TEMMUZ 2012 Say: 523 Fiyat: 7 TL

O, O, ANLAMAANLAMA SIMAZ; SIMAZ; ANLAM ONDAANLAM ONDA VVARDIRARDIR

KARANLIIN ve KARANLIIN ve AAYDINLIIN YDINLIIN YENDEN YENDEN AAYYARLANMASARLANMAS II

Aylk Kltrel ve Siyasi Dergi

Onur Bakan:Dr. Refet Kayseriliolu

Sevgi Yaynlar Tic.Ltd.ti. adnaSahibi ve Genel Yayn Mdr:

Ayegl Kayseriliolu

Yaz leri Mdr:Gngr zyiit

Yayn Kurulu:Gngr zyiitNelda BayraktarHale rkmezgil

Haberleme ve Okur/Abone likileri:

P.K: 227 Beyolu/stanbul

Ynetim Yeri:Ceylan Sk. No: 9/bod.kat

Gzelyal, Pendik/st.

Bask:Hedef Dijital Bask

Taksim Cad. No: 19/ATaksim/stanbul

Fiyat: 7 TLYllk Abone: 75 TL

Yurt D: 90 TL

Cilt: 44 Say: 523 Temmuz 2012

Affetmek Saadettir ............................... 2Dr. Refet Kayseriliolu

O, Anlama Smaz; Anlam Onda Vardr ............................. 4(Tanr Yanlgs - XI)Ahmet Kayseriliolu

Yabanclamann Trleri .................... 10Gngr zyiit

mer HayyamHayat, Eserleri, Felsefesi - III ........... 16Derleyen: Nihal Grsoy

Siyaset ve Ahlk, Siyasal Ahlkszlk ............................. 21Yaln Kaya

Antik Gelecekler:Ladakhtan renmek .................... 27(Yaamn Yapraklar)Nelda Bayraktar

Karanln ve Aydnln Yeniden Ayarlanmas ......................... 36(Canl Kryon Celsesi)

Dergimizin internet sitesini www.sevgidunyasidergisi.com, www.dostluk.org

adreslerinden ziyaret edebilirsinizKapak Resmi: Josephine Wall

NDEKLER

1Sevgili Dostlarlkemizde ve tm dnyada bilgi kirlilii iinde yayoruz. Siyaset, ekonomi, sanat, kiisel

ilikiler... konu ne olursa olsun doru ile yanl iyice i ie girmi bir halde. Medyann gcn-den faydalanlarak yalan savalar verilmekte. Elbet ki komple teorisyenleri iin bulunmaz birortam olumu durumda, endie ve korkular krklenerek beslenmekte. ok ncelerdenbalam olan bu olgu, medya gelitike onunla paralel, onun yntemlerini kullanarak byyor.Byle bir halde neye, nasl gvenip inanacaz, hata yapmamak, doru ile yanl ayrabilmekiin nelere dikkat edeceiz? Bu konuda bizlerin de uygulamaya altmz baz yntemlerisizlerle paylamak istedik. ncelikle dikkatimiz, her eye dikkatimiz daha da ok gelimeli veaklmz, mantmz hibir zaman elden brakmamalyz. Ve sonra 1. nsanlar, lkeler, grlerhakknda pein hkmlerimizin, n yarglarmzn olmamasna nem vermeliyiz. Bu insaniyidir, onunla her eye varm. u kii benim grmdendir, yanl yapmaz, ne derse destekle-rim. u lke dmanmzdr, bu lke dostumuzdur gibi hep yapadurduumuz pein hkmlerikarmalyz hayatmzdan. Pein hkm ne desteklemek ne de kar durmak iin olmamalartk. Kiilerin, lkelerin, grlerin, inanlarn peinden duygularmzla ya da gemiin n-da gitmek yerine yeni durumlar gz nnde bulundurarak dikkatli olmalyz. 2. Herhangi birkimsenin, inancn veya grn sorgusuz sualsiz taraftar ve destekisi olmamalyz. artlarnher zaman sratle deieceini, hibir eyin grnd gibi olmayabileceini unutmamalyz.Burada ok dikkatli incelememiz gerekli iki nokta mevcuttur. Birincisi: Kutsal olan insandr.Yukardan gnderilen veya bizlerin bulduu tm bilgiler ve sistemler insan urunavaredilmitir ve ona hizmet iindir. Bir sistem ne kadar mkemmel grnrse grnsn iindeinsan harcanabiliyorsa, bir insan ne kadar gzellikler ve mutlu gelecek vaat ederse etsin insan-larn lmesine iin gerei gibi bakabiliyorsa o sistemde, o ite, o insanda pis kokular vardemektir. kincisi: nsan insandan farkszdr. Her eyi ile, din, dil, rk, renk, cinsiyet gzetmek-sizin farkszdr. Byle fark koyanlar, hele Yaratan ve dinleri de arkalarna aldklarnzannediyorlarsa, onlara kar zellikle dikkatli olunmaldr. 3. Doruluuna, faydallna,gerekliliine, zorunluluuna kani olduumuz, dolays ile balandmz bilgileri, yaniinancmz haline getirdiimiz bilgileri, her zaman iin yeni dorularla destekleyerek iimizdecanl tutmal ve ne pahasna olursa olsun onlardan vazgememeli, taviz vermemeliyiz.Kltrmz bu konuda ok ansldr; nk bozulmadan gnmze kadar gelmi bir Tanr bil-gisi kaynana sahiptir. Kuran- Kerimin zellikle Mekkede inmi olan yetleri bizlere ktutmaktadr. Btn dinlerde geerli olan deimeyen dorular, gnmzde ykselmi varlklar-dan alnan bilgilerin uygunluunu tespit etmemizde de bizlere mihenk ta olmaktadrlar.

Eer bu bulanklk iinde bastmz yerden emin olmak, sonrasnda hayflanmamak istiyor-sak, bilgilerimizi, inanlarmz, gnlmz, tm bunlar varlmz kontrol eder gibi kontroletmeliyiz.

SEVG DNYASI

En Derin Sevgilerimizle

SEVG DNYASI

Dr. Refet Kayseriliolu

Affetmek Saadettir

an davas gden insanlarvardr. Kendi slalesinden birkii ldrld ise mutlaka

kar slaleden bir kiiyi ldrmekistek ve arzusundadrlar. Onlar iinkanlarnn intikamn almak en bykeref ve namustur. Bu, "die di, baaba" diyen ilkel geri zihniyet birokkimseyi asrlardan beri penesindeinletiyor. Kar tarafdan bir kiiyildren kimse devaml olarak yakn-larnn ayplamasna ve ktlemesinemaruz kalyor. ldremedii mddet-e de vazifesini yapamam veyakanuna ve yasaya uyamam kim-selerin huzursuzluunu duyuyor. Birimkn kar da kar taraftan birisinildrebilirse vazifesini yapt veerefini kurtard dncesiyle birazmemnun olur gibi oluyor. Fakatyakasna katilliin korkun strap vepimanlklar yapmtr. Kekeldrmeseydim demeye oktanbalamtr. Dier taraftan da kanununpenesi ve kar tarafdan birisi tarafn-dan ldrlmenin korkusu

K

SEVG DNYASI3

onun ensesinde boza piirmeyebalamtr. Affedememek, intikamhrsyla yanmak intikamdan nce de,sonra da ahs straptan straba atar.

Kendisine yaplan ktlkleri veyakendince hakszlk grnen davran-lari affedemeyen insanlar vardr. Bozamanlarnda hep bu hakszlklardnerek hayflanrlar. Hakszlyapan kimseye nasl hadlerini bildire-ceklerinin hayallerini kurarlar.Dostlarna dert yanmalar ayn konuzerinden, zntleri ayn sebeptedir.Belki de kendilerine fazla bir ey deyaplmamtr. Fakat tahayyl glerikk bir izzetinefis krlmasnbyk bir felket haline sokmutur.Affedememenin strab ve susuz-luuyla yanp durmaktadrlar.

Kocasndan grd nahomuameleleri unu-tamayan kadnlarvardr. Senelersenesi ayn eylerisyler de syler-ler. Kocalarna buyzden her frsattahcum ederler.Hatt kafalarkznca kendileri-ne yaplan davra-nn daha arnkocalarna yapar-lar de yine de tat-min olmazlar. Af-fedememek, kin

beslemek, srekli olarak hakszlklardnp durmak o kadnn hayatnda-ki huzuru ve saadeti uurmutur artk.O hep sklacaktr.

Affetmek ykten kurtulmaktr.Ruhu baland, hatt ivilendii birnoktadan kurtarp azad etmektir.Affedebilen kimse derhal hafifledii-ni, hrriyetine kavutuunu, serbest-liin tatl hazlarn ruhunda duydu-unu grmeye balayacaktr. Affede-memek ruhun bir fikre esareti, birnoktaya balanp kalmas ve bir nevifikir obsesyonudur.

Daima affetmeye almal, affet-menin bir olgunluk belirtisi, birsaadet hazrlaycs ve bir kurtuluolduunu iyice bilmeliyiz.Unutmamalyz ki, bizi de affedenlerolmutur ve olmaktadr.

SEVG DNYASI4

BLG BOLUKLARINA TAPINMAK

Richard Dawkins'in TanrYanlgskitabnn ateizmi candan savunduu 4.Blmndeki ara balklarndan biri debu...

Bilimlerde, zellikle canllar leminiinceleyen biyolojide, henz zmneulaamadmz problemlerin Tanr var-lnn bir kant olarak kullanlmasndanDawkins ac ac yaknmaktadr.

Gerekte bu yaknmada byk bir hak-

llk pay bulunduunu tabii ki onayl-yoruz. ok az dnce ile, hatt bazen hidnce retmeden Tanr varln kr-krne savunanlarla sk sk karlamyormuyuz? Ve tarih boyunca bunun nicerneklerini grmedik mi? Yldrmlardan,sellerden, kasrgalardan, depremlerdenbyk korku geirerek hemencecik Tanrinancna ulalvermesini insanlk nekadar ok yaad binlerce yl boyunca...

Bu rktc olaylarn insanlar iin biriaret fiei, evren ve dnya hakknda birdnceye davet mektubu olduu gerei-

Ahmet Kayseriliolu, Psikolog

Tanr Yanlgs - XI

O, Anlama Smaz;Anlam Onda Vardr...

5SEVG DNYASI

ni kukusuz ihmal ediyor deilim. Amabunlar derinliine inceleyip sebep-sonukanunlarn bulmak yerine, donmu birkafa ile papaan gibi eskilerin masalllarntekrarlamak da yakmyor gnmzinsanna.

Doa olaylarn ince detaylarna varn-caya dek incelemek, bilineceklere bulu-nacaklara ulamak insanln ilk grevi.Ancak bunlar yapldktan sonra olaylararasndaki ilikiler zerine kafa yorarak;bunlarn yce bir akln, bir plan vetasarmn eseri olup olmadna karar ver-meye alabildiine hak kazanabiliriz.

Dawkins'in "Yaradanclarn" bilimlerde-ki boluklar hemen tasarmla dolduruver-melerinden yaknmasna hak veriyoruz.Ama byle yapmayp da, boluklardandeil bilimsel gereklerden, buluprendiklerimizden Tanr dncesinevaranlar da Dawkins'in ayn terazide tart-mas ok byk bir eliki. Boluklaradeil sadece grdklerimize bildikleri-mize dayanarak ilhi lemin varlnainanmann doru bir yntem olduunuDawkins'in meslektalarndan Prof.Dr.Russell Charles Eartest "Niin Allah'ananyoruz" kitabnda ok zl olarakyle dile getiriyor: "...Ben buradagnmzde karyot hcrelerin sitoplaz-mas iindeki hareketi anlayamadmz-dan veya dier birok hususlar kavraya-madmzdan dolay, yani aczimizdentr Allah'a inandmz sylemekistemiyorum. nk baz kimseler bumantkla Allah'a inandklarn ileri sr-mektedirler. Demektedirler ki, 'mademkibilim birok eyleri aklamaktan acizdir,yleyse Allah'n varln kabul etmektenbaka kar yolumuz yoktur.' Fakat ben bu

mant btnyle reddediyor ve diyorumki, btn bu gerekler aklansa bile birgn bilmediimiz karmakark noktalarortadan kalksa, biz bir canl hcreyi btndetaylarna kadar anlayabilme gcnesahip olsak dahi, onu yaratan ve yoktanvareden ok byk bir gcn ve idare-cinin sanatn aratrp anlamaya al-maktan te bir ey yapamayz." (S: 157)

Dawkins'in dedii gibi aramzda bilgiboluklarna tapnanlar ok olabilir. Amatm inan sahiplerinin byle olmadn,yukarda meslekdann ifade ettii gibiboluklardan deil, bildiklerinden hare-ketle O'nun varlna inananlar dagzard etmemeli, Dawkis gibi toptan birsulamann yersizliine dmemeliyiz.Bu toptanclk, bu yersizlik her alanda okadar yaygn ki, birka yl nce nl birprofesrmz kitabnda akln ve gereinsadece sosyalistlerin tekelinde olduunusyleyip, dierlerini neredeyse peatmakta bir saknca grmemiti.

DELLKLE SULANIYORUZ

Dawkins kitabnn ilerleyen sayfalarn-da incelemeden, dinlemeden, anlamadantoptan sulama yersizliinin bir bakarneini daha sergiliyor. Tabir yerindeysebaltay taa vurup air smet zel'in birvecize haline gelen u msralarn hatr-latyor bizlere:

nsanlar hangi dnyaya kulakkesilmise,

brne sar...

Dawkins 126. sayfada isim vermedenUri Geller'den sz edip, baknz onainananlar nasl delilikle suluyor:

SEVG DNYASI6

"....Doal bir fenenomene olan kiiselaknln karsnda ivedi biimdedoast bir gc akla getiren insanlar;ka bken bir hokkabaz grdklerindebunun 'paranormal' bir olay olduu sonu-cuna atlayan delilerden farkszdrlar...."

Dawkins, Uri Geller ve benzeri gn-mz medyumlarn iyice incelememi ola-bilir. Bundan dolay onu sulayamayz.Ama hemen hokkabazlkla ve ona inanan-lar delilikle itham etmesinin savunulacakbir taraf var m? Kald ki, kendi lkesingiltere'de 100 yl kadar nce aralarndaNobel dll profesrlerin olduu,dnyann en nl bilim adamlarnnbiraraya gelerek SPR adyla "RuhsalAratrmalar Dernei" kurduklarndan vephe gtrmeyen parapsikolojik dene-meler yaptklarndan neden haberdardeil? Onlar almalarn kitaplarla, cilt-ler halinde bltenlerle insanlarla payla-tlar ve bunlar u anda da elimizin altnda.

