1394 زییپا ،3 شمارة ،47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش

439-450. ص

دیتجد یزیربرنامه در یافتیره عنوان به یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیفرا کاربرد

شهروندان یرفتار یالگوها یسامانده در یشهر اتیح

(رانیا شدة یطراح ابانیخ نیاول ،نیقزو سپه ابانیخ :یمورد ةمطالع)

نیقزو واحد یاسالم آزاد دانشگاه ،یشهرساز و یمعمار ةدانشکد ،یشهرساز گروه اریاستاد -*یبیخط دمحمدرضایس

12/12/1392: یینها دییأت 04/10/1392: مقاله رشیپذ

دهیچک در کهییجا تا است؛ مهم یاریمع ،افراد یرفتار یالگوها یسامانده یمبنابر یطراح امروزه

که است نیا مسئله .دارد یشهر یفضا تیفیک در هکنند نییتع ینقش ،رفتار و تیفعال یطراح

یها شاخص انیم یوندیپهم و ستین یکاف ابانیخ یکالبد یها شاخص به کجانبهی توجه

یرفتار و یتیفعال یسامانده یبرا مناسب یسازوکار عنوانبه دیبا یرکالبدیغ و یکالبد مختلف

رایاخت یزیربرنامه ندیفرا یریکارگهب هدف با ،نوشتار نیا در. شود اتخاذ یشهر یمحورها

ینظر یمبان و فیراتع به نخست ،(نیقزو سپه ابانی)خ مطالعه مورد ۀنمون در یراهبرد

یها روش کمک به مطالعه مورد ۀنمون از موجود وضع شناخت اساسبر سپس .میپرداز یم

اریاخت ندیفرا ،یدانیم یهاهمشاهد نیهمچن و یاسناد یهاهمطالع و یاکتابخانه یآورجمع

یشهر اتیدحیتجد افتیره یمبان یریگبهره جینتا. شودیم مطالعه یمورد ۀنمون در یراهبرد

،یاستگذاریس یها عرصه نییتع از پس که است آن یایگو یراهبرد اریاخت ندیفرا قالب در

باال محور یرفتار یالگو یسازادهیپ یراستا در دیبا نیزم یکاربر یزیربرنامه نظام ۀیته مراحل

درنظر مقاله نیا ،گرید عبارتبه ؛ردیگ انجام آن ۀگذشت ییفضا ۀیروح و یفرهنگ تیهو حفظ با

ییکارا آن به ،بازگرداند را یخیتار محور کی ،یاجتماع اتیح حاضر کیتکن از استفاده با تا دارد

هدف. سازد برآورده کامل صورتبه را یامروز یازهاین و هاتوقع و بخشدب مجدد ییایپو و

.است محور یشهر اتیدحیتجد به یابیدست ،نیقزو سپه ابانیخ یرو یلیتحل کیتکن آزمون

نقاط و عناصر که است نیقزو شهرستان یجنوب -یشمال یهاابانیخ از یکی سپه ابانیخ

.دارد نیقزو جامع مسجد و بازار قاپو،یعال عمارت مانند (یکیاستراتژ) یایراهبرد

.نیقزو سپه محور ،یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیفرا ،یشهر اتیحدیتجد :ها دواژهیکل

* 09127838527 Email: m_khatibi@qiau.ac.ir

1394 پاییز، 3 شمارة، 47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش 440

مقدمه از استفاده سفرها، نیا مدت شیافزا نیهمچن و یشهر درون یسفرها انجام یبرا تقاضا شیافزا شهرها، روزافزون رشد و توسعه توان یم را معابر یکلطوربه و ها ابانیخ کارکرد .است کرده لیتبد آن ساکنان روزمرة یزندگ از ینفکیال جزء به را یشهر معابر

نقاط به (حرکت) کاال و مسافر ییجاهجاب در معابر نقش نیتر یدیکل شامل که یعملکرد وجه یکی :کرد یبررس جنبه دو از حداقل در یحت و یشهر یفضاها حد تا را یکالبد عناصر از دسته نیا که است یرفتار و یاجتماع وجه یگرید و است (یدسترس) مختلف

.دهد یم ارتقا یادماندنیبه یها مکان موارد یعضب تفکر بر یمبتن و ها فرضشیپ از یآگاه با ،یرفتار -یعملکرد ۀجنب از یشهر -یخیتار محور مجدد یطراح و یزیربرنامه

مانند- محور در هم با ها نیا کردنکپارچهی و یرفتار -ییمعنا و یتیفعال ،یفرم ابعاد تمام از آن یایاح یمعنابه است که یراهبرد ،یاجتماع ،یکالبد یها جنبه همۀ از یا مجموعه ،دادهایرو وقوع بستر عنوانبه یشهر محور هر چراکه ،است -آن درخشان ۀگذشت

.معناست و عملکرد و یفرهنگ

پژوهش ساختار .1 نمودار

نگارنده :منبع

ینظر یمبان

.شود یم یمعرف پژوهش روش سپس و ارائه استفاده مورد میمفاه از فیتعر چند ،بخش نیا در

ریتصو ،مکان و زمان فرد، یازهاین و ها زهیانگ از یندیبرآ ،یانسان رفتار .ندیگو رفتار را تیفعال کی یاجرا ةنحو :رفتار -

(.1987 لنگ،) است ...و اجتماع یها ارزش و فرهنگ خارج، یایدن از فرد یذهن

طیمح یداریپا یارتقا رقابت، گسترش و یاقتصاد ۀتوسع ،یشهر اتیدحیتجد افتیره :1یشهر اتیدحیتجد افتیره -

