24
جا یگاه شهود در منظوم کشف و ۀ معرفت دنی ی و مع یار واقع نمای ی آن از منظر عرفا یم اسیحی ی کب یر1 ، مرض یه عبدل ی مسان ین* 2 1 . دانش یار پرد یسراب فا ی تهراننشگاه دا2 . تبض( د زض بفت:23 / 1 / 94 ؛ تبض دطـ پص: 10 / 3 / 94 ) چك ی ده زض قطآى کطن آبت ا فطا ثز زاضز کر گطب ط اظ کتت ذبل اؾتطفت هت قتط ثتوت ت اظ ضا ط قت ؾ ط ک ث ؾل ؾ بل ت ح ه قسؼ حبنبلن ثر ت ز، ق اظ اتي ضز قتتطفت ه کت اظ ضاب هبذت زض ه ق طفت ز ه ة ه هحؿ ز قبض ؾب زض ک ط بذت زاضا قبث ه ا ض تجبض ا اؾت. اهبطفت هجط ه سز هب ق کكف ظا زگط سبظه ه ک هبض القب بتت ثتب آى هکبقت اؾت ک نتحبت ئتح اظطفب ث بى ؾر اظ هزوچس. آ قبذت فبؾس ثبظق زؾت ه س، آ اي ثطا اؾت ک زبضف قزف ه ؾ گ ز هعاى بظ اؾت، هعاى ه بم عاى جضز اب ض ذبل کب ل ا ب ال هعاى گؿتطز بم زتبضف قت ه ت اؾتقل سا ق فلؿت ، طفتب ساتاضو هكتب ، آحبض اؾتبز کبه، هتعاى ز هحتس ذتبل تبضف ه زض قلوتطه هت ث حؿبة ه س آ. ژگان کل وا ی د یطفت، ه، قلت، کكف، هق ،ز قعاى . * ل هؿئسؿ Email: فلؿت ي ز، ض ز 12 ، قوبض 1 ، بض ث1394 نتح بت87 - 110 مسی ارشد ک کارشنا- تهراننشگاهرابی،دا ،پردیس فاعه شناسی شی[email protected]

1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

آن از یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

اسالم یمنظر عرفا

2*ینانمس یعبدل یهمرض ،1یرکب یحیی

دانشگاه تهران یفاراب یسپرد یاردانش .1

2.

(10/3/94 :پصطـد ؛ تبض23/1/94بفت: د زض)تبض

دهیچك

اظ ضا توت ثت قتط ت هطفت ذبل اؾتت کت اظ ط بگطرز زاضز ک ث فطاا بتآ نزض قطآى کط

هطفتت قتز ض تي اظ ا قز، تر ث بلن قسؼ حبن ه ح تبل ؾ ؾلک ث ط ؾ قتط اظ کت

اؾت. اهب اتجبض ضا هبث قبذت زاضا ط زض کبض ؾب قز هحؿة ه هطفت ز قبذت زض هه ب ضا

اظ حئتبت نتح اؾت ک ثتب آى هکبقتتبت القب بضهالک ه بظهس گطز ظا کكف قز هبس ط هج هطفت

ز گ ؾزف هبضف قز اؾت ک ثطا يا آس، زؾت ه فبؾس ثبظقبذت قس. آچ اظ هزو ؾربى طفب ث

اؾتت هتبضف قتز بم گؿتطز عاىه ال ب ال بذبل ک ضبضز اج عاىبم ه عاىاؾت، ه بظ عاىه

زض قلوتط هتبضف ذتبل هحتسز تعاى ه ،اؾتبز کبه ، آحبض اضو هكتبسات طفتب ، فلؿت قاس قل

.آس حؿبة ه ث هته

یدیواژگان کل

.عاىقز، ق ، قلت، کكف، هطفت، ه

:Email ؿس هؿئل *

1394 ثبض، 1 ، قوبض12 زض، زي فلؿت 110-87بت نتح

شیعه شناسی ،پردیس فارابی،دانشگاه تهران -کارشناسی ارشد کالم

[email protected]