Sz Uri Geller'den almken, onun birtelevizyon programndaki ynlendirme-lerini adm adm uygulayan ve olaanstbir sonula karlaan eim ve olumunbir ansn da sizlerle paylamak isterim:

Geller televizyonda bozuk aletlerinparapsikolojik etkilerle tamir edilebile-ceini, isteyenlerin hemen deneyebilecek-lerini sylemi. O zamanlar evimizdegeriye kmrlemi paralar brakp etrafadumanlar saarak bozulmu kk bir tvcihaz vard. niversite rencisi olumUri Geller'in talimatlarn bu cihazzerinde adm adm uyguladktan sonrakorka ekine cihaz fie taktklarnda,aynen eskisi gibi altn hayretle gr-mler. Bunu paylatmz bir dostumuz

da benzerini kendi evinde aynenyaadn bizlere syledi. Aslnda buradaUri Geller'in uzaktan bir etkisi asla szkonusu deil, o sadece bir arac.

lhi lem varlklar insanlara dn-meleri iin ipucu olsun diye, onunla ezamanl bir ibirliine giriyorlar ve ruhunmadde zerindeki etkisinin bir rneinibylece gnmz insanna bizzat yaat-yorlar. Aslnda SPR almalarnda vedier fizik medyumlarla yaplan deneme-lerde bunlarn ok daha mkemmel rnek-leri gemite ok yaand ve kitaplaragirdi. Ve hl da gnmzde yaanpduruluyor.

Dileyen okuyucularmz WernerKeller'in "Parapsikoloji" kitabndan bun-lar kolayca inceleyebilirler. Aslnda hepi-mizin hayatnda gereklemi ryalar,telapatiler, nseziler, aporlar ve benzeriparapsikolojik fenomenler zaman zamanolur ama, zerinde kafa yormadmz iinylece unutulup gider...

Byle drt drtlk bir nsezi olaynEmin laan'n 2005 'te yaynlad "ubenim Gazetecilik" isimli an kitabnn100. Sayfasnda okuduk. Ankara'daGenlerbirlii - Beikta man basntribnnde seyrederken laan'n san-da ve solunda Cenk Koray ile Neco var.Ma esnasnda yaad nsezi olaynkitabndan aynen aktaryorum:

"Samda oturan rahmetli CenkKoray'n baz sezgi ve duygu-larnn ok kuvvetli olduu, ifalellere sahip olduu, baz eylerinceden bildii hep yazlr vekonuulurdu.

"O gn mata bir sporcu sakat-land. Sahann tam ortasnda yat-

7SEVG DNYASI

yor. Hakem kk ambulanssahaya ard. zerinde Olips ya-zan, bir kiinin kulland, arkasn-da bir kiinin yatabilecei minik birara. Ambulans sahaya giriyor.

Cenk bana dnd ve aynen y-le dedi: 'Aabey bu ambulansimdi bozulacak, biraz sonra gle-ceiz.' Ben de "H" dedim!.Ambulans santra yuvarlana gir-di, sakatlanan futbolcuyu arka-sna yatrdlar. Fakat ambulansorada kald. Kmldamyor. Banahakemler ve futbolcular topland.Dardan birileri sahaya girdi.

"Sonu: Hakemler, futbolcular veteki grevliler, iinde sakat futbol-cu bulunan ambulans ite ite sahadna kardlar. Tribnlerdenkahkahalar ykseliyordu... CenkKoray olacaklar bilmi ve banaakca sylemiti. Acaba gerek-ten, bizde olmayan baz zellikleremi sahipti? Bilmiyorum."

KOZMOLOJK KANITLAR

Dawkins bizler gibi paranormal olaylarainanan herkesi delilikle suladndanister istemez parapsikolojik fenomenler-den biraz olsun sz etmek gereini duy-dum. "Kozmolojik Versiyon" ara balaltnda Dawkins, madde kanunlarnn can-llarn olumasn salayacak ince ayarlarve hesaplamalar ierdiine deinmekzorunda hisseder kendini. nk evre-sindeki en nl fizik bilginleri sreklibunlardan sz edip duruyorlar durmadan.ada ve vatanda astrofiziki nl bil-gin Martin Rees'in "Just six number" (Tamalt rakam) kitabn nasl grmezdengelebilir? Eer maddenin oluumunda

etkili olan alt sabit rakamda kl boyu birfarkllk olsayd, ne elementlerin, ne kim-yann ve dolaysyla ne de hayatn olu-masndan asla sz edilemezdi. Dawkinsbu alt sabitenin birinden, yani evrendekidrt kuvvetin en by olan nkleergcn ince lsnden Rees'in kitabndanalnt yapar. Eer burada binde yedi diyebelirlenmi sayda en ufak bir deiiklikolsayd, rnein biraz az olsayd evrendesadece hidrojen oluabilirdi. Birazfazlal halinde ise evrendeki tm hidro-jen fzyon geirerek ar elementlerednp tamamen tkenirdi. Bu durumdahayatn temeli suyun varl sz konusubile olmayacakt. Dawkins'in fizik bilgin-lerinin bu hesaplamalarndan byk skn-t duyduu satr aralarndaki szlerindenrahatlkla anlalyor. Nitekim blmsonundaki zetlemede Darwin'in doalseilim kuralndan ve bunun materyalistaklamalarda ne nemli bir kaldra, birvin olduundan ok defa yapt gibiyine vgyle sz eder. Ve bu balamdafizikilerden yana yakla yalvarrcasnaricada bulunur. Henz fizikilerin bulde etkili bir vin yaratamadn, amamutlaka yaratacaklarndan da umutluolduunu byk bir zgvenle dile getirir.Fizikilerin kollarn svayp bu materya-list vinci mutlaka insanla armaan etme-leri iin onlar er meydanna davet eder.

Ama bu noktada, sanyorum keyeskmaktan olacak, yaradllar iddet-le sulad bilgi boluklarna tapnmayanlna bu defa kendisi dyor. Yanibildiklerimizi bir kenara brakp,inancmz henz bilip bulmadklarmzabalama yntemine snyor. TanrYanlgs yaz dizisinde ubat saymzda"Her yeri aramadan 'yok' denemez"

bal altnda evrenin ve maddenin naslmuhteem kozmolojik ve fizik kanunlarlayaratldndan sz etmitim. Dawkinsmadem ki Tanr'nn yokluunu kesinlikleiddia ediyor, bilmediklerimize bel bala-yacana imdi bilgimiz dahilinde olandoadaki bu ince ayarlarn hangitesadflerin eseri olabileceini akla-masn beklerdik ondan:

** Big Bang'den (Byk Patlama) birsaniye sonraki genileme hz yalnzca100 bin milyarda bir kadar daha az olsay-d, evren bugnk byklne erieme-den kerdi. Fazla olsayd btnlkkalmaz, hepsi bir yere dalr giderdi.

** nl astronom Fred Hoyle hesapyapt: Eer karbon atomunda 7,82 milyonelektron voltluk bir enerji dzeyi olursa,ancak o zaman canllar oluturacak yeter-likteki karbonun ve dier elementlerinoluabileceini buldu. Ve lm yaplncada karbonun enerji dzeyinin tam tamnahesapland gibi olduu anlald.

** Eer elektronlarda ayn konumdaolmama yani darlama ilkesi olmasaydkimyasal tepkimeler ok aza inecek veiinde hibir canlnn barnmad okkasvetli bir evren ortaya kacakt.

** Madde ile kar madde arasnda tamsimetri olmamas sayesinde paracklar veatomlar oluabildi. Bu simetrinin olma-d buluuyla 1980 Fizik Nobelinikazanan bilgin bu buluunun canllarn vebizlerin varolma sebebi olduunu syle-mekten hakl olarak vnyordu.

** Byle derin incelemelere girmeyegerek duymadan sadece her iimizde kul-

landmz suya alc gzle bakmakla daevrendeki byk hner ve zeknn nndesayg ile eilirdik. Su, sfr ile 4 derecearasnda stlnca genlemesi gerekirkendoa kanunlarn ineyerek bzlr. Busayede 4 derecedeki su en youn olur vedibe ker. Aksi olsayd denizler alttandonarak batan baa buz kitlesi halinegelecek, canllktan eser kalmayacakt. Sudier bir kanunu daha iner. Katlarkendaha youn olmas gerekirken daha hafifolur. Bylece buz su zerinde yzer. Aksiolsayd dibe keceinden her taraf buzderyas haline gelecekti.

O'NU KM YARATTI?

Dawkins bunlarn hibirine doyurucubir cevap veremediinden tabir yerindeise her sktnda yapt gibi, topu yineoyun alannn dna taca atmakta "peki"demekte ve Tanr'y kastederek "yleyseO'nu kim yaratt?" diye sormaktadr.

Bandan beri anlattmz gibi bizlerO'na olan inancmz grdmz, bildi-imiz, mantmz kullanp zerindederin dnceler rettiimiz olaylar, olgu-lar zerine bina ediyoruz. Maddenin 13,8milyarlk bir mr olduuna ve ok bykbir aklla, son derece ince planlarla yaamoluturacak kanunlarla yaratldna bi-limsel bulgular nda ulayoruz. Vebunlarn yce bir Yaratcs olmas gerek-tiine mantmzla kani oluyoruz. Sadecebu kadar da deil. Peygamber mesajlarzerinde derinliine dnerek bunlarnbir kul sz olamayacana, ancak evreninYaratcs tarafndan vahiyle bildirilebile-ceine yine mantmzla kani oluyoruz.Ve ayrca en gvenilir bilim adamlarnnparapsikolojik bulgularndan ve kendi-

SEVG DNYASI8

mizin bizzat tank olduumuz spiritelolaylardan yine mantmz kullanarak,maddenin tesindeki ruhsal lemin vedolays ile hepsini vareden bir Yarat-c'nn mevcudiyetine inancmz perinli-yoruz. Grld gibi bir "boluk ibade-tinde" deil, tam tersine bir "varlkibadetindeyiz."

Btn bunlarn nda O'nun varlnakani olmakla beraber, kim O'nu tamanladn, her yn ile tandn iddiaediyor ki?!.. Tam tersine O'nun anlamasmadn biliyor sadece varettiklerinive peygamberlere vahiyle bildirdikleriniincelediimiz kadar O'nu tanyabiliyoruz.Ksacas haddimizi biliyor, O'nun sonsuzaklndan bizlere bahettii ok azna, birzerre, bir nebze akla sahip olduumuzayine aklmzla kani oluyoruz.

Bir zamanlar materyalistler maddeninyaratlmam olduunu yani balangszve sonsuzdan beri varolduunu iddiaetmiyorlar myd? Biz maddenin birkamilyar yl nce yoktan varolduunu yakntarihlerde bulduk. Ama burada nemliolan, insan aklnn sonsuzluk kavramna,balangc olmayan varlk kavramnaulam olmasdr. Maddenin bir enerjiolduu ve enerjinin yoktan varedilemeye-cei fiziin en temel kural. amzn ennl astrofizikilerinden Paul Davies"Tanr ve Yeni Fizik" kitabnda "hilikten"varln kendiliinden oluamayacanyle ifade eder:

".....Doada yapsal hiyerarinin nemihakknda bilimciler arasnda gittikebyyen bir takdir duygusu vardr.Canllk, organizasyon ve zihin gibibtnc kavramlar gerekten anlamldr-lar ve onlar, atomlar ya da kuarklar, bir-leik gler ya da her neyse "hiden"

gelmi gibi yorumlanamazlar." (S:425)Biz bugn modern fiziin bulgularndan

"zaman"n maddeden bamsz olarak ayrbir hviyeti, varl olduunu biliyor ve boyutlu maddeye onu da ekleyerek 4boyutlu bir evrende yaadmz syl-yoruz. 13,8 milyar yl nceki byk patla-mada maddenin yansra zaman davaredilmi ve 4 boyutlu evrenin ilk temel-leri bylece atlmtr. Zaman varetmedennce de varolduuna inandmz Tanr'y,maddenin balangc olamayacan d-nebilen aklmz, niin ayn dncenin biruzants olarak balangsz, sonsuzdanberi var olarak dnemesin ki?!..

Sebep- sonu kanunu zamanla birliktebalar. Yani Yce Tanr zaman yaratrkensebep-sonu kanunlarn da birlikte yarat-mtr. Sebebi de yaratan Tanr'nn varol-mas iin bir sebebe ihtiyac m var? Budurumda hepimizi ve her eyi sevgisindenyaratan O Yce'yi; Varedilmeden Vareden,Almadan Veren, Esiz ve Benzersiz tek birvarlk olarak tanmlyoruz. Bu durumdaO'nu kim yaratt? sorusu bence boluktakalmaya mahkmdur. Ne var ki insansorgulayc bir aklla yaratldndan vekendisine her eyi dnmekte sonsuz birzgrlk sunulduundan kim ne dersedesin, bu ve benzeri sorular sonuna kadarhep insanln gndeminde kalacaktr. Buinsann hakkdr ve kimse bu sorgulamahakkn onun elinden almaya muktedirolamayacaktr.

Dawkins'in "Tanr Yanlgs" kitabnndndrdkleriyle ilgili yazlarmbylece noktalarken gelecek saylarmz-da ilk canldan itibaren dnyada hayatnbalamas, gelimesi ve insann yaratlzerine kendi dncelerimi sizlerle pay-laacam.

9SEVG DNYASI

SEVG DNYASI10

abanclama; bir insann veyatoplumun kendi gcnn, kay-nandan bamszlaarak ona

kar hale gelmesi demek oluyordu.nsann kendi ve toplum sorunlarnailgisiz ve bilgisiz oluu yabanclama-nn srmesini salamakta, onun biryazgymasna toplumun geleceiniolumsuz ynde belirlemesine yolamaktadr. Yabanclamann almasiin, her eyden nce bir dnrndedii gibi "nsanla ilgili hibir ey

insana yabanc kalmamal" kuralgeerli klnmal. nsanlar kendi vetoplum sorunlarna kar ilgili halegetirilmeli. lgi bilgiyi douracak, bilgibilince gtrecek, bilin de insana neyapmas gerektiini, yani grevinigsterecektir. yleyse bize dman buyabanclama ylannn nasl yol bulupda toplumsal kurumlara girerek rek-lendiini grebilmek iin ilkin tmilgimizi siyasal mekanizma, yani devletzerinde younlatralm.

