiệnhoàibãolớnlaocủangườicha. Năm99trướcCôngnguyên,HánVũĐếsaiquânvàođánhHungnô.MộtngườiquenbiếtTưMãThiênlàLíLăngđemnămnghìnquânvào biên giới Hung nô, bị tám vạn quân địch bao vây. Suốt mườingày liền Lí Lăng chỉ huy cuộc chiến đâu, giết hơn vạn quânđịch,nhưngcuốicùng,quânsĩchếthầuhếtlạibịchặnđườngvề,LíLăngphải hàng giặc. VũĐế nổi giận,muốn giết cả nhà Lí Lăng. TưMãThiênbiếttàiđứccủaLíLăng,mạnhdạntâuvớinhàvua,bênhvựcLíLăng. VũĐếcànggiận,lạinghelờibọnquầnthần,saibắtgiamTưMã

Thiênvàgiaochophápquanluậntội.Cuốicùngôngbịkhépvàotộicoithườngnhàvuavàbịcunghình(tứclàbịthiến).Hồiđócóphéplấytiềnchuộctội:chỉcầnnămmươivạnđồngtiềnlàchuộcđượctộichết.NhưngTưMãThiênnghèo, thanhbạch,khôngcótiềnchuộc,đànhphảichịuhìnhphạtnhụcnhãấy.

Uấtứcquá,đãcólầnôngđịnhtựvẫn.NhưngônglạinhớđếnlờitrốitrăngcủachaôngvànghĩđếnquyểnSửkíôngđươngviết.Nênôngđànhsốngđểkhôngtráilờichadặnvànhấtlàđểhoànthànhsựnghiệpcaocả:ghilạilịchsửcủadântộckéodàitrênbanghìnnămtừ thờiHoàngĐếchođếnđờiHánVũĐế.QuyểnSửkí củaông làmộtbộsửvĩđạitrongnhữngbộsửcủanhânloại.

2.MỘTTẤMGƯƠNGĐẠOĐỨCSÁNGNGỜI

Vàothếkỉ thứIV trướcCôngnguyên,cómộtngườimàgươngđạo đức còn sáng ngời mãi mãi trong lịch sử nhân loại. Đó làPhôxiông.

Hồinhỏ,ôngtừngđượchọccáctriếtgiaPhatôngvàĐênôcrátởhọcđườngAcađêmi.Theolờidạycủacácthầy,ôngđãtựrènluyệnnhữngđứctínhđạođứcmàônggiữđếntrọnđời. Suốtđời,ngaynhữnglúcchỉhuymộtđạoquânhùngcườnghayđượccửđứngđầuNhànước,ôngvẫngiữđượcmộtcuộcsốngđạmbạcđếnmứckhốnkhổ,mộttácphonggiảndịvàmộtđứcliêmkhiếttuyệtvời.Khiôngcầmquânratrận,ôngthườngđichânđấtvànếuthấyôngkhoácáomăngtôthìbinhlínhkháonhaurằngtrờirétlắmđấy. Ngườitakhôngthấyôngcườihaykhóc,lúcnàomặtcũngđămchiêunghĩngợivàkhicầnphátbiểuthìnóirấtngắngọnvàrấtsắc,đếnmứcnhàhùngbiệnĐêmôxtenphảikhâmphục. Một lầnvuaAlếchxănggửi tặngôngmột trămđồng tiềnvàng,ônghỏi nhữngngườiđem tiềnđến là vì sao trong toàndân thànhAten,nhàvualạichỉtặngôngtiền. –Vìnhàvuathấychỉcóông làngườiđứchạnhvàtrọngdanh

dự.

–Vậythìcácôngvềtrìnhvớiđứcvualàtôisẽgiữđượcnhưthếchođếntrọnđời.

Thấyôngkhôngnhậntiền,nhữngngườicủaAlếchxăngtheoôngvềtậnnhà.

Đến ngôi nhà lụp xụp, họ ngạc nhiên thấy vợ ông đang ngồinhàobột,cònôngthìragiếngtựkéonướcrửachân. Mấyngườiđóthấyvậy,yêucầuôngnhậntiềnvànóirằngkhôngthểđểmộtngườibạncủanhàvuasốngcựckhổnhưthế. Ngay lúc đó cómột ông lão nghèo đi qua, quần áo bẩn thỉu,nhếchnhác.Phôxiônghỏi: -Cácôngthấytôikhổhơnôngcụnàyư?

-Đâucóthế?

-Vậymàôngcụvẫnsốngthảnnhiên.Chonêntôikhông

nhậnsốtiềnnày.Nókhôngcóichgìchotôi.Vảlạinếutôidùngnóthìtôichẳngcònxứngđángvớinhàvuanữa.

AlếchxăngvôcùngbựctứctrướcsựtừchốicủaPhôxiôngvàviếtthưchoôngnói rằngaikhôngnhậngìcủamìnhthìkhôngđáng làbạncủamìnhnữa.

Phôxiôngtrảlờilàkhôngthểnhậnquàtặngcủanhàvuavàchỉxin nhà vua tha tội cho bốn người dân Aten đương bị cầm tù.Alếchxăngđãchuẩnyngay.

Alếchxăng lại chongườiđến tặng choPhôxiôngmột trongbốntỉnhởchâuÁmàPhôxiôngcóthểtựchọn.

Mặc dù biết Alếchxăng không bằng lòng. Phôxiông vẫn cươngquyếtkhôngnhận! Sau khi Alếchxăng qua đời, người thay quyền nhà vua làĂngtipate vì nể Phôxiông đã giao cho một người bạn của ông làMêninluýtcaitrịmộtmiềnởAten. Để trảơnPhôxiông,ngườinàyđembiếuPhôxiôngmộtsố tiềnlớn.Ôngđãnói: -MêninluýtchẳnghơngìAlếchxăng,vậytôikhôngcólígì

nhậntiềncủaMêninluýtkhiđãkhôngnhậncủaAlếchxăng.

Mêninluýtđáp: -Ôngchẳngnhậnchoôngthìnhậnchoconôngvậy.

Phôxiôngtrảlời:

- Nếucontôigiốngtôithìnóthừahưởnggiatàicủabốnó,cònnếunókhônggiốngtôithìsốtiềnnàycũngchẳngthấmgì.

Mêninluýtđànhđemtiềnvề.

3.ĐỨCĐỘCỦAMỘTVỊANHHÙNG

MộttronghaivịanhhùngmàPhuytáccơcoilàcóđạođứctrongsángnhấtlàPôluýtTemililuýt(*).

Khicònlàthanhniên,Pôluýtđãvượthẳnnhữngngườicùngtuổibằngnhữngđứctínhcôngminh,thẳngthắn,tựtin,khiđãnhậncôngviệcgìlàm,thìtậntâmđạtđếnmụcđíchcuốicùng.

Khilàmtướngcầmquân,ôngyêucầuquânlínhphảigiữkỉluậtthậtnghiêmvàphải chịukhó rèn luyện.Bản thânông luôn luôn làmộtgươngsángcủahọ. Hồiđó,TâyBanNhathuộcquyềncaitrịcủaLaMã.Vìcónhữngcuộc nổi loạn, Pôluýt được cử sang bình định. Sau khi đã ổn địnhđượctìnhhìnhcủahaitrămnămmươithànhphố,ôngtrởvềLaMã,khôngđemvềmộtđồngxunhỏ. ÔngcũngđượccửsangbìnhđịnhxứLiguyriởTấyBắcnướcY.Ôngđem támnghìn quân sang đánh nhau vớimột đạo quân gồmbốnmươi nghìn người. Nhưng nhờ tài thao lược của ông. Ông đãđánh tan đạo quân đó, hiểu được nhân dân Liguyri và chinh phụcđượclòngtincủahọ. VàothếkỉthứIItrướcCôngnguyên,xứMaxêđoanhùngcườngtrướckiatrongthờiAlếchxăngĐạiĐế,đãcómộttênvuagianthamvàkeokiệtlàPécxê.

PécxêđánhcướpmộtbộphậnthuỷquânLaMãrồicâukếtvớingườiGôloavàmộtsốdântộckhácđịnhtiếnquânvàonướcÝ.

LúcđóPôluýtđãgầnsáumươituổi.Dânchúngyêucầuônggiữquyềnchấpchính.Ôngtừchốivìchorằngmìnhđãgià.Nhưngdânchúngđến tậnnhànàiông racầmquyềnđểchống lạiPécxê.Ôngđànhphảinhận. ÔngđemquânsangxứMaxêđoan. Tên vua hèn hạ Pécxê lại có một đạo quân rất lớn gồm bốnnghìnkịbinhvàgầnbốnmươinghìnlụcquân.Cuộcchiếnđấucũnggian khổ, nhưng nhờ tài thao lược của Pôluýt, ông đã thắng hoàntoànvàlàmchủđượcthànhMaxêđoan.

Pécxêhènhạ,sợchết,xinđượcvàoyếtkiếnPôluýt.PécxêquỳxuốngđấtvàhônđầugốiPôluýt.ÔngđãnóivớiPécxêrằng: –AnhđãlàmgiảmgiátrịthắnglợicủangườiLaMã,vìđãchiếnthắngmộtkẻđịchhènhạ,đángkhinh. Nói rồi,ôngchoPécxêđứngdậyvàgiaongườiđưaPécxêđếnsốngởmộtnơiyênổnvớigiađình. Ôngchogọiđếndướitrướngcủaôngnhữngsĩquantrẻ,trongđócócontraivàconrểcủaông.Họvào,thấyôngngồiyênlặng,vẻmặttrầmtư.Mộtlúclâusau,ôngnóivớihọrằngchỉtrongmộtthời

gianngắn,quânđộiLaMãđãđánhbạiđượcđạoquânhùnghậucủaPécxêvàlàmchủcảcơnghiệphuyhoàngxưakiacủaAlếchxăngđạiđế, thícónênkiêucăngkhông?Cầnphải rútkinhnghiệmmànghĩđếnnhữnggìcònchờđónmìnhở tương lai,khôngnênquávội tựhào.

Đó làmột bài học khiêm tốn ông đã dạy cho con cái ông vànhữngbạntrẻcủahọ.

Sauchiếnthắng,ôngđithămcácvùngởHilạp.Điđếnđâuôngcũngphủdụdânchúng,lấycủakhophátchodânnghèovàyêucầucácquanchứcphảigiữgìntrậttựvàanninh. NgườidânHiLạpđềuca tụng tinh thầnbaodung rộng lượng,nhấtlàtínhliêmkhiếtcủaông.Ôngchỉchophépmấyngườiconcủaôngtrongquânđội lấymộtsốsáchtrongthưviệncủanhàvua,vàkhông đụng đến những châu báu trong các kho tàng đầy ắp củaMaxêđoan. ÔngtrảlạichongườiHilạpđấtđaicủahọ,tuyênbốlàcácthànhphốcủahọđượchoàntoàntựdovàcaitrịtheophápluậtcủahọ. KhitrởvềLaMã,ôngđượcđồngbàođóntiếptrọngthểvàđượcgiao chứcNgự sử.Ông luôn luôn làm tròn nhiệm vụ với tinh thầntráchnhiệmrấtcao. Song vì tuổi cao, lại mang bệnh, ông đã từ chức và theo lờikhuyêncủacácthầythuốc,ôngvềsốngởÊlêmộtthànhphốởbờbiểnnướcÝ.Nhândânrấttônkínhông,mỗilầncóhộihèđềumờiôngthamdự.

Năm160trướcCôngnguyên,ôngđãtừtrần.NhândânLaMãvàMaxêđoanthươngtiếcôngvôcùng.Ôngmấtđi,nhưngtiếngthơmcủavịanhhùngcóđứcđộcaosiêucònsángngờimãimãitronglịchsử.

4.VUACŨNGCHỈLÀNGƯỜI

VàothếkỉthứIVtrướcCôngnguyên,vươngquốcMaxêđoan(ởphíabắcHiLạphiệnnay)cómộtvịvuahùngmạnh,đãđánhđôngdẹpbắc,uydanhlừnglẫy.ĐólàquốcvươngPhilíp.

Mặcdầungai vàngvững chắc, thầndânquyphục,nhưngôngvuanàyvẫnluônluônnghĩrằngởcươngvịchúatểcủamình,mìnhdễtựphụmàmắcnhữngsailầmđángtiếc,nênôngđãralệnhchomộtngườihầucậnlàsángsáng,khiôngthứcdậythìđếntrướclongsangdõngdạcnhắcmộtcâu: –HỡiđứcvuaPhilíp,nhàvuacũngchỉlàngười.

Sựcảnhgiácđốivớibảnthânnhưthếthựcđẹpbiếtbao!.

5.PHẢITỰBIẾTMÌNH

TrongnướcHiLạpcổ,cómộthọasĩtrứdanhtênlàApen.Ôngyêunghệ thuật,mêhộihọa,có tinh thầnkhiêmtốn,sẵnsàng tiếpthunhữnglờiphêbìnhđốivớinhữngtácphẩmcủaông.

Muốnđượcbiếtnhữngnhậnxétcủaquầnchúngđốivớinhữngbứchọacủamình,ôngthườngđembàyởngoàiphố,rồinúpởphíasau,đểnghenhữnglờibìnhphẩmcủanhữngngườiquađường. Mộtlần,ôngbàymộtbứctranhvẽmộtkịsĩcưỡingựa.Bỗngcómộtanhthợgiàyđiqua,dừnglạixemtranh.Anhtathấychiếcdépcủa kị sĩ vẽ khôngđúng, liền tỏ ý chê.Tối hômđó, họa sĩ đã sửangayrồilạibàytranhra.

Ngàyhômsau,anhthợgiày lạiđiqua, thấyhọcsĩđãsửa, lấylàmtựhào.Anhtưởngminhcũngcótàiphêbình.Anhliềnchêlungtung,từkịsĩđếnconngựa. Họasĩngheanhbahoa,bựcmìnhquá,phảiđứngranói: –Nàyanhthợgiày,xinđừngnóithêmnữavìanhchẳnghiểugìcả!

6.KHÔNGAIDÁMNHẬNLÀBẬCHIỀNNHÂN

Một hôm,mấy anh thanh niên ở thànhMilô trên bờ biển Êgiêđươngđi chơi thì thấymộtông lãođươngkéo vó.Họbènnghĩ ramộttròchơilàtrảtiềntrướcchomộtônglãovàhẹnlàvókéolênlầnđầuđượcbaonhiêuhọlấyhết.Ônglãobằnglòngvàthảvóxuốngnước.Mộtlúcsau,kéovólênthìkhôngphảilàcámàlàmộtcáiđồtrang sức có ba chân bằng vàng. Bọn thanh niên đòi lấy, ông lãokhôngnghe,chorằnghọchỉmuacámàthôi.Haibêncãinhau.DânđịaphươngkéođếnvàbảohọphảiđihỏibàđồngthờthầnApolôngởĐenphơ.Bàđồngbảohọđembiếuchongườinàolàbậchiềntriếtgiỏinhất.

LúcbấygiờởHiLạpcóbảynhàthôngtháinổitiếngvềđạođứccũngnhưvềkiến thức.Trướchết,họđembiếunhà triếthọckiêmtoán học Talét. Nhưng triết gia tự cho là không xứng đáng là bậchiềnnhân,nêngiới thiệungười thứhai,ngườinàygiới thiệungườithứba,lầnlượtđếnngườithứbảy.Cảbảynhàtriếthọcđềukhôngdámnhậnlàbậchiềnnhângiỏinhất.Cuốicùng,mọingườikhuyênđemđếnthờởđềnApolôngvànóirằngchỉcóthầnthánhmớixứngđánglàbậchiềncaocảnhất!.

7.QUYẾTCHÍ

Năm 416 trước Công nguyên, vua nước Ngô là Hạp Lư đem quânsangđánhnướcViệt,nhưngquânNgôbịthua,HạpLưbịtrúngtên.Khisắpchết,HạpLưdặnlạiconlàPhùSaiphảitrảthùchocha.

PhùSaiquyếtchílàmtheolờicha,nênchongườiđứngởgiữasân,đểmỗikhiPhùSaiđiquathìngườiấynóito:

-HỡiPhùSai,nướcViệtgiếtchaanhmàanhquênư?

PhùSailiềntrảlời:

-Vâng,khôngdámquênđâu!

Banămsau,quảPhùSaiđánhđượcnướcViệt.

VuanướcViệt làCâuTiễn,nghelờikhuyêncủaPhạmLãi,xinnhậnlàmbềtôicủavuaNgô.Nhưngtronglòngvẫnquyếtchíphụcthù.

HằngngàyCâuTiễnchấtcủigailàmgiườngnằmvàtreoởtrướcmặtmột cáimật đắng, khi ăn nếmmật rồimới ăn.Mộtmặt bản thâncùngvợconchịukhólaođộng,mặtkháctôntrọngvàbiệtđãinhữngngườicótài,cứugiúpnhữngngườinghèo.

Tronghaimươinăm,CâuTiễnkhônglúcnàoquênchuyệnrửathù.

Khiđã thấy lòngdân theomình,và tình thếnướcNgôbêbối,CâuTiễnđemquântiếnđánhnướcNgô.QuânNgôthua,CâuTiễnlậplạicơđồ.

NhưthếlàvìquyếtchíPhùSaitrảthùđượcchocha,nhưngcũngvìquyếtchímàCâuTiễnlấylạiđượcđấtnước.

8.CÓCHÍTRỞTHÀNHHÙNGBIỆN

TrongnướcHiLạpcổđại,quầnchúng thường tụhọpởquảngtrường để nghe các nhà chính trị trình bày ý kiến của họ, rồi cóquyềnbiểuquyếttánthànhhaykhôngýkiếncủadiễngiả.

NhàchínhtrịĐêmôxtenmuốnhôhàoquầnchúngđấutranhchonềndânchủ,nhưngônglạicónhữngkhuyếttậtnhưnóingọng,nóilắp,nóinhỏ.Ôngquyếttâmrènluyệngiọngnóicủamìnhđểthuyếtphụcđượcquầnchúng. Muốnthế,ôngđãtựnhốtmìnhvàotrongmộthầmkín, tựgọtrửađầuđểkhỏirangoài,rồicốđọcthậttonhữngbàithơđãthuộc,luyệngiọng,rènlốiphátâm,rasứctránhnóilắpvàtậpnhữngcửchỉthíchhợpvớilờinói. Saubathángđãcótiếnbộ,ôngngậmtrongmiệngnhữngviênsỏi,rồivừachạytrênsườnđồihoặcbãibiển,ôngvừahéttonhữnglờidõngdạc,đểáttiếnggiógàovàtiếngsónggầm. Nhờ có ý chí kiên cường, ôngđã trở thànhnhà chính trị hùngbiệnnhấtcủaHiLạpởthếkỉthứIVtrướcCôngnguyên.

9.MUAĐƯỢCNGHĨA

MạnhThườngQuânlàtướngcủanướcTềthờiChiếnquốc.MạnhThườngQuânnhàrấtgiàu,lạicótiếnglàngườinghĩahiệp.

Nhàôngluônluôncónhiềukhách,gồmnhữngngườinghĩasĩ.

Phùng Huyên người nước Tề, làm thực khách ở cửa MạnhThườngQuân.

Mộthôm,MạnhThườngQuânđưasổbộrahỏicácthựckháchxemcóngườinàobiếtvềviệckếtoán,nhờquađấtTiết(thuộcSơnĐôngngàynay),làphongấpcủaThườngQuân,đểthucácmốinợ,thìxinkýtênvàosổ.PhùngHuyênnhậnsổkýtên,rồithưa:“Huyênnguyệnđi.”

Trướckhiđi,họPhùnghỏi:“Thunợxongrồicócầnmuavậtgì?” Mạnhbảo:“Xemtrongnhàcònthiếuvậtgìthìcứmuavề.”

Phùng Huyên đến đất Tiết, cho người thuộc lại mời tất cả nhữngngười thiếu nợđếnđôngđủ, rồi truyền rằngMạnhTướngquốc ralịnhxóabỏtấtcảsốnợ.Và,đểchomọingườitintưởng,Phùngđemđốthếtnhữngvănkhếnợ.DânđấtTiếtvuimừng,tunghôvạntuế.

KhihọPhùngtrởvề,ThườngQuânlấy làmlạcholàđòinợcáchgìmàmauchóngthế,mớihỏi:

-Thunợxongphảikhông?

-Thuxongcả.

-Cómuagìvềkhông?

-Khiđi,Tướngcôngcóbảo:nênmuanhữngvậtgì trongnhàcònthiếu.TôitrộmnghĩtrongbụngTướngcôngchấtchứanhữngđồtrân

bảo, ngoài chuồng nuôi đầy chó ngựa, nhà sau la liệt những mỹnhân,vậyvậtmàTướngcôngcònthiếu,chưacólàđiềuNghĩa,nêntôitrộmlịnhmuađiềuNghĩađemvề.

ThườngQuânnghenóikhôngbằng lòng,nhưngbỏqua,chẳngnóilạigì.

Vềsau,vuaTềkhôngdùngMạnhlàmTướngquốcnữa,phảivềđấtTiếtở.BấygiờbátínhđấtTiết,nghetin,nhớđếnơnxưa,traigáigiàtrẻ rủ nhau đến đón rước đầy đường, hoan hô nhiệt liệt. Khi ấy,MạnhquaylạiPhùngHuyênmàbảorằng:

-Tiênsinhvìtôimuađiềunghĩa,ngàynaytôimớitrôngthấy!.

10.TÌNHVÀNGHĨA

TướngnướcTềđưaquânsangđánhnướcLỗ.

