ÁÀÉÒÀÐËÛÃÒßÁÀÁßÒè

Áàéòàðëûã áÿøÿðèééÿòÿ õèäìÿò åäèð!

¹ 12(238) 12 äåêàáð 2014-úö èë Ãÿçåò 1994-úö èëäÿí ÷ûõûð www.vet.gov.az

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Êîíñòèòóñèéàñûíûí109-úó ìàääÿñèíèí 17-úè áÿíäèíè ðÿùáÿð òóòàðàããÿðàðà àëûðàì:

1. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êÿíä Òÿ-ñÿððöôàòû Íàçèðëèéè èëÿ Ëàòâèéà ÐåñïóáëèêàñûíûíÊÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè àðàñûíäà áàéòàðëûã ñà-ùÿñèíäÿ ÿìÿêäàøëûã ùàããûíäà 2014-úö èë èéóëóí 8-äÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ èìçàëàíìûø Ñàçèø òÿñäèã åäèë-ñèí.

2. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êÿíä Òÿ-ñÿððöôàòû Íàçèðëèéè áó Ôÿðìàíûí 1-úè ùèññÿñèíäÿ

ýþñòÿðèëÿí Ñàçèøèí ìöääÿàëàðûíûí ùÿéàòà êå÷èðèë-ìÿñèíè òÿìèí åòñèí.

3. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Õàðèúè Èøëÿð Íà-çèðëèéè ùÿìèí Ñàçèøèí ãöââÿéÿ ìèíìÿñè ö÷öí çÿðó-ðè îëàí äþâëÿòäàõèëè ïðîñåäóðëàðûí éåðèíÿ éåòèðèëäèéèáàðÿäÿ Ëàòâèéà Ðåñïóáëèêàñû Ùþêóìÿòèíè õÿáÿð-äàð åòñèí.

Èëùàì ßëèéåâ,Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè.

Áàêû øÿùÿðè, 17 íîéàáð 2014-úö èë.

Êÿíä òÿñÿððöôàòû íàçèðè Ùåéäÿð ßñÿäîâ íîéàáðûí 29-äà Àüúà-áÿäè ðàéîíóíäà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí "ÁÌÑ Àãðî" ÌÌÚ-íèí êå÷è òÿ-ñÿððöôàòûíäà îëóá.

Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéèíäÿí âåðèëÿí ìÿëóìàòà ýþðÿ, ôåðìà-ëàðû ýÿçÿí íàçèð áó éàõûíëàðäà Èñïàíèéà âÿ Ôðàíñàäàí ýÿòèðèëìèø"Àñàô" âÿ "Øàðîëå" úèíñëÿðèíäÿí îëàí ãîéóíëàðà áàõûø êå÷èðèá.

"ÁÌÑ Àãðî" ÌÌÚ-íèí òÿñèñ÷èñè Ìöëùàçè Áàëàêèøèéåâ ìÿëóìàò

âåðèá êè, òÿñÿððöôàò ùÿð áèðè 1300 áàøëûã ôåðìàëàð, òÿêÿ, ðåâèð, ÷ÿïèøö÷öí áèíàëàðäàí, áàø îôèñ, ñàüûìõàíà âÿ ñàüûìõàíà îôèñèíäÿíèáàðÿòäèð. Áèíàëàð ìöàñèð ãàéäàëàðà óéüóí îëàðàã íèçàìëàíûá,ùåéâàíëàðûí ñàüëûüû âÿ ÿëâåðèøëè ìöùèòäÿ ñàõëàíìàñû ö÷öí ëàçûìèøÿðàèò éàðàäûëûá. Òÿñÿððöôàò ÿí ìöàñèð ôåðìà àâàäàíëûüû - àâòîìà-òèê éþíÿëòìÿ âÿ éåìëÿìÿ, ïàðàëåë òèïëè ñàüûì ñèñòåìè âÿ õöñóñèòåõíèêàëàðëà òÿúùèç åäèëèá, èø÷èëÿðèí ÷àëûøìàëàðû âÿ èñòèðàùÿòëÿðè ö÷öíùÿð úöð øÿðàèò éàðàäûëûá. Ùàçûðäà òÿñÿððöôàòäà Ùîëëàíäèéàäàí âÿÔðàíñàäàí ýÿòèðèëìèø 4287 áàø "Ñààíåí" âÿ "Àëïèí" úèíñëè äàìàç-ëûã êå÷èëÿð âàðäûð.

Áèëäèðèëèá êè, áó éàõûíëàðäà ôåðìàéà Èñïàíèéàäàí 900 áàø

"Àñàô" úèíñëè âÿ 11 áàø "Øàðîëå" úèíñëè ãîéóíëàð ýÿòèðèëèá. "ßòëèê-ñöäëöê èñòèãàìÿòëè "Àñàô" úèíñëè ãîéóíëàðûí ëàêòàçèéà äþâðöíäÿ ñöäâåðèìè 250-450 ëèòðäèð. Áó ãîéóíëàð éåðëè ãîéóí úèíñëÿðè èëÿ ìöãàé-èñÿäÿ 5-8 äÿôÿ ÷îõ ñöä âåðèðëÿð. ßòëèê èñòèãàìÿòëè "Øàðîëå" úèíñëèãîéóíëàðûí 1 éàøûíäà ÿò âåðèìè 55-60 êèëîãðàìäûð. Áó ãîéóíëàð ýÿ-ëÿúÿêäÿ éàðàäûëàúàã àèëÿ òÿñÿððöôàòëàðûíà äà âåðèëÿúÿêäèð. Áó éà-õûíëàðäà òÿñÿððöôàòà äàùà 1169 úèíñ ãîéóí ýÿòèðèëÿúÿêäèð.

Òÿñÿððöôàòûí ôÿàëèééÿòè èëÿ éàõûíäàí ìàðàãëàíàí íàçèð Ùåéäÿðßñÿäîâ ìöâàôèã òàïøûðûã âÿ òþâñèéÿëÿð âåðèá.

Íàçèð Ùåéäÿð ßñÿäîâ æóðíàëèñòëÿðÿ ìöñàùèáÿñèíäÿ áèëäèðèá êè,ñîí èëëÿð äöíéàäà áàø âåðÿí èãëèì äÿéèøèêëèéè, ÿðçàã òÿùëöêÿñèçëèé-èíèí þí ïëàíà ÷ÿêèëìÿñè ôîíóíäà þëêÿìèçäÿ êÿíä òÿñÿððöôàòû ñàùÿ-

ñèíÿ äèããÿò àðòûðûëûá. Àçÿðáàéúàí Ïðåçèäåíòè áó ñàùÿíè ÿí ïðèîðèòåòñàùÿëÿðäÿí áèðè åëàí åäÿðÿê, ãàðøûéà þëêÿíèí ÿêñÿð êÿíä òÿ-ñÿððöôàòû ìÿùñóëëàðûíà îëàí òÿëÿáàòûíû äàõèëè èñòåùñàë ùåñàáûíàþäÿìÿê âÿçèôÿñèíè ãîéóá. Þëêÿéÿ úèíñ ùåéâàíëàðûí ýÿòèðèëìÿñè,êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí èíêèøàôû ö÷öí ìàääè-òåõíèêè áàçàíûí ìþùêÿì-ëÿíäèðèëìÿñè èëÿ áàüëû âåðèëÿí ôÿðìàíëàð äà áó ñòðàòåýèéàíûí éåðèíÿéåòèðèëìÿñèíÿ éþíÿëäèëèá.

Íàçèð Ùåéäÿð ßñÿäîâ “ÁÌÑ Àãðî”ÌÌÚ-íèí êå÷è òÿñÿððöôàòûíäà îëóá

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êÿíä ÒÿñÿððöôàòûÍàçèðëèéè èëÿ Ëàòâèéà Ðåñïóáëèêàñûíûí Êÿíä

Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè àðàñûíäà áàéòàðëûãñàùÿñèíäÿ ÿìÿêäàøëûã ùàããûíäà Ñàçèøèí òÿñäèã

åäèëìÿñè áàðÿäÿÀçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí Ôÿðìàíû

Õÿáÿð âåðäèéèìèç êèìè, íîéàá-ðûí 17-äÿí ãóø ãðèïè õÿñòÿëèéèíÿýþðÿ þëêÿ ÿðàçèñèíäÿ áàøëàíìûøíþâáÿòè ìîíèòîðèíã çàìàíû ñå÷ìÿöñóëëà îâëàíàðàã ýþòöðöëÿí 34 áàø÷þë ãóøóíóí ïàòîëîæè ìàòåðèàëëàðûâÿ þëêÿìèçèí àéðû-àéðû ãóø÷óëóã âÿùÿéÿòéàíû òÿñÿððöôàòëàðäàí ýÿòèðè-ëÿí 1488 áàø åâ ãóøóíóí ãàííöìóíÿëÿðè Ðåñïóáëèêà ÁàéòàðëûãËàáîðàòîðèéàñûíäà ìöâàôèã ìöàé-èíÿëÿðäÿí êå÷èðèëìèøäèð. Àïàðûëàíìöàéèíÿëÿð íîéàáðûí 28-äÿ éå-êóíëàøìûøäûð.

Áóíóíëà ÿëàãÿäàð îëàðàã ÊÿíäÒÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éàíûíäà Äþâ-ëÿò Áàéòàðëûã Íÿçàðÿòè Õèäìÿòè áèë-äèðèð êè, ìöàéèíÿ îëóíìóø íöìó-íÿëÿðèí ùå÷ áèðèíäÿ ãóø ãðèïè õÿñ-òÿëèéèíèí òþðÿäèúèñè ìöÿééÿí åäèë-ìÿìèøäèð.

Áó íÿçàðÿòè òÿäáèð êþ÷ÿðèãóøëàðûí ìöâÿããÿòè ìÿñêóíëàø-äûüû Àáøåðîí éàðûìàäàñû, Øàá-ðàí, Àüúàáÿäè, Ëÿíêÿðàí âÿÑàëéàí ðàéîíëàðûíäàêû ìèëëè ïàðêâÿ ãîðóãëàðäà, åëÿúÿ äÿ ðåñïóá-ëèêàíûí äÿíèçñàùèëè çîíàëàðûíäàùÿéàòà êå÷èðèëìèøäèð.

Ãóø ãðèïè õÿñòÿëèéèíèí ïðîôè-ëàêòèêàñû ìÿãñÿäèëÿ þëêÿ ÿðàçè-ñèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí ìîíèòî-ðèíã Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéèéàíûíäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã Íÿçà-ðÿòè Õèäìÿòèíèí, Ñÿùèééÿ, Åêîëî-ýèéà âÿ Òÿáèè Ñÿðâÿòëÿð íàçèðëèê-ëÿðèíèí ìöòÿõÿññèñ âÿ ÿìÿêäàø-ëàðûíûí èøòèðàêû èëÿ àïàðûëìûøäûð.

Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éà-íûíäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã ÍÿçàðÿòèÕèäìÿòè ÿùàëèíèí âÿ ãóø÷óëóã òÿ-ñÿððöôàòû ðÿùáÿðëÿðèíèí íÿçÿðèíÿ÷àòäûðûð êè, êþ÷ÿðè ãóøëàðûí ìèãðà-ñèéàñû èëÿ ÿëàãÿäàð åâ âÿ ñÿíàéåãóøëàðû ãàïàëû øÿðàèòÿ êå÷èðèëìÿ-ëè, ùåéâàíëàðäà (ìàë-ãàðà, ãóø-ëàð, áàëûãëàð, àðûëàð, âÿùøè ùåé-âàíëàð âÿ áàøãàëàðû) þçáàøûíàìöàëèúÿ, ïåéâÿíäëÿìÿ âÿ äèýÿðòÿäáèðëÿð àïàðûëìàìàëû, åëÿúÿ äÿùåéâàíëàð áàéòàðëûã-ñàíèòàðèéàòÿëÿáëÿðèíÿ úàâàá âåðÿí øÿðàèòäÿñàõëàíûëìàëûäûð.

Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éà-íûíäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã ÍÿçàðÿòèÕèäìÿòè õàòûðëàäûð êè, êþ÷ÿðè âÿ ÷þëãóøëàðûíûí îâëàíìàñû, ñàòûëìàñû âÿîíëàðäàí ãèäà ìÿùñóëó êèìè èñòèôà-

äÿñè ãÿòè ãàäàüàíäûð.Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éà-

íûíäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã ÍÿçàðÿòèÕèäìÿòè þëêÿìèçäÿ ãóø ãðèïè õÿñ-òÿëèéèíÿ ýþðÿ åïèçîîòèê âÿçèééÿòèíñàáèò îëìàñûíû, úàðè èëäÿ àïàðûëàíìîíèòîðèíãëÿðèí íÿòèúÿëÿðèíè, êþ÷ÿ-ðè, ñèíàíòðîï âÿ åâ ãóøëàðû àðàñûí-äà ãóø ãðèïè õÿñòÿëèéèíèí ùÿð ùàíñûòèïèíÿ òÿñàäöô îëóíìàìàñûíû âÿãóøëàðûí ïàéûç ìèãðàñèéàñûíûíáàøà ÷àòìàñûíû ÿñàñ ýþòöðÿðÿêíþâáÿòè ìîíèòîðèíãèí éàç ôÿñëèíäÿàïàðûëìàñûíû íÿçÿðäÿ òóòóð.

Ùàë-ùàçûðäà ãóø ãðèïè âÿ äèýÿðèòè éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðÿ ýþðÿ ðåñ-ïóáëèêàìûçäà åïèçîîòèê âÿçèééÿòñàáèòäèð. Áó ñàáèòëèéè ãîðóéóá ñàõ-ëàìàã ö÷öí Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íà-çèðëèéè éàíûíäà Äþâëÿò ÁàéòàðëûãÍÿçàðÿòè Õèäìÿòè àèäèééÿòè ãóðóì-ëàðëà áèðýÿ ëàçûìè òÿäáèðëÿð ùÿéàòàêå÷èðèð.

Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéèéàíûíäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã Íÿçà-

ðÿòè Õèäìÿòè.

Áàêû øÿùÿðè, 28 íîéàáð, 2014-úö èë.

