13 Sejarah Tatar Sunda IV

7/25/2019 13 Sejarah Tatar Sunda IV

1/24

SEJARAH TATAR SUNDA IV : Raja-raja Pajajaran

1. Sri Baduga Maharaja

Jaman Pajajaran diawai !"h #"m"rin$ahan Sri Baduga Maharaja

%Ra$uJa&ad"wa$a' &ang m"m"rin$ah ("ama )* $haun %1+, 1/1'. Pada ma(a

iniah Pa0uan m"na#ai #una0 #"r0"m2angann&a.

Daam #ra(a($i Ba$u$ui( di2"ri$a0an 2ahwa Sri Baduga din!2a$0an dua 0ai3 &ai$u

&ang #"r$ama 0"$i0a Ja&ad"wa$a m"n"rima Tah$a 4auh dari a&ahn&a %Pra2u

D"wa Ni(0aa' &ang 0"mudian 2"rg"ar PRABU 4URU DE5APRANATA. 6ang

0"dua 0"$i0a ia m"n"rima Tah$a 7"rajaan Sunda dari m"r$uan&a %Su(u0$ungga'.

D"ngan #"ri($iwa ini3 ia m"njadi #"ngua(a Sunda-4auh dan din!2a$0an d"ngar

g"ar SRI BADU4A MAHARAJA RATU HAJI di PA7UAN PAJAJARAN SRI

SAN4 RATU DE5ATA. Jadi ("0ai agi dan un$u0 $"ra0hir 0ain&a3 ("$"ah 8("#i9

("ama 1+* $ahun3 Jawa Bara$ 0"m2ai m"n&a0(i0an iring-iringan r!m2!ngan

raja &ang 2"r#indah $"m#a$ dari $imur 0" 2ara$.

Di Jawa Bara$ Sri Baduga ini "2ih di0"na d"ngan nama PRABU SII5AN4I.

Nama Siiwangi (udah $"ra$a$ daam 0r!#a0 ;)< ("2agai a0!n #an$un. Na(0ah

i$u di$ui( $ahun 1/1, 0"$i0a Sri Baduga ma(ih hidu#. a0!n Pra2u Siiwangidaam 2"r2agai ="r(in&a 2"rin$i0an 0i(ah $!0!h ini m"njadi raja di Pa0uan.

P"ri($iwa i$u dari ("gi ("jarah 2"rar$i (aa$ Sri Baduga m"m#un&ai 0"0ua(aan

&ang (ama 2"(arn&a d"ngan 5a($u 7anana %0a0"0n&a' aia( Pra2u 5angi

%m"nuru$ #andangan #ara #ujangga Sunda'. M"nuru$ $radi(i ama. !rang ("gan

a$au $ida0 2!"h m"n&"2u$ g"ar raja &ang ("(ungguhn&a3 ma0a juru #an$un

m"m#!#u"r0an ("2u$an Siiwangi. D"ngan nama i$uah ia di0"na daam i$"ra$ur

Sunda. 5ang(a0"r$a #un m"ngung0a#0an 2ahwa Siiwangi 2u0an nama #ri2adi3

ia m"nui(: 87awa&a $a wwang Sunda awan i0a wwang >ar2!n mwang (a0w"h

ira wwang Jawa 7uwan an&"2u$a Pra2hu Siiwangi raja Pajajaran. Dad&"0a

dudu ngaran (waraga nira9 %Han&a !rang Sunda dan !rang >ir"2!n ("r$a ("mua

!rang Jawa Bara$ &ang m"n&"2u$ Pra2u Siiwangi raja Pajajaran. Jadi nama i$u

2u0an nama #ri2adin&a'.


2/24

5a0$u mudan&a Sri Baduga $"r0"na ("2agai 0"(a$ria #"m2"rani dan $ang0a(

2ah0an (a$u-(a$un&a &ang #"rnah m"ngaah0an RATU JAPURA %AMU7

MURU4U' wa0$u 2"r(aing m"m#"r2u$0an Su2angarang %i($ri 0"dua Pra2u

Siiwangi &ang 2"ragama I(am'. Daam 2"r2agai ha3 !rang ("jamann&a $"ringa$

0"#ada 0"2"(aran m"ndiang 2u&u$n&a %Pra2u Maharaja ingga Buana' &ang

gugur di Bu2a$ &ang dig"ari Pra2u 5angi. ?T"n$ang ha ini3 Pu($a0a Raj&araj&a i

Bhumi Nu(an$ara II@ m"ngung0a#0an 2ahwa !rang Sunda m"ngangga# Sri

Baduga ("2agai #"nggan$i Pra2u 5angi3 ("2agai (iih &ang $"ah hiang.

Na(0ahn&a 2"ri(i ("2agai 2"ri0u$ %ar$in&a (aja': 8Di m"dan #"rang Bu2a$ ia

2an&a0 m"m2ina(a0an mu(uhn&a 0ar"na Pra2u Maharaja (anga$ m"ngua(ai

imu ("nja$a dan mahir 2"r#"rang3 $ida0 mau n"garan&a di#"rin$ah dan dijajah

!rang ain. Ia 2"rani m"nghada#i #a(u0an 2"(ar Maja#ahi$ &ang di#im#in !"h

(ang Pa$ih Mada &ang jumahn&a $ida0 $"rhi$ung. "h 0ar"na i$u3 ia 2"r(ama

("mua #"ngiringn&a gugur $ida0 $"r(i(a. Ia ("nan$ia(a m"nghara#0an

0"ma0muran dan 0"("jah$"raan hidu# ra0&a$n&a di ("uruh 2umi Jawa Bara$.

7"ma(hurann&a (am#ai 0"#ada 2"2"ra#a n"gara di #uau-#uau Dwi#an$ara

a$au Nu(an$ara naman&a &ang ain. 7"ma(huran Sang Pra2u Maharaja

m"m2ang0i$0an %ra(a 2angga 0"#ada' 0"uarga3 m"n$"ri-m"n$"ri 0"rajaan3

ang0a$an #"rang dan ra0&a$ Jawa Bara$. "h 0ar"na i$u nama Pra2u Maharajam"wangi. S"anju$n&a ia di ("2u$ Pra2u 5angi. Dan 0"$urunann&a au di("2u$

d"ngan nama Pra2u Siiwangi. D"mi0ianah m"nuru$ #"nu$uran !rang Sunda9

7"("njangan an$ara #"nda#a$ !rang Sunda d"ngan 0"n&a$aan ("jarah ("#"r$i

&ang diung0a#0an di a$a( mudah dijajagi. Pang"ran 5ang(a0"r$a %#"nanggung

jawa2 #"n&u(unan S"jarah Nu(an$ara' m"ngangga# 2ahwa $!0!h Pra2u 5angi

adaah Maharaja ingga2uana &ang gugur di 2u2a$3 ("dang0an #"nggan$in&a

%8(iih9n&a' 2u0an Sri Baduga m"ain0an 5a($u 7anana %0a0"0 Sri Baduga3

m"nuru$ na(0ah 5a($u 0anana di("2u$ juga PRABU 5AN4SISUTAH'. rang

Sunda $ida0 m"m#"rha$i0an #"r2"daan ini ("hingga m"ngangga# Pra2u

Siiwangi ("2agai #u$"ra 5a($u 7anana %Pra2u Anggaarang'. T"$a#i daam

>ari$a Parahi&angan di("2u$0an 2ahwa Ni(0aa 5a($u 7anana i$u adaah

8("uw"u9 Pra2u 5angi. M"nga#a D"wa Ni(0aa %a&ah Sri Baduga' di"wa$C. Ini


3/24

di("2a20an D"wa Ni(0aa han&a m"njadi #"ngua(an 4auh. Daam hu2ungan ini

$!0!h Sri Baduga m"mang #"n"ru( 8ang(ung9 dari 5a($u 7anana. M"nuru$

Pu($a0a Raj&araj&a i Bhumi Nu(an$ara II@+3 a&ah dan m"r$ua Sri Baduga %D"wa

Ni(0aa dan Su(u0$ungga' han&a 2"rg"ar PRABU3 ("dang0an Ja&ad"wa$a

2"rg"ar MAHARAJA %(ama ("#"r$i 0a0"0n&a 5a($u 7anana ("2agai #"ngua(a

Sunda-4auh'.

D"ngan d"mi0ian3 ("#"r$i diu$ara0an Amir Su$aarga %1*;/'3 Sri Baduga i$u

diangga# ("2agai 8(iih9 %#"nggan$i' Pra2u 5angi 5a($u 7anana %!"h

Pang"ran 5ang(a0"r$a di("2u$ Pra2u 5angi(u$ah'. 8Siih9 daam #"ng"r$ian

0"0ua(aan ini !"h #ara #ujangga 2a2ad &ang 0"mudian di$angga#i ("2agai

#"rgan$ian g"n"ra(i ang(ung dari a&ah 0"#ada ana0 ("hingga Pra2u Siiwangi

diangga# #u$"ra 5a($u 7anana.