Khiđếnbiêngiới,quânlínhthấymộtngườiphụnữmộttayẵmmộtđứabé,mộttaydắtmộtđứabékhác.Nhưngquântiếnnhanhquá,ngườiphụnữkiađặtđứabétrêntayxuốngvàẵmđứabéđươngdắtđểchạynhanhvàorừng.Đứabébịbỏ lạivừachạy theovừakhócầmĩ.

ViêntướngnướcTềchobắtngườiphụnữvàhỏi:

-Đứabéchịđươngẵmchạylàconai,cònđứabéchịbỏlạilàconai?

-Đứabétôiẵmchạylàconanhcảtôi,còncháubétôiđànhbỏlạilàcontôi.Khiquânlínhkéođến,tôikhôngthểnàođưacảhaiđứađi,đànhphảiđểcontôilại.

-Tìnhmẹconlàruộtthịt.Saonàngnỡbỏconlại?

-Contôilàtìnhriêng,conanhtôilànghĩacông,mặcdầutôivôcùngđauxót.

ViêntướngnướcTềliềntâuvớivuaTề:

- Tamới đếnbiên cươngmàđã thấymộtmụđànbànước Lỗ coitrọngnghĩacônghơntìnhriêng.Nhưthếthìnướcnàykhôngphảidễmàxâmchiếm.Xinbệhạchoquântakéovề.

VuaTềcholàphảivàcùngtoànquântrởlại.

VuanướcLỗbiếtchuyệnấy,thưởngchongườiphụnữvàphongchohaichữ“Nghĩacô”.

11.VÌNGHĨAQUÊNTHÙ

ĐờiĐường,cóhaiôngquanđềucótài làQuáchTửNghivàLíQuangBật.HaingườicùnglàmphótướngchoAnTửThuận.Nhưngtínhkhíhaingườikháchẳnnhau.Họlạicònghétnhaunữa,đếnmứcgặpnhaukhôngthèmchào,cùngngồimộtxehoặccùngdựtiệcmộtbànmàkhôngnóivớinhaumộtcâunào.Thiênhạchorằnghọlàtửthùcủanhau.

ĐếnkhiQuáchTửNghiđượccửlàmtướngthaychoAnTửThuận,LíQuangBậtphảiởdướiquyền.

Thờiđómộtvị tướngquốccóquyềnsinh,quyềnsátđối vớingườikhác.QuangBật rất lochogiaquyếnmình, liềnquyết tâmđếnnóivớiTửNghi.

– Tôi với ngài vốn có cựu hiềm. Phần tôi dù chết cũng cam tội.Nhưngxinngàirộnglượngđừngsáthạivợcontôi.

QuáchTửNghinghenóithế,chạyđếnnắmtayLíQuangBậtvànóirằng:

–Xinôngđừngnghĩquẩn,tôikhôngoánthùgìông.Hiệnnaynướcnhàđương loạn lạc.Tôimongôngvui lòngcộngtácvới tôiđểyênlòngdân,vìnghĩalớn…

Sauđó, TửNghi cửQuangBật làmTiết độ sứ,một chức vụ quantrọng.

QuangBậtxúcđộngvàhốihận,hếtlònggiúpTửNghiđánggiặcvàtrịnước.

12.TRỌNGNGHĨAHƠNTIỀNTÀI

ĐờiTốngcómộtôngtểtướngtênlàPhạmTrọngYêmnổitiếnglàngườitrọngnghĩahơntiềntài.

Ôngquyềncaochức trọngmàcuộcsốngvẫn thanhđạm,suốtđờichỉchămlođếnviệccứugiúpnhữngngườinghèotrongthiênhạ.Chínhôngđãthựchiệnkhẩuhiệu“Lotrướccái locủathiênhạ,vuisaucáivuicủathiênhạ”. Cómột lầnôngsaiconlàThuầnNhânchởmộtthuyềncónămtrămthúngthócvềquêgiúpdân. Trênđườngvề,ThuầnNhânvàothămmộtngườibạncũcủachalàThạchMãnKhanhđươngtrongcảnhcùngquẫnvìvừagặpbacáitangmột lúc, lạicóhaingườicongái lớn tuổimàkhôngcóchồng,chẳng biết nương tựa vào đâu. Thuần Nhân liền giúp cho cả nămtrămthúngthóc. Khitrởvềkểchuyệnchocha.PhạmTrọngYêmnói: –Saoconkhôngchonốtcảcáithuyền? ThuầnNhânđáp:

–Thưacha,concũngđãtặngcảchiếcthuyềnrồi.

PhạmTrọngYêmkhen:

–Cónhưthếconmớixứnglàconta.

13.CƠMPHIẾUMẪU

HànTínlúchànvivìnghèophảiănbámvàomộtsốngười,nên

khôngaiưa.

Tínthườngđếnănnhờởnhàmộtngườiđìnhtrưởng.Nhưngcứănkhông,ngườitacũngghét.

MộthômTínđếnnhàđìnhtrưởng,thấyvợngườinàyngồitrênphảnăncơm,chịtakhôngchoTínăn.Tínbuồnrầurađi.

HằngngàyTínracáihangởdướithànhcâucá,nhưngchẳngđượclàbao,nênbịđói.

Maycómộtbàgiặtvảitrôngthấy,thươngtình,bànhườngchomộtphầncơmcủabàtrongnhiềungày.

Đếnkhibàgiặthếtvải,Tíncảmơnbàvànói:

–Saunày,cháusẽđềnơnbàxứngđáng.

Bàtatrảlời:

–Tôithấycậuđói,nênmớichoăn,chứmonggìcậubáođápđâu.

Ít lâu sau, Hàn Tín theo Hạng Lương, rồi Hạng Vũ, nhưng khôngđượctrọngdụng.TínbènsangđấtHán.

May gặp được thừa tướng TiêuHà. Thừa tướng giới thiệu với vuaHán.

HànTínđượcHánVươngtinyêuvàphongcholàmđạitướng.

Lúcvinhhiển,HànTínnhớđếnơnbàgiặtvải (phiếumẫu:bàmẹgiặtvải),quayvề,biếubànghìnlạngvàng.

Dođócócâu:“Bátcơmphiếumẫu,trảơnnghìnvàng”.

14.NGƯỜICHÍNHTRỰC

Arixtít làmột tướng có tài của thànhquốcAten. Sau khi chiếnthắng vẻ vang quân xâm lượcBaTưởMaratông, ông có những ýkiếnbấtđồngvớiTêmixtôclơnênbịđiđày.

NhưngkhiquânBaTưlạiđemđạiđộibinhmãđếnxâmlượcHiLạplầnnữa,ôngcấptốctrởvề,nóivớiTêmixtôclơrằng:

–Ôngvẫncóthểkhôngđồngývớitôi,nhưngtrướcmắtphảicứuTổquốcđã.

TêmixtôclơgiànhoàvớiArixtítvàcùngnhaubànviệcđánhgiặc.

Trong trậnđánhởPlatê, có sự tranhgiànhnhữngphầnđất chiếmđượcgiữangườiAtenvàngườiXpáctơ.Ôngnói:

–ChúngtađếnđâyđểbảovệTổquốcHiLạp,chứkhôngphảiđểtranhgiànhnhau.

ÔngyêucầuquânđộiAtennhườngnhịnquânđộiXpáctơ.Haibênlạicùng nhau chiến đấu chống quân xâm lươc Ba Tư và đã lập đượcchiếncônghiểnháchởPlatêvàởXalamin.

Songsauđó,haibênlạicóxíchmích.Arixtít lạirasứcgiànhoàđểAtenvàXpáctơphốihợpvớinhaubảovệTổquốcchunglàHiLạp.

Ôngđiđếnđâu,ngườitacũngđềunghetheolẽphải.Cảhaibênđềugiaochoôngsoạnnhữngđiềukiệncủamộthiệpđịnhđồngminh.

Ôngđãnêu lênnhiệmvụ chung làbảovệđấtnướcHi Lạpnhưngmỗithànhquốcvẫngiữquyềnđộclậpvềmặtnộitrị.Mọingườiđềuđồngý.

Ông đã đi đến cácmiền của cả hai thành quốc, hô hào nhân dânđónggópđểxâydựngmộtquỹchungcủatoànHiLạp.

Mọi người đềuhưởngứng và cảhai thànhquốcđềugiao choôngquảnlíquỹchungấy.

ÔngtỏrahếtsứctrungthựcđếnmứccảngườiAtenvàngườiXpáctơđềuđặtchoôngcáitênlà“Ngườichínhtrực”.

ĐứcđộcủaôngcònsángngờitronglịchsửHiLạp.

15.CÂUTRẢLỜICƯƠNGTRỰC

ĐơnítchalàtênbạochúaởđảoXixin.

Cólần,ĐơnítngỏýmuốnkếthônvớicongáicủaArixtítngườibạncủatriếtgiaPlatông.

Arixtítnói:

–Thàchếtchứkhôngthểgảcongáichomộttênbạochúa.

Đểtrảthù,ĐơnítcharalệnhgiếthếtnhữngconcáikháccủaArixtítvàhỏiôngcócòngiữýkiếnlàkhônggảcongáichomìnhkhông?

Arixtíttrảlời:

–Tathấtvọngvềviệcmiđãlàm,nhưngtakhônghốihậnvềlờitađãnói.

16.NGƯỜICƯƠNGTRỰCKHÔNGSỢCHẾT

TrongthờiXuânThu,ởnướcTề,quyềnbínhởtrongtaymộttênquyềnthầnlàThôiTrữ.ThôiTrữmuốnhạsátvuaTrangCôngđểlênngôibáu.ThôiTrữ liềnhọpcácquan trong triều lạiđểăn thề.Mọingườiđềusợhãivângtheo.RiêngcóÁnAnh,mộtsĩphucươngtrực,nhấtquyếtkhôngtánthành.

ThôiTrữlấylờidụdỗvàđedọaÁnAnh:"Ngươitheota,tasẽchiachonửađấtnước,bằngkhôngtasẽgiếtngươi".

Trướcmặtbọnquânlính lămlămgươmgiáo,ÁnAnhvẫnbìnhtĩnhnói:

-Lấylợimàdụngườitalàmđiềuphảnbộilàbấtnhân.Lấygiáomácmàdọa chongười tamất chí khí là bấtdũng.Giết thì giết, chứ takhôngchịukhuấtkẻbấtnhân,bấtdũng.

Nghelờinóikhảngkháivàcươngtrựcnhưthế,ThôiTrữkhôngdámsáthạiÁnAnh.ÁnAnhungdungđứngdậyvàlữngthữngbướcra.

17.HÃYĐƯATÔITRỞVỀHANGĐÁ

Ở thế kỉ thứV trướcCông nguyên, trên đảoXixin cómột tiểu

quốctênlàXiraquydơ–mộtxứđẹpvàtrùphú,nhưngnhândânđaukhổdướiánhthốngtrịcủahaichacontênbạochúaĐơnít.

ĐộcácnhấtlàtênĐơnítcha.Đơnítcướpngôitừnăm25tuổivàtrịvìtrong38năm.Đó làmộtthờikìgieonhiềutaivạchonhândânxứấy:bóclộtmọingườiđếnxươngtủyvàvơvétmọicủacảichođầytúitham,tànsátnhữngngườichốngđốilại.MộtlầnymuốnlấymộtngườicongaicủaArixtít,ngườibạncủatriếtgiaPlatông.BiếttinấyArixtítđãthẳngthắntrảlời:“Thàchếtchứkhôngthểgảcongáichomộtbạochúa!”.

Thếlàsaumộtthờigian,ĐơnítđãgiếttoànbộcácconcủaArixtít.

BấtkểngườinàoĐơnítnghilàphảnyđềuralệnhgiếtngay.

Trong cuộc chơiđánhquần, ygiao thanhbảokiếmchomộtngườihầucận.Mộtngườiđứngđónóiđùa:

–Ngàikhôngsợanhtadùngbảokiếmgiếtngàiư?

Nghenóithế,ngườihầucậnmỉmcười.

Tênbạochúaralệnhxửtửcảhaingười:mộtngườivìđãchỉcáchchongườihầucậngiếty,mộtngườiđãmỉmcườihìnhnhưtánthànhýđó.

Đơnítlạicònlàmthơvàmuốnmọingườiphảicatụngthiphẩmcủamình.

Mộthôm,trongmộtbữatiệcthếtnhữngthươngnhântrongnước,y

đọcmộtbàithơmớilàmvàhỏiýkiếnthisĩPhilôxen.Nhàthơđãnóithẳngýkiếncủamình,làmchocửtọacườiồ.ĐơnítliềnralệnhđầyPhilôxenramộtcáihangđálànơidùnglàmngục.

Mấythángsau,cũngtrongmộtbữayếntiệc,tênbạochúanhớđếnPhilôxen,chongườiđimờiôngvềdự.

Cuốibữatiệc,Đơnít lạiđọcmộtbài thơmớisángtácvàhỏiýkiếncủanhàthơ.Thisĩbìnhtĩnhnói:

–Hãyđưatôitrởvềhangđá!

18.KHÔNGTHIẾTVÀNGCHẲNGSỢVOI

Piruýt là vua xứ Epirơ ở Hi Lạp, đem quân sang đánh La Mã.NgườiLaMãcươngquyếtchốngcự.Saumộtsố trận,haibênđềubắtđượcmộtsốtùbinh.

PiruýtcửmộtpháiđoànsangphíaLaMãđềnghịgiảnghòa,nhưngvẫnđóngquântrênđấtÝ.NghịviệnLaMãcũngcửmộtpháiđoànchonghị sĩ Phabrixiuýt sang thương thuyếtđểđòiquânđộiHi Lạpphảitrởvềnước.

Khi Phabrixiuýt đến nơi, Piruýt đón tiếp nồng hậu và tặngmột sốvàng.Phabrixiuýtkhôngnhận.

Ngàyhômsau,muốnđedọapháibộLaMã,PiruýtvìbiếtrằngngườiLaMãchưađượcbiếtconvoi,mộtđộngvậtkhổnglồ,nênbốtrímộtconvoiđếnnơisẽbànbạc,nhưnggiấunósaumộttấmthảm.

KhiPhabrixiuýtngồiyênchỗthìtấmthảmđượckéolên,convoigiơvòi lênđầuPhabrixiuýtvà rống lênmột tiếngkinhhồn.PhabrixiuýtbìnhtĩnhnóivớiPiruýt:

–Hômquavàng củangài khôngkhiến tôi cảmđộng cònhômnayconvoicủangàicũngchẳngcótácdụnggìhơn.

19.LỜINÓITHẲNGCỦAANNIBAN

AnnibanlàmộttướnggiỏicủaCáctagiơ,ởgầnthànhphốTunishiệnnay,vàlàkẻthùkhôngđộitrờichungcủaquânđộiLaMãtrongthếkỉthứIIItrướcCôngnguyên.SaukhithắngquânLaMãởCannơ,ôngbị triệuhồivềCáctagiơ, rồiôngbị thấtbạinặngnề,phảichạysanggiúpvuaĂngtiôcốtởnướcXiri,cũnglàngườichốngđốingườiLaMã.

ĂngtiôcốtxâydựngmộtđạoquânlớnđểđiđánhquânLaMã.

Mộthôm,ôngdẫnAnnibanđếnduyệtđộiquânấy,gồmnhữngbinhlínhănmặcsangtrọngvớinhữngđồtrangsứcbằngvàngbạcsángngời,nhữngkịbinhoaivệcưỡinhữngconngựađóngyênnạmbạcrựcrỡ,nhữngcỗxeđầyắpgươmgiáochoánglộn…

Với conmắt củamột vị tướngdàykinhnghiệm,Anniban cảm thấyđộiquânấykhôngcókhí thếchiếnđấu.NhưngĂngtiôcốt lại rất tựhàovềđộiquânhàonhoángcủamình,nênhỏiAnniban:

–Anhxemđạoquânnàycóđẹpkhông, liệuđãđủđánhbạiđượcquânLaMãchưa?

Annibanchậmrãitrảlời:

–RấtđủchongườiLaMã,dùhọcóthamlamvơvétđếnmứcnào.

20.NGUỒNGỐCTẾTMỒNGBATHÁNGBA

TrùngNhĩlàcôngtửnướcTấn,emlàTấnHuệCông,sợanhtrởvềcướpngôisaingườiđimưusát,TrùngNhĩcùngmộtsốngườitâmphúc,trongđócóGiớiTửThôi,chạytrốnranướcngoài.

Điđườnghọbịkẻgiancướphếtvàngbạc,châubáu.Khôngcólươngăn,thầytròvừachạyvừabịđói.Cókẻtùytùngnói:“Haylàtavàocácthônxómcướplấylươngăn”.TrùngNhĩcanrằng:

–Cướpphánhưthếlàđạotặc.Chẳngthàchếtđóicònhơn.

Nhữngngườiđitheovàorừngkiếmrauhoangvềăn,nhưngTrùngNhĩkhôngnuốtđượcvàngườicứlảđi.

BỗngGiớiTửThôiđemdângmộtbát cháo thịt.TrùngNhĩăn thấyngonmiệng,mớihỏiTửThôi:

–Anhlấyđâuđượcthịtthếnày?

TửThôitrảlời:

–Tôinghenói:ngườiconhiếubỏthânmìnhđểthờchamẹ,ngườitrungthầnbỏthânvìchúa.Naycôngtửđói,tôicắtthịtđùinấucháodânglên.

TrùngNhĩứanướcmắtmàrằng:

–Ơnnàybiếtbaogiờđềnđược!

Rồi thầy tròcũngđếnđượcnướcTề.Sauchuyếnbônbaởmộtsốnước,TrùngNhĩlấylạiđượcngôibáu,lênlàmvua,hiệulàTấnVănCông.

TấnVănCôngbanthưởngchứctướcchonhữngngườicócôngphụcquốc.

GiớiTửThôivốnngườiđiềmđạm,liêmkhiết,thấynhữngkẻchungquanhỷ thế làmxằng,khinhbỉchúng,nêncáoốm,rút luivềquê,yênphậnnghèo,khâugiàythuê,lấytiềnnuôimẹ.

MẹGiớiTửThôinóivớicon:

–ConkhónhọctheogiúpTrùngNhĩ.NayTấnVănCôngbanthưởngchonhữngngườitòngvong,saoconkhôngranhậnơnmưamóc.

TửThôinói:

–Conđãkhôngmuốnlàmquanthìvàoyếtkiếnlàmgì?

Bàmẹnói:

–Conđãlàngườitrọngliêmsỉlẽnàomẹlạitỏrakhôngxứngđángvớicon?

TửThôimừng quá, cõngmẹ vào sống ởmột cái hang trong rừngsâu,sănháinuôimẹ.

Khi có người báo tin ấy cho Tấn Văn Công, nhà vua hối hận, chongườiđitìmkiếmGiớiTửThôi.

Được biết Giới Tử Thôi đã cõng mẹ vào sống trong rừng, nhưngtướngsĩđitìmkhôngthấy.

TấnVănCôngchorằngTửThốivốnlàngườicóhiếu,nếuđốtrừngchắcôngsẽđemmẹra.

Dođónhàvuaralệnhđốtcảkhurừng.Saubangày,cảkhurừngbịcháyhết.QuânlínhtìmthấythihàihaimẹconGiớitửThôiômnhauchếtthiêudướimộtgốccây.

TấnVănCôngứanướcmắtkhóc,truyềnchomaitángtrọngthểvàlậpđềnthờ.

CảmphụclòngkhảngkháicủaGiớiTửThôi,nhândântrongnướclấyngàyhômấylàngàymồngbathángba,làmngàykhôngđốtlửanấuăn,màchỉănđồlạnh.

Từđó,ngàymồngbathángbalàtiếthànthực.

21.THẾNÀOLÀTRIKỶ

LịchsửTrunghoacókểhaicặpbạntrikỉ.ĐólàChungTửKìvớiBáNhavàBảoThúcNhavớiQuảnDiNgôtứcQuảnTrọng.

ChungTửKìlàngườithờiXuânThu,bạntriâmcủamộtnhạcsĩgiỏilàBáNha.Mộthôm,BáNhađánhđànchoTửKìnghe.Khiđàn,BáNhanghĩđếnnúi,TửKìkhenlàtiếngđànvòivọinhưnúicao;đếnkhiBáNhađànmànghịđếndòngsông,thìTửKìkhenlàtiếngđànnhưcuồncuộnnhưnướcsông.BáNhachorằnghiểuđượcmìnhchỉcóTửKì.Chonên,khiTửKìtừtrần,BáNhađậpđànđi,khônggẩynữa!

BảoThúcNhavàQuảnDiNgôlàhaingườibạntừlúchànvi.Đibuônvới nhau, khi chia lãi, bao giờ Bảo Thúc cũng để choQuản Trọngnhậnphầnhơn,vìbiếtrằngQuảnTrọngcómẹgiàvàgiađìnhquẫnbách.KhiQuảnTrọng chịunhịn trước sựdoạnạt củabọn cônđồ,BảoThúcNhakhôngchê lànhátvìhiểu rằngQuảnTrọngcóbụngbao dung. Quản Trọng ba lần ra trận bị thua, ba lần làm quan bịgiáng,BảoThúcNhakhôngchêlàbấttàivìhiểurõhoàncảnh.ChínhBảo Thúc đã hiểu được tài năng của Quản Trọng, nên đã tiến cửQuảnTrọngchoTềHoànCông.

ĐếnkhiBảoThúcNhachết,QuảnTrọngkhócnhưmưavànóirằng:“Sinhtalàchamẹ,hiểurõtalàBảoThúcNha”.