ÊßÍÄ ÒßÑßÐÐÖÔÀÒÛ ÍÀÇÈÐËÈÉÈÉÀÍÛÍÄÀ ÄÞÂËßÒ ÁÀÉÒÀÐËÛÃ

ÍßÇÀÐßÒÈ ÕÈÄÌßÒÈÍÈÍ ÌßËÓÌÀÒÛÍÖÌÓÍßËßÐÄß ÕßÑÒßËÈÊ ÄÀØÛÉÛÚÛÑÛ ÀØÊÀÐËÀÍÌÀÄÛ, ÍÞÂÁßÒÈ

ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃÈÍ ÉÀÇÄÀ ÊÅ×ÈÐÈËÌßÑÈ ÍßÇßÐÄß ÒÓÒÓËÓÐ

Äåêàáðûí 4-äÿí 6-äÿê Ýöðúöñòàíûí ïàéòàõòû Òèôëè-ñäÿ "Úÿíóáè Ãàôãàç þëêÿëÿðèíäÿ õöñóñè òÿùëöêÿëè õÿ-ñòÿëèêëÿðÿ ãàðøû ìöáàðèçÿ" àäëû ñåìèíàð-òÿëèì ìÿøüÿ-ëÿëÿðè êå÷èðèëèá.

Òÿäáèðäÿ Àçÿðáàéúàí, Ýöðúöñòàí, Åðìÿíèñòàí,Óêðàéíà âÿ Ïîëøàäàí ýÿëÿí íöìàéÿíäÿëÿð èøòèðàêåäèá. Ñåìèíàð-òÿëèìäÿ Ýöðúöñòàí Ôþâãÿëàäÿ Ùàëëàðöçðÿ Ìèëëè Ìÿðêÿçèí äèðåêòîðó Ýåîðýè Ãõèáðàäçå,ÑÂÅÐ ïðîãðàìûíûí Ýöðúöñòàí íöìàéÿíäÿëèéèíèíðÿùáÿðè Äåâèä Õîëë, Ýöðúöñòàí ùàêèìèééÿòèíèííöìàéÿíäÿñè Íîäàð Íàäèðàøâèëè, ÑÂÅÐ ïðîãðàìûíûíðÿùáÿðè Êåâèí Ãåððåò âÿ áàøãàëàðû ÷ûõûø åäÿðÿê õöñó-ñè òÿùëöêÿëè õÿñòÿëèêëÿðÿ ãàðøû ìöáàðèçÿéÿ ùàçûðëûã âÿùÿéàòà êå÷èðèëÿúÿê òÿäáèðëÿð ùàããûíäà ìÿëóìàò âåð-äèëÿð.

Ñîíðà éåðëè âÿ öìóììèëëè ïëàíëàðûí òÿíçèìëÿíìÿ-ñè, ùàäèñÿëÿð âÿ áàø âåðÿí ìöõòÿëèô õÿñòÿëèêëÿðÿ, î

úöìëÿäÿí Àôðèêà òàóíó õÿñòÿëèéè âÿ îíóí èãòèñàäè ôÿ-ñàäëàðûíà ãàðøû ìöáàðèçÿäÿ ÿìÿëè òÿäáèðëÿðèí ùÿéà-òà êå÷èðèëìÿñèíäÿ íàçèðëèêëÿðèí ðîëó áàðÿäÿ äèñêóñ-ñèéà àïàðûëûá. Ñåìèíàð-òÿëèì ìÿøüÿëÿëÿðèíäÿ ÿñàñìÿãñÿä õöñóñè õÿñòÿëèêëÿðÿ ãàðøû ùÿéàòà êå÷èðèëÿíòÿäáèðëÿð ùàããûíäà ÿòðàôëû èíôîðìàñèéà òÿãäèì åòìÿê,òÿúðöáÿ ìöáàäèëÿñè àïàðìàã âÿ òÿäáèð èøòèðàê÷ûëàðûîëàí þëêÿëÿðèí ÿðàçèëÿðèíäÿ îëàí âÿçèééÿò áàðÿäÿ, åé-íè çàìàíäà áþùðàí âÿçèééÿòëÿðäÿ ÊÈ èëÿ ÿìÿêäàø-ëûã ìÿñÿëÿëÿðèíèí ìöçàêèðÿñèíè òÿøêèë åòìÿêäèð.

Òÿäáèðäÿ Àçÿðáàéúàíû Ôþâãÿëàäÿ Ùàëëàð, Ñÿùèééÿâÿ Êÿíä Òÿñÿððöôàòû íàçèðëèêëÿðèíèí íöìàéÿíäÿëÿðèòÿìñèë åäèáëÿð. Òÿäáèðèí ñîíóíäà èøòèðàê÷ûëàð Òèôëèñäÿ-êè Ëóãàðà ëàáîðàòîðèéà ìÿðêÿçèíäÿ îëìóø, áóðàäàêûòÿúðöáÿëÿðäÿí áÿùðÿëÿíìèøëÿð.

Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éàíûíäà Äþâëÿò Áàé-òàð Íÿçàðÿòè Õèäìÿòèíèí ñåêòîð ìöäèðè Êëèìåíòßñÿäîâ êöòëÿâè èíôîðìàñèéà âàñèòÿëÿðèíèí íöìàé-ÿíäÿëÿðèíÿ à÷ûãëàìàñûíäà ñåìèíàð-òÿëèì ìÿøüÿ-ëÿëÿðèí êåéôèééÿòëè øÿêèëäÿ àïàðûëäûüûíû áèëäèðèá: "Áèçòÿäáèðäÿêè ÷ûõûøûìûçäà þëêÿìèçäÿ õöñóñè òÿùëöêÿëèõÿñòÿëèêëÿðëÿ áàüëû ãÿáóë îëóíàí ãàíóíâåðèúèëèê ñÿ-íÿäëÿðè ùàããûíäà âÿ Íàçèðëÿð Êàáèíåòèíäÿ "Ãóøãðèïè ùàããûíäà" ëàéèùÿíèí òÿñäèãè áàðÿäÿ ìÿëóìàòâåðäèê, åéíè çàìàíäà áèçèì òÿúðöáÿìèç áàðÿäÿ ôè-êèð ìöáàäèëÿñè àïàðäûã, ãÿáóë îëóíàí ñÿíÿäëÿð áà-ðÿäÿ ýåíèø ìÿëóìàò âåðäèê, ñóàëëàðû úàâàáëàíäûð-äûã. Ñåìèíàð-òÿëèìäÿ áèëäèðäèê êè, "Äàáàã õÿñòÿëèé-èíÿ ãàðøû ìöáàðèçÿ òÿäáèðëÿðè ùàããûíäà" áèçèì éå-íè ëàéèùÿìèç òÿñäèãÿ ùàçûðäûð. Ö÷ýöíëöê ñåìèíàð-òÿëèì ìÿøüÿëÿëÿðèíäÿ ìÿëóì îëäó êè, Àçÿðáàéúàí-äà ãÿáóë îëóíàí ìöõòÿëèô ëàéèùÿëÿð èøòèðàê÷û þëêÿ-ëÿðäÿ ùÿëÿ ãÿáóë îëóíìàéûá."

Äåêàáðûí 1-äÿ ÀçÿðáàéúàíÐåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè Èë-ùàì ßëèéåâ þëêÿìèçäÿ èøýöçàðñÿôÿðäÿ îëàí ßôãàíûñòàí ÈñëàìÐåñïóáëèêàñûíûí ÏðåçèäåíòèÌÿùÿììÿä ßøðÿô Ãàíè èëÿýþðöøöá.

Àçÿðáàéúàí Ïðåçèäåíòè Èë-ùàì ßëèéåâ ßôãàíûñòàí Ïðåçè-äåíòè Ìÿùÿììÿä ßøðÿô Ãàíèíèãàðøûëàäû.

Ïðåçèäåíòëÿð áèðýÿ ôîòî ÷ÿê-äèðäèëÿð.

Äàùà ñîíðà äþâëÿò áàø÷ûëàðû-íûí íöìàéÿíäÿ ùåéÿòëÿðèíèí èø-òèðàêû èëÿ ýåíèø òÿðêèáäÿ ýþðöøöîëäó.

Ïðåçèäåíò Èëùàì ßëèéåâ Ìÿ-ùÿììÿä ßøðÿô Ãàíèíè ñå÷êè-

ëÿðäÿ ãàçàíäûüû ãÿëÿáÿ ìöíà-ñèáÿòèëÿ Àçÿðáàéúàí õàëãû àäûí-äàí âÿ þç àäûíäàí òÿáðèê åòäè,îíà ôÿàëèééÿòèíäÿ óüóðëàð àðçó-ëàäû. “Áó ñÿôÿð áèçèì ÿìÿêäàø-ëûüûìûçûí, äîñòëóüóìóçóí ýþñ-òÿðèúèñèäèð âÿ ìÿí ÿìèíÿì êè,áèç áöòöí ñàùÿëÿðäÿ ÿìÿêäàø-ëûüûìûçû äàâàì åòäèðÿúÿéèê”, -äåéÿí Àçÿðáàéúàí Ïðåçèäåíòèþëêÿëÿðèìèç àðàñûíäà ÷îõ éàõøûñèéàñè ÿëàãÿëÿðèí îëäóüóíó áèë-äèðäè. Ãåéä åòäè êè, Àçÿðáàéúàíâÿ ßôãàíûñòàí ùÿð çàìàí áåé-íÿëõàëã òÿøêèëàòëàðäà áèð-áèðèíèäÿñòÿêëÿéèð. Èãòèñàäè ÿìÿêäàø-ëûã ö÷öí äÿ éàõøû èìêàíëàð ìþ-âúóääóð, òèúàðÿò äþâðèééÿñè àð-òûð, áó ñàùÿäÿ éàõøû äèíàìèêà

ìöøàùèäÿ îëóíóð. Áó ñÿôÿðäÿíñîíðà òèúàðÿò, èíâåñòèñèéà, åíåð-æè âÿ äèýÿð ñàùÿëÿðäÿ èãòèñàäèÿìÿêäàøëûüûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèö÷öí ÿëàâÿ òÿäáèðëÿðèíýþðöëÿúÿéèíÿ öìèäâàð îëäóüó-íó áèëäèðÿí Ïðåçèäåíò Èëùàìßëèéåâ þëêÿëÿðèìèç àðàñûíäàòÿùñèë ñàùÿñèíäÿ ÿìÿêäàøëûüûíäà ìöùöì ÿùÿìèééÿò êÿñá åò-äèéèíè âóðüóëàäû. “Áèç ùÿð ñàùÿ-äÿ ôÿàë ÿìÿêäàøëûüà ùàçûðûã,÷öíêè ßôãàíûñòàí áèçèì ö÷öíãàðäàø þëêÿäèð âÿ õàëãëàðûìûçÿñðëÿð áîéó ñöëù âÿ äîñòëóã øÿ-ðàèòèíäÿ éàøàéûá”, - äåéÿí äþâ-ëÿòèìèçèí áàø÷ûñû þëêÿëÿðèìèçàðàñûíäà ÿìÿêäàøëûüû äàùà äàýåíèøëÿíäèðìÿê ö÷öí áöòöí èì-êàíëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñèíèíâàúèáëèéèíè áèëäèðäè, ßôãàíûñòàíÏðåçèäåíòèíèí þëêÿìèçÿ ñÿôÿðè-íèí éàõøû íÿòèúÿëÿðè îëàúàüûíàÿìèíëèéèíè èôàäÿ åòäè.

ßôãàíûñòàí Ïðåçèäåíòè Ìÿ-ùÿììÿä ßøðÿô Ãàíè îíà âÿíöìàéÿíäÿ ùåéÿòèíÿ ýþñòÿðè-ëÿí ãîíàãïÿðâÿðëèéÿ ýþðÿ òÿ-øÿêêöð åòäè. “Èëê íþâáÿäÿ ÑèçèÀçÿðáàéúàíûí ìþùòÿøÿì óüóð-ëàðû ìöíàñèáÿòèëÿ òÿáðèê åäè-ðÿì”, - äåéÿí ßôãàíûñòàí äþâ-ëÿòèíèí áàø÷ûñû áó ýöí Ïðåçè-äåíò Èëùàì ßëèéåâèí ðÿùáÿðëèéèèëÿ þëêÿìèçäÿ áàø âåðÿí äÿéè-øèêëèêëÿðèí áèð þðíÿê îëäóüóíóâóðüóëàäû. Àçÿðáàéúàí èëÿìöõòÿëèô ñàùÿëÿðäÿ ÿìÿêäàøëûã

åòìÿê íèééÿòèíäÿ îëäóãëàðûíûáèëäèðÿí Ìÿùÿììÿä ßøðÿô Ãà-íè þëêÿìèçäÿ èãòèñàäèééàòûí øà-õÿëÿíäèðèëìÿñè èëÿ áàüëû ùÿéàòàêå÷èðèëÿí èñëàùàòëàðû þéðÿíìÿêàðçóñóíó äèããÿòÿ ÷àòäûðäû. “Ñè-çè Àçÿðáàéúàíûí íåôòÿ ÿñàñëà-íàí èãòèñàäèééàòûíû ÷îõ çÿíýèí,øàõÿëÿíäèðèëìèø èãòèñàäèééàòà÷åâèðìÿéèíèç ìöíàñèáÿòèëÿ áèðäàùà òÿáðèê åäèðÿì”, - äåéÿíÏðåçèäåíò Ìÿùÿììÿä ßøðÿôÃàíè ßôãàíûñòàíäà ñöëùéàðàò-ìà ìèññèéàñûíà Àçÿðáàéúàíùÿðá÷èëÿðèíèí âåðäèéè òþùôÿéÿýþðÿ ìèííÿòäàðëûüûíû áèëäèðäè.Ìÿùÿììÿä ßøðÿô Ãàíè äþâëÿ-òèìèçèí áàø÷ûñûíà ßôãàíûñòàíàéàòûðûëàí èíâåñòèñèéàëàðà ýþðÿäÿ òÿøÿêêöð åòäè.

Ýþðöøäÿ Åðìÿíèñòàí-Àçÿð-áàéúàí, Äàüëûã Ãàðàáàüìöíàãèøÿñè èëÿ áàüëû ôèêèðìöáàäèëÿñè àïàðûëäû. Äþâëÿòáàø÷ûëàðû, ùÿì÷èíèí ðåýèîíàëÿìÿêäàøëûã, èíâåñòèñèéà, åíå-ðýåòèêà, èíøààò, êÿíä òÿñÿððöôà-òû, òÿùñèë, ìÿäÿíèééÿò âÿ äèýÿðñàùÿëÿðäÿ ÿìÿêäàøëûüûí ïåð-ñïåêòèâëÿðèíè ìöçàêèðÿ åòäèëÿð.

Ñîíðà Àçÿðáàéúàí Ïðåçè-äåíòè Èëùàì ßëèéåâ, ßôãàíûñòàíÏðåçèäåíòè Ìÿùÿììÿä ßøðÿôÃàíè âÿ ßôãàíûñòàíûí èúðà ðÿèñèÀáäóëëà Àáäóëëà ÷àé ñöôðÿñè àð-õàñûíäà ñþùáÿòè äàâàì åòäèðäè-ëÿð.