Page 2: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

88 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

ممدمه

تتاى هت قز، هكبس هطح ه بهؿلوبى ثب اى کكف قز اظ آچ زض آحبض طفب

تب ک کكف قز سفو يتتط هوتئي پتؽ اظ حت هطفتت قتز جتبضت ثت

کكف هؿئل اؾبؾ انل ب بلن اؾت، هب ضا قبذت زضک حقب ياضظقوستط

ائو بهجط ؾت پ ىقطآ ب قز ثب البم اظ آهظ زؾتت آهتس اؾتت. اتبض ثت

يتب ظهت هلکت آؾتوبى سىز بثب پطضزگبض ساضلقبءاهلل ز اظ قطآى ک اظ هؿئل بتآ

ث بثزؾت بگطحبضح ث سثيظ جوچى ق حس بتضا وآضز، ث يو بىه ؾري ث

آهسى ؾت طفتبى قتس سپس ک زؾتوب تسهتبضف ؿ ب ازضاک طهغب بفتازضاک زض

آتب قتکوس تطاى پ آهل سضح ساثي تطک، ؾ ،چى اثي طث ک زض آحبض طفب

.آقکبض قس اؾت

زض ظا ضا ضقت هطفتت کكف قز هج بت،اظ هط قطآى ضا بآ کا اهب

اظ فبؾس رز زاضز حهکبقتبت نح متكر ثطا ب هالک ب بضه بهقبث هبؾت آ

ياؾت. زض ا ث آى هقبل زض نسز پبؾرگ ياؾت ک ا ا هؿئل ط،ذ ب پػف ؾت

اال: کكف بتقطآى ضا بتآى زض آ گب قز، رب فکك يقس اؾت پؽ اظ تج

هتبث )قتطآى، ؾتت قت ( طاظ هبث قبذت تتکط زض کتبض ؾتب کاى قز ث

اذتتالف هكتبسات طفتب تبى هطاتت اقؿبم هکبقتت ث بى: پؽ اظ ثبقز حب هطف

اؾتاله ثطگطفت اظ کتت طفتب عاه طفبى ث نسق( هالک بظهس اى زل )ث

.اظ فبؾس آى اضائ قز حنح متكر ثطا

ت زل تت هتطح قتس، اهتب زض ب ثتب تتهت ذث ث هؿئل زض طفبى اؾاله اي

ضا اظ ضعتبى تساى اؾت کت اال: هط يهي هصکض ا زضثبض يطضت پػف تحق

Page 3: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

89 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

زض ذلتل آتب وتت گوبضتس اظ طاسرسا کس تب آبى ثتاس هکبقتبت ذز ضا ثپ

.سثبظوب ؾلک طفب طؾ

ي اکتبض ضا زؾتوب حاظ هربلتبى طفبى )ک هکبقتبت بنح : ضا ضا ثط ثطذحبب

قطاض زاز طفبى هبضف قز تت آى ضا فبقتس حز تض کلت اتس ثت وتب اقت

فبؾتس حاتس: نتح اس ک هکبقتبت ز زؾت ذز طفب گتت ک( ثجسس. چ ازاس ه

هتالک باظ القبئتبت قت ضحوتب کبقتتبت ه طتو لصا ثطا تب ه ضا هطفت بضتب

س.ا کطز

کشف شناسی مفهوم

ي. اضس قوبض ه ث هب اهض زض کكف قز اهخبل آى اظ اؾبه ب اغ گت

هتتم هتجن قتس، اتالق هت هتبز بهحؿؼ ک ثط اقت ب ثط ذالف اؾبه اغ

آتس قتوبض هت ث کكف هکبقت اهخبل آى اظ ؾد لن حض طازاضس. ظ طبثز

يتطضت ض تي اظ ا هبتس، هت ثبق« هي هکبقف» زض حظ ؿتساى گطث ز طپص اتقبل

تي ثت ا تاى ه زض بحاؾت اظ ق طگ ک ثب ثط قز اظ آى احؿبؼ ه ظزا اثبم

ک زض هبث هطث زض ثبة هکبقتت کكتف آهتس طتبث ثب اؾتقطا بفتهن زؾت

.کطز ناؾت، قبکل ؾبذتبض آب ضا تطؾ

چ «غ اضوب ضفک الك»اضثبة لغت کكف ضا ث ضا اظ ثطاثتط تع

« اهتط »اس کكتف ثطآضزى آقکبض ؾبذتي زاؿت پقبس، ه ؾبظز آچ آى ضا پبى ه

(.263-262: 5، د 1408اس )اثي هض، ضا ابض آى، هب کطز

،)ضاغت انتب« کشف غم یقالي یس ي غکشف الثب عه الج»اس: گتت گطز ثطذ

ف،تط ي(. زض ا712: 1412 آى ثطزاقتتي غتن اظ زل تط نتضت غ ث پبضچت اظ ض

زض هتضز کتبض ظزى ن،کكف زض قتطآى کتط گتت قس اؾت. اغ« کكف»ظززى، گطاىز

ثطزاقتي پطز اظ ض(؛ 22. )ق: مه را فکشفىاعىک غطائک لغف یلقد کىت ف«: غتلت پطز»

Page 4: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

99 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

اهلل یمسسکک ي إن : ثتس تبى (؛ ثططف ؾبذتي ظ41)ابم: یماتدعن ال یکشفف: تاق

( 42: )قلتن عکه اکا یکشکف یک «: قتست »( آقکبض قسى 17)ابم: تضس فالکاشف الا

(.712اؾتوبل قس اؾت )وبى:

