12 DHJETOR 2009, MBAHET NË KORÇË, KOFERENCA E ... · te admirueshëm për kohën në të cilën ndodhi. Dhe s’kish si të ndodhte ndryshe përveç ndërthurjes se rregullave

1SUMEDRU-ANDREU 2009 TETOR-DHJETOR 2009

REVISTÃ TI ISTORII CULTURÃ SHI LIMBÃ ARMÃNIASCÃ

DIRECTOR: KRISTO GOÇIEDITOR - CHIEF: SPIRO POÇI

PERIODIKE - ANU V ALI TIPUSERIPERIODIKE - VITI i BOTIMIT VI

GJIROKASTËR - Nr. 30ANDREU - DHJETOR 2009

SUTSATA TI CULTURA ARMÃNIASCÃ

12 di Andreu 2009 Curciau Coferentsa a Makedoarmãnjlu12 DHJETOR 2009, MBAHET NË KORÇË, KOFERENCA E MAKEDONOVLLEHËVE

EDITORIALU

Tsi fac mini azã ti armã-niamia? Aistã esti tãrbara tsivra s’facã tuts atselj arãmãnj,tsi ali pãni ãlj dzãcu pãni, aliapi ãlj dzãcu apã , ali dadi ãljdzãcu dadã shi esu pi vãrruoht analtu, bagã mãna pisumfruntseli shi da zghicu: Earmãniami, lju chãrush? Ljusãntu mvestili a tseli nali tsinegu mvali? Lju sãntu dadãliatseli buni, tsi cllucutestusurmunitsa cu cilimanu fishatshi cãnta: “Grelj lla dadã aishtãlje feti, mini ãlj grest shiia nu ãnj greshti, cã vrazaharets di n gepi. Ãlj dedunoarã shi vra napoi, miniest ficior di lla oi”. S’nuashtãptãmu ta s’ditsem: tsifatsi armãniamia ti mini. Tutss’ni acãtsãmu mãnã di mãnã,cã ashã nu u s’arrucushãmu.Scoallãti armãniami di som.Aidits mvesti lloats corru cucilimanjljã di mãnã. Lju hitsfeti cu cusitsãli pulltitidinãpoi? Adunazvã tuts, aoatu livadia ali vreari. Tsiashtechi armãniami? Allantsma ti furã dzuã di dzuã. Tipãtãdzarã cu multi numi:cioban, tsintsar, gog, vllah,arumun. Ma numa a noastã dipitãgiuni esti Makedonoar-mãn. Cãtse niscãnts ia acatsãehtãrru di aistã numã? Cãsãntu fur shi furru u ascunditutunã furata. Ma aistã furariesti ca ngetsu tu soari.Armãniami! Azã esti dzua a ta.

Unã Coferentsã puro armãniascã, cu sufultu shi minduera a noastã. UnãUnã Coferentsã puro armãniascã, cu sufultu shi minduera a noastã. UnãUnã Coferentsã puro armãniascã, cu sufultu shi minduera a noastã. UnãUnã Coferentsã puro armãniascã, cu sufultu shi minduera a noastã. UnãUnã Coferentsã puro armãniascã, cu sufultu shi minduera a noastã. UnãCoferentsã orCoferentsã orCoferentsã orCoferentsã orCoferentsã organizatã di Consilu Armãnescu (Makedonarmnãscu), fãriganizatã di Consilu Armãnescu (Makedonarmnãscu), fãriganizatã di Consilu Armãnescu (Makedonarmnãscu), fãriganizatã di Consilu Armãnescu (Makedonarmnãscu), fãriganizatã di Consilu Armãnescu (Makedonarmnãscu), fãrimintãrashi xeni. Consilu Armãnescu (Makedonarmãnjlu), u sgrastã cu boatsiamintãrashi xeni. Consilu Armãnescu (Makedonarmãnjlu), u sgrastã cu boatsiamintãrashi xeni. Consilu Armãnescu (Makedonarmãnjlu), u sgrastã cu boatsiamintãrashi xeni. Consilu Armãnescu (Makedonarmãnjlu), u sgrastã cu boatsiamintãrashi xeni. Consilu Armãnescu (Makedonarmãnjlu), u sgrastã cu boatsiaali vrari: Ei armãniami! Scoallãti di som. Aidits sacãtsãm corru armãnescuali vrari: Ei armãniami! Scoallãti di som. Aidits sacãtsãm corru armãnescuali vrari: Ei armãniami! Scoallãti di som. Aidits sacãtsãm corru armãnescuali vrari: Ei armãniami! Scoallãti di som. Aidits sacãtsãm corru armãnescuali vrari: Ei armãniami! Scoallãti di som. Aidits sacãtsãm corru armãnescumãnã di mãnã. Cãftãm sapãrãm limba, istoria shi mushutetsili a noasti, fãrimãnã di mãnã. Cãftãm sapãrãm limba, istoria shi mushutetsili a noasti, fãrimãnã di mãnã. Cãftãm sapãrãm limba, istoria shi mushutetsili a noasti, fãrimãnã di mãnã. Cãftãm sapãrãm limba, istoria shi mushutetsili a noasti, fãrimãnã di mãnã. Cãftãm sapãrãm limba, istoria shi mushutetsili a noasti, fãritsipãtur cu allants. Cu vreari cu tuts laoljã iu bãnãm. Coferentsa esti zdikisãtsipãtur cu allants. Cu vreari cu tuts laoljã iu bãnãm. Coferentsa esti zdikisãtsipãtur cu allants. Cu vreari cu tuts laoljã iu bãnãm. Coferentsa esti zdikisãtsipãtur cu allants. Cu vreari cu tuts laoljã iu bãnãm. Coferentsa esti zdikisãtsipãtur cu allants. Cu vreari cu tuts laoljã iu bãnãm. Coferentsa esti zdikisãti tuts atselj, tsi vra sagiutã ti cauza a noastã. Coferentsa nu ari sinurti tuts atselj, tsi vra sagiutã ti cauza a noastã. Coferentsa nu ari sinurti tuts atselj, tsi vra sagiutã ti cauza a noastã. Coferentsa nu ari sinurti tuts atselj, tsi vra sagiutã ti cauza a noastã. Coferentsa nu ari sinurti tuts atselj, tsi vra sagiutã ti cauza a noastã. Coferentsa nu ari sinur. Achimara. Achimara. Achimara. Achimara. Achimaraesti ti tuts. Consilu Armãnescu vi ashtiaptã.esti ti tuts. Consilu Armãnescu vi ashtiaptã.esti ti tuts. Consilu Armãnescu vi ashtiaptã.esti ti tuts. Consilu Armãnescu vi ashtiaptã.esti ti tuts. Consilu Armãnescu vi ashtiaptã.

Imnaritu istorii

Cãnd dipunj diNemãrcica ti Chefalovriso(Megide, Yaninã Grece),tu bratsu dicãtã nastãnga,aco iu s’achimãBushcopullo, eara unoarãshi un chiro unã hoarãmari ( ca unã politii njicã),cu numa Paljuhoarã, cumdzãcu arãmãnjljã, tutãbãnatã di rrãmãnjfãrshirots. Azã hoara estigãrmadhã, iu namãsa dinãsã si ved conturili a unecasteli njicã. Aistu estibilocbãnatu tu notu arrãmãnjllu fãrshirots,fudzits di aoa tu 1822...

DI SPIRO POCI

Pagina 8-9

REPORTAJ

Ilia Kuro,një kryetarpërLunxhërinë

Nëse ka një drejtues tëqeverisë vendore nërrethin e Gjirokastrës, icili i ka kthyer të gjithapremtimet në realitetështë kreu i Komunës sëLunxhërisë, Ilia Kuro. Kykonstatim është iprekshëm nga të gjithë atabanorë të zonës që ezgjodhën zotin Kuro nëkrye të Komunës për t’idrejtuar katër vjet, poredhe për ata skeptikë qëkishin më tepër të afërt...

PIRO NASE

Pagina 12

PORTRET

ELENA MAKIDONA

Pistipsescu câ multsâ di Armânjlji,Makidonjlji icâ Makidonarmânjlji diRomânia shi di pisti tutù shtiu cari easticântâtoarea Elena Gheorghe. Ea easti unâcântâtoari di România, Makidonarmânâdupâ tatâ, cari, estanu, tu meslu Maiù, ureprezentã România la mega spectacolu“Eurovision”, tsi s-tsânu Moscova.

Di Tacu Piceava

Pagina 16

NUMA A ARMÂNJLORULIPSEASHTI S-HIBÂMAKEDONÙ, ARMÂNÙSHI MAKEDONARMÂNÙ

Tu fãpturli a oaminjlorù, dupâ spusili ascriitorlui latin Seneca, s-aflâ simintsâdumnidzãshtsâ, simintsâ a zeilorù. Ca eali,simintsâli aesti dumnidzãshtsâ, sâ-nflureascâ shi s-da yimishi lipseashti caatselù omù s-aibâ vreari ti ashi tsiva. Altâturlii, simintsâli dumnidzãshtsâ, chiola shisiminati tu atsea fãpturâ, armânù ninfluritishi fâr di yimishi.

Ca s-lomù tu luyurseari aesti mintimenizboarâ atumtsea avemù borgea ca, pritùmultu pidhimo, pritù mintiminilji, pritùhãri musheati a spiritlui, a haracterlui anostu icâ pritù giuneatsâ s-li fâtsemù aestisimintsâ dumni-dzãshtsâ tsi s-aflâ simniatitu cafi unù di noi sâ nflureascâ shi s-dayimishi.

Pagina 14

REVISTA SI TIPUSI CU AGIUTARAALI SUTSATI AFA PARIS

Di iu,di cându,di cari ?

Tu kirolu ditu soni,multsâ di noi, sh nu mashtinirlji, nâ antribãmu di iuyinimu, di cându himu, dicari mileti nâ trâdzemu.La aesti antribãri furâ datiapandisi di multi ori cuayunjisealâ, sh maxusuatumtsea cându yinizborlu di loclu iu n-apreasimu, Makedonia,shi tsi nâ leagâ di...

NICOLAS CARACOTA

Pagina 3-4-5

2 SUMEDRU-ANDREU 2009 TETOR-DHJETOR 2009

KËSHILLI BOTUES:

Rrapo Kapurani

Ilia Kuro

Thanas I. Hanxhara

Manol Basho

Thanas Marko

Foto Jano

Ilia Kolonja

ART DESIGNER:

Telnis Skuqi

ADRESA:

Mob: +355 68 22 24 053

Tel: +355 42 25 8316

Tel: +355 84 269148

e-mail:

[email protected]

Shtypur nështypshkronjën

“Argjiro”-GjirokastërMob: +355 69 20 62 780

TASHMË PËRFAQËSIMI I RI POLITIK

MAKEDONARMËNËTNë 3000 vjetët e fundit të jetës njerëzore

Ballkani ka përjetuar zhvillimin me tëspikatur të sistemeve dhe kulturësshoqërore por edhe shkatërrimet me tëmëdha të qytetërimeve. Në Greqi 450 vjetp. e. s. lindi Shteti i Popullit (Dhimo-Kratia)që u bë shembulli kryesor dhe udhërrëfyesi përjetshëm i demokracive të reja botërore.Nga v. 146 p. e. s. deri në shekujt V, VI e. s., Ballkani (natyrisht edhe Greqia), bie nënsundimin Romak por përjetoi një zhvillimte admirueshëm për kohën në të cilënndodhi. Dhe s’kish si të ndodhte ndryshepërveç ndërthurjes se rregullave të shtetittë parë demokratik, Athinës, me sjelljenjuridike të shtetit të së” Drejtës Romake”.

Po çfarë mbeti nga gjithë ajo perandorigjigande që qëndroi shtatë shekuj në këtotreva ? Përgjigjia e kësaj pyetje ekzistonpothuajse e plotë në historinë e shkruar nëshekuj e mijëvjeçarë nga historianët më tëmëdhenj të njohur. Ajo merret gjithashtuedhe nga rrenojat e rrugëve perandorakesi e famëshmja “Egnatia”, apo nga mbetjete qyteteve heleno- ilire mbi të cilat romakëtkryen ndërtime të reja. Objektet e vrojtimitpër historianët dhe arkeologët janë tëpafundme e të papërcaktuara në numërdhe në lloje. Por sa shpesh harrojmë se kanjë dëshmi të gjallë e të prekshme,interesante e tërheqëse për Ballkanin dheEvropën :-Vllehët(Makedonarmënët). Atajanë këtu ende te dukshëm por të zvogëluarnë numër ashtu si zvogëlohet shkëlqimi injë kristali të ndritshëm që na largohetpërherë e më shumë nga sytë. Kohëtmoderne sollen ndryshime të mëdha në

jetën shoqërore. Ekonomia e tregut, mjetete komunikacionit, televizioni, interneti, prazhvillimi i shkencës në përgjithësi, solliedhe “tretjen” e kulturave më të vogla. kjodukuri eshtë vërejtur në mbarë Botën errjedhimisht edhe në Shqipëri. Shtetijuridik shqiptar i bazuar në konceptinbashkohor te së drejtës, sipas konventaveevropiane të ratifikuara nga Shqipëria, e kanjohur komunitetin e vllehëve mepërcaktimin etnokulturor-gjuhësor. Porçfarë është realizuar konkretisht ngaqeveritë shqiptare për implementimin eketyre konventave ? Shumë pak. E natyrishtnga një shtet Evropian që nuk ka siguruarakoma detyrime themelore dhe rrugë përshtetasit e vet është e tepërt të kërkoshzbatim të menjëhershëm te gjithë nenevetë konventave. Por diçka duhet te beje. Dhene dicka duhet të kërkojme. Kërkesa të tillasi rregjstrimi i popullsisë, percaktimi iminoriteteve, hapja e katedrave të gjuhëveminoritare pranë universiteteve,përcaktimi i politikave të inegrimitshoqëror per komunitetet “e marxhinuara”si romët apo egjiptasit, janë krejt normalee plotësisht të realizueshme nga shtetiShqiptar. Megjithatë bëhet shumë pak. Njënga arësyet e kësaj zvarritje është mungesae karrikes parlamentare për perfaqësuesite minoriteteve. Në pikëpamje tëpërfaqësimit politik minoritetet janë më tëdiskriminuarat përveç minoritetit grek.Vështirësitë ekonomike dhe rrethanore tëvëndit kanë frenuar komunitetetminoritare të jenë aktorë të politikësShqiptare. Spektri i politikës tonë ka nevojëpër zërat e minoriteteve. Por ato fillimishtduhet të kenë partitë e tyre politike.Vlerësimi për tjetrin fillon me vlerësimin evetvetes. Minoritetet shqiptare duhet tabëjnë këtë. Sa më shpejt. Dhe do të jetë mëmirë për të gjithë. Vetëm atëhere dinjiteti ishtetit do të jetë i plotë dhe klima emirëbesimit do të mbizotërojë dallimetetnike që pavarsisht se nuk janëtendencioze, çfaqen aty këtu.

Komuniteti i dytë më i madh mbasshqiptarëve janë vllehët. Në fakt vllehët në

sajë të mundit, djersës e gjakut që kanëdhënë për Shqipërinë nuk mund të ndahennga historia e përbashkët me shqiptarët.Eshtë natyra e disgregimit politik që nuk ipërfaqëson ata në raport të drejtë menumrin e tyre. Pavarsisht se demokraciaShqiptare pluraliste ka krijuar hapësira tëmjaftushme që kushdo mund të aderojë nëcilëndo parti politike, vllehët duhet të kenënjë zë të veçantë, një argument të spikaturqë tregon se ata ekzistojnë si substanca mëkozmopolite e paqedashëse në Shqipëri emë gjerë në Ballkan. Prania e tyre endieshme, kur Shqipëria nuk njihej akomasi shtet i pavarur, puna e tyre e palodhurnë ndërtimin dhe menaxhimin e qyteteve,prodhimet e punishteve të tyre ushqimoree artizanale e sidomos shkollat e tyre, i kanëdhënë një hov të madh Rilindjes Kombëtaree zhvillimit të mëtejshëm të vëndit.Pjesëmarrja e tyre në jetën politike ekulturore të Shqipërisë ka qënë gjithmonëevidente. Vllehët e kanë nderuarShqipërinë. Eshtë momenti që Shqipëria tënderojë vllehët. Por edhe për këtë duhetkatalizatori politik vllah që të mbështesënismat moderne të shtetit demokratikShqiptar jo vetëm për ruajtjen e kulturës etë gjuhës më të vjetër neolatine por edhepër problemet e shumta që në mënyrë tënatyrëshme do të shqetësojnë vazhdimishtshoqërinë tonë. Tashmë është plotësisht eqartë se koha e “përdorimit” të vllehëvenga ndonjë parti e degraduar si mbushjeradhësh për qëllime përfitimesh politike eekonomike në kurriz të tyre, kaperfunduar! Makedonarmënët jane popullimë kozmopolit në botë dhe si të tillë janëkrejt te hapur per bashkëpunim të sinqertë,mjafton që llogaritë të jenë bërë qysh mëparë. Normalisht aleati i pare duhet te jeteminoriteti Grek. Uroj te gjendet rruga mee mire e bashkepunimit.

Vllehët e Shqipërisë i kanë të gjithëkapacitetet e nevojshme fizike dheintelektuale për realizimin e aspiratave tëtyre legjitime në kuadrin e ShoqëriseDemokratike Shqiptare, ne Ballkanin eintegruar Europian.

KRISTO GOÇI

Vllehët e kVllehët e kVllehët e kVllehët e kVllehët e kanëanëanëanëanë

nderuar Shqipërinë.nderuar Shqipërinë.nderuar Shqipërinë.nderuar Shqipërinë.nderuar Shqipërinë.

Eshtë momenti qëEshtë momenti qëEshtë momenti qëEshtë momenti qëEshtë momenti që

Shqipëria tëShqipëria tëShqipëria tëShqipëria tëShqipëria të

nderndernderndernderojë vllehët. Porojë vllehët. Porojë vllehët. Porojë vllehët. Porojë vllehët. Por

edhe për këtëedhe për këtëedhe për këtëedhe për këtëedhe për këtë

duhet kduhet kduhet kduhet kduhet katalizatoriatalizatoriatalizatoriatalizatoriatalizatori

politik vllah që tëpolitik vllah që tëpolitik vllah që tëpolitik vllah që tëpolitik vllah që të

mbështesë nismatmbështesë nismatmbështesë nismatmbështesë nismatmbështesë nismat

moderne të shtetitmoderne të shtetitmoderne të shtetitmoderne të shtetitmoderne të shtetit

demokratikdemokratikdemokratikdemokratikdemokratik

Shqiptar jo vetëmShqiptar jo vetëmShqiptar jo vetëmShqiptar jo vetëmShqiptar jo vetëm

për ruajtjen epër ruajtjen epër ruajtjen epër ruajtjen epër ruajtjen e

kkkkkulturës e të gjuhësulturës e të gjuhësulturës e të gjuhësulturës e të gjuhësulturës e të gjuhës

më të vjetërmë të vjetërmë të vjetërmë të vjetërmë të vjetër

neolatine por edheneolatine por edheneolatine por edheneolatine por edheneolatine por edhe

për prpër prpër prpër prpër problemet eoblemet eoblemet eoblemet eoblemet e

shumta që nëshumta që nëshumta që nëshumta që nëshumta që në

mënyrë tëmënyrë tëmënyrë tëmënyrë tëmënyrë të

natyrëshme do tënatyrëshme do tënatyrëshme do tënatyrëshme do tënatyrëshme do të

shqetësojnëshqetësojnëshqetësojnëshqetësojnëshqetësojnë

vazhdimishtvazhdimishtvazhdimishtvazhdimishtvazhdimisht


Di iu, di cându, di cari ?Tu kirolu ditu soni, multsâ di noi, sh nu

mash tinirlji, nâ antribãmu di iu yinimu,di cându himu, di cari mileti nâ trâdzemu.

La aesti antribãri furâ dati apandisi dimulti ori cu ayunjisealâ, sh maxusuatumtsea cându yini zborlu di loclu iu n-apreasimu, Makedonia, shi tsi nâ leagâ dipopullu alu Philip sh Alexandru.

Naima multsâ di atselji cari anyrâpsirâtrâ noi, nâ cânâscurâ ditu frâmturi diinformatsii cari furâ sh eali adunati di laoaminji cari, i tricurâ pritu locurli iu bânaa noshtsâ, i li-adyivâsirâ ditu isturii ma nalii ma veclji. Cumu cunushtearea armâneaniheamâ dipârtoasâ, vârâ di ljei nu putu s-adarâ unâ zuyrâpseari ahândoasâ.

Atselji cari s-aprukearâ naima multu diarmânji, xenji icâ di-a noshtsâ, furâ filoloyiicâ etnoloyi. Ptsânji isturianji s-aplicarâ masânâtosu tu etili tricuti. Shi aestu lucru tiitia câ, nafoara di memoria oralâ tsi va sh-ea s-hibâ loatâ tu meatri, nu suntu multidocumenti anyrâpsiti ti armânji. Icâ ninganu s-aflã vârâ s-li caftâ icâ s-li adyivâseascâcu ma multu sinferu.

Cu aesti minduieri sh cu vrearea ti averu,dupu tsi câftãmu s-adyivâsimu câtu camamultu ti tsi s-anyrâpsi ti armânji, vremu s-arcãmu unâ nauâ mutreari tu unâ prublemâmultu contruversatâ shi ptsânu cânâscutâ.

Unu isturianu cari nâ deadi curagiu tr-aestu lucru easti Neagu Djuvara, di arâzgâarmâneascâ, cari, dupu tsi bânã ma multudi disâ di banâ tru Europa di Ascâpitatâ,dzâtsi adzâ câ s-featsirâ multi alathusi tuisturii, sh maxusu tu atsea ali Românii, iusâ spuni câ popullu românu s-tradzi di ladacianji sh romanji. Tutu elu dzãtsi câtheoria tsi urdinâ câ dacianjlji suntu partidi popullu trakianu shi câ suntu naimamultsâ tu Haemus, nu easti dealithea shicâ aestâ theorii vini di la apridutseareaalâthusitâ alu Herodot. Ti amârtilji,tinjisitlu a nostru isturianu di arâzgâarmâneascâ nu adutsi vârâ nauâ, tu tsimutreashti popullu armânescu.

Ti partea noastrâ, unâ apandisi laantribãrli cari nâ frimitâ tuts, poati s-yinâdi la ndauâ averuri trâ noi, armânjlji, shicari li-avemu tru minti, ma nu suntu scoasinica tru miydani.

Aiesti averuri suntu:1. Loclu iu bãneadzã armânjilji di

totna easti reghiunea ditu Balkanu shmaxusu ditu Gârtsii, cânâscutâ sumu numadi Makedonia anticâ, tu cari intrâMakedonia, Thesalia, Epirlu, iu avurâ shiau nica tu protâ tesi zânatea di picurari shicârvânari. Easti singurlu populu tuBalkanu cari di totna easti cânâscutu ca“picurari tsi alâxescu loclu/migratori”.

2. Numa sumu cari suntu cânâscutstru reghiunli iu bâneadzâ iasti “vlahi icutzovlahi” tu Gârtsii, “vlahi i ciobanji” tuAlbania, “vlahi i vlasi” tu Vârgârii shFYROM, “tsintsari” tu Sârghii sh “macedo-românji icâ makedonji” tu România,ahurhinda cu daua parti a etuslui 19.