AzÿðÒÀú

Ïðåçèäåíò Èëùàì ßëèéåâèí âÿ ÏðåçèäåíòÌÿùÿììÿä ßøðÿô Ãàíèíèí ýþðöøö

ßôãàíûñòàí Ïðåçèäåíòè Ìÿùÿììÿä ßøðÿô Ãàíèíèí Àçÿðáàéúàíà èøýöçàð ñÿôÿðè

Òèôëèñäÿ õöñóñè òÿùëöêÿëèõÿñòÿëèêëÿðÿ äàèð ñåìèíàð-òÿëèì ìÿøüÿëÿëÿðè êå÷èðèëèá

92 12 äåêàáð 2014-úö èë

ÌÎÐÓÃ ÁÈÒÊÈÑÈÍÈÍ ÁÈÎËÎÝÈÉÀÑÛ

Õàðèúè ìöùèòëÿ îðãàíèçì àðàñûíäàìþâúóä îëàí âÿùäÿò, ùÿéàò àäëàíàí âàð-ëûüû òÿìèí åòìÿêëÿ éàíàøû, áèð ñûðà ôÿñàä-ëàð äà éàðàäûð. Î äÿéèøêÿíëèêëÿð ìöõòÿëèôôîðìàëàðäà ìåéäàíà ÷ûõûð, áÿçÿí ôÿðäèâÿ áÿçÿí äÿ êöòëÿâè îëìàãëà þçöíö ýþñ-òÿðèð. Áó ïðîñåñëÿðèí ÷îõó ýöíÿø, àé, óë-äóçëàðëà áàüëû îëäóüó ö÷öí îíëàðà ãàðøûìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿê èìêàí õàðèúèíäÿîëóð âÿ ìöøêöë áèð èøÿ ÷åâðèëèð. Áó çàìàíîðãàíèçìèí ðåàêòèâëèéè âÿ ðåçèñòåíòëèéèçÿèôëÿéèð âÿ õÿñòÿëèê àäëàíàí éåíè êåé-ôèééÿò ìåéäàíà ÷ûõûð. Òÿêúÿ ñÿìà úè-ñèìëÿðèíèí ìöõòÿëèô õàðàêòåðëè òÿñèð àìèë-ëÿðè (øöàëàð, éöêëö ùèññÿúèêëÿð, ìàãíèòäàëüàëàðû, ãàðøûäóðìàëàð, òðàéåêòîðèéàéàõûíëàøìàëàðû) äåéèë, éåð êöðÿñèíèíúîüðàôè ñòðóêòóðó äà îðãàíèçìäÿ ìöõòÿ-ëèô äÿéèøêÿíëèêëÿð éàðàäà áèëèð.

Äÿíèç ñÿòùèíäÿí 2500 ìåòð âÿ äàùà÷îõ éöêñÿêëèéÿ ãàëõäûãúà îêñèýåí ñåé-ðÿêëÿøèð, îíóí òÿçéèãè àçàëûð. Áó éöêñÿê-ëèéÿ ãàëõûá, îðàäà ìÿñêÿí ñàëàðêÿí(ìÿñ., éàéäà ùåéâàíëàðû éàéëàãëàðà àïà-ðàðêÿí) îðãàíèçì îêñèýåí ãûòëûüû ùèññåäèð âÿ îíà ãàðøû úàâàá ðåàêñèéàñû âåð-ìÿéÿ áàøëàéûð. Áó úàâàá ðåàêñèéàñûíàøÿðòè îëàðàã "äàü õÿñòÿëèéè" äåéèëèð. Ãàí-äà ùåìîãëîáèíèí âÿ åðèòðîñèòëÿðèí ìèã-äàðû àðòûð, ãàíéàðàíìà ïðîñåñè ñöðÿòëÿ-íèð âÿ îðãàíèçìäÿ óéüóíëàøìà ïðîñåñèáàøëàéûð. Ñàüëàì îðãàíèçì áó ïðîñåñÿàñàíëûãëà äþçöð âÿ óéüóíëàøûð. Ëàêèíöðÿê-äàìàð ñèñòåìèíäÿ ìöõòÿëèô õàðàê-òåðëè ÷àòûøìàçëûãëàð îëäóãäà (ùèïåðòåí-çèéà, öðÿê ãöñóðëàðû) áó ùàë óéüóíëàøìà

éîõ, ïàòîëîæè ïðîñåñÿ ÷åâðèëèð êè, áó âÿ-çèééÿòÿ ãàðøû îðãàíèçì þçö ñÿðáÿñòìöãàâèìÿò ýþñòÿðÿ áèëìèð. Áóðàäà àò-ìîñôåð òÿçéèã àøàüû äöøäöéö ö÷öí îð-ãàíèçìäÿ íàðàùàòëûãëàð ÿìÿëÿ ýÿëèð. Áå-ëÿ âÿçèééÿòäÿ ùåéâàíëàðäà òþâøöìÿ âÿòÿíýíÿôÿñëèê ÿìÿëÿ ýÿëèð, áÿçÿí áóðíóí-äàí ãàí ýÿëèð, öðÿê âóðüóëàðûíûí ñàéû àð-òûð âÿ óéüóíëàøìà ïîçóëäóãäà ùåéâàí-ëàð àðàñûíäà þëöì ùàäèñÿñè áàø âåðèð.

Áóíëàðûí ÿêñèíÿ îëàðàã, àòìîñôåðòÿçéèãèí àðòìàñû èëÿ éàðàíàí ïàòîëîæèïðîñåñëÿð äÿ âàðäûð. Äÿíèçëÿðèí äÿðèíëèé-èíäÿ, äÿðèí øàõòàëàðäà âÿ ìàüàðàëàðäààòìîñôåðèí òÿçéèãè ÷îõ îëóð âÿ áó òÿçéèãäÿðèíëèéÿ ýåòäèêúÿ àðòûð. Ùÿð 10 ì äÿðèí-ëèêäÿ 1 àòì. (100 êÏà) òÿçéèã àðòûð. Áóçàìàí ãàíäà îêñèýåíëÿ éàíàøû àçîòóíùÿëë îëìàñû äà ýöúëÿíèð. Áó ùàëà ñàòóçà-ñèéà äåéèëèð. ßýÿð îêåàíëàðäà äÿðèíëèêäÿéàøàéàí áàëûãëàð áèðäÿí ñöðÿòëÿ ñóéóíñÿòùèíÿ ÷ûõàðñà, (îêåàíûí äèáèíäÿ çÿë-çÿëÿ îëàðñà), ãàíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãàçåìáîëó íÿòèúÿñèíäÿ êöòëÿâè ñöðÿòäÿþëöì îëà áèëÿð. Áåëÿ âÿçèééÿò äàëüûúëàðäàòåç-òåç ìöøàùèäÿ îëóíóð âÿ áóíà Êåñ-ñîí õÿñòÿëèéè äåéèëèð. Áó ïðîñåñ óçóíìöääÿò êîñìîíàâòëàð ö÷öí äÿ ïðîáëåìîëìóøäóð. Àòìîñôåð òÿçéèãè ÷îõ îëàíéåðäÿ êàïèëëéàðëàð ïàðòëàéà áèëèð.

Ìÿëóìäóð êè, äÿíèçëÿðäÿ îëàí ãàáàð-ìàëàð-÷ÿêèëìÿëÿð àéëà éåð àðàñûíäà îëàíòðàéåêòîðèéàäàí àñûëûäûð. Áó ïðîñåñèíäÿíèçäÿ éàøàéàí úàíëûëàðà äà òÿñèðè âàð-äûð. Ìöÿééÿí îëìóøäóð êè, ãàáàðìàëàðçàìàíû äÿíèç õÿð÷ÿíýëÿðè ùÿðÿêÿò åòìèð,

ãèäà ãÿáóë åòìèð âÿ ñöñò ùàëäà ãàëûð. Áóçàìàí îíëàðû îâëàìàã äà ÷ÿòèí îëóð.Éàëíûç äÿíèçäÿ ÷ÿêèëìÿ çàìàíû îíëàðôÿàëëàøûð. Ãàáàðìàëàð çàìàíû äÿíèç õÿð-÷ÿíýëÿðè àðàñûíäà þëöì ùàäèñÿñè ÷îõîëóð.

Ýöíÿø øöàëàðûíûí áöòöí ñïåêòðèáèîëîæè òÿñèð áàõûìûíäàí íîðìà âÿ ïà-òîëîýèéà ö÷öí ÿùÿìèééÿòëèäèð. Îíëàðûíîðãàíèçìÿ ìöñáÿò òÿñèðè èëÿ éàíàøû áèðñûðà ïàòîëîæè ôÿñàäëàðû äà âàðäûð. Õöñó-ñèëÿ, ùàçûðäà îçîí ãàòûíûí íàçèëìÿñèâÿ àòìîñôåðèí ìöÿééÿí éåðëÿðèíäÿ"îçîí áàúàëàðûíûí" ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè áóòÿùëöêÿíè äàùà äà àðòûðûð. Ýöíÿøèí óë-òðàáÿíþâøÿéè øöàëàðûíûí ùÿäñèç òÿñè-ðèíäÿí äÿðèäÿ áÿäõàññÿëè øèøëÿðèíÿìÿëÿ ýÿëìÿñè áöòöí úàíëûëàð ö÷öíòÿùëöêÿ òþðÿäèð. Óëòðàáÿíþâøÿéè øöàëàðäÿðèäÿ òèðàçèíàçà ôåðìåíòèíè ôÿàëëàø-äûðìàãëà ìåëàíèí ïèãìåíòèíèí áèîëîæèñèíòåçèíè ñöðÿòëÿíäèðèð. ßââÿëúÿ áóìöäàôèÿ âÿ óéüóíëàøìà ôóíêñèéàñûíûéåðèíÿ éåòèðèð. Ñîíðà áó øöàëàð áèîëîæèòÿñèðÿ ìàëèê îëäóüóíäàí äÿðè ùöúåéðÿ-ëÿðèíèí ýåí àïàðàòûíà òÿñèð åäÿðÿê îíóáëàñò ùöúåéðÿëÿðèíÿ ÷åâèðèð âÿ ñî-íóíúóäàí øèøëÿð èíêèøàô åòìÿéÿ áàø-ëàéûð. Áó òÿñèð ìóòàýåí òÿñèðÿ ÷îõ áÿí-çÿéèð.

Ð.Í.Àëëàùâåðäèéåâ,áèîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Àçÿð-áàéúàí Äþâëÿò Àãðàð Óíèâåðñèòåòè.

(Äàâàìû íþâáÿòè ñàéûìûçäà)

(ßââÿëè þòÿí ñàéûìûçäà)

Ìîðóã áèòêèñè èøûüà òÿëÿáàòûíà ýþ-ðÿ éàðûìêþëýÿ áèòêèëÿðè ãðóïóíà àèäåäèëèð. Àäè ìîðóã ñîðòëàðûíäàí ôÿðãëèîëàðàã ðåìîíòàíò ìîðóã ñîðòëàðûíûíáèðèëëèê çîüëàðû öçÿðëÿðèíäÿ äÿ âåýåòà-ñèéàäà ýåíåðàòèâ îðãàíëàð âÿ ìÿùñóëôîðìàëàøûð. Áèðèëëèê çîüëàð ÷è÷ÿê òîïàñûèëÿ íÿùàéÿòëÿíäèêäÿí ñîíðà îíëàðûíáîéó ìÿùäóäëàøûð. Áèðèíúè èë éàëíûç óúùèññÿëÿðäÿ ìÿùñóë âåðÿí áó çîüëàðèêèíúè èëäÿ îéàíìûø áöòöí òóìóðúóã-ëàðäà ìÿùñóë ôîðìàëàøûð. Áÿçÿíçîüëàðûí éàõøû îäóíëàøìàñû íÿòèúÿ-ñèíäÿ áèðèíúè èëè ìÿùñóë ôîðìàëàøìûøáóüóìëàðäàêû åùòèéàò òóìóðúóãëàðûíà÷ûëìàñû ùåñàáûíà èêèíúè èëäÿ ùÿìèíáóüóìëàð äà ìÿùñóë âåðèð.

Òÿäãèãàòëàðûìûç Àçÿðáàéúàí Ðåñ-ïóáëèêàñûíûí ãÿðá ùèññÿñèíäÿ Ýÿíúÿ-Ãàçàõ áþëýÿñèíäÿ èíòðîäóêñèéà îëóí-ìóø 12 àääà (Áàáéå ëåòî, Æîëòûé ãè-ãàíò, Éàíòàðíîéå Ñàäêî, ÊðàñàâåòñÑàäêî, Êàëàøíèê, Áðèëëèàíòîâàéà, Áðèé-àíñêèéå äèâî, Ãåðàêë, Êóï÷èõà,Îñåíéàéà êðàñàâåòñ, Àáðèêîñîâàéà,Çîëîòîéå êóïàëà) ðåìîíòàíò ìîðóãñîðòëàðû öçÿðèíäÿ éåðèíÿ éåòèðèëìèøäèð.Òÿäãèãàò ÿðàçèñè îëàí Ýÿíúÿ-Ãàçàõ

áþëýÿñè ðåñïóáëèêà ÿðàçèñèíèí 15%-íèòÿøêèë åäèá, 400 821 èëÿ 410 431 øèìàëåí äàèðÿñèíäÿ âÿ 440 951 èëÿ 460 821

øÿðã óçóíëóã äàèðÿñèíäÿ éåðëÿøìÿêëÿþç òÿáèè-úîüðàôè (èãëèì, òîðïàã, ðåëéåô)øÿðàèòèíÿ ýþðÿ çÿíýèí áþëýÿäèð. Áþëý-ÿäÿ ÿñàñ à÷ûã-øàáàëûäû, ãîíóð-øàáàëû-äû âÿ ÷ÿìÿí òîðïàãëàðû éàéûëìûøäûð.ßðàçèäÿ èëëèê ôÿàë òåìïåðàòóð úÿìè450Ú -éÿ ãÿäÿð, ðöòóáÿòëÿíìÿ 16-30%, ìöòëÿã ìèíèìóì òåìïåðàòóð -16,50Ú-éÿ ãÿäÿð, àòìîñôåð ÷þêöíòöëÿ-ðèíèí ìèãäàðû 350-400 ìì-äèð.