22.LƯỢNGCẢBAODUNG

Mộtbuổitối,VuaTrangVươngnướcSởthờiChiếnQuốc,đãitiệcrượuchobáquan.Vuatôiđangngàngàsaythìmộtngọngiómạnhthổitắthếtđènnến.

Lúcđó,mộtviênquankéoáongườicungnữđúngbêncạnh.Ngườicungnữliềngiậtđứtcáidảimũcủaviênquanấyrồiđếntâuvớivua:

–Cómộtviênquankéoáoghẹothiếp, thiếpgiậtđượcdảimũcủaanhta.Xinbệhạchothắpđènnếnlên,kẻnàomấtdảimũlàkẻđãngạomạnghẹothiếp.

VuaTrangVươngcườivànói:

–Chongườitauốngrượusaythìngườitaquêncảlễphép.

Đoạnvuaphán:

–Hômnaytrẫmmuốnmọingườiđềusayđếnđứtcảdảimũthìmớithựclàvui.

Cácquanđềurămrắpdứtdảimũcủamình.Khiđènnếnthắplại,mũaicũngkhôngcòndảinênkhôngbiếtlàaiđãghẹocungnữ.

Hainămsau,cócuộcchiếntranhgiữanướcSởvànướcTấn.Cuộcchiếnđấurấtgăng,TrangVươngnhậnthấyởbêncạnhmìnhcómộtvõquanxôngxáođánhrấthăngvàluônluônchechởchovua.KếtquảquânSởđãthắng.

TrangVươngchođòiviênquanvõấylạihỏi:

–Trẫmđốivớinhàngươicũngnhưđốivớimọingườikhác,saotrong

cuộcchiếnđấuvừaqua,nhàngươirấtdũngcảmchechởchotrẫmđếncùng?

Ngườivõquanthưa:

–Muôntâubệhạ,kẻhạthầnlàTưởngHùng,ngườitrướckiađãdạidộtkéoáocungnữ,bịgiậtdảimũ.Maynhờbệhạkhôngnỡtrịtội,nênkẻhạthầnchỉchờdịpđểbáođềnơntrờibiển.Thựclàmaychokẻhạthần.

VuaTrangVương thấy rõ là việc bao dung củamìnhđã được báođáp.

23.CỨUNGƯỜIĐÃKẾTÁNCHẶTCHÂNMÌNH

TrongthờiXuânThuởnướcVệcómộtvịquanchuyênxétviệcngụchình,tênlàQuýCao.

CómộtlầnQuýCaođãphảikếtánchặtchânmộtngười.

Vềsau,nướcVệcónộiloạn,cácquanchứcphảichạytrốn,trongsốđócóQuýCao.

Khi chạy đến cổng thành, thì thấy người giữ cổng lại là ngườimàtrướckiaQuýCaođãkếtánchặtchân.KhôngngờchínhngườiđólạitìmmọicáchcứuthoátQuýCao.

Saukhithoátnạn,QuýCaohỏingườigiữcổngthành:

-Trước kia, tôi theophépnước kết án chặt chânanh,nay tôi gặpnạn,saoanhlạichỉlốichotôitrốn?

Ngườigiữcổngtrảlời:

-Tôicótội,theophépnước,đángbịchặtchân.Nhưngkhiôngluậntội,tôithấyôngđãtìmcáchnớitayđểlàmnhẹtộichotôi.Lúctôibịchặtchân, tôi thấynétmặtôngbuồnrầu,bứt rứt.Tôi thấyrõ tấmlòngcủamộtbậcquântử,nêntôicứuông.

Nghechuyệnấy,KhổngTửkhenQuýCao làngườidùngpháp luậtmàcólòngnhântừ.

Thực rangườiđángkhenhơnQuýCaochính lại làngườigiữ cổngthànhmàlịchsửchẳngđểlạitêntuổi.

24.CỨUNGƯỜIĐÂUPHẢIVÌLỢI

VìmuốnbáothùchochabịSởBìnhVươnggiết,NgũTửTưbỏnướcSởsangnướcNgô.

VuaSởralệnh:"AibắtđượcNgũTửTưsẽđượctrọngthưởng".

NgũTửTưbịquânSởđuổi,phảibỏchạy,giữađườnggặpmộtconsông.Maysaodướisôngcómộtchiếcthuyềnđánhcá.CụláiđòchởNgũTửTưquasông.

Khiđếnbờbênkia,TửTưcởithanhkiếmnói:

-Thanhkiếmnàyđánggiátrămlạngvàng,xinbiếucu.

Cụngưôngtrảlời:

-Theo lệnhnướcSở,aibắtđượcNgũTửTưthìđượcthưởngnămvạnthạchlúavàchohưởngtướcquanto.tabiếtanhlàNgũTửTư,muốncứuanh,chứcáikiếmcủaanhcónghĩalígì.

NgũTửTưvôcùngcảmđộngtrướctháiđộcaothượngcủaôngcụđánhcá.

25.LIỀUCHẾTTHEOTHẦYHỌCĐẠO

Cómộtthời,nhữngngườicầmquyềnthànhquốcAtencămthùnhândânnước lánggiềng làMêgarơ, đếnmứcquyết địnhhễmộtngườidânnàocủanướcnàysangnướcmìnhsẽbịxửtử.

SongthanhniênMêgarơcũngnhưthanhniênAtenrấtmêtriếtgiaXôcrát, một ông thầy có phương pháp giảng dạy độc đáo gọi làphươngpháp“đỡđẻ”,tứclàbằngnhữngcâuhỏi,ôngkhiếnhọctròtựmìnhtìmrachânlívềcácvấnđềđạođứcmàôngcholàmụcđíchchủyếucủatriếthọc.Ôngkhôngdạybằngsáchvởvàchẳngđểlạimộttácphẩmnào.Nhưngđồđệcủaôngthìrấtđông,trongsốđócónhữngtriếtgialỗilạcnhưPlatông,Xênôphông,Arixtôphanlànhữngngườiđãghilạinhữnglờidạycủaông.

ThanhniênMêgarơsanghọcông,nếubịbắtthìphảichết.Ấythếmàhọvẫncứliềuchếtmàđếnvớithầy.Trongsốhọ,cóƠcơlít(*),cứkhimàn đêm phủ xuốngƠcơlít khoácmột áo dài và trùmmột cáikhăn,giảlàmphụnữtrốnsangngheXôcrátgiảngdạy,rồiđếngầnsánglạitrởvềMêgarơ.

ChínhvìthanhniênthathiếthọcXôcrát,màchínhquyềnAtenkhôngtánthànhvàkếtánônglàđãlàmhưhỏngthanhniên.Họbắtôngphảiuốngnướccâyđộccần.Chođếnphútcuốicùngôngvẫnbìnhtĩnhtròchuyệnthảnnhiênvớimônđệ,khôngtỏramộtchútgìlàsợhãi.

----------

(*)Khôngphảilànhàtoánhọctrùngtênsốngsauđómộtthếkỉ.

26.DŨNGCẢMHƠNNGƯỜI

Một người xứ Tétxali đem đến bán cho vua Philíp nướcMaxêđoanmộtconngựarấtkhỏevàđẹpmã,tênlàBuxêphan.

Nhàvuasaikịmãthửcưỡingựa,nhưngkhôngaitrèođượclênlưngnó.Trongsốquầnthầncómộtvàingườicũngthửmàkhôngđược.Cứsờđếnngựalànócấtvóvàđá.

Philíp cho là con ngựa bất kham và không muốn mua. Thái tửAlếchxăngtâurằng:

-Conngựanàyđẹpquá, khôngmua thì uổng.Xinphụvươngchoconthửcưỡi.

VuaPhilípcũngngại,nhưngAlếchxăngnănnỉnênnhàvuaphảiưng.Cảtriềuthầncũnglosợ.

Khinhữngngườikhácthửngựa,Alếchxăngđãchúýtheodõivàthấyrằngconngựaấycóchứngsợbóngcủanódướiđất.

Trongkhiconngựacònđươngthởhồnghộc,tháitử lấy lời lẽngọtngàodỗdànhvàlấytayvuốtvenó.Khithấyngựađãthuần,tháitửbèncầmlấydâycương,kéochođầungựaquayvềphíamặttrời,rồinhảy lên lưngnó.Thái tửgò cương thật chặt, nhưng khôngđánh,khôngthúc.Khithấyconngựanhưmuốnchạythìbuônglỏngcương,thét lênmột tiếng, lấy gót chân thúc vào bụng ngựa và cho chạynướcđại.

VuaPhilípvàđìnhthầnlongại,hồihộp.

Đếnkhitháitửchongựaquayvề,mặtmàyhớnhở,nhàvuavàtriềuthầncảmừng,vỗtaykhen.

TừđóBuxêphan trở thànhconngựaquícủaAlếchxăngvàđã theochàngđixungtrậnkhắpnơi.

27.MỘTEMBÉGANDẠ

ỞxứMaxêđoanxưa,cótụclệlàkhinhàvualàmlễtếthần,phảicómộtcậubéconnhàquýpháiđứngbêncạnhdânghương,giơcaomộtbìnhhươngcóthanhồng.

Chẳngmay,trongmộtbuổilễ,khiHoàngđếAlếchxăngđươnghànhlễ,mộtcụcthanđỏrơixuốngcánhtayembécầmbìnhhương.

Thanđốtcháydathịtxèoxèo,mùikhétxônglên.

Embéđaudữdội,nhưngđểchobuổilễgiữđượctínhnghiêmtrang,embécắnrăngchịuđựng,khôngnhúcnhích.

Buổilễkếtthúc,nhàvuaômembé,cangợitinhthầndũngcảmcủaem,xứngđángvớimộtdântộcanhhùng.

28.PHẢICHĂNGLÀTÀTHUẬT

Ở nước LaMã cổ cómột người nông dân nguyên là nô lệ đãđượcgiảiphóng.Anhtachỉcómộtthửaruộngnhỏ,nhưngmùanàolúamácủaanhcũngrấttốtvàgiađìnhanhcũnggặtháiđượcnhữngvựathócđầyắp.

Trongkhiđó,thìnhữngnhàhàngxómtuycóruộngnươngrộnggấpnhiềulầnmàmùamàngthìthấtbátthảmhại.

Ainấyđềughenghétanhvàchorằnganhđãdùngnhữngtàthuậtmaquáilấyhếtchấtmàumỡởruộngngườikhácvềruộngnhàmình.

Ngườitalàmđơnkiệnanhvàbắtanhphảiratoà.

Hômrahầutòa,anhđemtheocảvợcon,ngườinàongườinấyđềukhoẻmạnh,vạmvỡ,đồngthờianhdắttheomấyconbòbéotốtvànhữnglưỡicàysắcbén,nhữngbàncuốctovànặng,rồianhtrìnhtoàrằng:

–Đâylànhữngtàthuậtcủatôi,tiếcrằngcòncónhữngthứcóthểlàmchứngchotôimàtôikhôngthểphôbàyởđâyđược.Đólàcônglaomộtnắnghaisương,đólànhữnggiọtmồhôiđổròngròng,đólànhữnggánhphânđêmđêmchúngtôiphảiđemrađổruộng…

Trướcnhữngchứngcớrànhrành,toàánphảithabổngchoanh.

29.ALẾCHXĂNGĐẠIĐẾSỐNGGIẢNDỊ

Làmộtvịđạiđế,đánhđôngdẹpbắc,báchchiếnbáchthắng,thếmàAlếchxăngluônluôngiữđượcmộtnếpsốngthanhđạm.

CómộtbàchịuơnônglànữvươngAđaxứCarigửiđếnnhữngthựcphẩmcaoquý và sai nhữngngười nấubếpgiỏi đến làmbánh choôngăn.NhưngAlếchxăngđãcảmtạvàtừchối.

Sángnào,ôngcũngdậythậtsớm,đibộhànggiờrồimớivềănsáng,nênăn rấtngonmiệng.Thứcănbữa trưavàbữa tối cũng rấtđơngiản.

Ôngralệnhchongườihầucậnkhôngđượcchoôngnằmgườngđệmquáêm,quáấm,vìcholànhưthếsẽhưthânđi.

Nhữngkhi dânđịaphươngdâng thịt, cá,hoặc sơnhàohải vị, ôngđềubanchoquầnthầncả.

Vìsốngthanhđạm,nênôngrấtkhỏe.Cólầnôngđãvậtnổimộtconsưtử,nênsứthầnnướcXpáctơđãnói:

–Bệhạtranhđếvịvớisưtử,thậtvinhquangquá.

30.TINỞBẠN

Trên đường đi đánh nước Ba Tư, Alếchxăng bị ốm nặng. Cácquanngựy thấybệnhnguycấp, khôngdámbốc thuốcvì sợ tráchnhiệm.

Riêngcó thầy thuốcPhilíp làngườiđượcAlếchxăngtínnhiệm,nghĩrằng nếu sợ trách nhiệm mà không chữa cho nhà vua thì khôngđành, nên đã dùngmột phương thuốc rấtmạnh,một là sẽ thànhcông,hailàđànhchịutội.

Thấy Philíp bốc thuốc,một kẻ vốn không ưa ông viếtmột bức sớdângAlếchxăngnóirằngPhilípđãnhậnmậtướcvớiđịchđểđầuđộcnhà vua, sau này sẽ được thưởng nhiều vàng ngọc và được kếtduyênvớicôngchúaBaTư.

Alếchxăngđọctờmậtsớ,chẳngnóivớiai,chỉbỏxuốngdướigối.

Khi Philíp sắc thuốc xong đem vào dâng cho Alếchxăng uống.Nhàvuamột tayđưa choPhilípbứcmật sớ,một tay cầmbát thuốcvàuốngmộthơi.

Songthuốcquámạnh,nênvừauốngkhỏimiệng,thìAlếchxăngbấttỉnhnhânsự.Philíptiếptụcsănsócnhàvua.Mộtlúcsau,Alếchxăngtỉnhdậyrồicốgắngđứng lênchoquầnthầntrôngthấy.Mọingườiđềumừngrỡ.

Khibiếtchuyện,ainấyđềukínhphụclòngtinbạncủanhàvua.

31.CÙNGCHỊUKHÁTVỚIQUÂNLÍNH

Alếchxăngcùngvớiđộikịbinhđiquamộtbãi samạc, ròng rãtrongmườimộtngàyrồi.Trờinắngnhưthiêunhưđốt,cátnóngbốclênlàmchokhóthở.Nướcđemtheođãhết,mọingườiđềukhátđếnbỏngcảcổ.

Bỗng có hai người dân Maxêđoan dắt đến một con la mang mộtthùngnước.Mộtngườimúcnướcvàomộtcáimũsắtdâng lênchoAlếchxăng.

Alếchxănghỏinướcấyđemđiđâu.Họtrảlời:

-Nướcnàychúngtôikiếmđượctừxa,đemvềcholũconđươnglảđivìkhát.Nhưngnhàvuacũngkhát,xinđểNgườiuốngtrước.

Alếchxăng cầm lấy chiếcmũ, nhưng thấy tướng sĩ đều ngoảnh cổnhìnmộtcáchthèmthuồng,ôngliềntrảmũnướcvànói:

-Trẫmkhôngthểuốngmộtmình,trongkhitoànquânđươngkhát.Cảmơnlòngtốtcủacácngười.Cácngươihãymaumauđemnướcvềchocáccháunhỏ.

Thấynhàvuacũngnhịnkhát,tướngsĩđếucảmphụcvàthúcngựatiếnnhanhvềphíatrước.

32.LÀMGƯƠNGCHOTƯỚNGSĨ

Alếchxăng tiếnquân vàonướcBaTư vớimộtnghìn kị binh vàmộtsốđônglụcquân.

Hồiđóđươnglàmùađông.Vìkhôngthôngthạođịahình,đạoquânđãtiếnvàomộttriềnnúi,lạiphảiđiquamộtvùngcảnămcótuyết.Vì lạnhquá, tuyếtđãđóngthànhbăng(rắnnhưđá).Quân línhrétruncầmcập,lạibịnhữngmảnhbăngcứavàochân.Họtưởngđươngdắtnhauvàochỗchết,nênmấthếtdũngkhí.

Nhìnthấythế,Alếchxăngkhôngnhữngchẳngquởmắnghọ,màcòntựmìnhxuốngngựa,đibộquanhữngđámbăng, taycầmmộtcáicuốcchim,vừađivừachặtnhữngmảnhbăngsắc.Cáctướnglĩnhnoigươngchủtướngcũngxuốngngựađitheo.Quânlínhnhìnthấythế,khôngthểchùnbước.Dođóchẳngbaolâu,đạoquânđãvượtkhỏithunglũngđóngbăngvàđếnmộtnơiđãcódâncưsinhsống.

ThếlànhờgươngdũngcảmcủanhàvuamàcảđạoquânđãvàosâuđượcnướcBaTưsaubamươingàygiankhổ.

33.NHƯỜNGGHẾCHOLÍNH

TrongcuộctiếnquânvàomiềnTâyBắcnướcẤnĐộ,đạoquâncủaAlếchxăngphảitrảiquamộtgiaiđoạnđầythửthách,vìđươnglàmùađông,lạicómộtđợtrétnhưchưatừngcóbaogiờ.Nhiềubinhlínhđãchếtvìrét.

VuaAlếchxăngmộtmìnhxôngxáokhắpnơi,tậphọplạinhữngngườiđitảnmạn,thấyngườinàongãthìđỡdậyvàkhuyênnhủhọcốgắngbướctới.Gươngsángcủanhàvuađãkíchthíchđượctoànquân.

Mộthômtrongkhitướngsĩchuẩnbịdựngtrạiđóngquân,Alếchxăngngồisưởitrướcđámlửatrại,trênmộtcáighếmàngườitavẫnđemtheođểôngngồi.

Bỗngnhàvuanhìnthấymộtngười línhđươngcố lếtđivàsắpngãxuống,ôngvôivàngchạylại,xốcanhtalênrồikéovàođámlửatrại,choanhtangồitrênghếcủamình.

Mộtlúcsauđượcsưởiấm,anhtỉnhra.Thấymìnhngồitrênghếcủanhàvua,anhsợhãiđứngdậy.

Alếchxăngbảoanhtacứngồisưởi,rồinóirằng:

-AnhđãthấysựkhácbiệtgiữaanhvàlínhBaTưchưa?Nếuhọmàngồilêntrênghếcủavuahọ,thìhọmấtđầu,cònanhthìchínhtrẫmđểchoanhngồitrênghếcủatrẫm.

CửchỉđócủaAlếchxăngđãkhiếnchocảđạoquâncảmđộng.

34.HẬUĐÃIGIAQUYẾNKẺĐỊCH

Saukhiđại thắngquânBaTưkhiếnvuaBaTư làĐariuýtphảichạytrốn,AlếchxăngvàothànhItxút,chiếmtoànbộkhotàng.

Trong số tù binh bị bắt, có cảmẹ, vợ và hai con gái củaĐariuýt.NhữngngườinàytưởngrằngĐariuýtđãchết,nênthankhócầmĩ.

Alếchxăngđộnglòngthương,chongườirabáovớihọlàĐariuýtchưachết chỉ chạy trốnmà thôi. Ông ra lệnh cho tướng tá đưa các bàhoàngvàcôngchúavàoởriêngmộtcungcấm,vớinhữngthịtìhầuhạvàtấtcảnhữngtiệnnghitrongcuộcsống.

Ôngcấmquânlínhkhôngđượcbénmảngđếnnơicungcấm.

NhữngngườiphụnữBaTưnàyrấtđẹp.KhiAlếchxăngđếnthămhọ,baogiờcũnggiữlễđộvàtựkiềmchế,tuyrằngôngđãnói:"NhữngphụnữBaTưlàmộtcáikhổchoconmắt".

Chínhvìthếmàmẹ,vợvàcongáicủaĐariuýtrấtbiếtơnông.

Saunày,khibiếttinAlếchxăngtừtrần,bàmẹcủaĐariuýtkhóc lócthảmthiếtvànhịnănchođếnchết.

35.TRỌNGSÁCH

Khi Alếchxăng chiếmđược thànhGada, kinh đô nước Xi Ri lúcbấygiờ,tướngsĩthấytrongsốchâubáuởtrongkho,cómộtcáitráprấtquý.

Tướngsĩđemđếntrìnhnhàvua.Alếchxăngcũngtrầmtrồkhenngợivàhỏiquầnthần:

-Tanênđựnggìtrongcáitrápnàychothựcxứngđáng?

Mọingườiđềutâumỗingườimộtý.

SaucùngAlếchxăngnói:

-Theoýtrẫm,chỉcómộtthứđángđựngtrongtrápấy.ĐólàquyểnIliát,vìquyểnnàyđãgiúpcho trẫmvà toànquânbáchchiếnbáchthắng.

36.CŨNGƯỚCLÀĐIÔGIEN

Điôgien, một triết gia Hi Lạp trong thế kỉ thứ IV trước Côngnguyên,làngườicoikhinhmọitàisảnvậtchất,đếnmứchằngngàychỉsốngtrongmộtcáithùnggỗ.

Một hôm, nhân dân Hi Lạp hội họp ở eo biển Côranhtơ, để hoannghênhngườianhhùngAlếchxăng.Cácdanhsĩtrongvùngđềuđếnyếtkiếnđủmặt.RiêngcótriếtgiaĐiôgienkhôngđến.

Alếchxăngthânchinhđếnthămông.Khiquanquân,ngựaxeầmầmkéođến,Điôgienđươngnằmsưởinắng.

Alếchxăngtiếntớichàovàhỏicómuốnđiềugìchăng.Điôgienbìnhtĩnhtrảlời:

–Có,tôichỉmuốnanhtránhra,đừngchelấpbóngnắngcủatôi.