Yabanclamann TrleriGngr zyiit, Psikolog

Y

11SEVG DNYASI

Siyasal Yabanclama

Devletin kayna toplumdur. Devlettoplum iinden kar ve amac, iindenkt toplumun gvenliini, gnencinive mutluluunu salamaktr. Bunu ba-arp halkla btnletii, halktan aldyetkiyi yine halkn yararna kullandzaman, grevini yerine getiriyor de-mektir. Ama devlet, toplumun tmnehizmet sunacak yerde, kendi veya da-yand snfn karn kollayan baskdzenini toplum zerinde egemen kl-maya kalkrsa, iinden kt toplu-ma yabanclam, kendi z amacnaters dm olur. Bu durumda devlet,halkn devleti deil, belli bir snfnkarn toplumda egemen klmak is-teyen bir bask arac kimliine brnr.

Siyasal yabanclamada sorumluluuhem devlet adamlarnda, hem detoplumda aramak gerekir. Yneticiler,genellikle tm gcn ellerinde toplan-masna, kendilerini her trl deneti-minin dnda tutmaya, "devlet benim"gr ile hareket etmeye istekli, bunayatkndrlar. Toplum ise ounluklasorumluluk almaktan kamaya, tmsorumluluu bir kiiye veya belirlikiilere ykleme eilimindedir. te buiki olumsuz eilim ifte yabancla-may dourmakta, devletin topluma,toplumun devlete yabanclamasnaneden olmaktadr.

Bir de, kimi dnrlerce devletinnemi ve gc abartlmtr. Onlaragre devlet tek bana bir yetkinliinsimgesidir. Ve devleti tanrsal gcn en

yetkin belirtisi, devlet adamn daTanrnn yeryzndeki glgesi sayarlar.O zaman devlet, yurttalarn mutluluuiin bir ara olmaktan kar, kendisi birama olur. Oysa insandan bylesinesoyutlanm bir devlet dncesi aklada manta da aykrdr. Gerektedevlet; ellerinde dier insanlardan dahaok g ve yetki bulunan belirli kiilertopluluudur. Ve devletin politikas,onu oluturan kiilerce belirlenir,onlarn grlerini yanstr. Mutlakve yanlmaz deillerdir. O nedenledevletin gzde bytlmesi, aslndaynetici aznln deerinin ve nemi-nin abartlmasdr. Ya da devlettennimetlenmi dnrlerin, devletin heryaptn hakl karma abasdr. Hitlerve Mussolini byle yanl bir devletanlaynn kurbanlardr. Buna karlkzgr ve demokratik grl kimseler,devletin tanrsalln ve yanlmazlnyadsyarak, onun toplum iindeki dierglerle, bask gruplarnca denetlenme-sini, gler arasnda karlkl bir dengeve uyum salanmasn ngrrler.

Gerek zm u olabilir belki: Hz.mer gibi kendini Tanr'ya, topluma vekendine kar sorumlu sayan dil birynetici. Ve "Ben doruluktan ayrlr-sam, ne yaparsnz?" dediinde "Senikllarmzla doru yola sokarz" diyenuyank, sorumluluun bilincinde birhalk. Yine byle bir halk kendisi iinde bir gvence sayan ve "Bana nemutlu ki, evremde byle insanlar var"diyebilen bir mer. Eer bu ikisini biredebilirsek yeniden, zm gelecekdemektir kendiliinden.

SEVG DNYASI12

Ekonomik Yabanclama

Siyasal yabanclamann hemen yanbanda ve belki onu da byk ldebelirleyen bir baka yabanclama daekonomik yabanclama ya da emeinyabanclamas.

Emein yabanclamas: nsannkendi yaratt rn devirememesiemein rnnn kendisinden ayrlp,bamsz bir varlk olarak onu boyun-duruu altna almas, geim emberiiinde tutsak etmesi ve insan gerekinsan olarak yaamaktan, insancagelimekten alkoymasdr.

pekbcei kozas iinde ipek retir.Ve bir gn yeterli ipek biriktirdiindebu ipekten kendine rengarenk bir kanatyapar. Trtl kelebee dnr. Umakudreti kazanr. Ve kozasn delipuarak zgrlne kavuur ve iekiek dolar. imdi diyelim ki, trtlnher gn rettii ipein byk bir ksmibakalarna gmlek yapmak iin aln-sn. Trtl boyuna ipek retmesinekarn, bir trl kendine kanat yapacakkadar ipek bulamasn. Bylece o hibirzaman kanat karamayacak, kelebeednemeyecek, kozasn kramayacakve zgrle kavuamayaca iin tr-tl, mr boyu ipek retmesine karlkhep trtl olarak kalsayd, kendini trtlolarak ap kelebee dntremeseydiyabanclam emee gzel bir rnekolurdu. Bunu gidermek iin trtltoplumu yle rgtlenmeli ki, hertrtln rettii ipek, onun geimini veyaamn saladktan baka, kalan

ksm kendine bir kanat yapmayayetsin ve her trtl bir gn kelebekolsun. nsan toplumunda da, insannemei sadece gnlk geimini kar-lamaktan te, daha yksek bir nitelikkazansn, insanca gleri gelitirerekinsan insan-stne eritirsin. Yani yal-nzca bedensel ihtiyalarn karlanma-s demek olan "zorunlu emek" yerini,insann yapc ve yaratc ynlerinigelitirecek, kendini sporda, bilimde,dinde, felsefede ve sanatta deerlendi-recek anlamda "zgr emee" brak-sn. Ta ki insan kendini btnyleinsan olarak duyup yaasn. Kendinive evreni gerek bylesilii iindekavrasn. zgrce yaratma yoluylakendini olabildiince yceltsin. Yenirenklerle bezensin, stn kudretlerkazansn. nsanlar dnyasnda alma,iyilikte yarmaya dnsn.

Zira yabanclama, yalnzca retiminsonucunda deil, retim srecindekialma iin de geerlidir. Gerek a-lma, zgrce giriilen, akln ve gn-ln de katld verimli bir abadr. Vebylesine bilinli bir alma ruhsaldoyum salar. Sevin, alma eylemi-nin kendi iindedir. Ve sonuta eldeedilen rn de emein dldr. Buanlamda i, insann yaamn emekyoluyla ortaya koyuu, deerlendirii-dir. Oysa cretli veya "zorunlu emek"sevin verici ve doyum salayc ol-maktan uzaktr. Bir kere insan zgrdeil, almak zorundadr. Ayrca naslalaca, ne kadar alaca dabakalar tarafndan kararlatrlmtr.Sonuta rettii ey de kendisinin

13SEVG DNYASI

deildir. Ne dokuduu ipek, ne kar-d maden, ne kurduu ev ona aittir.Kendisi iin rettii ey crettir. Yanihedef para kazanmak ve onunlaihtiyalarn karlamak iin gerekliolan tketim mallarn satn almayayarayacak geliri elde etmektir. Ksacasylersek a ve akta kalmama sava-dr. Ve bunun iin her gn yeniden ayneyleri yapmaktr. O yzden iialrken mutlu deil, mutsuzdur.Kendini olumlamaz, tersine tketir.Deer retecek yerde, sadece cretreten ve deiim deeri yaratan emek,alnp satlan bir mal durumuna indir-genmitir. retim insan iin olmasgerekirken, insan retimin hizmetinekoulmutur. Bylece insann kendiniortaya koyu biimi olan emei, yaniyaamn kendisi bir ara olup kmtr.

Tekniin Yabanclamadaki Rol

Tekniin salad makinelerin re-time girmesi, iilerin ikinci planaitilmesine ve emein daha da kiiliksizbir hale gelmesine yol amtr. Kendielinden kan iin somut salaml veyaln gzellii yoktur artk. Elininaltndaki aletleri kullanarak bir eymeydana getirmenin, yapt ie kii-liini koymann insanca vnc dekalmamtr pek. Bu kere makinelerinsan kullanmaktadr nsana hizmeteden aletler yerini makinelere hizmeteden insanlara brakmtr. Bir vidaysktrarak, bir dmeye basarak veyakolu evirerek insan makinelerin al-masn izlemek ve gzlemek zorundakalm, makinenin bir ek-paras duru-

muna dmtr. Atlyedeki ii, canlyaayan bir rgtn organyd. Fab-rikada ise, koca bir arkn iinde onucanl bir dili gibi kullanan ruhsuz birsistem var. Orada insan retimin sonu-cu ile karlaamaz bile. Kk birayrnt onun btn bir ii olmutur. Birotomobil fabrikasnda sadece vidasktrmak gibi. Ve dnn her gnsekiz saat hep ayn eyi yapmak. Bunai deil de ikence demek daha dorugaliba. Ne var ki, btn bunlardanteknii sorumlu tutup ktlemek doruolmaz. Bugnk uygulan biimiyleyabanclamay krkleyen teknik, re-timin insanca amalara uygun yenidenrgtlenmesiyle, pekl. "zorunlu eme-in" byk bir ksmn stlenip, insanadaha insanca iler iin kullanacazgr zamanlar kazandrabilir. Tpkinsann ycelmesi, iindeki cevherigerekletirmesi iin meleklerin Tanrhuzurunda insana secde ederek onahizmet sunmay kabul etmeleri gibi,makineler de "demir melekler" olarakinsann hizmetine koulabilir. Yeter kiinsann varolu amac doru olaraksaptansn ve tm olanaklar o yndeseferber edilebilsin. Yine insanlarnalar boyunca kazandklar zenginlik-ler, maddi ve manevi tm deerler top-yekn insanln yararna kullanlsn.

Yabanclamann Boyutlar

Bugnk uygarlk dzeyi btngemi kuaklarn dnce ve emek-lerinin bir sonucudur. Her insannbaarsnda baka insanlarn da izlerive katklar vardr. Kltr ve uygarlk

SEVG DNYASI14

insanln ortaklaa rndr. yleyseonun nimetlerinden btn insantrnn yararlanmas gerekir. Oysauygulamada bu hak yerini bulmamakta,insanln miras insanlara adaletli birbiimde dalmamaktadr. ou kere,btn bir gemi, insanln yapc veyaratc emei ile elde edilmi birikim,birka kiinin veya grubun elindekalmakta, onlar tarafndan istediklerigibi kullanlmaktadr. nsanln ema-netini kendi mal sanan bu insanlar onudier insanlara vermedikten baka, bubirikimi kendi karlar iin, onlarnzararna kullanmaktan da ekinmemek-tedir. Yani insanln salad, insan-ln yararna olan her trl birikim, buinsanlarn eliyle insanlara dman birg olarak geri dnmektedir. Bilimatom bombas biiminde, din engizis-yon ikencesi eklinde insanlarnkarsna dikilmektedir.

Bilimsel Yabanclama

Bilim de insanln kazand ortakdeerlerden biri. zellikle uygar-lmz dier uygarlklardan ayran ennemli taraf, bilimin birinci srada yeralmas ve bu yzden neminin birazabartlmasdr. Bilimin grevi nceinsanlarda geree kar bir ilgi vemerak uyandrmak. Sonra bulduudoa ve toplum yasalarn insanlnhizmetine sunarak yaam daha birkolaylatrmak ve insanlarn mutlu-luuna katkda bulunmak. Ne var ki,amzda bilim de amacndan sapmak-ta, salad olanaklarla yneticilerinelinde yanl yolda ve insann zararna

kullanlmaktadr. Bunda elbet ki bilimadamlarnn da sorumluluk pay vardr.Bugn bilim adam da aaca bakmak-tan, orman gremez olmutur. Aruzmanlama onu kendi konusunda ki-litlemi, ylece btn grme yetisiniyitirmitir. Bu kstlamann doal sonu-cu olarak da snrl bir sosyal ve politikbilin elde edebilmitir. Gnmzdebilgin dnden ok daha fazla, ama hembilgin hem bilge ne yazk ki ok az.Bilimin insanln zararna, yabanc-latrc bir g olarak kullanlmasnakar bilim adamlar herhalde sesleriniykseltmeli -ki ykseltmeye baladlar-ve kendilerini sadece konularna, ulus-larna deil, tm insanla kar dasorumlu saymalar gerekir. Yani bilginbiraz da bilge olmal, akl bilgi ile do-larken, yrei de sevgisiz kalmamal.Geri bilim tek bana sorunun stesin-den gelemez. nk bilim deer yarg-lar retmez. Onun dinle, sanatla, felse-feyle desteklenmesi gerekir. Ama hangidinle, daha dorusu dinsel rgtle?

Dinsel Yabanclama

Dinsel yabanclama tarih boyuncabalca iki ekilde gereklemitir.Birincisi insanlarn kendi glerini,tm zlemlerini, korkularn, umut-larn kendi dlarndaki Tanr sandk-lar bir varla aktarmalar. Bir bitkiyiveya hayvan totem bilmeleri, doaglerine tapmalar ya da zamanmzdaolduu gibi her eyi nderlerden bek-leyip kiileri putlatrmalar. Bu aslndanesnel ve znel gereklerin, mutlakgerek sanlp tanrlatrlmasdr Gl-

yzllerin vahiy yoluyla getirdikleridinler ise gerek ve tek Tanry insan-lara mjdelemitir. zellikle slmiyet"Tanrdan baka Tanr yoktur" ilkesi ilebu tr yabanclamalara ve putlatrma-lara kesin olarak kar kmtr.

Dinsel yabanclamann ikinci ekli,din rgtnn yetersiz ve yeteneksizkiilerin elinde zn yitirip yozla-masyla ortaya kmtr. Bozuldukada ekici ve arc niteliini yitirmi,zorbalkla, baskyla, o da olmad mikence ile insanlara boyun edirme vegya kendini kabul ettirme yolunu tut-mutur. Ve bylece insanln en okhayrna olmas gereken bir kurum,trl hner ve karla nefret ve kinreten bir bozguncu yuvas olmutur.Birletirici, uzlatrc olacak yerde,kendi iinde bile ayrlklar yaratm,sevgiyi, bar salamas gerekirkendmanlk ve savan kundaklnyapmtr. Dinlerdeki gerek z bulupkarmak ve insanln hayrna sunmakbugn gerekten inanan aydn kiileriin kutsal bir grev olmaldr. Kald kibugnn aydn bir de ideolojik yaban-clamayla uramak durumundadr.

deolojik Yabanclama

amzn Tanr'sz dinleri diyebile-ceimiz ideolojiler de insanln mutlu-luunu amaladklarn ileri srdkleriretilerinin yannda, kendileri gibidnmeyenleri ldrmekte bir sakncagrmemektedirler. Burada da yineinsanlara mutluluk salama, daha iyibir dzen getirme savyla ortaya atlm

bir reti, ayrlklar yaratm, dman-lklar dourmu ve insanlar birbirinedrmtr.

imdi bylesi bir toplumsal yapdayaayan insanlarn ilikileri nasl olur?Onlardan sevgi dolu, akllca, insancadavranlar beklemek olas m?