Ýÿíúÿ-Ãàçàõ áþëýÿñèíèí òîðïàãøÿðàèòèíè èëê äÿôÿ òÿäãèã åäÿíÂ.Â.Àêèìòñåâ þç ìîíîãðàôèéàñûíûíàõûðûíäà áó áþëýÿíè "ÀçÿðáàéúàíËîìáàðäèéàñû" àäëàíäûðûð.

Íÿòèúÿëÿð âÿ îíëàðûí ìöçàêèðÿëÿ-ðè

Éàçäà ùàâàëàð èñèíäèêäÿ òó-ìóðúóãëàð âÿ çîüëàð áþéöìÿéÿ áàø-ëàéûð. Êþêÿòðàôû òóìóðúóãëàðäàí ïþù-ðÿëÿð, êþêöìñîâ ýþâäÿ öçÿðèíäÿêè

ÿëàâÿ òóìóðúóãäàí èñÿ ÿâÿçåäèúèçîüëàð ÿìÿëÿ ýÿëèð. Ìöøàùèäÿëÿðè-ìèçëÿ èëê þíúÿ ïþùðÿëÿð, ñîíðà èñÿÿâÿçåäèúè çîüëàð òîðïàã ñÿòùèíÿ ÷ûõûð.Ëàêèí ÿâÿçåäèúè çîüëàð ñöðÿòëÿáþéöéöð.

Çîüëàðûí áþéöìÿñè òÿê òÿïÿ ìåðèñ-òåìëÿðè äåéèë, áóüóìëàðûí èíòåðêîëéàðáþéöìÿñè ùåñàáûíà äà áàø âåðèð. 30ñì ùöíäöðëöêäÿ îëàí çîüëàðûí óúóíóíâóðóëìàñû èëÿ ãîéóëìóø òÿúðöáÿëÿðäÿçîüëàð áóüóì àðàëàðûíûí óçàíìàñûùåñàáûíà 60 ñì-äÿê áîé àòìûøäûð. Áóþë÷öéÿ çîüëàð óúó âóðóëìàìûø çîüëàð-ëà åéíè âàõò ÿðçèíäÿ áþéöéöá ÷àòìûø-äûð. Ñîíðàëàð ÿñàñ (óúó âóðóëìóø)çîüóí óçàíìàñû äàéàíûð, óúâóðìà èëÿîéàäûëìûø ëàòåðàëëàð èñÿ óçàíìàüà äà-âàì åäèð.

Çîüëàð ñóðÿòëÿ áþéöéÿðÿê óú íþã-òÿäÿ ÷è÷ÿê òîïàñû èëÿ íÿùàéÿòëÿíÿðÿêáîéëàðû ìÿùäóäëàøûð. Óú ùèññÿäÿ áèðíå÷ÿ áóüóìäà áóäàãëàíìàëàð áàøâåðèð. Îíëàðäàí àíúàã ìöðÿêêÿá ÷è-÷ÿê ñàïëàãëàðû èíêèøàô åäèð. Áèç îíëàðûýåíåðàòèâ áóäàãëàíìàëàð àäëàíäûðû-ðûã.

ßâÿçåäèúè çîüëàðäàí ôÿðãëè îëàðàãïþùðÿëÿð âåýåòàñèéàäà ìöõòÿëèô âàõ-òëàðäà ÿìÿëÿ ýÿëÿ áèëèð. Ïþùðÿëÿðèíÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíèí áèðèíúè äàëüàñû éà-çà òÿñàäöô åäèð êè, îíëàðûí áþéöìÿñèÿñàñÿí àáèîòèê àìèëëÿðèí òÿñèðè èëÿ íè-çàìëàíûð. Ãûøû ìöëàéèì êå÷ÿí èëëÿðäÿâåýåòàñèéàíûí ñîíóíäà ïþùðÿâåðìÿ-íèí èêèíúè äàëüàñûíà ðàñò ýÿëèíèð. Áóïþùðÿëÿðèí óçóíëóüó ìàêñèìóì 50ñì îëìàãëà, áÿçèëÿðè øàõòàäàí ìÿùâîëóð, äèýÿðëÿðè èñÿ ãèñìÿí îäóíëàøà-ðàã íþâáÿòè èëÿ êå÷èð. Îíëàðûí ùÿð èêè-ñèíèí íþâáÿòè èëäÿ éåðàëòû ÿñàñûíäàíÿâÿçåäèúè çîüëàð ÿìÿëÿ ýÿëèð. Áó ÿâÿ-çåäèúè çîüëàð ãûñà îëìàãëà áÿðàáÿð,öçÿðèíäÿêè ìÿùñóë èêèèëëèê çîüëàð öçÿ-ðèíäÿêè ìÿùñóëëà åéíè âàõòà éàéûí îð-òàñûíäà éåòèøìÿéÿ áàøëàéûð.

Òÿäãèãàò èëëÿðèíäÿ èíòðîäóêñèéàîëóíìóø ñîðòëàðûí áèðèëëèê çîüëàðûíûí óúùèññÿñèíäÿêè áóüóìëàðû èëÿ áÿðàáÿðîðòà ùèññÿñèíäÿ îëàí áóüóìëàðûíäàäà áóäàãëàíìàëàð áàø âåðèð. Ýåíåðà-òèâ áóäàãëàðäàí ôÿðãëè îëàðàã áó áó-äàãëàð öçÿðèíäÿ éåðöñòö ùèññÿéÿ õàñîëàí áöòöí îðãàíëàð îëóð. Îíëàðûíóçóíëóüó áÿçÿí 1 ìåòðÿ ÷àòà áèëèð.Îíëàð äà þç ñûðàñûíäà úàðè âåýåòàñèé-àäà áèð íå÷ÿ óú áóüóìäà ìÿùñóë ôîð-ìàëàøäûðûð. Áèðèëëèê çîüëàðäà ÿìÿëÿ ýÿ-ëÿí áó ìîðôîñòðóêòóð äÿéèøêÿíëèêëÿðèúàðè âÿ íþâáÿòè âåýåòàñèéàäà ìÿùñóë-äàðëûüà ìöñáÿò òÿñèð åäèð.

Óúâóðìà èëÿ îíëàð öçÿðèíäÿ éåíè-äÿí 30-40 ñì óçóíëóüóíäà çîüëàð ÿë-äÿ åòìÿê îëóð êè, áó çîüëàð öçÿðèíäÿúàðè èëäÿ áàð åëåìåíòëÿðè ôîðìàëàøìûð.Áóäàãëàíìûø çîüëàð ìöÿééÿí äÿ-ðÿúÿäÿ îäóíëàøàðàã íþâáÿòè èëÿ ÷îõ-ãîëëó êîë êèìè êå÷èð. Áÿçÿí áèðèëëèêçîüëàðûí àç ãèñìè úàðè èëäÿ öçÿðèëÿðèí-äÿ áàð åëåìåíòè ôîðìàëàøäûðìàìàãëà÷îõ ùöíäöð îëóð. Íþâáÿòè èëÿ îíëàðéàõøû îäóíëàøìûø êå÷ìÿêëÿ, ÷îõëóñàéäà áóüóìëàðûíäà ìåéâÿ áóäàãëà-ðû ÿìÿëÿ ýÿëèð.

Ìÿëóìäóð êè, ìîðóã áèòêèñèíèí ùÿðáóüóìóíäà 2-3 ÿäÿä òóìóðúóã îëóð.Áóíëàðäàí áèðè ÿñàñ, äèýÿðëÿðè èñÿ ÿëà-âÿ òóìóðúóãëàðäûð. Ðåìîíòàíò çîüóí

óúóíäà éåðëÿøÿí òóìóðúóãëàðûí ùàìû-ñû à÷ûëûð. Èêèíúè èëäÿ àäÿòÿí îíëàðäàí

(óú ùèññÿäÿí àøàüûäà îëàí òóìóðúóã-ëàðäàí) áèðè à÷ûëûð. Èêèèëëèê çîüëàðûí óúùèññÿñèíäÿ éåðëÿøÿí òóìóðúóãëàðäàíàíúàã ýåíåðàòèâ îðãàíëàð ÿìÿëÿ ýÿëèð.Íàäèð ùàëëàðäà èêèèëëèê çîüëàð öçÿðèíäÿ-êè áóüóìëàðäà òóìóðúóãëàðûí èêèñèíèíà÷ûëìàñûíà òÿñàäöô åäèëèð. Çîüëàðûí óúìÿùñóë âåðìèø áóüóìëàðû ãóðóéóð.Áÿçè ùàëëàðäà áèðèíúè èë ìÿùñóë âåðìèøáóüóìëàðäà åùòèéàò òóìóðúóãëàðûí ùå-ñàáûíà èêèíúè èëäÿ äÿ ìÿùñóë ÿìÿëÿýÿëèð.

Âåýåòàñèéàíûí éàðûñûíäà ÿâÿçå-äèúè çîüëàðûí éåðàëòû ÿñàñûíäàí íþâáÿ-òè èë ö÷öí ÿñàñû ãîéóëìóø òóìóðúóã-ëàðäàí áèðè úöúÿðÿðÿê ñöðÿòëÿáþéöìÿéÿ áàøëàéûð. ßñàñ ÿâÿçåäèúèçîüëàðäàí ôÿðãëè îëàðàã ÿëàâÿ ÿâÿçå-äèúè çîüëàðûí ùàìûñû ìÿùñóëäàð îë-ìóð. Îíëàðûí áèð ãèñìè öçÿðëÿðèíäÿàíúàã âåýåòàòèâ îðãàíëàð ÿìÿëÿ ýÿòèð-ìÿêëÿ îäóíëàøàðàã íþâáÿòè èëÿ êå÷èð.Áó çîüëàð ÷îõ òèêàíëû îëìàãëà äèýÿðëÿ-ðèíäÿí ôÿðãëÿíèð. Áèð ãèñìè èñÿ öçÿðèëÿ-ðèíäÿ áàð åëåìåíòëÿðè ÿìÿëÿ ýÿòèð-ìÿêëÿ âåýåòàñèéàíûí ñîíóíäà îäóí-ëàøà áèëìÿäèéèíäÿí èëêèí øàõòàëàðûí òÿ-ñèðèíäÿí ìÿùâ îëóð. Áó çîüëàð äèýÿðçîüëàðà íèñáÿòÿí àç òèêàíëû îëóð. Íþâ-áÿòè èëäÿ îíëàðûí ùÿð èêèñèíèí ÿñàñûí-äàí 2-3 ÿäÿä ÿâÿçåäèúè çîü îéàíûð.

ßëàâÿ ÿâÿçåäèúè çîüà ìàëèê îëàíêîëëàð íþâáÿòè èëäÿ áþéöê çîüâåðìÿïîòåíñèàëûíà ìàëèê îëóð. Áèòêèíèí ÿâÿ-çåäèúè çîüëàðûíûí ùàìûñû ìÿùñóëäàð

îëäóüóíäàí çîüâåðìÿ ìÿùñóëäàðëûüûìåéâÿâåðìÿ ìÿùñóëäàðëûüûíà äàùàåôôåêòèâ òÿñèð ýþñòÿðèð.

ÍÿòèúÿÀçÿðáàéúàíûí Ýÿíúÿ-Ãàçàõ áþëý-

ÿñèíÿ èíòðîäóêñèéà îëóíìóø ðåìîí-òàíò ìîðóã ñîðòëàðûíäà àøêàðëàíìûøáèð ñûðà áèîëîæè õöñóñèééÿòëÿð áèòêèëÿðèíáþéöìÿ âÿ èíêèøàôûíà ìöñáÿò òÿñèðåäÿðÿê, îíëàðûí áþëýÿíèí áöòöí ñóâà-ðûëàí ñàùÿëÿðèíäÿ ýåíèøëÿíäèðèëìÿñèíÿèìêàí âåðèð.

À.È.Ãóëèéåâ, Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àãðàð

Óíèâåðñèòåòè.

ÙÅÉÂÀÍËÀÐÛÍ ÅÊÎËÎÆÈ ÏÀÒÎËÎÝÈÉÀÑÛ

Áó éàõûíëàðäà ðàéîíóìó-çóí Ñóëóò ñàùÿ áàéòàðëûãìÿíòÿãÿñèíèí ìöäèðè ÐàôèãØàìèë îüëó Ùÿòÿìîâóí àíà-äàí îëìàñûíûí 60 èëëèéè òà-ìàì îëóá.

Ðàôèã Ùÿòÿìîâ þç èøèíèíþùäÿñèíäÿí ëàéèãèíúÿ ýÿëÿí,éîðóëìàã áèëìÿäÿí ÷àëûøàíáàéòàðëûã ìöòÿõÿññèñëÿðèíäÿíáèðèäèð. Îíóí ðÿùáÿðëèê åòäèéèÑóëóò ñàùÿ áàéòàðëûã ìÿíòÿ-ãÿñè ðàéîíóí 4 èíçèáàòè ÿðàçèíöìàéÿíäÿëèéèíÿ (Áàñãàë,Ñóëóò-×ÿð÷èâÿ, Êÿëÿçåéâÿ,Ãû÷àòàí) äàõèë îëàí 11 êÿíäÿáàéòàðëûã õèäìÿòè ýþñòÿðèð. Áóêÿíäëÿðäÿ ñàõëàíûëàí ìàë-ãà-ðà, òÿêäûðíàãëû, èò âÿ ãóøëàðûíñàüëàìëûüûíû òÿìèí åäèð.

Ùÿòÿìîâ Ðàôèã Øàìèëîüëó 20 íîéàáð 1954-úö èëäÿÈñìàéûëëû ðàéîíóíóí äàüÿòÿéèçîíàñûíà äàõèë îëàí, Àüñó÷àéûíûí ñàü ãîëó öçÿðèíäÿéåðëÿøÿí, þç ÿñðàðÿíýèç ýþ-çÿëëèéè, òàðèõè àáèäÿëÿðè èëÿ ñå-÷èëÿí Ñóëóò êÿíäèíäÿ àíàäàíîëìóøäóð. Ðàôèã 12 éàøûíäàèêÿí Èêèíúè Äöíéà Ìöùàðèáÿñèèøòèðàê÷ûñû, êîëõîçäà ïàðòèéàòÿøêèëàòûíûí ñÿäðè îëìóø àòàñûØàìèë êèøèíè èòèðìèøäèð. Åðêÿíéàøëàðûíäàí ùÿð úöð ÷ÿòèíëèéÿñèíÿ ýÿðÿí Ðàôèã Ùÿòÿìîâ1971-úè èëäÿ îðòà ìÿêòÿáè áè-òèðÿðÿê Øàìàõûäàêû Êÿíä Òÿ-ñÿððöôàòû Òåõíèêóìóíóí çîî-áàéòàðëûã øþáÿñèíÿ äàõèë îë-ìóøäóð. Î, 1974-úö èëäÿ òåõ-íèêóìó éöêñÿê ãèéìÿòëÿðëÿáèòèðèð âÿ ùÿðáè õèäìÿòÿ ÷àüû-ðûëûð.