Lúcravề,cáctướngtheohầutỏvẻbựctứcvàchoĐiôgien làgàndở,làbấtlịchsự.

Alếchxăngnghethấy,phátbiểurằng:

-NếutrẫmkhôngphảilàAlếchxăngthìcũngướcgìđượclàĐiôgien.

37.KHÔNGGIỮĐẠOĐỨCĐƯỢCTRỌNĐỜI

Alếchxăngđạiđế,mộtvịanhhùngvĩđạicủacổHiLạp,ngaytừnhỏđãrasứcrènluyệnmộtthểlựccaocường,mộtýchísắtđá,mộtcuộc sống bình dị, nhữngđức tính cao quý nhưhiếu thảo vớimẹ,nhânhậuvớikẻthù,đồngcamcộngkhổvớichiếnhữu,đãxâydựngđượcmộtsựnghiệp lớn lao,vang lừngtrong lịchsửcổđại từnăm334đếnnăm323trướccôngnguyên.

ẤythếmàsaukhithấtvọngvìquânlínhkhôngchịutheomìnhvượtHằngHàđểchinhphụcẤnĐộ,phảiquaytrởvềthànhBabilon.Conngười giàu đức tính cao cả ấy, từ trước vẫn coi khinh những cuộctruyhoan,lạisinhrađammêtửusắc,sayđắmtrongnhữngcuộcvuivật chất tầm thường, đến mức làm cho sức khỏe phi thường củamình cứ giảm sút dần dần, rồi cuối cùngmang bệnh và chỉ trongmườingày,đãphảitrúthơithởcuốicùngởtuổi33.

Ôi!Mộtbậcvĩnhâncủalịchsử,chỉvìthấtvọngtrongbướctiếncủamìnhmàđãkếtthúccuộcđờimộtcáchsađọanhưthế!.

38.MỘTLỜIDÍDỎMTAIHẠI

Trongmột cuộc chiến đấu, vua Philíp của quốc gia Maxêđoanđươngchoquânbaovây thànhđịch làMêtôn.Cómột tay thiệnxãgiỏibắncunglàAtxteramắtnhàvuađểxinởdướitrướng.Anhtakhoelàbắntrămpháttrămtrúng,dùmộtconchimđangbaymàanhtabắncũngphảirơixuống.

VuaPhilípdídỏmtrảlời:

-Đượcrồi,khinàotrẫmđánhgiặcchimsẻ,sẽdùngnhàngươi.

Nghecâuđùacợtấy,Atxtecămtức.Anhta liềntrốnvàothànhvàchờdịptrảthù.

Mộthômđứngởtrênthành,anhnhìnthấyvuaPhilípđigiámsátcáccôngsự.Anhliềnbắnmộtmũitêncóghidòngchữ"GửichoconmắtbênphảicủaPhilíp".Mũitênđãtrúngđích.

Nhàvuasaibắntrảvàotrongthànhchiếctêncóghimộtcâu:"NếuPhilíphạđượcthànhthìAtxtesẽbịtreocổ".

Đúnglàtaythiệnxạđãbịxửgiảo.

Thế là Philíp vìmột câu dí dỏmmà bịmấtmộtmắt. Còn Atxte vìmuốntrảthùmàmấtmạng.

Đólàmộtbàihọcchonhữngngườihaynhạobángvàchonhữngkẻnặnglònghiềmthù.

39.NÓINGỌTDỄNGHE

Phôxiông làmột vị tướng giỏi của Hy Lạp trong thế kỉ thứ IVtrướcCôngnguyên.

Hồi đó, các hòn đảo của Hy Lạp không chịu đóng thuế cho thànhquốcAten.ChínhquyềncửPhôxiôngđi thu thuếở cácđảovàchođemtheohaimươichiếnthuyền.

Phôxiôngnói:

-Nếubảo tôi đi chiếnđấu thì phải cho tôimột lực lượng lớnhơn.Nhưngnếuđểtôiđiđếnvớinhữngbạnđồngminh,thìtôikhôngcầnđếnnhữngchiếnthuyềnấy.

Sauđó,ôngchỉdùngmộtchiếcthuyềnnhỏrồichẳngcầnnghivệgì,ôngthânmậtđếnthămtừngđảo.Vớinhữnglờigiảndị,ngọtngào,ôngtrìnhbàymụcđíchchuyếnđithăm.Cácđảovuivẻđóngthuếvàchonhiềuthuyềnbèchởtheotiềnbạc.

40.THẾNÀOLÀHẠNHPHÚC

Xôlông làmột triết gia đồng thời làmột nhà chính trị giỏi củathànhquốcAtentrongthếkỉthứVItrướcCôngnguyên.

Khi cầm quyền, ông đã khiến đồng bào ông, nhất là những ngườinghèo,đượcsốngyênvuivàôngđãđặtranhữngđạoluậtrấtdânchủ.

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ được giao, ông đã đi chu du nhiềunướcnhưAiCập,đảoSípvànhiềumiềnởÁChâu.

Nghe tiếng ông, Crêduýt vua xứ Lidi ở bờ biển Egiê mời ông đếnthăm.

Nhờcómỏvàng,Crêduýtlàôngvuagiàunhấtthờibấygiờ.ThủđôcủanhàvuaởXácđôhuyhoàng, lộnglẫy,vớinhữnglâuđàirựcrỡđầynhữngtácphẩmnghệthuậthiếmhoi,caoquí.

Khi tiếpXôlông,Crêduýtmặcmộtcẩmbàodátđầyngọc lóng lánh,rồiđưavịkháchđi thămkhắpnơi trong lâuđài,chỗnàocũngđầynhững của quý, vật lạ, lại cho dẫn Xôlông vào thăm các kho tàngchứachanvàngbạc,ngọcngà.

LúcXôlôngvềngồinóichuyện,Crêduýthỏiông:

–Theo ý ông, từ xưađếnnay, ông thấy người nào là người hạnhphúcnhấtđời?

Xôlôngtrảlởi:

–ĐólàTenluýt,mộtcôngdânbìnhthườngcủaAten.

–Anhtathếnàomàôngcholàhạnhphúcnhất.

–Sống trongmột thànhphố thịnhvượng,ôngấyvẫngiữnềnnếpđạođứcvànhũnnhặn,đãhisinhmộtcáchvẻvangkhichiếnđấuđểbảovệTổquốc.

Nghethế,CrêduýtchoXôlônglàgàn,nhưngcũngcứhỏithêmxemôngtacóchongườihạnhphúcthứhailàmìnhhaykhông.

Xôlônglạinói:

–Tôibiếthai anhem làBitôngvàClêôbíthọyêu thươngnhau rấtmựcvàcóhiếuđốivớimẹ.MộthômbàmẹmuốnđilễđềnthờthầnJuynông.Nhưngchờbòđếnchởxechomẹkhôngthấy,haianhemliền thay bò kéo xe chomẹ.Mọi người đều ca tụnghai người conhiếuthảovàkhenbàmẹthựclàhạnhphúcvìđãcónhữngngườiconnhưthế.

Nghexong,Crêduýtnổinóng,hỏi:

–Thếôngkhôngchotrẫmlàngườihạnhphúcư?

Xôlôngchậmrãitrảlời:

–Cuộcđờingườitathườngthăngtrầm,nêntôikhôngdámtinvàonhữngcủacảivậtchấtởđờinày.

SauđóXôlôngrútlui.

Đượcítlâu,cáimàCrêduýtcholàhạnhphúcđãtantành:Contraicủanhàvuađi săn,gặpnạnchết.RồiXiruýtvuaBaTưđemquânđếnđánhxứLidi.Crêduýtbịbắtlàmtùbinhvàbịkếtánphảithiêusống.

Khi bước lên giàn thiêu, hai tay bị trói ra sau, trước mặt Xiruýt,Crêduýtđãkêutobalần:“Ôi!Xôlông”.

Xiruýtngạcnhiên,hỏi:“Xôlônglàai?”

CrêduýtbènkểlạinhữnglờinóicủaXôlông.

XiruýtkhônngoanhơnvuaLidi,hiểungay lờinóicủaXôlôngvà ralệnhthachếtchoCrêduýt.

41.CÓGIỎIGIANGGÌĐÂU

TrầnNghiêuTưđờinhàTốngnổi tiếng làngườibắncunggiỏi,thườngcũnglấythếlàmhãnhdiện.

Mộthômôngbắncungtrongvườn,cómộtông lãobándầuđiqua,đặtgánhdầuđứngxem.Ông lão thấyôngbắnmườiphát thìtrúngđíchđượctám,chín,gậtđầu,mỉmcười.

TrầnNghiêuTưhỏiônglão: –Ôngthấytôibắnthếnào?Cógiỏikhông? Ônglãbìnhtĩnhtrảlời: –Cũngthườngthôi! TrầnNghiêuTưtựái,hỏi: –Thếôngchotôilàbắnkhônggiỏià? Ônglãonói:

–Ônghãyxemđây.

Rồiôngđặtmộtcáichaidướiđất,đểmộtđồngtiềnlênmiệng,vàmúcdầutrongthùng,rótvàochaiqualỗđồngtiền.Ôngrótđầychaimàkhôngdâymộtchútdầunàorađồngtiềncả.

Ôngthủngthỉnhnói:

–Tôicũngchẳnggiỏigianggìđâu.Chẳngqua làquentaymàthôi.

TrầnNghiêuTưcảmthấyngượngnghịu. Âucũnglàmộtbàihọchaychonhữngkẻtựphụ!

42.ĐUAĐÒI

TrangChutrongsáchTrangTửcókểmộtcâuchuyệnvềnàngTâyThi,ngườiphụnữđẹpnổitiếngởTrungQuốcxưa.

Cái đẹp của Tây Thi đúng là cái đẹp nghiêng nước nghiêngthành,nênCâuTiễnmuốn lấy lạinướcđãdùngTâyThi làmkếmĩnhânđểlàmchovuanướcNgôlàPhùSaiphảisayđắm.

Song Tây Thi có chứng đau bụng.Mỗi khi cơn đau nổi lên thìnàngômbụngvànhănmặt.Nhưngchínhlúcnàngnhănmặt,ngườitalạicảmthấynàngđẹpvôcùngvàcangợi. Một người phụ nữ trong làng thấy thế cũng giả đau bụng vànhănmặt.Nhưngnhữngngườitrôngthấyđềutưởnglàmaquỷhiệnhìnhrồibỏchạycả. Ngàynaykhôngphảikhôngcónhữngkẻđuađòibắtchướcmàchỉmuacườichothiênhạ.

43.ĐÁNGKIẾPTÊNPHẢNBỘI

Một hôm, Phabrixiuýt lúc đó là một vị chấp chính của La Mãđương ở nơi đóng quân trong cuộc chiến đấu cứu quốc chống độiquânxâm lượccủaPiruýt, thìcóngườiđemđếntrìnhmộtbứcthưcủangườithầythuốcriêngcủaPiruýt.

Trongthư,tênthầythuốcđềnghịlàsẽđầuđộcPiruýt,nếuphíaLaMãtrọngthưởngvànhưthếsẽkhôngcònphảikhángchiếnnữa.

Phabrixiuýt liềnviết thưchoPiruýtmộtbứcthôngđiệptrongđócónhững câu: "Chúng tôi gửi cho ngài bức thư này của người thầythuốccủangài,đểngài thấyrằngngàiđươngchiếnđấuvớinhữngngườichínhtrựcvàngaythẳng,vàngàiđươngtinnhữngkẻxấuxavàphảnbội.Chúngtôichongàibiếtsựphảnbộinàykhôngphảilàmongngàitrảơn,màchínhlàđểtránhlờidịnghịnóixấuchúngtôilàsẽthắngngàinhờmộtsựphảnbội".

Nhậnbứcthôngđiệp,Piruýtchobắttênthầythuốc,trakhảovàtrịtội.

ĐểtrảơnngườiLaMã,Piruýttrảhếttùbinh,khôngđòibồithườnggìvàyêucầukíhòaước.

PhíaLaMãcũng trả lạimộtsố tươngđương tùbinh.CònnhưnếumuốnkíhòaướcthìPiruýtphảirúthếtquânvềnước.

44.BÀMẸBIẾTDẠYCON

MạnhKhakhicònnhỏsốngởmộtngôinhàgầnnghĩađịa.

Mộthômbàmẹthấyconđàođất, lănkhócnhưnhữngngườitrongcácđámtang.Bànghĩbụngchỗấykhôngphảilànơichoconconở,nênđãdọnnhàđi.

Nhưnglầnnàynhàlạiởgầnchợ.MạnhKhathấyngườibuônbánlừađảo,cãicọnhau,cũngbắtchướccùngvớinhữngtrẻkhácbuônbán,lừađảo,cãicọ.bàmẹlạithấykhôngnênchoconởchỗấy,nênđãdọnnhàđếnởgầnmộttrườnghọc.MạnhKhathấyhọctròcắpsáchđihọc,chàothầylễphép,họctậpngoanngoãn,MạnhKhacũngbắtchướcnhữnghọctròấy.Bàmẹvuilòng,chorằngchỗmớinàymớithựchợpvớiviệcgiáodụcconmình.

Mộtbuổi,MạnhKhathấynhàhàngxómmổlợn,hỏimẹ:

–Ngườitamổlợnlàmgì,hởmẹ?

Bàmẹtrảlời:

–Đểchoconănđấy.

Nóithế,bàbiếtrằngđãlỡlời,vàmuốnđểconkhôngnghĩrằngmìnhnóidối,bàđãmuathịtlợnvềchoconăn.

Từđóbàkhuyênnhủconphảihọctậpchongoan.

Mộthôm,bàđươngngồidệtvảithìthấyconbỏhọcvềnhàchơi,bàliềncầmdaocắtđứttấmvải.MạnhKhathấythế,hỏimẹ:

–Saomẹlạicắtvảiđi?

Bànói:

–Conđangđihọcmàbỏhọcthìcókhácnàomẹđươngdệtvảimàcắtvảiđi!

MạnhKhahốihậnvàhứavớimẹtừsausẽchămchỉhọctập.

Quảnhiên,nhờsứchọcrộngvàtàicao,MạnhKhađãtrởthànhmộtbậchiềntriết.ĐólàMạnhTử,ngườimàcácnhànhosaunàytônlàbậcáthánh.

45.TÌMTHẦYDẠYCON

Vua Philíp xứ Maxêđoan biết conmình là Alếchxăng rất thôngminh,nhưngkhôngthểdạyđượcbằnguylực,phảidùnglílẽmớicóthểthuyếtphục.

Nhà vua đã giao chomột số giáo quan dạy nhạc, dạy văn, nhưngkhôngngườinàocóđủ tàiđứcđểdẫndắtngườihọc tròdĩnhngộnày.

Năm 345 trước Công nguyên, nhà vua biên thư cho nhà hiền triếtthôngtháinhấtthờiấylàArixtốt,đểnhờdạydỗtháitử.Mộtkhuvựcrộngđượcdànhriêngchothầytròtrongviệcgiảngdạy.

Alếchxăngchẳngnhữngđãhọcđượccủaôngthầyvĩđạikhoaluânlí,khoachính trị, khoavật lí,màcònhọcđượcnhữngkhoabí truyềncaosiêu,trongđócókhoachữabệnh.

NhờArixtốthướngdẫn,Alếchxăngđãhăngsayhọctập,hamđọcbộIliátvànhữngbikịchcủaƠripít,củaÉtsin,củaXôphốclơ...

AlếchxăngrấttônkínhArixtốt,thườngnói:"Yêuthầynhưchađẻ,vìcha thìnuôidưỡng, cònnhờcó thầymớibiết cách sốngởđời chophảiđạo."

46.TỰSÁTĐỂKHUYÊNCON

VươngLănglàngườiđấtBái,vừacótàithaolược,vừanổitiếnglàngườiconhiếuthảođốivớimẹ.

Ngay từ lúc cònhàn vi, LưuBang, tứcBái Công, người saunày làHánCaoTổ,vuađầutiêncủanhàTâyHán,đãrấtquýVươngLăngvàcoinhưmộtbậcđànanh.

SaukhinhàTầnbịtiêudiệt,LưuBangvàHạngVũtranhgiànhquyềnthế.VươngLăngđemquânbảnbộđitheoLưuBang.

HạngVũliềnbắtgiammẹVươngLăngvàyêucầubàkhuyênconbỏLưuBangmàvềvớiHạngVũ.

KhisứgiảđếnnóivớibàmẹVươngLăngýấy,bànói:

-HãyvềnóivớicontôilàmộtlòngtheoHánVương,đừngvìgiànàymàsinhnhịtâm.

Dứt lời,bàcầmgươmtựsátđểVươngLăngkhỏivìmẹmàbỏLưuBang.

Cáichếtcủabàđượclịchsửmuônđờicangợi.

47.CHÚNGKHẨUĐỒNGTỪ

Tụcngữtacócâu"Chúngkhẩuđồngtừ,ôngsưcũngchết!"tứclà:Nếumọingườiđềuxácnhậnmộtđiều,thìmạngdùkhótincũngcứphảitin.

Việc nàyđãđược chứngminhbằngmột câu chuyện cũ củaTrungQuốc:

Ông Tăng Sâm,một học trò hết sức đạo đức của Khổng Tử,mộtngườiconvôcùnghiếuthảođốivớimẹđượcmọingườitinyêuvàđượcmẹluôntincậy.

Mộthômbàmẹđươngngồidệtvảithìcóngườichạyđếnhớthơhớthảibáotin:"TăngSâmgiếtngườirồi!".Bàmẹkhôngtin,cứđiềmnhiêntiếptụclàmviệc.Mộtlúcsaulạicóngườiđếnbáo:"Conbàđãgiết người". Bà cụ vẫn không tin, vì vẫn cứ đinh ninh là conmìnhkhôngđờinàolạimangtộiấy.Songđếnlầnthứba,lạicóngườiđếnnóitinrùngrợnkia,bàmẹmớihốthoảngchạytrốn.

Chẳng qua chỉ vì ở gần đấy có người trùng tên với Tăng Sâm đãphạmtộigiếtngười.

Thếmớibiếtsứcmạnhcủadưluậnlàghêgớm.Nếuđúngthìthựclàhay,nhưngnếusaithìnguyhiểmbiếtchừngnào.

Ngườithứcgiảtrướcdưluận,cầnsuyxétkĩlưỡngđểbiếtcáchứngxửchođúng.

48.CHỚNÓIDỐITRẺ

VợôngTăngSâmchuẩnbịđichợ.Đứaconkhóc,đòiđitheo.

Bàmẹdỗcon:“Conởnhà,mẹđichợvề,sẽlàmthịtlợnchoconăn”. Lúcbàđichợvề,ôngTăngSâmbắtcon lợntrongchuồng làmthịt. Bàvợhỏi: –Ônggiếtlợnlàmgì? –Mìnhbảođichợvềlàmthịtlợnchoconănmà. –Tôinóiđùanóđấymà. –Nóiđùathếnào!Chớkhinhtrẻcon làkhôngbiếtgì.Chamẹlàmgì,conthườngbắtchước.Naymìnhnóidốinótứclàdạynónóidốiđấy. Nóiđoạn,ôngTăngSâmcứlàmthịtlợnchoconăn,nhưlờivợ

ôngđãhứa.

49.THẾNÀOLÀHIẾU

MộthômTăngSâmbừaruộngdưachocha,chẳngmaylàmđứtrễdưa.Người bốnổi giận, cầmgậyđánhvào lưng. Sâmđauquá,ngãxuốngruộng,hồilâumớiđứngdậyđược.

Khivềnhà,Sâmthưavớicha:“Khinãy,concótộikhiếnchaphảiđánh,làmđautaycha,thựclàconlỗiđạo”.SauđóSâmvừagẩyđànvừahát,đểtỏrằngmìnhkhôngcònđauđớngì. Ông Khổng Tử nghe chuyện ấy, bảo học trò không cho TăngSâmđếnhọcnữa. Sâmngạcnhiên, nhờbạnhỏi thấy vì cớgìmà thầygiận.ÔngKhổngTửgiảithíchrằng:“XưakiaôngThuấnthờchalàCốTẩurấthiếu thảo: thườngởbênchađểphụcvụkhichasaikhiến,khichagiậndữ,muốngiếtthìlánhxa;nếuchađánhbằngroithìcamchịu,nhưng thấy cha cầmgậy đánh thì chạy trốn. Vì thếCốTẩu khôngmangtiếnglàngườichaác.NaySâmchiềucơngiậncủachađếnnỗingấtđi,nếuchaquá tay làmchoSâmchết thì cóphải làđãkhiếnchochamangtộihaykhông?Nhưthếcóphảilàrấtbấthiếukhông? TăngSâmnghebạnkể,biết lỗi củamình,bènđến tạ lỗi cùngthầy.từđóTăngSâmmớihiểuđượcthếnàolàhiếu.

50.HIẾUVỚIMẸ

KhiđemquânsangchinhphụcchâuÁ,AlếchxăngđãgiaoviệccaitrịđấtnướcchomộtviêntướnglàĂngtipate,đượccoinhưnhiếpchínhvương.

NhưngmẹcủaAlếchxănglàOlimpiátlạicứmuốnthamgiavàochínhquyền.Dođóluônluôncómâuthuẫngiữabàvớiquannhiếpchính.

Ăngtipatekhôngchịuđượcsựcanthiệpphilícủabà,nênluônluôngởicôngvănbáocáovớiAlếchxăng.

OlimpiátcũngthườngxuyêngửithưchoconphànnànvềtháiđộcủaĂngtipate.

Alếchxăngnhưđứnggiữahaigọngkìm.