و نابسامان فرسوده، ینواح در یشهر تیریمد یارتقا و شهروندان یزندگ تیفیک و یفرهنگ تیهو شیافزا شده،ساخته ،یاقتصاد طیشرا در مداوم بهبود به که است کپارچهی و جامع یعمل و نشیب ،یشهر اتیدحیتجد است. یشهر متروک رکن سه برنامه، نیا در (.17: 2000 کز،یس و رابرت) دارد لیتما رییتغ درمعرض یاهیناح یطیمح و یکالبد ،یاجتماع

دکنن یم ارائه یلیتفص و جامع اقدام یبرا را یا هیپا رکن، سه نیا .روند یم شماربه یاساس ارکان ،یداریپا و راهبرد مشارکت، (.UNEP، 2004) کنند یم فایا یشهر اتیدحیتجد افتیره در را یا ژهیو نقش کیهر و

1. Urban regeneration

یرفتار -یتیفعال یدر سامانده یراهبرد اریاخت یزیربرنامه ندیفرا کاربرد

یمحور شهر یشهر اتیدحیتجد کردیبا رو محور یسازباززنده

نیزم یکاربر یزیربرنامه نظام

و یریگمیتصم یهاعرصه دیتول یزیراهداف برنامه ۀیانیب دیتول ارهایاخت

یاستگذاریس یهاعرصه دیتول بیترک براساس نهیگز یوهایسنار دیتول برتر ویسنار انتخاب و سازگار یارهایاخت

پژوهش یمورد ۀدر نمون یراهبرد اریاخت ندیفرا یریکارگبه

مطالعه مورد

ینظر چارچوب

مسئله انیب روش هیفرض پژوهش پرسش

پژوهش اتیکل

441 ...یزیر در برنامه یافتیعنوان ره به یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیکاربرد فرا

از ایمجموعه هدایت و سازماندهی با ،راهبردی اختیار ریزیبرنامه فرایند :1یراهبرد اریاخت یزیربرنامه ندیفرا -

کمترین تحمل زمینۀ ساختنفراهم ،پیروزی ناپذیربودنامکان درصورت و پیروزی هدف با تدارکات تقلیل و تدبیر ها،عملیات نبود و مدتکوتاه عمل بر ناکامل، دانش و نامعلومی از ناشی هایمشکل با مقابله برای یندفرا این .دارد سروکار ،شکست

و ها یاستس از مراتبیسلسله توانمی آن در و اندمرتبط هم به گیریتصمیم هایمشکل ،یندفرا این در .کندمی تأکید تمرکز دهد تشخیص را نامعلومی وجود که کرد انتخاب را رویکردی و کرد تعیین را 2گذاریسیاست ۀعرص هر به مربوط ختیارهایا کند پیگیری و شناسایی گیری،تصمیم ةپیچید هایمشکل با برخورد یراستا در را مناسبی گذاریسیاست اختیارهای و

(.20-18: 1382 دانشپور،)

یندافر این بودنایچرخه .دارد آن در مرکزی ینقش ،سازیتصمیم و شود یم گرفته درنظر ممتد ییندفرا ،راهبردی اختیار فرایند سپس .شودمی منتج انتخابقابل و ممکن فرصت چند پیشنهاد به ،ریزیبرنامه مشکل درمورد اولیه اطالعات ابتدا که معناستبدین

به امر این ،مشکل ارساخت دوبارة تنظیم و نامعلومی احتمالی رفع از پس و گیردمی صورت نامعلومی کاهش برای هاییکوشش گیری تصمیم های عرصه تحلیل فن از استفاده با راهبردی اختیار فرایند ،ترتیببدین .شودمی منجر گیریتصمیم هایزمینه تعیین .دارند افقی روابط یکدیگر با که است ییاجزا دارای مرحله هر و یکدیگرند با عمودی ارتباط دارای که دارد اصلی ۀمرحل سه ،مرتبط (. 1978 هیکلینگ،) دهد یم نشان راهبردی ختیارا یندفرا دررا عمودی و افقی روابط ،2 نمودار

یراهبرد اریاخت ندیفرا در یعمود و یافق روابط .2 نمودار

بر رویکرد این .دارد حیاتی ینقش هامشکل و مسائل رفع یراستا در فرایند، یک عنوانبه راهبردی انتخاب رویکرد ،همچنین

:است متمرکز زیر موارد ؛ویژه شرایط در موضوعی و زمان هر برای شدهاتخاذ هایتصمیم بر تمرکز .1

؛باشند فنی یا سیاسی ای،رویه خواه ؛شود برخورد گیریتصمیم در مابها با چگونه کند یم مشخص که دقیق پیشنهادهایی .2

پایان آینده در ادراکی راهبرد یک از نهایی یمحصول با آنکه از بیش ،منظوربدین .است افزاینده و پویا یاصل ،رویکرد این .3 آینده و حال ةشداتخاذ هایتصمیم بین آن، در و شود یم شناخته چارچوب یک طریق از آورالزام ای همقول عنوانبه یابد،

؛شود یم ایجاد صریح توازنی

مهارت و ذهنیت هر با مردم مشارکت برای بلکه آتیه، در نامتخصص ةاستفاد برای تنهانه یعنی ؛است تعاملی ،رویکرد این .4 .است شده ایجاد

عرصه سومین که استهابهام ۀعرص و ایمقایسه ۀعرص ،هاتصمیم ۀعرص ،باال در ذکرشده اساسی چارچوب اصلی عنصر سه (.3 )نمودار (1992 فرند،) شود می تقسیم بخش سه به