Óøàãëûãäàí ùåéâàíäàð-ëûüà, õöñóñèëÿ ùåéâàíëàðûíìöàëèúÿñèíÿ áþéöê ùÿâÿñè âÿìàðàüû îëàí Ðàôèã Ùÿòÿìîâùÿðáè õèäìÿòè áàøà âóðàíäàí,

éÿíè 1976-úû èëäÿí ñîíðà áàé-òàð ùÿêèìè îëàðàã ìàë-ãàðàäàáàø âåðÿí õÿñòÿëèêëÿðëÿìöáàðèçÿ àïàðìàüû, áÿøÿ-ðèééÿòèí ñàüëàìëûüû êåøèéèíäÿâèúäàíëà äóðìàüû þçöíöí ÿíøÿðÿôëè âÿçèôÿ ùåñàá åäèð âÿÑóëóò êÿíäèíäÿêè “Ìîñêâà”àäûíà êîëõîçäà áàéòàð ùÿêè-ìè îëàðàã ÿìÿê ôÿàëèééÿòèíÿáàøëàéûð. 1977-1986-úû èëëÿðäÿêîëõîçóí áàø áàéòàð ùÿêèìèâÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð. Î, èëêýöíäÿí ùåéâàíëàð àðàñûíäààïàðûëàí ïðîôèëàêòèêè èøëÿðëÿéàõûíäàí òàíûø îëóð, ùåéâàí-ëàðäà áàø âåðÿí õÿñòÿëèêëÿðèíåòèîëîýèéàñûíû, åïèçîîòîëîæèõöñóñèééÿòëÿðèíè, ïàòîýåíåçè-íè, ýåäèøèíè âÿ êëèíèêè ÿëàìÿò-ëÿðèíè äèããÿòëÿ èçëÿéèð âÿ ìöà-ëèúÿ èøëÿðèíè óüóðëà ùÿéàòà êå-÷èðèð. Îíó äà ãåéä åäèì êè,ùÿêèì áó ñàùÿäÿ ìöêÿììÿëòÿúðöáÿ ãàçàíìàãëà éàíàøû,äàèì þç öçÿðèíäÿ ÷àëûøûð, åëÿèíäèíèí þçöíäÿ äÿ î, ýåúÿñààò 2-éÿ, 3-ÿ êèìè éåíè áàé-òàðëûã ÿäÿáèééàòëàðûíû, åëìèìÿãàëÿëÿðè îõóìàãäàí éîðóë-ìóð.

Ðàôèã Ùÿòÿìîâ 1986-úû èë-äÿ Ñóëóò ñàùÿ áàéòàðëûã ìÿí-òÿãÿñèíÿ áàéòàð òåõíèêè âÿçè-ôÿñèíÿ òÿéèí åäèëèð. Î, áàéòàðòåõíèêè èøëÿäèéè ìöääÿòäÿ äÿ÷àëûøãàíëûüû, íèçàì-èíòèçàìû,êÿíä ÿùàëèñè àðàñûíäà áþéöêùþðìÿò ãàçàíìàñû, áàéòàðëûãñàùÿñèíäÿ ìöàëèúÿ âÿ ïðîôè-ëàêòèêà èøëÿðèíè äöçýöí òÿøêèëåòìÿñè, ùå÷ øöáùÿñèç êè, ðàé-îí áàéòàðëûã èäàðÿñè ðÿùáÿð-ëèéèíèí äèããÿòèíäÿí éàéûí-ìàéûá. Îäóð êè, Ðàôèã ùÿêèì1993-úö èëäÿí Ñóëóò ñàùÿáàéòàðëûã ìÿíòÿãÿñèíÿ ìöäèðòÿéèí åäèëèá.

Ùàçûðäà Ðàôèã Ùÿòÿìî-âóí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà Ñóëóòñàùÿ áàéòàðëûã ìÿíòÿãÿñèíäÿñàõëàíûëàí, èíñàíëàðûí áþéöêÿçàá-ÿçèééÿòëÿ áÿñëÿäèéè ùåé-âàíëàðà íöìóíÿâè áàéòàðëûãõèäìÿòè ýþñòÿðèëèð. Îáðàçëû øÿ-êèëäÿ äåñÿê, î ùÿð çàìàíÿðàçèäÿêè ùåéâàíëàðûí "íàç-ãÿìçÿñèíè", "øûëòàãëûüûíû",ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿêäÿí óñàí-ìûð. Åëÿ áèë îíëàðûí ùÿð áèðèíèíõîø ùÿðÿêÿòè, äàâðàíûøû âÿñàüëàì ùÿéàòëàðû èëÿ áèðýÿ íÿ-ôÿñ àëûð. Ùàðàäàñà áèð éåðäÿ

íàñàç, áèêåô ùåéâàí ýþðÿíäÿîíóí éóõóñó ÿðøÿ ÷ÿêèëèð, õÿ-ñòÿëÿíìÿñèíäÿ þçöíö ýöíàù-êàð áèëèð. Ùÿòòà, ùåéâàí ñà-ùèáëÿðè ùÿêèìèí áó ãàéüûñûíû,äèããÿòëè îëìàñûíû ÷îõ éàõøûáèëäèêëÿðèíäÿí îíà àðõàéûí-äûðëàð. Áèð ãÿäÿð éàõûí êå÷-ìèøÿ íÿçÿð ñàëñàã ýþðÿðèê êè,ÿââÿëëÿð áó áàéòàð ñàùÿñèíäÿèíñàíëàðûí øÿõñè ìàë-ãàðàñûùå÷ äÿ áó ãÿäÿð, íåúÿ äåéÿð-ëÿð áîë îëìàìûøäû. Ùÿìèíâàõòëàð êÿíäëÿðèìèçäÿ èíäè-êèíäÿí 2-3 äÿôÿ àç ìàë-ãàðà,5-6 äÿôÿ àç òîéóã-úöúÿ ñàõ-ëàíûëûðäû. Òÿáèè êè, ùåéâàíäàð-ëûãäà ãàçàíûëìûø áó íàèëèééÿò-ëÿðèí þíöíäÿ áàéòàðëûã õèäìÿ-òè äàéàíûð. ×öíêè éåðëÿðäÿéöêñÿê ñÿâèééÿëè áàéòàðëûãõèäìÿòè îëìàñàéäû, ùåéâàíûíñàüëàìëûüû ãîðóíìàñàéäû áóãÿäÿð àðòûì äà ÿëäÿ åäèëÿ áèë-ìÿçäè. Ùÿð èë îëäóüó êèìè, úà-ðè èëäÿ äÿ ñàùÿ áàéòàð ìÿíòÿ-ãÿñè õèäìÿò åòäèéè ÿðàçèäÿîëàí áöòöí ãàðàìàë âÿ äàâàð-ëàðäà äàáàã, ãàðàéàðà, ñàðû-ëûã âÿ äèýÿð õÿñòÿëèêëÿð ÿëåéùè-íÿ ïðîôèëàêòèêè ìÿãñÿäëÿ ïåé-âÿíäëÿìÿ àïàðìûø, ãóøëàðàðàñûíäà íéóêàñë õÿñòÿëèéèíÿãàðøû "Ù" âÿ "Ëà-Ñîòà"øòàììëàðû òÿòáèã åòìèøäèð.Îíó äà ãåéä åäèì êè, Ñóëóòñàùÿ áàéòàðëûã ìÿíòÿãÿñèåïèçîîòèéà ÿëåéùèíÿ ìöáàðè-çÿ âÿ ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèê òÿä-áèðëÿðèíè òÿñäèãëÿíìèø ïëàíàóéüóí îëàðàã ùÿéàòà êå÷èðèð.

Ñóëóò ñàùÿ áàéòàðëûãìÿíòÿãÿñèíÿ ðÿùáÿðëèêåäÿí Ðàôèã ùÿêèì úàðè èëäÿùÿì äÿ ùåéâàí âÿ ãóøëàðàðàñûíäà äåùåëìèíòèçàñèéà-ëàð, ãîðóéóúó èøëÿìÿëÿð,ãàí-ïàðàçèòàð õÿñòÿëèêëÿðèíÿãàðøû ìöàëèúÿ-ïðîôèëàêòèêàòÿäáèðëÿðè âÿ éîëóõìàéàíõÿñòÿëèêëÿðèí ìöàëèúÿ èøëÿðè-íè àïàðàðàã ùåéâàíëàðûí òÿ-ëÿôàòûíûí âàõòûíäà ãàðøûñûíûàëìàüà ìöâÿôôÿã îëìóøäóð.Ìÿùç áóíóí íÿòèúÿñèäèð êè,èíäè îíóí õèäìÿò åòäèéè ÿðà-çèäÿ åïèçîîòèê ñàáèòëèê ùþêìñöðöð âÿ ÿðàçèäÿ ñàõëàíûëàíùåéâàíëàð àðàñûíäà ùå÷ áèðèòè éîëóõóúó õÿñòÿëèê ìöøà-ùèäÿ åäèëìèð. Îíó äà õàòûðëà-äûì êè, Ðàôèã ùÿêèìèí ÷àëûø-äûüû Ñóëóò ñàùÿ áàéòàðëûã

ìÿíòÿãÿñè ÿââÿëëÿð äÿ åïèçî-îòèê úÿùÿòäÿí ùÿìèøÿ ñàáèòîëìóø âÿ îíóí ïîçóëìàñûíàùå÷ áèð âÿúùëÿ èìêàí âåðèë-ìÿìèøäèð.

Ðàôèã Ùÿòÿìîâ 2003-úöèëäÿí ùÿì äÿ Ñóëóò 12 ñàéëûÑå÷êè ìÿíòÿãÿñèíèí êàòèáè-äèð. Î ùÿìèøÿ ñå÷êèëÿðèíîáéåêòèâ, äöðöñò êå÷èðèëìÿñè-íè òÿìèí åäèá. Èíñàíëàðûíîáéåêòèâ ãÿðàðûíà ùÿìèøÿùþðìÿòëÿ éàíàøûá âÿ ùÿð çà-ìàí áèëäèðèð êè, öìóììèëëè ëè-äåð Ùåéäÿð ßëèéåâèí ñèéàñèêóðñó ïðåçèäåíò Èëùàì ßëèéåâòÿðÿôèíäÿí ëàéèãèíúÿ äàâàìåòäèðèëèð. Îäóð êè, áó êóðñóíóüóð ãàçàíìàñû ö÷öí ùÿð áèðÀçÿðáàéúàí âÿòÿíäàøû, ùàíñûñàùÿäÿ ÷àëûøìàñûíäàí àñûëûîëìàéàðàã, ÿëèíäÿí ýÿëÿíè åò-ìÿëè, èíêèøàôà äÿñòÿê îëìàëû-äûð. ßýÿð áó áåëÿ îëàðñà þëêÿ-ìèçèí õîø, ôèðàâàí ýÿëÿúÿéèòÿìèí åäèëìèø îëàð.

Ð. Ùÿòÿìîâ ïöõòÿëÿøìèøáàéòàðëûã ìöòÿõÿññèñè îëìàã-ëà éàíàøû, ùÿì äÿ ýþçÿë àèëÿáàø÷ûñûäûð. 3 þâëàä àòàñûäûð.Þâëàäëàðûíûí õîøáÿõòëèéèíè òÿ-ìèí åòìÿê ö÷öí ùÿéàò éîëäà-øû èëÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá îíëàðûáþéöäöáëÿð. Ðàôèã ùÿêèìèíèêè ãûç áàëàñû àðòûã àèëÿ ãóðóá,íÿâÿëÿðè âàð. Îüóëó èñÿ ùÿëÿñóáàéäûð.

Ðàôèã ùÿêèì ùÿì äÿ ñÿ-äàãÿòëè, åòèáàðëû âÿ òÿìÿííà-ñûç äîñòäóð. Ìÿùç áó êåé-ôèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ þìðöíöí 60èëèíè ùàãëàìûø Ðàôèã Øàìèëîüëó Ùÿòÿìîâ Èñìàéûëëû ðàéî-íóíóí êÿíäëÿðèíäÿ áþéöêùþðìÿò ãàçàíûá. Áó äàäîüìà òîðïàüà, åë-îáàéà ñÿ-äàãÿòèíäÿí, ñÿíÿòÿ âóðüóí-ëóüóíäàí, àäàìëàðà ñàô,ñàüëàì ìöíàñèáÿòèíäÿí èðÿëèýÿëèð.

Êå÷äèéè ÷îõ ÷ÿòèí, ëàêèíîëäóãúà ìÿçìóíëó âÿ øÿðÿôëèùÿéàò éîëóíóí 60 èëëèéèíè, ñÿ-ìÿðÿëè ÿìÿê ôÿàëèééÿòèíèí 40èëëèéèíè ñÿìèìè-ãÿëáäÿí òÿáðèêåäèð, îíà ìþùêÿì úàí-ñàüëûüû, óçóí þìöð, àèëÿ ñÿà-äÿòè âÿ ôÿàëèééÿòèíäÿ äàùàáþéöê óüóðëàð àðçóëàéûðûã.

Á.Øàùàëûéåâ, Èñìàéûëëû Ðàéîí Áàéòàð-

ëûã Èäàðÿñèíèí ðÿèñè.

ÇßÙÌßÒÄßÍ ÝÖÚ ÀËÀÍØßÐßÔËÈ ÞÌÖÐ ÉÎÓ

Ùåìîãëîáèíè àðòûðàí ìÿùñóëëàð

Ãûøäà òåç-òåç ðàñò ýÿëè-íÿí ó÷óã ïðîáëåìèíäÿíãóðòóëìàüûí éîëëàðûíû òÿã-äèì åäèð :

ÑîäàÑîäà áèð ÷îõ äÿðäÿ äÿð-

ìàí îëäóüó êèìè ó÷óãëàðäàäà ÷îõ òÿñèðëèäèð. Èëê îëàðàãïàìáûüà áèð àç ñîäà âóðóíâÿ áóíó ó÷óãëó äÿðèíèçÿòÿòáèã åäèí. Ýöíäÿ ÿí àçèêè, ö÷ äÿôÿ áóíó åòìÿéÿäàâàì åäèí. Ó÷óã ïðîáëå-ìè ùÿëë îëóíàúàã.