Có lần Ăngtipate gửi cho Alếchxăng một tờ sớ rất dài, kể tất cảnhữngsựcảntrởmàOlimpiátđãgâynên.

Đọctờsớ,Alếchxăngnóivớimấyvịcậnthần:

-Ăngtipatecólí,nhưngôngtakhônghiểurằngmộtvạntờtrìnhnhưthếnàysẽbịmộtgiọtnướcmắtcủangườimẹxóađihết!

Mặcdầubiếtmẹkhótínhvàkhôngbiếtđiều,nhưngAlếchxăngluônluônchịuđựngvàkhôngbaogiờlàmchomẹphảibuồnrầu.Tráilại,ôngthườngxuyênkínhbiếumẹcủangon,vậtlạvàyêucầucácthểnữphảichiềuchuộngbà.

Alếchxăng lạicòncóýđịnh lậpđềnthờmẹnữa,nhưngôngkhôngthựchiệnđượcvìchếtsớm.Song,trướckhinhắmmắt,ôngdặnlạibạnbècốthihànhýmuốncuốicùngđócủaông.

51.CỨUMẸBẰNGSỮACỦAMÌNH

MộtbàquýtộcởCổLaMãbịántửhình.Ngườicaingụcđượclệnhxửbàởngaytrongnhàgiam.Nhưngvìthươngtình,anhquyếtđịnhđểchobàtựchếtvìđói.

Anhchophépngườicongáicủabàhằngngàyvàothămbà,nhưnganhkhámkĩ,khôngchochị tađemmộtchút thứcănnàovàochomẹ.

Nhiềungàytrôiqua,anhvẫnthấybàtasốngnhưthường,anhkhônghiểuvìsao.Anhbèndòxétmộtcáchbímật.Saucùnganhmớivỡlẽlàchínhngườicongáiđãchomẹbúhằngngày.

Anhbènbáocáolêncấptrên.Độnglòngtrướccửchỉhiếuthảocủangườicongái,tòaánđãthabổngchobàquýtộc.

Nhưthếbằngsữacủamình,ngườicongáicóhiếuđãcứuđượcmẹkhỏichết.

52.VÌHIẾUMÀHẾTCÂM

SáchÁn tửXuân thu cóghimột lời nói củaÁnAnhđã có sứcthuyếtphụcmộtôngvuatựái.

ÔngvuađólàTềCảnhCôngcótínhnghiệnrượu,nhiềukhisayluônmấyngàyđêm,khônglogìđếntriềuchính.

Một ông quan trung hậu là Huyền Chương dũng cảm khuyên nhàvua:

-Hạthầnxincanbệhạkhôngnênsaysưanữa.Nếubệhạkhôngnghe,hạthầnxintựtận.

NgaylúcấyÁnAnhvàochầu,CảnhCôngnói:

-HuyềnChươngkhuyêntrẫmbỏrượu.Nếutrẫmnghetheothìhóaratrẫmnon,màkhôngnghethìHuyềnChươngtựsát,kểcũngđángtiếc.

ÁnAnhliềnthưa:

-MaythaychoHuyềnChươnggặpđượcbệhạ,nếulạinhờvuaKiệt,vuaTrụthìchếtmất!.

CảnhCôngnghenói,tỉnhngộ,nghetheolờicancủaHuyềnChươngmàchừarượu.

Mộtlờinóikhéođãcứuđượcbạnđồngliêuvàđãcanngănđượcnhàvua.

53.MẸĐÁNHKHÔNGĐAUMÀKHÓC

ĐờinhàHáncómộtngườinổitiếnglàcóhiếu.ĐólàHànBáDu.

Khicònnhỏ,mỗikhicólỗi,mẹvẫnđánhđònđểdạydỗ.BáDulạymẹvàxinchừa. Mộthôm,mẹđánh,BáDukhócthảmthiết.Mẹhỏi: –Mọikhi concó lỗi,mẹđánh,concamchịungay.Tại sao lầnnày,conlạikhócdaithế? BáDuthưa: –Mọikhimẹđánh,conthấyđaubiếtrằngmẹcònmạnhkhỏe.Hômnay,mẹđánh,conkhôngthấyđauchútnào,biếtrằngsứcmẹđãyếu,conloquá,nênconkhóc. Bàmẹcảmđộngrơinướcmắt!

54.NHÌNVẾTTHƯƠNGNHỚMẸ

KhấuChuẩnlàngườiđờinhàTống.

Thuởnhỏ,ông làmộtđứa trẻhư, lười biếng, thíchđi chơi lêulổng, không chịu học hành.Mẹ ông răn bảo nhiều lần, nhưng tínhnàovẫngiữtậtấy.Bàmẹchỉmuốnconchămchỉhọctập,nhưngconchẳngnghelời,nênbàgiậnlắm.

Một hôm, Khấu Chuẩn bỏ học đi chơi,mẹ gọi lại không được.Trongcơn tứcgiận,bàcầmmộtquảcânném theocon, trúngvàochân,máumechảy ra.Bàvội vàngbuộcchoconvàchoconnằmnghỉ. Nhữngngàychânđaukhôngđichơiđược,KhấuChuẩnsuynghĩvềtộicủamìnhvàvôcùnghốihận.từđóôngchuyêncầnhọctập,rồisauđỗtiếnsĩ.ĐếnđờiChânTông,ônglàmđếnchứctểtướng. Khi được quý hiển thì mẹ chẳng còn. Mỗi khi nhìn đến vếtthương cũ ở chân, ông lại thổn thức nhớmẹ và cho rằng nếumẹkhôngnghiêmkhắcvớimìnhkhicònnhỏ,thìsaođượcvinhhiểnthếnày.

55.CẢMHÓAĐƯỢCNGƯỜIMẸKẾÁCNGHIỆT

Mộtngười học trò củaKhổngTử làMẫnTửKhiênnổi tiếng làngườiconcóhiếu.

TửKhiênmồcôimẹtừnhỏ.Bốlấymộtngườivợkế.Ngườinàysinhđượchaicon,ngườimẹkếcủaTửKhiênchỉchămnomchohaiđứaconmình,cònTửKhiênthìbịhắthủi. Mộthômvềmùađông,trờigiárét,cácconngườivợkếthìđượcáomềnbông,cònTửKhiênphảimặcmộtcáiáolóthoalau. KhiTửKhiênđánhxeđểchởcha,rétcămcăm,runrẩy,coro.Ôngbốtưởnglàlười,cầmroiđánhvàolưng,áorách,bậthoalaura. Thấythế,ôngbốmớibiếtrằngconmìnhbịngườivợkếbạcđãi,liềnquátmắngvàđuổingườivợkếđi. MẫnTửKhiênsụpxuốnglạychavàthưarằng: –Dìcònởlạithìchỉmìnhconbịrét.Dìconphảirađi,aichămnomsứckhỏecủachavàhaiemconcũngsẽphảikhổ.

Ngườibốnghenói,nguôicơngiận.NhưngngườimẹkếhốihậnvôcùngvàtừđóyêuthươngMẫnTửKhiênnhưconđẻ.

56.CONKHẢNGKHÁI,MẸTHẢOHIỀN

TrìnhYXuyên,mộtdanhnhođờiTống,cómộthọctròrấtgiỏitênlàDoãnThuần.

Trongmộtkhoathitiếnsĩ,thầykhuyêntròứngthívàtinrằngtròsẽđỗđạikhoa.

DoãnThuầnđãdễdàngvàođếnkìthivănsách.Nhưngkhithấyđầuđềthicócâu"ChuNguyên-Hựuchưthần"(nghĩalà:giếtcácbầytôiđờiNguyênHựu),DoãnThuầnbỏ,khônglàmbàivàđira.Đầuđềthigợiýchêbaiđờivuatrướcđểđềcaotriềuđạibấygiờ.

DoãnThuầnravề,đếngặpthầy.TrìnhYXuyênnói:

-Anhcòncómẹgiàkiamà!

Ýmuốnnóilà:Saokhôngthiđỗlàmquanđểcóbổnglộcnuôimẹ?

DoãnThuầnvềthuậtchuyệnchomẹnghe.Bàmẹkhenconkhôngthilàđúngvànói:

-Mẹmuốnconlấylẽphảimànuôimẹ,hơnlàlấybổnglộcbấtnhânmànuôimẹ.

Trình Y Xuyên nghe nói, khen rằng: "Giỏi thaymột ngườimẹ nhưthế!".

57.THẾMỚILÀANH

TrongđờinhàTùy,cómộtngườiđượcngườitacatụngvàgọilà“Đạinhãquântử”.ĐólàNgưuHoằng.

ÔngởchungvớingườiemtrailàNgưuBật.NhưngNgưuBậtcótínhhayuốngrượu,màđãsaythìthườnglàmbậy.

Mộthôm,Hoằngđivắng.bậtởnhàuốngrượusaylibì,mấtcảtríkhôn,đếnmứcgiếtchếtcontrâucủaanh. Ngườichịdâutứcquá,chờchồngvềmớinói: –ChúBậtgiếtchếttrâucủanhàtarồi! Hoằngbìnhtĩnhđáp: –Trâuchếtthìbảongườinhàlàmthịtăn. Ngườivợbựcquánói: –Trâuchếtlàviệcquantrọng,chứcóvừađâu.

Hoằngvẫnđiềmtĩnhnói:

–Ừ,tôiđãbiếtrồimà!

Rồiđiềmnhiênlấysáchrađọc,nhưkhôngcóviệcgìxảyracả.

Ngườivợthấythếcũngđànhyênlặng,vìđãbiếttínhchồngrồi.

58.CHUNGTÌNH

ÔngPhùngHuyềnLinh,đờiĐường,cómộtngườivợhọLư,nhansắctuyệtvời,đứchạnhcaocả.

Lúc ông còn hàn vi, người vợ chăm nom, săn sóc ông hết lòng.Chẳngmayôngbịốmnặng,tưởngkhôngthểsốngđược.Thươngvợcòntrẻ,đẹpmàsắpbịgóabụa,ôngnóivớibà:

-Tôichếtđếnnơirồi,nàngcòntrẻlắm,khôngnênởvậy.

Nghechồngnóithế,bàLưThịkhócnứcnở,rồilấydaotựkhoétmộtmắtbỏđi.Đểtỏrằngdùôngcómệnhhệnào,bànhấtđịnhkhôngđibướcnữa.

Chẳngbaolâu,ôngHuyềnLinhkhỏibệnh,rồiđithi,đỗcao.VềsaulạilàmđếnTểtướngdướitriềuvuaĐườngTháiTông.ÔngvẫnmộtniềmkínhyêubàLưThị,khônghềlấymộtngườithiếpnào.

CảtriềuđìnhđềukínhphụcđứcchungtìnhcủavợchồngôngPhùngHuyềnLinh.

59.THỦYCHUNG

ÁnAnhlàmộtdanhtướngcócônggiúpvuaCảnhCôngnướcTềđờiXuânThurấtnhiều.

NhàvuamuốnthưởngcôngchoÁnAnh.NhânthấyvợÁnAnhđãgiàlạixấu,CảnhCôngcóngườicongáiyêurấtđẹp,muốngảchongườibềtôitrungthànhcủamình.

NhưngÁnAnhđãkhướctừmàthưarằng:

-Nộinhâncủakẻhạthầntuygiàvàxấu,nhưngđãlấyhạthầntừkhicòntrẻvàđẹp.Xưanayngườiphụnữ lấychồng lúc trẻcốtđểnhờcậylúcgià,lấychồnglúccònđẹpcốtđểnhờcậylúcxấuđi.Naybệhạmuốnbanơnchokẻhạthần,chắccũngkhôngnỡđểhạthầnănởbộibạcvớivợ.

Dứtlời,ÁnAnhsụplạyhailạyđểxintừkhônglấycôngchúa.

ÁnAnhthựclàmộtconngườichungthủy.

60.XỨNGVỚINGƯỜICHỒNGANHHÙNG

Phôxiôngđãđượcnhiềunhàsửhọccoi làngườiđạođứcnhấttrongcácvịanhhùngcủaHiLạpcổđại.

Nhữngđức tínhcaođẹpcủaông lại truyềnđượcchongườivợ.BàcũngsốngrấtgiảndịkhiếnchonhândânthànhAtenkínhphụcvàluônluônnêugươngbàđểgiáodụccácphụnữkhác.

Một hôm cómột người đàn bà ở xứ Iôni đến thămbà.Đó làmộtngười rất giàu có, lại hợm của. Bà ta ănmặc rất sang trọng, trênmìnhđấy vàngngọc : nào vòng, nào xuyến, nàodây chuyền sángngời...

Bà takhoecủavớivợPhôxiôngvà thắcmắc tại saovợmộtvịanhhùngmàchẳngcóđồtrangsứcgì.

BàvợPhôxiôngtrảlờithảnnhiên:

-Trangsứccủatôichínhlàchồngtôi!.

61.CẢITẠOĐẤTNƯỚCBẰNGLUẬT

Liquyếcgơsinhvào thếkỷ thứ IX trướcCôngnguyên tại thànhquốcXpáctơ.Trướckhi lêncầmquyền,ôngđãđichudu thiênhạ,sangđảoCretơ,AiCập,ẤnĐộ…đểnghiêncứuphongtụcvàhọchỏicácnhàthôngthái.

Sau18nămxađấtnước,khitrởvề,ôngthấyXpáctơđươngởtrongcảnhlộnxộn,rốiren,hầunhưvôchínhphủ;nổibậtlàsựbấtcôngxãhộigiữakẻgiàuvàngườinghèo.Nhândântathánvàmongchờmộtvịcứutinh.ĐólàdịpmaychoLiquyếcgơ.Ôngrasứccảitổđấtnướcbằngluậtvàđòihỏimọingườiphảisốngtheoluật.

Cơsởcủabộ luậtcủaLiquyếcgơ làsựphânchia lại ruộngđấtmộtcách công bằng. Tất cả mọi người Xpáctơ đều bình đẳng. Hàngtháng,cứđếnngàytrăngthượnghuyềnthì tấtcảcôngdântừtuổithànhniêntrởlênhọphộinghịđểthôngquanhữngquyếtđịnhcủaquanchức,saukhiđãthảoluậnvàbổsung.

TheobộluậtcủaLiquyếcgơ,mọingườicôngdânđềusinhravàlớnlênhoàntoànthuộcvềnhànước.Đứatrẻsinhrađượcbốmẹnuôiđếnbảytuổi.Sauđó,trẻemđượcnhànướcnuôi,dạyvàrènluyện.cácemphảiluyệnthânthể,phảilàmquenvớinhữngkhókhăn,thiếuthốn,cũngnhưnhữngsựthayđối thời tiết.Sựănngủcủacácemphảihếtsứcđơngiản.Người tadạycácemthổisáo,gẩyđàn,hátnhững bài ca hùng tráng. Các em phải luôn luôn tôn kính nhữngngườigiàcả.

Đến20tuổi,cácemxungvàoquânđội,đểrènluyệnýchíchiếnđấuvàhọctậpcácchiếnlược,chiếnthuật.

BộluậtcủaLiquyếcgơđãtạorađượcnhữngchiếnsĩanhhùngtoàntâm, toànýphụcvụTổquốc,vớikhẩuhiệu : “Thàchết tronghơnsốngđục!”.

62.MỘTNHÀLÀMLUẬTCÔNGMINHVÀDÂNCHỦ

Năm 595 trước Công nguyên, nhà triết học Xôlông được nhândântintưởngvàtraochoquyềnlãnhđạo.

Xôlôngmuốnxâydựngmộtnềndânchủthựcsự.Ôngkhôngcoinhànướclàmộtbộmáymàtrongđóconngườichỉlànhữngbộphậncóthểsắpđặttuỳtiện.Trái lại,ngườicôngdânphải làngườichủcủađấtnước.

Hồiđó,dânnghèoAtenđaukhổvìnhữngmónnợ lãi cứ tăng lên.Xôlôngra lệnhmiễnnợ trongnhiều trườnghợp,đồngthờigiảm lãisuất và hạ giá đồng tiền, khiến người giàu không tiếp tục ăn hiếpđượcngườinghèo.Ôngkhôngchocácchủnợcóquyềnbắtconnợlàmnôlệ.

Trướckhicôngbốluậtmới,ônghuỷbỏnhữngđạoluậthàkhắccũ,trừnhữngluậtđốivớinhữngkẻsátnhân.

Theo bộ luật của Xôlông, Aten cómột nghị viện tối cao gồm 400người, tuyểntrongnhữngnhânvậtcóuytín lớntừ30tuổi trở lên.Nghị viện này được bầu hàng năm và phải chịu trách nhiệm trướcnhândânvềcôngviệccủamình.

Nghị luậntốicaochuẩnbịnhữngđạoluậtđểđưaralấyýkiếncủamộthội nghị gồm toàn thểnhândân từ20 tuổi trở lên.Tronghộinghị, người ta đọc to những vấn đề cần bàn luận và yêu cầumọingười góp ý kiến.Mọi người, không phân biệt giàu nghèo, đều cóquyềnbiểuquyếtbằnggiơtay.Hộinghịthôngquahiếnphápvàbầucửcácquanchức.Hộinghịcóquyềntánthànhhoặcbácbỏnhữngđiềunghịviệnđưara.

Mỗicôngdânđềucóquyềntốcáotrướcphápluậtmộtnghịviệncó

tộigìđángchêtrách(nhưbấthiếuvớichamẹchẳnghạn).

Luậtphápngăncấmsựănkhôngngồirồivàbắtbuộcmỗicôngdânhằngnămphảibáocáolàsốngbằngcáchgì.

Vềviệcxửán,ngoàicácquantoà,lạicómộtsốđôngcôngdântừ30mươi tuổi trở lên, được tuyển bằng rút thăm để tham gia xét xử.Nhữngngườinàyđượcthayđổihằngnămvàphảituyênthệlàxửánđúngtheophápluật.

Xôlôngcònđặtramộttoàántrọngtàigồmnhữngcôngdântừ60tuổitrởlênvàdohaibênnguyênvàbịkhôngphảnđốiđểquyếtđịnhcuốicùng,khôngcònđượcchốngán.

Xôlôngrấtcoitrọngvaitròcủagiađình:Trẻemđượcchamẹnuôidạyđếnkhitrưởngthành.Concáiphảikínhtrọngchamẹ.Khigiaomộtchứcquyềnchomộtngườinàothìphảixétngườiấycóhiếuvớichamẹkhông,khichamẹvềgià,cónuôinấngchuđáokhông.

Đến18 tuổi,người thanhniênAtenphải tuyên thệ là sẽchiếnđấuđếngiọtmáucuốicùng,đểbảovệTổquốc.

Xolônglạiyêucầuchomỗingườicôngdânphảithạomộtnghề,yêucầucácchamẹphảichoconcáihọcnghề.

TheoXôlông,bộluậtcủaôngkhôngphảilàvĩnhcửu.Hộinghịquốcdâncóquyềnhằngnămlậpramộthộiđồnglậpphápđểsửađổiluậtcũhoặcđặtraluậtmới.Nhưngmỗilầnsửađổihoặcđặtluậtmớiđềuphảilấyýkiếncủatoàndân.

QuảXôlônglàmộtnhàlàmluậtcôngminhvàhếtsứcdânchủ.

63.MỘTTỤCLỆDÂNCHỦ

Ngàyxửangàyxưa,nhândânAiCậpcómộttụclệhếtsứcdânchủ.

Đólàkhimộtôngvuabănghà,ngườitađặttửthicủaôngởbờmộtcáihố,bêncạnhmộđịa.Ởnơiđó,ngườitathiếtlậpmộttóaángồmbốnmươibathẩmphán.

Mộtnhânvậtđứngtrướctửthimàhôto: –Trongkhitrịvì,nhàvuađãlàmđượcnhữnggì? Mộtcậnthầncủaquốcvươngvùatạthế,đứnglêncatụngcôngđứccủanhàvuađốivớithầndân. Sauđó,mọingườitrongdânchúngcóthểtỏbàymọinỗioanứccủamìnhđểtòaánxétxử. Bốnmươi ba vị thẩm phán liền cân nhắc công và tội của nhàvua.Nếuthấyrằngquốcvươngđãphạmnhiềutộiđốivớithầndânthìkếtán,khôngchotổchứclễmaitángtrọngthểmàđểtửthilàmmồichoácđiểu. Tụclệtốtđẹpấyđãkhiếnchovuachúakhicònnắmquyềnhành

phảidèchừng,khônglàmmấtlòngdân.

64.NẾUKHÔNGAIBẰNGVUA

VuanướcNgụylàVũHầubànviệcnướcvớiquầnthần.Vuanóiđiềugì,mọingườiđềucholàphải.

Lúc tantriều,VũHầucóvẻđắcý lắm.NhưngNgôKhởi,mộtdanhtướngcótài,tiếnlênhỏi:

-Trongsốcậnthần,đãcóaitrìnhvớibệhạcâuchuyệnvềSởTrangVươngchưa?

-Câuchuyệnấythếnào?

- Khi SởTrangVươngbàn việc với triều thầnmà không ai có ý gìkhác, thì Trng Vương lo buồn. Có người hỏi: "Vì sao nhà vua lobuồn?".

SởTrangVươngnói:"Nếutriềuthầnkhôngcóaihơnta,thìđánglolắm,vìcổnhânđãcócâu:"Trongcácvuachưhầu,aicóthầygiỏithìlàmđượcVương;ai cóbạngiỏi thì làmđượcbá..., ai bànviệcmàkhôngaibằngmìnhthìmấtnước!".Nếuquầnthầnkhôngaibằngtathìchẳngđánglohaysao?