Toplumsal Yabanclama

Byle yabanclatrc bir ortamdainsanlarn da birbirlerine yabancla-masndan, insanca scak ilikiler kura-mamasndan daha doal ne olabilir?Akl fikri para kazanmak olan bir satcsizi mteri olarak deerlendirecek.Fanatik bir dindar kendi dinindenolmayanlar kfir olarak alglayacak.

Solcuysanz, saclar veya bakatrl solcular tarafndan hain olarakdamgalanacaksnz. Sacysanz yineyle. Trk'seniz, banaz milliyeti birErmeni'ye gre atalarnn katilisiniz.Amerikal beyaza gre zenci ikincisnf insan. Yani herkes kendi yabanc-lam dnyasndan bakp, bakalarnkendine gre deerlendiriyor. nsanlar,kendi benlikleri etrafna oluturduklarbu yapma dnyadan karmak, o benlikkozalarn krmalarn salamak gereknce. Sonra gerekleri yeni batan,grerek, koklayarak dokunarak dene-yerek, anlayarak retmek gerek. Bugrev de eitime dyor. Amabugnk gibi insann kendiliindenlii-ni ve yaratcln dumura uratan,yalnzca diploma, etiket salayanyabanclam bir eitime deil.

15SEVG DNYASI

SEVG DNYASI

MER HAYYAM'IN YAAMINDA VE RUBALERNDEFELSEFENN ROL

amannn en zgr dnceliadam olan airin YunanFilozoflarnn ve bni Sina'nn

takipisi olduunu biliyoruz. Akl vemantk yoluyla bir eyin asln aramak,ne iin var olduunun sebebini bulmakiin almak demek olan felsefe "philo-sophie" (hikmet sevgisi), anlamn ta-maktadr. Yunanca "Philos" (Sevgi), ve"Sofia" (Hikmet) kelimelerinden meyda-na gelmitir. Devrinin en nemli filozofu

olan mer Hayyam da felsefeyi bir di-siplin olarak benimsemi ve bildii tmkonulara yaklam bu adan olmutur.

Felsefe ile megl olmak iin hem fenbilimlerinde hem de ruhani konulardaderin bilgilere sahip olmak gerekir.reniminin ilk blmn Niabur'dageiren, ok zeki bir renci olduuhemen anlalan Hayyam, din bilgisiKur'an ve Hadis derslerini dneminbyk bilgini mam Muvakkak'tan,matematik ve astronomi derslerini deHace Ali ve eyh Muhammed Mansur-dan almtr. 1065-1070 yllarna bak-

Z

airimiz mer Hayyam'n yaad dnemi incelemitik geensaymzda, dinle olan ilikisi her zaman tartma konusu olduundanve dini, iman reddettii sylendiinden dolay, konuya farkl alardanyaklaarak ok ynl bakmaya alacaz.

mer HayyamHayat, Eserleri, Felsefesi - IIIDerleyen: Nihal Grsoy

16

17SEVG DNYASI

tmzda kendisinin tefsir, hadis, felsefe,matematik, tp, fizik hatt mzik alann-da nemli bir hreti olduunu grrz.Buhara ve Semerkand ehirlerindeyaayan mam stad Ebu Tahir'dengrd maddi ve manevi destekle bil-gisini iyice glendirmitir.

Akl ve mantk yrterek sonularavarma yolu olan felsefede bir insann nekadar ilmi ve bilgisi olursa olsun, yanldnebilecei veya yapt ilerden yan-l sonular karabilecei savyla hare-ket edildiinden, felsefe hibir zamankesin sonular vermez. nsanlarn bunukendi akl ve mantk szgelerindengeirmeleri beklenir. Hayyam'n herkonudaki sorgulayc tavrnn en nemlinedenlerinden biri de budur. Oldukageni bir din, fkh ve hadis bilgisinesahip olan Hayyam, asla dini ve imansorgulamamtr. Dinin, Tanr ile kularasndaki ilikileri, insann insanla vedier yaratlmlarla olan ilikilerini engzel biimde salamak adna getirdiiyce gereklere, hkmlere ve uygula-malara dil uzatt grlmemitir. Fakatdin adna yaplan hakszlklar, karatmalar, savalar, dinin bir iktidararac olarak kullanlmas gibi konulardafelsefi bir yaklamla akl ve mantkyrtm, bu tip uygulamalar keskin birdille eletirmitir. Bir anlamda halknyannda yer alm, kendini ortayakoyarak, ak yreklilikle direnmitir.

Ayrca Vezir Nizamlmlk veMelikah dneminde Abbasi hkmdar-larnn ve Trk boylarnn egemen olduk-lar kesimlerde, zellikle sarayn etrafn-daki aydn evrede dinsel konular belirlibir ereve ierisinde tartlabiliyor,

Kur'an hkmlerinin nedenleri ve so-nularna dair fikir yrtlebiliyordu.Hayyam da bu tartmalara katlr, konu-ma esnasnda birtakm imgeler kulla-narak, mizah duygusuyla hareket eder,konuyu daha zevkli hale getirirdi. Butavr, daha sonra rubailerine de yansyananlatm biimidir Hayyam'n.Syleyeceklerini ak bir biimde ifadeeder, zeksnn keskinliiyle ok derinanlamlar, ok basit cmlelerle dile ge-tirirdi. Gerginlikten holanmazd. Kendiyolunu izmi, tek bana ilerleyen zgrbir kiiydi ve gerek saray hanedanndan,gerekse dier bilgin ve alimlerden byksayg ve sevgi grrd. Bellei o kadarsalamd ki etrafndakileri aknlauratrd. Kimsenin houna gitsin diyekonumaz, fakat gnl krmay hi sev-mez ve tasvip de etmezdi.

(Semerkand'l Nizam'n ve daha bakaanlatlanlarn altnda Hayyam'nkiilii)

Felsefi konularda pek ok eser verenmer Hayyam, insanolunun en nemliaratrma konusunun yine kendisi olmasgerektiini savunmu, insann kendi var-l hakknda dnmesinin nemineinanm, kapsaml ve derin konular hak-knda kat'i hkmlere varlmamasnngerein doasna uygunluunu anlatm,kendisini de bunun dnda tutmutur.

Bu yldzl gkler ne zaman baladdnmeye?

Ne zaman yklp gidecek bu gzelimkubbe?

Akln yollaryla lp biemezsin bunusen

Mantklarn, kyaslarn skmez seninbu ite.

SEVG DNYASI18

Nizamlmlk ve sonrasnda Melik-ah'n da lmnden sonra, Nizaml-mlk'le olan zel ilikisi yznden sarayile arasnn aldn gryoruz. nkiktidar Nizamlmlk'n rakiplerine,Sultan'n ikinci kars Terke Hatun vekat din adamlarnn eline gemitir.Dolaysyla da almalarnn tamamlan-mas iin ayrlan denek kesilmitir.nl drtlklerinden dolay dinsizliklesulanma dnemi balar Hayyam'n.

Cehaletin, bilgisizliin hkm srd,din adna dinin zne yabanclam birtakm din adamlarnn ve uygulamalar-nn ortal kasp kavurduu, mezhepkavgalarn kkrtt, iktidara yaranmakiin dini politika arac yapt, iktidarnda yandalarn kayrarak taraf olduu budnemde derinden sarslmtr Hayyam.

Sen sofusun, hep dinden dem vurursun, Bana da sapk, dinsiz der durursunPeki ben ne grnyorsam oyumYa sen? Ne grnyorsan o musun?

ten ie kendisine yaplan sulamalarkarsnda zlmekle birlikte yine dekendi doru bildiklerinden ayrlmamdneminin idarecileriyle yaknlamaabas iine girmemitir.

Girme u alaklarn hizmetineKonma sinek gibi pislik stneki gnde bir somun ye ne olur!Yreinin kann i de boyun eme

Daha sonra Hayyam sfahan' terkederek Merv'e yerleir. Son yllarylailgili bilgi hemen hemen yok gibidir. Buyllarda hacca gitmitir. Niabur'da lme-

si, sonradan oraya geri dndn gs-terir.

Unutmamak gerekir ki, Hayyam bir dinadam deil bir bilim adam ve filozoftur.Her zaman gerein peinde olmu,dnyada olup biteni de sorgulamtr. Bufelsefi tavrndan dolay kendisinieletirenleri o da eletirmi ve:

Ey kara cbbeli, senin gndzn geceTa atma dnyay bilmek isteyenlereOnlar Yaradan'n sanat peindelerSenin akln fikrin abdest bozan eylerde.

Diyerek asl maksadnn ne olduunuortaya koymutur.

MER HAYYAM VE TANRI NANCI

Hayyam'n aadaki rubaisi, onunTanr, evren, insan, yaam ve lm ze-rine sorgulad gerekliin ve adeta sen-tezleyerek formle ettii "Tanr Birlii"dncesine varnn muhteem birrneidir.

Tanr evrenin can, evrense tek birbeden

Melekler bu bedenin duyular hep bir-den

Yerde gkte canl cansz ne varsa bireruzuv,

Budur Tanr Birlii, botur baka hersylenen.

O, evrenin her zerresinde Tanr'y bul-mu, grnen ve grnmeyen lemlerecan veren, onlar yaratan ve birbirine

19SEVG DNYASI

karlkl haklarla tpk bir bedenin uzuv-lar gibi dokuyann, Yaradan olduunuilan etmi ve tm yaratlmn birlik yo-lunda yalnz olmadn, Tanr'nn melek-leri araclyla gerektiinde hepsineulaabileceini, bilgilendirebileceini,idraklendirebileceini ve neticede dnyabirliinin, hatt evrenin birliinin varoluun gayesi ve amacna uygun olarak'Tanr Birlii" esasna dayandnmjdelemitir.

Rubaisinde belirtmi olduu "Meleklerbu bedenin duyular hep birden" msra,ok dndrcdr. Bilindii gibi insan;grme, tat alma, koklama dokunma,iitme gibi duyular yoluyla iindebulunduu dnyaya intibak eder, uyumsalar ve yine onlar kullanarak tecrbe-ler edinir, geliir, olgunlar. Faka ilhilemi bilmek ve idrak etmek yolunda beduyu organ yardmyla edinilen bilgileryetersiz kaldndan, Yce Yaradan me-lekleri vastasyla (Cebrail gibi), setiieliler (Hz.Davut, Hz.Musa, Hz.sa,Hz.Muhammed gibi) kanalyla, bilinmesigerekenleri bildirmi, iinde bulunduudzeni ve varolu gayesini aklam,insana yolundan ve yknden haber ver-mitir.

zerine kitaplar yazlabilecek kadarderin ve geni anlamlar ieren bu drt-lk, onun ilim ve bilimde olduu gibiiirde de zirveye yerletiinin gsterge-sidir. Yaradan'n dzenini ve kendisininneye iman ettiini, aklnn, bilgisinin vegnlnn szgecinden geirerek bykbir sadelikle ifade etmi, bu kadarkuvvetli bir mny ve bilgiyi ksack birdrtlkle anlatabilmitir. Devrinin bubyk filozofunun matematik ve astrono-

mi limi olmas, rubailerini l fikriyleyazmasna, bir ll sz syleme sanatdemek olan edebiyatta ve onun z olaniirde, geni bir alandaki dncelerini,heyecanlarn, znt ve sevinleriniyine matematiksel bir yaklamla ifadeedebilmesine zemin hazrlamtr. Bakabir rubaisinde ise yle seslenir Hayyam,

O bilginler ki evrenin zetidirlerDncelerinin at gklerde gezer kavramaya gelince senin znaknlktan felek(*)gibi balar dner *:(Felek: gk, gkyz, sem, lem)

Evrende bilinebilecek bilgilerintmne, aklnn ve dnceleriningcyle gayret gstererek, alarakulaanlarn, ykseklere kanlarn bileYaradan'n bilgisini tanmaya ve kavra-maya baladka hibir ey bilmedik-lerinin farkna varlarndaki aknl(felek gibi balar dner) szleriyle ifadeetmitir.

Hayyam kendi aklnn ve bilgisinin debu ycelii anlatmak iin yetersizkaldnn farkndadr.

Bilge, yce varln seyrine dalarGafil ise onda dostluk dmanlk ararDeniz, deniz olduu iin dalgalanrpe sor, hep onun iindir kavgalar

Kendisinin ve dier bilge kiilerin,Yaradan'n kurduu muhteem dzenianlamak yolunda sarfettikleri emein vegayretin iin z ve doas olduunu"deniz, deniz olduu iin dalgalanr"cmlesiyle ifade eden Hayyam, iinzn anlamayanlarn dncelerindekiksrln ve her eyi kendi inanlarna

SEVG DNYASI20

yaplm bir saldr gibi algladklarnnfarkndadr.

Kimileri lf dnyasnda iinip durmu,Kimi gzel ardnda, kk ardnda ko-

turmu,Perdeler inince anlar her biri, ey

gerek,Senden ne uzak, ne uzak yollara ba

vurmu.

Dnyann gelip geici bir meknolduunun, iin sonunda gerek ortayaapak ktnda syledikleriyle yaptk-lar birbirine uymayanlarn ve dnyazevklerinin peinden koanlarn boilerle uratklarn pimanlkla farkedeceklerini sylyor Hayyam ve tmibadethanelerin ve ibadet yerlerininTanr'y bulmak iin bir ara olduunu,gnlnde O'na yer yapmadan, O'nunbuyruklarna uymadan, cennet beklentisiveya cehennem korkusuyla gnlerinigeirenlerin Yaradan'a gerek anlamdayakn olamayacaklarnn altn iziyor.

Tekke'de, medresede, manastrda,kilisede,

Bir cennet cehennem kaygsdr srpgitmede

Oysa yce varln srlarna eren kiiBunlarn tohumunu uratmaz

dncesine

Ve Tanr'nn yerinin insann gnlolduunu sylyor.

Dn zledim de seni cotum birden-bire,

ktm senin yerin dedikleri gklere Bir ses ykseldi ta yukarda yldzlardanGafil, dedi, bizde sandn Tanr sende!

Menzile giden yolun ise sevgidengetiini, gnlnde O'nun yerini tamyapanlarn, O'nun sevgisiyle dolacak-larndan tm yaamlarn sevgiyle you-racaklarn, ayrt etmeden herkesi seve-ceklerini ve ancak bu yolla Tanr'yavarlabileceini sylyor.

Sevgiyle yorulmamsa yreinTekkede, manastrda eremezsinBir kez gerekten sevdin mi dnyadaCennetin, cehennemin stndesin

O'nun aydnlnn ve nurunun her yandoldurduu bir yere can gznn sezi-leriyle ulatnda ise, ruhen deneyimle-dii bu hali, varlnn O'nun varlndayok olmas, ter gibi akp denize kar-mas olarak ifade ediyor.