3. Numa cari u ufilisimu anamisa dinoi easti “armânu” icâ “rrâmânu”(lafârshirots). Cându ishea ditu loclu iu bânadi totna, shi maxusu andicra di xenji,armânjilji ufilisea numa di “makedonji” icâdi “grets”. Acshi avemu exiyisea câ multsâdi armânjilji cari bâna tu Amirâriljia Avstro-Ungarâ eara cânâscuts ca “grets” (Sina,

Dumba etc. ), acâ azbura acasâ armâneashti,i ca “makedonji” (Riga Fereu). Tu Românii,acshi cumu armânjilji ufilisescu numa di“mucanji”, cari u loarâ di la “mocanu”(omudi munti), acshi cumu sigura-shi dzâtsearomânjilji ditu Dobrogea, iu furâ colonizatsa noshtsâ, tutu acshi românjii lâ dzâsirâarmânjiloru “makedoni”, acshi cumusigura-shi dzâtsea a noshtsâ.

4. Limba armâneascâ ari unu fondudi zboarâ deadunu/comunu cu limbagreacâ sh limba latinâ tu unâ proportsiunidi 70-80% (isa-isa), la cari s-adavgâ 20-30%di zboarâ comuni cu limba arbineasâ,slavona ditu Notu sh turca. Easti ti tsâneariminti câ limba armâneascâ nu fu canâ oarâanvitsatâ tu sculii, pânâ tu deftira parti dieta 19, cându ahurhirâ protili sculii tuBalkanu, tu-ahurhitâ sh ti ptsânu kiro piarmâneashti. Acâ fu anvitsatâ mash pi calioralâ sh armânjilji furâ dispârtsâts sh-bânatu ma multi craturi dupu 1878 (Thesalia fudatâ la Gârtsia) sh maxusu dupu 1913(defturlu polimu balcanicu), limbaarmâneascâ azburâtâ easti idyea pisti tutu.

5. Tu memoria colectivâ, armanjiljidzâcu câ s-tragu di la popullu alu Philipsh Alexandru, ca “makedonji”. Intirisantueasti câ aestâ minduiari u-au multsâarmânji tu tuti craturli iu bâneadzâ. Cumupoati s-hibâ exiyisitâ aestâ minduiari?

Ninti s-agiundzemu la unâ apofasi,vremu s-mutrimu ndauâ documenti tsi

suntu adusi aminti di atselji cari avurâmirakea s-anyrâpseascâ trâ armânji, ca trâelementu ditu “romanitatea di Notu-Apiritu”, i ca trâ “armânji”, numa cu carifurâ cânâscuts di ma multi eti ncoa.

1. Naima vecljiulu documentu carianyrâpseashti trâ limba latinâ cari s-azburatu tutu arealu balkanicu, yini di la Priscus,isturianu di arâzgâ greacâ, tsi fu deadunucu Maximin, ambasadoru a AmirãluiTeodose II-lu (401 – 450) pi ninga Attila.Priscus dzâtsi câ la kirolu atselu tu Balkanus-azbura iutsido limba latinâ. Sigura câ eluazburashti trâ atselji cari eara anvitsats, icari fâtsea emburlâki shi s-priimna pistitutu shi avea ananghi sâ s-acâkiseascâ cu-alanti milets. Tsi easti intirisantu trâ noi laPriscus easti câ elu pirmituseashti cumu laAttila, s-adunã cu unu omu tsi pârea“scythu”, ama cari azbura sh gârtseashti.Priscus dzâtsi câ fu njiratu, ti itia câ azburagârtseashti poati mash atselji cari earasclayi di Thrakia icâ di Ilyria. Priscus dzâtsicâ omlu cu cari azbura eara emburu, earadi arâzgâ grecu, ama nu undzea ca trakianuicâ ilyru. Priscus dzâtsi câ aclo iu earaAttila, s-azbura, pi ninga limbili barbari aloclui, limba gothicâ, hunica icâ latina.Loclu zuyrâpsitu di Priscus easti pi Dunâ,tu unu câsâba cu numa Mesie(?) shi s-paricâ easti tru România di adzâ (Oltenia icâMuntenia).

Continueshti tu pagina 4

«Ce n’est point pour vous r«Ce n’est point pour vous r«Ce n’est point pour vous r«Ce n’est point pour vous r«Ce n’est point pour vous retenir, Macédoniens. Je vous ai laissés libretenir, Macédoniens. Je vous ai laissés libretenir, Macédoniens. Je vous ai laissés libretenir, Macédoniens. Je vous ai laissés libretenir, Macédoniens. Je vous ai laissés libres de partir.es de partir.es de partir.es de partir.es de partir.C’est pour vous rappeler tout ce que vous avez contracté d’obligations et le rC’est pour vous rappeler tout ce que vous avez contracté d’obligations et le rC’est pour vous rappeler tout ce que vous avez contracté d’obligations et le rC’est pour vous rappeler tout ce que vous avez contracté d’obligations et le rC’est pour vous rappeler tout ce que vous avez contracté d’obligations et le retouretouretouretouretourdont vous les avez payées, que je vous adrdont vous les avez payées, que je vous adrdont vous les avez payées, que je vous adrdont vous les avez payées, que je vous adrdont vous les avez payées, que je vous adresse la paresse la paresse la paresse la paresse la parole. Commençons, ainsi qu’ilole. Commençons, ainsi qu’ilole. Commençons, ainsi qu’ilole. Commençons, ainsi qu’ilole. Commençons, ainsi qu’ilest convenable, par Philippe, mon pèrest convenable, par Philippe, mon pèrest convenable, par Philippe, mon pèrest convenable, par Philippe, mon pèrest convenable, par Philippe, mon père. Philippe ayant tre. Philippe ayant tre. Philippe ayant tre. Philippe ayant tre. Philippe ayant trouvé vos horouvé vos horouvé vos horouvé vos horouvé vos hordes errantes,des errantes,des errantes,des errantes,des errantes,sans asile fixsans asile fixsans asile fixsans asile fixsans asile fixe, dénuées de tout, couvertes de peaux gre, dénuées de tout, couvertes de peaux gre, dénuées de tout, couvertes de peaux gre, dénuées de tout, couvertes de peaux gre, dénuées de tout, couvertes de peaux grossièrossièrossièrossièrossières, faisant paîtres, faisant paîtres, faisant paîtres, faisant paîtres, faisant paître danse danse danse danse dansles montagnes de misérables trles montagnes de misérables trles montagnes de misérables trles montagnes de misérables trles montagnes de misérables troupeaux que vous disputiez avec peu de succèsoupeaux que vous disputiez avec peu de succèsoupeaux que vous disputiez avec peu de succèsoupeaux que vous disputiez avec peu de succèsoupeaux que vous disputiez avec peu de succèsaux Illyriens, aux Taux Illyriens, aux Taux Illyriens, aux Taux Illyriens, aux Taux Illyriens, aux Triballiens, aux Thraces voisins, vous rriballiens, aux Thraces voisins, vous rriballiens, aux Thraces voisins, vous rriballiens, aux Thraces voisins, vous rriballiens, aux Thraces voisins, vous revêtit de la chlamyde, vous fitevêtit de la chlamyde, vous fitevêtit de la chlamyde, vous fitevêtit de la chlamyde, vous fitevêtit de la chlamyde, vous fitdescendrdescendrdescendrdescendrdescendre des montagnes dans la plaine, vous re des montagnes dans la plaine, vous re des montagnes dans la plaine, vous re des montagnes dans la plaine, vous re des montagnes dans la plaine, vous rendit, dans les combats, les émulesendit, dans les combats, les émulesendit, dans les combats, les émulesendit, dans les combats, les émulesendit, dans les combats, les émulesdes Barbardes Barbardes Barbardes Barbardes Barbares »es »es »es »es »

Unu isturianu cariUnu isturianu cariUnu isturianu cariUnu isturianu cariUnu isturianu carinâ deadi curagiu tr-nâ deadi curagiu tr-nâ deadi curagiu tr-nâ deadi curagiu tr-nâ deadi curagiu tr-aestu lucru eastiaestu lucru eastiaestu lucru eastiaestu lucru eastiaestu lucru eastiNeagu Djuvara, diNeagu Djuvara, diNeagu Djuvara, diNeagu Djuvara, diNeagu Djuvara, diarâzgâ armâneascâ,arâzgâ armâneascâ,arâzgâ armâneascâ,arâzgâ armâneascâ,arâzgâ armâneascâ,cari, dupu tsi bânãcari, dupu tsi bânãcari, dupu tsi bânãcari, dupu tsi bânãcari, dupu tsi bânãma multu di disâ dima multu di disâ dima multu di disâ dima multu di disâ dima multu di disâ dibanâ tru Eurbanâ tru Eurbanâ tru Eurbanâ tru Eurbanâ tru Europa diopa diopa diopa diopa diAscâpitatâ, dzâtsiAscâpitatâ, dzâtsiAscâpitatâ, dzâtsiAscâpitatâ, dzâtsiAscâpitatâ, dzâtsiadzâ câ s-featsirâadzâ câ s-featsirâadzâ câ s-featsirâadzâ câ s-featsirâadzâ câ s-featsirâmulti alathusi tumulti alathusi tumulti alathusi tumulti alathusi tumulti alathusi tuisturii, sh maxusu tuisturii, sh maxusu tuisturii, sh maxusu tuisturii, sh maxusu tuisturii, sh maxusu tuatsea ali Românii, iuatsea ali Românii, iuatsea ali Românii, iuatsea ali Românii, iuatsea ali Românii, iusâ spuni câ popullusâ spuni câ popullusâ spuni câ popullusâ spuni câ popullusâ spuni câ popullurrrrromânu s-tradzi di laomânu s-tradzi di laomânu s-tradzi di laomânu s-tradzi di laomânu s-tradzi di ladacianji sh rdacianji sh rdacianji sh rdacianji sh rdacianji sh romanji.omanji.omanji.omanji.omanji.TTTTTutu elu dzãtsi câutu elu dzãtsi câutu elu dzãtsi câutu elu dzãtsi câutu elu dzãtsi câtheoria tsi urtheoria tsi urtheoria tsi urtheoria tsi urtheoria tsi urdinâ câdinâ câdinâ câdinâ câdinâ câdacianjlji suntu partidacianjlji suntu partidacianjlji suntu partidacianjlji suntu partidacianjlji suntu partidi popullu trakianudi popullu trakianudi popullu trakianudi popullu trakianudi popullu trakianushi câ suntu naimashi câ suntu naimashi câ suntu naimashi câ suntu naimashi câ suntu naimamultsâ tu Haemus,multsâ tu Haemus,multsâ tu Haemus,multsâ tu Haemus,multsâ tu Haemus,nu easti dealitheanu easti dealitheanu easti dealitheanu easti dealitheanu easti dealitheashi câ aestâ theoriishi câ aestâ theoriishi câ aestâ theoriishi câ aestâ theoriishi câ aestâ theoriivini di lavini di lavini di lavini di lavini di laapridutsearapridutsearapridutsearapridutsearapridutseareaeaeaeaeaalâthusitâ alualâthusitâ alualâthusitâ alualâthusitâ alualâthusitâ aluHerHerHerHerHerodot.odot.odot.odot.odot.

NICOLAS CARACOTA


Cumu shtimu câ sh-altsâ armânjiemburi dânâsea pritu locurli atseali, n-antribãmu desi omlu alu Priscus nu earavârâ armânu cari, tu-atselu kiro, ca sh-adzâ,azbura multu efcula tuti limbili.

2. Unu altu documentu cu numa di“Cronographia” iasti anyrâpsitu diTheophanes Confesorlu (752 – 817), iudzâtsi câ bizantinjlji kirurâ polimlu contraavarilor la anlu 587, dupu tsi unu dituashkerea bizantinâ gri câtâ unu sotsu“torna torna fratre”. Ninti s-videmu tsiarâzgâ potu s-aibâ aesti zboarâ, iastiintirisantu ti dzâtseari câ tu ashkereabizantinâ, tu kirolu atselu, avea shimakedonji. Intirisantu easti câ Theophanesanyrâpsi isturia aestâ dupu 200 di anji dicându s-featsirâ factili shi, nu dupu multukiro, numa di “makedonji” eara ningaufilisitâ, cându Vasili Portlu, cari fu amirãlua Bizantsului, tu deftura parti a etâljei 9,bâgã timeljilu a dinastiljei “makedone”,cari deadi “bazilei” ti aproapea dauâ sutidi anji. Trâ zboarâli anyrâpsiti diTheophanes, trâ cari s-dzâtsi câ suntu diarâzgâ latinâ sh cari dusirâ la amintareatheoriljei a limbâljei “protoromânâ”, tiatselji cari cânoscu limba armâneascâ eastilimbidu câ eali suntu curatu armâneshtsâ.

3. Cronicarlu byzantinu GeorgiosKedrenus anyrâpseashti câtâ anlu 1100-1150, câ vlahii “cãlãtori/nomadz” suntuatselji cari vâtâmarâ David, fratili avâsiljelui vâryaru Samuel, elu ishisi s-parivlahu, dupu cumu anyrâpseashti T. J.Winnifrith. Loclu iu fu vâtâmatu eara picalea di Kastoria câtâ Ohrida, iu earacapitala tsaratlui vâryaru.

4. Cronicarlu grecu NicetasChoniates (1155-1216) anyrâpseashti câvlahii suntu ca tserghii ditu muntsâ. Eluanyrâpseashti câ Thesalia purta numa diMarea Vlâhii.

5. Geoffroy de Villehardouin,cronicaru frântsescu (1150-1213) tsi lucrapi ninga Boniface de Monferant, vâsiljeilua Saloniclui tu kirolu a Crutsiadâljei IV,anyrâpseashti di Njica Vlâhii, Marea Vlâhiish Vlâhia Albâ.

6. Rabinlu Benjamin de Tudela, diarâzgâ ditu Spanii, anyrâpsea, dupu tsi futru Balkanu, tu anjii 1159-1173, câ anapartidi arâulu Óðåñ÷åéüò (latin Spercheus) earaVlâhia sh bânâtorlji di-aclo eara oaminji cucuragiu sh câ nitsi unu amirã nu poati sâ-ljcumândâseascâ.

7. Chalcondylas, cronicaru grecu(1423 – 1511) anyrâpseashti câ vlahilji s-aflatu Laconia (Peloponezu) sh loclu tsi s-tindea di Ioanina câtâ Trikala purta numadi Vlâhia di Nsusu (Dolopia).

8. Phranzes, tutu cronicaru grecu(1401-1477) anyrâpseashti câ Njica Vlâhiis-afla tu Etolia sh Acarnania, iara Vlâhia diNsusu tu Epiru.

Videmu ditu documentili di ma-ndzeanâ câ numa di “vlahu” alânceashticâtâ tu ahurhita etâljei 12 sh tuts atselji cariazburãscu di “vlahi”, facu ligâtura cu unu“populu ditu munti”, “picurari” i“cârvânari/cãlãtori” cari “alâxea loclu/nomadz/migratori”. Tu tuti documentili dicari azburâmu ma-ndzeanâ, zborlu“vlahos” yini ditu limba greacâ. Maamânatu, cându easti ufilisitu tu alti limbi,ari idyia soie di-anyrâpseari.

Iasti intirisantu ti tsâneari minti câ, dinaima ptsânu dauâ suti di anji, di laanyâpserli alu Pouqueville (1810), numa di“vlahu” i “cutzovlahu” eara datâ

armânjiloru di grets shi s-acâkisea câ eastizborlu di unu populu di “picurari”, acshicumu sh numa di “tschobanu” eara ufilisitâdi arbineshi/ilyri ti idyiulu populu. Cumuvidemu, dauli numi suntu ufilisiti di naimavecljili populi ditu Balkanu shi ealizburãscu di idyiulu populu, atselu cariadzâ-sh dzâtsi “armânu” icâ “rrâmânu”.

Tutu tu kirolu atselu, ditu gramatica aluMihali Boiagi (1813) ufilisearea zboarâlor“makedo-vlahã” fatsi ti prota oarâ ligâturaanamisa di aesti dauâ numi.

S-hibâ “vlahu” numa ti-”atselu” caribâna tu Makidunie, aclo iu bâna sh altipopuli ? Icâ Boiagi ufiliseashti ti prota oarâunâ sintagmâ tu cari adutsi aminti unupopulu cari-sh dzâtsea “makedonu” shicari eara cânâscutu sh-cu numa di “vlahu”?

Cumu vidzumu pânâ tora zboarâli“vlahu” shi “armânu” zuyrâpsescu idyiulupopulu, naima ptsânu tu Gârtsii shArbinishie.

Potu s-hibâ dauli zboarâ ligati dipopullu “makedonu”?

Cumu avemu dzâsâ ninti, tu memoriaoralâ, armânjii minduiescu câ s-tragu di lapopullu alu Philip shi Alexandru atseluMarli, populu tsi-shi dzâtsea “makedonu”.

Ari vârâ thimeljiu aiestâ minduiari ?Unâ apandisi la aestâ antribari u-aflãmu

la isturianlu romanu di limbã greacâ,Flavius Arrianus (95-175 dH) cari anyrâpsi

trâ expeditsiili alu Alexandru, tu carteaapridusâ pi frântseashti cu numa “Anabased’Alexandre le Grand”. Shtimu câ Arrianusfu mari functsionaru romanu, di culturâ shidi limbâ greacâ, bunu sotsu cu amiradzljiromanji ditu kirolu a lui sh maxusu cuHadrien (76 – 138 dH). Anyrâpsi ti banaalu Alexandru dupu tsi avu tihea s-adyivâseascâ anyrâpserli orighinali aluPtolemeu sh Aristobule, doi strateghi, bunjisots di-alu Alexandru.

Ditu isturia alu Arrianus shtimu câashkerea alu Alexandru eara di vârâ 39. 000di oaminji, ditu cari naima multsâ earamakedonji. Alantsâ eara grets, trakianji,ilyri sh tribalianji.

Tu analiza ti cari avemu sinferu,dânâsimu la unu zboru cari lu dzâsiAlexandru dinintea makedonjiloru, cândus-turna, dupu polimlu cu Porus.

Ia tsi lâ dzâtsi Alexandru amakedonjiloru cari vrea sâ-lji pitreacâacasâ:

« Ce n’est point pour vous retenir,Macédoniens. Je vous ai laissés libres departir. C’est pour vous rappeler tout ce quevous avez contracté d’obligations et leretour dont vous les avez payées, que jevous adresse la parole. Commençons, ainsiqu’il est convenable, par Philippe, monpère.


«Nu voiu s-vâ«Nu voiu s-vâ«Nu voiu s-vâ«Nu voiu s-vâ«Nu voiu s-vâtsânu,tsânu,tsânu,tsânu,tsânu,MakMakMakMakMakedonji. V-edonji. V-edonji. V-edonji. V-edonji. V-alâsaiu elealâsaiu elealâsaiu elealâsaiu elealâsaiu eleftiriftiriftiriftiriftiris-fudzits. Vs-fudzits. Vs-fudzits. Vs-fudzits. Vs-fudzits. Voiuoiuoiuoiuoius-v- aducus-v- aducus-v- aducus-v- aducus-v- aducuaminti di-aminti di-aminti di-aminti di-aminti di-atsea tsi nâatsea tsi nâatsea tsi nâatsea tsi nâatsea tsi nâleagâ shleagâ shleagâ shleagâ shleagâ shcumu pâltitucumu pâltitucumu pâltitucumu pâltitucumu pâltituborborborborborgea tsi vâ-gea tsi vâ-gea tsi vâ-gea tsi vâ-gea tsi vâ-u loatu.u loatu.u loatu.u loatu.u loatu.S-ahurhimuS-ahurhimuS-ahurhimuS-ahurhimuS-ahurhimuacshi cumuacshi cumuacshi cumuacshi cumuacshi cumuiasti aradhaiasti aradhaiasti aradhaiasti aradhaiasti aradhacu Philip,cu Philip,cu Philip,cu Philip,cu Philip,aaaaafendi a meu.fendi a meu.fendi a meu.fendi a meu.fendi a meu.Philip, cari v-Philip, cari v-Philip, cari v-Philip, cari v-Philip, cari v-aaaaaflã tu ceati/flã tu ceati/flã tu ceati/flã tu ceati/flã tu ceati/parparparparparei/ei/ei/ei/ei/migratoari,migratoari,migratoari,migratoari,migratoari,fârâfârâfârâfârâfârâapanghiuapanghiuapanghiuapanghiuapanghiuastâsitu, dipuastâsitu, dipuastâsitu, dipuastâsitu, dipuastâsitu, dipufârâ tsiva,fârâ tsiva,fârâ tsiva,fârâ tsiva,fârâ tsiva,anviscuts tuanviscuts tuanviscuts tuanviscuts tuanviscuts tukkkkkelji grelji grelji grelji grelji groasi,oasi,oasi,oasi,oasi,pâscânda tupâscânda tupâscânda tupâscânda tupâscânda tumuntsâmuntsâmuntsâmuntsâmuntsâcupiili acupiili acupiili acupiili acupiili avoasti, cari li-voasti, cari li-voasti, cari li-voasti, cari li-voasti, cari li-ampârtsatsampârtsatsampârtsatsampârtsatsampârtsatscu ptsânucu ptsânucu ptsânucu ptsânucu ptsânuamintaticu cuamintaticu cuamintaticu cuamintaticu cuamintaticu cuvitsinjlji avitsinjlji avitsinjlji avitsinjlji avitsinjlji avoshtsâ ilyri,voshtsâ ilyri,voshtsâ ilyri,voshtsâ ilyri,voshtsâ ilyri,tribalianji,tribalianji,tribalianji,tribalianji,tribalianji,trakianji, shitrakianji, shitrakianji, shitrakianji, shitrakianji, shivâ-nviscu tuvâ-nviscu tuvâ-nviscu tuvâ-nviscu tuvâ-nviscu tuchlamidâ, vâchlamidâ, vâchlamidâ, vâchlamidâ, vâchlamidâ, vâdipusi ditudipusi ditudipusi ditudipusi ditudipusi ditumuntsâ tumuntsâ tumuntsâ tumuntsâ tumuntsâ tucâmpu shi vâcâmpu shi vâcâmpu shi vâcâmpu shi vâcâmpu shi vâfeatsifeatsifeatsifeatsifeatsikihâljadzkihâljadzkihâljadzkihâljadzkihâljadzpristi barbari»pristi barbari»pristi barbari»pristi barbari»pristi barbari»

ALECSANDRU ALI MAKEDONII


Philippe ayant trouvé vos hordeserrantes, sans asile fixe, dénuées de tout,couvertes de peaux grossières, faisantpaître dans les montagnes de misérablestroupeaux que vous disputiez avec peu desuccès aux Illyriens, aux Triballiens, auxThraces voisins, vous revêtit de lachlamyde, vous fit descendre desmontagnes dans la plaine, vous rendit,dans les combats, les émules des Barbares».

«Nu voiu s-vâ tsânu, Makedonji. V-alâsaiu eleftiri s-fudzits. Voiu s-v- aducuaminti di-atsea tsi nâ leagâ sh cumu pâltituborgea tsi vâ-u loatu. S-ahurhimu acshicumu iasti aradha cu Philip, afendi a meu.Philip, cari v- aflã tu ceati/parei/migratoari,fârâ apanghiu astâsitu, dipu fârâ tsiva,anviscuts tu kelji groasi, pâscânda tumuntsâ cupiili a voasti, cari li-ampârtsatscu ptsânu amintaticu cu vitsinjlji a voshtsâilyri, tribalianji, trakianji, shi vâ-nviscu tuchlamidâ, vâ dipusi ditu muntsâ tu câmpushi vâ featsi kihâljadz pristi barbari».