1. The Strategic Choice Approach

2. Policy Areas

عناصر سناریو

سناریوعناصر تحلیل سازگاری/ ناسازگاری بین

مشیهای سیاست/ خطعرصه

های سیاستگذاریتحلیل سازگاری/ ناسازگاری بین عرصه

حلراه

ی ها

یارخت

و او

اریسن

ن بی

یگار

ساز نا

ی/گار

سازل

حلیت

یذار

تگاس

سی

Friend 1992 منبع:

÷

1394 پاییز، 3 شمارة، 47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش 442

راهبردی انتخاب اساسی چارچوب نمودار .3 نمودار

1992فرند، :منبع

با شهری تجدیدحیات رهیافت کارگیریهب بر ،مقاله نظری پایگاه که شود یم استنباط چنین ،پردازاننظریه های دیدگاه از سیاستگذاری های عرصه سپس و گیریتصمیم های عرصه تحلیل فن بر و بوده استوار راهبردی اختیار ریزیبرنامه یندفرا از استفاده

.شودمی داده تعمیم قزوین سپه خیابان شهری فضای به مدل این ،مقاله یرفتار رویکرد به توجه با .است شده گذاری پایه

پژوهش روش

اریاخت ندیفرا مدل براساس ینظر چارچوب مستدل، و مستند ینظر گاهیپا یک نییتب با آن، در و است یکاربرد پژوهش این ؛است یا کتابخانه و یدانیم ،اطالعات یگردآور روش .شود یم دهآزمو( نیقزو سپه ابانیخ) یمورد ۀنمون یک با ارتباط در یراهبرد

ویلیام روشهب کنندگاناستفاده و شهروندان یرفتار یالگو ،محل در حضور با یدانیم هایپژوهش بخش در کهصورت نیبد ،طومرب اسناد از ،یخارج معتبر یها پژوهش و هاهمقال نیدتریجد میان از ،یا کتابخانه هایهمطالع بخش در و شد بررسی مایکلسون

در افراد رفتاری الگوهای بررسی ،مایکلسون ویلیام شرو .شد استفاده پژوهش های یکتکن و ینظر یمبان بخش در ژهیوهب در فضا از کنندهاستفاده افراد رفتاری الگوهای ساماندهی برای روش این .است (ماهیانه و هفتگی روزانه،) زمانیمختلف های دوره .دارد کاربرد زمانی مختلف های دوره در ممکن فضاهای تمام

قالب در سپس .ندشد یبندطبقه ها داده ،یدانیم و یاکتابخانه هایپژوهش یخروج و یآمار ۀجامع دقیق تعیین از پس اهداف براساس وهایسنار نیبهتر درنهایت، .ندشد مانع یها لهیم و یریگ میتصم یها عرصه یا رهیدا نمودار وارد ،یساختار یچارچوب

.کرد ایشآزم مختلف یها نمونه در الگو یک عنوانبه توان یم را جینتا ترتیب، بدین .شد انتخاب پژوهش

مطالعه وردم ،ها برداشت و یدانیم یهاهمطالع به توجه با و است گرفته قرار نیقزو یمیقد و یخیتار بافت ةگستر در نیقزو سپه ابانیخ

ق،یعت جامع مسجد جمله از متعدد یمذهب مراکز وجود :از اندعبارت آن یفعل یهامشکل و یرفتار و یکالبد یالگوها نیتر مهم بارهاوانت وجود ،یغرب جنوب قسمت در ژهیوبه نشدهیسامانده متعدد دستفروشان وجود 1.لیاسماع امامزاده و االسالمخیش مسجد

قسمت از یجنوب قسمت تیفعال زانیم بودنباالتر ،(مکان به روابستهیغ یاقتصاد تحرک یرفتار یالگو )با منتظر کارگران با و ها یفروشمصالح ،ها یسمسار مانند ابانیخ در غالب یها تیفعال رتیمغا ،یغرب قسمت از یشرق قسمت و یشمال

جامع مسجد مجاور یمحورها ویژهبه) ادهیپ و سواره یحرکت یمحورها تداخل ،آن یخیتار -یفرهنگ یها جنبه با ها یفروشخواربار ،قاپویعال عمارت سردر مقابل مانند ؛وآمدپررفت و حساس نقاط در ادهیپ عابر یها چراغ نبود ،(شود یم ختم مسجد جلوخان به که

.سکون میحر و یعبور میحر فیتعر نبود لیدلبه جامع مسجد و سپه ۀبازارچ درمقابل اندستفروش و کار یایجو افراد تجمع و یکیتراف یکل ۀدست دو به ،مختلف زمانی های بازه در توان یم را سپه ابانیخ در موجود یها گره ،ییفضا ساختار لحاظبه

عتسا سواره در تردد ام،یا نیا در .است مراسم یبرگزار یبرا ابانیخ نیترمهم ،تاسوعا و عاشورا یسوگوار امیا ژهیوهب ،یعزادار امیا سپه در ابانیخ تاکنون ربازید از. 1

.شود یم لیتبد انسوگوار یبرا روادهیپ یریمس و به محدود

443 ...یزیر در برنامه یافتیعنوان ره به یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیکاربرد فرا

دهید سابق سپه دانیم اطراف و جامع مسجد یروهروب یفضا در و سپه ابانیخ در معموالً ،یکیتراف یها گره .کرد میتقس یاجتماع یمواز محور و بازارچه یمیقد سردر ةمحدود در آن درمقابل و جامع مسجد جلوخان یفضا در اغلب نیز یاجتماع یها گره .شودیم ق،یعت جامع مسجد شامل ،خیابان این یخیتار شاخص عناصر و ها نشانه ینتر ممه .شود یم دهید یمسکون بافت به اتصال در آن با