ض آچت هب ث کكف آهس اؾت ک کكف فطگ انالحبت زض ثبة هب زض

ثت تب اؾت کت ق اهض حق جاهض غ حزبة، اظ هب زض ذتبؾت اال ث هبضا

ثط ط ب نض اضاح هتزؿس ااض ضحب تهكبس ذاس ثز، وچى ضؤ ط

تبهجط اؾتكتبق اؾتت، چبکت پ ثتط ؾتج تب پتبهجطاى اظ ؾ ح سىؾوب، هبس ق

وتي ذسا ضا اظ ؾ وبب هي ث ؛یمهالجد وفس السحمان مه قثل ال یاو»فطهز: اکطم

ؿتت ز تتي هخبل تب ز تض يهالهؿتت آى ثت اتهتبل ثت ثط ؾج ب «کن اؾتكوبم ه

هبتتسگبض ذتتز طفزض احتتط هتت (. ذارتت جتتساهلل اهتتبض 657: 1370 ،)ؾتتزبز

یهالمکاشکف مکاها السکس تک : »فطهبتس هکبقتت هت فتطثبة هکبقت، زض ي،الؿبئط هبظل

ز تبى ؾتط ه بى؛ هکبقت، هجبزلت ؾتط «رالثاب تلغ مايزاء حجاب يجها یي یهمتثاطى

تبة ثت حقتب بثث هتبضاء حزتبة اؾتت زؾتت بثثبة ضا يوطاظ اؾت زض ا

اؾتكبز کتطز نقطآى کط آ ي(. ذار زض ثبة هكبس ث ا511-510: 1381 هبض،)ا

(؛ 37)ق: «یدالسمع ي شک یلمه کاو ل قلة اي الق یذ لک لر کس یان ف: »فطهبس اؾت ک ه

ق ح ط نبحجسل ب ثطا قثت يقب زض ا اؾتت؛ جطتت ک ذز ثت گتا

ن تس هتبر هب ث قبس اؾت؛ چبک ز هب ث سب قزاؾت. زض ا هتب ثت

هكبس هكز اؾتت چتى پتطز اظ ا بىفط افتبزى پطز اظ ه هب هبزم. هكبس ث

.پصطز فطاضز هكبس نضت ه

اعلک : »کتس ه فتط يک ثط فهل قت اؾت، کكف ضا چ ا زض هقسه قهط

یزفعت وقاتا ي اصطالحا االطالع، عل یالکشف المسا ي جا ا یقالان الکشف لغ زفع الحجاب

(.33: 1375 هط،)ق« يجه اي شها یقي االمز الحق یثیالغ یمايزا الحجاب مه المعاو

Page 5: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

91 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

اهط يکكف ضف حزبة اؾت ا لغ . هب انالح ز هب زاضز لغ کكف

حزتبة اؾتت، اال ثط هتبضا هب زاضز. کكف زض انالح ث اظ کالم طة قاس

جت، غ رتز زاضز. اگتط هتب هبؾجت انالح لغ هب بىپؽ ه اؾتوبء ت

تي هلکت ث قلت ؾبلک ل کتس ا تبلن رجط ق،نتبت ح اهض حق

هكتزا ثطؾتبس، حبلتت هکبقتت القي يرزا قيال ؾبلک ضا ث هقبم ح ت،ضا

تت ک گطز نضت ه ب هکبقت ثس اظ ثطزاقتي حزبة يآهس اؾت، ثبثطا سپس

حض اؾت. اؿتب رؽاس، چطا ک اال: کكف قز اظ ضا فطاگطفت آزه قت حق

ضفت حزتبة يب هحطم اؾت حض، قتط حبلت گ ياظ ا ثطز ؾط ه ث جتک زض غ

ز.ذاس ث

ذاس ثتز کت ز کكف ثب اتحبز اتهبل وطا اؾت. کكف اظ آى ؾبلک: قحبب

«اازت »اتهبل هقبم ي،الؿبئط ث هقبم اتهبل اتحبز بئ قس ثبقس. چبک هخال زض هبظل

(.242: 1381 ،قس اؾت )اهبض وطا ثب قز تلق

کشف وشهود یكیتشك ماهیت

اؾتت کهلت اقبض زاضس ک هکبقت شهطاتت هقتل ثت تكتک يث ا نف طفب

زاضز، ؾت فاؾت ک ثلک اهط احس ؿت، ا ضتج کكف هقبم هلم ساضز تک

:گتت ک تاى اؾبؼ ه يثط ا

.زاضز : کكف وبس رز، حست کخطتاال

. ل اؾتيف قست، قهبى کوبل ز : هطاتت آى زاضاحبب

کاؾت. اظ هکبقتبت زؾ : ؾلؿلحبلخب ض ثت گتط ز ؾ نبس اؾتت اظ ؾت

ت.اؾ ا ضتج ،ا زضر زى ط هطتج ،ا فق ط زضر يتعل زاضز. ثبثطا

Page 6: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

92 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

گتصاضز ه بز: طگب ثط قست کكف افعز قز، ذلل ثؿبت آى ض ث اظزضاثب

گتصاضز ض ث کخطت ه سؾوت يف قم گطا اگط ث قز ثط حست آى افعز ه

(.224: 1384 ،)فبل قز اظ ثؿبت کوبل آى کبؾت ه

اتس هطح کطز سزضربت زاقتي کكف قز ضا ثب تأک بىطفب نف طط تقس ث

.قز ه بفت كبىهرتلف زض کلوبت ا اهط ث احب يا

اضائت قتس هرتلت ب ثس اظ اثتسا تب حبل زؾت ثبة هطاتت کكف طفب نف زض

اضائ قس ذبن بضثط اؾبؼ هالک ه ب ثس ضتج ياظ ا کک ط ثتس اس. گب زؾتت

هتل آى اؾت کت ثت ج گب اظ ح هبضف،گب ث لحب نسق ضاؾت بفتزض اظ رج

.نک ان آب اقبض ه

معارف یافتبه لحاظ در یمراتب معرفت شهود

قتز هطفتت حبنت اظ آى چتبض هطتجت قبئت اؾتت ثتطا آهلت راز اهلل تآ

اظ گتطزز ه تقبزض ث هطفت اؾطاض بلن هلکت ج هطتج آزه ي: زض الفطهبس ه

طثت ثت قتبذت اظ ضا )کت ه اؾجبة هطفت هته ثسى آک ضذ قطا ط يا

کس. ه سالن پ ت،ج سحازث گصقت آ زض اؾت( زاقت ثبقس، ث

ک ثطا . زضک آى اؾطاضثطز ه پ تثطتط ث ؾطاؾط بلن هلکت فطاج هطتج زض

اس، هكتک ضا جطز قتاس رع آى ث حق ضا آغبظ کطز ک اظ بلن هلک ؾتط کؿب

.اؾت طهوکيغ

تط ثت تطـ ذساتس ؿتگط ث رجطت قب هطتج، آهبزگ يفطاتط اظ ا هطتج

کت اظ هتتي ضؾتس هت هطتج اظ هطفت قز، اؿبى ث رب تطي ؾجحبى اؾت. زض ال

( 409-407: 1372 ،آهلت )راز کس احس ضا هكبس ه قتاهض هتکخط، آى حق توبه

التمصا یءشک یکس التمقازو ي غ یءمع کل ش: فطهبس ه ازض نف ل حطت ک ؛«یلک

Page 7: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

93 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

اظ آب رسا کآب ثبقس ثب و فطق زاضز، ا يوك کؿت ا عثب و چ

(.ال : ذج1379 ،زقت)ثبقس گب ث

فب سبضف اؾت ک ؾبلک ث هقبم تح هطتج اظ ؾلک ول تطي وبى بل اي

زض شات ت فتب تزلت زض شات اؾت، شات زض هطتجت هطتج وبى فب ي. اضؾس ه شات

افبل ضا فت هطتج و ي. ؾبلک هزصة، زض اسهطتج راس ضؾ يث ا ح ک احس

.ثس شات ح و طغ شات ثس ه اانبف ضا نف ذسا و

صدق ۀمكاشفه از جنب السام

سؾبلک )هخبل هق بلؾلک، هکبقتبت زض ذ اثتسا زض ذتتسض ( حبن پؽ اظ آى ن ثت

کتس اظ آزب ث ق ال )لتح هحتت( نتز هت قز ث بلن هخبل هل هتق ه

حبثت ط اساظ ثراس بى ؾبلک ثط ا ضؾس ( هت)هقبم احس گب ث حطت لن ال آى

هطتجت قتز شات تي زضربت قز هکبقت اؾت فق ا يي ثبالتط ا بثس اال ه

.گطز زض ح نضت ه اؾت ک ثب فب

جض کس ث هخبل هل هته قز، زض وت سهق بلذز اظ ذ طاگط ؾبلک زض هؿ

ثتب قتز آچت هكتبس هت تطا ا نتبزق، ظ ذاس ثز هكبس تهکبقتبت ذز هه

ح هحت اؾت، هبثقت زاضز اهب اگط هكتبسات هکبقتتبت ک زض ل ا نضت قل

ثتط ذتب ذاتس ثط ناة گب گب طز،پص بم( ازسهته )هخبل هق بلؾبلک زض ذ

ثبقس، ثط ناة اؾتت گطت ؾتبذت ثبفتت قاگط هكبسات ؾبلک اهط حق طاثز، ظ

(.123: 1375 هط،)ق قز فبؾس هحؿة ه بالتذ

هخبل هته بهالک نحت ؾقن هکبقتبت، اتهبل ثب هخبل هته ثس نتقؿ يا زض

هكبسات ض ي اظ ا بثس تؽ اضتجب ه اؿبى ثب هخبل هته ا ؛ چطا ک گب اؾت

تس زضى اؾت ک ثب اقت پ قس هتوخ بالقبئبت ق ب ا ذاط تؿب اضتجتب

Page 8: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

94 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

هتل نضت ي زض ا کس هخبل هته ضاث ثطقطاض ه قب ثب ح ساضز گب

.قز اؾت ک اظ هکبقتبت نبزق هحؿة ه قز ا القبئبت ضحوب

مكاشفه از نظر متعلك السام

. اگتط کتس ه ن قبزت تقؿ تهتل ث ز قؿن غ جهکبقت ضا اظ ح کبقب عالسي

کكتف غ ت،ثز، کكف قبزت اگط اظ بلن غ هكکف اؿبى بلن حؽ قبزت جت

(.172: 1371 ،بضف ذاس ثز )کبقب بضزض اذت

کكف تؾ ق ثس زضر ثس زؾت يتط هن يتط ربه ضؾس ط ه اهب ث هتط

ثتس اظ آکت کكتف ضا چبکت گصقتت ثت قطح فهل اضائ قس اؾت. زض هقسه

کطز اؾت، آى ضا ثت ز قؿتن نتض فتط حزبة اال ثط هبضا نتقؿت هت

قتز گب حبن هت حاؼ پذ اظ ط ذبل بزض بلن هخبل . کكف نضکس ه

:لحب هتل ؾ گ اؾت ث

هخت ا گتطز، تل ه ث حازث ز بکكف اي بيتت قترم زض احتط ض کت

تي زضزؾت ذجط ثسس ک قترم ثتب ا ب زض هکبى قب سهزبست اظ حازث آ

. گتس هت «تضجب» کكف يک ث ا بثس اال ه ز جکكف ثط اهض غ ح

يث ا بل ب اهب نبحجبى وت ساضتس آى ضا اؾتتسضاد قؿن اظ هكتبسات تتر

.کس ه تلق يهکطهت

ؾطاؾط رتز آتبى ضا فطاگطفتت اؾتت، زاضا ساظ ا هطفت ک تح گطز زؾت اهب

اظ کكف احتط ي زض ا گطز تل ه ک ث اهض اذط ؿتس، کكت کكف ثطتط

.ؿت باهض ز

اؾت ک ث حقتب قؿن ؾم کكف، هکبقتبت اهب هتب ضحتب لت

هتط، قتطاض زاضز )ق هکبقتتبت نتض زضر قؿن زض ال ي. اگطز تل ه ال تغ

1375 :23-25.)