Zuyrâpsearea di ma-ndzeanâ easti protacari aleadzi unu populu di-alanti cu caribâneadzâ shi easti adratâ di unu vâsiljecari-sh cânoashti ghini fara.

Videmu câ ditu tuti populi cari bânarâtu Balkanu, mash makedonjilji suntu diprota picurari migratori shi di mari simasiieasti câ Alexandru nu adutsi dipu amintidi grets - cari nu bâna tu muntsâ sh nuavurâ canâoarâ zânatea di picurari.

Dânâsimu aoa cu zborlu alu Alexandrucari va lu-apridutsemu, cu tutâ cartea aluArrianus, ma amânatu. Tora dioarâ vremus-nâ turnãmu la ligâtura tsi putemu s-uadrãmu andicra di numa di “makedonu”cu atsea di “vlahu” sh dipu tu soni cu-atseadi “armânu”.

Acshi cumu easi tru miydani ditudocumentili cari li-adusimu aminti tu aestâanalizâ, treili zboarâ zuyrâpsescu unusinguru populu: unu populu cari di protaavea zânatea di « picurari migratori », acshi

cumu lj-aducu aminti tu anyrâpserli a lorucronicari ditu tuti etili.

Numa di « makedonji » u aflÎmu pânâtu eta 11, purtatâ di dinastia“makedonjloru” alu Vasili Protlu, amirãlua Byzantsului, cari-sh trâdzea arâzga ditupopullu alu Alexandru. Nu shtimu ni câtse, nitsi cumu, tu anyrâpserli ahurhindaluicu eta 11-12, numa sumu cari aflãmuidyiulu populu s-alâxeashti tu numa di« vlahu ». Acâ theoria dzâtsi câ orighineazborlui « vlahu » yini ditu zborlughermanicu « Walha », a naua nâ si pari câexiyisea nu easti multu sânâtoasâ shminduiarea tsi s-featsi ti aestâ lâyurii nufu multu ahândoasâ. Nu putemu s-pistipsimu câ zborlu « Walha » icâ« Volcae », cari lu-aflãmu tu anyrâpserli aluJulius Caesar sh cari tu limba greacâ fucunuscutu ca « Ouolkai » agiumsi, dupuma multu di unâ njii di anji, « vlahos » !

Cumu gretslji furâ atselji cari ufilisirâprota oarâ, tu eta 12, zborlu « vlahos » shicumu zborlu armasi nialâxitu pânâ adzâ,minduimu câ elu zuyrâpsea popullumakedonu/armânu shi avea noima di« picuraru »- prota zânati, di daima, aarmânjikloru. Acshi cumu sh-adzâ gretsljilu ufilisescu sh-cu noimâ pegiorativâ.

Muntili sh cupiili di oi, cu cari bânamakedonjii/vlahii/armânjii, suntu« izvurlu » ditu cari alâncea aestu populudi totna. Sh-acshi armasi sh- adzâ.

Sigura câ aestu populu s-« virsa »,cându sh-cându, tu vãljuri, tu câmpuri,acshi cumu featsi sh-tu kirolu aluAlexandru, shi « adâpa » di multi ori sh-alti populi tu cari, di multi ori, s-tukea.Poati câ aestâ easti exiyisea câ nu puturâtu isturii sâ s-adunâ, sâ-shi adarâ unu cratumashi a loru…

Cându bâna tu muntsâ, sh-tritsea banatu parei njits, tu fâlcãri shi fumealjia earatutâ avearea lui. Cându ishea tru xeani,bâna cu dorlu sâ s-toarnâ tu locurli di iuvini. Acshi cumu adrã sh-tu kirolu aluAlexandru…

Paris, 16 di Brumaru 2009

«Nu voiu s-vâ tsânu, Mak«Nu voiu s-vâ tsânu, Mak«Nu voiu s-vâ tsânu, Mak«Nu voiu s-vâ tsânu, Mak«Nu voiu s-vâ tsânu, Makedonji. V-alâsaiu eleedonji. V-alâsaiu eleedonji. V-alâsaiu eleedonji. V-alâsaiu eleedonji. V-alâsaiu eleftiri s-fudzits.ftiri s-fudzits.ftiri s-fudzits.ftiri s-fudzits.ftiri s-fudzits.VVVVVoiu s-v- aducu aminti di-atsea tsi nâ leagâ sh cumu pâltituoiu s-v- aducu aminti di-atsea tsi nâ leagâ sh cumu pâltituoiu s-v- aducu aminti di-atsea tsi nâ leagâ sh cumu pâltituoiu s-v- aducu aminti di-atsea tsi nâ leagâ sh cumu pâltituoiu s-v- aducu aminti di-atsea tsi nâ leagâ sh cumu pâltituborborborborborgea tsi vâ-u loatu. S-ahurhimu acshi cumu iasti aradhagea tsi vâ-u loatu. S-ahurhimu acshi cumu iasti aradhagea tsi vâ-u loatu. S-ahurhimu acshi cumu iasti aradhagea tsi vâ-u loatu. S-ahurhimu acshi cumu iasti aradhagea tsi vâ-u loatu. S-ahurhimu acshi cumu iasti aradhacu Philip, acu Philip, acu Philip, acu Philip, acu Philip, afendi a meu. Philip, cari v- afendi a meu. Philip, cari v- afendi a meu. Philip, cari v- afendi a meu. Philip, cari v- afendi a meu. Philip, cari v- aflã tu ceati/parflã tu ceati/parflã tu ceati/parflã tu ceati/parflã tu ceati/parei/ei/ei/ei/ei/migratoari, fârâ apanghiu astâsitu, dipu fârâ tsiva, anviscutsmigratoari, fârâ apanghiu astâsitu, dipu fârâ tsiva, anviscutsmigratoari, fârâ apanghiu astâsitu, dipu fârâ tsiva, anviscutsmigratoari, fârâ apanghiu astâsitu, dipu fârâ tsiva, anviscutsmigratoari, fârâ apanghiu astâsitu, dipu fârâ tsiva, anviscutstu ktu ktu ktu ktu kelji grelji grelji grelji grelji groasi, pâscânda tu muntsâ cupiili a voasti, cari li-oasi, pâscânda tu muntsâ cupiili a voasti, cari li-oasi, pâscânda tu muntsâ cupiili a voasti, cari li-oasi, pâscânda tu muntsâ cupiili a voasti, cari li-oasi, pâscânda tu muntsâ cupiili a voasti, cari li-ampârtsats cu ptsânu amintaticu cu vitsinjlji a voshtsâ ilyri,ampârtsats cu ptsânu amintaticu cu vitsinjlji a voshtsâ ilyri,ampârtsats cu ptsânu amintaticu cu vitsinjlji a voshtsâ ilyri,ampârtsats cu ptsânu amintaticu cu vitsinjlji a voshtsâ ilyri,ampârtsats cu ptsânu amintaticu cu vitsinjlji a voshtsâ ilyri,tribalianji, trakianji, shi vâ-nviscu tu chlamidâ, vâ dipusi ditutribalianji, trakianji, shi vâ-nviscu tu chlamidâ, vâ dipusi ditutribalianji, trakianji, shi vâ-nviscu tu chlamidâ, vâ dipusi ditutribalianji, trakianji, shi vâ-nviscu tu chlamidâ, vâ dipusi ditutribalianji, trakianji, shi vâ-nviscu tu chlamidâ, vâ dipusi ditumuntsâ tu câmpu shi vâ featsi kihâljadz pristi barbari».muntsâ tu câmpu shi vâ featsi kihâljadz pristi barbari».muntsâ tu câmpu shi vâ featsi kihâljadz pristi barbari».muntsâ tu câmpu shi vâ featsi kihâljadz pristi barbari».muntsâ tu câmpu shi vâ featsi kihâljadz pristi barbari».


Në kohën e sotme, shumë nga ne, jovetëm të rinj, pyesim se nga vijmë, qëkurjemi dhe nga ç’popull rrjedhim. Për këtopyetje janë dhënë shumë herë përgjigje tënxituara, veçanarisht atëhere cur flitet përorigjinën tonë nga Maqedonia dhe lidhjentonë me popullin e Filipit dhe Aleksandrittë madh. Të gjithë ata që kanë shkruar përne, i kanë mbledhur informacionet, nëvendet e banuara nga vllehët, ose ngadokumentat e vjetra dhe të reja. Por asnjënga ata nuk mundi të shkruajë një historitë qëndrueshme. Ata që ju qasën më shumërealitetit të historisë së vllehëve, ishinfilologë të huaj ose vllehë. Pak historianë ekanë marrë seriozisht këtë punë, për arsyese, egzistojnë shumë pak dokumenta, osenuk kanë patur interes për kërkime tëmëtejshme. Me këtë shkrim duam tëhedhim një shikim të ri këtij problemishumë të komplikuar dhe pak i njohur. Njënga historianët, që na dha kurajo për këtëpunë, është Neagu Djuvara, me origjinëvllahe. Pas një jetë të tërë në perëndim aidoli me konkluzionin, se janë bërë shumëgabime në histori dhe veçanarisht mehistorinë e popullit rumun, ku thuhet sepopulli rumun rrjedh nga dakët dheromakët. Teoria, që qarkullon sot për dakët,vazhdon ai, nuk është e vërtetë. Nuk ështëe vërtetë, që dakët i kanë rrënjët nga thrakëtdhe ishin në numur më të madh në Ballkan(Haemus). Kjo teori e gabuar, vazhdon ai,erdhi nga një thënie e gabuar e Herodotit.Nga ana jonë, disa përgjigje për pyetjet qështrohen për ne vllehët, mund të vijnë ngadisa pasuri (dokumente), që i dimë të tërëpor nuk janë botuar. Këto pasuri janë :

1. Vendi ku banojnë vllehët neshekuj, është Ballkani dhe konkretishtGreqia, e njohur nën emrin MAQEDONIAANTIKE, ku hyjnë Maqedonia, Thesalia,Epiri, ku kanë patur si zanat të parëblektorinë dhe karvanerinë. Është i vetmipopull, që njihet në Ballkan, si barinj qëndërron vendin, si migratorë.

2. Emrat, me të cilën janë njohur nëvendet ku banojnë janë : Në Greqi : meemrin « vlahi i kucovlahi », në Shqipëri meemrin « vllah ose çoban », Në Bullgari dheFYROM, me emrin « vlahi ose vlasi », nëSerbi me emrin « cincari » dhe ne Rumanime emrin « Maqedonët ».

3. Emrin, që përdorim ne vllehët njërime tjetrin, është « armënu », ose« rrëmënu » (tek vllehët fërshërptë). Kurvllehët largoheshin nga venbanimi i tyrehistorik, për të huajt, vllehëtidentifikoheshin me emrin « maqedon »ose « grek ». Shumë nga vllehët, që uvendosën në mbretërinë Austro-Hungareze, njiheshin si « grek » (Sina,Dumba etj), ose si « maqedon » (RigaFereu). Në Rumani vllehët u thonërumunëve « mukan », kurse rumunët uthonë vllehëve « maqedon ».

4. Fondi i gjuhës vllahe përbëhet nga80% simbiozë e gjuhës latine dhe greke(ndarë 40% nga gjuha latine dhe 40% ngagjuha greke) dhe 20% janë fjalë të futuranga gjuha shqipe, sllave dhe turke. Gjuhavllahe nuk ka qenë e mësuar në shkolla derinë shekullin e XIX. Pas kësaj u hapën disashkolla në Ballkan në gjuhën vllahe, porvetëm për një kohë të shkurtër. Megjithësepas vitit 1878, ata u ndanë në disa shtete,gjuha e tyre mbeti unike. Kjo gjuhëtransmetohej nga brezi në brez në mënyrëgojore dhe ka mbetur e njëjtë për të gjithë.

5. Në memorjen kolektive, vllehëtthonë se rrjedhin nga populli i Filipit dhe

Nga kush i kemi rrënjët?!

NICOLAS CARACOTA

Aleksandrit të Madh si « maqedon ».Interesat është se këtë e kanë shumica evllehëve në çdo vend ku jetojnë. Si mundtë spjegohet ky mendim ?

Para se të arrijmë në një objektiv të tillë,duhet të shikojmë disa dokumenta, nga ataqë kanë studiuar « romanitetin jug-lindor », ose për « vllehët », me emrin qëjanë njohur më shumë.

1. Dokumenti më i vjetër, që flet përgjuhën latinë e folur në Ballkan, vjen ngahistoriani me origjinë greke Priskus, i ciliishte bashkë me Maksimin, ambasadorin embretit Theodhosi –II (401-450) pranëAtilës. Priskus thotë, se kudo në Ballkannë atë kohë, flitej kudo latinishtia. Siç

Priskus është mbi Danub, në një qytet meemrin Mesie ( ?) dhe siç duket bie nëRumaninë e Sotme (Oltenia ose Montenia).Dihet se shumë vllehë tregëtarë, bridhninnë shumë vënde dhe zotëronin shumëgjuhë dhe mbase njeriu për të cilin fletPriskus ishte «armën» (vllah).

2. Një tjetër dokument meemrin «Kronographia», është shkruar ngaTheofanes (752-817), ku thotë se bizantinëthumbën betejën me avarët në vitin 587, përshkak se një ushtar bizantinas i foli shokuttë tij « torna, torna fratre ». Para se tëspjegojmë origjinën e kësaj fjale, ështëinteresant të themi se në ushtrinë bizantine,në këtë kohë, kishte edhe maqedonas.Theofanes e ka shkruar këtë ngjarje 200 vjetpas ndodhjes, ku emri « maqedon » përdorejkudo. Është koha, kur Perandori bizantinVasili I, në gjysmën e dytë të shekullit të X,hodhi themelet e dinastisë « maqedone », qëjetoi për 200 vjet. Fjalët e mësipërme, tëshkruara nga Theofanes, jane latine, kuduket qartë, se për këdo, që njeh gjuhënvllahë, janë fjalë të pastra vllahe.

3. Kronikani bizantin GeorgiosKedrenus shkruan rreth vitit 1100-1150, sevllehët nomadë, vranë Davidin, vllanë embretit të bullgarëve Samuel, ku ai vetëduket si vllah sipas T. J. Winnifrith. Vendiku u vra Davidi ishte në rrugën Kostur-Ohër, e cila ishte edhe Kryeqyteti imbretërisë bullgare.

4. Kronikani grek Niketas Khoniates(1155-1216), shkruan se Thesalia mbanteemrin «Megali Vllahia» (Vllahia eMadhe).

5. Kronikani francez Geoffroy deVillehardouin (1150-1213), që punontepranë Boniface de Monferant, mbret iSelanikut në kohën e Kryqëztës IV, shkruanpër Vllahinë e Madhe, Vllahinë e Vogëldhe Vllahinë e Bardhë.

Vijon në faqen 7

«Nuk dua t’u mbaj Maqedonas. Ju lë të lirë të ikni. Dua t’ju sjell«Nuk dua t’u mbaj Maqedonas. Ju lë të lirë të ikni. Dua t’ju sjell«Nuk dua t’u mbaj Maqedonas. Ju lë të lirë të ikni. Dua t’ju sjell«Nuk dua t’u mbaj Maqedonas. Ju lë të lirë të ikni. Dua t’ju sjell«Nuk dua t’u mbaj Maqedonas. Ju lë të lirë të ikni. Dua t’ju sjellndërmend, për atë që na bashkndërmend, për atë që na bashkndërmend, për atë që na bashkndërmend, për atë që na bashkndërmend, për atë që na bashkon dhe si paguat borxhin, që poon dhe si paguat borxhin, që poon dhe si paguat borxhin, që poon dhe si paguat borxhin, që poon dhe si paguat borxhin, që poe mirrni. Le të fillojmë ashtu me radhë, me Filipin, babanë tim.e mirrni. Le të fillojmë ashtu me radhë, me Filipin, babanë tim.e mirrni. Le të fillojmë ashtu me radhë, me Filipin, babanë tim.e mirrni. Le të fillojmë ashtu me radhë, me Filipin, babanë tim.e mirrni. Le të fillojmë ashtu me radhë, me Filipin, babanë tim.Filipi, pasi u gjeti në grup migratorësh (endësish), në një jetëFilipi, pasi u gjeti në grup migratorësh (endësish), në një jetëFilipi, pasi u gjeti në grup migratorësh (endësish), në një jetëFilipi, pasi u gjeti në grup migratorësh (endësish), në një jetëFilipi, pasi u gjeti në grup migratorësh (endësish), në një jetëmizerje, pa as gjë, veshur me lëkmizerje, pa as gjë, veshur me lëkmizerje, pa as gjë, veshur me lëkmizerje, pa as gjë, veshur me lëkmizerje, pa as gjë, veshur me lëkurë të trashë, dukurë të trashë, dukurë të trashë, dukurë të trashë, dukurë të trashë, duke ke ke ke ke kulloturulloturulloturulloturulloturbagëtitë tuaja në male, që i ndanit me pak sukses me fbagëtitë tuaja në male, që i ndanit me pak sukses me fbagëtitë tuaja në male, që i ndanit me pak sukses me fbagëtitë tuaja në male, që i ndanit me pak sukses me fbagëtitë tuaja në male, që i ndanit me pak sukses me fqinjëtqinjëtqinjëtqinjëtqinjëttuaj ilirët, tribalët, thrakët, u veshi me chlamide, u zbriti ngatuaj ilirët, tribalët, thrakët, u veshi me chlamide, u zbriti ngatuaj ilirët, tribalët, thrakët, u veshi me chlamide, u zbriti ngatuaj ilirët, tribalët, thrakët, u veshi me chlamide, u zbriti ngatuaj ilirët, tribalët, thrakët, u veshi me chlamide, u zbriti ngamalet në fusha, u bëri zotër mbi barbarët».malet në fusha, u bëri zotër mbi barbarët».malet në fusha, u bëri zotër mbi barbarët».malet në fusha, u bëri zotër mbi barbarët».malet në fusha, u bëri zotër mbi barbarët».

duket, ai flet për të shkolluarit ose përtregëtarët, që qarkullonin mallin kudo dheishin të interesuar për tu marrë vesh me tëgjithë popujt që banonin këtu. Interesantpër ne tek Priskus është, se kur ishte tekAtila, u takua me një njeri, që ngjante si« skyth », por fliste greqisht. Priskus thotë,se mbeti i habitur, se grqishtja flitej këtuvetëm nga skllevërit thrakë dhe ilirë. Aivazhdon, se me njeriun , që komunikonte,ishte tregëtar dhe me rrënjë greke, por nukngjante as si thrak dhe as si ilir. Priskusthotë, se aty ku ishte Atila, rreth e qarkfliteshin gjuhët barbare « gotike », « hune »,ose flitej latinishtja. Vendi, për të cilin flet


6. Çifuti Benjamin de Tudela, meorigjinë nga Spanja, pas nje udhetimi, qëbëri në Ballkan në vitin 1159-1173, shkruanse : « Përtej lumit Spercheus është Vllahiadhe banorët e saj janë njerëz kurajozë dheasnjë mbret nuk mund të matet me ta dheti komandojë ».

7. Chalcondylas, cronikan grek(1423-1511), shkruan se vllehët që gjendennë Lakonia (Peloponez), dhe në vendin qështrihet ndërmjet Janinës dhe Trikallës,mbajnë emrin Vllahia e Sipërme (Dolopia).

8. Phranzes, gjithashtu kronikan grek(1401-1477) shkruan se Vllahia e Vogël,gjëndet në Etoli dhe Akarnania, kurseVllahia e Sipërme në Epirin e Sipërm.

Nga dokumentat e mësipërme, shohimse emri « vllah », filloi të përdoret ngafillimi i shekullit të 12 dhe të gjithë ata qëflasin për « vllehët », e lidhin këtë me një«popull nga male ». « barinj », ose« karvanar/udhëtar », që ndërronin vendin.Në të gjitha dokumentet, që folëm më lart,emri « vlahos » vjen nga gjuha greke. Mëmbrapa ky emër është përdorur edhe ngagjuhët e tjera. Është interesant facti që, nëshkrimet e Pukëvilit (1810), del se emri« vllah » dhe « kucovllah » u është dhënëvllehëve nga grekët, ku flitet për një popull« bari », ashtu siç emërtohen nga shqiptarët(ilirët) « çiobanu », që është fjala për tënjëjtin popull. Siç shohim emërtimet u janëvënë vllehëve, nga dy popujt më të vjetërtë Ballkanit. Të dy flasin për të njëjtinpopull, që në gjuhën e tyre ata quhen« armënu » ose « rrëmënu ». Po në këtë vitVoskopojari Mihail Bojaxhi (1813), eemërtoi gramatikën e tij « makedovlahe »,pra kemi një lidhje të dy emrave tëmësipërm me emrin e origjinës. Të jetë emri« vlah », për ata që banonin në Maqedoni,aty ku banonin edhe popuj të tjerë ? ApoBojaxhiu sjell për herë të parë në kujtesënjë popull, që i thoshte vetes « maqedon »dhe ishte njohur edhe me emrin « vllah ».Mund të jenë lidhur të dy emrat mepopullin « maqedon » ? Siç kemi thënë, nëkujtesën gojore, vllehët mendojnë, serrjedhin nga populli i Filipit dheAleksandrit të Madh, popull që thirrej« makedon ». A ka ndonjë themel kymendim ? Një përgjigje për këtë pyetje, egjejmë tek historiani romak FlaviusArrianus (95-175 pas Krishtit), që kashkruar për ekspeditat e Aleksandrit, nëlibrin e përkthyer fërngjisht me emrin« Anabase d’Alexandre le Grand ». Dimëqë Arrianus, ishte një funksionar i madhromak, me kulturë dhe gjuhë greke, mik imirë me Perandorët romakë të kohës së tijdhe konkretisht me Hadrien (76-138 pasKrishtit). Ka shkruar për jetën eAleksandrit, pasi kishte fatin të lexonteshkrimet orgjinale të Ptolemeut dheAristobule, dy strategë, shokë të ngushtëtë Aleksandrit. Nga istoria e Arrianus,mësojmë se, ushtria e Aleksandrit kishterreth 39 000 njerëz, ku shumicën e përbëninmaqedonasit. Të tjerët ishin grekë, thrakë,ilirë dhe tribalë. Në këtë histori me interesështë fakti, për fjalët, që Aleksandri judrejtua maqedonasve, kur u kthye ngabeteja me Porus. Ja çfar u thotë Aleksandrimaqedonasve, pasi donte ti kthente nështëpi :

« Ce n’est point pour vous retenir,Macédoniens. Je vous ai laissés libres departir. C’est pour vous rappeler tout ce quevous avez contracté d’obligations et leretour dont vous les avez payées, que jevous adresse la parole. Commençons, ainsi

qu’il est convenable, par Philippe, monpère. Philippe ayant trouvé vos hordeserrantes, sans asile fixe, dénuées de tout,couvertes de peaux grossières, faisantpaître dans les montagnes de misérablestroupeaux que vous disputiez avec peu desuccès aux Illyriens, aux Triballiens, auxThraces voisins, vous revêtit de lachlamyde, vous fit descendre desmontagnes dans la plaine, vous rendit,dans les combats, les émules des Barbares.»