Pr!("( 0"#indahan i($"ri Ra$u Pa0uan %Sri Baduga' 0" Pa0uan $"r"0am !"h

#ujangga 2"rnama 7AI RA4A di 4unung Srimangan$i %Si0ura&'. Na(0ahn&a

di$ui( daam ga&a #an$un dan dinamai >ARITA RATU PA7UAN %di#"r0ira0an

di$ui( #ada a0hir a2ad 0"-1 a$au awa a2ad 0"-1,'.

Na(0ah i$u da#a$ di$"mu0an #ada 7r!#a0 +1< . I(in&a adaah ("2agai 2"ri0u$

%han&a $"rj"mahann&a (aja':

T"r("2u$ah Nga2"$0a(ih

2"r(ama madu-madun&a

2"rg"ra0 #a&ung "2"(aran m"in$a( $ugu

&ang ("ia dan ("0a$a

h"nda0 #uang 0" Pa0uan

0"m2ai dari 0"ra$!n di $imur

haaman aha&a #u$ih indu0 #"rma$a

aha&a da$ar naman&a

0"ra$!n 2"r("ri "ma( #"rma$a

rumah 2"ru0ir u0i(an aun

di Sanghi&ang Pandan-arang

0"ra$!n #"n"nang hidu#.


4/24

B"rg"ra0 2ari(an d"#an di(u(u &ang 0"mudian

$"duh daam i0a$an dijunjung

2a0u 0u" d"ngan $u$u# &ang diu0ir

0!$a0 ja$i 2"r(udu$ 2ua$an "ma(

$"m#a$ (irih nam#an #"ra0

2"r$iang gading u0iran $"a#a0 gajah

h"nda0 di2awa 0" Pa0uan

B"rg"ra0 $andu 0"nana

2"ra$a# "mara gading

2"r$iang "ma(

2"rnama ing0aran angi$

2"r#una0 #"rma$a indah

di$a$ah0an #ada wa$ang &ang 2"runga#

Singa-(ingaan di ("2"ah 0iri-0anan

#a&ung hijau 2"r$iang gading

2"r#una0 g"$a( &ang 2"r$iang2"r#una0 "ma(

dan #a&ung (a2"ri"n

2"rum2ai #!$!ngan 2"nang

$a#!0 $"r!ngn&a "ma( 2"r"0u0

2"ra&un #anjang ang0ahn&a

$"r0"di# (am2i m"n!"h

i2ara$ ("mu$3 ru0un d"ngan (audaran&a

$ing0ahn&a ("#"r$i ("mu$ 2"raih

B"rg"ra0 ("#"r$i #"ma$ang aha&a m"a&ang-a&ang

2"r"nggang di awang-awang

#"m2awa g"ndi di 2"a0ang

#"m2awa 0andaga di d"#an


5/24

dan a&am-a&aman "ma( 0iri-0anan

0idang-0idangan "ma( di $"ngah

(ia#a diu(un di (inga 2ar!ng

B"rg"ra0 &ang di d"#an3 m"n&u(u &ang 0"mudian 2ari(an &ang ain agi

6ang di0i(ah0an daam #an$un i$u adaah Nga2"$0a(ih %Am2"$0a(ih'3 i($"ri Sri

BAduga &ang #"r$ama %#u$"ri 7i 4"dng Sindang 7a(ih3 #u$"ra 5a($u 7anana

0"$iga dari Ma&ang(ari'. Ia #indah dari 0"ra$!n $imur %4auh' 0" Pa0uan 2"r(ama

i($"ri-i($"ri Sri Baduga &ang ain.

Tinda0an #"r$ama &ang diam2i !"h Sri Baduga ("$"ah r"(mi din!2a$0an jadi

raja adaah m"nunai0an amana$ dari 0a0"0n&a %5a($u 7anana' &ang

di(am#ai0an m"aui a&ahn&a %Ningra$ 7anana' 0"$i0a ia ma(ih m"njadi

mang0u2umi di 7awai. I(i #"(an ini 2i(a di$"mu0an #ada (aah (a$u #ra(a($i

#"niggaan Sri Baduga di 7"2an$"nan. I(in&a ("2agai 2"ri0u$ %ar$in&a (aja':

S"m!ga ("ama$. Ini $anda #"ringa$an 2agi Rah&ang Ni(0aa 5a($u 7anana.

Turun 0"#ada Rah&ang Ningra$ 7anana3 ma0a ("anju$n&a 0"#ada Su(uhunan

("0arang di Pa0uan Pajajaran. Haru( m"ni$i#0an i2u0!$a di Ja&agiri dan i2u0!$a

di Sunda S"m2awa.S"m!ga ada &ang m"nguru(n&a. Jangan m"m2"ra$0ann&a d"ngan 8da(a93

8aagra93 80a#a( $im2ang93 dan 8#ar" d!ngdang9.

Ma0a di#"rin$ah0an 0"#ada #ara #"$uga( muara agar jangan m"mungu$ 2"a.

7ar"na m"r"0aah &ang ("au 2"r2a0$i dan m"m2a0$i0an diri 0"#ada ajaran-

ajaran. M"r"0aah &ang $"gu( m"ngama0an #"ra$uran d"wa.

D"ngan $"ga( di (ini di("2u$ 8da&"uhan9 %i2u0!$a' di Ja&agiri dan Sunda

S"m2awa. P"ndudu0 0"dua da&"uh ini di2"2a(0an dari + maam #aja03 &ai$u

8da(a9 %#aja0 $"naga #"r!rangan'3 8aagra9 %#aja0 $"naga 0!"0$i'3 80a#a(

$im2ang9 %0a#a( 1< #i0u' dan 8#ar" d!ndang9 %#adi 1 g!$!ngan'. Daam 0r!#a0

;)


6/24

1< #i0u F 1 $im2ang a$au m"nuru$ >!!(ma3 1 a"ng $im2ang' ("2agai u#"$i 0"

Pa0uan $ia# $ahun. 7a#a( $"rma(u0 u#"$i. Jadi $ida0 di0"na0an 0"#ada ra0&a$

("ara #"r!rangan3 m"ain0an 0"#ada #"ngua(a ("$"m#a$.

8Par" d!ndang9 di("2u$ 8#angg"r"( r"uma9. Pangg"r"( adaah ha(i "2ih a$au

ha(i uma-uma $an#a u(aha. R"uma adaah 2"0a( adang. Jadi3 #adi &ang

$um2uh $"ram2a$ %$uriang' di 2"0a( adang ("$"ah di#an"n dan 0"- mudian

di$ingga0an 0ar"na #"$ani m"m2u0a adang 2aru3 m"njadi ha0 raja a$au

#"ngua(a ("$"m#a$ %$!haan'. D!ngdang adaah aa$ #i0u ("#"r$i 8$"m#a$ $idur9

#"r("gi "m#a$ &ang di2"ri $ai a$au $ang0ai 2"ru2ang un$u0 m"ma(u0an #i0uan.

D!ndang haru( ("au di g!$!ng. 7ar"na 2"r$ai a$au 2"r$ang0ai3 wa0$u dig!$!ng

("au 2"ra&un ("hingga di("2u$ 8d!ndang9 %2"ra&un'. D!ndang #un 0hu(u(

di#a0a un$u0 m"m2awa 2arang an$aran #ada ("ama$an a$au ara0-ara0an. "h

0ar"na i$u3 8#ar" d!ngdang9 a$au 8#"ngg"r"( r"uma9 ini "2ih 2"r(ia$ 2arang

an$aran.

Paja0 &ang 2"nar-2"nar han&aah #aja0 $"naga daam 2"n$u0 8da(a9 dan

8aagra9 %Di Maja#ahi$ di("2u$ 8waaghara F #a(u0an 0"rja 2a0$i'. Tuga(-$uga(

&ang haru( dia0(ana0an un$u0 0"#"n$ingan raja dian$aran&a: m"nang0a# i0an3

2"r2uru3 m"m"ihara (auran air %ngi0i('3 2"0"rja di adang a$au di 8("rang

ag"ung9 %adang 0"rajaan &ang ha(i #adin&a di #"run$u00an 2agi u#aarar"(mi'.

Daam 0r!#a0 ;)< di("2u$0an 8wwang $ani 2a0$i di wad!9 %#"$ani $undu0 0"#ada

wad!'. 5ad! a$au wadwa iaah #rajuri$ 0"rajaan &ang m"mim#in aagara.