Page 9: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

95 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

آى اؾت ک اظ نضت هزطز هع ثبقس. هکكتف، انت رتط اهب کكف ه

وبتس کكتف «نلت »اؾن بتکكف اظ تزل يثز ثبقس، ا نضت هخبل چ هب ث

(.671-669: 1379 فطغب، ؛472-462، 1368 ،اؾت )آهل هطاتج زاضا نض

ثت بتکت اؾت کت کكتت يا قز هزو آچ اظ شکط هطاتت هکبقت آقکبض ه زض

هطاتت فطااس زض اقت التتبت ؾط ا زاضا ضح ب تلحب اؾتساز ؾبلک، طف

اؿتبى رز ثب ب کكف قز هتبؾت ثب هطاتت، ؾح ال ب ثس ضتج

ربف ض فاظ پ حزبث ک،ث ط زاضز ک ثب ث فاؾت. چطا ک اؿبى لب

.زس ا زؾت ه ثطا کكف ذبن قز ثطزاقت ه

از منابع شناخت یكیو شهود کشف

كتوساى اظ هحققتبى اس بضثؿت ث گتتت هطفت قز جبضت ث ب قز کكف

قبذت ضا ثطا يتط اضظقوس يتط هوئي پؽ اظ ح ،اؾاله طفب ػ لوب، ث

زض اؾتالم پتؽ اظ زض کتتبة قت تعاى الو فقط طبلن اؾت. نبحت تتؿ زضک حقب

. کكتف زضک 3. حزتت قت 2 ت؛ . تبط ز 1 تتکتط هتصج گب طق ؾ هطف

اق قت قکبکبى ک ط حق ب ؾفؿ ضغن ل ط اؿب: »ؿس ه ؛ه ضا تت

ثب شتي نتبف تبز زاضز گب وبىا حبثت تث اق بهس، پساض ه تت پتبک اق

تک اق ثس ه ب آ بسضا ه ب سربى پس کس، ضا توبقب ه فحبثت ربى آفط

ک لصت زضک آى ط لصت ز زس ضا كبى ه جبحبثت ظ تس چكتن ث فضا پت گتط

اؾت ک اؿبى ذساقبؼ ضا ثت تبلن ثتبال هترت طفب وبى رصث يا وبس؛ ذاض ه

ثتط اهـضا فط عک و چ کس ه گعيپبک ضا زض زل اؿبى رب ؾبذت هحجت ذسا

کت اظ تط تس بز اؿبى ضا ث پطؾتف ذتسا کكس ذساؾت، ذ ثالى ه طط چ غ

کكتف اؾتت کت هتصات تي ا زاضز اؾتت، اهت تتط آقکبض ضقتي س ق سز

اؾتت اظ : طفتبى ضات فطهبتس رز آضز زض ازاه ه ضا زض ربى اؾالم ث ذساپطؾت

Page 10: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

96 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

« تتکط قلت زض ثطاثط اط ز بىاز زضک حقب ثطا تاؾ پطؾتف ضا ب ضا

(.96: 1386 ،)جبجب

اقتبض ب، ث ضـ قز قبذت و هلکاى ث بضـ ح بىپؽ اظ ث اله

ضـ ث لحب زؾتبضز ت تطي بل پؽ اظ ح . ضـ قزکس ه اؾتت کت زت

. تطز ثتط تس گ فطاقلت اهتض فطاثكتط ضا زض حتظ آزهت هؿبئ ربج تاس ه

اؾتت، چتطا کت قلت ثتبالتط اظ هتبضف حهتل ثؿ هطفت قز ززؾتبضز ت

هؿتبئ هطثت ثت هجتس زض ح هبضف قبزض ث زضک حقب قبحت ينبحت چ

آى سى قت تسى ؿتتس، اظ زضک، ز ک تب هؿلح ث هطفت قل گطاىهبز اؾت ک ز

.هحطهس

یاتکشف و شهود در آ جایگاه

هطفت قبذت هس ب اظ ضا کاى کكف قز واض ث نقطآى کط سگباظ ز

اظ هتب بضثؿت نتل ثطا نط ثز اؾت ذساس زض قطآى کط بل ن هتتب ثت ت

اظ گتط ز بض زض ثؿت کس اؾتتبز ه اظ ضـ قز زضک ه ال ب اج بهجطاىپ

هحجت ث شات ح اقب اظ هتب ال ضا ث تقا بىقطآى، وگ بتآ اهلل ؾت تكت

اهلل اظ لقتبء گطز بتآ زض ث بذبلم اؾت ث کكف قز سىضؾ کطز ک هقسه

قز، کكف هقهس هطة طفبى هحؿة ه ب تک غب آضز تبى ه ؾتري ثت

.کطز اؾت يث آى ضا تج سىضا ضؾ

لقکاء اهلل یسجکا فمه کان : »سگت اهلل ؾري ه ؿتس ک زض هضز لقبء بتزؾت آ ک. 1

؛ پؽ ط کؽ ث لقبتعثاه زت احدا یشسکعمال صالحا ي ال یعملفل تس اه فپطضزگتبض ذت

« ؿتبظز ککؽ ضا زض پطؾتتف پطضزگتبضـ قتط چثپطزاظز ؿتث کبض قب سزاضز، ثب

(.110)کف:

Page 11: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

97 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

تت قتبذت غب زضرت يثب ذسا ثتبالتط هار اهلل لقبء کكتف قتز القهتا

اؾتت اهلل قطاض گطفتي ثس زض هق هطاز اظ لقبء ،اله جبجب اؾت ث فطهز طفب

اؾت، چى يچ ع بهتجبقس. وچبى ک ضظ ق ا پطضزگبضـ حزبث يث گطک ز

(.104: 16، د 1390 ،اؾت )جبجب قب ضظ ض ح بهتضظ ق

ذسا وبى کكف قز قلج تضؤ: »ظاز آهل بضف اؾتبز حؿي اله ث فطهز

« اؾتت تقطة ا ث هطفت زاقتتي هتبضف قلت اـ ث اساظ ثس ذساس هتبل ثطا

(.26: 1375 ،ظاز آهل )حؿي

لتکسين یقکیه، ککال لک تعلمکن علک ال : »فطهبس تکبحط ه ؾض 6 5 بتذساس زض آ. 2

زظخ ضا قتي ثت زاؿتتس هت قيال نضت لن حقب اگط ث ؛«یقیهال یهث لتسيوا ع ی ،الحج

ؾري اظ هطفت قز بتآ ي. زض ابثس زضه القي ي ؾپؽ آى ضا قب ث ثس ه

.هطث ث آى اؾت رن کكف حقب هكبس

قتي ؾت دآهس ک: ث قت اظ قت آ يا الطفبى زض ش هرعى فقط طتتؿ زض

:اؾت ا گب هطاح ؾ زاضا

هبتس آضز، هت وبىا عهرتلف ث چ اؾت ک اؿبى اظ زال ي آى ا قيال لن. 1

.ثس ک اظ زض آتف ضا ه کؿ

ثب چكتن ذتز ضؾس هكبس ه اؾت ک اؿبى ث هطحل آى زض رب القي ي. 2

.ثس هآتف ضا

ؾتظـ آى ضا لوتؽ قتز اؾت کت اضز آتتف هت آى وبس کؿ قيال ح . 3

: 1361 ي،اؾتت )اهت قتي هطحلت يثبالتط ي. اقز ث نتبت آتف هتهف ه کس ه

15-255.)