کنارة .است اسماعیل امامزاده و حکیم ۀسقاخان و انبار آب سپه، انبار آب و بازارچه االسالم،خیش ۀمدرس -مسجد قاپو،یعال عمارت ،یفروشموتور ،یفروشمصالح ،یفروشخواربار ،یفروشمرغ ،یفروشوهیم هایمغازه که است یتجار یها راسته شامل سپه خیابان

دارای ،سپه خیابان ةگستر در موجود های ساختمان درصد 50 از بیش .رود یم شماربه ها آن ینتر مهم از ها،گاهریتعم و یفروشیقهعت عمارت) اندطبقهیک ها ساختمان این درصد 80 از بیش ه،عالوبه ؛هستند بازسازی و مرمت نیازمند و سال سی از بیش قدمت

(. 101: 1385 خورشید،

قزوین شهر مناطق در سپه خیابان موقعیت .1 نقشۀ

ها افتهی و بحث پژوهش یمورد نمونۀ در یراهبرد اریاخت ندیفرا یریکارگ به های عرصه تحلیل تکنیک ۀپایبر ،یراهبرد یاراخت یزیربرنامه یندفرا از ،یمورد ۀنمون در یشهر تجدیدحیات یافتره یریکارگ به در

و گیریتصمیم های عرصه تولید ،ریزیبرنامه اهداف تولید شامل مشخص امگ پنج از فرایند این .شد استفاده مرتبط گیریتصمیم شده تشکیل زیر شرحبه برنامه تولید و گذاریسیاست های عرصه تولید ،برتر یریوسنا انتخاب گزینه، سناریوهای تولید اختیارها،

.است

یزیربرنامه اهداف ۀیانیب دیتول .1 گیرد یم صورت هامشکل از اهداف استنتاج و ها ارزش از اهداف استنتاج یکل روش دو از استفاده با ،یزیربرنامه اهداف ۀبیانی تولید

.آید می 1 جدول در سپه، یابانخ ةمحدود در هامشکل ۀیانیب یینها یبندجمع شد. استفاده دوم روش از نوشتار ینا در که

1394 پاییز، 3 شمارة، 47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش 444

هامشکل ۀبیانی .1 جدول یمسکون قطعات بودنکوچک و یزدانگیر ،یفشردگ

مسکن ساخت تیفیک بودننییپا رامونیپ یمسکون بافت یفرسودگ

ابانیخ یاصل ۀبدن در یبصر اغتشاش محدوده در نگیپارک نبود یعموم ونقلحمل یناکاف یدهسیسرو

(ادیاعت) یاجتماع بزه وجود یمسکون بافت جوار در رهاشده و دفاعیب یفضاها وجود

1387 ،یدخورش عمارت :منبع

(2 جدول) اهداف ۀیانیب ،(مشکل هر به راهبردها و اهداف یصتخص یعنی) هامشکل یقطر از اهداف به یابیدست روش براساس .شد حاصل

کالن اهداف ۀبیانی .2 جدول ییفضا یها تیفیک شیافزا

یمدارادهیپ یرفتار یبخشاتیح

یرینفوذپذ یعموم یها عرصه جادیا

محور یخیتار ۀنیشیپ به توجه

(راهبردی اختیاری ریزی برنامه فرایند از برگرفته) نگارنده :منبع

ارهایاخت و یریگمیتصم یهاعرصه دیتول .2-می مشاهده 3 جدول در نتایج .شود می یدتول مربوط یارهایاخت و گیریتصمیم هایعرصه اهداف، ۀبیانی به توجه با ،بخش این در

.شود

طومرب اختیارهای و گیری تصمیم های عرصه .3 جدول

ارهایاخت یریگ میتصم یها عرصه

یکالبد سپه ابانیخ یخیتار تیهو با متناسب یها تیفعال و عملکرد تیتقو و یسامانده

یشهر مبلمان زیتجه

یرفتار -یتیفعال

یاجتماع نظارت شیافزا ادهیپ تیفعال و حضور یها تیمحدود کاهش سپه ابانیخ ةکنار یوسازهاساخت یتیفعال -یکالبد امتزاج

ونقلحمل

سواره حرکت سرعت کاهش یدسترس ۀشبک مراتبسلسله اصالح

ابانیخ یخروج و یورود یسازگار و یرینفوذپذ تیتقو

(راهبردی اختیاری ریزی برنامه فرایند از )برگرفته نگارنده :منبع

کامالً انتخاب دو حداقل ،گیری تصمیم های عرصه از یکهر یبرا توان یم ،طومرب های عرصه تحلیل کنیتک فرایند براساس است شده گرفته درنظر خیر و بله انتخاب دو ،گیریتصمیم هایعرصه از هریک برای اینجا در ،یبترتبدین .گرفت درنظر را متضاد

بین اختیار موانع تعیین سرمنشأ دوگانه، های انتخاب این .شود داده نشان ها آن از هریک نداشتن ضرورت و داشتن ضرورت تا و شوندمی یلتحل عرصه هر یارهایاخت گیری،یمتصم یها عرصه یدتول از پس ،بنابراین ؛است عنصر هر از ناشی اختیارهای

(.4 نمودار) شود یم مشخص ها آن نیب مانع ۀلیم یدنکش با ،ناسازگار های ینهگز

445 ...یزیر در برنامه یافتیعنوان ره به یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیکاربرد فرا