« Nuk dua tu mbaj Maqedonas. Ju lë tëlirë të ikni. Dua t’ju sjell ndërmend, për atëqë na bashkon dhe si paguat borxhin, qëpo e mirrni. Le të fillojmë ashtu me radhë,me Filipin, babanë tim. Filipi, pasi u gjetinë grup migratorësh (endësish), në një jetëmizerje, pa as gjë, veshur me lëkurë tëtrashë, duke kullotur bagëtitë tuaja nëmale, që i ndanit me pak sukses me fqinjëttuaj ilirët, tribalët, thrakët, u veshi mechlamide, u zbriti nga malet në fusha, u bërizotër mbi barbarët ».

Shkrimi i mësipërm, është i pari që ndannjë popull nga të tjerët, në vendin ku jeton.

Shohim se nga të gjithë popujt, që banoninnë Ballkan, vetëm maqedonasit ishin njëpopull endacak, që merreshin me blektori.E rëndësishme është se, Aleksandri nuk fletpër grekërit, se ata nuk banonin në maledhe nuk merreshin me blektori. Le tëkthehemi edhe një herë në lidhjen midis treemrave : :makedon », « vllah » dhe« armënu ». Ashtu siç del nga dokumentet,që përmëndëm më sipër, tre emërtimet janëtë lidhura vetëm me një popull. Një popullbari dhe shëtitës, ashtu siç shkruajnë tëgjithë kronikanët në të gjitha shekujt. Emrin« maqedon » e gjejmë deri në shekullin eXI, mbajtur nga dinastiae « maqedonasve »e Vasilit I, Perandorin e Bizantit, që kishterrënjë nga populli i Aleksandrit. Nuk dihet, pse emri maqedon në shekullin 11-12, undërrua në emrin « vllah ». Një teori thotë,se emri « vllah », vjen nga gjermanishtia« Walha ». Më duket se kjo teori nukqëndëron dhe nuk ka baza të forta. Nukmmund të besojmë, që fjala « Walha », ose« Volcae », që gjenden në shkrimet e JuliusCaesar, që në gjuhën greke njihet me emrin« Ouolkai », pas 1000 vjetësh të kthehet në« vlahos » ! Grekët ishin ata që e përdorënpër herë të parë këtë emër ne fillimet eshekullit të 12 dhe kjo ka mbetur epandryshuar deri më sot.

Malet dhe kopetë me dele, ku banoninmaqedonët/vllehët/armënët/rrëmënët, janë« burimet », ku rronte nga qëmoti kypopull. Dhe kështu ka mbetur dhe sot.Është e sigurtë, që ky popull u derdhfushave, ashtu siç bëri në kohën eAleksandrit dhe « vaditi » shumë herë tëtjerë popuj cu edhe u asimilua. Mundet qëky të jetë shkaku, që nuk u mblodhën tëkrijonin një shtet të tyre. Kur jetonin nëmale dhe jetonin në grupe të vogla, familjaishte pasuria e tyre. Kur venin në vende tëhuaja, i mirrte malli për tu kthyer nëvendlindjen e tyre. Ashtu siç bënin edhenë kohën e Aleksandrit...

16 Nëntor 2009

Malet dheMalet dheMalet dheMalet dheMalet dhekkkkkopetë me dele,opetë me dele,opetë me dele,opetë me dele,opetë me dele,kkkkku banoninu banoninu banoninu banoninu banoninmaqedonët/maqedonët/maqedonët/maqedonët/maqedonët/vllehët/armënët/vllehët/armënët/vllehët/armënët/vllehët/armënët/vllehët/armënët/rrëmënët, janërrëmënët, janërrëmënët, janërrëmënët, janërrëmënët, janë« burimet »,« burimet »,« burimet »,« burimet »,« burimet »,kkkkku rru rru rru rru rronte ngaonte ngaonte ngaonte ngaonte ngaqëmoti kyqëmoti kyqëmoti kyqëmoti kyqëmoti kypopull. Dhepopull. Dhepopull. Dhepopull. Dhepopull. Dhekështu kkështu kkështu kkështu kkështu kaaaaambetur dhe sot.mbetur dhe sot.mbetur dhe sot.mbetur dhe sot.mbetur dhe sot.Është e sigurtë,Është e sigurtë,Është e sigurtë,Është e sigurtë,Është e sigurtë,që ky popull uqë ky popull uqë ky popull uqë ky popull uqë ky popull uderderderderderdh fushave,dh fushave,dh fushave,dh fushave,dh fushave,ashtu siç bëri nëashtu siç bëri nëashtu siç bëri nëashtu siç bëri nëashtu siç bëri nëkkkkkohën eohën eohën eohën eohën eAleksandrit dheAleksandrit dheAleksandrit dheAleksandrit dheAleksandrit dhe« vadit i »« vadi t i »« vadi t i »« vadi t i »« vadi t i »shumë herë tëshumë herë tëshumë herë tëshumë herë tëshumë herë tëtjerë popuj cutjerë popuj cutjerë popuj cutjerë popuj cutjerë popuj cuedhe u asimilua.edhe u asimilua.edhe u asimilua.edhe u asimilua.edhe u asimilua.Mundet që ky tëMundet që ky tëMundet që ky tëMundet që ky tëMundet që ky tëjetë shkjetë shkjetë shkjetë shkjetë shkakakakakaku, qëu, qëu, qëu, qëu, qënuk u mblodhënnuk u mblodhënnuk u mblodhënnuk u mblodhënnuk u mblodhëntë krijonin njëtë krijonin njëtë krijonin njëtë krijonin njëtë krijonin njështet të tyrshtet të tyrshtet të tyrshtet të tyrshtet të tyre. Ke. Ke. Ke. Ke. Kurururururjetonin në malejetonin në malejetonin në malejetonin në malejetonin në maledhe jetonin nëdhe jetonin nëdhe jetonin nëdhe jetonin nëdhe jetonin nëgrupe të vogla,grupe të vogla,grupe të vogla,grupe të vogla,grupe të vogla,familja ishtefamilja ishtefamilja ishtefamilja ishtefamilja ishtepasuria e tyrpasuria e tyrpasuria e tyrpasuria e tyrpasuria e tyre.e.e.e.e.KKKKKur venin nëur venin nëur venin nëur venin nëur venin nëvende të huaja, ivende të huaja, ivende të huaja, ivende të huaja, ivende të huaja, imirrte malli përmirrte malli përmirrte malli përmirrte malli përmirrte malli përtu kthytu kthytu kthytu kthytu kthyer nëer nëer nëer nëer nëvendlindjen evendlindjen evendlindjen evendlindjen evendlindjen etyrtyrtyrtyrtyre. Ashtu siçe. Ashtu siçe. Ashtu siçe. Ashtu siçe. Ashtu siçbënin edhe nëbënin edhe nëbënin edhe nëbënin edhe nëbënin edhe nëkkkkkohën eohën eohën eohën eohën eAleksandrit.Aleksandrit.Aleksandrit.Aleksandrit.Aleksandrit.


Cãnd dipunj di Nemãrcica tiChefalovriso (Megide, Yaninã Grece), tubratsu dicãtã nastãnga, aco iu s’achimãBushcopullo, eara unoarã shi un chiro unãhoarã mari ( ca unã politii njicã), cu numaPaljuhoarã, cum dzãcu arãmãnjljã, tutãbãnatã di rrãmãnj fãrshirots. Azã hoara estigãrmadhã, iu namãsa di nãsã si vedconturili a une casteli njicã. Aistu estibilocbãnatu tu notu a rrãmãnjllu fãrshirots,fudzits di aoa tu 1822-1830 cãtã Agrinjo,Yanina shi putsãnj cãtã Arbinãshii, madupu unã scrirãturã, gulera bitãsi tu 1860.Hoara ma diparti cu rrãmãnj fãrshirots estiGrabova, cu legendili shi isturili a lje, tesãlla cicorrã all muntili Valamare, aproapi diLenii (tu prefectura ali Elbasani, tuArbinishia di namãsa). Avemu ashi dauhor, unã tu not shi allantã tu vorio. Unãgãrmadhã shi allantã ljii, ta s’ni spunãistorili a ishtãllui popul vechiu. DiPaljuhoarã pãn Grabova esti patridha arrãmãnjllu fãrshirots. Iu di 2000 di enj, piaisti cãljur, pi aici munts, aru tãrcutãpicurar cu tutiputa, cãrvãnar, embur,mastur ti casi, zãnãciadz ti gãlets, rafts,mvesti cu stranji chindãsiti…. , tsi lludedãrã banã a ishtãllor munts cu eti shi eti.Aviamu mintuitã ta s’nidziamu unoarãGrabova, ca tutuna cu oaspili a mell KristoGoci. Nu earam vãrroarã aco, ti atsa nu ushtiam cala piu s’nidziam. Hrista ãnj dzãsitu telefon ta s’fitsiam unã “aventurã”. – Nutrets pi cala cu asfaltu, ãnj dzãsi, ma tretspi nigã cala a tsa vechia, iu tãrtsia cãrvanilia noasti unoarã shi un chiro di Nemãrcicã-Lenii. Mini nu u s’nidziam pi ciciori, macala iu stãrtsiam eara paralel cu cala atsavechia. Pit aisti cãljur shi munts, lja allãgaunoarã shi un chiro populu a llui Filip,tatãsu all Alecsandru atsell Mari aliMakedonii. Esti alunar shi cãrora fatsillucurru a ljie. Chisi tahina di Ghirocastro,cu mintia, tsi protu statsion ti zdicurmari ,u sira Erseca. Shi ashi feciu. Tu sãhatia 12di prrãndz, agiumshu la restorantu all Coli

Imnari tu istoriiREPORTAJ

Midi, un cusurin di amell. Unã casã cu trepaturi, cu restorant, avãrrãgãtã cu liluci, cumushutets, cadi n trochiu ti tuts atselj tsitrecu cãtã Curciau. Unã cafei cu Coli miscoasi di monotonia ali machine. Ell llo unmulidh shi ãnj spusi cala, cã piu vras’tãrtsiam. S’nu agãrshãshti ãnj gra didinãpoi: -cala esti Curciau-Malichi-Bulciarã (hoara ljiu sturra cala cãtãGrabova). Aistã esti cala atsa vechiaCorciau-Gramsh, fãri asfltu, ti atsa ai

GRABOVA

mintia. Allãsai cusurinu Coli tu llukurru allui shi chisi ti cali. Cãtu tãrcui Malichia,dupu niscãnti kilometri, ahurhi cala feriasfaltu. Stimãtãsi nihiamã tu hoaraMoglitsa, ti beri apã shi s’tãrbam ti ma ncllo. Un burbat, ca tu lichia di 50 di enj,s’apurchiã cãtã mini shi ãnj spusi cala cãpiu u stãrtsiam. Tu fund ãnj dzãsi cu shicãi:- Aventurã fats, tilefonu mobil nu acatsã tuaestã cali, tsi u sfats ma s’asparsi makina.Cala esti shcretã ni urdunatã. Mi adunai cunãsu shi fudzi. Cala eara strimtã shi tãrtsapit munts. Ma s’isha vãrã machinã dininti,mulltu zori eara ta s’urdunai. Ma Stãmãrieara cu mini. Nu afllai n cali ishvãrrãmachinã. Agiumshu Bulciara tu satia 3dupu prrãndzu. Aoa u s’ashtiptam Hrista,tsi vinia di Tirana. Di aoa u s’lloam cala cãtãGrabova. Tu satia 6 vini shi Hrista shi doljãllom cala cãtã hoara Curatã (unã hoarãapropia di Grabova). Aoa u s’allãsammakina a mia, cã cala ma n cllo nu earabunã. Todi Buzo, rrãmãn di Grabova,oaspili a nostu tsi n’ashtipta, avia llãsatã unficior cu “Toyota”, tu aestã hoarã shi ell us’ni dutsia Grabova.

Eara noapti shi nu vãdzui tsiva cala, madi trundulera ali makini, aduchi cã cala nueara bunã. Agiumsum Grabova tu satia 9siara shi Todi cu atsa grera a lluirrãmãniascã di Grabova, ni dzãsi: - Ma ljuearatu, cãtse vi amanatu? Unã cafei cu richiishi unã tsinã njicã, diadun cu Todi, nizdicurmã nihiamã. Todi avia chefi tastitiam ninga, ma tu ochiljã a noci si alidziacurmara.

Vijon në faqen 9

DI SPIRO POCI


Allantã dzuã ni ashtipta unã alltãaventurã, ti atsa llom somu. Hrista cãllcacicior, tsi tsido armãn, un oarã tu bana allui, vra s’niagã tu miljia di Valamare. Dinititsi z’durnjiam ãnj dzãsi cu shicai: - Ts’amadusã unã ciantã njicã mãni ti munti. Ana(muljerãsa all Hrista), ãnj dzãsi, vai Spirunu ari ciantã ti munti.

Somu n’ishã cãntroarã dimiatsa. Ishaidinintia a hotelu, shi hoara ali Grabovi sifunusi dininti namãsa di ponj shivãrdzãtur. Dupu noi si sculla pãn lla nor,miljiau ali Valamari, aco lju u s’nidziam noi.Chisim tu 7 dimniatsa. Llom cu noi cãtã unpulan, pãni shi ti ciudii, agãrshãm apa.Pidupu Todi, cala nidzeri shi vinery eara 6sihãts. Mintuim ta su ahurhiamuescursionu cu nidzera lla un cataract. Maaoa u s’ahurhia aventura a noastã. Chirumcala shi cataractu nu llo fllãmu dot. Vinumdi afrigãra vãrrã dau sãts tu pãdura didzedi, shi Hrista apufusi, ta s’nu cãftamninga. Scoasi di ciantã unã hartã (estigheolog cu zãnati shi u cãntã ghini harta),u vãdzu cu cãshtigã shi ãnj dzãsi: - Ustãrtsem tu un pllalju, tsi esti mullt nifur,ta s’agiundzem n dzianã. Eara un pllaljuamvãlit cu dzedi, iu s’vidia urmili di lluchishi ursi. Tu 20 m alinari, fitsiam cãtã vãrrãz’dicurmari. Dupu dau sãhãts, allãsãmpllalju shi ni afllãm tu unã padi mushati,pishuni ti oi. Ndzianã si vidia miljau aliValamare. Hrista scoasi ningã unoarã hartashi ãnj dzãsi: - Nu ti murzuia, tu 2200 di mavemu un izvur. Shi ashi eara. Eara un izvurcu apã mullt arratsi. Mãcãm nihiame dipãni, ni zdicurmãm shi ahurhim napoialichera. Dupu dau sãts agiumsum tumiljiau ali Valamare, 2375 di metri pistiamari. Di aistã miljiau si vidia Curciau pãnlla llacu di Ohrid. Unã mushutiatsã nivãdzutã vãrroarã. Avia dhichi stãrpapãnjãa noci, tsi alidzia aisti biloacãri ti bãnari.Aoa ningã Valamare sãntu shi shasi llacurinjits, tsi avdagu ma mullt mushutiatsa.Turrara eara ma lishorã, cã cãdzum tu cala

tsi eara unã shutsãturã ali cali a tsa vechiaEgnatia. Tu shaptili dupu prrãndz, dupuunã aventurã 12 di sãts, agiumsum lla hotel.Ciciorrã nu ni tsinia mã shi n drept tu som.Allantã dzuã ishiai tu hoarã. Lju tsidu sividia urmi di unã politii vechi. Cãljurashtãrrati cu calldrãmi, punts cu chimer,biserts, funtãnj cu scrirãtur veclji. Pifuntãna ma vechia ali hoari, sãntu trepllacati scrirati, lju ma vechia spuni anu925. Ma hima di nãsã esti unã punti cuchemer (cu shcãmbi), iu tretsi rrãu aliValamare. Sum punti esti spindzurat unzingir di herr. Pi aestu zingir, spuni Todi,eara unã cãmbanã. Cãndu suflla mulltvintu, cãmbana bitia shi oaminjljã nu vras’tãrtsia pi nãsã cu prãvdz, cã u s’cãdia dipipunti. Pi aistã punti tãrrtsia shi unãshutsãturã ali cali Egnatia. Hoara avia

avutã 12 di mãhãlladz, adunati tu tre mamar. Tsido mãhãllã avia yurtiurrã a llui.Cãndu yurtusia un mãhãllã, nidzia tiuspãtsãljã allants. Tu ahurhita ali hoari estibiserca all Ayu Nicolla, faptã tu 1425. Cathinjercur, spuni Thanas Thano, tu Grabova(Greva cum dzãcu elj), si fitsia panair mari.Aoa ti panair vinia oaminj di mullt diparti;di Cavalja, Durrãsa, Ferca, Elbasana. Hoara,spuni ell, tu chirollu a ljie a tsell ma bunu,avia 12000 di oaminj. Capu intra tuahurhita ali hoari shi ciatii pisti ciatii ishan dzianã. Tu atsell chiro mullti casi arufudzitã tu csinãtiau. Ma mulltsiljã tuRumanii, Makedonii shit u Alecsandrii, tuEghiptu. Pisti 300 di fumelj sãntu dusi aco,spuni Todi shi avdadzi: - Cãndu avemutãrbatã pãpãnjlji a noci, cã cãtse sãntu dushtu Alãcsandrii, elj ni aru dzãsã: “Ti numaatsa mara tsi tsãni aistã politii (numa allAlecsandru a tsell Mari ali Machedonii) shiti ligãtura a rrãmãnjllu cu Makedonia atsaVechia. Allantã dzuã eara Stã Vinãra shi pitcãljurrã ali hoari ni adunãmu cu feti njits,tsi tsinia tu mãnã ndulltsenj. Li tãrbãm pilimba rrãmãniascã: - Lju nidzets shi eli culimba curatã rrãmãniascã ni da apandasi.Esti unã zaconi vechi, tsi atselj tsi yurtusetu,parrtsã lla allants tsi nu yurtusestundulltsenj, gãrru shi pãni cu simitsã. Ashã,cum vidzum, limba rrãmãniascã ari tãrcutãlla njitsljã. Cu mullts oaminj ni adunãmutu cãljurrã ali hoari, shi tuts cai di cai s’nispunia isturii shi legendi ti hoara atsaavdzata Grabova. Azã hoara ari 50 di casi,shi llucradzã cu tutiputa shi llucãri cu lem.Di cãndu earam 12 di enj, mvãtsai tas’llucredzu lemu, spuni Archile Pacio.Lemu esti ca omu spuni ell. Vra tinjãseri.Ell shi tutã hoara aru un miracu. Cãndu usi facã giadea ali hoari. Hoara cumushutetsili shi isturiaa ljie, u s’aibã mulltsturishtinj, ma elj n u ljin, cã nu ari cali timachine. Cututã atsa elj ashtiaptã.

Dupu prrãndzu, ahurrhirã ta zinã nhoarã mullts oaminj, cu rrãdzãtinã di aoa,ma mulltsinjã di Elbasan, dapoia shi dipolitia di Gramshi. Mãni hoara us’yurtusiastã. Lla usha a hotelu un aush,avia vinitã cu doljã nipots di allui shi lluspunia ti Grabova. Ao esti nãscut papu,ditsia ell, dapoia si turrã cu fatsã cãtã hoarãshi dzãsi: “ Eh! Greva (Grabova) a mia,cãndu u s’ti fats mushatã ca un chiro?

Dupu dau sãtsDupu dau sãtsDupu dau sãtsDupu dau sãtsDupu dau sãtsagiumsum tuagiumsum tuagiumsum tuagiumsum tuagiumsum tumiljiau alimiljiau alimiljiau alimiljiau alimiljiau aliVVVVValamaralamaralamaralamaralamare, 23e, 23e, 23e, 23e, 237575757575di metri pistidi metri pistidi metri pistidi metri pistidi metri pistiamari. Di aistãamari. Di aistãamari. Di aistãamari. Di aistãamari. Di aistãmiljiau si vidiamiljiau si vidiamiljiau si vidiamiljiau si vidiamiljiau si vidiaCurCurCurCurCurciau pãn llaciau pãn llaciau pãn llaciau pãn llaciau pãn llallacu di Ohrid.llacu di Ohrid.llacu di Ohrid.llacu di Ohrid.llacu di Ohrid.UnãUnãUnãUnãUnãmushutiatsã nimushutiatsã nimushutiatsã nimushutiatsã nimushutiatsã nivãdzutãvãdzutãvãdzutãvãdzutãvãdzutãvãrrvãrrvãrrvãrrvãrroarã. Aviaoarã. Aviaoarã. Aviaoarã. Aviaoarã. Aviadhichidhichidhichidhichidhichistãrpapãnjã astãrpapãnjã astãrpapãnjã astãrpapãnjã astãrpapãnjã anoci, tsi alidzianoci, tsi alidzianoci, tsi alidzianoci, tsi alidzianoci, tsi alidziaaisti biloacãri tiaisti biloacãri tiaisti biloacãri tiaisti biloacãri tiaisti biloacãri tibãnari. Aoabãnari. Aoabãnari. Aoabãnari. Aoabãnari. Aoaningã Vningã Vningã Vningã Vningã Valamaralamaralamaralamaralamareeeeesãntu shi shasisãntu shi shasisãntu shi shasisãntu shi shasisãntu shi shasillacuri njits, tsillacuri njits, tsillacuri njits, tsillacuri njits, tsillacuri njits, tsiavdagu maavdagu maavdagu maavdagu maavdagu mamulltmulltmulltmulltmulltmushutiatsa.mushutiatsa.mushutiatsa.mushutiatsa.mushutiatsa.TTTTTurrara eara maurrara eara maurrara eara maurrara eara maurrara eara malishorã, cãlishorã, cãlishorã, cãlishorã, cãlishorã, cãcãdzum tu calacãdzum tu calacãdzum tu calacãdzum tu calacãdzum tu calatsi eara unãtsi eara unãtsi eara unãtsi eara unãtsi eara unãshutsãturã alishutsãturã alishutsãturã alishutsãturã alishutsãturã alicali a tsa vechiacali a tsa vechiacali a tsa vechiacali a tsa vechiacali a tsa vechiaEgnatia. TEgnatia. TEgnatia. TEgnatia. TEgnatia. Tuuuuushaptili dupushaptili dupushaptili dupushaptili dupushaptili dupuprrãndz, dupuprrãndz, dupuprrãndz, dupuprrãndz, dupuprrãndz, dupuunã aventurã 12unã aventurã 12unã aventurã 12unã aventurã 12unã aventurã 12di sãts,di sãts,di sãts,di sãts,di sãts,agiumsum llaagiumsum llaagiumsum llaagiumsum llaagiumsum llahotel. Ciciorrã nuhotel. Ciciorrã nuhotel. Ciciorrã nuhotel. Ciciorrã nuhotel. Ciciorrã nuni tsinia mã shini tsinia mã shini tsinia mã shini tsinia mã shini tsinia mã shin drn drn drn drn drept tu som.ept tu som.ept tu som.ept tu som.ept tu som.Allantã dzuãAllantã dzuãAllantã dzuãAllantã dzuãAllantã dzuãishiai tu hoarã.ishiai tu hoarã.ishiai tu hoarã.ishiai tu hoarã.ishiai tu hoarã.Lju tsidu si vidiaLju tsidu si vidiaLju tsidu si vidiaLju tsidu si vidiaLju tsidu si vidiaurmi di unãurmi di unãurmi di unãurmi di unãurmi di unãpolitii vechi.politii vechi.politii vechi.politii vechi.politii vechi.