ؾتم ثتطا هطحلت عکتبضاى پط زم ثتطا زاضز هطحلت وته ال رج هطحل

قتي ال تتؽ ثت هقتبم قتبهد حت تکت اظ ضا تتص کؿب ذبنبى هقطثبى اؾت

Page 12: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

98 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

زاز اؾت تب رتن ضا قز ث آب هطفت بز يک ذساس زض و ا گ ث ضؾس، ه

.سثج

هطثت ثت پطؾتت ثب قتطک ثتت ستح هجبضظ زضثبض نقطآى کط بتاظ آ ک. 3

یي ککرلک وکس »اؾت. ناثطا تضؤ مکه یککن ملکک السکمايا ي االزو ي ل ی اتکسا

تب ات نكبى زاز نضا ث اثطا يب ظه هلکت آؾوبى يچ ي( ا75)ابم: «یهالمقى

.قز قي

رتت باقت نضت ثب» هب هلکت ضا ث اغ «عاىالو» فقط طتتؿ نبحت

(.364: 8 ، د1390 ،اس )جبجب گطفت« اضتجب هرزات ثب هجس

کس، ز احتوبل هطح ه« اضائ» اغ هب زضثبض ضاظ فرط ا کت هتطاز اضائت کت

ثبقتس. ا پتؽ اظ زالئت قلت كبى زازى اظ ط هب آک اضائ ث گطاؾت ز حؿ

ث توبم اؾطاض تاس ز اثعاض و يک اؿبى ثب ا زس ه حتي ض يزم ا هب تته

( 36: 5، د 1429 ،کس )فرطضاظ ساربى احب پ ثط و ال ن هت حک تحبکو

(.291: 3: د تب قت، ث ساس )ؾ کطز حهلت تهط يث ا عقت سک ؾ

ثطتبى ط( تتؿ24: 3، د 1404 ،زض الوخض )ؾ طهلت هصکض زض تتؿ وچي

هتتوى آهتتس کتت زضک تتيثتتب ا خ( زض يتتوي قتت احتتبز531: 1، د 1416 ،)ثحطاتت

.ثز اؾت قال اظ زضک حؿ طغ ناثطا

پؽ اظ ز کضا سهطاتت تح نحبل پؽ اظ آک حطت اثطا ط ث ت گتط

ب تل گطفت ک هلکت آؾوبى يثطا ال آهس، اضاز طىث طظکطز اظ اا اثتالئبت پ

.ثطؾبس قيال ح القي ي ا ضا ث هقبم بسضا ث ا ثوب ي ظه

یاتشهود در روا کشف و یگاهجا

ؿتتس کن کس، هطفت زاللت ه ثطا اى هج ک ثط قز ث ضابت انتالح ثت

قس اؾت کت: ت. ضا1قطاضس: ياظ آب اظ ا اؾت. ثطذ« اؾتتبي»زض حس جا حس

Page 13: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

99 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

اهلل یصکل یاذااتقثل شاب مه االوصاز فقال ل الىثک یمشیي آل ک یاهلل عل یزال اهلل ک صل یىمات»

؛ 157: 4، د 1986 ،)غعالت « حازث قال: اصثحت مؤمىا تاهلل حقکا ... یااصثحت یفي آل ک علی

(.43: 1408: اثالتتح ضاظ

اهلل ثزتس، قت اظ قبگطزاى ثطرؿتگبى هکتتت ضؾتل کحبضح ک سثيهضز ظ زض

ثطذتضز کطزتس ثت ا تس اضز هؿزس قتسس، ثتب ظ اهلل ضؾل قس اؾت ک: نجح

یاهلل علک زاکل یا»زض راة طو کطز: سظ ؟چگ نجح کطز« اصثحت یفک»فطهزس:

آحتبض قتي ات اؾتت، ثتطا ثعضگ فطهز ازب غوجطنجح کطزم. پ قيهي ثب «یقیهال

نتجح کتطزم اهلل هي زض حبل ضؾل بطو کطز: ؿت؟ت چ قي اؾت، كب ب كب

بل ؾالم نلات ا ثكت نسا نسا زسم، رن ضا ه زسم، ک ثكت ضا ه

»فطهز غوجط. پقسم ا رن ضا ن ه يز اؾتت کت ا ا ثتس « عثد وزاهلل قلثک

تسا بلن ضا پ حقب تزل، قسضت ضؤ ذساس قلت ا ضا ضقي کطز اؾت ثب آى ضق

.کطز اؾت

کت گتبه کس، ه سابلن ضا پ حقب سىبئ قز، قسضت ز قيث هقبم کؿ اگط

هزتطزات تبلن، ذتا هزتطزات سثبال آهس هزطز قس اؾت، قسضت ز تاؿبى اظ ج

ضا تت ثط آى اؾت ک اؿبى غجبض ج هجت ي ا بثس ضا ه ذا هزطزات قل ثطظذ

کتط حبنت قتس اؾتت ساتحق پ ال باظ ال بضثؿ ثطاهبلت يکبض ثعس ا

(.80: 1390 وبى،)اثطا

زض قتوبل قتج هؿلوببى لكکط ضم قطق بىک ه زض زاؾتبى رگ هت )رگ. 2

کت هؿتلوببى ثت فطهزس: )گتبه ک اهبم نبزق ذان ه يزضگطفت( چ طرع

زض تبهجط پ ضفت ثزس( ضظ« هت»رگ ثب ؾپب ضم ث ثطا بلت ثي اث رتط فطهبس

زض ثطاثط ا هؿح قسس، چبکت رتتط ضا هكتبس ب ب ثلس هؿزس ثز، بگبى پؿت

Page 14: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

199 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

، 1403 ،اؾت، ضؾل ذسا فطهز: رتط کكت قتس )هزلؿت کبضکطز ک ثب کتبض هكغل پ

(.51: 21د

تب ز اؾت کت حقتب زض بلن هبز هجت بهجطتؾ پ ثط قز حقب تضا اي

.هکكف قسس كبىا ثطا

یاوک فطهزتس: كتبى اؾت کت ا تضا هإهبى ل طالجالغ زض هضز اه زض ذ. 3

ک ح ضا ثت هتي كتبى زازتس، طگتع زض آى قتک ا اظ لح «یتالحق مراز یماشککت ف

(.4 ، ذج1379 ،ام )زقت کطز

ثبت ثتطا آى حطت رب اؾت ک زض هقبم ضف اظ هرلهب هإهبى ل اهط

. تسن ثلکت ات ز ؿتتن، هته پطزاظ ک هب ط فطهبس ه بىث يثب ا كبى. اؿت

ذلت بلن هلکتت اؾتت کت اؿتبى بتح هعل ث ثس، ه يظه آچ ثكط زض کط آض

زض ال: »کس ثعضگ رل ه بضهب ثؿ ربى ثطا ياؾت. طچس ا کبه ههم اظ آى آگب

(.92: 1389 ،آهل )راز« فبى اؾت هض قجو

تبت ضا ن: قتطآى کتط گطفت کت اال زت يچ تاى ه بت ضا بتآ ثطضؾ اظ

اى هج هوتئي آى ضا ث ضا هطح زض کبض ق ح هطفت قز يههه

اهبهبى ههم هحهط بهجطاىقبذت ث پ ي: ابحب کس؛ ه اؿبى تلق ظا ثطا هطفت

حبلختب: کكتف قتز زض بثتس؛ قبذت زؾت يث ا تاس ه ع ب بىاؿ ط ؾب ؿت

اؾت ک عوبى چ ي ا قز حبن ه طذ ب ؾلؿل اثتالئبت آظهى ک ؾب

.االق قس اؾت بيتزض لؿبى طفب ث آى ض

عرفان به صدق یازمندین دلیل

کتسگط زضؾت بزضؾت آى اظ بضثطذضزاض اؾت ک زض پطت آى ه بضاظ ه زاك ط

لن ح زض قبذت جبضت زضؾتت اظ بزضؾتت چتى اضظـ تط طقز، زاز عتو

ک هتل آى حطت ح تبل ث اضظـ هتل آى اؾت؛ اضظـ طفبى لن ال زاك

Page 15: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

191 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

فآى، ثت ي انل قا ي قبذت هاظ قز ه ةب هحؿ زاف اؾت، ثطتط اظ و

.ذاس ثز بىهب آزه بظهضز گطاظ ط زاف ز

کتس اقتبض هت قتت حق تي الحکتن ثت ا ذز ثط قتطح فهتل زض هقسه هطق

واض ههى اظ ذب اقتجب ثبقتس، ثلکت زض ک هکبقتبت طفب ؿت ي: چگس ه

تبل ذ ب زض اق ؾبذت ضؾس، ط ه ث قتاظ هاضز آچ هکبقت قز حق بضثؿ

ثطساقتت، ثلکت حق تپطز اظ اق باؾت ک ت برع القبئبت ق ضا اغگتى قتت

(.231: 1375 هط،)ق قز ياللت ه هرت گوطا کس ه

بظ ث آلت ح اظ ثب زض لم طفب متكر ک ثطا هبس و ثبق قک ثبثطاي

حت اظ ثبت زض تع تو ثتطا اثعاض يچ ک زض نضت طازاض آى ثبقس، ظ اؾت ک س

زض ت ؿتتس طپتص اتوتبز اظ آتب ک چجبقس، گبگى طفب ب بيتض ضا زت

(.279: 3، د 1387 ،آهل راس ثز )راز تبه طفبى ضا کبه

تعک تهتت ک اظ ط اقکبل کس ک له کؿ سقب الجت ات طفتبى ثتطا ت

ؿتتس رتب يتطض اظ اهض رسا قل بت ثس بتال ط قز حبن ه

زضؾت ثبقس ک تاس ه گتت ظهب يا ل ؿت،زض آب سقک تطز بفتت ات تب

اق ذالف وگبى اؾت، ل يثبقس ک هكتطک ث سابتر ب بتيطض طفبى اظ قج

(.716: 1372 ،آهل اؾت )راز يا

: هكز ا کكف ثتط چتبض قؿتن اؾتت: فطهبس ه ظه يزض ا آهل راز اله

تع اذتتالف ،ضحوتب ،هلک ب،ق ،تؿب اؾتت. زض يهجتب ظهتب تل گتب

کت تجتب تب ثبت زض اذتتالف تب اؾتت حقزات نتح و ب اذتالفبت ل

ثب اؾت. پؽ ثت گط ز حنح زاتاظ هك کثبظگكت آى ث تبقى اؾت، حتوب

زض وبى ظهتبى کال ا ذاس ثز. ث بدهكز نبزق اظ کبشة احت عتو ثطا عاه

هطاتت قتم کوتبل عتو طاظ هبس، ه ثبق عاىث ه بظاؾت، ثبظ لک اذتالف تكک

Page 16: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

192 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

لتاظم اؾتت يتطض ، کس ه سک ذط تقف زض هطاتت بقه ا ضا تس ؾبلک ثطا

زض قتز زض آى هتقتف وت بىچى اگط ؾبلک ث قم هطاتت ذز آگب ثبقس، ثب او

(.96: 1389 ،آهل )راز آس اتن ثطه لت هطتجت ال

و مالن در کشف و شهود میسان

ياظ فبؾس غتج اظ حوت حثطذضزاض ثبقس تب کكف نح عااظ ه سکكف ثب ستطز ثسى

تبم جبضتتس اظ هحکوتبت قتطآى عاىذبل. ه ببم اؾت ب عاىه يقبذت قز اثبظ

تعاى ک اظ ههم نبزض قس اؾتت ه خاحبز ؿتتس کت هتاظ بضتب ذتبل، ه

تعاى ه تي کت ثتب ا ذبل ؾبلک اؾت. تط کكتت اؾتسازاحال ب، ػگهتبؾت ثب

تعاى هبثقت زاقت ثبقس ثتب ه عاىه ياؾت اگط ثب ا حهبثقت زاقت ثبقس، نح

تب ثت هتالک يا يتط (. هن101: 1375 هط،ذب ذاس ثز )ق نضت يذبل، زض ا

:اؾت طقطح ظ

معصوم کشف

يهطاتت گبگى اؾتت. ثتبالتط زاضا کتكک چبک اقبض قس کكف قز اهط

اظ آى ثطذضزاضس، ههم اظ ط گت ذتب لغعقت ال ب ال بکكف ک اج هطتج

.هطاتت کكف ذاس ثز گطؾزف ز بضهالک ه ض ياؾت اظ ا

گتط ز تبى زض ه ثتس تب هطتج اظ کكف )ک کكف ههم اؾتت( هبتس گتعاض اي

گتط ؾزف ز ثطا تطاظ بضاؾت ک ه ج بؾت ههساق اتن آى وبى ح گعاض

ک اگط بضف زض کكف قز ذتز چ ا گ ث قز؛ هکبقتبت بضفبى هحؿة ه تع

.آى ضا بزضؾت قوبضز سبؾبظگبض ثبقس، ثب ج تقط ب بک ثب هبضف ح بثسزض

:گس ه ظه يزض ا طث اثي

ی عل یاءکشف االوث یالسال ( کان السجع ال ی )عل یاءلىا کشف االوث یاذا خالف الکشف الر ي»

ي اخثس عما یحکشف صح یخلل تکو شاه عل یالسال ي علمىا ان صاحة ذلک الکشف قد طسأ عل

Page 17: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

193 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

ثتب قتز هتب اقت هت ک ثطا ط گب کكت ؛یوفس ما زأ یال ف یسالتعث یالخطأ ف یقعي یزأ

] آى ضا هطرت گطزن ثبظ ه كبىالؿالم هربلف ثبقس، ث کكف ا نل بهجطاىپ کكف

زاز ض نبحت آى کكف زض کبضـ ذلت قهتب ثطن ه [، پزن قطاض ه بضه

[ ضا ثتط کكتف ط تتؿت تط ] تج ت اظ تأ اـ كاس اؾ ح ک ث ياؾت؛ ثس

کت ضؤ کكف ثؿس کطز اؾت. هبس کؿ بى، ث ثزافعز زض ت فذ تس ز تب

ت زض کتس ذب ه بفضؤ طاهب زض تج گس، ثبظ ه ساؾت ک نبزق اؾت آچ ضا ز

(.7: 3د تب، ث ،)اثي طث« اؾت سذز آچ ز

حسکاتک ي اککىات مخکالف یف یفکل مه قال ال الکشف أو مأمز تأمس ال: »افعاس ه ع

؛ پؽ ط کؽ قال او امع یمااألمس ي ان کان صاهقا ف یفقد التثس عل یفیتکل یمحمد یألمس شسع

کتطز کت ثتب فطهتبى بفتزض ال فطهب فک زض ضفتبض کطزاض ذ ساظ ا کكف ثگ

ثط ذب فذ ازب يهحوس هربلف اؾت، اهط ثط ا هكتج قس ] زض ا تقط تتکل

گتت يضفت اؾت[؛ طچس زض ا « اؾتت، نتبزق ثبقتس سکت ]آى فطهتبى ضا[ قت فذت

(.179: 1)وبى، د

ؾتزف حت ثبت تبض ه تعاى ه ي ؾت ههه ج آک ح حبن

ثت لحتب ؾتس زاللتت رتت نتسض، ظه يزض ا سذاس ثز. ضقي اؾت ک ثب

جاظ حتس ط فو آض قيحزت خقز؛ چطا ک ط حس وزهطاح الظم پ

اظ هاضز، پطکطزى فبنل بضزض ثؿ ظه يزض ا نبئت قبث اؾتبز اؾت. هكک اؾبؾ

آى اؾت گط زض ان هبلتت ؾتر حنح بفتهب کكف ههم زضک زض بىه

.ؿت

عمل

آچت ضا اضائت گتطزز ثبظ ه ث حبلت نح حهل ،بضف گب ک اظ حبلت هح قز

اتس کتطز ضا هطفت ؾزف آب قاس قل ثطا ض يهتم اؾت، اظ ا اظ هقل زس، ه

Page 18: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

194 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

اؾت، ثتب قاتس قلت بفتذز اؾت. اگط آچ ضا بضف زض تعل قل ذبن عاىک ه

: 1372 ،آهلت اگط ثب آب هربلف ثبقتس ذبؾتت )رتاز حنح س،هبثقت زاقت ثبق

718-719.)