مانع های یلهم و گیری یمتصم یها عرصه ای دایره شکل .4 نمودار

(راهبردی اختیاری یزیر برنامه یندافر از برگرفته) نگارنده :نبعم

برتر یویسنار انتخاب و سازگار یارهایاخت بیترک براساس نهیگز یوهایسنار دیتول .3

یک از یوهاسنار یدتول کهگونهنیبد .شوندمی حاصل ها عرصه از هریک در سازگار اختیارهای ترکیب براساس گزینه سناریوهای یارهایاخت ار،یاخت هر از ،سپس .شود یم نوشته چپ سمت در عرصه آن یارهایاخت و آغاز رهیدا جهت یک در یاریاخت طوربه ،عرصه نیا .کنندنمی پیدا ادامه باشند، ناسازگار یکدیگر با یدرپیپ ۀعرص دو یارهایاخت اگر .شود یم نوشته رهیدا جهت در یبعد ۀعرص .ابدییم ادامه عرصه نیآخر تا روند

یها انتخاب ها آن یرز در و یوسنار عناصر ،نمودار ینا در است. شده استفاده گیری یمتصم درخت نمودار از ،یوهاسنار یدتول برای ،باهم عناصر یناسازگار و یسازگار به توجه با ،گیرییمتصم یها عرصه اییرهدا نمودار از استفاده با که گیرند یم قرار یرخ و یبل

شرح به یوسنار سه ،4 ایدایره نمودار براساس ،مرحله این در .شودمی مشخص ها آن از هریک نداشتن ضرورت یا داشتن ضرورت .است ارائهقابل 5 نمودار

سناریو عناصر سرعت کاهش سواره حرکت

-سلسله اصالح

ۀشبک مراتب دسترسی

نفوذپذیری تقویت سازگاری و

خروجی و ورودی خیابان

ـ کالبدی امتزاج-تساخ فعالیتی

کنارة وسازهای سپه خیابان

کاهش های محدودیت حضور

پیاده فعالیت و

نظارت شیافزا اجتماعی

مبلمان تجهیز شهری

تقویت و یسامانده های فعالیت و عملکرد

هویت با متناسب سپه خیابان تاریخی

1394 پاییز، 3 شمارة، 47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش 446

یبل = 1

ریخ = 2

اریاخت مانع = ×

سناریوها تولید برای گیری یمتصم درخت از استفاده .5 نمودار

ستون در ،اهداف ۀیانیب از منتج اهداف یس،ماتر ینا در .دش استفاده اهداف به یابیدست یسماتر از ،برتر یویسنار یابیارز برای .شودیم یدهسنج اهداف با یوسنار تطابق و دشو یم یابیارز شدهمشخص فاهدا با یوهاسنار از یکهر ؛گیردمی قرار یسماتر

را یازامت یشترینب که یوییسنار یت،درنها .کند یم کسب را +4 تا +1 از امتیازی ،باشد داشته بیشتری تطابق اهداف با که سناریویی اهداف به ییپاسخگو یزانم یشترینب 3 یویسنار ،4 جدول شرح به یب،ترتینبد .شود یم انتخاب برتر یویسنار عنوان به ،کند کسب

ۀنیشیپ به توجه با ،یرفتار یالگوها بررسی یبرا ینقزو سپه یابانخ یشهر تجدیدحیات ۀبرنام» ،یوسنار ینا براساس .رددا را .بود خواهد محور ۀانیم در سبز یفضا با یبترک در ادهیپ نقش یتتقو و جادیا ارنک در سواره حرکت کاهش خیابان، این یخیتار

و یکالبد امتزاج ی،اجتماع نظارت یشافزا سپه، یابانخ یخیتار یتهو با متناسب یرفتارها و یتفعال عملکرد، یتتقو و ساماندهی .«است برنامه این برای شدهتعریف گیریتصمیم های عرصه از یزن ها ساختمان یتیفعال

گزینه سناریوهای تولید .4 جدول

3 یویسنار 2 یویسنار 1 یویسنار یاتیعمل اهداف

محور یخیتار ۀنیشیپ به توجه

یعموم یها عرصه جادیا

یرینفوذپذ

یرفتار یبخشاتیح

یمدارادهیپ

ییفضا یها تیفیک شیافزا

یاستگذاریس یها عرصه دیتول .4

؛کنند یم ایفا راهبردی اختیار فرایند در را واسطه نقش ،اجرایی های پروژه به دستیابی شروع نقطۀ عنوان به سیاستگذاری یها عرصه

1

2 ×

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

×

×

×

×

×

×

×

×

2

1

3

1

2

1

2

1

2

×

×

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

×

×

1

2

1

2

1

2

×

× 1

2

1

2 1

2

×

×

×

×

×

447 ...یزیر در برنامه یافتیعنوان ره به یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیکاربرد فرا

یزیر برنامه یندفرا در ،یبترتبدین .هستند سناریو عناصر از ترعینی و ترملموس درحقیقت یاستگذاری،س یها عرصه ،یگرد یانببه به مشخصی یاستگذاریس یها عرصه ینه،گز ییوسنار یدتول و هدافا ۀیانیب درنظرداشتن با ین،قزو سپه محور یشهر تجدیدحیات

.است ارائه قابل 5 جدول شرح

سیاستگذاری های عرصه تولید. 5 جدول

ارهایاخت یریگ میتصم یها عرصه

محور طول در نورکم و ترددکم پنهان، یها گوشه حذف یکالبد سپه ابانیخ ازین مورد نقاط در ینورپرداز از استفاده اب الزم ییروشنا نیتأم

سپه ابانیخ یفرهنگ -یخیتار یفضا با نامتجانس یها یکاربر حذف ردیپذ صورت روادهیپ نقاط تمام در متعادل طوربه تیجمع یراکندگپ کهیاگونهبه اده،یپ ریمس در ها یکاربر رییتغ

یجمعدسته صورت به نشستن یها محل جادیا یخدمات -یتیفعال یروادهیپ امکان جادیا یراستا در الزم یهاتیبجذا کردنفراهم