Kur zbret nga Nemerçka për nëQefallovriso (Mixhide), Janinë nëkrahun e majtë, në vendin e quajturBushkopullo, shtihej dikur një fshat imadh (në formën e një qyteze), po metë njëjtin emër, Bushkopullo, osePajuhoarë (sic e thërrasin vllehët),banuar krejtësisht me vllehë fërshërotë.Sot aty kanë mbetur vetëm disagërmadha, kun ë mes tyre shquhenkonturet e një pallati të madh. Ky ështëvendbanimi më jugor i vllehëvefërshërotë, i braktisur rreth viteve 1822-30, por sipas disa të dhënave, boshatisjapërfundimtare u bë në vitin 1860. Skajimë verior i vendbanimeve të vllehëvefërshërotë është Grabova e famshmeme historite dhe bëmat e saja, e shtrirënë këmbët e Vala Mares dhe afërLenies. Pra dy skaje. Njëri jugor i kthyernë gërmadhë dhe tjetri më veriori, qëgjallëron akoma, për të na tyreguarhistorinë e vërtetë të këtij populli tëlashtë. Ky është pra atdheu i vllehëvefërshërotë, që për 2000 e ca vjet, në këtorrugë, në këto pllaja kanë kaluar kopeme bagëti, karvanarë, tregëtarë,mjeshtra të punimit të enëve, armëve,muratorë të talentuar, që i dhanë jetëkëtij trualli, për shekuj e shekuj. Kishimmenduar këtë radhë të bënim njëudhëtim drejt Grabovës. Si gjithmonme mikun tim Kristo Goçi. Nu kishaqenë ndonjëherë atje, kështu që nuk edija rrugën nga të shkoja. Kristua mësugjeroi në telefon të bëja një“aventurë”. –Mos i bjerë nga asfalti –mëtha, por ndiq rrugën e vjetër tëkarvaneve tona Nemërçk-Lenie. Unënuk do ta bëja me kënbë, por andej ngado të kaloja me makinë, p;othuajse ishteparallel me rrugën e lashtë. Ndoshta nëkëto rrugë dhe shtigje, e bridhtepopullin e vet me çadra edhe Filipi,babai i Aleksandrit të Madh tëMaqedonisë. Është Korrik dhe vapa bënpunën e vet. U nisa herët ngaGjirokastra, me mendimin, që ndalesëne parë ta bëja në Ersekë. Dhe kështubëra. Në orën 12 të drekës arrita tekrestoranti i kushuririt tim Nikolla Mejdi.Një godinë tre katëshe, me restorantinnë katin e parë, i rrethuar nga njëambient çlodhës, në hyrje të Ersekës, qëbinte në sy për çdo udhëtar, që kalonteaty. Një kafe me Kolën, më nxorri ngamonotonia e makinës. Më bëri një skicënga duhet të kaloja, duke theksuarshumë herë mos harro: -Korçë-Maliq-Moglic-Bulçarë. –Kjo është rruga e vjetëre linjës Korçë-Gramsh, më tha. Meskicën në dorë u nisa për rrugë. KalovaMaliqin dhe pas disa kilometrash,rruga nuk ishte e asfaltuar, por e

Në gjurmët e historisëREPORTAZH

NGA SPIRO POÇI

mirëmbajtur. Ndalova në Moglicë, përtë pirë pak ujë dhe për tu orientuar përmë tutje. Një burrë rreth të 50-tave, muafrua me dashamirësi dhe ma spjegoigjithë rrugën nga duhet të kaloja. Nëfund shtoi me shaka: - Aventurë pobën, telefoni celular nuk kap rrugës,mund të kesh ndonjë avari të makinësrrugës dhe ç’farë do bësh. Rruga ështëe shkretë, ka pak lëvizje. U përshëndetame të dhe u nisa. Rruga ishte e ngushtëdhe kalonte nëpër male dhe hone. Potë të dilte ndonjë makinë përballë, ishtee zorshme për tu shkëmbyer. Por fati

qe me mua. Nuk u shkëmbeva me asnjëmakinë rrugës. Arrita në fshatinBulçarë, në orën 3 mbas dite. Këtu dotë prisja Kriston që vinte nga Tirana.Këtej kthehej edhe rruga për nëGrabovë. Në orën 6 u bashkuam të dydhe u nisëm drejt Kuratës (fshat afërGrabovës). Këtu do të linim makinën,se më tutje rruga bëhej vetëm meToyota. Todi Buzo, miku jonë ngaGrabova, i kishte marrë masat. Njëdjalë me një makinë “Toyota” na pristëaty në errësirë. Ishte natë dhe nukpashë asgjë rrugës. Nga tronditja emakinës kuptova se rruga ishte shumëe keqe. Arritëm në Grabovë në orën 9të darkës dhe Todi me atë të folurën etij karakteristike në gjuhën vllahe natha: - Po çu bëtë, pse u vonuat. Një kafeshoqëruar me raki dhe një darkë elehtë, sikur na çlodhi pak. Todi kishteqejf të rrinim akoma, por në sytë tanëlexohej lodhja. Të nesërmen na pristënjë aventurë tjetër, prandaj u shtrimëpër të fjetur. Kristua ngulte këmbë, qëçdo vllah, në jetën e tij, duhet të qepetnjë herë në majën e Vala Mares. Ai ishtepërgatitur shpirtërish për këtë dhe mehumor para se të shtriheshim përgjumë më tha: - Të kam prurë një çantëshpine për nesër në mal.

Vijon në faqen 11

KKKKKy është vendbanimi më jugor i vllehëve fërshëry është vendbanimi më jugor i vllehëve fërshëry është vendbanimi më jugor i vllehëve fërshëry është vendbanimi më jugor i vllehëve fërshëry është vendbanimi më jugor i vllehëve fërshërotë, iotë, iotë, iotë, iotë, ibraktisur rrbraktisur rrbraktisur rrbraktisur rrbraktisur rreth viteve 1822-30, por sipas disa të dhënave,eth viteve 1822-30, por sipas disa të dhënave,eth viteve 1822-30, por sipas disa të dhënave,eth viteve 1822-30, por sipas disa të dhënave,eth viteve 1822-30, por sipas disa të dhënave,boshatisja përboshatisja përboshatisja përboshatisja përboshatisja përfundimtarfundimtarfundimtarfundimtarfundimtare u bë në vitin 1860. Ske u bë në vitin 1860. Ske u bë në vitin 1860. Ske u bë në vitin 1860. Ske u bë në vitin 1860. Skaji më verioraji më verioraji më verioraji më verioraji më veriori vendbanimeve të vllehëve fërshëri vendbanimeve të vllehëve fërshëri vendbanimeve të vllehëve fërshëri vendbanimeve të vllehëve fërshëri vendbanimeve të vllehëve fërshërotë është Grabova eotë është Grabova eotë është Grabova eotë është Grabova eotë është Grabova efamshme me historite dhe bëmat e saja, e shtrirë në këmbëtfamshme me historite dhe bëmat e saja, e shtrirë në këmbëtfamshme me historite dhe bëmat e saja, e shtrirë në këmbëtfamshme me historite dhe bëmat e saja, e shtrirë në këmbëtfamshme me historite dhe bëmat e saja, e shtrirë në këmbëte Ve Ve Ve Ve Vala Marala Marala Marala Marala Mares dhe aes dhe aes dhe aes dhe aes dhe afër Lenies. Pra dy skfër Lenies. Pra dy skfër Lenies. Pra dy skfër Lenies. Pra dy skfër Lenies. Pra dy skaje.aje.aje.aje.aje.Njëri jugor i kthyNjëri jugor i kthyNjëri jugor i kthyNjëri jugor i kthyNjëri jugor i kthyer në gërmadhë dhe tjetri më veriori, qëer në gërmadhë dhe tjetri më veriori, qëer në gërmadhë dhe tjetri më veriori, qëer në gërmadhë dhe tjetri më veriori, qëer në gërmadhë dhe tjetri më veriori, qëgjallërgjallërgjallërgjallërgjallëron akon akon akon akon akoma, për të na tyroma, për të na tyroma, për të na tyroma, për të na tyroma, për të na tyreguar historinë e vërtetë tëeguar historinë e vërtetë tëeguar historinë e vërtetë tëeguar historinë e vërtetë tëeguar historinë e vërtetë tëkëtij populli të lashtë. Kkëtij populli të lashtë. Kkëtij populli të lashtë. Kkëtij populli të lashtë. Kkëtij populli të lashtë. Ky është pra atdheu i vllehëvey është pra atdheu i vllehëvey është pra atdheu i vllehëvey është pra atdheu i vllehëvey është pra atdheu i vllehëvefërshërfërshërfërshërfërshërfërshërotë, që për 2000 e ca vjet, në këto rrugë, në këtootë, që për 2000 e ca vjet, në këto rrugë, në këtootë, që për 2000 e ca vjet, në këto rrugë, në këtootë, që për 2000 e ca vjet, në këto rrugë, në këtootë, që për 2000 e ca vjet, në këto rrugë, në këtopllaja kpllaja kpllaja kpllaja kpllaja kanë kanë kanë kanë kanë kaluar kaluar kaluar kaluar kaluar kope me bagëti, kope me bagëti, kope me bagëti, kope me bagëti, kope me bagëti, karvanarë, trarvanarë, trarvanarë, trarvanarë, trarvanarë, tregëtarë,egëtarë,egëtarë,egëtarë,egëtarë,mjeshtra të punimit të enëve, armëve, muratorë të talentuar,mjeshtra të punimit të enëve, armëve, muratorë të talentuar,mjeshtra të punimit të enëve, armëve, muratorë të talentuar,mjeshtra të punimit të enëve, armëve, muratorë të talentuar,mjeshtra të punimit të enëve, armëve, muratorë të talentuar,që i dhanë jetë këtij trualli, për shekqë i dhanë jetë këtij trualli, për shekqë i dhanë jetë këtij trualli, për shekqë i dhanë jetë këtij trualli, për shekqë i dhanë jetë këtij trualli, për shekuj e shekuj e shekuj e shekuj e shekuj e shekuj.uj.uj.uj.uj.


Ana (gruaja e Kristos), kur më nisi,më dha edhe një çantë për ti. –NdoshtaSpirua, nuk ka marrë, më tha. Gjumina doli shpejt në mëngjes. Dola tepragu i hotelit dhe para meje u shfaqfshati i Grabovës ne mes të gjelbërimitdhe pemëve. Nga mbrapa shtrihejmadhështor maja e Vala Mares, aty kudo të qepeshim ne. Nisjen e bëmë nëorën 7. Morëm me vete nga një shkopdhe bukë dhe për çudi harruam tëmirrnim ujë. Sipas Todit rruga vajtjeardhje ishte 6 orë. Menduam në fillimtë shkonim nga katarakti (ishte edhe kynë planin e ekskursionit tonë). Por këtudo të fillonte odiseja jonë. Humbëmrrugën dhe kataraktin nuk po e gjenimdot. U sorollatëm nja dy orë të mira nëpyllin me pisha, derisa Kristua vendositë mos kërkonim më. Nxorri nga çantanjë hartë (është me profesion gjeologdhe e lexon mirë hartën), e pa mekujdes dhe më tha: - Do kalojmë në njëpllajë me pjerrësi të madhe, por do tiadalim mbanë. Ishte një pllajë mbuluarme pisha, ku dukeshin qartë strofullate uqërve dhe të arinjve. Aventurë evërtetë. Në çdo 20 metra ngjitje bënimnga një pushim. Buzët po na thaheshinnga etja. Pas dy orë ngjitjeje, lamëmbrapa pishat dhe ramë në një zonëme kullota alpine. Lart në horizontdukej maja e Vala Mares. Kristua nxorriedhe një herë hartën dhe më tha: - Mosu mërzit, në lartësinë 2200 metro keminjë burim. Dhe metë vërtetë, ishte njëburim me ujë si kristali dhe akull iftohtë. U shlodhëm pak dhe filluamngjitjen drejt majës. Pas një ore e pamëveten në çatinë e Vala Mares, nëlartësinë 2375 m. Nga kjo majë e lartëdukej sin ë pëllëmbë të dorës Korça dhemë tej liqeni i Ohrit. Një bukuri e rrallë.Të parët tanë dinin se ku nguleshin.Poshtë këmbëve të ValaMares ishingjashtë liqene të mrekullushëm.Fotografuam çdo gjë, që na shihte syringa kjo majë. Kthimin e kishim më tëlehtë, se ramë në rrugën e vërtetë, njëdegëzim i rrugës Egnatia. Në orënshtatë të darkës, pas një aventure prej12 orësh, arritën në hotel. Këmbët nukna mbanin më dhe drejt e në gjumë. Tënesërmen dola shëtitje në fshat. Kudogjurmë të një qyteze të lashtë. Rrugë tëvjetrë me kalldrëme, ura me qemer,kisha, çezma me mbishkrime të vjetra.Çezma (funtëna, siç e quajnëgrabovarët në gjuhën e tyre vllahe), mëe lashtë e fshatit, shënon në një pllakatëtë saj vitin 925. Më poshtë një urë meqemer, që përshkon lumin eValamares, me një karakteristikë tëveçantë. Poshtë harkut të saj varej njëzinxhir. Në këtë zinxhir na spjegonTodi, varej një kambanë. Kur frynte erëe madhe dëgjohej tingëllima ekambanës dhe ky ishte njëparalajmërim për të mos kaluar mbiurë. Mbi këtë urë kalon edhe degëzimii rrugës Egnatia. Fshati ka pasur 12lagje, shpjegon Todi, dhe çdo lagje kapasur festën e vetë fetare. Tradita ishte

që ata shkonin tek njëri tjetri për festë.Në fund të fshatit ndodhet kisha e ShënKollit, e ndërtuar rreth viteve 1400.Rreth e qark saj ndodhen varre tëvjetëra, që datojnë vitin 1425. Këtu çdotë mërkurë, tregon Thanas Thano, njëbanor i fshatit, zhvillohej panair imadh, ku vinin njerëz që nga Durrësi,Kavaja, Elbasani, Korça. Fshati, tregonai, në kohën më të mirë ka pasur 12000banorë. Çatitë e shtëpive ishin aq afërnjëra tjetrës aq shumë, saqë cjapi çatimë çati nisej nga fundi i fshatit dhe diltenë krye. Shumë familje kanë emigruarnga ky fshat në të kaluarën. Shumicanë Rumani, Maqedoni dhe nëAleksandri të Egjyptit. Mbi 300 familjekanë emigruar në të kaluarën nëAleksandri, shpjegon Todi, dukeshtuar se kur kemi pyetur prindërit dhegjyshërit tanë për këtë emigracion, ata

na përgjigjeshin: “Ata shkuan nëAleksandri, për emrin e madh që mbanky qytet (emrin e Aleksandrit të Madhtë Maqedonisë) dhe për lidhjet evllehëve me Maqedoninë e lashtë.

Të nesërmen është Shën e Prëmtjadhe nëpër rrugët e fshatit, takojmëvajza të vogla me embëlsira nëpër duar.i pyesim në gjuhën vllahe “lju nidzets”(ku veni) dhe ato na përgjigjen po nëgjuhën vllahe. Është zakoni i lashtë, qëata të lagjes që festojnë Shënë Prëmten,ndajnë një ditë para tek të afërmit e tyreëmbëlsira. Pra gjuha po përcillet edhetek brezi më i ri. Duke ecur në rrugët efshatit, në takime me njerëzit emrekullueshëm të tij, dëgjojmë shumëtregime dhe legjenda për banorët evjetër të tij.

Sot fshati ka 50 shtëpi dhe merrenkryesisht me blektori dhe punim druri.Që në moshën 12 vjeç kam mësuarzanatin e marangozit dhe vazhdoj taushtroj edhe sot, thotë Arqile Paço.Druri është si njeriu, thotë ai. Duhet taduash, ta respektosh. Ai dhe gjithëfshati kanë nje merak. Kur do tëndërtohet rruga automobilistike.Fshatin për bukuritë dhe historinë e tije vizitojnë edhe turistë të huaj, porfatkeqësisht rrugë nuk ka. Atashpresojnë, se një ditë do të bëhet.

Nga mbasditja filluan të vijnë nëfshat shumë njerëz, ish banorë tëfshatit, nga Elbasani, Gramshi, Tirana.Të nesërmen fshati ka festë. Tek dera ehotelit u përballa me një të moshuar,që mbante nga dora nipin dhe mbesëne tij. Ai u kthye me fytyrë nga fshatidhe tha: - Eh grabova ime, kur do tëbëhesh e bukur si dikur!

“Ata shk“Ata shk“Ata shk“Ata shk“Ata shkuan nëuan nëuan nëuan nëuan nëAleksandri, përAleksandri, përAleksandri, përAleksandri, përAleksandri, përemrin e madhemrin e madhemrin e madhemrin e madhemrin e madhqë mban kyqë mban kyqë mban kyqë mban kyqë mban kyqytet (emrin eqytet (emrin eqytet (emrin eqytet (emrin eqytet (emrin eAleksandrit tëAleksandrit tëAleksandrit tëAleksandrit tëAleksandrit tëMadh tëMadh tëMadh tëMadh tëMadh tëMaqedonisë)Maqedonisë)Maqedonisë)Maqedonisë)Maqedonisë)dhe për lidhjetdhe për lidhjetdhe për lidhjetdhe për lidhjetdhe për lidhjete vllehëve mee vllehëve mee vllehëve mee vllehëve mee vllehëve meMaqedoninë eMaqedoninë eMaqedoninë eMaqedoninë eMaqedoninë elashtë”,lashtë”,lashtë”,lashtë”,lashtë”,shprshprshprshprshprehet Tehet Tehet Tehet Tehet Todiodiodiodiodi


Nëse ka një drejtues të qeverisë vendorenë rrethin e Gjirokastrës, i cili i ka kthyertë gjitha premtimet në realitet është kreu iKomunës së Lunxhërisë, Ilia Kuro. Kykonstatim është i prekshëm nga të gjithëata banorë të zonës që e zgjodhën zotinKuro në krye të Komunës për t’i drejtuarkatër vjet, por edhe për ata skeptikë qëkishin më tepër të afërt idealet partiake, sesa bashkëpatriotin e tyre. Rrugë dheujësjellsa janë primaret për një zonë ruralenë të gjithë vendin tonë, pasi ato janë pjesëe një zhvillimi për komunitetin. Në dy vjete gjysmë qeverisje, Ilija Kuro, ka dëshmuarse është ndër të vetmit që ka realizuarprojekte madhore për komunitetin, dukedëshmuar se është më pranë njerzve dhehalleve të tyre ku pak kush nga kolegët etij në Qarkun e Gjirokastrës, ka realizuarprojekte të këtyre përmasave në raport mefrymën e popullatës. Po të hedhësh njëvështrim tek investimet e kryera gjatëperiudhës dy vjecare, ato kapin shifrarekord, duke befasuar edhe vetë banorët tëcilët nuk prisnin një ndryshim kaq rrënjësordhe rjedhimisht kjo, është meritëekskluzive e zotit Kuro. Si një menaxhues ipërkryer në të gjithë sektorët eadministratës shtetërore, Ilia Kuro, katreguar se di të ndryshojë madje edhementalitetin e njerëzve. Thjesht, nëse derimë dje në zyrat e administratës së Komunëssë Lunxhërisë punonjësit endeshin sa ngazyra në klubin aty afër, prej dy vjetësh, kjopraktikë është e harruar duke i vënë tëgjithë në eficensë për qëndrimin sa më afërme komunitetin dhe zgjidhjen e halleve tënjerzve të cilët për hir të së vërtetës kanëmjaft besim tek kryetari Kuro. I kandiduarnën siglën e PD, zoti Kuro asnjëherë nukka vendosur interesin partiak në kurriz tëatij profesional. Kjo dëshmon se ai është mëtepër i përkushtuar dhe civilizuar përzhvillimin profesional të administratës nëpërgjigje të sfidave zhvilluese të zonës. Njëkryetar komune apo bashkie sot rivotohetpër ato çka ka bërë gjatë mandatit të parë,ndërsa në rastin e Kuros, lunxhotët si njerëzfisnikë dhe të zgjuar, kanë se çfarë tëzgjedhin mes aftësisë, respektit, njëbashkëshorti model një familjari tëpërkryer, kontributit dhe sidomios fjalës sëmbajtur të Ilija Kuros ndaj komunitetit.Faktet flasin vetë. Rruga kryesore eKomunës së Lunxhërisë nga pjesa fushoree Gjirokastrës e deri në fshatin Dhoksat mevlerë 330 milionë lek, po përfundon ckaishte premtimi fillestar i Ilias qysh nëfushatën elektorale të shkurtit 2007. Veckësaj zoti Kuro ka arritur që me të ardhurate grumbulluara nga Komuna, të shtrohenplot 150 metra rrugë në fshatin Nokovë sidhe sheshin qëndror të fshatit me shifrën30 milionë lek, për të vijuar shtrimi mebeton i sheshit të fshatit Kakoz me vlerë 5milionë lek, sheshin e fshatit Karjan me 8milionë lek, sheshi i fshatit Dhoksat me 5milionë lek, tapet i rrugës së fshatit Valareme vlerë 260 milionë lek si dhe kanalizimetë ujrave të zeza në Valare me vlerën e 70milionë lekëve. Pjesë e investimeve janëedhe trotuaret me vlerën e 33 milionëlekëve, shkolla 9 vjecare e fshatit me vlerë500 milionë lek me fonde nga buxheti i

Aistã scrirãturi,Aistã scrirãturi,Aistã scrirãturi,Aistã scrirãturi,Aistã scrirãturi,scriratã discriratã discriratã discriratã discriratã dijurnalistujurnalistujurnalistujurnalistujurnalistuarbnish Pirrarbnish Pirrarbnish Pirrarbnish Pirrarbnish PirroooooNase, esti tiNase, esti tiNase, esti tiNase, esti tiNase, esti tidomnu ILIAdomnu ILIAdomnu ILIAdomnu ILIAdomnu ILIAKURO, unKURO, unKURO, unKURO, unKURO, unactivistu mulltactivistu mulltactivistu mulltactivistu mulltactivistu mulltbun ali Sutsatibun ali Sutsatibun ali Sutsatibun ali Sutsatibun ali Sutsatiti Culturati Culturati Culturati Culturati CulturaArmiascã. EstiArmiascã. EstiArmiascã. EstiArmiascã. EstiArmiascã. Estiun di atselj, tsiun di atselj, tsiun di atselj, tsiun di atselj, tsiun di atselj, tsiari arrucatãari arrucatãari arrucatãari arrucatãari arrucatãthimelju athimelju athimelju athimelju athimelju aishtãlje Sutsati.ishtãlje Sutsati.ishtãlje Sutsati.ishtãlje Sutsati.ishtãlje Sutsati.Azã Ilia estiAzã Ilia estiAzã Ilia estiAzã Ilia estiAzã Ilia estiPrPrPrPrProljdhãru alioljdhãru alioljdhãru alioljdhãru alioljdhãru aliComuniComuniComuniComuniComuniLLLLLUNGERIA, iuUNGERIA, iuUNGERIA, iuUNGERIA, iuUNGERIA, iubiniadzãbiniadzãbiniadzãbiniadzãbiniadzãdiadundiadundiadundiadundiadunarbnishinj shiarbnishinj shiarbnishinj shiarbnishinj shiarbnishinj shiarãmãnj.arãmãnj.arãmãnj.arãmãnj.arãmãnj.Llucãrru tsi ariLlucãrru tsi ariLlucãrru tsi ariLlucãrru tsi ariLlucãrru tsi arifaptã ell ti aistufaptã ell ti aistufaptã ell ti aistufaptã ell ti aistufaptã ell ti aistucomunitet cadicomunitet cadicomunitet cadicomunitet cadicomunitet cadin trn trn trn trn trochiu iuochiu iuochiu iuochiu iuochiu iutsido. Ti Ilia arutsido. Ti Ilia arutsido. Ti Ilia arutsido. Ti Ilia arutsido. Ti Ilia arurrrrrespect shiespect shiespect shiespect shiespect shiarbnishljã shiarbnishljã shiarbnishljã shiarbnishljã shiarbnishljã shiarmãnjlji.armãnjlji.armãnjlji.armãnjlji.armãnjlji.Reportaju fatsiReportaju fatsiReportaju fatsiReportaju fatsiReportaju fatsiunã analizã tiunã analizã tiunã analizã tiunã analizã tiunã analizã tillucãrru a llui tullucãrru a llui tullucãrru a llui tullucãrru a llui tullucãrru a llui tuaestã Kaestã Kaestã Kaestã Kaestã Komunãomunãomunãomunãomunãdi 200di 200di 200di 200di 2007-2009.7-2009.7-2009.7-2009.7-2009.