Si($"m da(a dan aagara ini $"ru( 2"ranju$ ("$"ah jaman 0"rajaan. B"anda

&ang di n"garan&a $ida0 m"ng"na (i($"m ("maam ini m"manaa$0anna un$u0

8r!di9. B"n$u0 da(a diu2ah m"njadi 8H""r"ndi"n($"n9 %2"0"rja di $anah mii0

#"ngua(a a$au #"m2"(ar'. >aagara diu2ah m"njadi 8Ag"m""n"di"n($"n9

%dina( umum' a$au 8>am#!ngdi"(n$"n9 %dina( 7am#ung' &ang m"n&ang0u$

0"#"n$ingan umum3 ("#"r$i #"m"iharaan (auran air3 jaan3 rumah jada dan

0"amanan. J"ni( #"r$ama dia0u0an $an#a im2aan a#a-a#a3 ("dang0an j"ni(

0"dua dia0uan d"ngan im2aan dan ma0an. 8Pr"ang"r($"("9 dan


7/24

8>u$uur($"("9 &ang 0"duan&a 2"ru#a (i($"m $anam #a0(a m"mangaa$0an

$ra(i(i #aja0 $"naga ini.

Daam a0hir a2ad 0"-1* 2"n$u0n&a 2"ru2ah m"njadi 8a0!ngaw"9 dan 2"ra0u

un$u0 $ing0a$ d"(a. 7ar"na 2"r(ia$ #aja03 ada (ang(i un$u0 m"r"0a &ang

m"aai0ann&a. Dari (iniah !rang Sunda m"m#un&ai #"ri2aha(a 8#uraga $am2a

0ad"ngda9 %2"0"rja ("0"dar un$u0 m"nghindari hu0uman a$au d"ndaan'. B"n$u0

da(a #ada da(arn&a $"$a# 2"rang(ung. Di d"(a ada 0"waji2an 8g"2agan9 &ai$u

2"0"rja di (awah 2"ng0!0 dan $i $ing0a$ 0a2u#a$"n 2"0"rja un$u0 m"nggara#

$anah #ara #"m2"(ar ("$"m#a$. Jadi 8g!$!ng r!&!ng $radi(i!na 2"ru#a 2"0"rja

un$u0 0"#"n$ingan umum a$a( #"rin$ah 0"#aa d"(a93 m"nuru$ ("jarahn&a

2u0anah g!$!ng r!&!ng. M"mang $radi(i!na3 $"$a#i id" da(arn&a adaah #aja0

daam 2"n$u0 $"naga. Daam Pu($a0a Jawadwi#a di("2u$ 7AR6ABHA7TI dan

(udah di0"na #ada ma(a Tarumanagara daam a2ad 0"-/.

Piagam-#iagam Sri Baduga ainn&a 2"ru#a 8#i$"0"$9 0ar"na ang(ung m"ru#a0an

#"rin$ahn&a. I(in&a $ida0 han&a #"m2"2a(an #aja0 $"$a#i juga #"n"$a#an 2a$a(-

2a$a( 80a2u&u$an9 di Sunda S"m2awa dan 4unung Sama&a &ang din&a$a0an

("2agai 8urah 0wi0uan9 &ang di("2u$ juga DESA PERDI7AN %d"(a 2"2a(

#aja0'.

Un$u0 m"ng"$ahui "2ih anju$ 0"jadian di ma(a #"m"rin$ahan Sri Baduga3mariah 0i$a $"u(uri (um2"r ("jarah ("2agai 2"ri0u$:

a. >ari$a Parahi&angan

Daam (um2"r ("jarah ini3 #"m"rin$ahan Sri Baduga diu0i(0an d"mi0ian:

8Pur2a$i(i #ur2aja$i3 mana m! 0ada$angan 0u mu(uh gana mu(uh ai$. Su0a

0r"$a $ang !r 0idu 0u!n w"$an 0"na 0r"$a ra(a. Tan 0r"$a ja a0i2i dina urang

r"&a3 ja !2a di (anghi&ang (i0(a9 %Ajaran dari "uhur dijunjung $inggi ("hingga

$ida0 a0an 0"da$angan mu(uh3 2ai0 2"ru#a a(0ar mau#un #"n&a0i$ 2a$in.

S"nang ("jah$"ra di u$ara3 2ara$ dan $imur. 6ang $ida0 m"ra(a ("jah$"ra

han&aah rumah $angga !rang 2an&a0 &ang ("ra0ah a0an ajaran agama'

Dari Na(0ah ini da#a$ di0"$ahui3 2ahwa #ada (aa$ i$u $"ah 2an&a0 Ra0&a$

Pajajaran &ang 2"raih agama %I(am' d"ngan m"ningga0an agama ama.


8/24

M"r"0a di("2u$ 8!2a9 %("ra0ah' 0ar"na m"ra(a $ida0 #ua( d"ngan agama &ang

ada3 au m"nari &ang 2aru.

2. Pu($a0a Nagara 7r"$a2humi #arwa I ("rga

Na(0ah ini m"n"ri$a0an3 2ahwa #ada $angga 1 2agian $"rang 2uan >ai$ra

$ahun 1+ir"2!n-D"ma0 &ang

jumahn&a (anga$ 2"(ar. A0hirn&a Jaga2a&a m"ngham2a dan ma(u0 I(am.

P"ri($iwa i$u m"m2ang0i$0an 0"marahan Sri Baduga. Pa(u0an 2"(ar ("g"ra

di(ia#0an un$u0 m"n&"rang >ir"2!n. A0an $"$a#i #"ngiriman #a(u0an i$u da#a$di"gah !"h PURHITA %#"nd"$a $"r$inggi' 0"ra$!n 7I PUR5A 4AIH. >ir"2!n

adaah da"rah wari(an >a0ra2uana %5aang(ung(ang' dari m"r$uan&a %7i

Danu("a' dan da"rah ("0i$arn&a diwari(i dari 0a0"0n&a 7i 4"d"ng Ta#a %A&ah

Su2angarang'. >a0ra2uana ("ndiri din!2a$0an !"h Sri Baduga %("2"um

m"njadi Su(uhunan' ("2agai #"ngua(a >ir"2!n d"ngan g"ar Sri Mangana.

7ar"na S&ari Hida&a$ din!2a$0an !"h >a0ra2uana dan juga ma(ih uu Sri

Baduga3 ma0a aa(an #"m2a$aan #"n&"rangan i$u 2i(a di$"rima !"h #"ngua(a

Pajajaran.

D"mi0ianah (i$ua(i &ang dihada#i Sri Baduga #ada awa ma(a

#"m"rin$ahann&a. Da#a$ dima0umi 0"na#a ia m"nurah0an #"rha$ian 0"#ada

#"m2inaan agama3 #"m2ua$an #ari$ #"r$ahanan3 m"m#"r0ua$ ang0a$an #"rang3


9/24

m"m2ua$ jaan dan m"n&u(un PA4EARAN %!rma(i $"m#ur'. Pajajaran adaah

n"gara &ang 0ua$ di dara$3 $"$a#i "mah di au$.

M"nuru$ (um2"r P!r$ugi(3 di ("uruh 0"rajaan3 Pajajaran m"mii0i 0ira-0ira

1ir"2!n-D"ma0 iniah &ang (anga$ m"n"ma(0an Sri Baduga di

Pa0uan. Tahun 1/13 ia m"ngu$u( #u$"ra mah0!$a Surawi("(a m"nghu2ungiPangima P!r$ugi( AGNS dABUUERUE di Maa0a %0"$i0a i$u 2aru (aja

m"r"2u$ P"a2uhan Pa(ai'. S"2ai0n&a u#a&a Pajajaran ini $"ah #ua

m"r"(ah0an #iha0 D"ma0.

Pang"ran >a0ra2uana dan Su(uhunan Ja$i %S&ari Hida&a$' $"$a# m"ngh!rma$i

Sri Baduga 0ar"na ma(ing-ma(ing ("2agai a&ah dan 0a0"0. "h 0ar"na i$u

#"rmu(uhan an$ara Pajajaran d"ngan >ir"2!n $ida0 2"r0"m2ang 0" arah

0"$"gangan &ang m"um#uh0an SE7TR-SE7TR PEMERINTAHAN. Sri

Baduga han&a $ida0 ("nang hu2ungan >ir"2!n-D"ma0 &ang $"rau a0ra23 2u0an

$"rhada# 7"rajaan >ir"2!n. T"rhada# I(am3 ia ("ndiri $ida0 m"m2"nin&a

0ar"na (aah ("!rang #"rmai(urin&a %Su2angarang' adaah mu(imah dan

0"$iga ana0n&a %5aang(ung(ang aia( >a0ra2uana3 ara San$ang dan Raja

Sangara' diiin0an ("ja0 0"i m"ngi0u$i agama i2un&a %I(am'.