×àéàüàúû éàüûíûíìöàëèúÿñè

×àéàüàúû éàüû äÿðèéëÿÿëàãÿäàð ùÿð áèð ïðîáëåì-äÿ ÷îõ òÿñèðëèäèð. ×öíêèàíòèâèðàë, àíòèáàêòåðèàë,äîäàã ó÷óãëàìàñû, ýþáÿ-ëÿê âÿ àíòèèëòèùàá õöñó-ñèééÿòëÿðè èëÿ ýöúëö øÿôàãàéíàüûäûð. Ó÷óã âèðóñóí-äàí þìöðëöê úàí ãóðòàðàáèëÿðñèíèç. Ó÷óüó þëäöðöááèð äàùà ìåéäàíà ýÿëìÿ-ñèíÿ äÿ ìàíå îëàð. Ïàì-áûãëû ÷óáóüóí öçÿðèíÿ áèðíå÷ÿ äàìëà ÷àéàüàúû éàüûäàìëàäûí. ×óáóã êþìÿéèèëÿ ó÷óãëó áþëýÿéÿ òÿòáèãåäèí. Ó÷óãëàðäàí òàìàìè-ëÿ õèëàñ îëàíà ãÿäÿðýöíäÿ ö÷ äÿôÿ ÷ÿêìÿéÿäàâàì åäèí. Éàõøûëàøìàÿëàìÿòëÿðè ýþñòÿðìÿéÿáàøëàéûíúà ýöíäÿ 2 äÿ-ôÿéÿ ñàëà áèëÿðñèíèç.

Ãàðüûäàëû íèøàñòàñûìöàëèúÿñè

Ó÷óã îëàí áþëýÿéÿ

ïàìáûãëû ÷óáóã êþìÿéè èëÿãàðüûäàëû íèøàñòàñû ÷ÿêèí.Áèð íå÷ÿ ýöí ÿðçèíäÿ ó÷óã-äàí ÿñÿð ãàëìàéàúàã.

Àü ñèðêÿ ìöàëèúÿñèÉàíìà, ãàøûíòû, àüðû

êèìè äÿðè ïðîáëåìëÿðèíèñàêèòëÿøäèðìÿêäÿ ÷îõ òÿ-ñèðëèäèð. Ùÿì äÿ âèðóñóíèíêèøàôûíûí ãàáàüûíû àëàíâÿ éàõøûëàøäûðàí õöñó-ñèééÿòëÿðÿ ñàùèá àíòèìèê-ðîá åùòèâà åòìÿêäÿäèð. Èëêîëàðàã ïàìáûãëû ÷óáóüàáó ñèðêÿäÿí äàìëàäûáó÷óãëó áþëýÿéÿ ÷ÿêèí, ñî-íðà ãîéóí âèðóñ ñèðêÿíèýþçÿëúÿ ÷ÿêñèí, áèðìöääÿò ñîíðà òÿìèç áèðïàìáûãëà ñèðêÿíè ñèëèí.

Ïàêåò ÷àé ìöàëèúÿñèÓ÷óã îëàí éåðÿ ïàêåò

÷àé ãîéìàã ó÷óãäàí õè-ëàñ îëìàíûí òÿáèè éîëëàðûí-äàí éàëíûç áèðèäèð. Áèð ÷àé

ïàêåòèíè áèð ìöääÿò ñîéó-äóúóäà ñàõëàéûí âÿ ÷ûõà-ðûá ó÷óãëàðà òÿòáèã åäèí.Áó òÿòáèã ñèçè ó÷óãäàí õè-ëàñ åäÿúÿê. Ùÿì÷èíèí èí-ôåêñèéà, ãàøûíòû, àüðû êèìèó÷óüóí ñÿáÿá îëäóüóñèìïòîìëàðû éöíýöëëÿøäè-ðÿúÿê.

Ñîüàí ìöàëèúÿñèÈëê îëàðàã ñîüàíäàí êè-

÷èê áèð ïàð÷àíûí ñóéóíó÷ûõàðûí, ïàìáûãëû ÷óáóüóáó ñóéà áàòûðûá ó÷óãëó áþ-ëýÿéÿ ÷ÿêèí. Áó òÿòáèãèýöíäÿ áèð íå÷ÿ äÿôÿ åäèí.Ó÷óãäàí ãûñà ìöääÿòäÿõèëàñ îëàúàãñûíûç.

Ñöä ìöàëèúÿñèÑöäö ó÷óüóí îëäóüó

áþëýÿéÿ ÷ÿêèí. Áóíó ýöíÿðçèíäÿ àðà-àðà òÿêðàðëàéûí.Ãûñà ìöääÿòäÿ èç ãàëìà-äàí áó âèðóñäàí õèëàñîëàúàãñûíûç.

×ÿòèí ïðîáëåìèí àñàí öñóëëàðû

ßñíÿìÿ èíñàíà âÿ áöòöíîíóðüàëû ùåéâàíëàðà õàñ îëàíáèð ðåôëåêñäèð.

Ùÿêèìëÿðèí ìöøàùèäÿëÿðè-íÿ ýþðÿ, èëê äÿôÿ èíñàí àíàáÿòíèíäÿ îëàðàã òÿõìèíÿí12-úè ùÿôòÿñèíäÿ ÿñíÿéèð.

ßñíÿìÿíè áèð íå÷ÿ ñÿáÿ-áè âàð:

- Áèçèì îðãàíèçìäÿ áåé-èí îêñèýåíèí ÿñàñ èñòèôàäÿ-÷èñèäèð. Îêñèýåíèí ÷àòûø-ìàçëûüû (ìÿñÿëÿí, èíñàí

áîüàíàã îòàãäà îëäóãäà)èëê íþâáÿäÿ áåéèíèí ôÿà-ëèééÿòèíÿ ìÿíôè òÿñèð åäèð.Áó çàìàí ãîðóéóúó ðåàêñèéàèøÿ ñàëûíûð - èíñàí ãåéðè-èðàäèîëàðàã ÿñíÿéèð âÿ áó çàìàíîðãàíèçì éûüûëìûø êàðáîí ãà-çûíäàí àçàä îëóð âÿ ÷àòûø-ìàéàí îêñèýåíè àëûð.

ßñíÿìÿ òÿê áåéíèìèçÿéîõ, äèýÿð îðãàí âÿ ñèñòåìëÿ-ðÿ äÿ ìöñáÿò òÿñèð åäèð. ßñ-íÿìÿ çàìàíû àüúèéÿðëÿðèìèçà÷ûëûð âÿ éàõøû âåíòóëéàñèéàîëóíóð, ãàí äþâðàíû âÿìöáàäèëÿ ïðîñåñëÿð ñöðÿòëÿ-íèð. ßñíÿìÿ öç äÿðèìèç ö÷öíäÿ õåéèðëèäèð - áó ùÿì äÿðèö÷öí ýèìíàñòèê ùÿðÿêÿòäèð,ùÿì äÿ äÿðèíèí îêñèýåíëÿ çÿ-íýèíëÿøìÿñèíÿ êþìÿê åäèð.Íÿòèúÿäÿ äÿðèíèí ðÿíýè éàõøû-

ëàøûð, õûðäà ãûðûøëàð à÷ûëûð.- Ñÿùÿð îéàíäûãäàí ñîíðà

ÿñíÿìÿ îðãàíèçìè àêòèâëÿø-äèðìÿéÿ, àõøàì ñààòëàðûíäàèñÿ éîðüóíëóãëà ìöáàðèçÿ åò-ìÿéÿ êþìÿê åäèð.

- ßñíÿìÿ ñòðåñèí âÿ ýÿ-ðýèíëèéèí àçàëìàñûíà êþìÿêåäèð. Áåëÿ êè, áèð ÷îõ ùàëëàð-äà èäìàí÷ûëàð ìÿñóëèééÿòëèéàðûøìàëàðäàí ÿââÿë, òÿëÿ-áÿëÿð èìòàùàíäàí ÿââÿë, õÿ-ñòÿëÿð ùÿêèìèí ãÿáóëóíäàíÿââÿë þçëÿðèíäÿí àñûëû îë-ìàéàðàã ÿñíÿéèðëÿð.

Áåëÿëèêëÿ, ÿñíÿìÿ îðãà-íèçìèí òÿáèè àíòèñòðåññ âàñè-òÿñèäèð. ßñíÿìÿ áÿçè ðåëàê-ñàñèéà (þçö-þçöíö ñàêèòëÿø-ìÿ) ìåòîäèêàëàðûíäà èñòèôà-äÿ îëóíóð. Ýÿðýèíëèéèíèí þù-äÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìÿéÿí èí-

ñàíà óçàíìàüû âÿ áèð íå÷ÿäÿôÿ ñöíè ÿñíÿìÿéè òþâñèéÿåäèðëÿð.

- Ïàññèâ âÿçèééÿòäÿ îëàíèíñàíûí (óçàã ñÿôÿðÿ íÿã-ëèééàòäà ýåòäèêäÿ, êèìè èñÿîòóðóá ýþçëÿäèêäÿ âÿ ñ.) íÿ-ôÿñàëìàñû âÿ ãàí äþâðàíûéàâàøûéûð âÿ áóíóí íÿòèúÿ-ñèíäÿ áåéèí îêñèýåíèí àçàë-ìàñûíà ðåàêñèéà âåðèð - èí-ñàí ÿñíÿìÿéÿ áàøëàéûð.

- Ôÿàë ÿãëè ôÿàëèééÿòè çà-ìàíû (ìÿñÿëÿí, òÿëÿáÿ èì-òàùàíà ùàçûðëàøäûãäà âÿ ñ.)ÿñíÿìÿ áåéèíèí ãîðóéóúóðåàêñèéàñû ôóíêñèéàñûíû éå-ðèíÿ éåòèðèð. ßýÿð ÿãëè ôÿà-ëèééÿòè çàìàíû èíñàí ÿñíÿ-ìÿéÿ áàøëàéûðñà, áó î äå-ìÿêäèð êè, áåéèí áèð ãÿäÿðäèíúÿëìÿê èñòÿéèð.

Èíñàí íèéÿ ÿñíÿéèð?

Ùåìîãëîáèí-ãàíûí òÿðêèáèíäÿ, äà-ùà äÿãèã äåñÿê åðèòðîñèòëÿðèí òÿðêèáèí-äÿ îëàí, îêñèýåíèí àüúèéÿðäÿí îðãà-íèçìèí áöòöí ùöúåéðÿëÿðèíÿ êå÷èðìÿ-ñèíè òÿìèí åäÿí äÿìèð òÿðêèáëè çöëàë-äûð.

Ãàäûíëàðûí ùåìîãëîáèí íîðìàñû120-150 ã/ë, óøàãëàðäà èñÿ éàøäþâðöíäÿí àñûëû îëàðàã äÿéèøÿ áèëèð.Éåíè äîüóëìóø êþðïÿëÿðäÿ ùåìîãëî-áèí èëê 3 àéäà ìàêñèìàë äÿðÿúÿéÿ ÷à-òàðàã, 145-225 ã/ë òÿøêèë åäèð, 3-6-úûàéëàð ÿðÿôÿñèíäÿ ìèíèìóì äÿðÿúÿñè-íÿ åíÿðÿê 95-135 ã/ë îëàðàã, ñîíðà-äàí èñÿ 1 éàøäàí 18 éàøàäÿê ùåìîã-ëîáèíèí ãàíäà ñÿâèééÿñè òÿäðèúÿíéöêñÿëìÿéÿ áàøëàéûð.

Áèð ÷îõ ãàäûíëàð ö÷öí àøàüû ùå-ìîãëîáèí äèàãíîçó òàíûøäûð, áåëÿ êèáóíà ñÿáÿá ùàìèëÿëèê, ñöä âåðìÿ,

÷îõ ñöðÿí àéáàøû, éàç àâèòàìèíîçó âÿñ. îëà áèëÿð. Íÿòèúÿäÿ ãàäûí àíåìèéà-äàí ÿçèééÿò ÷ÿêèð. Áàøýèúÿëëÿíìÿ,þçöíäÿí ýåòìÿ ùàëëàðû, ùàëñûçëûã ùå-ìîãëîáèíèí àøàüû îëìàñûíûí èëê ÿëà-ìÿòëÿðèäèð. Áóíà ñÿáÿá èñÿ îðãàíèç-ìèí, èëê íþâáÿäÿ èñÿ áàø áåéèíèí îê-ñèýåíëÿ òÿìèí îëóíìàìàñûäûð.

Áó ïðîáëåìè ùÿëë åòìÿéèí 2 öñóëìþâúóääóð. Áóíóí ö÷öí éà äÿìèðïðåïàðàòëàðû ãÿáóë åòìÿëè, éà äà ùå-ìîãëîáèíè àðòûðàí ìÿùñóëëàðû ýöíäÿëèêðàñèîíóíóçà äàõèë åòìÿëèñèíèç. Áÿñùàíñû ìÿùñóëëàð ùåìîãëîáèíè òÿáèèéîëëà éöêñÿëäèð? Ñèçÿ áó ìÿùñóëëàðûíñèéàùûñûíû òÿãäèì åäèðèê.

Áèòêè ìÿíøÿëè ìÿùñóëëàð:Ñûéûã âÿ éàðìàëàð: ãàðàáàøàã,

ïàõëà, ìÿðúè, íîõóä âÿ ãîç.Òÿðÿâÿç âÿ ýþéÿðòè: ïîìèäîð, øÿ-

êÿð ÷óüóíäóðó, áàëãàáàã, êþê, òÿçÿêàðòîô, èñïàíàã, úÿôÿðè, õàðäàë âÿýèúèòêÿí.

Ìåéâÿëÿð: àëìà, íàð, ýàâàëû, ÿðèê,áàíàí, àðìóä, õóðìà, ùåéâà, êèâè âÿãóðó ìåéâÿëÿð.

Ýèëÿìåéâÿëÿð: ãàðà ãàðàüàò,ãóøöçöìö, ÷èéÿëÿê, ìîðóã, ãàðàöçöì, ãàðïûç, èòáóðíó.

Øèðÿëÿð: àëìà, íàð, ÷óüóíäóð, êþê,òîìàò.

Ùåéâàí ìÿíøÿëè ìÿùñóëëàð;ßò ìÿùñóëëàðû: ìàë ÿòè, äàíà ÿòè,

úèéÿð, öðÿê, äèë, ãóø, òîéóüóí äþø ÿòè.Äÿíèç ìÿùñóëëàðû: ìöõòÿëèô äÿíèç

ìÿùñóëëàðû, áàëûã, ãûðìûçû âÿ ãàðàêöðö.