PORTRET

Ilia Kuro, një kryetar për Lunxhërinë

shtetit, si dhe sigurimi i depozitave tëmbetjeve urbane përmes projekteve tërealizuara nga Kuro me programet endryshme dhe donatorë vendas dhe tëhuaj. Lista e gjatë e investimeve tërealizuara gjatë gjysmës së mandatit të IliaKuros vazhdon me ndërtimin ujësjellësitme vlerë 4 milionë lek, qendërshëndetësore me vlerë 15 milionë lek si dhendërtimin e një fushe futbolli me vlerën e40 milionë lekëve duke shtuar mundësitëe të rinjve të luajnë në ambjente bashkohoreqë do tí kishte zili cdokush nga krerët enjesive të qeverisjes vendore në rrethin eGjirokastrës. Ajo cfarë mund të cilësohet siqershia mbi tortë e investimeve shtetërore,është ndërtimi i rrugës nga fshati Erind derinë Valare me vlerë 1 miliard e 300 milionëlek me fonde nga buxheti i shtetit. Moria emadhe e investimeve nuk përfundon këtupor vazhdon edhe më tej por me donatoreqeverinë greke. Rreth 350 metra rrugë mebeton shtruar në fshatin Këllëz dhe 400metra me beton në rrugën e fshatitQestorat, kanë pasur si mbështetjefinanciare prej 30 milionë lekësh Ministrinësë Jashtme helene si dhuratë përkomunitetin e Lunxhërisë. Kontributi iqeverisë greke në realizimin e investimeve,ka patur për protagonistë vetë zotin Kuro icili ka shfrytëzuar njohjet institucionale mezyrtarët grekë, për të investuar në zonën eLunxhërisë. Këto raporte të ndërtuara ngazoti Kuro me qeveritarë grekë, kanëshërbyer mjaft duke dhënë një tablodomethënëse se si një përfaqësues i lartë izgjedhur nga komuniteti, përpiqet përmirëqënien e tyre. Zoti Kuro i cilikonsiderohet fjalëpak dhe punëshumë, nuke fsheh aspak ambicjen e tij për të vazhduarme investimet në shërbim të komunitetit.Për vitin e ardhshëm kreu i Komunës sëLunxhërisë premton mrekullinë turistike,ndërtimin e rrugës nga fshati Erind deri nëCajup duke i kushtuar qeverisë shqiptarenjë shumë gati 3 miliardë lek. Për këtë

rrugë, shprehet Kuro, ka shprehur interesvetë kryeministri Sali Berisha duke qenë seai është mjaft i ndjeshëm për zhvillimin eresurseve turistike të zonës. Vec kësaj vitintjetër pritet ndërtimi i rrugës nga fshatiKarjan deri në Kakoz me vlerën e 240milionë lekëve, sistemimin e brendshëm tëfshatit Valare me vlerën e 44 milionë lekëve,si dhe ndërtimin e rrugës së fshatit Nokovëme vlerën e 250 milionë lekëve. Të gjithakëto investime do të realizohen membështetjen e qeverisë shqiptare. Është fakti pamohueshëm kontributi i Ilia Kuros nëpërmirësimin e jetës sociale të banorëve tëLunxhërisë. Ilia Kuro ka lindur më 25 majtë vitit 1964 dhe është diplomuar nëInstitutin e Kulturës Fizike “Vojo Kushi”nëvitin 1988. Veprimtaria e tij si mësues iedukimit fizik fillon në fshatin Qestorat përtë vazhduar në Libohovë si dhe në disashkolla të qytetit të Gjirokastrës. Vlerat etij menaxhuese zoti Kuro, i ka shfaqur nëkrye të Klubit shumësportësh “Luftëtari”gjatë viteve 1996-2005. Tre tituj kampionëvendi me ekipin e basketbollit të femravenë fillim të viteve 2000, tre kupa të venditdhe dy superkupa, janë arritjet e pa-arritshme për këdo sot që do të guxojë tëringrejë basketbollin gjirokastrit. Ilija Kuroishte kontribues potencial në arritjen ekëtyre fazave të suksesit për sportingjirokastrit duke dëshmuar pjekuri,menaxhim profesional dhe vlera tëpadiskutueshme që cdo kush do tí kishtezili jo vetëm në Gjirokastër, por dhe në cdovend të Shqipërisë. Kjo pra është ajo cfarëbesoj se Ilia Kuro është resurs përkomunitetin që e ka zgjedhur atë dy vjetmë parë dhe që sigurisht do të dijë se cfarëtë zgjedhë mes tij dhe alternativës tjetërkushdoqoftë. Një ish kryeministër nga njëvend ballkanik, ka thënë pas rifitimit tëzgjedhjeve se populli zgjodhi fjalinëmagjike “Më afër kam atë që njoh se sa atëqë më afrohet ta njoh”

Piro Nase


SELENICA,vendi ku lindi shoqata

Ky vend ka një emër të madh, per sa ipërket minierës së saj të vjetër dhemineralit të saj te veçante. Fale shfrytëzimit,që i kanë bere minierës Turqit, Anglezët,Francezët, Italianët e sërsishtë Francezët,bitumi i saj ka shtruar rrugët kryesore tekryeqyteteve Europiane.

Shqiptarët e kanë respektuar sipastraditës së tyre, sepse Selenicës i jaë shtruarrrugët vetëm më 1985, e sërisht më 2009.

Banorët e sajë Vlleh dhe Myslyman,jetojnë te qetë, te pa trazuar dhe mirë, falëemigracionit dhe Minieres. Çelebiu, nëshekullin XVIII, i sheh mirë qytetarët , ufutën në yqem dhe u përjashtuan ngataksat. Që atëherë Selenica ishte afër, poredhe shumë largë.

Kjo ndjesi e çuditshme, të shoqëronedhe sot kur lë qytetin bregdetar të Vlorës.

Të përshkosh rrugën e saj 30 km ngaVlora, do të kalosh shumë qëndra tebanuara , ku kohë më parë sistemidiktatorjal, zëvendësoi të burgosurit edikurshëm me të internuarit. Myslymanëtu shtuan Vllehët u pakësuan. “Thonë se delasfalt dhe zjarrë si curila, që shpërthejnënga toka…dhe banorët e vendit thonë se jolarg këtij vendi është një zjarr…shkruanARISTOTELI” Ndaj krenohemi neSeleniciarët kur në historikun tonë kemidhe emra të tillë si: Straboni, Ami Biu,Çelebiu, Aristoteli, etj.

BALDACI, një nga eksploratorët enjohur të Shqipërisë, na ndihmon me njëvëzhgim të

tijën :-Objekti kryesor i eskursionit tëparë ishte Selenica, prandaj e lamë rrugëne Beratit, shkojmë drejt Mallakastrës dheSinjës, kthehemi ne juglindje dhe arrijmëne Selenicë. Ky fshat është i varfër, mekasolle te banuara kryesisht me vlleh ngaMyzeqea. Pjesa më e madhe jeton meminieren. Dyqind metra largë kasolleve,ngrihen ndërtesa solide të Drejtorisë sëshoqërisë. Selenica gjithë famën e saj e kanga bitumi, që nxirret nga toka dhegrumbullohet vazhdimisht në depozita tëmëdha reth fshatit.

Selenica shtrihet në shpatin jugor tëmalit te Trebloves, që e ka bazën e tij nëluginën e Vjosës, duke sunduar largësite,që kanë kurrizin e tyre qëndror në Malet eÇudesit dhe të Grives. Në territorin e saj,është një pjesë e mirë e vendburimevebituminoze dhe e historianëve më të shquartë lashtësisë, si Straboni, Vitrufi, Aristoteli,Plini, Eliani, Diano Kaso, Plutarku, papërjashtuar dhe disa studiues të kohëvetona që janë marrë me Shqipërinë…

Ajo që të lidh me Selenicën ështëpopullsia Vllahe. Vllehët të lashtë sa vetëminiera dhe minerali i sajë. Në ndërtimekalash, urash, zbukurime me filigram,kudo është dora e vllehërve. Në faktë përShqiptarët përzierja me ta duket se kandikuar për mirë. Jo më kotë që këtukryqëzoheshin rrugët e karvaneve.

-Selenicë-Myzeqe-Berat-Korçë-Selanik-Selenicë-Tepelenë-Janin-Mecovo-Selenicë-ItaliNë këto rruge çoheshin prodhime vendi

dhe vinin mallra të reja.

Selenica qytet i 8000 banorve, sot falëdrejtimit në krye të bashkisë për dymandate radhasi të vllahut Ilia Seferi, çdogjë ka vajtur në vendin e duhur. Janëinvestuar në infrastukturë , ujësjellësa, nëpërmirësimin e jetës së vetë banorëve, praky qytet fitoi shpresën e humbur tëmbijetesës së tij.

I kujton plot respekte ky komunitet ishëpolitikanin REIZ MALILE dhe sotpolitikanin e ri me vision të gjerë MinistrinSOKOL OLLDASHI te cilët kanë kontribuarpër këtë qytet. Pushteti lokal dhe mbarëkomuniteti i ka shpallur Qytetarë Nderi tëSelenicës. Ne pjesën veriore të qytetit kalonmes fushave serbes serbes Lumi Vjosë ematan tij shtrihen fushat pa fund tëCakranit. Aty punohet shkon, AutostradaFIER-TEPELEN. Duhet një urë të lidheshme autostradën dhe këtë merak ju a lexoine sy SOKOLI dhe u premtoi se Selenicendo ta lidhte me autostraden. Dhe ai po emban fjalen. Shpresa sa vjen e rritet për këtëqytet, që ka vuajtur tër kohën. Tek futeshnë qëndër të qytetit do të ndeshesh me njëbustë madheshtor, i cili arin lartësinë 3. 5m. Ajo i përket Piktorit freskograf më imadh i shekullit te XVIII. Nga pikpamjaartistike ai mund të quhet Kenga e Fundite Mjelmës e artit ne Shqiperi, por edhe nëBallkan. “…sipas një studiuesi Francezrezulton se, David selenicari është ngaVlora”. Për ta bërë Selenicën qytetin e lashtëme vlera artistike ju ngrit në mes të sheshitky bust madhështorë njeriut, që ngriti lartëvlerat kombëtare Shqiptare. Lëmë sheshin“DAVID SELENICA” dhe hedhimshikimin lartë në një kodër, në pjesënlindore të qytetit, ku ngrihet kisha e ShënThanasit (mbrojtësit më të flaktë tëortodoksisë në mbarë botën), aty mes atijajri të pastër dhe një gjelbërimi, falëdhuratës së perëndisë, do takohesh mevllahun Ate SPIRO BULIKA, një djalë plotenergji e i palodhur në hapjen në cdo shtëpitë fjalës së perëndisë. Së bashku me ILIASEFERIN dhe Ate Spiron kujtojmë fillimine viteve 90, ku në këtë qytet u hodhënshkëndijat e para, për krijimin e shoqatës “armenji dii albani”. Plot respekte përintelektualët e parë : Josif Prifti, Ilia Seferi,Paskal Kote, Pilo Bombaj, Minella Nakaj,Arqile Dhamaj, Kozma Mitraj, NashoDhamaj, Mihal Jaso, Andon Rapaj, LlukanSeferi, Nikolla Seferi, Todi Mustaka etj., ebashkë me ta intelektuali Kristo Goci i cilido jetë dhe sotë President i kësaj shoqate.Fale punës së kësaj shoqate, për mbarëkomunitetin Vllahë, do të zgjidhet njëherëe pergjithmonë çështja e emigracionit, prae një lëvizje të lirë me shtetet fqinje, gjë qënjë shtet se ka zgjidhur ende. Nuk lëmë papërmendur punën plot pasion të profesoritPaskal Kote, cili ngriti grupin “LelicaMushata”. Ku nuk deputoi ky grup, jovetëm brënda territorit teë Shqipërisë, pordhe në Greqi, Rumani etj.

Kemi krijime vllahe nga Kosma Mitro,Nasho Dhamaj, Ilia Bombaj etj.

Tek lëvizim nga një lagje në tjetrën,mahnitesh nga vilat e bukura, të ngriturafalë emigracionit. Kjo bukuri, do të mahnitë

këdo, që vjen në këtë qytet, saqë shumëmirë do ta krahësojë atë më VOSKOPOJËNe dikurshme, qendrën e kulturës mbarëeuropiane.

Të bie në sy vendosja sipas fiseveBombaj, Dhamaj, Mitraj, Seferi, Bucaj,Qirjallarët, Prifti, Nakaj, Jerasaj, Papa,Kacani, Rapaj, Ziu, Mishtuku, Pulaj, Xhogu,Koreta, Anastasi, Dicaj, Beko, Shollaj,Komanaku, Piperi, Nasaj, Jasaj, Balliu,Binjaku, Pata, Laja, Mihali, Koceli, Cocaj,Tikaj, Dhëmbi, Petraj, Capaj, Bistika, Dëmaj,Dollaku, Simaku, Sulovari, Kote, Sinaj,Kitani, Milo, Fureri, Gushaj, Keri, Gjeci, etj.Këto vila të bukura, të ngjallin shpresën, senjë ditë ky brez, që sot me duart e tyre pozbukurojnë Greqinë, do të kthehen tëpopullojnë këtë qytet, që mezi i pret.

Çelebiu “Si e pashëÇelebiu “Si e pashëÇelebiu “Si e pashëÇelebiu “Si e pashëÇelebiu “Si e pashëSelenicën?!”Selenicën?!”Selenicën?!”Selenicën?!”Selenicën?!”

“…. Që këtej, pas dy orësh, kaluam me varkë lumin eGjirokastrës në katundin e Mekatit dhe hymë në teritorine Vlorës. Në këto vënde është një mal me zift. Këtupunojnë shumë puntorë, të cilët kanë hapur qindra shpella,nga të cilat nxirret zift me copa të mëdha si arka dhe këtocopa të mëdha, administratori ua shet tregëtarëve frëngj,të cilët vijnë dhe e blejnë menjëherë. Shrytëzimi i këtijminerali bëhet me konçension dhe i dhuron arkës së shtetitshtatë barrë akce. Punëtorët e kësaj miniere, të cilët vijnëkëtu nga 20 katunde muslimanësh përreth, si shpërblimpër punën e tyre, janë përjashtuar nga të gjitha taksatshtetërore. Përveç këtyre, në minierë, punojnë duke qenëlidhur me pranga edhe kriminelët e dënuar me burgim tëpërjetshëm. Me mijra tregëtar sigurojnë jetën e familjesme këtë tregëti. Pranë këtij mali me minerale, u diktuaedhe një tjetër mal i pasur, për të cilën administrator iraportoi Portës Mbretërore. Porta e dha menjëherë mekonçesion kundrejt një shume prej 10 barrë akce. Këtomale janë çudia e të madhit Zot. Sipër ato janë të mbuluarme gjelbërim, ndërsa në brendësi të tyre janë mbushurme serë të zezë. Pasi e shëtitëm këtë mrekulli të zotit, uhipëm kuajve dhe kaluam Ujët e Bardhë, i cili bashkohetme ujët e Gjirokastrës. Pesëmbëdhjet minuta më vonë, largkëtij lumi, në një skaj fushe të pasur me vreshta e kopështe,ndodhet katundi i Mekatit, me një xhami, që bie në sy…”


Tu fãpturli a oaminjlorù, dupâ spusili a scriitorluilatin Seneca, s-aflâ simintsâ dumnidzãshtsâ, simintsâa zeilorù. Ca eali, simintsâli aesti dumnidzãshtsâ, sâ-nflureascâ shi s-da yimishi lipseashti ca atselù omùs-aibâ vreari ti ashi tsiva. Altâ turlii, simintsâlidumnidzãshtsâ, chiola shi siminati tu atsea fãpturâ,armânù ninfluriti shi fâr di yimishi.

Ca s-lomù tu luyurseari aestimintimeni zboarâ atumtsea avemùborgea ca, pritù multu pidhimo,pritù mintiminilji, pritù hãrimusheati a spiritlui, a haracterluia nostu icâ pritù giuneatsâ s-lifâtsemù aesti simintsâ dumni-dzãshtsâ tsi s-aflâ simniati tu cafi

unù di noi sâ nflureascâ shi s-da yimishi. Imnândalui pi aestâ cali mplinâ di mintiminilji

atumtsea putemù s-dzâtsemù câ nu mash tu fãpturaa cafi unui omù, mea shi tu fãptura a cafi unui populù,ashi cumù easti sh-populu a nostu, s-aflâ siminatisimintsâ dumnidzãshtsâ shi a curi nfluriri shi birichetia lorù suntu ligati mash di noi.

Aesti simitsi dumnidzashtsâ potù s-hibâ vidzuticâ suntu siminati chiola shi tu numa a popului anostu. Ca s-nu hibâ cu njirari sh-ca s-himù ljirtats dicutidzarea a noastâ câ bâgãmù numa a popului anostu ninga numa alù Dumnidzã, atumtsea va s-putemù s-videmù câ namisa di eali easti unâ njicâuidiseari. Dupâ cumù shtimù ditù nvitsâtura crishtinâ“Dumnidzã easti unlu singurù, ama tu singura fãpturâdumnidzascâ lipseashti s-alidzemù trei fãts icâ trei inshidumnidzãshtsâ shi ta s-nu-lji mintimù unù cu alantù, aunlui Lji-dzâtsemù Tatãl, alù alantu va-Lji dzâtsemù Hiljlushi a atsilui treilu Sâmtulù Duhù. Cafi unù di-aeshtsâinshi dumnidzã-shtsâ easti unù Dumnidzã safi, amanu suntu nâpoi trei Dumnidzadz, mea Unlu singurù.

Tuti treili fãts dumnidzãshtsâ suntu unâ turlii,demec nu-i una ma mari sh-ma safi di-alantâ – shi diidyea fãpturâ icâ hiri. Ama, iara, cafi unâ di eali sh-ari hãrli a ljei ahoryea, ashi câ nu s-poati s-hibâ mintitâuna cu alantâ.

Aesti hãri suntu: Tatãl - nu easti amintatù, Hiljlueasti amintatù din Tatãl shi Sâmtulù Duhù nchiseashtiditù Tatãl. Tuts Treilji inshi dumnidzãshtsâ tu unù locù,cu unù zborù, poartâ numa: “Ayia Triada”.

Dupâ cumù nâ spuni isturia a popului a nostuarmânescu tutu ashi easti shi cu elù, unlu singurù, amatu singura fãpturâ a lui lipseashti s-alidzemù trei numishi ta s-nu li mintimù unâ cu alantâ, a unâljei va-ljidzâtsemù Makedonù, ali alantâ va-lji dzâtsemùArmânù shi a atsiljei di a treia va-lji dzâtsemùMakedonarmânù. Cafi unâ di-aesti numipârâstiseashti unù singurù populù: populu armânescuicâ populu makidunescu icâ populu makidonarmânù,ama nu suntu trei milets ahoryea, mea una singurâ.

Tuti treili numi suntu unâ turlii, demec nu-i unama mari sh-ma safi di-alantâ – shi di idyea noimâ.

Ama, cafi unâ di eali sh-ari hãrli a ljei ahoryea,ashi câ nu s-poati s-hibâ mintitâ una cu alantâ.

Aesti hãri suntu:- Makedonù easti amintatù di la Makidunia (loclu

iu s-apreasi ca populù),- Armânù easti amintatù di la Romanus (populu romanù

tsi la anlu 168 n. a Hr. lu apitrusi populu makidunescu),

NUMA A ARMÂNJLORULIPSEASHTI S-HIBÂMAKEDONÙ, ARMÂNÙSHI MAKEDONARMÂNÙ

CA CUMÙ EASTI AYEA TRIADHA ASHI EASTI SHI NUMA A ARMÂNJLORÙ

- Makedonarmânù nchiseashti di la atseali doauânumi thimisiti ma nsusù: Makedonù shi Armânù, diaestâ oarâ ndziminati.

Tuti treili numi tu unù locù, cu unù zborù icâ cuunâ sintagmâ, poartâ numa di: “Ayea triadhâ a numâljeia popului a nostu”: armânù, makedonù icâ makedona-rmânù”.

MAKEDONÙEasti amintatù di la Makidunia, loclu iu populu

makidonù, armnù icâ makedonarmânù s-apreasi ca populùahoryea.

Ligatù di numa di Machiduneanù tu Dex-lu a limbâljeiromânâ aflãmù aesti: MACEDONEAN, Ã, macedoneni,e, s. m. shi f., adj. 1. S. m. shi f. Insu cari fatsi parti ditpopulatsia di thileljù a Machiduniiljei icâ easti di arâzgâdi aclo. 2. Adj. Cari tsâni di Machidunia icâ di populatsiaa ljei, tu tsi mâtreashti Machidunia icâ populatsia a ljei, diarâzgâ ditù Machidunii.

MakiduniaTi unâ ma bunâ achicâseari a themâljei a noastâ,

tsi easti ligatâ di numa Makidonù, va s-caftu ca, tupsâni zboarâ, s-aducu aminti ndoauâ lucri ligati diisturia a Machiduniiljei shi a popului a ljei.

Makidunia fu unâ vâsilii anticâ tsi avea ca vitsinji:Gârtsia anticâ tu partea di Notù, vâsilia a Epirlui, tuAscâpitatâ, iara tu Datâ avea ca vitsinâ Tracia.

Ditù nai ma vecljiulù chiro, Makidonjlji bânarâ tuMakidunii, iara ditù eta VII n. a Hr. sh-adrarâ vâsiliitsi fu cumândusitâ di Perdicas, protlu a ljei vâsilje.Makiduneanjlji azbura unâ limba cari nu s-uidisea culimba greacâ sh-nitsi cu atsea ilirâ icâ cu atsea tracâ.

Ti niscântsâ anji, di cara Alexandru atselù Marliicâ Makedon amintã nai ma marea parti a lumiljeicunuscutâ tu atselù chiro, Makidunia agiumsiamirãrilji.

Dupâ moartea alù Alexandru Macedon (323 n.Hr.), Amirãriljea Makiduneanâ scâdzu, ca deapoaia,di cara fu apitrusitâ di Roma, Makidunia s-asparsi cavâsilii shi fu alâxitâ tu provincii romanã (148 n. a Hr.).

Ahurhindalui di la aestâ oarâ (148 n. a. Hr. ), chirodi ma multu di doauâ njilji di anji, Makidunia shipopulu a ljei (cari, dupâ aestâ datâ, bânâtorlji a ljeish-dzâtsea câ suntu nu mash Makidonji mea shiArmânji - di la Romanus), puturâ s-armânâ tu banâsumù Amirãriljea Romanâ chiro di vârâ 480 de ani,sumù Amirãriljea Bizantinâ, vârâ 1120 di anji shisumù Amirãriljea Nturtseascâ chiro di 460 de ani.