NgụyVũHầungheNgôKhởinóithế,liềnváitạmàrằng:

-Trờichonhàthầyđếnchỉchotrẫmcáilỗicủatrẫm.

Câuchuyệnnàyquảlàmộtbàihọchaychonhữngngườicầmquyềnmàtựđắc,quátinởmình!

65.NHƯỜNGNGÔI

LịchsửthờithượngcổởTrungQuốccókểchuyệnhaiôngvuagiỏimàđờisaumãimãinêugươngvàgọilàbậcthánhđế.ĐólàvuaNghiêuvàvuaThuấn.

Trongkhihaiôngvuanàytrịvì,thiênhạtháibình,nhândânnođủ,khônghềcótrộmcắp,khôngnhànàobanđêmphảiđóngcửa.

Ấythếmàhaiôngvẫnchorằngmìnhchưacó tài trịquốc,chỉmongcóngườigiỏiđểnhườngngôi. VuaNghiêugặpđượcmộtbậccaosĩ làHứaDo,mongnhườngngôichovịấy,ôngnói:“Nhàvuatrịvìnhưcâyđómđứngtrướcmặttrời,mặttrăng,nếucứgiữthiênhạthìquảlàđángxâuhổ”.NhưngHứaDo cương quyết không nhận và nói: “Nhà vua trị thiên hạ đãđược bình trị,mà tôi lại thay, chẳng hóa ra không có cái thựcmàchuộnglấycáidanhư?” Nóirồi,HứaDobỏđi,vàoẩnởchùaBáiTrạch. VuaNghiêulạitìmđến,nănnỉxinnhườngngôi.HứaDokhôngmuốnnghe,bỏđi. VềsauvuaNghiêuphảiyêucầuvuaThuấnnốingôi.VuaThuấncũngtỏraxứngđángvớihọcgiảÁĐông,thựcsựlàđángminhquân

khôngthamquyềncốvị,chỉmộtlòngnghĩđếnhạnhphúccủanhândân.

66.VIỆCCAITRỊTRONGNƯỚCNÊNTHẾNÀO

VuanướcTềlàCảnhCôngmộthômhỏiKhổngTử:

-Việccaitrịtrongnướcnênnhưthếnào?

ÔngKhổngđáp:

-Nguồngốcviệccaitrịtrongnướclàphảilàmsángtỏluânthườngđạolí"Ởtrongtriều,vuagiữtrọnđạolàmvua,tôigiữtrọmđạolàmtôi;ởtronggiađình,chagiữtrọnđạolàmcha,congiữtrọnđạolàmcon;vuatôi,chaconđềugiữtrọnđạocủamìnhthìviệccaitrịtrongnướcmớihayđược.

VuaCảnhCôngcholàphải,vìnếuvuachẳngravua,tôichẳngratôi,chachẳngracha,conchẳngracon,thìgiữsaođượckỉcương,quốcgiatấtphảidiệtvong.

Thiếtnghĩcáinghĩachínhdanhđờinàocũnglàcầnthiết.

67.VÌTỔQUỐCTRÊNHẾT

Ở thành cổHi Lạp Côranhtơ có hai anh em khác hẳn tính nếtnhau.ĐólàTimôlêôngvàngườianhlàTimôphan.Timôlêônglàmộtngười thông minh, tài giỏi, dũng cảm, nhưng hết sức khiêm tốn,nhũnnhặn.tráilại,Timôphanthìnóngnảyvàthamlamvôđộ.

Haianhemđềuởtrongquânđội.Timôlêôngchỉhuy lụcquân,cònTimôphanchỉhuykịbinh. Trong một cuộc chiến đấu với quân địch, con ngựa củaTimôphanbịthươnglồnglênlàmngãTimôphangiữađámquânđịch.Timôlêôngtrongthấy,liềnchạyđếncứuanh:mộttaycầmmộcchecho anh, một tay vung gươm chém giặc. Quân địch phải rút lui,nhưngngườiôngđầymáuMêlitavìbịnhiềuvếtthương.Ôngđãcứuđượcngườianh.

Sau đó, Timôphan được dân thành Côranhtơ giao cho chỉ huyquânđội.Nắmđượcquyền lực,Timôphan có thamvọng trở thànhmộtkẻđộctài.Dầndần,hắnloạihếtnhữngngườitrungtrực,chémgiếtnhữngngườichốngđốivàhànhđộngnhưmộttênbạochúa. Timôlêôngkhuyêncananhthìanhkhôngnhữngkhôngnghe,lạicònchếnhạo. Mộthôm,Timôlêôngrủhaingườibạntâmphúcđếnthuyếtphụcanh. Anh cũng chẳng nghe, lại còn nổi nóng đe dọa cả ba người.

Nướcmắtlưngtròng,Timôlêôngravề,nhưnghaingườibạncủaôngđãtuốtgươmravàxôngvàochémchếtTimôphan.

Timôlêôngvìquyềnlợicủatổquốcđãđểchohaingườibạnxửtộingườianhđầythamvọng,tộilỗi.

68.QUÊNĐAUKHỔĐỂCỨUDÂN

Sau khi Timôphan bị chém chết, đa số nhân dân xứ Côranhtơmừnglàđãtrừđượcmộttênácôn,nhưngcómộtsốngườilạilênánTimôlêônglàđãgiếtanh.

KhiTimôlêôngvề thămmẹ, thìbàmẹđuổiđivàmắngnhiếc làđãgiếtconcảcủabà.

Đau khổ, ông về ẩn ởmột nơi thôn dã, không tiếp xúc với nhữngngườiđãcùngchiếnđấutrướckia.Tronghaimươinăm,ôngchỉlangthangởnhữngnơicôtịch.

SongxứXiraquidơởđảoXixinlànơimàchínhôngđãxâydựngnên,đươngởdướiquyềnđànápcủatênbạochúaĐơnítcon.NhândânXiraquidơnănnỉcầuxinTimôlêôngvềgiảiphóngchohọ.

Timôlêôngliềnchỉhuymộtđạoquânđếnđánhtênbạochúa.Đơnítconthua,ôngthatộichếtchoyvàchovềsốngởCôranhtơ.

Sau đó, khi quân xứ Cáctagiơ xâm chiếm đảo Xixin, Timôlêông lạiđánhtanđạoquânxâmlượcvàđuổichúngrakhỏiđảo.Trongđảo,còncókẻbạochúanào,Timôlêôngcũngdiệtbằnghết,rồitổchứclạiđờisốngchonhândânXiraquidơ,khiếnchođịaphươngnày trởthành phồn vinh. Nhưng những thành tích không làm giảm tínhkhiêmtốncủaông.

Saukhiđãhoànthànhnhiệmvụ,Timôlêôngđãxin từchức, trởvềsốngmộtcuộcđờigiảndị,đượcmọingườikínhmến.Lúcvềgià,ôngbịmù,nhưngôngvẫnđượcnhândânchămsócvàyêuquýđếnphútcuốicùng,vìhọcoiôngnhưmộtngườichacủahọ.

Timôlêônglàmộttronghaingười(*)mànhàviếtsửPluytáccơcoilàmẫumựcvềđạolívàđứchạnh.

69.CỨUNƯỚCTRÊNHẾT

PhuyriuýtCaminluýtlàmộtvịtướnggiỏiđánhđôngdẹpbắc,lậpđược nhiều chiến công rực rỡ, đếnmức người ta đã tặng cho cáidanhhiệuvẻvanglà“NgườisánglậpthứnhìcủaLaMã”.

Songvìmộtsựhiểu lầm,dânchúngđã lênánôngvàđòiđưaôngraxửtội.

Bựcmìnhvàđauxót,ôngtừgiãvợconvàbỏkinhthànhrađi,đếnsốngtạimiềnÁcđêaởbờbiểnphíatâynướcÝ,nhưmộtthườngdân. NhưngquânGôloađếnxâmchiếmLaMã.Saunhiềutrậnđánhácliệt,họvàođượcLaMã,tànsátnhândânvàvơvétcủacải.

Caminluýt trướccảnhnướcmấtnhàtan,khôngđành lòngngồiyênmộtchỗ.ÔngtậphợpthanhniênxứÁcđêavàhôhàohọđứnglênđuổiquânxâmlược. QuânGôloalụclọikhắpnơi,khuânvềrấtnhiềutàisảnvàthựcphẩm.HọđóngởcánhđồngchungquanhthànhCapitônvàchorằngngười LaMã không còn khả năng đánh đuổi họ, nên chủ quan cảngàyănuốngnosay. Đương đêm, giữa lúc họ ngủ say, Caminluýt cầmđầumột đội

quânthanhniên,tiếnvàodoanhtrạicủahọ.Ôngra lệnhchoquânlínhreohòầmĩvàthổikènvanglừng,khiếnquânGôloahoảngsợchạytánloạn,bịgiếthàngloạt.

Lúcđó, quânGôloa vẫn cònbaovây thànhCapitôn,Caminluýtđược nhân dân La Mã nhiệt liệt hoan nghênh, đemmột đội quânhùngmạnhvềgiảiphóngCapitôn.

Dân chúngđượcgiải phóng.Hồhởi đón chàongười anhhùngcứuquốcđãvìđấtnướcmàquênmốihậnthùxưa.

70.SỢCHÍNHQUYỀNHÀKHẮCHƠNSỢHỔ

KhổngTửduthuyếtsangTề,đingangquanúiTháiSơn,ngheaioántiếngkhóctừtrongrừngsâuvẳngtới.

KhổngTửnói:

–Tiếngkhóccủangườiđànbànàytanghenhưtrongnhàcótrùngtang!

NgườisaiTửCốngđếnhỏi.Ngườiphụnữvuốtnướcmắtthan:

–Ởđây lắmhổ.Bốchồngtôibịhổvồ,chồngtôicũngthácvềhổ,bâygiờcontôilạichếtvềhổnữa.Thảmlắmôngà!

TửCốngbảo:

– Thế sao bà không bỏ chỗ này ra ngoài xómđông đúc kia ởmàtránhnạn?

–Tuyvậy,ởđâycòncóthểsốngđược,chứởnhoàiấychínhsáchquantrênhàkhắctànbạokhôngsốngnổimớibỏvàođây–ngườiphụnữngậmngùi,kểlể.

TửCốngđemchuyệnthưalạivớiKhổngTử.

KhổngTửnóivớiđámmônsinh:

–Cácngươinhớlấy:chínhsáchcaitrịdânhàkhắckhốchạihơncảhổdữ!

71.CHỈCÓTHỂDỰAVÀOSỨCMÌNH

Trong thời ChiếnQuốc, nướcĐằng làmột nước nhỏ chen vàokhoảnggiữahainướcLớnlànướcTềvànướcSở.

VuaVănCôngnướcĐằngrấtlochotươnglainướcmình,mớihỏiýkiếnôngMạnhTử lànêndựavàonướcnào tronghainước lánggiềngấy.

MạnhTửtrảlời: –NếudựavàoTề,thìSởsẽtứcgiận;dựavàoSởthìTềsẽtứcgiận.Nênchỉcómộtcáchlàtựmìnhgiữlấymình.Xinnhàvuađàohàochosâu,xâythànhchocaovàphảilấyđượclòngdân,cùngtoàndângiữnước.Nếuxảyrabiếncốgìthìvualiềuchếtgiữnước,dâncũng liềuchếttheovua.Nhưthế làdựavào lòngdânmàgiữđượcnước!. Việcnàycũngxuấtpháttừtưtưởng“Dânviquý”củaMạnhTử.

72.BÉHẠTTIÊU

QuốcvươngđầutiêncủangườiDoTháilàXauynđánhnhauvớingườiPhilixtanh.

Haiđạoquâncủahaibênđóngcáchnhaumộtthunglũngnhỏ,mớichỉtheodõinhau,chưaxungtrận.

Trongbốnmươingày,sớmcũngnhưchiều,cứthấymộtlựcsĩtolớn,mặcmộtbộchiếnbàobằngsắt,hùngdũngđứngởthunglũngtháchthứcquânđộiDoTháivớinhữnglờingạomạn,thôbỉ,nhưngchưaaidámranghênhchiến.

Một hômmột thanh niên chăn cừu tên làĐavít được cha sai đemthứcănchobangườianhởtrongquânđộiDoThái.NghethấyGôliát(tênngườilựcsĩ)tháchthứclỗmãng,Đavíttứcquá,liềnđếnxinvuaXauynchorađánhnhauvớikẻláoxược.

Vuaphán:

–Cháu còn ít tuổi, làm saođịch nổimột kẻ to lớn và đã sành sỏitrongchiếnđấu?

Đavíttâurằng:

–Kẻhạthầntôiđãgiếtđượcnhữngconácthúđịnhănthịtcừucủaphụthân.Xinbệhạchophéphạthầnxửtộitêncuồngbạoấy.

–Vậythìcháucứđi,tacầuChúaphùhộchocháu.

Nhà vua trao cho Đavítmột chiến bào,mộtmũ sắt vàmột thanhgươm.Nhưngchàngthanhniênkhôngquendùngnhữngthứđó.Anhrabờsuốinhặtmấyviênđábỏvàocáibịanhvẫnđemtheocùngvớicáinávàcâygậy.

Anhrađứngtrướcmặtkẻkhiêukhích.Gôliátkêutolên:

–Thằngranhcon,màymuốnchếtư?

Đavít liềndùngnábắnmộtviênđávàogiữa tránGôliát.Tênhunghãnngãlănxuốngđất.Đavítchạy lại,giằngthanhkiếmvàkết liễuđờinó.QuânPhilixtanhthấyvậyhoảngsợchạytánloạn.NhữngbinhsĩDoTháiđuổitheovàgiếtrấtnhiều.

Từ đó Đavít đượcmọi người kính nể. Về sau, vua Xauyn gả côngchúavànhườngngôichochàng.

73.CONCHẲNGGIỐNGCHA

VuaĐavítcómộtngườiconlàÁpxalông.Khilớnlên,hoàngtửlàmộtthanhniênrấtđẹptrai:thânhìnhcânđối,bộmặtkhôingô,lạicómớtócdàivàrậmkhiếnhoàngtửlấylàmtựhào.

Càngngày,Ápxalông càng trởnênkiêungạovà thíchăn chơi.Chàngtụhọpmộtđámthanhniêncùngđammêtửusắc,ănsang,mặcđẹp,lạithíchtổchứcnhữngcuộcvuixaxỉ.Mỗilầnrakhỏicunglàcótiềnhôhậuủng,đemtheoxe,ngựađầyđường. BọnthanhniênduđãngđượcÁpxalôngchiềuchuộngnêncàngnghênhngang,hốnghách. Ít lâusauchúngnổi lêncướpngôivua.QuốcvươngĐavítphảichạytrốnrakhỏithànhGiêrudalem.Cáctướngtaliềntậphợpchungquanhnhàvuavàquyếttâmđánhbọnnổiloạn.Dướisựchỉhuycủabaviên tướng,đứngđầu là tướngGiôáp,quânđội tiến vào thành.NhàvuaĐavítđềnghịvớitướngtalàđừnggiếtđứaconbấthiếucủamình. Bọnquânnổi loanbịđánh tan tành.Ápxalôngcưỡimộtcon lachạytrốnvàorừngnhưngmớtócđẹpvàdàicủachàngvướngvàocànhmộtcâysổivàchàngbịtreolơlửngởgiữatrời. Mộtquânnhântrôngthấy,đếnbáochoGiôáp.Viêntướngnói: –Anhđãthấynóthế,saokhôngđâmchonóbỏmạng? Ngườilínhnói: –NhưngnhàvuađãđềnghịđừnggiếtcontraiNgườikiamà! Giôápliềnchạyđến,cầmlaođâmchếtÁpxalông.Thếlàhếtđờimộtđứconbấthiếu.

74.VỎQUÝTDÀYCÓMÓNGTAYNHỌN

Án Anh (tức Án Tử) là con một vị tướng nước Tề thời ChiếnQuốc,cóđạođứccaovàtàiứngđốigiỏi.

MộtlầnÁnAnhsangthămnướcSở.Trướckhiôngđến,vuaSởnóivớicậnthần:

–ÁnTửlàmộttayănnóigiỏicủanướcTề.Ysangđây,trẫmmuốnlàmnhục,cócáchgìkhông?

Mộtkẻcậnthầngópý:

–ĐợilúcÁnTửsangđây.Kẻhạthầnsẽchotróimộtngườidẫnđếntrướcmặtbệhạ.

–Đểlàmgì?

–ĐểgiảlàmmộtkẻngườinướcTềphạmtộiăntrộm.

KhiÁnanhđếnnơi,vuanướcSởđãitiệctrọngthể.Lúcđươnguốngrượuthìbọnlínhđiệumộtngườibịtróivào.VuaSởhỏi:

–Tênkiacótộigìmàphảitróithế?

Mộttênlínhthưa:

–TênnàylàmộtngườinướcTềphạmtộiăntrộm.

VuanướcSởmỉmcườichếnhạo,nóivớiÁnAnh:

–Ngườiquýquốchaytrộmcắpnhỉ!

ÁnAnhbìnhtĩnhtrảlời:

–ChúngtôithiếtnghĩcâyquýtmọcởđấtHoàiNamcóquảrấtngọt,nhưngđemsangtrồngởđấtHoàiBắcthìquảlạichua.Đólàdothủythổ khác nhaumà sinh ra thế. Người ở nước Tề chúng tôi khôngquentrộmcắp,nhưngsangnướcSởlạisinhraăntrộmcólẽcũnglàvìthủythổgiữabảnquốcvàquýquốckhácnhauchăng?

VuanướcSởđịnhlàmnhụcÁnAnh,ngờđâuchínhmìnhlạibịnhục!

75.AINGU

VuaTềHoànCôngđisăn,đuổitheomộtconhươu.Hươuchạyvàomột cáihang.Tronghangcómộtông lão.Hoàncônghỏiônglão:

–Hangnàylàhanggì?

–ThưalàhangNguCông. –Saolạiđặttênnhưthế? –Vìkẻhạthầnlàmộtngườingu,nênthiênhạđặtchohangcủahạthầnnhưthế. HoànCônghỏi:“Saongườitalạichoônglãolàngư?” Ônglão liềnkểrằngtrướcđâyôngcómộtconbòcáiđẻđượcmột con bê; khi bê con đã lớn, ông đem bán đi đểmuamột conngựaconvềnuôicùngconbòcái.Nhưngmộthômcómộttênthanhniênđếnlấylílàbòkhôngđẻđượcrangựa,nênlấyconngựađemđi.Ônglãochịumất,khôngsaocãiđược.Dođóngườichungquanhmới cho ông là ngu vàđặt chohang của ông cái tên là hangNguCông.

Về triều, Hoàn Công kể lại câu chuyện cho tướng quốc QuảnTrọngnghe.QuảnTrọngliềntâu:

–Nếucókẻngỗngượclấykhôngngựacủangườitanhưthếthìtứclàhìnhphápcủanướcnhàkhôngnghiêm.Đólàcáingucủakẻhạthầnnày.Vậyxinbệhạchochỉnhđốnlạichínhsự.

76.CẦUCHOBẠOCHÚASỐNGLÂU

NhândânxứXiraquidơchỉmongthoátđượccáiánhcủatênbạochúaĐơnít.

Song cómộtbàgià sángnào cũngđếnnhà thờ cầuxin choĐơnítđượctrườngthọ.

Biếttinấy,tênbạochúamờibàgiàvàocungđiệnvàhỏi:

-Vìcớgìbàlạicầuphúcchotrẫm?

Bàgiàđãthẳngthắntrảlời:

-Khitôicònnhỏ,nhândânđãkhổvìmộttênbạochúa.Tôiđãcầuxinchonóphảichết.Nhưngsaukhinóbịmộtngườihànhthích,kẻlênthaynólạitànbạogấpnhiềulần.Tôi lạinghĩrằngnếutênnàychếtnốt thìnhândânsẽ thoátcảnh lầmthan.Ngờđâusaukhinóquađời,nhàvuacướpngôivànhàvuahiệnđươnglàmchonhândâncựckhổhơntrước.Vìthế,tôinghĩrằngthàđểnhàvuatrịvìcònhơnlàchuốclấymộtkẻtànáchơnnhàvua.Chonêntôicầuchonhàvuasốnglâu.

Nghethế,tênĐơnítđànhphảichobàgiàravề.Songtênbạochúacàng ngày, càng lo sợ bị hành thích. Mỗi khi cần nói trước quầnchúng,Đơnítphảiđứngtrênmộtcáithápcaođểkhôngcungnỏnàobắntớiđược.

Đơnítđanghiđếnmức, chỉ cho congái cạomặt chohắnmà thôi.Nhưngkhiconhắnđãlớn,hắnkhôngchodùngdaocạomàchỉchohơlửađểrụngrâu,tóc.

Đơnít có hai vợ, nhưngmỗi khi đến phòng người nào thì Đơnít tựkhámxétkhắpnơi.Ngaycáigiườngnằmcũngđượcbaoquanhbằng

mộtcáihàosâuvàrộng;muốnbướclêngiườngphảiđiquamộtcáicầugỗcóthểkéolên.Trướckhiquacầu,tựhắnphảiđóngchặtcửa,chứkhôngtinmộttênlínhgácnào.

NhưvậyĐơníttrởthànhmộtngườicôđộc,sốngtrơtrọi,khôngthânđượcvớiai,khácgìtựgiammìnhtrongmộtnhàngục.

77.ĂNTHUỐCBẤTTỬMÀLẠICHẾTƯ

TrongthờiChiếnQuốc,cóngườiđemdângvuanướcSởmộtvịthuốcgọilàthuốcbấttử.