Gerek aydnla erince can gzmki dnyay birden silinmi grdmEriyip gittim sanki engin denizlerdeTer olup kt, denize dnd gnlm

Kaynaklar: mer Hayyam DrtlklerSebahattin Eypolu

Yzyllarn Gerei ve Miras/nsanlkTarihine Giri - II. Ortaa

Server Tanilli

mer Hayyam, Seluklular, slam Ansiklopedisi

Hayyam'dan Yazmalar M.E.B Yaynlar / ST - D.Ali Gltekin

SEVG DNYASI21

Siyasal ahlk nedir?

Gndelik yaamda genel olarak siyaset denilenolgu, pis, kaypak, bulalmamas gereken bir iolarak alglanr. Bazen de politika ile siyasetinfarkl anlamlara geldii varsaylarak birinciyeolumsuz, ikinciye ise olumlu anlamlar ykle-nilmeye kalklr. Baz kimselerse politikacszcn kullanmaktan zenle kanarak neolduu belirsiz bir deyim olan "devlet adam"gibi bir terimi kullanrlar.

Gerekten de yalnz bizim toplumumuzdadeil neredeyse tm Bat toplumlarnda poli-tikac szc her kullanlnda ardndan gelenyaktrmalar olumsuzluklarla doludur. Birrnekle durumu ayrntlandrmaya kalkrsakyle dnebiliriz. Bir kundurac ayakkabnziyi yapamazsa, marangoz masanzn ayan eriakarsa, arabanz onaran ustann yapt iibeenmezseniz, onlarn kt birer zenaatkrolduunu sylersiniz de ender durumlar dndaonlar ahlkszlkla sulamak aklnza gelmez.Oysa, beenmediiniz bir politikac iin aklnzailk gelecek sulama "ahlkszlk"tr. Bu durumylesine abartlr ki "kt politikac" deyimininakla ilk getirdii arm "beceriksiz politikac"olmaktan ok, "ahlksz politikac" anlaydr.Politik yaama atlmaya karar veren bir kiinindemokratik bir ortamda, demokratik bir seimsonucunda seilebilmesi iin yapt eitli har-camalar bile halk arasnda alay konusu yaplr."Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez" denilir

ve ardndan da "hele bir iktidara gelsin, bununbedelini elbette kat be kat karacaktr" szlerieklenir.

Nerede devlet kurumu, siyaset varsa, oradainsanlar yneten ve ynetilen diye ayrlmak-tadr. Siyasetin zn oluturan bu eitsizlikilikisi ise ahlkn doasna aykrdr. Ahlkaaykrlk bylece siyasetin znden kaynak-land iin de dier ahlk sorunlarndan farklolarak, zmsz bir nitelik tamaktadr.Siyaset, toplumdaki byk karlarn kesitii birkavak gibidir, toplumdaki karlarn oluum veblm dinamiklerinde balca rol oynamasonun nemli bir zelliidir. Ulusal gelirin oluu-mu nasl gerekleecek, bu gelirden kim ne payalacak, toplumsal ve ekonomik zverilerinykn kim ne oranda ekecek, siyasetkavanda kime yeil, kime krmz k yakla-cak, toplumsal snflar, etnik ve kltrel kimlik-ler arasndaki bitip tkenmeyen elikiler iinkimler karar verecek? te yukarda sraladmzsorularn yantlarn vermek siyasetin grevidir.

Siyasetin iine ekonomi de girer, eitim de,aile de, gvenlik de. Enflasyon, kalknma hz,gelir blm, ailenin korunmas, uyuturucuile savam, eitimin nitelii, tm siyasetin ilgialanna girer. Tm bu saydklarmzn yannda,eer toplumda ahlksal konularda bir bozulmave zlme varsa -siyasetilerin ahlksal adanolumsuzluklar tamalarna karn- bu sorunlarnzm iin gzler gene de siyasete ve siyaset-

Siyaset ve Ahlk, Siyasal Ahlkszlk

Ahlk - XII

Yaln Kaya

SEVG DNYASI22

ilere evrilir, onlardan bu sorunlar zmeleriistenilir.

Siyasetin kendine zg koullar olduu genelolarak siyasetiler arasnda kabul gren birilkedir. Bu ilkenin kabul edilmesinin hemenardndan siyasetinin kendisini hibir ahlkkuralyla balamasna gerek olmad biimindebir sonuca ulalr. "Siyasetiyi en ok ilgi-lendiren konu "gerek politika"nn gereksinim-leri ve kendi karlarn en st dzeye karmasolmaldr" gr yanl ve tehlikeli olmasnakarn en ok taraftar bulan bir gr olur.Gerekte siyasetin kendine zg koullarnnolmas onu ahlk d klmaz, fakat siyasalahlkn genel ahlktan farkl baz varsaymlar-dan yola kmas gerektiini gsterir.

Gerek Bat dnyasnda gerekse lkemizdesiyaset ve ahlk konusunda aratrmalar yapan,dnce reten aratrc ve dnrler ortayakmtr. Politikaclarca kitlelere yalan sylen-mesi, rvet alnmas, iltimas, zimmet, siyaskar uruna kamuya zarar verici karar veeylemlerin gerekletirilmesi, ekonomik karar-lardan, kamusal hizmetlerden haksz kazan vekar elde edilmesi, siyasal gcn kiisel karsalamak iin kullanlmas, lobicilik faaliyetleri,atama ve terfi (ykselme) ilemlerinde liyakatn(haketmenin) deil, siyas karlarn n planaalnmas gibi konular ieren siyasal ahlkszlkrneklerine ilikin olarak yazlm binlercemakale ve kitaptan sz edebiliriz..

Siyasal ahlk ve ahlkszlk konular aratr-maclar iin byk bir kaynak tekil etmektedir.Konu, yalnzca ahlkbilim asndan deiltoplumbilim asndan da incelenmeye deerbulunduu iin tarihin hemen her dnemindegncelliini korumutur.

Siyasal ahlkla ilgili olarak sregelen tart-malar uzun bir yasaklar listesini de beraberindegetirmektedir: "almayacaksn, kamu karnzel kar uruna fed etmeyeceksin, rvetalmayacaksn, rant kollamayacaksn, halkkandrmayacaksn, yalan sylemeyeceksin, ata-

malarda siyasal lte nem vermeyeceksin"gibi yasaklar listesi ya da ahlksal nermelergndemden hi dmez. Siyasal yaam yakn-dan izleyenler bilirler ki bu nermelerin tersi herzaman doru deildir. Yalan sylemeyeceksindemek "doruyu sylemelisin" anlamna gel-mez. zel kar kamu karnn nne almamakdemek mutlaka "kamu karn gzetmek"anlamna gelmez. Ksacas eskilerin deyimiyleolumsuz ahlkn kart kavramndan hareketleolumlu ahlk kurallarna ulamak gibi bir yolyoktur.

Olumlu ahlk kurallarnn bireysel davrandzeyinde ok belirgin olmamas baz sorunlaryaratsa bile toplumsal yaam alt st etmezler.Olumlu davrann grmediimiz bir insanamesafeli davranarak bu sorunu kolayca aarz.Olumlu davranmayan bir insan evresine biryarar salamasa bile, davran aka olumsuzolmad srece zarar da vermez. Oysa, siyasalyaamda bu i ok bakadr. Siyaset bir eylemiidir. nsanlar, hibir i yapmamak iin iktidaragelmezler. ktidarda bulunan siyasetilerin hibiri yapmamasn deil, yararl iler yapmasnonlardan bekleriz. te bu noktada siyasal ahlkve bireysel ahlk arasnda ok nemli farklarolumaktadr.

Birtakm yasaklar, yapmayacaksn, almaya-caksn gibi buyruklar pe pee sralamaklasiyasal ahlk iin gerekli ve yeterli ereveyioluturmu olamayz. Siyasetiyi ahlksal a-dan deerlendirirken, olumlu katklar yapp yap-madna bakmamz gerekecektir.

Siyaset ve siyasal yalanlar konusunda eitliyazlar yazlm ve eitli dnceler nesrlmtr. 1997 ylnda stanbul'a gelerekFransz Kltr Merkezinde "Yalann Tarihi:Yalann Durumu, Devlet Yalan" balyla birkonuma yapan dnr Jacques Derrida"Yalancnn mumu yatsya kadar yanar" biimin-deki Trk atasznn amzda artk neminikaybettiini syledi. Derrida'ya kalrsa buataszndeki iyimserlik, e deyile gerein

SEVG DNYASI23

eninde sonunda ortaya kaca, dorununyalana kar zafer kazanaca inanc biraz safdil-likmi. Ona gre yalann etik (kuramsal ahlk)tarihiyle, yalann politik e deyile pratik tarihiarasnda giderek byyen bir uurum szkonusu. Yalann politika arac olarak kazandmodern zellikleri, klasik yalan tanmlarnamas ve yeni tanmlara gerek duyulmasgiderek nem kazand. Derrida yle diyordu:

"Yalann yeni, modern snrlarn, dahadorusu snrszln tanmlamak gibi birgrevle kar karyayz. nk sz konusu olanbireylerin deil devletlerin yalan. nk kii-lerin yz yze birbirini aldatmas deil, devletinhalk aldatmas yahut gerekleri arptmas szkonusu"

Derrida, sz konusu sunusunda siyasal yalan-lara kar en ciddi uralar vermi bir bakadnr Hannah Arendt'i rnek olarak gsterdi.Arendt'e gre, ada politikalarda yalan "tamkesin ve mutlak" duruma gelmi; bir bakmatarih mutlak yalana dnmtr.

"Yalann bu mutlakl, olgularn modernkitlesel propaganda teknikleriyle yozlatrl-masndan kaynaklanr. rnein Amerikan yne-timi 1960'larda, tm basn organlarn yanl-tarak Vietnam'daki politikasn "temiz" gster-meye almt. Adenauer, Nazizm'in barbar-lndan toplumun yalnzca kk bir yzdesininetkilendiini syleyerek, yalandan da teyegemi, gerekleri deitirmeye yeltenmitir.Politika arac olarak yalan, artk gerei gizle-mekle yetinmemekte, gerei bozmakta, yani yoketmektedir."

Derrida, Fransa Cumhurbakan JacquesChirac'n greve geldii gnlerde yapt biraklamay anmsatt. Chirac, II. Dnya Savasrasnda Fransa'nn, Yahudi kkenli yurttalarnsnrd ederek lm kamplarna gndermesininbir insanlk suu olduunu sylemiti. Derridabu anmsatmann ardndan da u soruyu sordu:

"Yllarca bu sorumluluu reddeden ncekicumhurbakanlar yalanc myd? Yalan kimekar sylenmiti? Devlet kendi yasallln(meruiyetini) tanmlamak iin yalana ve iddetebavurduunda tepkimiz ne olmal?"

Bu sorularn ardndan Derrida aadaki sap-tamay yapt: "Modern politikada yalan, tarihiyaam olanlarn gznn iine bakarak tarihiyeniden yazmak demektir. Kurgu artk gereklik-le iliki kurmuyor, gerekliin yerini alyor...Gene de devletin tm haklarn inkr etmesinideil ama gerekleri arptmasn nlemek degrevimizdir. Politik yalann yeni snrlarntanmlamak grevi iin aydnlarn, niver-sitelerin ve yargnn ibirlii yapmalar gerek-yor. nk devlet her yalan sylediinde,evrensel akl ve genel iradeyi deil, snrl birkar grubunu temsil ediyor, bir sosyal grubakar dierini savunuyor demektir."

Yalann, temelde kastl olarak bakasn aldat-ma, bilerek yanltma isteminden e deyile ktniyetten kaynaklandn syleyen Derrida usonuca varyor: "Yalann bu kesin tanmndanvazgeersek, ne etik, ne hukuk ne de politikaayakta kalamaz, yok olur."

Derrida'nn vermek istedii ileti zetle uydu: Yalancnn mumu snsn diye beklemek ye-

rine, o mumu biz sndrmeliyiz. Siyasal ahlkyannda yalnzca siyasette deil, gndelik ya-amda bile ikiyzl davranlarn, tutarszlk-larn, kar beklentilerinin, esen yele gre yelkenamann yozluklarn gndeme getirmek deolanakl. lkemizden rnekler verirsek: Kimileriyerine gre Atatrk, laik, cumhuriyetiolduunu sylerken bir yandan da Osmanl'yavgler dzer. Laik olduunu syleyensiyasetiler dinsel duygular yz kzarmadansmrr oy uruna. Kimileri ise emekilerinyoun olduu bir ortamda sosyal demokratkesilirken, i adamlarn yannda liberal serbestpazardan yana tavr alr. Esen yele gre tavralanlar iin sylem hep ayndr: Dn dndr,bugn bugndr.

SEVG DNYASI

Grld zere bu tablodaki 3 stunda, 1935-1945-1955 yllarnda haber olarak yer alan ka-tegoriler olarak siyasal yozlama tanmna gire-bilecek olay says son derece azdr ve bunlargenellikle rvet, zimmet gibi parasal konulardakendini gstermektedir. Oysa 1965-1975-1985yllarn kapsayan ikinci grupta tam bir "siyasalyozlama patlamas" ile karlamaktayz. kinci

grup yllarda en byk patlama, siyasal kayrmave politik dalavere kategorilerinde yaanmtr.1975 ylnda yaanan byk patlamann nedeniolarak siyasal istikrarszlk yannda milliyeticephe kadrolamas gsterilmektedir. Tablonunbu durumu, lkeyi 12 Eyll darbesine gtrengelimelerin gstergesidir. Tablonun yorumlan-masn yaparken tek parti dnemini gereke

24

nsanlarmzn gven duygularnn berelendiison yllarda siyasetin kirlenmesi, topluma ynvermesi gereken kiilerde izlediimiz ahlkanmas, drstlk kavramn ykselen tekdeer haline getirdi. Tm ahlksal deerkavramlarnn yok olmaya balad gnmzortamnda parasal kar bulana girmeyenbaz kiiler ahlk timsali erdemli kiiler gibigsterilmeye baladlar. Bu noktada drstlkkavramnn iyiden iyiye aklanmas gerekiyor.Drstlk, onur, namus, doruluk gibi kavram-lar ahlk kurallarndan kaynaklanan, lsonlara uygunluu ile tartlan kiisel tutum vedavranlardr. Drst kii ise bu tanma ek ola-rak, davranlar ile ilgili yargsnda, dorularlatutkular arasnda sorgulama yetkinliine sahip,toplumsal gereklerle yzlemekten kanmayaninsan demektir. Adil, paylamc, emee saygl,sznn eri kiilik de onun ayrlmaz zellik-lerinden bazlardr. Bu balamda, aklc yetiyesahip her kiiden drst olmas beklenir.