Dupâ unâ banâ di doauâ njilji di anji sumùapitrusearea a ma multorù amirãrii, tu anlu 1913,dupâ pulematli balcanitsi shi dupâ Hundrata diBucureshti ditù 10-li di Agustu 1913, Makidunia,deadunù cu bânâtorlji a ljei, fu mpârtsâtâ a vâsiliilorùvitsini tsi sh-avea amintatâ independentsa cu unùchiro ma nâinti. Ditù arãlâchea a ljei di 87. 500 Km. p., 51% fu datâ a Gârtsiiljei, 29% fu datâ a Sârbiiljei -sh-tsi lo numa di Sârbia di Notù , iara tora poartânuma di Republica Machidunia (FYROM) -, iara alantiprotsenti di 20% furâ mpârtsâti ali Albania shi aliVâryâria.

Aesta fu mpârtsârea a loclui. Tu tsi mutreashtipopulatsia autohtonâ makiduneanâ icâ armâneascâ,ea fu mpârtsâtâ tu tsintsi pãrtsâ. A tsintsea parti, tu

cari eara vârâ 42-52 di njilji di bânâtori, lo calea aRomâniiljei.

Di la aestâ oarâ, di cându-lji fu-mpârtsâtù loclu astatilorù vitsini, populatsia autohtonâ armâneascâ icâmakiduneascâ ditù aesti vâsilii intrã tu unù protsesùniacumtinatù di deznatsiona-lizare, di tuchiri shiasimilari di cãtrã populatsiili majoritari tu cariagiumsi ta s-bâneadzâ.

Numa di MakiduneanùNu fu ca baea câ-lji si lo loclu shi câ ea, populatsia

armâneascâ icâ makiduneanâ, fu mpârtsâtâ tu tsintsipãrtsâ, mea-lji si lo shi numa.

Populatsiili majoritari, ta s-lâ chearâ torlu aArmânjlorù (Makidonjlorù) shi sâ s-facâ nicuchiri piloclu a lorù, lâ bâgarâ turlii-turlii di numi, mashMakidonji icâ Armânji nu!

Sârghilji shi tuts Slavlji lâ dzâcù a ArmânjlorùTsintsari, icâ Vlasi, Gretslji lâ spun Vlahi icâCutsovlahi (Vlahi scljiochi), Arbineshlji lâ spunùGogã. Turtsâlji la spunu Ciobani, Românjlji lâ bâgarânumili di Aromâni, Macedoromâni, etc.

Armânjlji ama, tu chirolu aestu di njilji di anji dibanâ tu locurli a Makiduniiljei, sh-dzâsirâ daima câsuntu Makidonji icâ Armânji. Sigura, namisa di elji,sh-ma dzâcù shi dupâ numa a hoarâljei icâ a câsâbãluitu cari bâneadzâ, ashi cumù easti shi la alti milets:Atselji ditù Pindu shi ditù Tesalia sh-dzâcù „Epirots”,atselji ditù Gramostea „Yrâmusteanji, atselji ditùFarshari-Albania, sh-dzâcù “Fârshirots”, atselji diMoscopole sh-dzâcù “Moscopoleanji”, atselji di laCâlivi sh-dzâcù Câlivyeanji, etc.

Aestu lucru s-veadi nai ma ghini la Armânjlji(Makidonjlji) tsi agiumsirâ s-bâneadzâ tu locurli aRomânjlorù.

Ditù chirolu di anda agiumsirâ s-bâneadzâ tuCadrilater sh-deapoia tu Dobrogea, Armânjlji sh-dzâsirâ câ suntu Makidonji icâ Armânji.

Tu chirolu a comunismolui ama - dupâ cumùaspunea shi Yioryi Beica tu unù articulù publicatu turevista Bana Armâneascâ ditù Martsu 2001 -, s-featsiunâ puliticâ cu numa di macedoneanù, tu ahtari halâ,câ nâ avea faptâ noi Armânjlji s-nâ hibâ arshini s-ufilisimù numa di macedoneanù. Aveamù agiumtâtu ahtari halâ câ atumtsea cându vârâ Mucanù nântriba desi himù Macedoneni? sâ-lji turnãmù zborlu:“nu, nu, Aromâni!”

Laolu mucânescu, atselù cu ma psânâ carti, icâ fârâcarti nâ dzâtsea Machedoni, Machiduneanji icâTsântsari cându sh-pizuea di noi.

Macedoneni lâ dzâtsea la tuts: sh-atsilorù vinitsditù Gârtsii shi a atsilorù vinits ditù Arbinishii, ditùVâryârii icâ ditù Sârbii.

Macedoneni nâ dzâtsea nu mash laolu fârâ cartiicâ cu ma psânâ carti mea shi nvitsats ca: N. Iorga, N.Steinhard, Ioan Ioanid, Stere Diamandi etc.

Tu cuvendzâli a lui ditù Parlamentulù ali Româniiistoriclu Nicolae Iorga ufilisea mash numa diMacedoneni. N. Stainhard tu cartea “JurnaluFericirii”, cându zburashti di Armânji ufiliseashtimash numa di Macedoneni. Idyealui lucru lu-fatsi shiIoan Ioanid tu cartea “Filichia a noastâ atsea di tutidzâlili”. Stere Diamandi, cari eara Armânù, ufiliseamash numa di Macedoneni.

Nu lipseashti s-nâ afirimù di aestu lucru, numadi Machiduneanji easti idyea cu numa di Armânji.Tora, dupâ câdearea a comunismolui, aflãmù câVâryarlji ditù Machidunii, atselji cari furarâ nu mashportulù a Armânjlorù ama sh-numa shi sh-dzâcùMacedoneanji.

“Blagoi Zasov, ambasadorlu ali RepublicaMachidunia la Bucureshti, nâ urnipsea aoa shi-ndoianji, s-nu mata ufilisimù numa di “Macedoromân”icâ atsea di “Machedon” - cumù avdzâ elù câ nâ sidzâtsi aoa, tu Românii - ti furnjia câ “Machedon” shi“limba macedoneanâ” suntu numi cu cari mashSlavofonjlji ditù Machidunii lipseashti s-hibâcunuscuts tu lumi. Mash elji potù s-hibâ luyursits“Macedoni” sh-limba a lorù, “limba macedonâ”. Unâahtari urnipseari, dupâ noi, easti fârâ thimeljiu.


DI

TAC

U P

ICEA

VA


Ma multu di ahâtù isturia ofitsialâ ali RepublicaMacedonia (FYROM) dzâtsi câ vecljilj Macedoneni nueara nitsi Trats, nitsi Iliri, nitsi Grets, câ Macedonenjljinu fura romanizats sh-cându vinirâ Slavlji s-misticarâcu Macedonenjlji shi ashi s-amintã miletea macedo-slavâ.

Tu unù articolù ligatu di numa a Armânjloru,Alexandru Gica aspuni câ “Ambasadorlu ali R.Macedonia, Blagoj Zasov, nu ari ndriptati cându nâdzâtsi a noaua, a Armânjloru, câ noi n-avemùndreptul la numa di Macedonean. Sh-nu au andriptaticându u alâxescu isturia sh-u adarâ ideologii. “ Iarama nclo dzâtsi câ Gretslji, atumtsea cându dzâcu câvecljlji Macedoneni eara Grets, agârshescu dyeafureilinamisa di Grets shi Macedoneni”.

Ligatù di aestâ themâ, Brane Stefanoski spunea:“Mi-amù andâmusitâ cu multsâ tricuts, oaminji tuilichie (faptsa ninte di anlu 1900) cari u zbura limba anoastâ, nu mash di pitù câsâbadz, ma shi di pitù hori,di la oi, - di Scopia pân Peloponez, potù s-dzâcù câaproapea tuts s-declara câ suntu Makedonji”.

Sterie Diamandi, tu cartea “Oameni shi Fapte”,spunea: “Boatsea a sândzilui lu fatsi poetlu DimitrieBolintineanu, tu a curi veni curâ sândzi makiduneanù,di cara u vizitã Makidunia, scoasi unù volum di poeziicu numa „Macedonenele”, tu cari zburashti di locurliahoryea, areuri shi adets curati, bana patriarhalâ,purtaticlu pirifanù shi chibarù a bânâtorlorùmakiduneanji”.

Adutsemù aminti di Carol I-lu, vâsiljelu aliRomâni, cari, atumtsea cându azbura di Armânji, ladzâtsea Macedoneni sh-nitsi cumù Aromâni.

Pânâ shi Riga di Fera (Fereu) s-declara Makedonù.Iavea tsi s-aspunea di elù: “un jeune Macédonien,Rhigas, originaire de Velestino et ancien secrétaire du boïarBrâncoveanu”. Riga di Fera, tu a lui “Marsh ti alumtâ”,a laolu a lui lji-greashte cu zboarâle: “Sculats-vâMakedonji curajoshi”.

Matilda Caragiu-Mariotseanu (1993) pripusi canuma macedo-român s-hiba alâxitâ cu atsea di“macedo-vlah” (ti aestâ numâ nâsâ s-fotisi di la MihaiBoiagi). Furnjia ti cari featsi aestâ pripuniri easti atseacâ “macedo-român” easti unâ numâ tsi adutsi cârsheljicâ mintiturâ: canâoarâ Românjlji nu bânarâ tuMachidunii.

Ufilisirea a elementului “macedo-” nu lipseashtisâ-lji cârteascâ atselji ditù craturli balcanitsi: aestânumâ easti ufilisitâ di nai psânù 200 di anji) MihailBoiagi, 1813), Aestu elementu, ligatù cu numa etnicâ,arucâ itsi mintiturâ: macedo-slav easti altutsiva dimacedo-vlah etc.

Ufilisirea di cãtrã Slavlji ditu Makidunii a numâljeiMacedonia/Makedonia, cumù shi adjectivlumacedonean/makedonski dutsi la mintiturâ.

Ca s-dai numa Makedonia ali unâ republicâ slavâadratâ dupâ polimlu mondial shi cari ari sinurù cuunâ provincii gârtseascâ /alasù nanâparti fatsa istoricâa problemâljei) cari poartâ numa tutù Makedhoniadutsi la unâ mintiturâ. Catandisea easti idyealui cuatsea tsi s-featsi dupâ polimù, cu numa di Moldova:s-”furã” numa ali unâ veaclji provincii istoricâ ditùRomânia shi s-deadi ali altâ provincii româneascâ shis-adrã Republica Sovieticã Socialistã Moldoveneascã,cari provincii purta numa di Basarabia.

Cându s-featsi tipusearea România a dubluluidictsionar român-macedonean shi macedonean-român, multsâ inshi pistipsirâ câ eara zborlu di unùdictsionar armânescu. Atselù dictsionar“macedonean” eara, di faptu, “macedo-slav”!,aspunea ljirtata Mtilda Cragiu-Mariotseanu).

Voi s-aducù aminti câ sh-tora multsâ Armânji ditRomânia sh-dzâcù câ suntu Machidonji icâMachiduneanji shi câ zburãscu n casâ“machiduneshti” icâ “machedoneshte”, ashi cumùaspunea Gicâ Hagi tu unù interviu datù la televiziuni.Anda Gicâ Hagi giuca la pareia Sportul Studentsesc,spectatorlji bâga aestu banner: “Hagi Makidonul,umple stadionul”.

Tu chirolu di tora jurnalishtsâlji românji, atumtseacându zburãscu di Armânji, ufilisescu tutù numa diMakedoni shi nu atsea di Aromâni.

“Mai multi machidoni bogati din Stejarusponsorozeazã echipa Sãgeata Stejaru”.

Sigura, suntu shi va s-hibâ vahi, Armânji cari nuvorù shi nu va s-va ta s-aproachi numa di Makidonji,ama suntu shi Armânji, ashi cumù suntu niscântsâsots di a melji, ditù cari va-lù aducù aminti FilipMerca, atselù tsi featsi parti ditù cunuscuta parei“Mondial”, tsi cânta tu chirolu a anjlorù 1970, caristrâxescu mash numa di Makedonji”.

Nu mash atselji thimisits ma nsusù ufilisirâ sh-ufilisescu numa di Makidon mea suntu multu mamultsâ shi ditù cari va s-ma aducù aminti ndoi di elji:Nick alù Cheaici, redactorù la postulu di RadioSydney, sectsia armâneascâ icâ makidonarmânâ,ljirtatlu Mihali Pullio cumù shi Armânjlji di Australiacari suntu pricunuscuts ca etnii ahoryea sumù numadi Makidonarmânji, Toma Cardula ditù Rep.Machidunia, profesorlu Ion Cardula di Bucureshti,poetlu shi compozitorlu Mihali Prefti di Canada,profesorlu Nicolae Cushea di Custantsa, Kira shi IaniMantsu, ljirtatlu prof. Vasile Barba shi multsâ, multsâaltâ, cari lâ dzâcù a Armânjlorù: Machidonji, Armân-Machidonji, Machiduneanji, Macedo-vlahi, Macedo-romani, Macedoneni aromâni etc.

AINODECAMCa s-lu mutreshtsâ zborlu “Ainodecam” va s-vedz

câ, la prota videari, elù nu ari nitsi unâ noimâ, amaca s-lu yivâseshtsâ di nandreapta nastânga va uducheshtsâ dealithioasa a lui noimâ. Va u ducheshtsâ“Macedonia”, sâmtulù locù ditù Balcani di cariArmânjlji ditù România, adyeafuù ditù cari partii aMachiduniiljei fudzirâ aoa sh-vârâ 80 di anji shiagiumisirâ pritù aesti xeani locuri, zburãscu di elù cacumù zburãscu mahomedanjlji di Meca. S-aproachisâ s-axeascâ unâ etâ di anda fudzirâ ditù atselù fârâdi preaclji locù, Makidunia, shi Armânjlji nu luagârshirâ shi tutu cu numa a lui n gurâ suntu.Niscântsâ di elji sh-dzâsirâ di daima câ suntuMakidonji, altsâ u bâgarâ numa Makidunia ali vârâparei icâ a vârnui restaurantu, ashi cumù easti “LaMachedoni”, hanea ali Zoe Carabash shi a soiljei aljei, marli restaurantu Inter-Macedonia alù CostaRudu.

Numili aesti ditù soni lâ furâ bâgarâ tora, dupâcâdearea a comunismolui, câ nâinti di câdearea astizmâljei aroshi, cari cutidza ta s-facâ ashi tsiva?

Cu tuti aesti furâ niscântsâ di Armânji cari avurâaestu mari curagiu, ca cumù furâ fratslji Ceara diCustantsa. Aeshtsâ gionji frats, tsi eara sh-suntudurusits cu dhoara a cântariljei, sh-adrarâ unâ pareishi cânta pi la numtsâli armâneshtsâ. Mirachea a lorùeara ca numa a pareiljei a lorù s-hibâ “Macedonia”,ama ashi tsiva nu s-putea tu atselù chiro. Ashi tsivacomunishtsâlji nu apruchea shi atumtsea, ta s-nu maaibâ cripãri u alâxirâ numa a pareiljei a lorù ditù“Macedonia” tu atsea di “Ainodecam”. Shi cu aestânumâ fratslji Ceara, n capù cu talentatlu solistu vocalNicu Ceara, puturâ di cântarâ anji di dzâli pi lanumtsâli armâneshtsâ.

Idyea mirachi u avea shi doi di tinirlji cântâtoriditù atselù chiro di Cãlãrashi, Mihai Parishcu shiCosta Ciota. Di cara vidzurâ câ fratslji Ceara nu mataau cripãri dupâ tsi lji-u alâxirâ numa a pareiljei a loruatumtsea shi elji sh-dzâsirâ “Ainodecam” juniori!

Elji u shtsârâ numa Macedonia nu câ ashi vrurâelji mea di frixi, ta s-nu tsiva di s-aibâ cripãri.Minduits-vâ câ tu chirolu atselù unâ parei armâneascânu putea s-poartâ numa di “Macedonia”. Dupâcâdearea a comunismolui Mihai Parishcu shi CostaCiota lji-u shtsârâ numa ali “Ainodecam” tu atsea,cumù shi lipsea, di “ Macedonia”. Sigura câ tora eljinu mata au cripãri cu numa a pareiljei a lorù,Macedonia, ama nitsi nu-lji vedù s-cântâ pritù vârâvâsilii balcanicâ natsionalistâ, adyeafurù cari easti ea,câ nu sâ shtii di tsi surprizâ va s-aibâ parti!?!


Pistipsescu câ multsâ di Armânjlji,Makidonjlji icâ Makidonarmânjlji diRomânia shi di pisti tutù shtiu cari easticântâtoarea Elena Gheorghe.

Ea easti unâ cântâtoari di România,Makidonarmânâ dupâ tatâ, cari, estanu, tumeslu Maiù, u reprezentã România la megaspectacolu “Eurovision”, tsi s-tsânuMoscova.

Ta s-agiungâ la Eurovision-lu diMoscova Elena Gheorghe tricu pritù mamulti concursuri Eurovision tsi s-tsânurâRomânia. La tuti inshi pi protlu locù.Musheata-lji masti shi thâmâsitha-lji boatsieara vidzutâ shi avdzâtâ pi tuti posturli ditelevizii di România.

La Eurovision-lu di Moscova ea earaluyursitâ una di nai ma musheatilicântâtoari, dupâ cumù aspunea aghentsiiliaruseshtsâ di presâ shi nu mash.

Aesti aghentsii ama, ca cumù u spusirâshi teliviziili di România, pri ninga aestihãri ali Elena Gheorghe, ma spusirâ tsivatsi nu para fu ashi di ghini hunipsitù diniscântsâlji di mutritorlji shi ascultâtorlji dipritù natsionalistili vâsilii ditù naia aCarpatslorù shi a Balcanjlorù. Aspusirâ câea, ashi cumù avea aspusâ sh-pritùinterviuri, easti Macedoneanâ shi cântâcântitsi machedoneshti.

Cu furnjia ali Gala a Premiilorù Omlu aAnlui - Bana Armâneascâ 2008, ditù Martsu2009, atumtsea cându Elena Gheorghe fupremiatâ cu aestu premiu ti muzicaarmâneascâ, Iana Mihailova, redactorâ dila Televizia di Scopia, sectsia armâneascâ,featsi shi unù filmu cu ea, filmu tsi fuvidzutù di mutritorlji ditù Rep.Machidunia cumu shi ditù alti pãrtsâ.

Pânâ aoatsi tuti furâ ti anami ti ElenaGheorghe. Taxiratea, ca sâ-lji dzâcu ashi,dupâ aesta ahurheashti. Shi maxus ladurusearea a notilorù ti cafi unù cântâtorù.Dupâ cumù sâ shtii la Eurovision votlueasti geopoliticù.

Shi aestâ pustâ votari ti ea fu cadealithea pustixitoari. Arusia, cari deaditonlu, sigura, nu-lji deadi nitsi unù punctu.Nu s-alâsarâ ma nghiosù nitsi vâsiliibalcanitsi: Sârbia, Albania, Gârtsia shiVâryâria, cari nu-lji deadirâ nitsi unùpunctu. Mash Rep. Machidunia lji-deadi 8puncti. Nu furâ ca baea. Pân tu soni, tiElena Gheorghe, Eurovision-lu di Moscovafu ca unâ pumoarâ. Ea, mârata, cari earaluyursitâ câ avea una di nai ma musheatilibots, dupâ concursu s-dishtiptã ca ditù unâpumoarâ. Corba di ea nu shtea di iu-lji viniaestâ cripari shi nu shtea, mârata di ea, câaestâ pumoarâ easti tu ahurhitâ!?!

Dupâ Eurovision-lu di Moscovacântâtoarea mplinâ di hãri Elena Gheorghefu vidzutâ unâ singurâ oarâ la unâ televizii,aclo iu aspusi câ ari tu repertoriu shicântitsi aromâneshti (!?!). Nu mata spusicântitsi machedoneshti. . . . ! shi aesta fuatsea ditù soni oarâ cându Elena Gheorghefu vidzutâ pi la vârâ televizii di România.Di cântari nitsi nu ma fu zborlu.

Di la Eurovision-lu di Moscovacântâtoarea Elena Gheorghe ma fu vidzutânica unâ oarâ la ProTV, ama nu ta s-cântâ.Aoatsi, dupâ cumù s-vidzu, fu aprucheatâla unâ emisiuni ta s-mulgâ unâ vacâ (!?!)shi ta s-arneascâ di bãlidz ahurea tu caristâtea vaca sh-vârâ ndoi portsâ!?! Ca s-minduits câ aestâ hâbari easti vârâ shicai,sâ shtits câ vâ arâdets. Cu tuti aesti ElenaGheorghe u mulsi vaca shi u arni ahureaahâtù câtù putu shi cumù putu. Lu featsiaestu lucru cu vreari, cu mirachi shi cusumuarâslu pi fatsâ, câ ashi eara emisiunea.

ELENAMAKIDONA

Easti ndreptu câ s-aspâre niheamâ,corba di ea, atumtsea cându vaca, cari, diiu shidea fronimâ ta s-hibâ mulsâ, aclo iuvrea ta s-u diznjeardâ chibara a ljeimulgâtoari, lji-plâscâni dinâoarâ unâ coadapisti fatsâ…câ mârata Elena vidzu stealiverdzâ shi, di asparizmâ, lu virsã shi atselùpsânlu lapti tsi lu avea mulsâ. Ca laYeandoni…!

Minduits-vâ câ di vrea s-eara ca ElenaGheorghe s-aminta la Eurovision unlu diprotili locuri, atselji cari ahâtù di multu nupotù s-lu hunipseascâ zborlu Makidonù,vrea s-purta cu ea tu unâ altâ turlii? Io,unlu, nu pistipsescu.

Ti furnjia câ Elena Gheorghe avucuragilu ta s-aspunâ public câ easti diarâzgâ Makidonâ, natsionalishtsâljiromânji nu va u ljirta shi, dupâ psânù chirovrea s-purta cu ea tutù ashi cumù s-poartâsh-tora cu ea shi tutù ashi cumù s-poartâsh-cu Gigi Becali.

Di cara Gigi Becali arcã cu pâradzljinastânga sh-nandreapta la tuts Românjljishi Indiromlji cari-lji andâmusea (nafoarâdi Armânji) shi deadi miliunji di Euro tibisertsâli di România, di cara lâ adrã sutidi casi a Românjlorù tsi sh-chirurâ casili tuchiameti pritù nicari (Ti Armânji nu adrãnitsi unâ câlivâ, ohi unâ casâ!?!) -, sh-di carabâgâ vârâ 40 di miliunjui di Euro tu pareia

Steaua Bucureshti, tora, dupâ unâ ahtariniavdzâtâ cuvârdâlâchi, Românjlji di la carielù, Gigi Becali, ashtipta taha, ma multâihtibari sh-tinjiseari, ditù “oier” nu lu scotùshi, ma multu di ahâtù, lu avinâ sh-di lapareia Steaua!?! Fudz din Ghencea! lji-aurlâcafi oarâ cându-lù vedù ashi dzâshljisuporteri a pareiljei Steaua.

Turnânda-nâ la Elena Gheorghe, iopistipsescu câ nitsi tora, dupâ ahântu chiro,nu duchi corba di ea di iu-lji vini aestâtaxirati.

Ea, luyursitâ una di nai ma talentatilicântâtoari di România, nu mata poati icânu mata-lji si da cali ta s-ma cântâ pi la vârâtelevizii!?! Sh-nitsi la vârâ postu di radionu mata fu avdzâtâ ta s-cântâ!?!