قت اؾتت کت زض طههتم، ؾزف هکبقتبت غ قبذم زم ثطا ىعاه ثبثطاي

. اگط بضف ثب اؾتبز ث هکبقتبت ذتز چ قز ه بىوب ال فلؿت لم ط ضا تع

فتا زتس، اظ ا فآى ضا هحبل قوبضز ث بزضؾت ثطبى قل ازب کس ک ق ثطب

:قس اؾت حکت تهط يت.ق( ث ا505-405) غعال مراس قس. زض کال طفتپص

طفبى کكف قتز اؾتت[ چ ]ک وبى فب تک زض ض ال ثساى» کت تع

تت، هوکتي اؾتت زض تض ال . آضؿت ضا عق حکن ث هحبل ثزى آى کس، رب

ثبقس ک ثت هزتطز هب ک اهط يآقکبض قز ک زؾت ق اظ آى کتب ثبقس؛ ثس عچ

آچت قت ثتساى قوبضز آچ ق آى ضا هحبل ه بىک ه کؿ گطزز ق ازضاک و

کت تطز اظ آى اؾت ک طف ؾري قتطاض گ تط يتتبت گصاضز، هقبهف پب بثس، زؾت و

(.323-322: 2د 1981 ي،الس )نسض« ا ضا ثب رلف ابز سثب

اؾت تتب ضا لم ثطب بظهس قت،حق ؾبلک ط ع آهل ط اله راز اظ

الظم اؾتت کت ثتتط ثلکت يتطض كبىهلم زاضز. اظ ط ا فهقهس ؾلک ضا ثطا

تن تتاى » نتضت تي چتطا کت زض ا بهظز؛اظ گبم بزى زض ؾلک، حکوت ث فاؿبى پ

اتتت بل اؾت ن قق لت هط اضاذز ضا ز ب بفتنحت متكر ضا زض ذتز ت

هبس، و طضا هتح و لصا طگع زض بثس ظس ه ثتط حکوت يثلک ثب اؾتتبز اظ ثتطا

(.281: 1387 ،آهل )راز «پطزاظز ه عاس ک زض ضا ثبظهبس گطاز طضف تح

الجت بضف قز، ثزى طفبى هكرم ه ثزى حکوت انبل ک آل زبؾتاظ ا

کت ثطتتط اظ قز ض ه ضث کس، زض هقهس ذز ثب هؿبئل ط ثطبى عاىاگطچ ثب ه

ذاتس ثتز کت تتط تبم عاىه بظهسضک اقبض قس اؾت، لصا وبى اف لم ضؾو

Page 19: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

195 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

کتت تي ثزى ق ثب تر ث ا عاىه زل يو اؾت. ث قينبحجبى وبى کكف ال

ناظ قط ضا کت وتبى نتطا هؿتتق اؾت ک قب هحسز ک ق چى ؾطارثز

هتب قط قطاض زاضز ث عاىاؾت، زض هقبث ه بض اگطق ه کس اؾت، ضقي ه

.قز اظ آى هحؿة ه اظ قط اؾت، ثلک پطت بظ ث

استاد کامل

اتس کطز ن هطف گطاظ فبؾس هالک ز حنح بتکكت متكر ثطا يطفب وچ

تس آى هطقس کبه اؾت. ؾبلک انحبة هزبس ثس اظ آک هقسهبت ضا حبنت کتطز، ثب

ک ذز اظ بلن کخطت هلکبت . هطازساضؾت زضآ طکبه هطاقجت پ دق طتحت تسث

کس تا ث اؾوف ساض سهط تاس قبؼ ثبقس، ه اؾن «زاى اؾن»ظقت ضب قس ثبقس

(.458-455، 1368 ،)ضک: آهل سا ثبظوب هکبقتبت ضعى ضا ثطا

تت ربى ؾبلک احبت زاضز اظ ب ثط توبم رج هتقسس ک اؾتبز اق طفب تب

قتبگطز ضا ه ضحب ب ت ذهن ب بظهسآقکبض پبى ا آگب اؾت. ا

. زتس الظم ضا ث ا ه ب زؾتض ، ب ػگ ثب تر ث قت، اؾتساز قبؾس ه

قتزب ا لت ضذساز پبض بفتيؾبلک ضا زض تاس ضا آقبؾت ه ب ذن چا ثب پ

ذز قسضت طهس ب ثط تزطث زس. اؾتبز ثب تک بضب حبلت تزطث کطزى ثطذ ب

زضؾتت اؾتت چت قتز چت حتبل ا ک زض ط هطحل زاس ، هتش زض زل ؾبلک

(.84-83: 1388 پب، عزاى)

احوال و عوارض

.اظ رولت قتز هت بفتت زض ؾتربى بضفتبى هؿتلوبى هبلتت فطاات ع ظه يا زض

کا ثبى اظ پؽ جسالطظاق کبقب حنتح احال بضف گتب فبؾتس؛ اؾتت گتب

زض تس ؾتبلک ثب نتضت تي ح ثبت هكتتج قتز زض ا رتز ثب ن آه يا سقب

کتس زض احجتبت زتس ثبت ضا تت تع آى ثکقس تب ح ثب احال ضا تو حتهح

Page 20: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

196 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

ب اضو وطا ثب تزطثت ثب لن هطفت تالـ کس؛ توؿک ث كب حاحال نح

:گس ه کس ه تن هبس، ه پؽ اظ احال ثبقثب آى آحبض حوطات تزطث ضا ک يقط

آتس ؾتبلک هت ؾ ک اظ طف ضاؾت ث ب اقربن ااض، ساب، هخبل اضزات،»