Khingườiấyđếncổnghoàngcung,viênquancoicổnghỏi: –Thuốcnàyănđượckhông? Ngườikiađáp: –Ănđược!

Thếlàviênquancoicổnggiậtlấyvịthuốcbỏngayvàomiệng. Việcấyđếntaivua,vuachogọiviênquancoicổngvàochầuvàralệnhchémđầu. Viênquanđậpđầuthưarằng: –Khithầnhỏingườidângthuốclàcóănđượckhông,ngườiấytrảlờilàănđược,nênthầnmớidámăn.Nhưngnóilàthuốcbấttử,

màthầnvừamớiănđãphảitộichết,thếthìcóphảilàthuốcbấttửđâu.Vậychínhngườidângthuốclừadốinhàvua.

VuaSởnghenóicólí,thatộichongườicoicổng.Chắcnhàvuacũngrútrađượcbàihọclàkhôngnêntinnhữngkẻxunịnh.

78.ĐỐIXỬVỚIBINHLÍNH

Alếchxăngluônluônnêugươngtốtchobinhsĩ.Trongcáccuộcchiến đấu, ông thân chinh ra trận, xông pha vào những nơi nguyhiểm.

Khibinhsĩbịnạnthìhếtlòngsănsóc:cólầnmộtngườilínhbịgấucắn,ôngâncầnhỏithămvàcámơnngườithầythuốcđãchữachongườilínhấy.

ĐốivớinhữngbinhsĩMaxêđoangiàyếuhaybịthương,ôngchovềquêvàralệnhchongườicầmquyềnnhiếpchínhởnhàphảiưuđãihọ: khi cóhộihè,phảimờihọđếndự, chohọđộimũhoavàxếpngồitrướcnhữngngườikhác.

Khinghexửkiệnthìchúýđếnlờikhaicủangườibịcáohơnlànghelờikếttộicủaquantòa.Kẻcótộimàthànhthựcthútộithìđượctha.Cólầnmộttênlínhtrốnnhiệmvụ,nhưngkhianhtathúnhậnlàvìmêmộtkĩnữ,thìđượcthatộivàchophépcướingườiấy.

Đốivới thươngbinh,Alếchxăng ra lệnhchămsócchuđáo.Concáinhữngngườitửtrậnđượchưởnglươngchođếnkhikhônlớn.

VìAlếchxăngđốixửtửtếvớibinhsĩ,nênmọingườikínhphụcôngvàsẵnsànghisinhvìông.

Đóchính làmột lído làmchođộiquâncủaAlếchxăngchiến thắngliêntiếp.

79.KHÔNGTHẮNGTRỘM

ĐạiquâncủaAlếchxăngtiếnđánhquânBaTư.MộtđêmtớimộtcánhđồngcóquânBaTưdàntrận,đuốcthắpsángrực,quânsĩđilạiồnào.

TướngsĩcủaAlếchxăngthấythế,chorằngđươngđêmmàđánhúpthìthắngdễdàng,liềnvàotâuvớinhàvuaxintậpkích.

Alếchxăng biết rằng đã đánh thì đánh ban ngày, giữa thanh thiênbạchnhật,choquânđịchthấyrằngquânmìnhthắnglànhờtàigiỏichứkhôngphảilànhờđêm,nênđãtrảlờitướngsĩmộtcâu:

-Takhôngthắngtrộm!

Trongchiếntranh,tậpkíchcũnglàmộtchiếnthuật,nhưngthờiấy,hai bên đánh nhau dàn trận trướcmặt nhau, thắng trận là do tàinăngvàlòngdũngcảm.

Viếtđếnđây,lạinhớđếncuộcchiếntranhnăm1745giữahainướcPhápvànướcAnh,cómộttrậnhaibêndànrasắpbắnnhau,thìviênvõquanPhápnói:"Cácônganh,xinmờicácôngbắntrước!".

Lờinóiđócònghilạisángngờitrongsáchsử!.

80.ĐỐIXỬVỚIĐỊCH

KhiAlếchxăngđemtoànquânsangđánhnướcBaTư,vuanướcnàylàĐariuýtbịthuaphảichạytrốn.

Alếchxăngcùngtướngsĩđuổitheotrongmườingày.Nhưngkhiđếnnơi,thìđượctinĐariuýtvừabịmộttênphảnbộilàBétxútámhại.

Nhìn thấyĐariuýtmáu chảyđầmđìa vàđươnghấphối,Alếchxăngchạy lạigần.Đariuýt than thở làchưakịp trảơnAlếchxăngđãhậuđãimẹ,vợvàconmình,rồitắtthở.

Mộtmặt,AlếchxăngchoquânđiđuổitheoBécxútđểtrịtội,mộtkháccởihoàngbàođắpchoĐariuýt,rồichoướpxácvàcửmộtđoànquânđemthithểvềkinhđôBaTư,làmlễtốngtánglongtrọng.

Mẹ,vợvàconcủaĐariuýtvôcùngcảmđộngvàbiếtơn.

Sau này, nghe tin Alếchxăng băng hà, bà mẹ của Đariuýt làXixigămbítkhócthanthảmthiếtnhưđốivớiconmình,rồibànhịnănđếnchết.

81.ĐÁNHTHÌĐÁNHNHƯNGHÃYNGHETÔIĐÃ

Vua Ba Tư là Xécxét đemmột đạo quân hùng hậu sang xâmchiếmHiLạp.KhiđộiquânấytiếnvàothànhAten,người lãnhđạothànhlàtướngTêmixtôclơthấyrằngkhôngthểchốnglạiđạoquântolớnấy.ÔngkhuyêndânchúngthànhAtenbỏthành,xuốngcácchiếnthuyềnđểchiếnđấutrênbiển.Ôngtổchứcchophụnữ,trẻemvàcáccụgiàsơtánsangtỉnhTờrêden.Cònnhữngtraitrángđềuxungvàođộithủyquân,dướiquyềnTêmixtôclơ.

Songhồiđó,cáclựclượnghảiquâncủacảnướcHiLạpởdướiquyềnđiềukhiểncủa tướngOribiát làngườixứXpáctơ.ĐềcứuvãnAten,TêmixtôclơxđànhphảichịusựchỉhuycủaOribiát.

OribiátquyếtđịnhbỏđảoXalaminởphía tâymiềnÁttíchđểrútvềthànhCôranhtơ.Têmixtôclơcươngquyếtphảnđốiquyếtđịnhđó,vìtheo ý ông phải chống với hải thuyền Ba Tư ở eo biển giữa đảoXalaminvàvùngÁttích, làmchođạoquânto lớncủaXécxétkhôngthểhoạtđộngđượcởmiềnhẹpấy.

Cuộc tranh cãi giữa Oribiát và Têmixtôclơ rất mãnh liệt, đến mứcOribiátnổinóng,giơgậychỉhuyđịnhđánhTêmixtôclơ.

ViêntướngAtenvẫnbìnhtĩnhnói:

-Đánhthìđánh,nhưnghãynghetôiđã!

Ngạc nhiên trước sự gan góc của Têmixtôclơ, Oribiát phải nghe.Têmixtôclơđãthuyếtphụcđược.

Quảnhiên,đạoquâncủaXécxétđãbịđánhtantànhởđảoXalamin.NhờđóAtenđượcgiảiphóng.

82.MỘTÔNGQUANTHANHLIÊM

ThờinhàHán, cómộtôngquannổi tiếng là thanh liêm.Đó làôngDươngChấn.

ÔngđượcbổlàtháithúquậnĐôngLai.KhiđiquahuyệnXươngẤp,viên trihuyện làVươngMật trướckiađãnhờôngđềbạt,xinđượcyếtkiếnvànhânđêmkhuya,đưamộtsốvàngbiếuông.

ÔngDươngChấnnói:Trướckia,biếtônglàngườicókhảnăng,nênmớiđềbạtông.Aingờôngkhônghiểutôi,lạiđemvàngtặngtôi,tôikhôngnhậnđâu.

VươngMậtthưa:

-Xinquanlớnnhậncho.Bâygiờđêmkhuya,khôngcóaibiết.

DươngChấncườinói:

-Trờibiết,đấtbiết,ôngbiết,tôibiết,saolạibảolàkhôngaibiết!

VươngMậtxấuhổ,lủithủiđemvàngravề.

83.HAITHỨCỦABÁU

TrongthờiXuânThu,ởnướcTốngcómộtôngquannổitiếnglàthanhliêm.ĐólàôngTửHãn.

Ởđịaphươngôngcaitrị,cómộtngườiđàođượcviênngọcquý.

NgườiđóđemngọcbiếuTửHãnvànóirằng:

-Tôi tìmđượcviênngọcnày,hỏingười thợngọcđượcbiết là củabáu.Tôixindângquanlớn.

TửHãncảmơnvànói:

-Viênngọcanhtìmđượclàcủabáucủaanh.Nhưnglòngthanhliêmlạilàcủabáucủatôi.Nếutôinhậnngọccủaanhthìhaitađềumấtcủabáu.

Rồi ông khuyên người đó đemngọc về bán đi để làm giàu. Ngườibiếungọclạytạravề,trongbụngthầmkhenmộtvịquanliêmkhiết.

84.KHÔNGNHẬNCÁTỨCLÀCÓCÁĂNLÂUDÀI

VềthờiChiếnQuốc,mộtngườilàmtướngnướcLỗ,tênlàCôngNghiHưu,rấtthíchăncá.

Mộthôm,cóngườibiếttínhông,đemcáđếnbiếuông.Ngườiấynàithếnào,ôngcũngkhôngnhận.

Khingườiấyđãđemcáravề,ngườiemônghỏiông:

- Anh vốn thích ăn cá, người ta đem cá đến biếu, sao anh khôngnhận?

CôngNghiHưuđáp:

-Họtựnhiênđembiếumìnhcá,chắclàcóýmuốnnhờvảgìmình.Nếu tôinhận thìsaunàyphảigiúpngười ta.Giúpngười tamàtráiphépnước,thìsẽmấtchức.Màđãmấtchứcthìkhôngnhữngchẳngcóaibiếucánữa,màngaymuacámàăncũngchẳngcókhảnăng.Chibằngkhôngnhậncábiếuthìcòncócáănlâudài!

Âucũnglàmộtbàihọchaychonhữngkẻhayănhốilộ.

85.NGƯỜITÙĐƯỢCKÍNHTRỌNG

TrongthờiXuânThu,mộtngườinướcSở tên làChungNghibịbắtbỏtùởnướcTấn.

MộthômvuanướcTấnlàCảnhCôngchodẫnngườitùđóđếntrướcmặtvàhỏi:

–Ôngchaanhxưanaylàmnghềgì? –Ôngchatôixưanaylàmnhạcquan. –Vậyanhcóbiếtnhạckhông? –Tôivẫngiữnghềcủaôngcha. CảnhCôngchođưaramộtcâyđàncầmvũbảoChungNghigảymộtkhúc. ChungNghitấumộtbảnnhạcnướcSở. CảnhCônglạihỏi:

–Vuanướcanhlàngườithếnào?

–Tôitàihèn,tríkém,saobiếtđượcđứccaocủavuanướctôi.

KhiCảnhCôngkểlạicuộcđốithoạinàychomộtcậnthần,ôngnàyphântích:

–TêntùnướcSởnàygiữđượcnghiệpnhàlàngườikhôngquêngốc;chơinhạcvẫntấunhạcnướcSở, tức làkhôngquênnước;khihỏi đến vuanướcSở, tuynói khôngbiết gì, nhưngvẫn tôn làđứccao,như thế là vẫngiữđược lòng tônquân.Vậyngười ấy thực làmộtngườiquântử. CảnhCôngcholờinóiđócólí,nênhậuđãiChungNghivàchođưavềnướcSởđểđặtmốihòahiếugiữahainước.

86.CHỐNGXAXỈ

SaukhichiếmđượcnướcBaTư,cáctướngtacủaAlếchxăngởtrongnhữnglâuđàilộnglẫy,cónhữngkhotàngđầyắpvàngngọc,sinhrahammêmộtcuộcsốngxaxỉ:thíchăncủangonvậtlạ,thíchmặcgấmvóc,lụalà;cókẻdùngđinhbằngbạcđónggiày;cóngườisaiquânsangtậnAiCậplấycátvềrảisân;cóngườitắmrửabằngnhữngnướchoathơmquý,điđâucũngđemtheotôitớhầuhạ… Thấythế,Alếchxăngrấtbuồn. Một hôm, ông tập họp các tướng sĩ lại để hiểu dụ. Ông nói:“Trẫmthấycácngươi thamgianhiềutrậnđánhvấtvả,cũngmuốncácngươiđượcnghỉngơi.Nhưngcácngươiđãhammêhưởng lạc.CácngươihãysosánhcuộcsốngởnướctavớicáchănởcủangườiBaTư,cácngươisẽthấyrằngvìưacuộcsốngxaxỉmàhọbuộcmìnhvàovòngnôlệ.Khôngcógìxứngđángvớicácbậcvuachúalànétcầnlao…Cácngươinênnhớrằngmuốnđượchưởngcuộcsốnghạnhphúclâudàithìchớnênbắtchướckẻbại!”.

87.TRỪBỌNMÊTÍNHẠIDÂN

Đời nhà Hán, trong một huyện ở tỉnh hà Nam (Trung Quốc)nhữngngườimêtínchorằnghằngnămphảinémxuốngsôngmộtthiếunữđểlàmvợchothầnHàbáthìdânmớiyên.

KhiôngTâyMônBáođượccửđếnlàmquancaitrịởhuyệnấy,ôngmuốntrừbọnmêtínhạidân.

Đếnngày các hào trưởng tổ chức lễ cưới choHà bá, ôngđếnnơi,nhậnlàmchủlễ.Bọnđồngcốtđưamộtngườicongáiđến.Ôngnói:“Ngườithiếunữnàyxấulắm,khôngđánglàmvợHàbá.Tanhờmột ôngđồng xuống trình với hà bá là để tìmmột người đẹp, xinhoãn lại hômkhác”. Rồi lập tức ông sai lính khiêngmột ôngđồngquẳngxuốngsông. Một lúc sau, ông nói: “Sao lâu thế?” Rồi ông bảomột bà cốtxuốngnóigiúp,vàtứcthìsailínhvứtmộtbàcốtxuốngsông. Ôngđịnh cửbọnhào trưởng xuống tìmhiểu tin tức.Nhưngainấyđều runnhưcầy sấy, van lạyxin thôi vàhứa từđấykhông tổchứclễcướichoHàbánữa. Ông Tây Môn báo đã hi sinh hai tên đồng cốt quàng xiên đểchấmdứtmộttệnạnmêtínhạidânhằngnăm.

88.KHÔNGTINTƯỚNGSỐNỮA

VuaVũĐếnhàHánmộthômnóivớitriềuthần:

– Trẫm xem trong sách tướng số thấy nói: “Người nào nhântrungdàimộttấcthìsốnglâumộttrămtuổi”. Nghethế,ôngĐôngPhươngSóc,ngườinổi tiếngkhôihàicườisằngsặc.Cácquancholàvôlễđốivớichúathượng. ĐôngPhươngSócquỳtâu: –Muôntâubệhạ,kẻhạthầnđâudámmạnthượng,nhưngnghĩđếnôngBànhtổmặtdàimàkhôngthểnhịncười. Vuahỏi: –VìsaoôngBànhtổmặtlạidài? –ThưatheotụctruyềnthìôngBànhtổsốngtámtrămtuổi,nếucâutrongsáchtướngsốlàđúngthìnhântrungcủaôngBànhtổdàitámtấc,nhưthếthìmặtcủaôngphảidàiđếnmộttrượng!

VũĐếnghenóibậtcườivàthatộichoĐôngPhươngSóc.Nhàvuacũngthấyrằngsáchtướngsốkhôngđángtin.

89.TÔTẦNDẠYKHÉO

TrongthờiChiếnquốccómộtnhàduthuyếtgiỏilàTôtần.

CólầnôngsangnướcSở,phảichầuchựcbangàymớiđượcvàoyếtkiếnvuaSở.

Trìnhbàyxongýkiếncủamình.Tôtầnxincáobiệt.

VuaSởnói:

-Tiênsinhđãkhôngquảnxaxôiđếnthămquảnhân,saokhôngchịuởlại?

TôTầnchậmrãithưa:

- Tôi thấy ở quí quốc thức ăn đắt hơn ngọc, củi đắt hơn quế, cácquan thì khó thấynhưma,cònnhàvua thì khóđượcyếtkiếnnhưtrời.Vậybệhạmuốnbắt tôiở lạiđểănngọc, thổiquếnhờmađểthấytrờihaysao?

SởVươngngượngngùngxinlỗi.

Nhữngngườiquyềnquýngàynaycórútrađượcbàihọcnàokhông?

90.CANKHÉO

Tề Cảnh Công có con ngựa quý, vẫn giao chomột chức quannhỏchămsóc.Mộthômtựnhiênconngựa lănrachết.CảnhCôngtứcquá,ralệnhphanhthâyngườinuôingựa.

LúcđóÁnAnhngồichầuvàxinthưa.CảnhCôngchonói.

ÁnAnhtâu: –Tênphạmnàychưabiếtrõtội,màphảichịuchếtthìvẫntưởnglàoan,xinbệhạchophéphạthầnkểrõtộicủanó. ThếrồiÁnAnhnóivớingườicoingựa: –Nhàngườicóbatộiđángchết:Nuôingựacủađứcvuamàđểngựachếtlàmộttộiđángchết.Lạiđểchếtconngựamàvuaquýlàhaitộiđángchết.nayvìconngựaquýmànhàvuaphảiralệnhgiếtngười,đểtrămhọnghethấyaicũngoánvua,cácnướcnghethấysẽkhôngcòn trọngvua, vì nhàngươiđể chếtngựamàdângianoángiậnnhàvua,cácnướcngoàicóbụngcoinhẹnướcta,đólàbatộiđángchết,ngươihiểuchưa? CảnhCôngnghenhững lời ấy cũng tỉnhngộ ra và sai tha chongườichănngựa,

91.LỜIKHENCÓSỨCTHUYẾTPHỤC

SáchÁn tửXuân thu cóghimột lời nói củaÁnAnhđã có sứcthuyếtphụcmộtôngvuatựái.

ÔngvuađólàTềCảnhCôngcótínhnghiệnrượu,nhiềukhisayluônmấyngàyđêm,khônglogìđếntriềuchính.

Một ông quan trung hậu là Huyền Chương dũng cảm khuyên nhàvua:

-Hạthầnxincanbệhạkhôngnênsaysưanữa.Nếubệhạkhôngnghe,hạthầnxintựtận.

NgaylúcấyÁnAnhvàochầu,CảnhCôngnói:

-HuyềnChươngkhuyêntrẫmbỏrượu.Nếutrẫmnghetheothìhóaratrẫmnon,màkhôngnghethìHuyềnChươngtựsát,kểcũngđángtiếc.

ÁnAnhliềnthưa:

-MaythaychoHuyềnChươnggặpđượcbệhạ,nếulạinhờvuaKiệt,vuaTrụthìchếtmất!.

CảnhCôngnghenói,tỉnhngộ,nghetheolờicancủaHuyềnCaomàchừarượu.

Mộtlờinóikhéođãcứuđượcbạnđồngliêuvàđãcanngănđượcnhàvua.

92.SỞVƯƠNGMẤTCUNG

Một hôm, Sở Cung Vương cùng với triều thần đi săn, nhưngtrongkhiđiđườngđánhrơimấtcáicunglúcnàokhôngbiết.Khipháthiệnmấtcung,cácquannhốnnháođitìm.CunVươngnói:

–Tìmlàmgìnữa!VuanướcSởmấtcung,ngườinướcSởsẽbắtđượccung,thìcóthiệtgì!

Khổng Tử nghe chuyện cho rằng cái quan niệm của Sở CungVươngcònhẹpvàphátbiểurằng: –Saokhôngnói:Mộtconngườiđánhmấtcung,mộtconngườikhácnhặcđướccungthìcóthiệtgì? Ôi!Cáitưtưởngđạiđồngđóbiếtbaogiờmớithựchiệnđược?

93.NGƯỜICHĂNCỪUQUÂNTỬ

TrongthờinhàHán,cómộtngườinôngdântỉnhHàNam(TrungQuốc)chămnghềlàmruộngvàchăncừu,tênlàBốcThức.

Chamẹmấtsớm,BốcThứcphảinuôimộtngườiem.Khingườiemlớnlên,ôngchoemtấtcảgiatài,nhàcửa,vườnruộng,chỉgiữmộtsốcừu.

Ôngvàonúichăncừu,trongmườinămtrời,sốcừutăngrấtnhanh.Thứccótiềnmuaruộngvườn,xâynhàcửa.Tráilại,ngườiemvìlườibiếngvàăntiêuxaxỉ,nênđãbánhếtsảnnghiệp.Thứclạichiagiatàichoemđếnmấylần.

Hồi đó, vì nạn lụt, nhân dân trong nước đói khổ, lại thêm có nạnngườiHungnôsangxâmlăng.VuanhàHán,mộtmặtphải locungcấplươngthựcchodânnghèo,mặtkhácphảichoquanquânrabiênthùychiếnđấuvớikẻxâmlược.

Thấythế,BốcThứcdângthưxinnộpmộtnửagiasảnchoquanlạiđịcphương,đểđónggópvàoviệccứunước.

Nghĩacửđóđếntaivua.NhàvuachosứgiảđếnhỏiThức:

-Cómuốnđượclàmquankhông?

-Từnhỏtôichỉbiếtviệcchănnuôi,khôngquenlàmquan,nênkhôngmuốnlàmquan.