Siyasal yozlamann Cumhuriyet dnemindeizledii izgiyi belirlemenin yntemlerindenbirisi, balangcndan gnmze dein uzanandnemde basnda yer alan haberlerin bir dk-mnn yaplmasdr. ki yksek lisans rencisi,bu amala, 1935'den 1975'e kadar olan dnemde10'ar yl arayla bir yllk gazete haberlerini tara-yarak bir istatistiksel alma yaptlar. Cumhu-riyet Gazetesinin o yl iindeki tm saylarnnyalnzca birinci sayfalarna geen yolsuzluksulamalarn incelediler. Siyasal yozlamannalt kategorileri olarak u konular sralamaya esasalnd: Rvet, zimmet, siyasal kayrma, patro-naj, adam kayrma, oy ticareti, rant kollama,kamu srlarn szdrma, vurgunculuk, gnlyapma, politik dalavere. Buradaki patronajszc, szlklerde "cezaevinden kanhkmllere yarar karl kol-kanat germe"olarak tanmlanmakta. Elde ettikleri sonulartablo halinde aratrmay yaptran yazara sundu-lar.

Tablo aadaki gibi olutu:

Kategoriler1935 1945 1955 1965 1975 1985Rvet 2 1 1 20Zimmet 2 2 1 6Siyasal kayrma 1 1 14 29 16Patronaj 2 6 41 3Adam kayrma 1 5 4Oy ticareti 1 2 2Rant kollama 4 1 5Kamu srlarn szdrma 1Vurgunculuk 9Gnl yapma 2 12Politik dalavere 1 11Toplam haber 5 3 4 28 98 71

25SEVG DNYASI

olarak gstermek yanlgl olur. ok partilidzene geilince siyasal yozlamalar artmtrdemek yerine sorunun kaynan siyasaldeimelerde, demokratiklemede deilekonomik deiimde bir bakma kapitallemedearamak gerekir. Tek parti dneminde yolsuzlukolaylarnn zellikle devletin st kademelerindeimdiki dnemle kyaslanamayacak kadar azolduu grlmektedir. Bu konuda kendinibilmez kiilerce Atatrk ve nn'ye birtakmkaralamalar yneltilmek istenmise de hibirisitutmamtr. nn, ziyaret ettii bir devlet doku-ma fabrikasnn kendisine hediye ettii bir topkuman parasn cebinden deyecek ve fatu-rasn alarak dosyalayacak kadar dikkatli birdevlet adamyd. Daha sonraki muhalefet yl-larnda DP milletvekilleri kendisine bu bir topkuman hesabn sorunca, cebinden faturayhemen karp Meclis krssnden gsterecekkadar da ngrl bir siyasetiydi.

Tek parti dneminde, Knik davas, MPEKS,Yavuz zrhlsnn onarmnda rvet yenmesigibi olaylar iin yarglamalarn yapld gnleryaanmtr. Tek parti dnemindeki -zellikleMilli ef dnemindeki- yozlama siyasal ahlk-szlktan ok, ideolojik bir tanm ieriyordu:Kemalist ilkelerden ve devrimlerden ayrl. DPbile, gnmzdeki partilerle kyaslanrsa zim-met, rvet, yolsuzluk gibi siyasal ahlkszlkkategorilerinde ok gerilerde kalmaktadr.Siyasal yozlama toplumuza asl 1970'li yllar-dan sonra yerleti. Ar ve plansz kentleme,arpk bir kapitalist uygulama gibi nedenlersonucunda tam bir siyasal yozlama yaand.Hazine parasn "brokrasiyi azaltmak" ve "ibitiricilik" ad altnda denetlenmesi zor fonlaraaktartarak yasal denetim mekanizmalarn kst-lamak ve liberalizmi "ke dnmecilie" indir-geyerek devleti byk bir irket gibi ynetmekyolu, daha sonraki yllarda, zellikle zal dne-minde ald.

Cumhuriyet dnemindeki yolsuzluklar incele-meye kalkan aratrclarn ie, Osmanl dne-minden hem de ta Fatih Mehmet dneminden

balamalar gerekir. Osmanl dneminde grevyapan 182 vezir-i azamn 43 tanesi "katledil-mitir". Osmanl babakanlarnn yaklak drttebirinin "siyaseten katledilmeleri"nin arkasndasiyasal yozlama ya da rvet-zimmet kadarpadiahlarn keyfi tutumlarnn da rol vardr.

Siyasal ahlktaki yozlama rnekleri yalnzcagemi yllara zg rneklerle snrl kalmadkukusuz. Seim meydanlarnda "iktidaragelince tm milletvekili dokunulmazlklarnkaldracaz" diyerek akl sra semeni kandranadaylar, iktidar koltuuna oturunca birden arkediverdiler. imdilerde ise "dokunulmazlklarkaldrrz ama yargya gvenimiz yok" diyerekii geitirmeye alyorlar. Siyasette ahlksalrme rnekleri yalnzca lkemize ve amzazg bir olgu deil. Tarihin hemen her dne-minde yaanm yozlamalara ilikin rnekleribulmak olanakldr. Aydnlanma a'nn nemliadlarndan biri olan Voltaire'in "Zadig" adlyaptndan bir rnei aktarmakla yetinelim.

"...Zadig Voltaire'in nl romannn ad...Aslnda bu romandaki kahramann da ad...Bugn biz de Voltaire'in Zadig'i gibi bir Zadigbulsak. Akl dansak. Fikir sorsak. Gr iste-sek. Acaba ne nerir! Okumu olanlar hatrlaya-caklardr. lmsz yazar Voltaire'in romannda-ki kahraman Zadig, bir bilge kiidir. Bilgiyianahtar yapar, glkleri zer. Bilgiyi kyapar, karanlklar aydnlatr. Bilge Zadigdnyay gezer. Kuzeye gider...Gneye iner...Batya... Douya...in'e gelir...Hindistan'ageer... Hindistan'da Mihrace ile tanr. Mihraceondan etkilenir ve danman olmasn rica eder.Zadig, Mihrace'ye danman olmay kabul eder.

Bir gn Mihrace danman Zadig'e bykderdini aar; "Danman syle ne yapaym? usorunu nasl zeyim? Devlet adam bulmaktazorlanyorum. Gveniyorum, inanyorum, sei-yorum, hrsz kyorlar. Ben ne yapaym? "diye akl danr.

-yle yap Mihrace! Byk bir parti dzenle.

Dansl parti... Balo. Devletinin btn st yneti-mindekileri, nemli ve kilit makamlara gelmeyeaday olanlarn hepsini eleriyle sevgilileriylepartiye davet et. Balo byk bir meknda yapl-sn. Btn davetlileri alsn. Balonun yaplacamekna bir koridordan geilerek gelinsin.

- Peki! der Mihrace- Diyelim ki baloyu yaptm. Ne olacak?- Sen baloyu haber ver. Davetiyeleri

yolla...Balo gn srprizim var.

Balo gn gelir, atar. Bilge danman Zadig,Mihrace'yi raz eder, dansl partinin verileceigeni mekna giden uzun koridorun iki yakasndevletin hazinesindeki altnlar, safirler, zebercet-ler, inciler, bilezikler, kolyelerle doldurur. Kori-dorun iki duvarnda st ak sandklar, eliniuzatp alabilecein uzaklkta, bir paras kiiyizengin edip snf atlatacak deerde ziynet eya-laryla doludur. Koruma da yoktur. Gzetlemede...Konuklar gelirler, koridordan geerler. Balosalonu dolar...ampanyalar iilir. Yemek yenilir.Nee... Kahkaha. Ve orkestra ok canl, oynak,havada uarcasna dans etmeyi gerektiren birpara almaya balar. Danmann d zeri-ne Mihrace, btn davetlileri dans etmeye a-rr. Bir kii eiyle dansa kalkar...Uarcasna dansederler...Para biter...Niin baka dansa kalkanyok? Orkestra yine uarcasna dans etmeyigerektiren hareketli paray yeniler. Hayret. Yinedansa kalkan ayn ift. Danman Zadig, Mih-raceye dner, "...te sana bir drst adam... Alonu hazinenin bana koy. nk o, koridordangeerken hibir ey almad. Bu yzden uarcas-na dans etmekten korkmad. Dierleri hepsi birpara yrtp ceplerine attklar iin dans eder-ken, aldklar der diye yerlerinde oturdular. "diye t verir."

Bu yky yazan gazeteci ardndan aadakisaptamay yapmaktadr. yknn tamamlanmasve amacna ulamas iin gelin bu saptamay daokuyalm:"Seimlere gidiyoruz...Biz de drstadam aryoruz. Drst parti lideri. almayacak,aldrmayacak. Drst devlet adam... Drstmilletvekili. Nasl bulacaz? Biz de Voltaire'in

Zadig'i gibi yapsak, balo dzenlesek, iki duvarziynet dolu koridordan adaylar geirsek...Bizimkiler yutmazlar. Bizimkiler oyun teorisinibiliyorlar. Byle bir balonun niin dzenlendii-ni hemen anlarlar. Koridordan geerken hi birey almazlar. Baloyu ikinci kez dzenle...Yinealmazlar...nc kez tekrarla...Yine almaz-lar... Bizimkiler, bizi kendilerinin drst olduu-na inandrrlar. Baa geince alrlar. Peki biz neyapalm? Bir Zadig bulsak ne nerir? Her halde;"...Drst insan semenin tek ve basit yolu yok.nce vatanda drst olmal. Vatanda gcetapmamal. Alk aptal, ahmak, bilgisiz ounluk;sinsi, kurnaz-ahlksz aznln peinden git-memeli. Bilgiye dayanmad iin halkn fkesionu koyunlatryor... Habersiz, bilgisiz, eitim-siz ounluk, drst aznl sahipsiz brakyor."trnden eyler sylemeye alr."

Yalnz lkemizde deil tm gelimi lkelerdede az ya da ok siyasal ahlkszlk rnekleriyaanmaktadr. Konuyu aratran kiiler rneinJaponya'daki siyasal ahlkszlk rneklerini"artk harakiri de yapmaz oldular" bal altndavermekteler. Japonya kadar talya, Amerika,Almanya, Fransa, spanya gibi gelimi lke-lerde de benzer olaylar yaanmakta. Dalmadanevvelki Sovyetler Birliindeki siyasal yozlamarnekleriyle ilgili bilgilerini yeterli olmamasnakarn, Sovyetler daldktan sonra ortaya kanzerk devletlerde, Rusya Federasyonuna baldevletlerde siyasal yozlamalar Bat lkelerineulam yer yer de onlar gemitir.

Siyaset ve ahlk baln tayan bu konu ileahlk konusunda hazrladmz bu yaz dizi-sinin sonuna gelmi bulunuyoruz. Aslnda bilimdnyasnda ahlk ve ahlakszlklar yannda sanatdnyasnda yaanan etik d davranlara ilikinbir dolu rneklere deinerek konuyu uzatmakmmkn. Bu i karartc balklarla sizleri dahafazla yormak yerine yeni bir yaz dizisine bala-yacaz. Aratrma konusunu deitiriyoruz.Yeni yaz dizimizin konusu: slm ve Bilim ola-cak

SEVG DNYASI26

SEVG DNYASI27

u bir film bal. 2008 ylnda"Srdrlebilir Yaam FilmleriFestivalinde" lkemizde de gsteril-

mi olan arpc bir film. Ladakh ya da dieradyla "Kk Tibet" denilen yerde yaayan-larn gerek hikyesini anlatyor. Buras Tibetplatosunun en bat ucunda, Hindistan Himala-yalarnn ise en derinlerinde bulunan dnya-nn en yksek ve en kuru insan yerleim-lerinden birisi. Yazn gnein alabildiineyakt, uzun sren k mevsiminde ise ac-

masz souun alabildiine dondurduu biryer buras. Byle bir yerin binlerce yldanberi srdrlebilir bir yaama sahip olduunuhayal edebilir misiniz? Yani dier bir deyile,birbirine zt olan mevsimler boyunca, hava-nn, suyun ve topran ksacas doann ikizruhuymu gibi davranan, karlnda sevilenve nimetlerle dllendirilen Ladakh'llarnhikyesi bu. Bir yer dnn, orada yaayaninsanlar doay adeta elleriyle tutup hissede-biliyorlar ve onun kendilerine neler syledii-

Antik Gelecekler: Ladakhtan renmek

Yaamn Yapraklar

Nelda Bayraktar

B

Afrika'da alan bir antropolog bir kabilenin ocuklarna bir oyunoynamay nerir. Bir aacn altna meyveler koymutur. Koup orayailk ulaan dl kazanacak ve o meyveleri yiyecektir. Onlara "Haydi,balayn" der. O anda btn ocuklar el ele tutuurlar ve koup aacnaltna beraber, birlikte varrlar ve meyveleri hep beraber yemeyebalarlar. Antropolog neden byle yaptklarn sorunca u yant alr:"Bu UBUNTU'dur. Nasl olur da dierleri mutsuz iken iimizden biri budl yiyebilir?" ocuklar UBUNTU'nun anlamn aklarlar. Onlarndilinde UBUNTU "BEN, BZ OLDUUMUZ N BEN'im" anlamnagelmektedir.

SEVG DNYASI28

ni ylesine iyi anlyorlar kiaralarnda kopmaz bir bave sevgi oluuyor. yle kibirbirlerinin neye ihtiyacolduunu nceden okiyi anlayabiliyorlar.Ladakh'llar sadeceyeryzyle deil bir-birleriyle de iyianlayorlar.Btnlklerini vebirliklerini uzunyllar korumay baar-yorlar taa ki....

Evet, aadaki hikye onlarn mkemmelolandan bozulmaya doru giden yaamlarnadm adm anlatyor.

Filmde nce Ladakh'n geleneksel biimdeyaayan halknn imrenilecek yaam biimiveriliyor. Ancak bu yaam biiminin tpktopran erozyona uramas gibi yozlamyaamn seline nasl yava yava teslimedildii gsteriliyor. nsanolunun bir annce gezegenin sorumluluunu paylamasgerektii aksi halde bu gidiin iyi bir gidiolmad gerei bir tokat gibi arpyorinsann yzne. Ladakh'llar ite bylesinezor bir iklimde hem hayatta kalabilmek hemde geliebilmek iin kendilerine verimli tar-lalar yaratyorlar ve adeta ln iindevahalar oluturuyorlar.

Ladakh'ta yaayanlar aslen Tibet'li. EskiLadakh, Budizm'e inanrken imdiki halknbyk bir ounluunu Mslmanlar olutu-ruyor. Yzlm yaklak ngiltere kadarolan Ladakh'ta 130.000 kii yayor. ouiftiler ve kyllerden meydana geliyor.Sulama iin dalarda eriyen karlarn aktkanallardan faydalanyorlar. Toprak ne satl-

yor ne de blnyor. Birnesilden dierine aktarlyor.