Äèýÿð ìÿùñóëëàð: éóìóðòàíûí ñàðû-ñû, ñöä, ãàéìàã, êÿðÿ éàüû, éàõøû ãûð-ìûçû ÷àõûð, ãàðà øîêîëàä âÿ éàøûë ÷àé.

312 äåêàáð 2014-úö èë

Ãàðàìàëûí ÿòè èíñàí ùÿéà-òû ö÷öí ÿí âàúèá ãèäà ìÿùñóë-ëàðûíäàí áèðèäèð. Áåëÿ êè, ìàëÿòè ÷îõ éàõøû ïÿùðèç õöñó-ñèééÿòëÿðèíÿ ìàëèê îëìàãëà,àñàí ùÿçì îëóíàí çöëàëëàðûíìèãäàðûíà ýþðÿ äîíóç ÿòèí-äÿí öñòöíäöð âÿ ãóø ÿòèíÿ éà-õûíäûð. Èíñàí îðãàíèçìè òÿðÿ-ôèíäÿí ìàë ÿòèíèí ùÿçìÿýå-äèúèëèéè 95% òÿøêèë åäèð. Ìàëÿòèíèí ãèäàëûëûüûíûí éöêñÿê îë-ìàñû îíóí òÿðêèáèíäÿ èíñàíùÿéàòû ö÷öí çÿðóðè îëàí áöòöíàìèí òóðøóëàðûíûí, éàü òóðøó-ëàðûíûí, ìèíåðàë ìàääÿëÿðèí,âèòàìèíëÿðèí âÿ ôåðìåíòëÿðèíîëìàñûíäàí èðÿëè ýÿëèð.

Ãàðàìàë úàâàíëàðûíûí ÿò-ëèê ö÷öí áÿñëÿíìÿñè âÿ êþ-êÿëäèëìÿñè éàøëàð öçðÿ èíêè-øàôûí âÿ áþéöìÿíèí ãàíó-íàóéüóíëóãëàðûíà ÿñàñëàí-ìàëûäûð. ×öíêè îðãàíèçìäÿÿçÿëÿ, éàü âÿ ñöìöê òîõó-ìàëàðûíûí èíòåíñèâ ÿìÿëÿýÿëìÿñèíèí ìöÿééÿí äþâðëÿ-ðè âàðäûð. Ùÿìèí äþâðëÿðäÿ

éåìëÿíäèðìÿ ñÿìÿðÿëè òÿøêèëåäèëäèêäÿ ÿëäÿ åäèëÿí ìÿù-ñóë âàùèäèíÿ äàùà àç éåìâàùèäè ìÿñðÿô îëóíóð.Ìöÿééÿí åäèëìèøäèð êè, 6-8àéëûã éàø äþâðëÿðèíäÿ ãàðà-ìàë úàâàíëàðûíûí áÿäÿíèíäÿÿçÿëÿ òîõóìàñûíûí ÿìÿëÿýÿëìÿñè, ñîíðàêû äþâðëÿðäÿèñÿ áÿäÿíäÿ éàü ÿìÿëÿ ýÿë-ìÿñè èíòåíñèâ ýåäèð. Îíàýþðÿ äÿ éàø àðòäûãúà ùåé-âàíëàðûí áÿäÿíèíäÿ ÿëäÿåäèëÿí êöòëÿ àðòûìûíûí åíåðæèòóòóìó éöêñÿëèð. Îäóð êè, èã-òèñàäè ñÿìÿðÿíè àðòûðìàãö÷öí ãàðàìàë úàâàíëàðûíûíêþêÿëäèëìÿñè äàùà åðêÿíéàøëàðäà òÿøêèë åäèëìÿëèäèð.

Ãàðàìàëûí îòëàã øÿðàèòèí-äÿ êþêÿëäèëìÿñèíÿ äàèð ÿäÿ-áèééàòëàðäà ÷îõëó ñàéäà ìÿëó-ìàòëàð âàðäûð. Áóíëàðûí ÿêñÿ-ðèééÿòèíäÿ àëèìëÿð áåëÿ áèðéåêäèë ôèêðÿ ýÿëèðëÿð êè, ãàðà-ìàëûí îòëàã øÿðàèòèíäÿ êþêÿë-äèëìÿñè äàùà àñàí âÿ óúóçáàøà ýÿëìÿêëÿ îíóí èãòèñàäèñÿìÿðÿñè áó èøèí áèëàâàñèòÿñÿìÿðÿëè òÿøêèëèíäÿí ÿùÿ-ìèééÿòëè äÿðÿúÿäÿ àñûëûäûð.

Ô.À.Íàüäÿëèéåâ, Â.Ã.Îãóé,Í.Á.Ìéàêóøêî, Ù.È.Ðÿùèìîâãåéä åäèðëÿð êè, ãàðàìàëûí îò-ëàã øÿðàèòèíäÿ êþêÿëäèëìÿñè-íèí ñÿìÿðÿëèëèéèíè àðòûðìàãö÷öí ãðóïëàð äöçýöí òÿøêèëåäèëìÿëè, îòëàã ñàùÿëÿðèíèí èñ-òèôàäÿ àðäûúûëëûüû âÿ ìöääÿòèìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿëè, ñóâàð-ìà éåðëÿðè àéðûëìàëû, îòëàã ñà-ùÿëÿðèíèí ìÿùñóëäàðëûüû àçîëàí äþâðëÿðäÿ èñÿ ÿëàâÿ éåì-ëÿìÿ (éàøûë êöòëÿ âÿ ãöââÿëèéåì) òÿøêèë åäèëìÿëèäèð. Áó ôè-êèðëÿðÿ Â.À.Êàëàøíèêîâ,Â.È.Ëåâàõèí äÿ øÿðèê ÷ûõûð âÿýþñòÿðèðëÿð êè, îòëàã øÿðàèòèíäÿêþêÿëòìÿ äöçýöí òÿøêèë åäèë-äèêäÿ, îòëàãëàðäàí èñòèôàäÿíèíèãòèñàäè ñÿìÿðÿñè éöêñÿëèð.Áåëÿ îëàí ùàëäà îòëàãäþâðöíäÿ ÿëàâÿ éåìëÿìÿ òÿø-êèë åòìÿäÿí ùÿð áàøäàí îðòàùåñàáëà 800-1000ã îðòàýöíäÿëèê ÷ÿêè àðòûìû àëìàãìöìêöíäöð.

Í.È.Íóñîâ, Ã.Ò.Èãíàòåíêî-íóí ôèêðèíúÿ, ãàðàìàëûí îòëàãøÿðàèòèíäÿ êþêÿëäèëìÿñèíäÿáàøëûúà äèããÿò íàõûðëàðûíäöçýöí òÿøêèëè âÿ îòàðûëìà ðå-

æèìèíÿ éþíÿëäèëìÿëèäèð. Îíëà-ðûí ôèêðèíúÿ, íàõûðëàð òÿøêèë åäè-ëÿðêÿí ùåéâàíëàðûí úèíñèééÿòè,éàøû âÿ êþêëöê äÿðÿúÿñè

ìöòëÿã íÿçÿðÿ àëûíìàëûäûð.Úàíëû êöòëÿéÿ ýþðÿ íàõûðäàîëàí ùåéâàíëàð àðàñûíäàêû

ôÿðã 50-60 êã-äàí ÷îõ îëìà-ìàëûäûð. ×îõ éàøëû âÿ úàâàíùåéâàíëàðûí áèðýÿ îòàðûëìàñûäà ìÿãñÿäÿóéüóí ùåñàáåäèëìèð. Ìöÿëëèôëÿðèí ôèêðèíúÿ,ýþñòÿðèëÿí òÿëÿáëÿðÿ äöçýöíÿìÿë åäèëäèêäÿ êþêÿëòìÿäþâðöíöí ñîíóíà íàõûðäà éó-õàðû êþêëöê äÿðÿúÿñèíäÿ îëàíùåéâàíëàðûí ñàéû 84 % , îðòàêþêëöêäÿ îëàíëàðûí ñàéû èñÿ 14% òÿøêèë åäèð.

Ã.Í.Äîáðîõîòîâ àïàðäûüûåëìè-òÿäãèãàòëàðäà êþêÿëäèëÿíãàðàìàëûí îòàðûëìà òåõíèêàñû-íûí þéðÿíèëìÿñèíÿ äàùà ÷îõäèããÿò éåòèðìèøäèð. Îíóí ôèê-ðèíúÿ, ùåéâàíëàðûí êöç öñóëóèëÿ îòàðûëìàñû äèýÿð öñóëëàðäàíäàùà ÷îõ ÿëâåðèøëèäèð. Îòëàãñàùÿñèíèí êöçëÿðÿ áþëöíìÿñèçàìàíû îòëàüûí áîòàíèêè òÿðêè-áè âÿ ìÿùñóëäàðëûüû, ùÿðêöçäÿ ùåéâàíëàðûí îòàðûëìàìöääÿòè, îòàðûëìà òñèêëèíèíñàéû âÿ òÿáèè-èãëèì øÿðàèòèìöòëÿã íÿçÿðÿ àëûíìàëûäûð.Êöçëÿðèí íþâáÿ èëÿ îòàðûëìàñû-íà úèääè ÿìÿë åäèëìÿëèäèð. Êöçöñóëó èëÿ îòàðûëìàíûí èãòèñàäèñÿìÿðÿëèëèéè åëìè-òÿäãèãàò èí-ñòèòóòëàðûíûí ÷îõñàéëû åëìèàðàøäûðìàëàðû âÿ ãàáàãúûë òÿ-ñÿððöôàòëàðûí òÿúðöáÿëÿðè èëÿ÷îõäàí þç òÿñäèãèíè òàïìûø-äûð. Ìöÿééÿí åäèëìèøäèð êè ,ñèñòåìñèç îòàðìàéà íèñáÿòÿíêöç öñóëó èëÿ îòàðìàäà îòëàãñàùÿñèíÿ 15-20 % ãÿíàÿòåäèëìÿêëÿ, ùåéâàíëàðûí ìÿù-ñóëäàðëûüû 25-30 % àðòûð .

Â.Ëåâàõèí, Í.Ðéàáîâ,È.Ìàêååâ îòëàã øÿðàèòèíäÿ êþ-êÿëòìÿíèí ìöõòÿëèô öñóë âÿòåõíîëîýèéàëàðûíû ìöãàéèñÿëèøÿêèëäÿ þéðÿíìèøëÿð. Åëìè-òÿäãèãàòëàð “Ãûðìûçû ñÿùðà”úèíñëè ùåéâàíëàð öçÿðèíäÿìàé àéûíäàí ñåíòéàáð àéûíàêèìè àéðû-àéðû ãðóïëàðäàìöõòÿëèô êþêÿëòìÿ öñóëëàðû èëÿàïàðûëìûøäûð. Àëûíìûø íÿòèúÿ-ëÿðÿ ÿñàñÿí ìöÿëëèôëÿð áåëÿ áèðãÿíàÿòÿ ýÿëìèøëÿð êè, ãàðàìàëúàâàíëàðûíûí ÿââÿëúÿ îòëàãäà,îòëàã äþâðö áèòäèêäÿí ñîíðàèñÿ àç ìöääÿòäÿ ( 50-60 ýöí)áîðäàã øÿðàèòèíäÿ éåêóí êþ-êÿëäèëìÿñè éàëíûç îòëàãäà âÿéàëíûç áîðäàãäà êþêÿëòìÿéÿíèñáÿòÿí èãòèñàäè úÿùÿòäÿíäàùà ñÿìÿðÿëèäèð.

Ù.È.Ðÿùèìîâ óçàã Ñèáèðøÿðàèòèíäÿ ãàðà-ìàëûí îòëàãøÿðàèòèíäÿ áÿñëÿíìÿñè äþâ-ðöíöí àðòûðûëìàñûíûí ñÿìÿðÿëè-

ëèéèíè þéðÿíìèøäèð. Åëìè òÿ-ñÿððöôàòû òÿúðöáÿëÿð “Ùåðå-ôîðä” úèíñëè ùåéâàíëàð öçÿðèí-äÿ àïàðûëìûøäûð.

Àïàðûëàí òÿúðöáÿëÿð îòëàãøÿðàèòèíäÿ êþêÿëòìÿíèí áîð-äàãäà êþêÿëòìÿéÿ íèñáÿòÿíöñòöí îëäóüóíó áèð äàùàñöáóò åòìèøäèð. Áåëÿ êè, áèðèíúèãðóïäàí îëàí ùåéâàíëàð èêèíúèãðóïäàí îëàíëàðû áîé âÿ èíêè-øàô ñöðÿòèíÿ ýþðÿ öñòÿëÿìèø,ÿìÿê ìÿñðÿôè âÿ ùÿð êã ÷ÿêèàðòûìûíûí ìàéà äÿéÿðè èñÿ áóãðóïäà èêèíúè ãðóïà íèñáÿòÿíàøàüû îëìóøäóð.

Éàðàðëû îòëàã ñàùÿëÿðè îëàíòÿñÿððöôàòëàðäà éàøëû âÿ úàâàíãàðàìàëûí îòëàã øÿðàèòèíäÿêþêÿëäèëìÿñè èãòèñàäè úÿùÿò-äÿí ÷îõ ñÿìÿðÿëèäèð. Áåëÿ êè,îòëàã éåìè ãèäàëû ìàääÿëÿð âÿáèîëîæè àêòèâ ìàääÿëÿðëÿ çÿíý-èíäèð âÿ óúóç áàøà ýÿëèð. Åëÿáóíà ýþðÿ äÿ ãàðà-ìàëûí îò-ëàã øÿðàèòèíäÿ êþêÿëäèëìÿñèáîðäàã øÿðàèòèíäÿ êþêÿëòìÿéÿíèñáÿòÿí óúóç áàøà ýÿëèð. Áó-íóíëà éàíàøû, îòëàãäà êþêÿë-äèëÿí ùåéâàíëàðäà ÿòèí ãèäàëû-ëûã äÿéÿðè âÿ äàä ýþñòÿðèúèëÿðèäÿ áîðäàã øÿðàèòèíäÿ êþêÿëäè-ëÿíëÿðÿ íèñáÿòÿí ÿùÿìèééÿòëèäÿðÿúÿäÿ éöêñÿëèð. Áó ìÿñÿ-ëÿëÿðÿ áèð äàùà àéäûíëûã ýÿòèð-ìÿê ö÷öí áèç Øÿìêèð ðàéîíó-íóí "Ñóëó-Äÿðÿ" ôåðìåð òÿ-ñÿððöôàòûíäà òÿìèðäÿí êÿíàð“Ãàðà-àëà” úèíñëè úàâàí ãàðà-ìàëûí îòëàã øÿðàèòèíäÿ êþêÿë-

äèëìÿñèíè òÿøêèë åòäèê.Àïàðäûüûìûç âèçóàë àðàø-

äûðìà âÿ îðãàíîëåïòèêè ãèé-ìÿòëÿíäèðìÿ íÿòèúÿñèíäÿìöÿééÿí åòäèê êè, òÿñÿððöôàòûíéåì áàçàñû ãÿíàÿòáÿõø ñÿ-âèééÿäÿäèð. Îòëàã ñàùÿñèíèíñå÷èëìÿñè, îòëàüûí ìÿùñóëäàð-ëûüûíûí ìöÿééÿí åäèëìÿñè,òÿúðöáÿ ùåéâàíëàðûíûí ñå÷èë-ìÿñè, ùåéâàíëàðûí úàíëû êöòëÿàðòûìûíà íÿçàðÿò âÿ ñ. çîîòåõ-íèêàäà ãÿáóë îëóíìóø öìóìèìåòîäèêàëàðà óéüóí îëàðàãàïàðûëìûøäûð.