محور طول در یعموم یها عرصه در توقف و مکث یبرا او قیتشو و ادهیپ حضور شیافزا ،سواره حرکت سرعت کاستن ونقلحمل یعموم ۀعرص در ادهیپ تیحاکم و سواره سرعت از کاستن با ،هم دربرابر ادهیپ و سواره متقابل یمنیا نیأمت

10000/1 :مقیاس پیشنهادی، اراضی کاربری .2 نقشۀ

1394 پاییز، 3 شمارة، 47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش 448

نیزم یکاربر یزیر برنامه نظام -برنامه دیتول .5 یها عرصه از استفاده با مطالعه، مورد ةمحدود یشنهادیپ های یکاربر ط،ومرب یها عرصه یلتحل تکنیک یندفرا براساس

یندفرا انجام از حاصل هدافا ۀیانیب به توجه با ،ینقزو شهر یلیتفص طرح استاندارد یهاسرانه ،4 بند در هشدیینتع یاستگذاریس در یشنهادیپ یزیر برنامه نظام در توجهشایان نکات ینتر مهم .است شده ارائه زمین کاربری ریزیبرنامه نظام ی،راهبرد یاراخت

گونهیچه نبود به توجه با شدهیزتجه سبز یفضاها به بایر های ینزم ییرتغ .کرد یانب موارد ینا در توان یم را موجود وضع با مقایسه هایمشکل رفع منظوربه یانتظام و یفرهنگ یرایی،پذ و یجهانگرد های یکاربر یفتعر طرح، ةمحدود موجود وضع در سبز یفضا

های یتفعال و فضاها به ها آن یلتبد و یصنعت و یانباردار های یکاربر حذف ،ها یکاربر از دسته ینا نبود از ناشی موجود وضع یمسکون های یکاربر یسامانده و یتجار و موزشیآ های یکاربر سطح یشافزا ،1طرح ةمحدود کردنسرزنده یراستا در افزاارزش

یفیک لحاظبه ،است نشده لحاظ ییریتغ آن سطوح در آنکه رغمیعل طرح، ةمحدود معابر ۀشبک یتوضع مورددر .زامشکل و ناکارآمد افزایش میانی، ةپیاد مسیر ایجاد با کهایگونهبه است؛ یافته تغییر موجود وضع هب نسبت یادهپ و سواره سطح یانم نسبت ،یکم و

یادهپ پیاده، تردد کیفی سطح افزایش ضمن شهری، هایوارهطرح ایجاد طریق از و شده اههمر سواره سطح کاهش با پیاده سطح .است شده دهیاولویت و تعریف ،محور یمدار

یبند جمع

نظربه الزم اجرا و برنامه انیم ارتباط میتحک و یشهر اتیدحیتجد افتیره یگذارانیبن ،رانیا مانند افتهیکمترتوسعه یکشورها در چارچوب کهبرآنمضاف .ابدی شیافزا برنامه در شدهفیتعر یها تیفعال و ها استیس کردنییاجرا و یریپذتحقق زانیم تا رسد یم

عوامل از یاگستره از تا باشد داشته سطوح یتمام در را یکاف و الزم انعطاف دیبا ،مختلف ینواح در یشهر اتیدحیتجد یزیربرنامه نیا مناسب، یاستگذاریس یها عرصه و وهایسنار اهداف، از استفاده با برنامه نیا گفت توانیم ،ساسانیبرا .شود برخوردار ندیشایپ

.آوردیم فراهم را یمناسب یکالبد و یاجتماع طیشرا و کندیم خارج یشهر افت باطل دور از مدتکوتاه ۀبرنام کی براساس را محور و شود گرفته بهره یطراح و یزیربرنامه در آن یخیتار ۀنیشیپ از ات است بوده آن بر یسع ،محور نیا یبرا یشنهادیپ طرح در

الزم یها یکاربر و شد یطراح محور نیا ۀانیم در یمجهز ةادیپ ریمس .شد گرفته درنظر ادهیپ تیاولو با محور نیا ،راستا نیا در .شد فراهم زین آن در ادهیپ حضور یبرا

در که است محور در ییفضا یها شیگشا جادیا ،یاجتماع یرفتارها و یریحضورپذ تیتقو در مثبت و رگذاریتأث عوامل گرید از و متروکه و یبیتخر جمله از ینازل یها تیفیک یدارا اغلب و زدانهیر قطعات عیتجم قیطر از موضوع نیا ،سپه محور طرح

،موجود مکث یفضاها و یعموم یها عرصه یسامانده به ،یشنهادیپ طرح در ن،یهمچن .است گرفته انجام محدوده ریبا یها نیزم مبلمان به ها آن کردنمجهز و فضاها نیا مناسب یطراح با و هشد پرداخته االسالمخیش ۀمدرس و جامع مسجد جلوخان جمله از

.است شده فراهم ها آن موقت استراحت و مردم ماعتاج امکان ،مناسب یشهر و فرادست یها طرح در شدهدرنظرگرفته اهداف محور، یخیتار ۀسابق به توجه با ،محور نیا در یتیفعال یسامانده یراستا در

یجهانگرد و ییرایپذ ،یانتظام ،یفرهنگ یکاربر ،زجهم سبز یفضا شامل یدیجد یشنهادیپ یها یکاربر مقاله، نیا کیتکن .است شده حذف ریبا یها نیزم و یصنعت انبار، شامل ناسازگار یها یکاربر ۀدست و شده فیتعر

و تیسا در موجود یها دانه ییخوانا از ،یعموم یزیانگنقش و یجمع یریتصو ةخاطر جادیا یراستا در شودیم شنهادیپ از کیهر در شود. گرفته بهره محور یخیتار ۀسابق با همخوان یها بدنه یطراح و ینورپرداز ژه،یو یسازکف از جادشدهیا یها دانه