-Trongnhàcóđiềugìoanứcmuốnbàytỏkhông?

-Tôivốnkhôngtranhgiànhgìvớiai, trongthônxóm,tôisẵnsànggiúpđỡnhữngngườinghèo;nếucóaihưhỏngthìtôikhuyênbảo,mọingườiđềunghelờitôi.Vìthếtôichẳngcóđiềugìoanứccả.

-Vậyôngmuốngì?

-Hiệncógiặcởbiêngiới.Ngườicótàinăngthìphảirađigiếtgiặc,ngườicócủathìphảigópphầnvàoviệcđuổigiặcngoạixâm.

Sứgiảvềkểlạichonhàvua.VuaHánVũĐếphảikhenngườichăncừuđólàngườiquântử.

94.VÌNƯỚCNHÀCHỊUKHUẤT

Vào thế kỉ thứ III trướcCôngnguyên, nướcTriệu cómột viêntướnggiỏitênlàLiêmPha.Vìcócônglớntrongviệcdẹpgiặc,đượcvuaHuệVănphongchứcThượngkhanh,nổi tiếngởcácnướcchưhầu.

LúcbấygiờnướcTriệulàmộtnướcnhỏsovớinướcTần.VuaChiêuVươngnướcTầnmuốnépnướcTriệuphảihiếndângmộtviênngọcquý,hứalàsẽđổimườilămthành.

KhiLạnTươngNhưđemngọcsangTần,thìquảvuaTầnmuốn lấyngọcmàkhôngnóigìđếnviệcđổithành.

Bằngtàibiếnbáovàchícươngquyếtcủamình,LạnTươngNhưđãlấylạiđượcngọcmàvuaTầnphảiphụctài.

KhiLạnTươngNhưvề,vuaTriệukhenlàmộtsứthầngiỏivàphonglàmThượngđạiphu.

Lầnthứhai,LạnTươngNhưlạicócônglớntrongviệcứngđối,khiếnvuaTầnkhôngthểlàmnhụcvuaTriệu.

VìthếvuaTriệuphongchoLạnTươngNhưlàThượngkhanh,ởđịavịcaohơnLiêmPha.

LiêmPhatứcbựcnóivớimônhạ:

–Talàmộtvịtướnglậpđượccôngto.CònLạnTươngNhưchỉnhờmiệnglưỡimàđượcnhàvuaphongchochứcởtrênta.Taquyếtlàmnhụcôngta.

TươngNhưbiết tin ấy, hết sức tránhmặt LiêmPha.Một hômgặpLiêmPha,TươngNhưlẩnđi.Nhữngngườimônhạtráchông,ôngđã

trảlời:

–OainhưvuaTầnmàTươngNhưnàycòndámgầmthétgiữatriềuđình,hálạisợLiêmPhasao!NhưngnướcTầnmạnhmàkhôngdámđemquânsangđánhnướcTriệucủata làvìcóLiêmPhavàcóta.Nayhaiconhổcắnnhauthìthếnàocũngmấtmột.Vìviệcnước,taphảigácthùriêng.

LiêmPhanghetinấy,bènđếnnhàTươngNhưtạtội.

Từđó,haingườithânthiết,thềsốngchếtcónhau.

95.NGƯỜILÁITRÂUYÊUNƯỚC

Huyền Cao làmột người lái trâu ở nước Trịnh,một nước nhỏtrongĐôngChuliệtquốc.Lúcđó,cáccôngtửconcácquantonhàChuthườngchơitrâu:Nhữngcontrâutobéo,lôngmượtthìđắtmấycụngmua.HuyềnCaothườngđemtrâusangbán,đượclãirấtnhiềuvàrấtgiàucó.

Mộthômôngđươngdắttrâuđi,thìgặpmộtngườibạncũ.Ngườibạnnàybáo choHuyền caomột tin quan trọng, là nướcTần,mộtnướclớn,đãsaimộtđạoquânhùnghậusangđánhúpnướcTrịnhđểthôntính. HuyềnCaosửngsốt,nóirằng:

–NướcTrịnhlàTổquốcta.Naynướcsắpcónạnngoạixâmmàkhôngcứuthìcònmặtmũinàotrởvề! ÔngliềnmộtmặtchongườiphibáokhẩncấpvềnướcTrịnhđểphòngbị,mặtkhác,ôngchọnmộtđàntrâubéorồingồixetiếnđónquânTần. KhigặptiềnđộiquânTần,HuyềnCaonói: – Tôi là sứ thần nước Trịnh, xin được yết kiến tướng quânnguyênsoái.

QuânsĩbáovớitướngTầnlàMạnhMinh.MạnhMinhngạcnhiên,khônghiểuvìsaonướcTrịnhlạibiếtquânTầnđươngtiếnsangđánh.

MạnhMinhchophépsứthầnnướcTrịnhvàoyếtkiến.

HuyềnCaolàmnhưphụngmệnhvuaTrịnhđếnđónquânTầnvàthưarằng: –Chúa công chúng tôi nghe tin tướng quân đemquân đi quatiểuquốc chúng tôi, nên sai tôimangdâng lễmọnđể tướngquânkhaoquân. MạnhMinhhỏi: –VuanướcTrịnhsainhàngươiđếngặpta,saokhôngcóquốcthư? HuyềnCaođáp: –Chúacôngtôinghetintướngquântiếnquângấplắm,nếusửaquốc thư thìkhôngkịpnghênhtiếp,nên truyềnmiệngcho tôiđemtrâuđếndâng,xintướngquânlượngtìnhmàthứcho. MạnhMinh nhận lễ và choHuyền Cao về, gửi lời cám ơn vuaTrịnh,rồiralệnhchuyểnquânsangđánhmộtnướcnhỏkhác.

Như thế làmộtngười lái trâu, tuyvẫnnghĩđếnviệc làmgiàu,nhưngvẫncótinhthầnyêunướcthiếttha.

96.DÙNGĐÀNKHUYÊNVUA

UyVươngnướcTềtrongĐôngChuliệtquốc,từkhilênngôivua,chỉhammêtửusắcvàthíchđànđịch,khôngloviệctrịnước.Quầnthầnkhôngdámkhuyêncan,cácsĩphuthìlolắng.

MộthômcómộtdanhcầmtênlàTrâuKịxinvàoyếtkiến.

UyVươngmuốnngheđàn,chovàochầuvàsaingườiđưaracâyđàncầm. TrâuKịngồitrướcmặtvua,lêndâyđàn,nhưngkhônggảy. UyVươngnói: –Trẫmnghenóilàtiênsinhgiỏiđàncầm.Naytiênsinhlêndâyrồi,saokhônggẩy? TrâuKịđặtcâyđànxuống,tâu: –Kẻhạthầnbiếtlàbiếtcầmlí,chứgảyđàn,thìnhạccôngnàomàchẳnglàmđược.

–Cầmlílàthếnào?

–Tâubệhạ,cầmlídạychongườitatránhdâmtàvàgiữchínhđạo.Cổnhânđặtracâyđàncầmcóývíđànvàdâytượngtrưngchovuavàdân.Vuatôitươngđắcthìchínhlệnhmớihòahợp.Hạthầngẩyđàn, tức là làmchođànvàdâyănkhớpvớinhau,chẳngkhácnàonhưbệhạtrịnước.Kẻhạthầnômđànmàkhônggẩythìcũngnhưbệhạchẳngtrịdân.Hạthầnkhônggẩyđàn,bệhạchẳngthỏalòng,thìkhibệhạkhôngloviệcquốcchính,thầndânsẽnghĩsao?

UyVươngnghenói,hiểuđượcthâmýcủaTrâuKị,nênlưuTrâuKịlạitrongtriềuđểcùngbànviệcnước,dùngngườicótàinăng,trừbọngiannịnh,đồngthờichoquânsĩluyệntậpđểgiữgìnbờcõi. TừđóUyVươngnướcTềtrởnênmộtôngvuacầnmẫn,khiếnchocácnướcchungquanhphảikínhnể.

97.NUỐTTHANĐỂTRẢTHÙCHOCHỦ

Dự Nhượng làmột tướng tâm phúc của Trí Bá nước Tấn thờiĐôngChuliệtquốc.

Trongkhitranhgiànhquyềnlựcvớibahọ:Triệu,Hàn,Ngụy,TríBáđãthắnglợi.Nhưngvìchủquankhinhđịchmàbịbắtvàbịgiết. DựNhượngquyếttâmbáothùchochủ.Nhưngvìthếcô,nênđổihọtên,giảlàmkẻtùphạm,làmcôngviệcphụcdịchtrongdinhcủaTriệuVõTuất,ngườiđãralệnhgiếtTríBá. DựNhượnggiắtmột condaonhọn vào lưng, lẻn vàonhà tiêucủaVõTuất,địnhhànhthích.Nhưngbịlộ,bịđiệuđếntrướcmặtviêntướnghọTriệu. VõTuấthỏi: –Nhàngườigiắtcondaonhọnlàmgì? DựNhượngthẳngthắntrảlời: –TôilàbềtôicủaTríBá,quyếtvìchủmàbáothù.

VõTuấtkhenlàngườinghĩakhívàthatội.

DựNhượngvềnhà,vợkhuyênnênlàmtôihọTriệu.Ôngbỏnhàrađi.Muốnđểngườitakhôngnhậnđượcmình,DựNhượngcạosạchrâuvà lôngmày, rồi lấy sơnbôi vàomặt,giả làmngườihủi,đi ănmàyởchợ.

Ngườivợtìmchồng,rađếnchợ,nghetiếngngườiănmày,chịtanghĩ đúng là tiếng chồngmình. Nhưng khi nhìnmặt thì chị khôngnhậnravàbỏvề. Dự Nhượng muốn cho giọng khác đi, đã nuốt than cho khảntiếng,rồitiếptụcđiănxin. Một hôm biết rằng Triệu Võ Tuất sẽ đi qua một cái cầu, DựNhượngthủmộtcondao,nằmởdướicầu,địnhkhiVõTuấtđiquathìxônglênchém.Nhưngbịquânlínhpháthiện,dẫnđếntrướcmặttướnghọTriệu. VõTuấtmắngrằng: –Khitrướctađãthachonhàngươi,nhàngươivẫncứmuốnhạitalàtạilàmsao? DựNhượngtrảlời:

–Ta làmtôihọTrí,TríBánhườngcơmsẻáocho ta,đãi ta làquốcsĩ,taphảilấytưcáchlàquốcsĩmàxửlại.

VõTuấtnói:

–Nhàngươiquyếtchíhạita,takhôngthểthalầnnữa.

Nóixong,cởi thanhgươmđươngđeođưachoDựNhượng.DựNhượngnói:“Kẻtrungthầnkhôngsợchếtvìchínhnghĩa”,rồitựđâmcổmàchết.

Vềsau,dânđịaphươngđổitêncầulà“DựNhượngKiều”.

98.THATHỨCHOTÊNPHẢNBỘI

ĐiônglàhọctròcủatriếtgiaPlatông,đãtừngtheothầyhọcđạoởhọcđườngAcađêmi.Điônglàmộtngườicólượngcảbaodung.

SongĐiônglạilàemvợcủatênbạochúaĐơnítcha.

Saukhitênbạochúanàychết,concủaylàĐơnítconlàmộtkẻtừbé không được học hành gì, vì cha hắn sợ hắn giỏi sẽ cướp ngôi.Điôngmuốngiúptênbạochúatrẻnàytrởthànhmộtngườitốt:mộtmặtôngkhuyênnhủĐơnítconlấyđứcmàtrịdân,mặtkhácôngyêucầumờiPlatôngđếndạybảo.

NhưngnhữngkẻcậnthầnghenghétvớiĐiôngvàPlatông,xúcxiểmĐơnítkhôngnêntinởĐiôngvàPlatông.ChúnglạibịachuyệnkhiếntênbạochúatrẻnghingờĐiôngvàđầyôngrakhỏiđảoXixin.

ĐiôngsangHiLạp,đếnthànhquốcXpáctơ.Đếnđâu,ôngcũngđượcngườitaquýmếnvìđạođứccaocảcủaông.

Tênbạochúa,saumộtthờigian,lạiđuổicảPlatôngđi.BạnbècủaĐiông khuyên ông về giải phóng đảo Xixin. Họ thành lậpmột đạoquânhùngmạnhđặtdướiquyềnchỉhuycủaĐiông.

ĐạoquânnàyđổbộvàođảoXixintrongkhiĐơnítconởtrongnộiđịanước Ý. Điông tiến quân vào thành Xiraquidơ, được nhân dân đónchàonồngnhiệt.

Bảyngàysau,ĐơníttrởvềđảoXixin,chongườiđếnbáovớiĐiônglàđồngýbỏquyềnbạochúa.ĐiôngbằnglòngvàtỏrasẵnsànggiúpđỡĐơnít.

Nhưngchẳngquachỉlàmộtsựlừabịp:ĐươngđêmĐơníttiếnquânvào thànhXiraquidơ.Tuybịđánhbấtngờ,đạoquâncủaĐiôngđã

chiếnđấudũngcảmvàquânlínhcủaĐơnítchếtnhưrạ.

Lúcđócómộtviêntướngbịđiđàyđãđượctrởvề, tên làHêraclít.Hêraclít tỏ lòngphụcĐiông,nênôngđã cửy làm thủy sưđôđốc.Ngoàimặt,HêraclítravẻkínhphụcĐiông,nhưngngấmngầmtuyêntruyềntrongdânXiraquidơlàĐiôngdựavàoquânđộingoạibang(vìhọlàngườiHiLạp)đểthiếtlậplạichếđộbạochúa.HêraclíttìmmọicáchnóixấuĐiôngvàquânđộicủaônglàngườiHiLạp.Đồngthời,dùngcáchmịdân,xúigiụcdânchúngchốnglạinhữngngườilínhHiLạp. Khi quân dân thành Xiraquidơ xông vào đánh quân Hi Lạp,ĐiôngkhôngmuốnchốnglạinhândâncủaTổquốcmình,đànhrútquânkhỏithànhXiraquidơ.

Nhân dịp ấy, Đơnít đem quân vào phá thành Xiraquidơ, nhiều nhàcửa tannát,nhândânhãihùng.Lúcđónhiềungườinghĩđếnmộtbậcanhhùngcóthểcứuvãntìnhthế,nhưngainấyđềungạingùng,vìxấuhổđãđốixửtệbạcvớingườiấy.NhưngkhimộtngườinóilênlàphảimờiĐiôngvềthìtoànthểnhândânđềuhoanhô.Điôngđồngýtrởvề.

KhinghetinĐiôngchuẩnbịtrởvềcứunhândânXiraquidơ,tênbạochúaĐơnítđốtpháthànhtrì.

Điông và quân đội trở về, nhân dân ùa ra đón tiếp, còn quân củaĐơnítchạytánloạn.Điôngralệnhchobinhlínhđidậptắtcácđámcháy.

Hêraclít liềnxinramắtĐiôngvànhậntội.CácchiếnhữucủaĐiôngmuốn xử tội tên phản bội.Điông nói với họ: "Khi tôi ở học đườngAcađêmi, tôi đã họcđượcđức tínhdẹp sựnóngnảy và lòng thamvọng,nênrộnglượngthathứnhữngkẻđịnhhạimình."

Sauđó,ĐiôngthabổngchoHêraclít,lạichoychỉhuylínhhảiquân.

Songchứngnàovẫngiữtậtấy,HêraclítmộtmặttuyêntruyềntrongquânlínhchốngĐiông,mặtkhácbímậtliênminhvớiĐơnítđểđánhbạiĐiông.

NhânkhinhândânthànhXiraquidơbịnạnđóiđedọa,lạicónhữngcuộcnổiloạnởtrongthành,HêraclítđemquânvềđểđánhđổĐiông.NhưngchínhquânbảnbộcủaHêraclítđãnổilênchốnglạinênmưugiancủahắnkhôngthành.

Nhiều lầnHêraclít,vì thamvọngđãchốngđốiĐiông,nhưngkhôngđạtmụcđíchđêhèncủanó.

CácchiếnhữucủaĐiôngkhuyênôngphảitrịtộiHêraclít,nhưngôngvẫnkhôngnghe.

MộthômHêraclítđangởtrongnhà,nhữngngườibạncủaĐiôngđộtnhậpvàkếtthúccuộcđờitênphảnbội.

Đượctin,Điôngđãchotổchứclễantángtrọngthểvàthânchinhđiđưađám.

Nhân dân Xiraquidơ đều ngạc nhiên trước thái độ bao dung củaĐiông.

99.MẤTLÒNGDÂNTHÌMẤTNƯỚC

TrongthờiXuânThuchiếnquốc,lịchsửTrungHoalàlịchsửcácnướctranhgiànhđấtđaicủanhauvàgâychiếnsựliênmiên.

VuaTrangVươngnướcSở,thấynướcTrầnbénhỏmuốnđemquânsangcướp,mớichongườiđidòxéttìnhthế.

Ngườiđithămdòvề,thưa:

-KhôngnênđánhnướcTrần.

-Vìsao?

-NướcTrầnkhotàngđầyắplạicóthànhcao,hàosâu,đánhlàmsaođược!

TrongsốtriềuthầncủaSởTrangVươngcóNinhQuốclàngườimưutrí.NinhQuốcthưa:

-Nhưthế,bệhạcàngnênđánhnướcTrần.

-Vìsao?

-Vìnướcnhỏmàkhotàngđầyắpthìchắclàdânchúngphảiđónggópthuếmárấtnặng,tấtnhiênoántráchâmthầm.Thànhcao,hàosâulàdonhândânphảibỏbaocôngsứcxây,đào,phụcdịchthìdânkiệtsức.Nếutađemquânđếnđánh,chắc làdânchúngchẳngcònủnghộcáichínhquyềnđãmấtlòngdân.

Quảnhiên,khiquânnướcSởsangđánh,nướcTrầnđãthấtbại.

100.BIAKỶNIỆMCATÔNG

VàothếkỉthứIIItrướccôngnguyên,ởLaMã,cómộtngườivừacónhâncáchhơnngười,vừalàngườichồng,ngườichamẫumực,lạivừalàmộtnhàchínhtrịcócônglớnđốivớiđấtnước.ĐólàCatông.

Ngaytừkhicònnhỏ,ôngđãrasứcrènluyệnthânthểđểsaunàycókhảnăngphụcvụTổquốc.Ôngthườngđiđấtvàhằngngàyraruộngcàybừa.Mùađông,khilaođộngôngchỉmặcmộtcáiáo,vềmùahèthì cởi trần. Ông có thói quen sống giản dị : suốt đời ông chỉ ănnhữngthứcănđơngiản,đôikhitựtayôngnấunướng.Ôngrấtghétthóixaxỉ.Ôngthườngchỉuốngnướclã,ítkhiuốngrượu.

Đểcóthểthamgiaviệccông,ôngkiêntrìluyệncáchnóitrướccôngchúngvàsớmtrởthànhmộtnhàhùngbiện,đếnmứcngườitađãvíônglàĐêmôxtencủaLaMã.

Ôngcũngsớmxungphongratrận.Hồimườibảytuổi,ôngđãchiếnđấu với quânđội củaAnniban, viên tướngCáctagiơ, kẻ thù của LaMã. Khi đánh nhau, ông đứng vững ở thế công và hò hét rất lớnkhiến quân thù phải khiếp sợ. Trênmình ông sau này đầy sẹo donhữngvếtthươngởchiếntrường.

Catônglàmộtngườichồngvàmộtngườichagươngmẫu.VợônglàmộtphụnữLaMãkhônggiàucó,đượcôngrấtchiềuchuộng.Dùbậnviệccông,ôngluônluôngiúpđỡvợtrongviệcnộitrợ.Ôngchorằnglàmộtngườichồngtốtcòncógiátrịhơnlàmộtnguyênlãonghịviệngiỏi.Ôngnói : “Kẻđánhvợcon làkẻđặtbàn tayvôđạovàomộtđiềuthiêngliêng”.

Ôngrấtquantâmđếnviệcgiáodụcngườicontraicủaông.

Ông tựdạy conhọcngữpháp,họcpháp lí; ông luyện cho con cỡingựa, ném lao, đấu quyền; ông đòi hỏi con phải quen chịu được

nóng,lạnh,phảitậpbơitrêndòngnướcxiết.Tựtayôngđãviếtchoconđọcnhữngtrangsửvẻvangcủacácbậctiềnbối.Trướcmặtcon,khôngbaogiờôngnóimộtlờitụctằn,khôngxứngđáng…ChínhvìthếmàngườiconcủaôngtrởthànhmộtchiếnsĩgandạtrongcuộcchiếntranhchốngvuaPécxê,dướisựchỉhuycủaPôluýt–Emiliuýt.

Catôngsuốtđờitậntuỵvớiđấtnước.ÔngđãtừngcầmquânđichiếnđấuởtâyBanNha,HyLạpvàđãchiếnthắngoanhliệt.ÔnglạiđượcnhândânLaMãbầu làmquanchấpchính, rồi làmquanngựsử lànhữngchứcvụcaocảcủaLaMã.Ởcươngvịnào,ôngcũngnổitiếnglàthanhliêmvàchínhtrực.

Chínhvìthếmàtrướckhiôngquađời,nhândânđãdựngởmộtngôiđềnbứctượngcủaôngkèmmộttấmbia.Trêntấmbiacóghi:

“Đểbiểu dươngCatông trên cương vị là ngự sử, với những chỉ dụcứuđời,nhữngtổchứcvàthểchếkhônngoan,ôngđãchấnhưnglạiđượcnướcCộnghoàLaMãtrênđàsuysụpdosựbạihoạicủaphongtục”.

–HẾT–