Ladakh'l bir kyl, kucan-daki torununu iaret ederek:

"Bununla birlikte, bu evde tamyedi nesil grdm. Dedeler,

bykanneler ve torunlar hepsibirlikte alrlar. Nesiller birbir-

lerini grerek yaarlar ve alrlar.Hepimiz birlikte yer, uyur ve

alrz" diyor.

Kyler yksek rkmda olduu iinrn yetitirme mevsimi olduka ksa.

Buna ramen avdar ve buday rekolteleriyllar getike giderek daha da artm. Herailenin kendine ayrd kk sebzebaheleri var. Ayrca iinde her trlmeyvenin bulunduu meyve baheleri de.Baz istisnalar dnda insanlar her trlihtiyalarn kendileri karlayabiliyorlar.Evlerini bile doadan topladklar malzeme-lerle yapyorlar. nsanlar kendilerine byk vegzel evler yapyorlar. Mimarlara da ihtiyaduymuyorlar nk buradaki insanlar binlerceyldr evlerini kendileri yapyorlar. Becerilerievreleriyle uyumlu hale gelmi. Yazlar hay-vanlarn tepelere kararak otlatyorlar. Budenli bir ykseltide artlar olduka sert. Amabuna ramen burada yetitirilen koyunlar vekeiler doann her trl artna uyum gster-mi. Burada alma, keyif ve cokuyla eanlaml bir ura. Koyunlarn krkarken dieryanda talarn zerine kazdklar bir nevidama oyununu oynuyorlar. Dokuma yapanve iplik eiren erkekler ve kadnlar ileriniglerek ve sevgiyle yapyorlar.

Binlerce yln bilgi birikimiyle kaynakyaratmay renmiler. Topraklarnda yetienher eyi kullanma sokma bilgisine sahipler.Bu nedenle bitkileri hem yemek hem de ifa

29SEVG DNYASI

amal kullanabiliyorlar. Arta kalanlar dasepet yapmnda kullanyorlar. nsanlar hibireyi israf etmemeyi renmiler. Bu isterahap, ister ta, ister ot, isterse de su olsun.Bu ynden baknca Ladakh'llarn baarlekonomistler olduunu syleyebiliriz. Elbetki sadece retimi artrmaya ynelik amadoal kaynaklar tketmeye ynelik modernekonomistler gibi deil, doal kaynaklarkoruyan ve onlar nasl gelitireceklerini bilenekonomistler olarak dnebiliriz. Kydekignlk hayat insanlarn yeryzyle yaknilikide olduklar bir ekilde yryor.

nsanlarn ve doann birbirleriyle byle-sine i ie yakn iliki iinde yaamalarBudizm felsefesiyle glendiriliyor. Din ha-yatn her alannn dokusunun iinde yer al-yor. Her kyde kendine ait bir manastr, herailede ise bu manastrda grev yapan bir yebulunuyor. Her evin iindeyse zel bir ibadetyeri var. Kyn muhtelif yerlerinde dikilitalar var. Tepelerinde Ay ve Gnei biraradagsteren figrler yer alyor. Bu, Budist felse-feye gre birbirlerinden ok uzakta olduklarhalde Ay ve Gnein bir olduunu yani asln-da her eyin bir olduunu simgeliyor. Ladakhtoplumunun nde gelen Budist rehberlerindenbirisi: "Her eyin birbiriyle karlkl haklariinde bal olmas Budist felsefesinin nemlibir temelini oluturur. nk her ey ve ili-kiler hayata byle gelir. Yani hayata gelebil-mesi iin bu gerekir. Hayvanlar bitkilerebaldr. Bitkiler de buna karn topraa,suya, havaya ve temel elemanlara baldrlar.nsanlar da hayvanlara, bitkilere ve diereylere baldrlar. Bylece her ey birbiriyleisel bir baa ve ilikiye sahiptir" diyor.

Tarm daima ibirlii iinde gerekletiril-mekte. gc, hayvanlarn bakm ve dierher ey rutin biimde paylalyor. Bylelikle

tarm gerekletirilmi oluyor. Herkes birbi-rinden kolaylkla yardm isteyebiliyor. nsan-lar hi sorgulamadan ibirlii yapyorlar.Vakti gelince de yardm eden kii, bu kezdierlerinden yardm talep ediyor. Dolaysylaburada para harcanmyor. Sadece gda hizmetiyaplyor. Hi kimse yardm karlnda bir-birinden para ve cret talep etmiyor. Ekono-minin kk lekli olmas toplum birliinide sklatrc bir etki yapyor. nsanlar bir-birlerine bal olduklarn ve gveneceklerinibiliyorlar. nsanlarn birbirleriyle kurduklarbu ruhsal ba ve birliktelik, zellikle suyunpaylamnda da kendini gsteriyor. nkbinlerce yldan beri suyu aralarnda adilce vehaka paylamlar. Yeni nesiller de daimabunu uyguluyorlar. Vakti geldiinde her ailesuyu kendine doru ynlendiriyor. i bitincedierine veriyor. Hayvanlarn otlaa gitmevakitleri gelince her gn farkl ailelerden ikikii bu ii stleniyor. Bylece o srlerin yal-nzca o kiilere ait olmas gerekmiyor.Ladakh'l aileler birbirlerini doumlarda,evlilik trenlerinde ve cenazelerde yalnzbrakmyorlar ve hep destek oluyorlar. By-lece hem sevinlerini hem de kederlerini pay-laarak, aslnda daha byk olan bir btnnparas olduklarn hissettiriyorlar birbirleri-ne. Daha byk lekli ilerde ise (byk sukanallarnn almas v.s gibi) dier kylerdeoturan Ladakh'llar da devreye giriyorlar.Kyde insanlar arasnda ufak bir sorun ksahemen uzlatrc heyet iinde zlyor.Bylece bymesi engelleniyor. Resmi karar-larda erkekler ar basyor, ancak kadnlartoplum iinde hatr saylr bir pozisyonasahipler. nsanlarn hayrlarna olacak kararlarise aile iinde alnyor. te bu kararlardakadnlar merkezi role sahipler. Kadnlarnyapt her eye deer veriliyor ve onlarolmadan hi bir i olmuyor.

Hasat mevsimi herkesi iine alyor. Btn

SEVG DNYASI30

komular ve arkadalar geliyorlar. Farklkylerden gelen kyller de birbirlerininhasadnda emek veriyorlar. Hasat yaplrkenarklar syleniyor. Ladakh'llarn en nemlizellii belki de yaptklar her ii ark sy-leyerek yapmalar. ok yallar ise torun-larn kucaklarna alp, hasada geliyorlar vetecrbelerini paylayorlar. Bu mevsimLadakh'llar iin nemli nk ilk kar ya-madan hasadn abuk biimde yaplmasgerekiyor. Buna ramen herkes iini rahatlkve uyumun tatl ritmi iinde sknetle ancakkararllkla yapyor. Ladakh'ta tarm tmyleinsana, el yapm aletlere ve hayvan gcnedayanyor. En gelimi teknoloji ise budayten deirmenleri. Ladakh'llar ksackhasat mevsiminde kendilerine btn yl yete-cek miktardaki buday retiyorlar. Hatt bazyllar hasat o kadar ok oluyor ki, bunu ayveya dier maddelerle takas edebiliyorlar.

Hasat bittiinde her haftay kutlamakyaparak geiriyorlar. Dans ediyorlar, arklarsylyorlar. Ladakh'llar sadece maddeselihtiyalarn deil, ayn zamanda ruhsalihtiyalarn da yani doaya ve birbirlerineait olma ihtiyalarn da karlyorlar.

Ladakh uzun yllar modernizasyondantmyle uzak ve izole biimde yaadktansonra Hindistan hkmeti bu blgeyi lkenindier yerlerine balayacak olan bir yol inaediyor. te ne oluyorsa bu tarihten itibarenbalyor. Ladakh'n merkezi olan Leh'e doruhareket eden siyah dumanlar saan kocakamyonlar ve i makinelerinin grltleri binyllk sknetin bozulmasna neden oluyor.Esas deiim bu blgenin d turizme al-masyla ivme kazanyor. Bunu d dnyadakikirliliin ne olduunu hi bilmeyen ve dola-ysyla da hibir n hazrl bulunmayantoplumun nce merkez blgesinin daha sonra

da yukarda bahsedildii ekilde gelenekselbir hayat sren yerel halknn adm admbozulmas takip ediyor. stelik de bu,hkmet adamlarnca "gelime ve batlla-ma" adna yaplyor ve adeta kanlmaz birhamle olarak grlyor.

Ladakh'l bir kadn: "Eskiden herkesmkemmel bir birlik iinde sorunsuz yaard.nk sorunlarmz olsa dahi, oluturduu-muz uzlatrc heyetler iinde kendiliindenzlrd. imdiyse her aile dierlerindenayr ve bamsz yaamay tercih ediyor"diyor. Dier bir kadn ise: "Bakn her yer nekadar kirli. Ortada toplanmayan pler,babo kpekler, motosikletler ve kamyon-larn arkalarnda braktklar yal dumanlarvar" diye ekliyor.

nsanlar, hkmetlerinin kendilerinigelimi klmak adna att admlara ramenburasnn artk eskisi gibi mutlu bir yer ola-madnn altn iziyorlar. Ladakh'n bu yenihali, endstrileme ve sanayileme ile ilgilibaz varsaymlar hakknda soru iaretlerioluturduu gibi "gelimilik" kavram ze-rinde de derince dnmemize neden oluyor.

Helena Norberg-Hodge, Ladakh'llarla yak-lak 18 yl birlikte yaam olan bir dilbilimuzman. Burada grdklerinden ve yaadk-larndan sonra adna "Ladakh Projesi" denilenbir proje oluturmu. Bu daha sonra ISECad verilen bir oluuma dnm. HelenaNorberg-Hodge'a buradaki tecrbelerihakikatleri gstermi. yle diyor: "Ladakh'incelemek Bat'y daha iyi grmemizi salyoraslnda. Ladakh'a ilk geldiimde en ufak birevre kirlilii yoktu. Su oran yzde sfrd.nsanlar birbirleriyle el ele vermi, barl birekilde yaayp gidiyorlard. stelik de bunubinlerce yldr bu ekilde devam ettirmilerdi.

31SEVG DNYASI

nsanlarda en dikkatimi eken ey, inanlmazbir yaam cokusuna sahip olmalaryd.Ancak son yllarda Bat'nn bu gelenekselkltr zerindeki olumsuz etkilerini gre-biliyorum. nsanlar eski ile yeni arasndakpr kurmakta glk ekiyorlar. Aslnda budurum evresel k ve toplumlarn khakknda da inanlmaz bilgiler sunuyorbizlere. Bundan da nemlisi biz Batllarnyaratt bu sorunlardan nasl kurtulabile-ceimizi de gsteriyor."

Bu yollarn zerinden geen kamyonlarhem tarm rnlerini hem de Bat'ya aitgelimilik materyallerini naklediyorlar.Bakentlerinde artk "Bu senin ihtiyacndr"denilen ve inandrlan mallar satlmakta.Tezghlarda saatler, radyolar, kremler,

yabanc pop yldzlarnn kasetleri,Rambo gibi nl Amerikan kahra-manlarn filmleri, bazlar pornoolmak zere dv sanatlarna aitfilmler ve barbie benzeri bebeklergze arpyor. Halkn tketimetevik edildii aka belli olmak-ta. Bununla birlikte modernizasyongeleneksel kltr de yava yavayok ediyor. Ve beraberinde ykcevresel ve sosyal sorunlargetiriyor. Bakent Leh daryadoru ylesine byyor ki, kenar-da kalan geleneksel ky yaamlarda bundan etkileniyor. Merkezdekii olanaklar herkesi kendisineekiyor. Yeni evler evrelerindekikaynaklar da tketerek kuruluyor.Akan hi bir rmak olmad iinde hkmetin gnderdii su tank-larnn yolu gzleniyor. Leh'infiziksel evresi yl be yl ktlei-yor. Eskiden tertemiz olan havasnartk kamyonlarn ve tatlarn islidumanlar ve toksik maddeleri

doldurmu durumda. Sokaklarda ve ehrinkenarlarnda alabildiine yaylm pler vedoann midesinin artk kaldrmad plastik-ler de var. Halbuki geleneksel biimdeyaayan kylerde p diye bir szck kul-lanlmyordu bile. nk onlara gre her eytopraktan geliyor ve yeniden topraa dn-yordu. Hatt insan dks bile gbre halinegetirildikten sonra sebzelerin, meyvelerin veaalarn dibindeki topraa ekleniyordu.Leh'te ise saln korunmasyla ilgili hibireyin olmadn gryoruz. Foseptik sistem-leri almyor, alanlar ise kt biimdeina edildiklerinden dolay sznt yapyor vesokaklara dklyor. evredeki nehirlerdenartk su iilemez duruma gelmi.

Kyl bir kadn: "Eskiden bize suya hibir

Helena Norberg-Hodge

SEVG DNYASI32

ey atmayn. Su kirlenir dile tlemilerdi.Bu hepimiz iin gnah ilemek gibi bir eydi.Bakn ne gzel sylemiler. Hepimiz bu eiti-mi kk bir ocukken almtk ve harfiyenuygulardk." imdiyse su kaynakl hastalklarzellikle de sarlk yaygn durumda. Halbukigeleneksel yaamda bu tarz hastalklarn hibirisi yoktu.

Ladakh bir zamanlar kendine yeten birekonomiye sahipken, bugn d kaynaklarabaml bir hale gelmi durumda. Sadecetketim ve lks mallara deil ayn zamandatemel ihtiya maddelerine (gda, enerji) de...