10/24

7ar"na #"rmu(uhan $ida0 2"ranju$ 0" arah #"r$um#ahan darah3 ma0a ma(ing-

ma(ing #iha0 da#a$ m"ng"m2ang0an 0"adaan daam n"g"rin&a. D"mi0ianah

#"m"rin$ahan Sri Baduga diu0i(0an ("2agai jaman 0"("jah$"raan %>ari$a

Parahi&angan'. T!m" Pir"( i0u$ m"na$a$ 0"majuan jaman Sri Baduga d"ngan

0!m"n$ar 8Th" 7ingd!m ! Sunda i( ju($& g!="rn"dK $h"& ar" $ru" m"n9

%7"rajaan Sunda di#"rin$ah d"ngan adiK m"r"0a adaah !rang-!rang jujur'. Juga

di2"ri$a0an 0"gia$an #"rdagangan Sunda d"ngan Maa0a (am#ai 0" 0"#uauan

Maad"wa %Maadi="n'. Jumah m"ria 2i(a m"na#ai 1A7A7I MASAAH

7ARUHUN 7ABEH dari >iami( &ang di$ui( daam a2ad 0"-1, daam 2aha(a

Jawa dan huru Ara2-#"g!n ma(ih m"n&"2u$ ma(a #"m"rin$ahan Sri Baduga ini

d"ngan ma(a 4EMUH PA7UAN %0"ma0muran Pa0uan' ("hingga $a0

m"ngh"ran0an 2ia han&a Sri Baduga &ang 0"mudian dia2adi0an 0"2"(arann&a

!"h raja #"nggan$in&a daam jaman Pajajaran.

Sri Baduga Maharaja aia( Pra2u Siiwangi &ang daam Pra(a($i T"m2aga

7"2an$"nan di("2u$ SUSUHUNAN di PA7UAN PAJAJARAN3 m"m"rin$ah

("ama )* $ahun %1+, 1/1'. Ia di("2u$ SE>ARA ANUMERTA SAN4UMAHIN4 %SAN4 M7TEN4' RAN>AMA6A 0ar"na ia di#u(ara0an di

Ranama&a %di (iniah niai 0hu(u( Ranama&a'. Ranama&a $"r"$a0 0ira-0ira

7m di ("2"ah $"nggara 7!$a B!g!r. Ranama&a m"mii0i ma$a air &ang (anga$

j"rnih. Tahun 1*;iranama&a ini ada ("2uah (i$u( ma0am 0un!

d"ngan #"a$aran 2"rjari-jari ./ m $"r$u$u# ham#aran rum#u$ hau( dan

di0"iingi rum#un 2am2u ("$"ngah ing0aran. D"0a$ ma0am i$u $"rda#a$ P!h!n

Ham#"a( Bada0 ("$inggi 0ira-0ira / m dan ("2uah #!h!n 2"ringin.

D"wa(a ini ("uruh (i$u( (udah 8dihanur0an9 !rang. P"a$arann&a di$anami u2i

0a&u3 #!h!n-#!h!nann&a di$"2ang dan ma0am 0un! i$u di2"ri (aung. Di

daamn&a (udah 2"r$am2ah ("2uah 0u2uran 2aru3 au ma0am 0un!n&a digan$i

d"ngan 2a$a #""($"ran3 di$am2ah 2a0 0"i un$u0 #"iarah d"ngan dinding &ang

dihia(i huru Ara2. Ma0am &ang di0"na ("2agai ma0am Em2ah Punjung ini


11/24

mung0in (udah di#!#u"r0an !rang ("2agai MA7AM 5AI. 7"jadian ini (ama

("#"r$i 0u2uran Em2ah J"#ra #"ndiri 7am#ung Pa"dang &ang $"rda#a$ di

7"2un Ra&a &ang 8dijua9 !rang ("2agai 8ma0am Raja 4auh9.

T"aga &ang ada di Ranama&a3 m"nuru$ Pan$un B!g!r3 a(an&a 2"rnama R"na

5ija&a dan 0"mudian 2"ru2ah m"njadi Ranama&a. A0an $"$a#i3 m"nuru$

na(0ah 0un!3 #"namaann&a maah di2ai03 ("$"ah m"njadi $"aga 0"mudian

dinamai R"na Maha 5ija&a %$"rung0a# #ada #ra(a($i'. 8Taaga9 %Sang(a0"r$a

8$adaga9' m"ngandung ar$i 0!am. rang Sunda 2ia(an&a m"n&"2u$ $"aga un$u0

0!am 2"ning di #"gunungan a$au $"m#a$ &ang (un&i. 7a$a ain &ang ("#adan

adaah (i$u %Sang(a0"r$a3 ("$u' &ang 2"rar$i 2"ndungan.

Bia di$"i$i 0"adaan (awah di Ranama&a3 da#a$ di#"r0ira0an 2ahwa duu $"aga

i$u m"m2"n$ang dari huu >iranama&a (am#ai 0" 0a0i 2u0i$ Badigu di ("2"ah

u$ara jaan ama &ang m"ngi$arin&a dan 2"r("2"rangan d"ngan 7am#ung

B!j!ng. Pada (i(i u$ara a#ang 2!a Ranama&a &ang ("0arang3 $"#i $"aga i$u

2"r(am2ung d"ngan 0a0i 2u0i$.

Bu0i$ Badigu m"m#"r!"h naman&a dari #"ndudu0 0ar"na #"nam#a0ann&a

&ang uni0. Bu0i$ i$u ham#ir 8g"r(ang9 d"ngan 2"n$u0 #ara2!a ("m#urna dan

$am#a0 ("#"r$i 80a$"9 %wajan' $"r2ai0. Bu0i$-2u0i$ di("0i$arn&a $am#a0 (u2ur.

Badigu han&a di$um2uhi j"ni( rum#u$ $"r$"n$u. Mudah diduga 2u0i$ ini duu8di0"r!09 (am#ai m"na#ai 2"n$u0 #ara2!a. A0i2a$ #"ng"r!0an i$u $anah

(u2urn&a ha2i(.

Bagidu 0"mung0inan wa0$u i$u dijadi0an 82u0i$ #und"n9 %2u0i$ #"mujaan' &ai$u

2u0i$ $"m#a$ 2"riarah %2aha(a Sunda3 n&"0ar a$au ng"m2angF$a2ur 2unga'.

7"mung0inan &ang dima0(ud daam 8rajah 5aruga Pa0uan9 d"ngan Sanghi&ang

Padung0uan i$u adaah Bu0i$ Badigu ini.

7"d"0a$an $"aga d"ngan 2u0i$ #und"n 2u0anah $radi(i 2aru. Pada ma(a

Purnawarman3 raja 2"("r$a #ara #"m2"(ar Tarumanagara ("au m"a0u0an

u#aara mandi (ui di 4angganadi %S"$u 4angga' &ang $"r"$a0 daam i($ana

7"rajaan Indra#raha($a %di >ir"2!n 4irang'. S"$"ah 2"rmandi- mandi (ui3 raja

m"a0u0an iarah 0" #und"n-#und"n &ang $"r"$a0 d"0a$ (ungai.


12/24

S#"0ua(i ain m"ng"nai #"ng"r$ian adan&a 0!m2ina(i Badigu-Ranama&a

adaah #"r#aduan gunung-air &ang 2"rar$i #ua SUNDA-4AUH.

. Surawi("(a %1/1 1/)/'

P"nggan$i Sri Baduga Maharaja adaah Surawi("(a %#u$"ran&a dari Ma&ang

Sunda dan juga uu Pra2u Su(u0$ungga'. Ia di#uji !"h >ari$a Parahi&angan

d"ngan ("2u$an 80a(uran9 %#"rwira'3 80adiran9 %#"r0a(a' dan 80uwan"n9

%#"m2"rani'. S"ama 1+ $ahun m"m"rin$ah ia m"a0u0an 1/ 0ai #"r$"m#uran.

Pujian #"nui( >ari$a Parahi&angan m"mang 2"r0ai$an d"ngan

ha ini.

Nagara 7r"$a2humi I@ dan (um2"r P!r$ugi( m"ngi(ah0an 2ahwa Surawi("(a

#"rnah diu$u( a&ahn&a m"nghu2ungi A!n(! dA2uLu"rLu" %a0(amana

Bung0"r' di Maa0a. Ia #"rgi 0" Maa0a dua 0ai %1/1 dan 1/1'. Ha(i

0unjungan #"r$ama adaah 0unjungan #"njaja0an #iha0 P!r$ugi( #ada $ahun

1/1) &ang dii0u$i !"h T!m" Pir"(3 ("dang0an ha(i 0unjungan &ang 0"dua

adaah 0"da$angan u$u(an P!r$ugi( &ang di#im#in !"h H"ndri0 d" "m" %i#ar

A!n(!' 0" I2u0!$a Pa0uan. Daam 0unjungan i$u di("#a0a$i #"r("$ujuan an$araPajajaran dan P!r$ugi( m"ng"nai #"rdagangan dan 0"amanan. T"n Dam

m"ngangga# 2ahwa #"rjanjian i$u han&a i(an3 a0an $"$a#i (um2"r #!r$ugi( &ang

0"mudian di0u$i# Hag"man m"n&"2u$0an 8Van d"" !="r""n0!m($ w"rd ""n

g"(hri$ !#g"maa0$ in du22"3 waar=an "0" #ar$ij ""n 2"hi"d9 %Dari #"rjanjian

ini di2ua$ $ui(an rang0a# dua3 au ma(ing-ma(ing #iha0 m"m"gang (a$u'

M"nuru$ S!"0an$! %1*/;' #"rjanjian i$u di$anda$angai 1 Agu($u( 1/.