.شود یطراح نیریز طبقات در زین یعموم یها نگیپارک قطعات، نیا

نیتدو هنگامبه نزایربرنامه و طراحان که است نیا سپه محور یسامانده در ندیفرا نیا یها مشخصه نیتر مهم از یکی رد موارد نییتع با درارتباط یموضوع ارتباط و یسازگار درمورد ،یتیمحدود هرگونه بدون ،ویسنار عناصر و یریگمیتصم یها عرصه ای گسترده طوربه ها انتخاب ةدهندشینما یریگمیتصم یها عرصه که ندارد یتفاوت .باشند داشته یآزاد ،یریگمیتصم نمودار

صیتشخ آنجاکه از .دارد وجود طورهمزمانبه هامیتصم ۀهم یبررس امکان ،ینظر لحاظبه رایز ؛شود حیتشر خاص ای عام محدود، نیا یبرا یورود اطالعات یسازمانده ۀفیوظ است، دشوار بشر مغز یبرا ها آن نیب یهاارتباط و متعدد یرهایمتغ به مربوط میمفاه

.کرد غلبه بزرگ یها یدگیچیپ بر بتوان تا دریگ انجام یعیوس یریادگی ،ندیفرا یابتدا در دیبا ن،یبنابرا ؛است مشکل زین ها برنامه

یتماه هط بوسازگار مرب یعملکردها یجادو ا یکالبد یبلکه به سامانده شود، یم یصوت یو آلودگ یتنها موجب حذف اغتشاش بصرنه ،نامتجانس های یحذف کاربر زیرا. 1

.کردکنترل یزمحور را ن یعملکرد یشفرسا توانمی یقطر ین. از اشودیسپه منجر م یابانخ

449 ...یزیر در برنامه یافتیعنوان ره به یراهبرد اریاخت یزیر برنامه ندیکاربرد فرا

را ستایا یندیفرا ندارد قصد حاضر ۀمقال در محور نیا یسامانده در یراهبرد اریاخت ندیفرا که است یضرور نکته نیا انیب .کند لیتبد لیفس به را مربوطه یآرا و اطالعات جامع، یها طرح مانند که شود منجر ییها استیس ۀارائ به ت،یدرنها و سازد مطرح

یفن لحاظبه که -روش نیا از مانع و ارهایاخت نییتع ۀمرحل در و کرد کامل را ندیفرا نیا 1دایآ روش دکاربر با توان یم سببنیهمبه ارهایاخت تکتک نیب رود یم گمان که برد بهره ارتباطات یالگو ساختن و یریگمیتصم یها عرصه از کیهر در -است ترقیدق

.دردا وجود

یریگ جهینت

در یشهر یطراح کیتکن کی عنوان به یراهبرد اریاخت یزیربرنامه ندیفرا که کرد استنباط توان یم ها یابیارز و لیتحل براساس یایمزا از یکی که دهد یم نشان جینتا .است مقاله نیا نظر مورد ،مدارادهیپ یشهر یفضا کی جادیا و یرفتار یالگو نییتع

ییکارا و یاجتماع اتیح ،یخیتار محور نیا که است نیا محدوده نیا در یشهر اتیدحیتجد کردیرو با یراهبرد اریاخت یزیر برنامه مطلوب ییفضا ۀیروح یایاح با همراه و امروز انتظارات با یعملکرد یسازگار و ییایپو شیافزا با و آوردیم دستبه را خود مجدد .شودیم کپارچهی خود اطراف بافت با ه،گذشت

یشهرساز و یمعمار کارشناسان یسو از ییهااصالح ،یشهر یهامحور یسازباززنده یها طرح ۀارائ یبرا شود یم هیتوص یها برنامه ها آن یبرا و نشود بسنده یاراض یکاربر نظام یها نقشه ۀارائ به تنها ،موارد نیا در است ستهیشا .ردیپذ صورت یها مدل یریکارگبه با مهم نیا .شود مطلوب ابعاد ۀهم در یشهر محور یسامانده تا شود هیته زین ییفضا و یفرهنگ ،یاجتماع .است یابیدستقابل ...و فضا دمانیچ ،ییمعنا افتراق یها آزمون و مذکور کیتکن مانند شرفتهیپ یکشورها در موفق ةشدآزمون

یسپاسگزار

با نیقزو استان یبهساز و ینوساز سازمان ن،یقزو یشهردار یمهندس و یفن سازمان رینظ یدولت یها ارگان یسو از پژوهش نیا نیا در نظرصاحب اندتااس از .ردیگ صورت تشکر و ریتقد هاآن از است الزم که است شده تیحما ها طرح مدارک و اسناد یۀته

مهندس از ،نیهمچن .دیآ یم عملبه ژهیو یقدردان ران،یا وصنعتعلم دانشگاه اریدانش ،زادگانعباس یمصطف دکتر جمله از حوزه، .شود یم یسپاسگزار -کردند جانب نیا به یانیشا کمک یدانیم یهاپژوهش انجام و شیرایو و میتنظ در که -پوریعل سجاد

منابع .تهران ،یمعمار و یشهرساز قاتیتحق و مطالعات مرکز ،یشهر یفضا یطراح ،1371 ،یادیبن ناصر و محمود ،یتوسل .1

دانشگاه انتشارات ،ینیمز منوچهر ترجمۀ ،یخصوص یزندگ و یجمع یزندگ یها عرصه ،1376 الکساندر، ستوفریکر و سرج ف،یچرما .2

.تهران تهران،

یها تمیالگور از استفاده با یشهر ةفرسود یهابافت یسازباززنده جهت یدیجد راهبرد ۀارائ ،1385 ومرث،یک ،یبیحب .3