Helen Norberg bunun planl bir deiimolduunu, bunun sistematik biimde yerelekonomiyi ortadan kaldrmak iin yapldn,bunun ilk kurbanlarnn ise kk iftilerolduunu sylyor. Bylece Himalayalarnok uzak bir yerinde veya baka bir lkederetilen buday, ok yaknda retilen buday-dan ucuz satld iin zorla tercih ettiriliyor.Yerel tarm verilen czi teviklerle dier-leriyle rekabet edemiyor. Bunun dndadardan ithal edilen ucuz gda da devreyegirdiine tehlike anlar oktan alm oluyor.Bylece Ladakh global ekonomiyle inanlmazbalar kurmaya balyor. Pazar ynetengler ylesine gl ki ba edilemez bir halegeliyorlar. Geleneksel kyde tahl her yl bir-birinden farkl rekolteler veriyor ama srasn-da herkesi doyuruyor, srasnda da fazlageliyor, takas ediliyor. Halbuki merkezdekiavdar bir yl 3 rupi ederken, ertesi yl 6 rupiediyor ve nereden geldii belli olmuyor. Kuzun srd iin yaz sonunda stoklananmallar datlyor. Halkn ihtiya duyduubaz mallar (yemek piirmek iin kullandk-lar yakt ve dierleri) karneye balanyor.Herkes istedii kadar alamyor. Bu da insan-lar arasnda srtmelerin domasna yol

ayor. Yeni brokratik paylatrma sistemininyaratt bir dier olumsuz sonu ise insanlararasnda bir eit aalk duygusunungelimesi oluyor. nsanlar kendilerini yetersizhissediyorlar. Halbuki geleneksel kydeinsanlar kendi hayatlarna tmyle sahiptiler.imdiyse kyllerin ve kyn geleceiniilgilendiren kararlarn tm, onlardan kilo-metrelerce uzakta yaayan birileri tarafndanalnyor. Ekonominin merkezi artk Leh'ekayd iin, aileler de ekirdek aile olmayabalyorlar. Bylece byk babalara ve bykannelere evlerde ne fiziksel ne de duygusalolarak yer kalyor. Yeni ekonomi anlayndaibirlii kavram deerini ve anlamn yitiri-yor. likiler yapaylayor. Hi bir ilikigerginlii ve srtmeyi kaldramaz bir halegeliyor. Artk kylerde eski yardmlama sis-temi de kmeye yz tutuyor. Herkes birbi-rine para karl yardm teklif ediyor.Kylerdeki insanlar merkezdeki ilere talipolmaya balaynca, kydeki iler iin paraylaadam tutmak zorunda kalyorlar. Kylerinbazlarna modern tarmn simgelerindenbirisi olan traktrler giriyor. Bunlarn yansra zirai ilalar ve kimyasallar da elbet ki.Buradaki tarlalarn te ikisinin ounda kul-lanlan ilalar, Bat'da kesin olarak kullanl-mas reddedilen ilalar.

Eskiden daha yava, daha sakin, daha neelive mutlu bir hayat yaarken, modernizasyononlara daha hzl bir hayat dayatyor. HelenNorberg-Hodge'a kydeki bir kadn unlarsylyor: "Kzkardeim merkezde yayor.Yemeini piirecek modern oca, altndaarabas, telefonu var. Buna ramen hibireye vaktinin yetmediini sylyor." Suoran ve iddet her yl bir ncekine nazaranhzla artyor. Ayn zamanda etnik srtmelerde. Yeni ekonomide kadnlarn da durumudeimi durumda. Erkek almaya git-

33SEVG DNYASI

tiinde evde yalnz kalan kadn, eskisi gibiekonominin merkezinde kocas ve tm aile-siyle birlikte yer alamyor. Artk aileler kendi-lerine yetecek kadar retmekle deil, dar-dan mal satn almakla lyorlar kendilerini.Bylece insanlar zengin ve fakir diye ayrl-dklar iin, aralarnda uurum olumayabalyor.

O halde Ladakh'llar hayatlarnn byleolmasna niin izin verdiler? Helena Norbergbunun modernize olmalar gerektiiyle ilgilipsikolojik bir baskya maruz braklmalarn-dan kaynaklandn sylyor ve unlarekliyor: "Kye ilk geldiimde evlerin gzel-lii karsnda ok etkilenmitim. Birbirindenfarkl olan hi bir eve rastlamamtm.Kyllerden birine: "Bana en fakir evigsterebilir misin?" diye sorduumda, bana:"Burada hi fakir ev yok ki" diye cevap ver-miti. Yllar sonra ayn kii bana: "Keke bizLadakh'llara yardm edebilseniz, ylesinefakirletik ki" dedi. Bence bir kltr ykmagtrebilecek basklar ok eitlidir ama bun-lar iinde en nemlisi psikolojik olandr.nk ancak bu tarz bir bask insanlardakltrel bir aalk duygusu yaratabilir.Bylece bu insanlar balarna gelen eyiobjektif bir gzle inceleyemezler ve moder-nizasyonu bir tehdit gibi alglayamazlar. Budeiimlerin uzun vadedeki olumsuzsonularn ngremezler ve ayn deiimindnyann baka yerlerinde yaratt deiim-leri kyaslayamazlar. Aslnda bir lkenin veyabir ulusun gelimesi bozulma ve ykmla eolmamaldr. Ben bunun byle olmas gerek-tiine inanmyorum. Gerek Ladakh'llargerekse dier yerlerde yaayan gelenekseltoplumlar sosyal ve ekolojik dengelerini boz-madan yani bunlardan fedakrlk yapmadanda yaam standartlarn ykseltebilirler."

Buradaki ac gerek, Ladakh'n Batnn tek

boyutlu bak asna maruz kalmasyd. Hzlarabalar, daha az alma, ok para...Norberg'in konutuu kii, ilkel grdgeleneksel kltryle yenisi arasnda birkarlatrma yaptnda kendisinin fakirolduuna inanyordu. Ayrca yaz aylarndayzlerce turist bu blgeye geliyordu. Belkikendi lkelerinde ok zengin deillerdi amaburaya gelince kendilerini inanlmaz biimdezengin hissediyorlard. Bu kiiler de yerelhalka, Batl gibi yaamann daha kolay, dahatemiz ve sorunlardan daha uzak olduunudndrtyorlard. Baz turistler iseLadakh'llar objelerden biraz daha deerligryorlard.

Tm bunlarn yaratt tek sonu yerelhalkn kendine duyduu z gvenin ve zdeer duygusunun kaybolmasyd. Yenibalayan TV yaynlar ve filmler de onlaraBat'nn en iyi olduunu telkin ediyordu.nk bu filmlerde snrsz lks, insannbeden gcyle fazla almasna gerek duy-mayaca rahatlk ve lt vard. Genler bufilmlerde yer alan kahramanlarla kendilerinizdeletirmeye baladklarndan her trliddete bavurur hale gelmilerdi. Kendileri-ni ailelerinden ve toplumdan yabanc grme-ye balamlard. Halbuki geleneksel kltrdeocuklar ve genler gdalarn nasl retecek-lerini, evlerini nasl ina edeceklerini, giysi-lerini nasl yapacaklarn tecrbe ederek, bil-gelik kazanarak reniyorlard.

Modernizasyon ise her gencin spesifik birite ustalamasn salam durumda. Aldk-lar eitimler de bu ynde. Ancak bu iler dekstl. Aldklar eitim onlarn sonunda isizkalmasna yol am. Artk Ladakh okullarn-da yerel kltrle ilgili hibir ey verilmiyor.Bunun yerine Batnn endstriyel modelineuygun bir mfredat takip ediliyor. Eitimyabanc dilde yaplyor. Eskiden Urdu dili

SEVG DNYASI34

retilirken imdi ani bir kararla ngilizce'yednlm. ocuklar ay yapmay kitaplardanreniyorlar. Ama bunu amel olarak yapa-myorlar. ki yl youn ngilizce eitimindensonra ocuklar snava tabi tutuluyorlar kimesleki okullara ynlendirilebilsinler. Busnavda yzde 95 orannda baarsz oluyor-lar. Ne geleneksel yaama dnebiliyorlar(nk hi bir ey bilmiyorlar) ne de ehirdebaarl olabiliyorlar. Okullar da ocuklarndinlerine gre ayrlm durumda. ByleceBudistlere, Mslmanlara ve Hristiyanlara aitokullar alm. Buralarda okuyan ocuklar dadierlerini teki olarak grmek eilimindeler.

Medyada, gazetelerde ve kitaplarda"Savamak" diye bir szck kullanlyordiyor Budist rehber. "unun iin savama-lyz, bunun iin savamalyz diye. Halbukisavamak iyi bir ey deil ki. ll da sava-mak zorunda myz? Baka bir yolu yokmudur bir sorunu zmenin?" ocuklarnmerkezdeki okula yollayan aileler de i gckaybna uramlar. Kadnlar artk her ileuramak zorundalar.

Modernizasyonun ksa vadeli baz faydalarsalad da bir gerek. Ancak bunu yaparkenilikilerin nceden var olan zengin dokusunuda bozuyor. evreyi kirletiyor, toplumubozuyor ve insanlarn kiisel kimliklerinezarar veriyor. nsanlar bu kadar gelimeyeramen, eskiden ilerinde duyduklar mutlu-luu artk duyamadklarndan yaknyorlar.

Aslnda benzer deiimler Batda da yaan-m. Ancak sre ok uzun olduu iin, sebepve sonu ilikileri tam kavranamamt.Ladakh'ta ise tm bunlar o kadar ksa birsrede yaanm ki, aka grlebiliyor.

Helen Norberg-Hodge, Ladakh toplumununbize rettii en nemli eyin, insanlarn bir-

birleriyle ba kurmaya ve iinde yaadklarevreyle iliki iinde olmaya (yedikleri, itik-leri, rettiklerini de ilgilendiren eyler) ihti-ya duymalar olduunu sylyor. "Deiimelbet ki kanlmazdr ancak deiiminynne rehberlik yaplmas gerekiyor ki yerelekonomi glendirilebilsin ve toplumunyaam standard ykseltilebilsin" diyor.

Uzun dnem ilikiler iin de toplumundier yeleriyle irtibat iinde olmalar kiiselkimlikleri z gven ve z deer duygularasndan nemlidir. nsanlar modern toplum-larda yaptklarnn sonularna hakim olam-yorlar. Halbuki geleneksel toplumlarda hereyi kendi elleriyle ekillendirebiliyorlar.Hayatlarn ilgilendiren kararlara kendileriimza atyorlar.

Ladakh gerei bize yerel toplum ve yerelekonomiye nem verilmesi gerektiini degsteriyor. Halbuki dnyada bunun tam tersibir eilim var. Dnyann her yerinde insanlardaha byk pazarlara ve merkezlere ynlen-diriliyorlar. Ladakh toplumu bizi zenginlikkavram hakknda, yani bunun ne anlamageldiiyle ilgili de dndrtyor. Bildiimizgibi geleneksel yaamda para hi bir deerifade etmiyordu.

Ladakh'n bize rettii bir dier ey isedaha ekolojik temelli bir toplum yaratlmasgerei oluyor. Bizler belki eski Ladakh'llargibi yaayamayz ama en azndan birbirimizleve zerinde rahata dolaabildiimiz yery-zyle daha iyi ve salam balar kurma yolu-na gidebiliriz.

Bylece bizler aslnda gerek bilgeliinmevcut artlarmzda bize ne kadar avantajlgelirse gelsin, kendimiz, toplumumuz ve hatttm insan kardelerimiz iin neyin yararl ve

35SEVG DNYASI

neyin zararl olduunu grebilmek anlamnageldiini reniyoruz.

Grdnz gibi bu hikye aslndainsanolunun yeryzne indirilmesiylebalayan servenine benziyor. nce mkem-mellikle balyor her ey, yeryz melek-lerinin O'nun emriyle mkemmel bir dzenhazrlamasndan sonra Yaradan meleklere,"Ben yeryznde bir halife yaratacam"diyor. Melekler ise gzya dkerek: "Oradabozgunculuk yapacak, kan aktacak birini miyaratacaksn? Oysa biz sana hamdederekdaima seni tesbih ve takdis ediyoruz" diyecevap veriyorlar. Yaradan: "phesiz ki bensizin bilmediklerini bilirim" diyor. Ve buserven dem ile Havva'nn yeryzneindirilmesiyle devam ediyor.

phesiz ki bu, saf mkemmelliin bozul-masna izin verilecek kadar sevgi, merhametve balama dolu, ama bir o kadar da reti-cilikle dolu bir serven. nsanolunun acyla,tatl, iyi ile gzel, doru ile yanl arasndakifarklar teraziye koyduu, akl-ruh-tecrbe-ruh dngsnden mtemadiyen geirerek,buday tanesince gnln, dncesinin ve

kaygusunun suyu ile tt birhikye. lk ve saf olan "mkemmel"belki de insann trl denemeler,yanlmalar, sapmalar, aknlklarlakendini yeniden ele almasyla vetecrbelerinden dersler karmasyla,bambaka bir mkemmellie ve gzel-lie doru evrilecektir.

Dileriz ayn ey Ladakh ve diertoplumlar iin de geerli olur. Ancakbu yolda, gerekleri nceden gre-bilen, insanln skntlarn yreindehisseden, bunlar cesurca ifade ede-bilen, bu yolda her zorlua kat-lanabilen kendini artm ve ykselte-

bilmi aydn ve bilge insanlara da kulak veri-lir, tlerine uyulur da korkusuzca admlaratlr. nk hak, hukuk ve sayg tmyleyok olmadan yani vakit de ok gemedengereklerin grlmesi gerekiyor. Bildiimizgibi toprak, yalnz kendinden verdiini gerialnca, yine kendine dntryor, yabancykabul etmiyor. Su, ne olursa olsun onayabanc, sonradan ek, yine ayryor, gidiyor,geliyor, tertemiz oluyor. Gnllerimiz ise, nesuya, ne de topraa benziyor. Safl zorlan-msa ok, tecrbeden akla gideni eziyor.

Faydalanlan Kaynaklar: The ISEC Project,"The Pressure to Modernize" Helena Nor-berg-Hodge, "The March of the Monoculture"Helena Norberg-Hodge, "Ancient Futures-Learning From Ladakh" belgesel filmi,"Rambo, Barbie ve Wordsworth" John Page,Trkiye Permakltr Aratrma Enstits"Permakltre Giri Kursu" Mustafa Bakrc,"International Society For Ecology andCulture" http://www.localfutures.org/ladakh-project/learning-from-ladakh/learning-from-ladakh

Yerel giysileri iinde Ladakhl kadn

SEVG DNYASI36

elmlar sevgili varlklar. Benmanyetik hizmetten Kryon'um. Benu anda bilgeliin zerafetine sahip

olan kiilerle konuuyorum. Aranzdatm bunlar ilk kez hissetmekte olanlarolduu dikkate alndnda, kendinizi bu

szlerin muhatab olarak grmyor ola-bilirsiniz ama u anda bu odada zerafetinvarln teyit edebilirim. Ayrt etme ze-rafetinin varln fark ediyorum vedolays ile ayrt etme yeteneine sahipolan sizlerin, bu mesajn ierii de dahil

Karanln ve AydnlnYeniden Ayarlanmas

Canl Kryon Celsesi,

25 ubat 2012 San Antonio, TexasLee Carroll kanall ile verilmitir.

eviren: Necati Tarman

Okuyucuya yardmc olmak ve okuyucunun daha iyi anlayabilmesini sala-mak amac ile bu celse Lee ve Kryon tarafndan redakte edilmitir. Sklklacanl celsede yzey altnda kalan bir enerji ortaya kmakta