Daam #"rjanjian i$u di("#a0a$i 2ahwa P!r$ugi( a0an m"ndiri0an 2"n$"ng di

Ban$"n dan 7aa#a. Un$u0 i$u $ia# 0a#a P!r$ugi( &ang da$ang a0an di2"ri

mua$an ada &ang haru( di$u0ar d"ngan 2arang-2arang 0"#"ruan &ang dimin$a

!"h #iha0 Sunda. 7"mudian #ada (aa$ 2"n$"ng muai di2angun3 #iha0 Sunda

a0an m"n&"rah0an 1


13/24

P"rjanjian Pajajaran P!r$ugi( (anga$ m"n"ma(0an TREN44ANA %Su$an

D"ma0 III'. S"a$ Maa0a3 #in$u ma(u0 #"rairan Nu(an$ara ("2"ah u$ara (udah

di0ua(ai P!r$ugi( &ang 2"r0"dudu0an di Maa0a dan Pa(ai. Bia S"a$ Sunda

&ang m"njadi #in$u ma(u0 #"rairan Nu(an$ara di ("a$an juga di0ua(ai P!r$ugi(3

ma0a jaur #"rdagangan au$ &ang m"njadi ura$ nadi 0"hidu#an "0!n!mi D"ma0

$"ranam #u$u(. Tr"nggana ("g"ra m"ngirim armadan&a di 2awah #im#inan

GADIAH 7HAN &ang m"njadi S"na#a$i D"ma0. Gadiah 7han m"m#"ri($ri

Ra$u P"m2a&un3 janda Pang"ran Ja&a0"ana. 7"mudian ia #un m"ni0ah d"ngan

Ra$u A&u3 janda Sa2rang !r %Su$an D"ma0 II'. D"ngan d"mi0ian3 Gadiah

m"njadi m"nan$u Rad"n Pa$ah ("0aigu( m"nan$u Su(uhunan Ja$i >ir"2!n. Dari

("gi 0"0"ra2a$an3 Gadiah ma(ih $"rhi$ung 0"#!na0an Su(uhunan Ja$i 0ar"na

2u&u$n&a BAR7AT AINA ABIDIN adaah adi0 NURU AMIN %0a0"0 Su(uhunan

Ja$i dari #iha0 a&ah'. S"ain i$u Gadiah ma(ih $"rhi$ung uu SUNAN AMPE

%AI RA7HMATUAH' ("2a2 2u&u$n&a adaah 0a0a0 IBRAHIN AINA A7BAR

a&ah Sunan Am#". Sunan Am#" ("ndiri adaah m"r$ua Rad"n Pa$ah %Su$an

D"ma0 I'.

Barr!( m"n&"2u$ Gadiah d"ngan GAETEHAN. Ini 2arang0ai aa !rang

P!r$ugi( un$u0 Gadiah 7han. T!m" Pin$! m"n&"2u$n&a TA4ARI un$u0 7I

GADI %juu0an Gadiah 7han ("hari-hari'.7r"$a2humi I@ m"n&"2u$0an3 2ahwa ma0am Gadiah 7han %di("2u$ juga 5N4

A4UN4 PASE' $"r"$a0 di #una0 4unung S"m2ung 2"rdam#ingan %di ("2"ah

$imurn&a' d"ngan ma0am Su(u(hunan Ja$i. H!"("in Djajaningra$ %1*1)'

m"ngangga# Gadiah id"n$i0 d"ngan Su(uhunan Ja$i. Nama Gadiah ("ndiri

2aru munu daam 2u0u S"jarah Ind!n"(ia (u(unan Sanu(i Pan" %1*/


14/24

Ha(anudin 0"mudian diang0a$ !"h a&ahn&a %Su(uhunan Ja$i'3 m"njadi Bu#a$i

Ban$"n %1/;'. S"$ahun 0"mudian3 Gadiah 2"r(ama 1+/ !rang #a(u0ann&a

m"n&"rang dan m"r"2u$ #"a2uhan 7aa#a. Bu#a$i 7aa#a 2"r(ama 0"uarga

dan #ara m"n$"ri 0"rajaan &ang 2"r$uga( di #"a2uhan gugur. Pa(u0an 2an$uan

dari Pa0uan #un da#a$ di#u0u mundur. 7"ungguan #a(u0an Gadiah $"r"$a0

#ada #"nggunaan MERIAM &ang ju($ru $ida0 dimii0i !"h a(0ar Pajajaran.

Ban$uan P!r$ugi( da$ang $"ram2a$ 0ar"na Grani(! d" Sa &ang di$uga(i

m"m2angun 2"n$"ng diang0a$ m"njadi 4u2"rnur 4!a di India. 7"2"rang0a$an

0" Sunda di#"r(i#a0an dari 4!a d"ngan ; 2uah 0a#a. 4aiun &ang dinai0i D" Sa

dan 2"ri(i #"raa$an un$u0 m"m2angun 2"n$"ng $"r#a0(a di$ingga0an 0ar"na

armada ini di$"r#a 2adai di T"u0 B"nggaa. D" Sa $i2a di Maa0a $ahun 1/.

E0(#"d(i 0" Sunda 2"r$!a0 dari Maa0a. Mua-mua m"nuju Ban$"n3 a0an $"$a#i

0ar"na Ban$"n (udah di0ua(ai Ha(anudin3 #"rjaanan dianju$0an 0" P"a2uhan

7aa#a. Di Muara >i(adan"3 D" Sa m"manang0an #adra! #ada $angga )< Juni

1/ dan m"m2"ri0an nama 0"#ada >i(adan" 8Ri! d" Sa J!rg"9. 7"mudian

gaiun D" (a m"mi(ah0an diri. Han&a 0a#a 2rigan$in %di#im#in Duar$" >!"h!'

&ang ang(ung 0" P"a2uhan 7aa#a. >!"h! $"ram2a$ m"ng"$ahui #"ru2ahan

(i$ua(i3 0a#an&a m"n"#i $"rau d"0a$ 0" #an$ai dan m"njadi mang(a ("rga#an

#a(u0an Gadiah. D"ngan 0"ru(a0an &ang 2"ra$ dan 0!r2an &ang 2an&a03 0a#aP!r$ugi( ini 2"rha(i m"!!(0an diri 0" Pa(ai. Tahun 1/* P!r$ugi( m"n&ia#0an

, 2uah 0a#a un$u0 m"a0u0an ("rangan 2aa(an3 a0an $"$a#i 0ar"na #"ri($iwa

1/ &ang m"nim#a #a(u0an >!"h! d"mi0ian m"na0u$0an3 ma0a $ujuan

armada au di u2ah m"nuju P"du.

S"$"ah Sri Baduga waa$3 Pajajaran d"ngan >ir"2!n 2"rada #ada g"n"ra(i &ang

("jajar. M"(0i#un &ang 2"r0ua(a di >ir"2!n S&ari Hida&a$3 $"$a#i di2"a0angn&a

2"rdiri Pang"ran >a0ra2uana %5aa(ung(ang a$au 2"rnama #ua HAJI

ABDUAH IMAN'. >a0ra2uana adaah 0a0a0 ("a&ah Pra2u Surawi("(a.

D"ngan d"mi0ian3 0""ngganan >ir"2!n m"njamah #"a2uhan a$au wia&ah ain

di Pajajaran m"njadi hiang.

>ir"2!n ("2"narn&a r"a$i "mah. A0an $"$a#i 2"r0a$ du0ungan D"ma03

0"dudu0ann&a m"njadi man$a#. S"$"ah 0"dudu0an D"ma0 g!&ah a0i2a$


15/24

0"gagaan ("r2uann&a 0" Pa(uruan dan Panaru0an %2ah0an Su$an Tr"nggana

$"2unuh'3 0"mudian di(u(u d"ngan #"rang #"r"2u$an $ah$a3 ma0a >ir"2!n #un

$uru$ m"njadi g!&ah #ua. Ha iniah &ang m"n&"2a20an 0"dudu0an >ir"2!n

$"rd"(a0 dan 2ah0an $"ram#aui !"h Ban$"n di 0"mudian hari.

P"rang >ir"2!n Pajajaran 2"rang(ung / $ahun aman&a. 6ang (a$u $ida0

2"rani nai0 0" dara$3 &ang (a$un&a agi $a0 2"rani $urun 0" au$. >ir"2!n dan

D"ma0 han&a 2"rha(i m"ngua(ai 0!$a-0!$a #"a2uhan. Han&a di 2agian $imur

#a(u0an >ir"2!n 2"rg"ra0 "2ih jauh 0" ("a$an. P"r$"m#uran d"ngan 4auh

$"rjadi $ahun 1/,. Di (ini #un $"riha$ #"ran D"ma0 0ar"na 0"m"nangan >ir"2!n

$"rjadi 2"r0a$ 2an$uan PASU7AN MERIAM D"ma0 $"#a$ #ada (aa$ #a(u0an

>ir"2!n $"rd"(a0 mundur. a(0ar 4auh $ida0 2"rda&a m"nghada#i 8#anah 2"(i

&ang 2"(ar &ang m"n&"m2ur0an 0u0u( ir"ng dan 2"r(uara ("#"r$i gun$ur ("r$a

m"mun$ah0an !gam #ana(9. T!m2a0 dan ana0 #anah m"r"0a um#uh 0ar"na

m"riam. Ma0a ja$uhah 4auh. Dua $ahun 0"mudian ja$uh #ua 7"rajaan Taaga3

2"n$"ng $"ra0hir 7"rajaan 4auh.