Ntribarea easti: pi cari s-u arcãmùcâbatea?

S-u arcãmù câbatea pi ea, tinira ElenaGheorghe, cari sh-dzâtsi câ easti di arâzgâmakidonâ icâ macedoneanâ dupâ tatâ icâs-u arcãmù câbatea pi afendu-su icâ pi pap-su sh-pi babâ-sa dupâ tatâ, cari u nvitsarâta sâ spunâ cu curagiu atsea tsi easti? Câeasti shi di arâzgâ makidonâ. Fuvirseareaali unâ tinirâ tsitãtseanâ românâ ti furnjiacâ ea sh-aspusi shi arâzga a ljeimakiduneanâ, easti unù lucru ti nistrâxeari.

Ca s-hibâ di Elena Gheorghe va s-aibâcuragilu ta sâ spunâ aestu lucru, cumù câeasti fuvirsitâ shi nchidicatâ ta sâ-sh amintâpânea pritù cânticù ti furnjia câ sh-upricunuscu public arâzga aljei dimakidonâ, sigura câ ea nu va s-hibâpistipsitâ.

Unâ altâ ntribari easti: Naca câbateaeasti shi a noastâ câ Elena, cântâtoareamplina di hãri, nu mata poati ta sâ-sh facâzânatea shi cânâ nu-lji ljea apârarea? Ansâripânâ tora vârâ institutsii armâneascâ ta sâ-lji ljea apârarea? Aflânda-nâ tu aestâ halâdicutotalui nitinjisitoari, tsi lipseashti s-adrãmù noi, Makidonjlji, Armânjlji icâMakidonarmânjlji cari bânãmù aoa, tudemocratica România?

S-nâ turnãmù iara la AINODECAM icâs-nidzemù nâinti cu caplu ndzeanâ?

Cara s-hibâ di s-li lomù tu luyurseariaesti 2-3 paradigmi, cari furâ shi suntufuvirsiti ti furnjia câ suntu Makidonji i câsh-u spusirâ arâzga machiduneanâ,atumtsea noi, Makidonjlji, Armânjlji icâMakidonarmânjlji di pisti tutu lipseashti tas-nâ adunãmù unâ oarâ shi sâ ndridzemùunù Congresù Internatsional a nostù,adyeafurù iu va s-tsânâ elù, shi aclotsi sâ s-ljea apofasea ta sâ s-voteadzâ apandisli dila ntribãrli di ma nghiosù:

1. CUMU LIPSEASHTI S-NÂDZÂTSEMU NOI?Noi lipseashti s-nâ dzâtsemu câhimù Makidonji, Armânji icâMakidonarmânji.

2. CUMU LIPSEASHTI S-NÂDZÂCÂ ALANTSÂ?Alantsâ, xenjlji, lipseashti s-nâdzâcâ tutu ashi cumù nâdzâtsemù noi: Makidonji,Armânji icâ Makidonarmânji.

Mash ashitsi va s-putemù ta s-lji-agiutãmù atselji tsi s-uidisescu cuparadigmili di ma nsusù shi ashitsi va s-putemù ta s-nâ agiutãmù noi shi s-putemùs-u dutsemù ma largu chibara a noastâmileti makidonâ, armânâ icâ makidonar-mânâ.

Ashi s-nâ agiutâ Dumnidzã!Tacu Piceava

Pistipsescu câPistipsescu câPistipsescu câPistipsescu câPistipsescu câmultsâ dimultsâ dimultsâ dimultsâ dimultsâ diArmânjlji,Armânjlji,Armânjlji,Armânjlji,Armânjlji,Makidonjlji icâMakidonjlji icâMakidonjlji icâMakidonjlji icâMakidonjlji icâMakidonarmânjljiMakidonarmânjljiMakidonarmânjljiMakidonarmânjljiMakidonarmânjljidi România shi didi România shi didi România shi didi România shi didi România shi dipisti tutù shtiu caripisti tutù shtiu caripisti tutù shtiu caripisti tutù shtiu caripisti tutù shtiu carieasti cântâtoareasti cântâtoareasti cântâtoareasti cântâtoareasti cântâtoareaeaeaeaeaElena GheorElena GheorElena GheorElena GheorElena Gheorghe.ghe.ghe.ghe.ghe.Ea easti unâEa easti unâEa easti unâEa easti unâEa easti unâcântâtoari dicântâtoari dicântâtoari dicântâtoari dicântâtoari diRomânia,România,România,România,România,MakidonarmânâMakidonarmânâMakidonarmânâMakidonarmânâMakidonarmânâdupâ tatâ, cari,dupâ tatâ, cari,dupâ tatâ, cari,dupâ tatâ, cari,dupâ tatâ, cari,estanu, tu mesluestanu, tu mesluestanu, tu mesluestanu, tu mesluestanu, tu mesluMaiù, u rMaiù, u rMaiù, u rMaiù, u rMaiù, u reprepreprepreprezentãezentãezentãezentãezentãRomânia la megaRomânia la megaRomânia la megaRomânia la megaRomânia la megaspectacoluspectacoluspectacoluspectacoluspectacolu“Eur“Eur“Eur“Eur“Eurovision”, tsi s-ovision”, tsi s-ovision”, tsi s-ovision”, tsi s-ovision”, tsi s-tsânu Moscova.tsânu Moscova.tsânu Moscova.tsânu Moscova.tsânu Moscova.



Aco iuAco iuAco iuAco iuAco iuahurheshtiahurheshtiahurheshtiahurheshtiahurheshtiisturia aisturia aisturia aisturia aisturia anoastãnoastãnoastãnoastãnoastã


“V“V“V“V“Va nã pugudim, Alit-aga,a nã pugudim, Alit-aga,a nã pugudim, Alit-aga,a nã pugudim, Alit-aga,a nã pugudim, Alit-aga,va nã pugudim”va nã pugudim”va nã pugudim”va nã pugudim”va nã pugudim”

Paplu Ianca-al Pãrdu vrea s-ancupãrã casãDubrusheana. Nu vrea cama sã sta Lipovdol, ama shidzinir-su Costa lji-aduna tucinjlji ta sh-si-aflã la

paturlji frats a lui. Lj-featsirã hãbari cuscãrlji shi,unã Sãmbãtã tahina, mash cãt avea-apiritã, na-lipap Ianca Dubrusheana, s-u veadã casa tsi s-vindea. Avea-aoatsi unã njicã problemã - papluIanca nu shtea turtseashti, a Alit-aga nu shtea nimachiduneashti ni-armãneashti. Avea shi-undefectu tehnichescu tu-aestu lucru - paplu Iancanu videa di-unlu oclju, lj-eara-ncljis. Ma, iara,shi cu unlu oclju, paplu Ianca vrea s-li veadãagãrli tsi li-ancupãra. S-vidzurã, s-ghunuirã cu-Alit-aga shi, aidi, dinãoarã arãirã pit cãmpu. Shi,tora-ahurhescu lucrili:

-Tu-agurlu-aestu tsi s-fatsi un gãrnu. . . na!,broaschili s-ved tu el! lji spunea vulpea di-Alit-agashi hamu-arãdea pi sum mustàts.

-Che se pogodime, Alit-aga, che se pogodime, (Va nãpugudim, Alit-aga, va nã pugudim), lji-u turnãdãrutlu pap Ianca. Bunji suntu-Armãnjlji, bre, a curivanu vor sã-lji facã slãbintsã.

-Aoa tsi s-fac niscãntsã hiumãnits. . . na!. . . cashushlu di lambã! iara lji spunea Alit-aga, la altu unagur. Paplu Ianca nica ma pi chefi lj-turnà:

-Che se pogodime, Alit-aga, che se pogodime! shi shi-arasi gurmadzlu.

-Cãts pãradz caftsã ti casa? Ãntribà, nai tu soni,paplu Ianca. E, tora pareiçin acãchisi shi-Alit-aga, emnu eara shi-ahãt glar, de!

-Krýk bin dinar (paturdzàts di njilji di dinari), lj-dzãsi unã tinjii Alit-aga.

-Nema kaj mene krk-mrk, ako sakash cetirieset iljadi(Nu-ari la mini crãc-mrãc, cara s-vrei paturdzàts dinjilji). . .

Itru tsã fu Turcul, s-pari cà tsifrili li shtea sh-el -aseali crýk a lui eara unã cu paturdzàtsli-al pap Ianca.Lji-u teasi mãna giuneashti, canda vru sã-lji dzãcã“aidi la s-hibã pi-ata!” Shi, s-pugudirã, shi doilji agnóchefi di pãzãrlãchea...

Hiumãnitslji-al Cara-AsaniHiumãnitslji-al Cara-AsaniHiumãnitslji-al Cara-AsaniHiumãnitslji-al Cara-AsaniHiumãnitslji-al Cara-AsaniUnã Gioi-amãnat dupã-prãndzu Cara-Asani

ãncãrcà unã litarcã cu hiumãnits, trapsi Calea di pãzarishi dãnãsi la Aputslu-a Cuvattanjlor, aproapea diUreclji. Pãnã-aoatsi eara cama di giumitati di calea,ama shi boilji lipsea s-pascã. Vinirea tahina, agonjeadit hãrghii, lipsea sã-nchiseascã ti Shtip. Unã tsi-agiumsi, ãlji disprigni boilji shi-lji silighi s-pascã.Amãnat noaptea, ãlji ligà boilji di-amaxi shi s-bãgàshi, cara eara multu-armas, dinãoarã-agãrshi didurnji. Paplu Ioryi Patelu sh-li pãshtea oili pischinarea, di stri-Aputslu-a Cuvatanjlor. Di-aclotsimãtrea cà tsi s-fãtsea dighos, tu bãgat. Tãroarã sh-lufeatsi planlu. Oarã ti chireari nu-avea. Dinãoarã li ligàpaturli choashcãri-a capotãljei shi-nchisi ti la-amaxi.Cara sh-si sãrãsi cà Cara-Asani sh-lu coatsi somnulghini, s-alinà pi litarcã shi-l umplu “saclu” cuhiumãnits. Unã oarã, nica ‘nã oarã sh-nica ‘nã oarã. .. . Pãrnarlu tu cari eara bãgats hiumãnitslji cà s-nu s-agudeascã calea tu-amaxi lu-ndreapsi ghini sh-musheat cà ta s-nu s-ducheascã cà-amaxea easti gulitã.Hiumãnittslji lji-ascumsi pit mãrunjli-a curi nica nulã-avea cãdzutã sh-dip frãndzãli.

Cara-Asani nica ni cripatã hãrghiea s-dishtiptà, ãljiprigni bolji tu-amaxi shi-nchisi. Boilji, cara earadiscurmats ghini, sh-lishoarã cum eara-amaxea, dipmusheat u trãdzea. Dip lishor u tricurã shi marea himãdi la Ureclji tu-nghos shi pãnã iuva-aproapea diSushuva. Niheamã ninti di Sushuva, tu bãgat, ãljidãnãsi boilji Cara-Asani, tsiva ca shubiliticã lj-si vidzulishureasa cu cari dipusirã boilji hima-atsea. Anda,tsi s-veadã. . . hiumãnitslji iuva. . .

-Ai anasini Ghaurlar... mash featsi unã oarã sh-ljishtsã boilji ti nãpoi. Toamna tutã sh-gumitati di iarnamash moùbetea-a lui lji-u featsirã oamnjlji di

Dubrusheana. . . Paplu Ioryi Patelu, a piningã el shituts alantsã picurari, cafi searã shi scutea cãti unã zefcãmusheaã cu hiumãnitslji-al Cara-Asani. . . Iu suntu-atselji-anji. . . ama iu suntu shi oaminjlji? Armasirãmash pirmifili.

La dispãrtsariLa dispãrtsariLa dispãrtsariLa dispãrtsariLa dispãrtsariDusi! Mãni fug Tursãlji! Mash nica ‘nã noapti lã-

armãnea s-doarmã, tu casili-a lor dit hoaraDubrusheana. Fudzea vãrã 15-16 di fumelji. Dininti-a cafi-unãljei casã eara trapti cãti unã-amaxi-litarcã,cà tahinima-agonjea s-hibã-ncãrcatã lafãrma shi,ãndreptu calea ti la stashonea di Shtip, ta sh-si-ncarcãpi vagonjli casten dimãndai ti-ahtari lucru.

Ti-atsea di soni oarã, nni di-ascãpitata-a soarliiTursãlji tuts, njic-mari, tiniri shi tricuts, muljeri shibãrbats, s-dusirã la mirmintsã ta sh-ljea “videari-bunã”di mortsãlji-a lor cari lji-alãsa ti daimalui, ti-asea ditsoni oarã s-lã-aprindã cãt unã tsearã tu tichélu di-aclotsi. Tuts plãndzea. Nai ma multu plãndzea, tinira-nvisticã-al Sachip hilji-su-al Dauti. El, mãratlu, atseaprimuvearã, dzuùa tsi s-turna dit ashcheri, s-nicà tu-arãùlu Sava, Zagreb. Aclo iu tritsea pisti-apunti, s-aplicà pisti pãrmatsi ta s-li veadã vinitili-api cari earaisa cu budza di-apunti. Carishti iu lji-alãga mintea,carishti cum adrà, lji-archushurà cuferlu dit mãnã shi,ãl lo Sava-nghos. Sachip, avea criscutã ningãBrigalnitsã, shtea di-arãù, shtea s-anoatã, shi-atseamultu ghini. Brigalnitsa shi chetsari cu leamni s-purta,el nu lj-si-aspãrea, u tritsea cu-anutari. Ghini ma, Savanu eara Brigalnitsa. . . . S-dizlãxi tãroarã shi - s-arcà tu-arãù. . . Aclo iu s-arcà, aclo shi s-chiru. Apili-l loarãdinãoarã, lu-ngljtarã. S-adunarã oaminji, lu scoasirã,ama-acasã vini vulusit tu sfinduchi di her. Toraãnvistica-a lui s-dispãrtsa di el. Plãndzea, va s-dzãtscà-avea zurlisitã, loclu s-trimbura. Tu-atsea oarã s-tihisicà s-yinã shi vàtsli di hoarã, tsintsi suti di capiti, yiineadi la pãshteari. Unã tsi-avdzãrã plãngu shi zghileari,carishti cum lã vini-ashi shi-ahurhirã di zghira. . .Vãisea Traplu di Slatina, vãisea hoara, s-ligãnadzenurli di-anvãrliga di hoarã. Oaminjlji tuts dit hoarãs-mãrmurusirã, nu shtea tsi-i lucurlu. Tuts dinãoarã-nchisirã ti cãtã la loclu di iu yinea boatsea tsicutrimbura. . . Atsea searã canã nu pãtu s-doarmã.Nidurnjits s-dusirã tuts ta sã-lji pitreacã Tursãlji. . .Dupã multsã-anji di dzãli s-avdzã-n hoarã cà-nvistica-al Sachip sh-dealihea zurlisi...

Aestã nu-i bunã!. . . “Aestã nu-i bunã!. . . “Aestã nu-i bunã!. . . “Aestã nu-i bunã!. . . “Aestã nu-i bunã!. . . “Agonjea dit hãrghii, nica ni-apritã, lj-pitricurã

Tursãlji cà fudzirã ti daimalui tu Turchii. Hoara tutãeara-mproshtsã, tuts plãndzea, sã-mbãrtsãta cuoaminjlji cu cari-avea bãnatã unã etã, tsi s-dzãsi.

-S-nu-agãrshits tsiva, iara s-yinits s-nã videts!Casili-a voasti suntu-aoatsi, nu-ari s-fugã iuva, totnava vã hibã dishcljisi!. . . lã-aurla-atselji din hoarã,Armãnji cama multsãlji, cà di Machedonjlji dzãlju càsh-canã nu inshi sã-lji pitreacã. Elji u lugursea-atseaca ti eliberarea definitivã di Turtsãlji. . .

Anda-apiri ghini, oaminjlji-arãirã s-li veadã gulitilicasi, cà tora tu niscãnti di eali lipsea elji ta sh-si mutãs-bãneadzã, lipsea sh-si-apridunã-n casã, tsi s-dzãtsi,iarnã yinea. Shi, tsi s-veadã? Nu lã si pistipsea. . .

Pit udadzlji tuts tu cari ti-atsea dit soni noaptidurnjirã Tursãlji, pi stiznji s-videa urmi di pàlnji, culen-turlii di bãei.

Di curiozitati, niscãntsã di elji, shi-acãtsarã cudzeaitul shi vidzurã cà nica eara proaspiti, bãeauùanica nu s-avea uscatã ghini, cà sh-chirolu eara nutii,di toamna. S-featsi unã mintiturã la oaminjlji, lã vinica cudii, pisicarã di sã-ntriba un-alantu tsi putea s-hibã-atsea tsi u-adrarã Turtsãlji?! Niscãntsãlji di cama-aushlji, cari-avea tricutã multi pisti cap, tulmãcirã: -Aesti nu-s ti ghini! Pãturã taha s-nã-ù facã shi-ahtaritsiva atselji “vruts” Turtsã-a noshtsã?! Sh-si-ntriba shish-si ciudusea tuts.

Vitsinjlji, shi elji, di curiozitati, s-dutsea di-ù videaciudiea-atsea. Tuts pisicarã di fudzea dit udadz ca dipushclji. Dinãoarã loarã di-ù surpa zvestrea di pistiznji, aflarã zvestri-asteasã, u tuchrã shi loarã s-lida cu zvestri stiznjili, s-u facã defi nibuniljea.

Sh-dealhea cà, nu fu ti ghini. Dupã-ndoi anji caradzãsirã ‘nã oarã oaminjlji cà fug, ti vãrã dzaz’ di-anjis-mutà cama di giumitatea di hoarã, a ti vãrãtsisprãdz’ di-anji s-pustusi shi hoara tutã. . .

YYYYYislu-al pap Costa-al Dodislu-al pap Costa-al Dodislu-al pap Costa-al Dodislu-al pap Costa-al Dodislu-al pap Costa-al DodPaplu Costa-al Dod, fratili-a para-babãljei a mea,

nicuchira-a para-paplui a meù Cola-al Cuvata, s-dusi‘nã dzuùã la moarã, s-matsinã fãrinã ti pãni, ama shicãrmà ti shchiloptsãnji ti cãnjlji. Multã dunjeai lamoarã. Amãnat dupã-prãndzu vini shi el pi-aradã shi,cara-avea cama multi furtii, yiptulu-a lui s-mãtsinàtãshi noapea-amãnat. Vãrã oarã s-bitisi shi-atsel lucru,tsinà shi s-bãgà, ta s-doarmã cà vrea sã scoalã tahina-agonjea ta sh-si ducã-acasã, cà lu-ashtipta shi-altilucri. Avea-avdzãtã el cà murarlji lã fura fãrinã-a tsilorcari durnjea-aclotsi shi, shi-u featsi tu naeti s-nu-agãrsheascã s-doarmã dinãoarã. Shi, nu-alutusi. Elahurhi di hãrchea, ghotaha-avea durnjitã, a tsã mãtreapit mãnica di tãmbari. Shi, na-ts-lu masturlu. . .Murarlu sh-dealihea lo unã cuvatã shi, dit cafi sacscoasi fãrinã shi u-arcà tu-ambarea-a lui. Ãl bitisilucurlu-atsel shi sh-si dusi tu udicilu-a lui ta sh-sibagã. E, tora sh-lu-ahurhi lucurlu paplu Costa-al Dod.Ama, el lo nu cãti unã cuvatã, ma cãti dauùã bãgà tucafi sac a lui, shi sh-si bãgà, tora sh-dealihea ta s-doarmã.

Tahina, dicara lji-ncãrcarã caljlji, paplu Costa lj-dzãsi-a murarlui:

-Murare, tini eshtsã un om shiut, pots li sã-njitulmãceshtsã un yis tsi lu-nyisai tora-seara?

-S-lu-avdu, tsi shtiù, poati shtiù, lji-u turnà el. Shi,paplu Costa, tochi-tochi, lj-li spusi tuti cum s-featsirã.

-Ãnyisai cà taha noapta, dicara mi bãgai mini,scuseshi tini cãti unã cuvatã dit cafi-un sac di-a melji,sh-deapoaia dicara ti bãgashi tini, taha mi sculai minimea nu cãti unã cuvatã ma cãti dauùã cuvàts di fãrinãbãgai tu cafi-un sac di-a melji, lj-dzãsi shi-l mãttreaxargu-ntr-oclji. Murarlu s-featsi salbit tu fatsã shimash dzãsi:

-Chihãié, màri suntu nopsãli-aesti di iarna. Omludi tuti-nyiseadzã. . .

Paplu Costa hamu-arãsi-agno harauùã shi deadipi calji ti fugã. . .

Nu-ashitsi, bre npoate!Nu-ashitsi, bre npoate!Nu-ashitsi, bre npoate!Nu-ashitsi, bre npoate!Nu-ashitsi, bre npoate!Paplu Costa-al Dod, nipot a altului un pap Costa-

al Dod, dit altã ‘nã faptã tsi u spush, s-avea-ndrupãtãpi cãrlglu-a lui shi-shi mãrea siri cu-atselji cari eara-adunats dinini-a ducheaniljei di Chusulerlji shi shi-ubea doza-a lor di birã, tu zãduhlu dit murgiu.

Na-ts-lu di iuva un giunopal di-a Cupeceanjlor,uscat shi-armas di greùlu lucru dit cãmpu. Dimãndàsh-el unã birã shi, lu-ntribà shi paplu Costa:

-Pap Cosa, va s-beai sh-tini unã birã di la mini?-Bre nipoate, va mi ca pidipsescu niheamã ama

va-ù beaù. . . cãse s-nu-ù beaù dimi cà vrei s-michirniseshtsã...

Giunopalu-ù lo bira di la duchingilu sh-cu chefilji-u deadi-al pap Costa. Aestu-l lo shushlu shi s-uidisis-facã toca ta s-oarã, cà-ashi-i adetea Chusulerlji.Ghini ma, s-agunjisi giunopalu, ãl teasi shushlu, sh-ca pi-agunjii, vãrã turlii, featsirã toca:

-Ai, la s-creapã dushmanjlji, pap Costa, noii s-nãhim ghini sh-cu banã! shi, vru su-l ducã la gurãshushlu ta s-bea.

Paplu Cosa cara-avdzã ti-ashitsi s-lãhtãrsi tut, focs-featsi: -Nu-ashi, bre nipoate, nu shtii tini! S-tsã spunãpaplu, bre: Dushmanjlji prota s-veadã mea deapoaiala s-creapã!

Ãl teasi shushlu shi iara featsirã toca. Giunopaluhamu-arãsi shi dzãsi:

-La s-hibã tini cum va s-dzãts, cà ma ghini li shtiilucãrli, pap Costa!

TTuts di-anvãrliga-arãsirã di sã scãpãirã.Moùbetea-atsea s-teasi pit dunjeai, s-featsi unã soi diurnimii. Ashitsi-agiumsi shi pãnã di mini.

Multsã oaminji s-mutarã di Chusulerlji, s-mutà shipaplu Costa-al Dod, Scopia. Sã-ncljisi shi ducheanea.Di multu nu lu-ari shi paplu Costa, ama dzãsa-a luishi-armasi ta sã si spunã.

PRO

ZÃ

DI

DIN

A C

UVA

TA


Documents

12 DHJETOR 2009, MBAHET NË KORÇË, KOFERENCA E ... · te admirueshëm për kohën në të cilën ndodhi. Dhe s’kish si të ndodhte ndryshe përveç ndërthurjes se rregullave