اطالعات یها ستمیس شیهما مقاالتمجموعه ،زنجان شهر میقد بافت :یمورد ۀمطالع ،یمکان اطالعات ستمیس و یفاز

.قشم ،یمکان

ۀفصلنام ،ها شرطشیپ و ها تفاوت و ها یژگیو :یراهبرد اریاخت یزیر برنامه و یراهبرد یزیر برنامه ،1382 زهره، دانشپور، .4

.16 ص ،14 ةشمار، 1382 سال ،یشهر تیریمد

.تهران ،یبهشت دیشه دانشگاه ،10 ةجزو ،یشهر ینوساز و یبهساز یزیر برنامه ،1383 زهره، دانشپور، .5

.تهران تهران، دانشگاه ،ایجغراف علم دگاهید از یشهر ینوساز و یبهساز ،1384 ،پوراحمد، احمد و یعل ،یشماع .6

ارشد، یکارشناس ۀنامانیپا ،شهرانیک شهرک :یمورد ۀنمون ،یشهر اتیدحیتجد افتیره یریکارگبه ،1380 ما،یس خواه، اءیض .7

.تهران ،یبهشت دیشه دانشگاه

.تهران ،یدانشگاه جهاد انتشارات ،یشصت مایش ۀترجم ،ها ساختمان انیم یفضا در یزندگ ،1387 ،انی گل، .8

1. The Analysis of Interconnected Decision Areas

1394 پاییز، 3 شمارة، 47 دورة ،یانسان یایجغراف یها پژوهش 450

.38 ص ،32 ةشمار، 1379 سال ،صفه یپژوهش -یعلم یۀنشر ،یشهر یطراح تیفیک ةسازند یها مؤلفه ،1379 کورش، ،گلکار .9

.اول جلد ،سپه ابانیخ ةمحدود دارمسئله بافت گزارشات ،1387 د،یخورش عمارت مشاور نیمهندس .10

11. Tavassoli, M. and Bonyadi, N,1992,Urban Space Design, Architecture and Urban Planning Research

Center, Tehran. (In Persian)

12. Chermayeff, S. and Alexander, C., 1997, Community and Privacy, Translated by: Mozayyani, M., Tehran

University Publication, Tehran.

13. Habibi, K., 2006, A New Strategy for Revitalizing Deteriorated Urban Fabrics Using Fuzzy

Algorithm and Local Information System, Case Study: Zanjan Historic Fabric, International

Conference Of Local Information System, Qeshm. (In Persian)

14. Danaeshpour, Z., 2004, Planning of Urban Rehabilitation and Renovation, Pamphlet 10, Shahid

Beheshti University, Tehran. (In Persian)

15. Danaeshpour, Z., 2003, Strategic Planning and Strategic Choice Approach: Characteristics and

Differences and Preconditions, Modiriat Shahri Journal, Vol 2003No. 14, PP16. (In Persian)

16. Shamaee, A. and Pourahmad, A 2005Urban Rehabilitation and Renovation with Geographical

Viewpoint, Tehran University, Tehran. (In Persian)

17. Ziakhah, S., 2001, Using Urban Revitalization Solution, Case Study: Kianshahr Town, MA Thesis,

Shahid Beheshti University, Tehran. (In Persian)

18. Gehl, I., 2008, Living between Buildings, Translated by: Shasti, Sh., Jihad Daneshgahi Publications,

Tehran.

19. Golkar, K., 2000, Constituents of Urban Design Quality, Soffeh Journal, Vol. 2008No. 32, PP.50 (In

Persian)

20. Emarat-E-Khorshid Consultant Engineering, 2008, Reports of Problematic Fabric of Sepah Street, Vol.

1. (In Persian)

21. Carley, M., 1995, Using Information for Sustainable Urban Regeneration, Innovation Study No. 4,

Centre for Human Ecology, University of Edinburgh, England

22. Colantonio, Andrea and TimDixon, 2011, Urban Regeneration & Social Sustainability: Best

Practice from European Cities, It’s online at: http://onlinelibrary.wiley.com/ [12.7.2011], DOI:

10.1002/9781444329445.ch1

23. Couch, Chris and Dennemann, Annekatrin, 2000, Urban Regeneration and Sustainable

Development in Britain, It’s online at: http://www.elsevier.com/locate/cities

24. Friend, J., 1992, New Directions in Software for Strategic Choice, European Journal of Operational

Research, Vol. 61, No. 1–2, PP. 154–164.

25. Friend, J., 2011, The Strategic Choice Approach, It’s online at: http://onlinelibrary.wiley.com/

[12.10.2011],DOI:10.1002/9780470400531.eorms0971

26. Gehl, J., 1987, Life between Buildings, Van Nostrand Reinhold.

27. Greater London Authority, 2002, A Strategic Planning Framework for Community Strategies and

Community Based Regeneration.

28. Home, R. K., 1982, Inner City Regeneration, E. & F. N. Spon, London.

29. Hickling, A., 1978, A.I.D.A and the Level of Choice in Structure Plans, TPR Publication, Vol. 49, No.

4, PP. 465

30. Laurini, R., 2002, Information Systems for Urban Planning: A Hypermedia Co-operative

Approach, Routledge, London.

31. Roberts, P. and Sykes, H., 2000, Urban Regeneration, Sage Publication, London.

32. Skelcher, C., McCabe, A. and Lowndes, V., 1996, Community Networks in Urban Regeneration,

The Police Press, UK.

33. UNDP, 2004, Guidelines for Urban Regeneration in the Mediterranean Region, Priority Actions

Program Regional Activity Centre.