غبلجتب قتز، آقکبض هت آس غبلجب ح اؾت، آچ اظ طف چپ ه قز، ثط ا بط ه

ات اؾتت[: آچت ثتب قتکتتگ ثب اؾت. اهب اضو ]ک اهض وطا احتال اضز

ثبي وطا اؾتت، حت اؾتت ت ؾکى رو آضاهف ارتوب وت ثب ح تبل

زضى اس ؾاؼ وطا اؾتت، ثبت ايطاة حكت تتطق فآچ ثب تك

ک پؽ اظ ضفتي فتبض [: ط اضزهبس ه اؾت. اهب آحبض ]ک پؽ اظ فطاغت احال ثبق

بتت حت كب ثتطا آزهآى ثوبس زض پ زض زل ثبق اظ آى ؾطض قبزهب قسى

( اؾت، آچ پؽ اظ ظال اس ا )فطقت ثبقس، هلک طهسزاقت ثبقس ؾطظس

آلتز پؽ اظ آى کؿ ؾؿت، آلز ربى، ذاة آزه گصاضز ه غه اظ ذز ثط رب

بسثو ک پؽ اظ رسا قسف هطفت ث ذسا زض زل ثبق اؾت. ط از بثبقس، ق

(.342-325: 1381 ،)کبقب« اؾت قرم فطان گطزز، ال تبظ ثطا ق

( زاضز ک اظ ض تؿب بق ،هلک ،اا گبگى )ال ع ذاط تب كتب

غلجت طوطا ثب ؾلت، ؾت ط الزاز: ذا مآب ضا تكر تاى آحبض اضو ه

قتز تکطاض هت تط ق سض فعا ث قز طز کخطت ثططف و ،اؾت ثب ت

اگعز ثطه ذث طذ ؾ ضا ث آزه . ذاط هلکثطز و ا ثط تؽ اظ آى ح

ضا ثط قت لصت لت حت آزه ب ذاط ق زاضز؛ ثط حصض ه اظ قط ثس

(.53-50: 1373 ،)ضک: فبض اگعز تؽ ثط ه

ثبي قس اؿبى ضا ث تر ح نتب طآک اگط البهبت ذاط هكأ ذ تز

ؿتتس اگتط هكتأ الت ضحوب زت کس، القب طات بت ا ازبم زازى ذ

.ذاس ثز تؿب بق لف ح ، القبکسضت ثبي ثطظ قط ثبقس هرب

Page 21: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

197 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

گیری نتیجه

هبث چى حؽ، ق طاظ هبث قبذت زض کبض ؾب کاى کكف قز تب ث

ث آى ثطا تحه ؿتهحهط عاهبهبى بهجطاىقس اؾت، ثلک ث پ ستأ ح

تؽ هوکتي اؾتت. اهتب اظ آزتب کت هکبقتت ت تص تو ث قط ب زض ؾب اؿبى

تبى ه طي ب ل ب واض اذتالف قز هحؿة ه تكککشهطاتت هقل ث

هکبقتبت هكز اؾت، هبس تط زاكت ثت ه اظ فبؾتس آى حزاضز کت نتح تبظ تبض

ضا زؾتتوب حثبظقبذت قز ضا ضا ثط هتقساى آى )ک هکبقتتبت بنتح اکتبض تي

.( ثجسززس طفبى قطاض ه

آتس، ثط آچ اظ هزو ؾربى طفتب ثطهت ثب طيت ،تبم انتل تبض هتالک ه

اؾتت يههته تبت ذبتن ضا قتاؾالم، حق تقط ،هکبقتبت ث کتبة ال

اظ هقلت زتس اضائ هت گطزز،آچ ثبظ ه الجت چى بضف آگب ک اظ حبلت هح قز

هتم اؾت، زض ضا تج ثطتب لتم تط ن، ؾزف هکبقتبت زض قلوط هتتب

ب چى اؾتبز کبه آحتبض تاضو هکبقتتبت هالک طاى هالک ذبل زض کبض ؾب ث

.ضاگكبؾت طفب

Page 22: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

198 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

منابع

ن.قطآى کط

قتسؼ آؾتتبى زقت، هكتس، اتكتبضات لهتطرن الجالغ،ذ. (ـ 1379) )(ل اهبم .1

.ضي

جتساهلل دقت ثتب هقسهت ،لؿتبى التطة الوحت . ق( 408هحوس ) يالس روبل ،ضاثي ه .2

زاضلؿبى الطة. ، زاضالزلطتث ل،الال

جسالطظاق يالس قبضح کوبل ،يالؿبئط قطح هبظل. ـ( 1381)هبتي( ) اثاؾوب ،اهبض .3

.ساضقن، اتكبضات ث ساضفط،هحؿي ث تل ، ثب تحق القبؾب

تطت، ث ، الولک هطف اؾطاض الوبلک ف التتحبت الوک. تب( )ثي الس هح ،اثي طث .4

.التطاث الطث بءالح زاض

، تتطاى، تت ظتبى ىآالقتط طتتؿت هرتعى الطفتبى فت . ـ(1361)گن هطت ث ي،اه .5

هؿلوبى.

فطگ ، تطاى، اتكبضت لو هج االاض ربه االؾطاض .(1368)سض ح سؾ ،آهل .6

فطاؿ. طاكبؾازوي ا

ى زض تطف طفتبى الهت بؿت ا اضهغبى آؾوبى قتطح ضؾتبل . ـ( 1389) آهل وبىاثطا .7 قن، قبئن آل هحوس. ،ظاز آهل حؿي

تتبز، هكتتس، ثالزتتبى الزتتبى ضح ضو. ق( 1408) لتت يثتت يحؿتت ،اثالتتتتح ضاظ .8

.آؾتبى قسؼ ضي ب پػف

ثخت. بز، تطاى، ثىآالقط طتتؿ الجطبى ف. ق( 1416بقن ) سؾ ،ثحطا .9

اؿبى ث اؿبى )ط طتتؿ .ـ( .1389)آهل راز .10 قبؾت هطفتت طاهتى پ تس، رس ت

ظاز، قن، اؾطاء. ال ي، ث تحق هحوس حؿاؿبى(

ضربء. گ، تطاى، كط فطقطآى قبؾ قبذت. ـ( 1372) آهل راز .11

قن، اتكبضات العطا. ،القاس )اثي تطک( ستو طتحط. ـ( 1372) آهل راز .12

.اؾطاء كط هطکع اتكبضات قن، ،بخ ي .ـ( 1387) آهل راز .13

Page 23: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

199 اسالم یآن از منظر عرفا یینما واقع یارو مع ینیمعرفت د ۀکشف و شهود در منظوم یگاهجا

.احوسبى، قن، قبم اثطان تطرو ،اهلل لقبء فضؾبل . ـ( 1375)، حؿي ظاز آهل حؿي .14

زاز، تسبى نتتاى تحقت ،القطآى تغط الوتطزات ف. (ـ 1375) بضاغت انت .15

.القطث قن، ش

تتطاى، ،طفتب تطات فطتگ انتالحبت تج . ـ( 1370رتتط ) سؾ ،ؾزبز .17 .16

. ض

.، ثطت، زاضالخطيالل القطآى ف ق(. 1408قت ) سؾ .17

طت،نبلح، ث نجح ، تحقلخقليضا .ق( 1415) ثي هؾ يثي حؿ هحوس ،ضي سؾ .18

زاضاالؾ.

.زت اهلل هطك آت، قن، اتكبضات السض الوخض. ق( 1404)ي الس رالل ،ؾ .19

تج هبل ،ز تزطث ط هجب. ـ( 1381) ل طا،ق .20 اثتي آضا اتقتبز قت

قن. لو حظ اؾاله غبتقن، اتكبضات زفتط تجل ،ات لفضز طث

اتكبضات ثطت، ،القل األضث األؾتبض ف الوتبلالحکو (،م 1981)هحوس نسضالسي، .21

.الطث التطاث زاضاحبء

زتتب س، ثتت کقتتف ؾتتزض اؾتتالم قتت. ـ( 1386)ي هحوتتس حؿتت سؾتت ،جبجتتب .22

.قن، ثؾتبى کتبة ،ذؿطقب

للوجبت. االولؾؿ إه طت،ث ،عاىالو. ـ.( 1390)جبجب .23

زاضالتکط. طت،ث ،ياللم الس بءاح .(م 1986) اهبم هحوس ،غعال .24

تطاى، اتكبضات پػكتگب ،طفب هکبقت ز تزطث (.ـ 1384) هحوس تق ،فبل .25

.اؾاله كفطگ اس

قتبت اثي فبضو ثب هقسه تل تبئ حالكط هكبضق الساض .ـ( 1379)ي ؾسالس ،فطغب .26

قن. لو حظ اؾاله غبتقن، زفتط تجل ،برالل آقت سؾ

.الطث ، ثطت، احبءالتطاثطکج طتتؿ. ق( 1429) ثي وط ، هحوسضاظ فرط .27

تتطاى، ذارت، هحوتس تهتحح ،األتؽ ههتجبح .(ـ 1373) حوتع ثي هحوس فبض، .28

.هؾ اتكبضات

الحکتن قتطح فهتل . ـ( 1375) ثي هحوتز زاز ،ضه هطق .29 ف اؾتتبز قت ، ثت ک

. فطگ ، اتكبضات لوىتطا ب،آقت يالس رالل

Page 24: 1394 ضبث ،1 Çضبق ،12 Çضز ،ز Èتؿف...94/3/10 :ـطصپ دËضبت ؛ 94/1/23 :تËفبضز دËضبت( ٫د ٴ چ Ãاض ظا Áت طتق تث ت ت ط ظا تک تت

119 2314 بهار، 2 ۀ، شمار21 ۀفلسفۀ دین، دور

، وتب يالس رالل حتهح ، هتتبح الکتب ههجبح السا. ـ( 1372)ي عالس ،کبقب .30

وب.

ثساضفط، قتن، اتكتبضات هحؿي تحق ،الؿبئطي هبظلقطح . ـ( 1381)ي عالس ،کبقب .31

.ثساض

.، قن، اتكبضات زاضالکتبة االؾالهو طتتؿ. ـ( 1363) بنط طاظ،هکبضم ق .32

تتطت، ث ،االئوتت االتتبضلسضضاذجبض ثحبضاالاضالزبهتت .ق(1403) تقتت ، هحوتتسهزلؿتت .33

.تطاث الطث زاضاالحبء

ـ ،ط طفبى انل هجب .(ـ 1388) ساهلل ؾس پب، عزاى .34 قتن، اعلت، تبء گتبض

.ذو اهبم پػك آهظق هإؾؿ اتكبضات