SUMEDAN4 ma(u0 0" daam ing0aran #"ngaruh >ir"2!n d"ngan

din!2a$0ann&a PAN4ERAN SANTRI m"njadi Bu#a$i Sum"dang #ada $angga 1

0$!2"r 1/)ir"2!n. Ia m"njadi 2u#a$i 0ar"na #"rni0ahann&a d"ngan

SAT6ASIH3 Puu0 Umum Sum"dang. S"ara $ida0 r"(mi Sum"dang m"njadi

da"rah >ir"2!n.

D"ngan 0"dudu0an &ang man$a# di $imur >i$arum3 >ir"2!n m"ra(a

0"dudu0ann&a ma#an. S"ain i$u3 0ar"na g"ra0an 0" Pa0uan ("au da#a$

di2"ndung !"h #a(u0an Surawi("(a3 ma0a 0"dua #iha0 m"ngam2i jaan $"r2ai0

d"ngan 2"rdamai dan m"nga0ui 0"dudu0an ma(ing-ma(ing. Tahun 1/)1

$"ra#ai #"rdamaian an$ara Surawi("(a dan S&ari Hida&a$. Ma(ing-ma(ing

#iha0 2"rdiri ("2agai n"gara m"rd"0a. Di #iha0 >ir"2!n3 i0u$ m"nanda$angani

na(0ah #"rjanjian3 Pang"ran PASAREAN %Pu$"ra Mah0!$a >ir"2!n'3 Gadiah

7han dan Ha(anudin %Bu#a$i 2an$"n'.


16/24

P"rjanjian damai d"ngan >ir"2!n m"m2"ri0an #"uang 0"#ada Surawi("(a

un$u0 m"nguru( daam n"g"rin&a. S"$"ah 2"rha(i m"madam0an 2"2"ra#a

#"m2"r!n$a00an3 ia 2"r0"("m#a$an m"n"rawang (i$ua(i dirin&a dan

0"rajaann&a. 5ari(an dari a&ahn&a han&a $ingga ("$"ngahn&a3 i$u#un $an#a

#"a2uhan #an$ai u$ara &ang #"rnah m"m#"r0a&a Pajajaran d"ngan au$n&a.

D"ngan du0ungan 1


17/24

("0arang. 7inawa$i adaah #u$"ri MENTA BUANA3 ii$ MUNDIN4 7A5ATI

&ang 0"("muan&a #"ngua(a di Tanjung Bara$.

Bai0 Pa0uan mau#un Tanjung Bara$ $"r"$a0 di $"#i >iiwung. Dian$ara dua

0"rajaan ini $"r"$a0 0"rajaan 0"i Muara B"r"( di D"(a 7arad"nan %dahuu

7AUN4 PANDA7'. Di Muara B"r"( in 2"r$"mu (iang jaan dari Pa0uan 0"

Tanjung Bara$ $"ru( 0" P"a2uhan 7aa#a d"ngan jaan dari Ban$"n 0" da"rah

7arawang dan >ianjur. 7!$a #"a2uhan (ungai ini jaman dahuu m"ru#a0an $i$i0

(iang. M"nuru$ >a$a$an V> $"m#a$ ini $"r"$a0 11@ #"rjaanan dari Muara

>iiwung dan di("2u$ JAAN BANTEN AMA %8!ud" Ban$am(h" w"g9'.

Surawi("(a m"m"rin$ah ("ama 1+ $ahun aman&a. Dua $ahun ("$"ah ia

m"m2ua$ #ra(a($i ("2agai SA7A7AA un$u0 a&ahn&a3 ia waa$ dan di#u(ara0an

di PADAREN. Dian$ara raja-raja jaman Pajajaran3 han&a dia dan a&ahn&a &ang

m"njadi 2ahan 0i(ah $radi(i!na3 2ai0 2a2add mau#un #an$un. Ba2ad Pajajaran

a$au Ba2ad Pa0uan ("2"narn&a m"ngi(ah0an 8#"$uaangan9 Surawi("(a %4uru

4an$angan' d"ngan ga&a "ri$a Panji.

). Ra$u D"wa$a %1/)/ 1/+)'

Surawi("(a digan$i0an !"h #u$"ran&a %RATU DE5ATA'. B"r2"da d"ngan

Surawi("(a &ang di0"na ("2agai #angima #"rang &ang #"rwira3 #"r0a(a dan#"m2"rani3 Ra$u D"wa$a (anga$ aim dan $aa$ 0"#ada agama. Ia m"a0u0an

u#aara SUNATAN %ada$ 0hi$an #ra-I(am' dan m"a0u0an $a#a P5AH-SUSU

%han&a ma0an 2uah-2uahan dan minum (u(u'. M"nuru$ i($iah 0iwari

VE4ETARIAN.

R"(min&a #"rjanjian #"rdamaian PAJAJARAN >IREBN ma(ih 2"ra0u. T"$a#i

Ra$u D"wa$a u#a 2ahwa ("2agai TUN44U NE4ARA ia haru( $"$a# 2"r(iaga.

Ia 0urang m"ng"na ("u0-2"u0 PITI7.

Ha(anudin dari Ban$"n ("2"narn&a i0u$ m"nanda$angani #"rjanjian #"rdamaian

Pajajaran >ir"2!n3 a0an $"$a#i i$u dia a0u0an han&a 0ar"na 0"#a$uhann&a

0"#ada (ia(a$ a&ahn&a %Su(uhunan ja$i' &ang m"iha$ 0"#"n$ingan 5ia&ah

>ir"2!n di ("2"ah $imur >i$arum. S"ara #ri2adi Ha(anudin 0urang ("$uju

d"ngan #"rjanjian i$u 0ar"na wia&ah 0"0ua(aann&a 2"r2a$a(an ang(ung


18/24

d"ngan Pajajaran. Ma0a ("ara diam-diam ia m"m2"n$u0 #a(u0an 0hu(u( $an#a

id"n$i$a( r"(mi &ang mam#u 2"rg"ra0 "#a$. 7"mam#uan #a(u0an Ban$"n

daam ha 2"rg"ra0 "#a$ ini $"ah di2u0$i0ann&a ("#anjang a2ad 0"-1, dan

m"ru#a0an a$a$an 0hu(u( B"anda3 $"ru$ama g"ra0an #a(u0an S6E7H 6USUG.

M"nuru$ >ari$a Parahi&angan3 #ada ma(a #"m"rin$ahan Ra$u D"wa$a ini $"rjadi

("rangan m"ndada0 0" I2u0!$a Pa0uan dan mu(uh 8$am2uh (ang0an"9 %$ida0

di0"na a(a-u(un&a'.

Ra$u D"wa$a ma(ih 2"run$ung 0ar"na m"mii0i #ara #"rwira &ang #"rnah

m"ndam#ingi a&ahn&a daam 1/ 0ai #"r$"m#uran. S"2agai ="$"ran #"rang3 #ara

#"rwira ini ma(ih mam#u m"nghada#i ("rga#an mu(uh. Di(am#ing i$u3

0"$angguhan 2"n$"ng Pa0uan #"ninggaan Sri Baduga m"n&"2a20an ("rangan

0ia$ Ban$"n %dan mung0in d"ngan 7aa#a' ini $ida0 mam#u m"n"m2u( g"r2ang

Pa0uan. Aun-aun Em#ang ("0arang #"rnah m"njadi RANAMANDAA %m"dan

#"r$"m#uran' m"m#"r$aruh0an (i(a-(i(a 0"2"(aran Siiwangi &ang diwari(0an

0"#ada uun&a. P"n&"rang $ida0 2"rha(i m"n"m2u( #"r$ahanan 0!$a3 $"$a#i

dua !rang ("na#a$i Pajajaran gugur3 &ai$u THAAN RATU SAN4IAN4 dan

THAAN SARENDET.

7!0!hn&a 2"n$"ng Pa0uan adaah #"r$ama m"ru#a0an ja(a Banga &ang #ada

$ahun )* m"njadi raja di Pa0uan &ang m"ru#a0an 2awahan Raja 4auh. Ia0"$i0a i$u 2"ru(aha m"m2"2a(0an diri dari 0"0ua(aaan Manarah di 4auh. Ia

2"rha(i ("$"ah 2"rjuang ("ama < $ahun dan 0"2"rha(iann&a i$u di awai

d"ngan #"m2ua$an #ari$ #"r$ahanan 0!$a. 7"mudian 0"adaan Pa0uan ini

di#"rua( #ada jaman Sri Baduga ("#"r$i &ang 2i(a di$"mu0an #ada Pu($a0a

Nagara 7r"$a2huni I@ &ang i(in&a an$ara ain %ar$in&a (aja' 8Sang Maharaja

m"m2ua$ 0ar&a 2"(ar3 &ai$u m"m2angun $"aga 2"(ar &ang 2"rnama Mahar"na

5ija&a3 m"m2ua$ jaan &ang m"nuju 0" i2u0!$a Pa0uan dan jaan 0" 5anagiri3

m"m#"r$"guh 0"da$uan3 m"m2"ri0an d"(a %#"rdi0an' 0"#ada ("mua #"nd"$a

dan #"ngiringn&a un$u0 m"nggairah0an 0"gia$an agama &ang m"njadi #"nun$un

0"hidu#an ra0&a$. 7"mudian m"m2ua$ 7APUTREN %$"m#a$ i($"ri-i($"ri-n&a'3

7ESATRIAN %a(rama #rajuri$'3 (a$uan-(a$uan $"m#a$ %#ag"raaran'3 $"m#a$-

$"m#a$ hi2uran m"m#"r0ua$ ang0a$an #"rang3 m"mungu$ u#"$i dari raja-raja


19/24

2awahan dan 0"#aa-0"#aa d"(a dan m"n&u(un Undang-undang 7"rajaan

Pajajaran9

AMATE4UH 7EDAT5AN %m"m#"r$"guh 0"da$uan' ("jaan d"ngan ma0(ud

8m"m2ua$ #ari$9 %m"m#"r$"guh #"r$ahanan' Pa0uan3 2u0an (aja 0ar"na 0a$a

Pa0uan m"m#un&ai ar$i #!0!0 0"ra$!n a$ai 0"da$uan3 m"ain0an 0a$a ama$"guh

m"nunju00an 2ahwa 0a$a 0"da$uan daam ha ini 7TA RAJA. Jadi (ama

d"ngan Pa0uan daam ar$i i2u0!$a.

S"ain ha di a$a(3 juga !0a(i Pa0uan &ang 2"rada #ada #!(i(i &ang di("2u$

EMAH DU5UR a$au EMAH UHUR %da$aran $inggi3 !"h Van Ri"2""0

di("2u$ 82!="n=a0$"9'. Pada #!(i(i ini3 m"r"0a $ida0 2"rindung di 2ai0 2u0i$3

m"ain0an 2"rada di a$a( 2u0i$. ?Pa(ir Muara di >i2ung2uang m"ru#a0an !n$!h

2agaimana 2u0i$ r"ndah &ang di0"iingi ) 2a$ang (ungai #"rnah dijadi0an

#"mu0iman 8"mah duwur9 ("ja0 2"2"ra#a ra$u( $ahun ("2"um ma("hi !0a(i

Pa0uan m"ru#a0an ahan "mah Duwur &ang (a$u (i(in&a $"r2u0a m"nghada#

0" arah 4unung Pangrang!. T"2ing >iiwung3 >i(adan" dan >i#a0u m"ru#a0an

#"indung aamiah. ?Ti#" "mah Duwur 2ia(an&a di#iih (ama ma(&ara0a$

d"ngan a$ar 2"a0ang 0"2uda&aan ADAN4. 7!$a-0!$a &ang ("#"r$i ini adaah

B!g!r3 Su0a2umi dan >ianjur. 7!$a ("#"r$i ini 2ia(an&a di2angun d"ngan 0!n("#

2"rda(ar0an #"ng"m2angan PER7EBUNAN. Ti#" ain adaah a#a &ang di("2u$4ARUDA N4UPU7. Ti#" ("#"r$i ini 2ia(an&a di#iih !"h ma(&ara0a$ d"ngan

a$ar 2"a0ang 7EBUDA6AAN SA5AH. M"r"0a m"ngangga# 2ahwa ahan&ang

id"a un$u0 #u(a$ #"m"rin$ahan adaah ahan &ang da$ar3 ua(3 diairi (ungai dan

2"rindung di 2ai0 #"gunungan. 7!$a-0!$a &ang di0"m2ang0an d"ngan !ra0 ini

mi(an&a 4aru$3 Bandung dan Ta(i0maa&a. Sum"dang m"mii0i dua #"r(&ara$an

$i#" ini. 7u$ama&a di#iih !"h Pang"ran San$ri m"nuru$ id"ai(m" PESISIR

>IREBN 0ar"na ia !rang SINDAN47ASIH %MAJAEN47A' &ang ("au hiir

mudi0 0" >ir"2!n. Baru #ada wa0$u 0"mudian Sum"dang di0u0uh0an d"ngan

#!a 4aruda Ngu#u0 #ada !0a(i Pu(a$ 7!$a Sum"dang &ang ("0arang.

4aga m"r"2u$ 2"n$"ng 0!$a3 #a(u0an #"n&"r2u ini d"ngan "#a$ 2"rg"ra0 0"

u$ara dan m"nghanur0an #u(a$-#u(a$ 0"agamaan di Sum"d"ng3 >iranjang dan


20/24

Ja&agiri &ang daam jaman Sri Baduga m"ru#a0an d"(a 7awi0uan &ang

diindungi !"h n"gara.

Si0a# Ra$u D"wa$a &ang aim dan rajin 2"r$a#a3 m"nuru$ n!rma 0"hidu#an

jaman i$u $ida0 $"#a$ 0ar"na raja haru( 8m"m"rin$ah d"ngan 2ai09. Ta#a-2ra$a

("#"r$i &ang dia0u0ann&a i$u han&a 2!"h dia0u0an ("$"ah $urun $ah$a dan

m"n"m#uh 0"hidu#an MANURAJASUNI6A ("#"r$i &ang $"ah dia0u0an !"h

5a($u 7anana. 7ar"na i$uah Ra$u D"wa$a di"a !"h #"nui( >ari$a

Parahi&angan d"ngan (indiran %0"#ada #ara #"m2aa' 8N&a i&a$na-&a$na (ang

0awuri3 ha&wa $a (ira 0a2ai0 #u#ua(aan9 %Ma0a 2"rha$i-ha$ian &ang 0"mudian3

janganah "ng0au 2"r#ura-#ura rajin #ua(a'

Ru#a-ru#an&a #"nui( 0i(ah 0un! i$u m"iha$ 2ahwa 0"aiman Ra$u D"wa$a i$u

di("2a20an 0ar"na ia $ida0 2"rani m"nghada#i 0"n&a$aan. P"nui( 0"mudian

2"r0!m"n$ar #"nd"0 8Samang0ana $a #r"in$a9 %2"gi$uah jaman (u(ah'.

+. Ra$u Sa0$i %1/+) 1//1'

Raja Pajajaran 0""m#a$ adaah Ra$u Sa0$i. Un$u0 m"nga$a(i 0"adaan &ang

di$ingga0an Ra$u D"wa$a &ang 2"r$inda0 ("r2a aim3 ia 2"r(i0a# 0"ra( 2ah0an

a0hirn&a 0"jam dan aim. D"ngan #"nd"0 >ari$a Parahi&angan m"u0i(0an raja

ini. Ban&a0 ra0&a$ dihu0um ma$i $an#a di$"i$i "2ih dahuu (aah $ida0n&a. Har$a2"nda ra0&a$ diram#a( un$u0 0"#"n$ingan 0"ra$!n $an#a ra(a mau (ama ("0ai.

7"mudian raja ini m"a0u0an #"anggaran &ang (ama d"ngan D"wa Ni(0aa

&ai$u m"ngawini 8"($ri arangan $i 0auaran9 %wani$a #"ngung(i &ang (udah

2"r$unangan'. Ma(ih di$am2ah agi d"ngan 2"r2ua$ (0anda $"rhada# i2u $irin&a

&ai$u 2"0a( #ara ("ir a&ahn&a. 7ar"na i$u ia di$urun0an dari $ah$a 0"rajaan. Ia

han&a 2"run$ung 0ar"na wa0$u i$u ("2agian 2"(ar #a(u0an Ha(anuddin dan

Gadiah ("dang m"m2an$u Su$an Tr"nggana m"n&"r2u Pa(urua dan

Panaru0an. S"$"ah m"ningga3 Ra$u Sa0$i di#u(ara0an di P"ng#""ngan.

/. Ra$u Nia0"ndra %1//1 1/;'


21/24

Nia0"ndra a$au T!haan di Maja&a nai0 $ah$a ("2agai #"ngua(a Pajajaran &ang

0"ima. Pada (aa$ i$u (i$ua(i 0"n"garaan $"ah $ida0 m"n"n$u dan ru($a(i $"ah

m"anda ("gaa a#i(an ma(&ara0a$. >ari$a Parahi&angan m"m2"ri$a0an (i0a#

#"$ani 85!ng huma dar#a mamangan3 $an igar &an $an #"#"a0an9 %P"$ani

m"njadi ("ra0ah a0an ma0anan3 $ida0 m"ra(a ("nang 2ia $ida0 2"r$anam

("(ua$u' Ini m"ru#a0an 2"ri$a $ida0 ang(ung3 2ahwa 0"a#aran $"ah 2"rjang0i$.

Gru($a(i di ing0ungan 0"rajaan "2ih #arah agi. 7"$"gangan &ang m"n"0am

m"nghada#i 0"mung0inan ("rangan mu(uh &ang da$ang ("$ia# (aa$ $"ah

m"nd!r!ng raja 2"("r$a #ara #"m2"(arn&a m"m#"rdaam airan 0"agamaan

TANTRA. Airan ini m"ngu$ama0an man$"ra-man$"ra &ang $"ru( m"n"ru(

diua#0an (am#ai 0adang-0adang !rang &ang 2"r(ang0u$an m"ra(a 2"2a( dari

0"adaan di ("0i$arn&a. S"ring0ai3 un$u0 m"m#"r"#a$ 0"adaan $ida0 (adar i$u3

diguna0an m"inuman 0"ra( &ang didahuui d"ngan #"($a #!ra ma0anan "na0.

8awa(n&a ra$u 0am#a 0aa&an #angan3 $a$an agama g&an 0"wai&a mamangan

(adra(a nu (uru# 0a (ang0an 2"uanghar9 %7ar"na $"rau ama raja $"rg!da !"h

ma0anan3 $iada imu &ang di("nagin&a 0"uai #"riha ma0anan "a$ &ang a&a0

d"ngan $ing0a$ 0"0a&aan'.

S"ain i$u3 Nia0"ndra maah m"m#"rindah 0"ra$!n3 m"m2angun $aman d"ngan

jaur-jaur 2"r2a$u %8di2aa&9' m"nga#i$ g"r2ang arangan. 7"mudian m"m2angun8rumah 0"rama$9 %2a" 2!2!$' ("2an&a0 1 2ari( &ang di$ui(i 2"rmaam-maam

0i(ah d"ngan "ma(.

M"ng"nai mu(uh &ang haru( dihada#in&a3 ("2agai #"nganu$ ajaran Tan$ra &ang

("$ia3 ia m"m2ua$ ("2uah 82"nd"ra 0"rama$9 %8ngi2uda Sanghi&ang Panji9'.

B"nd"ra iniah &ang dianda0ann&a m"n!a0 mu(uh. M"(0i#un 2"nd"ra ini $a0

ada gunan&a daam m"nghada#i a(0ar Ban$"n 0ar"na m"r"0a $ida0 $a0u$

0ar"nan&a. A0hirn&a na(i2 Nia0"ndra di0i(ah0an

8aah #rangrang3 ma0a $an ni$ih ring 0ada$wan9 %0aah #"rang3 ma0a ia $ida0

$ingga di 0"ra$!n'

Nia0"ndra ("jaman d"ngan Pan"m2ahan Ha(anudin dari Ban$"n dan 2ia di$"i$i

i(i 2u0u S"jarah Ban$"n $"n$ang ("rangan 0" Pa0uan &ang $"rn&a$a m"i2a$0an


22/24

Ha(anudin d"ngan #u$"ran&a 6u(u3 da#a$ah di(im#u0an3 2ahwa &ang $am#i

0" d"#an daam ("rangan i$u adaah Pu$"ra Mah0!$a 6u(u.

P"ri($iwa 0"0aahan Nia0"ndra ini $"rjadi 0"$i0a Su(uhunan Ja$i ma(ih hidu# %ia

2aru waa$ $ahun 1/;, dan Gadiah waa$ $ahun 0"mudian. D"mi0ianah3 ("ja0

(aa$ i$u i2u0!$a Pa0uan $"ah di$ingga0an !"h raja dan di2iar0an na(i2n&a

2"rada #ada #"ndudu0 dan #ara #rajuri$ &ang di$ingga0an. Namun $"rn&a$a

Pa0uan (anggu# 2"r$ahan 1 $ahun agi.

;. Raga Mu&a %1/; 1/*'

Raja Pajajaran &ang $"ra0hir adaah Nu(&a Mu&a %m"nuru$ >ari$a

Parahi&angan'. Daam na(0ah-na(0ah 5ang(a0"r$a ia di("2u$ RA4A MU6A

aia( PRABU SUR6A7AN>ANA. Raja ini $ida0 2"r0"dudu0an di Pa0uan3 $"$a#i di

Pua(ari3 Pand"gang. "h 0ar"na i$u3 ia di("2u$ Puu0 Umun %FPan"m2ahan'

Pua(ari. Mung0in raja ini 2"r0"dudu0an di 7adu-h"j!3 7"ama$an M"n"( #ada

"r"ng 4unung Paa(ari.

M"nuru$ Pu($a0a Nu(an$ara III@1 dan 7r"$a2humi I@3 8Pajajaran (irna ing

"0adaa u0a#a0(a 5"(ha0ama(a ("wu imang a$u( #unju (i0i i0ang

>a0a0aa9 %Pajajaran "n&a# #ada $angga 11 2agian $"rang 2uan 5"(a0a $ahun

1/


23/24

6ang $"r#"n$ing dari na(0ah Ban$"n $"r("2u$ adaah m"m2"ri$a0an3 2ahwa

2"n$"ng 0!$a Pa0uan 2aru da#a$ di2!2! ("$"ah $"rjadi 8#"nghiana$an9.

7!mandan 0awa 2"n$"ng Pa0uan m"ra(a (a0i$ ha$i 0ar"na 8$ida0 m"m#"r!"h

0"nai0an #ang0a$9. Ia adaah (audara 7i J!ngj! %("!rang 0"#"ra&aan

Pan"m2ahan 6u(u'. T"ngah maam3 7i J!ngj! 2"r(ama #a(u0an 0hu(u(

m"n&"ina# 0" daam 0!$a ("$"ah #in$u 2"n$"ng $"r"2ih dahuu di2u0a0an !"h

(audaran&a i$u. 7i(ah i$u mung0in 2"nar mung0in $ida0. 6ang j"a( ju($"ru

m"nggam2ar0an 2"$a#a $angguhn&a 2"n$"ng Pa0uan &ang di2ua$ Siiwangi.

S"$"ah di$ingga0an !"h raja ("ama 1 $ahun3 #a(u0an Ban$"n ma(ih $"r#a0(a

m"ngguna0an ara hau( un$u0 m"n"m2u(n&a.

B"ra0hirah jaman Pajajaran %1+, 1/*'3 di$andai d"ngan di2!&!ngn&a

PAAN47A SRIMAN SRI5A>ANA %T"m#a$ dudu0 $"m#a$ #"n!2a$an $ah$a' dari

Pa0uan 0" Sura(!wan di Ban$"n !"h #a(u0an Mauana 6u(u. Ba$u 2"ru0uran


24/24

7a$a Paang0a ("ara umum 2"rar$i $"m#a$ dudu0 %#angai0an'. Bagi raja

2"rar$i Tah$a. Daam ha ini adaah TAHTA NBAT &ai$u $"m#a$ dudu0 0hu(u(

&ang han&a diguna0an #ada u#aara #"n!2a$an. Di a$a( Paang0a i$uah ia

di2"r0a$i %diwa($u' !"h #"nd"$a $"r$inggi. T"m#a$n&a 2"rada di 7a2u&u$an

7"rajaan3 $ida0 di daam i($ana. S"(uai d"ngan $radi(i3 $ah$a i$u $"r2ua$ dari 2a$u

dan dig!(!0 hau( m"ng0ia#. Ba$u Tah$a ("#"r$i ini !"h #"ndudu0 2ia(an&a

di("2u$ Ba$u Pangai0an a$au Ba$u Ranjang %2ia 0"2"$uan di"ng0a#i d"ngan

0a0i ("#"r$i 2aai-2aai 2ia(a'. Ba$u Pangai0an 2i(a di$"mu0an3 mi(an&a di

ma0am 0un! d"0a$ Si$u Sangiang di D"(a >i2aanari03 7"ama$an Su0araja3

Ta(i0maa&a dan di 7arang 7amu&an 2"0a( #u(a$ 7"rajaan 4auh di >iami(.

S"m"n$ara Ba$u Ranjang d"ngan 0a0i 2"ru0ir da#a$ di$"mu0an di D"(a Ba$u

Ranjang3 7"ama$an >imanu03 Pand"gang %#ada #"$a0an (awah &ang $"rj"#i$

#!h!n'.

Paang0a Sriman Sriwaana ("ndiri (aa$ ini 2i(a di$"mu0an di d"#an 2"0a(

7"ra$!n Sura(!wan di Ban$"n. 7ar"na m"ng0ia#3 !rang Ban$"n m"n&"2u$n&a

5ATU 4I4IAN4. 7a$a 4igiang 2"rar$i m"ng0ia# a$au 2"r("ri3 (ama ar$in&a

d"ngan 0a$a Sriman.

Documents

13 Sejarah Tatar Sunda IV