Òÿúðöáÿ ìÿãñÿäèëÿ 13-14àéëûã éàøäà îëàí 8 áàø åðêÿêäàíà ñå÷äèê. Ñå÷èëÿí ùåéâàí-ëàð îõøàð êþêëöê äÿðÿúÿñèíäÿîëìàãëà, úàíëû êöòëÿéÿ ýþðÿôÿðã 15-20 êã-äàí ÷îõ îëìà-ìûøäûð. Êþêÿëòìÿéÿ ãîéóëàí-äà ùåéâàíëàðûí îðòà úàíëûêöòëÿñè 215 êã îëìóøäóð. Êþ-êÿëòìÿ ìàé àéûíûí 15-äÿíîêòéàáð àéûíûí 15-íÿ êèìè äà-âàì åòäèðèëìèøäèð. Ãåéä åò-ìÿê ëàçûìäûð êè, îòëàüûí ìÿù-ñóëäàðëûüû àøàüû îëäóüóíäàí

þðöøäÿí ãàéûòäûãäàí ñîíðàùåéâàíëàðà ÿëàâÿ îëàðàã ùÿðýöí 10 êã éàøûë îò, 1,0 êã àð-ïà éàðìàñû âÿ 1,0 êã ïàìáûã

øðîòó âåðèëìèøäèð. Àøàüûäàêûúÿäâÿëäÿ äþâð ÿðçèíäÿ ùåé-âàíëàðûí éåìëÿíäèðèëäèéè îðòàéåì ïàéû âåðèëìèøäèð .

Úÿäâÿëäÿí ýþðöíäöéö êè-ìè, éåì ïàéûíûí ãèäàëûëûüà ýþ-ðÿ 66,0 %- íè ñóëó-øèðÿëè, 34 ,0% -íè èñÿ ãöââÿëè éåìëÿð òÿøêèëåäèð. Îíó äà ãåéä åòìÿê ëà-çûìäûð êè, éåì ïàéûíûí öìóìèãèäàëûëûüû äà íîðìàéà óéüóí-äóð. Äþâðöí ñîíóíà ùåéâàí-ëàðûí ãðóï öçðÿ îðòà úàíëûêöòëÿñè 320 êã òÿøêèë åòìèøäèð.Äþâð öçðÿ áèð áàøäàí îðòàúàíëû êöòëÿ àðòûìû 105 êã, îðòàñóòêàëûã àðòûì èñÿ 700 ã òÿøêèëåòìèøäèð. Äþâðöí ñîíóíà ùåé-âàíëàðûí ùàìûñû éöêñÿê êþê-ëöê äÿðÿúÿñèíäÿ îëìóøäóð.Áåëÿëèêëÿ, äþâð ÿðçèíäÿ îòëàüûíìÿùñóëäàðëûüûíûí àç îëìàñûíàáàõìàéàðàã, ùåéâàíëàðà âå-ðèëÿí ÿëàâÿ éåìèí ùåñàáûíàêþêÿëòìÿ íîðìàë ýåòìèø âÿíÿçÿðäÿ òóòóëàí êöòëÿ àðòûìûíûÿëäÿ åòìÿê ìöìêöí îëìóø-äóð. Îíó äà ãåéä åòìÿê ëà-çûìäûð êè, äþâð ÿðçèíäÿ ùÿð êãúàíëû êöòëÿ àðòûìûíà 8,8 éåìâàùèäè ñÿðô åäèëìèøäèð.

Éåêóíäà îíó äà ãåéä åò-ìÿê ëàçûìäûð êè, Øÿìêèð ðàéî-íóíóí "Ñóëó-Äÿðÿ" ôåðìåð òÿ-ñÿððöôàòû ãàðàìàëûí îòëàã øÿ-ðàèòèíäÿ êþêÿëäèëìÿñèíè òÿøêèëåòìÿê ö÷öí ÷îõ éàõøû èìêàí-ëàðà ìàëèêäèð. Ëàêèí òÿñÿððöôà-òûí òÿáèè îòëàã ñàùÿëÿðèíèíìÿùñóëäàðëûüû ÷îõ àøàüûäûð.

Áóíó àðàäàí ãàëäûðìàã ö÷öíáèðèíúè íþâáÿäÿ îòëàãëàðûíìÿùñóëäàðëûüûíûí àðòûðûëìàñû-íà éþíÿëäèëÿí òÿäáèðëÿð ýöú-ëÿíäèðèëìÿëèäèð. Áó ìÿãñÿäëÿåðêÿí éàçäà îòëàã ñàùÿëÿðèêîë-êîñäàí òÿìèçëÿíìÿëè âÿòîðïàüà àçîò ýöáðÿñè âåðèëìÿ-ëèäèð (ùÿð ùåêòàðà 1,5 ñ.). Úû-ëûçëàøìûø ñàùÿëÿðÿ ìöõòÿëèôîò òîõóìëàðûíûí ñÿïèëìÿñè äÿîò þðòöéöíöí áÿðïà îëóíìà-ñûíà êþìÿê åäÿ áèëÿð. Îòëàãñàùÿëÿðèíèí îòàðûëìàñû çà-ìàíû êöç öñóëóíäàí èñòèôàäÿåäèëìÿñè äÿ ìÿãñÿäÿóéüóíîëàðäû. Áó öñóë îòëàã ñàùÿëÿ-ðèíäÿí äàùà ñÿìÿðÿëè èñòèôà-äÿ åòìÿéÿ âÿ îíóí ìÿùñóë-äàðëûüûíû 20-30 % àðòûðìàüàèìêàí âåðÿð.

Õ.Ì.Ñÿôÿðîâ, Ì.ß.Ìÿììÿäîâ,

Ç.Ì.Ñàëìàíîâaãðàð åëìëÿð öçðÿôÿëñÿôÿ äîêòîðëàðû,

Àçÿðáàéúàí ÄþâëÿòÀãðàð Óíèâåðñèòåòè.

ÃÀÐÀÌÀËÛÍ ÎÒËÀà ØßÐÀÈÒÈÍÄßÊÞÊßËÄÈËÌßÑÈÍÈÍ ÅËÌÈ Âß

ÏÐÀÊÒÈÊÈ ßÑÀÑËÀÐÛ

Ýþñòÿðèúèëÿð Éåìëÿðèíìèãäàðû,

êã

Éåìâàùèäè

Ùÿçì îëó-íàí ïðîòåèí,

ã

Êàëñèóì,ã

Ôîñôîð, ã

Õþðÿêäóçó,

ã

Êàðîòèí, ìã

Éåì ïàéû-íûí ãóðóëó-

øó, %1 Îòëàã otó 10,0 2,1 280,0 20,0 7,0 - 450,0 66,0

2 Éàøûë éîíúàîòó

10,0 2,0 380,0 45,0 7,0 - 440,0 66,0

3 Àðïà éàð-ìàñû

1,0 1,2 85,0 2,0 4,0 - - 34,0

4 Ïàìáûãøðîòó

1,0 0,9 320,0 4,0 10,0 - - 34,0

5 Éåì ïàéûí-äà âàðäûð

- 6,2 1065,0 71,0 28,0 - 890,0 -

6 Íîðìàöçðÿ òÿëÿáîëóíóð

- 6,2 660,0 47,0 33,0 50 175,0 -

ÚÿäâÿëÚàíëû êöòëÿñè 250 êã îëàí âÿ 700 ã îðòà ýöíäÿëèê ÷ÿêè àðòûìû âåðÿí êþêÿëäèëÿí åðêÿê

äàíàëàð ö÷öí éåì ïàéû

Äàõèëè áàçàðäà ìÿùñóë áîëëóüó-íóí éàðàäûëìàñûíäà, ÿùàëèíèí çÿðóðèÿðçàã ìÿùñóëëàðûíà òÿëÿáàòûíûí äàùàäîëüóí øÿêèëäÿ þäÿíèëìÿñèíäÿ áàé-òàðëûã õèäìÿòèíèí ìöùöì ðîëó âàðäûð.Îíà ýþðÿ äÿ ìóõòàð ðåñïóáëèêàäàáàéòàðëûã õèäìÿòèíèí òÿøêèëè èñòèãàìÿ-òèíäÿ àðäûúûë òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëèð,Äþâëÿò Áàéòàðëûã Õèäìÿòèíèí ìàääè-òåõíèêè áàçàñû ìöòÿìàäè îëàðàãýöúëÿíäèðèëèð.

Íàõ÷ûâàí Ìóõòàð Ðåñïóáëèêàñû ÀëèÌÿúëèñèíèí ìÿòáóàò õèäìÿòèíäÿí âå-ðèëÿí ìÿëóìàòäà áèëäèðèëèð êè, äåêàáðûí4-äÿ Íàõ÷ûâàí Ìóõòàð ÐåñïóáëèêàñûÄþâëÿò Áàéòàðëûã Õèäìÿòèíÿ éåíè ëà-áîðàòîðèéà úèùàçëàðû âÿ ñöíè ìàéàëàí-

ìà àâàäàíëûãëàðû òÿãäèì îëóíóá.Íàõ÷ûâàí Ìóõòàð Ðåñïóáëèêàñû Àëè

Ìÿúëèñèíèí Ñÿäðè Âàñèô Òàëûáîâ òÿäáèð-äÿ èøòèðàê åäèá.

Äþâëÿò Áàéòàðëûã Õèäìÿòèíèí ðÿèñèßáèë ßáèëîâ ÷ûõûø åäÿðÿê äåéèá êè,ìóõòàð ðåñïóáëèêàäà ùÿéàòà êå÷èðèëÿíòÿäáèðëÿð áàéòàðëûã õèäìÿòèíè äÿ ÿùàòÿåäèá, ìàääè-òåõíèêè áàçà õåéëèýöúëÿíäèðèëèá. Ñîí èëëÿð Øÿðóð, Ñÿäÿ-ðÿê, Áàáÿê, Øàùáóç ðàéîí áàéòàðëûãèäàðÿ âÿ ëàáîðàòîðèéàëàðû ö÷öí éåíèáèíàëàð òèêèëèá, ëàáîðàòîðèéàëàð éåíèàâàäàíëûãëàðëà òÿìèí îëóíóá. ÄþâëÿòÁàéòàðëûã Õèäìÿòè, Åëìè-ÒÿäãèãàòÁàéòàðëûã Ìÿðêÿçè, Ìÿðêÿçè ÁàéòàðëûãËàáîðàòîðèéàñû, Íàõ÷ûâàí Øÿùÿð Áàé-òàðëûã Èäàðÿñè âÿ Íàõ÷ûâàí ÌóõòàðÐåñïóáëèêàñû Çîîáàéòàð ÒÿúùèçàòÈäàðÿñè ö÷öí áèíàëàð éåíèäÿí ãóðó-ëóá, äÿðìàíëàðûí ñàõëàíûëìàñû ö÷öíñîéóäóúó êàìåðàëàð ãóðàøäûðûëûá.

Ãåéä îëóíóá êè, Äþâëÿò ÁàéòàðëûãÕèäìÿòè òÿðÿôèíäÿí áó èë ïåéâÿíäëÿ-ìÿ òÿäáèðëÿðè ýþðöëöá, öìóìèëèêäÿ,11 ìèí 599 îáéåêòäÿ åïèçîîòèéàÿëåéùèíÿ äåçèíôåêñèéà èøëÿðè àïàðûëûá.Õèäìÿòèí åêñïåðòèçà âÿ áàêòåðèîëîæèëàáîðàòîðèéàëàðû òÿðÿôèíäÿí ïàòîëîæèíöìóíÿëÿð ýþòöðöëÿðÿê èíôåêñèîí õÿ-ñòÿëèêëÿðÿ ýþðÿ ìöàéèíÿ îëóíóá, 138ùàëäà õÿñòÿëèê ãåéäÿ àëûíûá âÿ àè-äèééÿòè òÿäáèðëÿð ùÿéàòà êå÷èðèëèá.2014-úö èëèí 11 àéû ÿðçèíäÿ ìóõòàððåñïóáëèêàäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã Õèä-ìÿòèíèí ñöíè ìàéàëàíäûðìà òåõíèêëÿ-ðè òÿðÿôèíäÿí 6793 áàø ìàë-ãàðàäàñöíè ìàéàëàìà àïàðûëûá, ìàéàëàíìûøìàë-ãàðàäàí áó ýöíÿäÿê 6020 áàøñàüëàì áàëà àëûíûá. Ùÿì÷èíèí Åëìè-Òÿäãèãàò Áàéòàðëûã Ìÿðêÿçèíèí ôÿà-ëèééÿòè ìöòÿìàäè îëàðàã áàéòàðëûã õèä-ìÿòèíèí àïàðäûüû òÿäáèðëÿðëÿ ÿëàãÿëÿí-äèðèëèð. Ùàçûðäà ìÿðêÿç òÿðÿôèíäÿí 4åëìè-òÿäãèãàò ìþâçóñó öçðÿ èøëÿðàïàðûëûð, 3 ìþâçó öçðÿ èõòèðà èøëÿðèýöíäÿëèê áàéòàðëûã ôÿàëèééÿòèíäÿ òÿò-áèã îëóíóð.

ßáèë ßáèëîâ éàðàäûëàí øÿðàèòÿ âÿýþñòÿðèëÿí ãàéüûéà ýþðÿ Äþâëÿò Áàé-òàðëûã Õèäìÿòèíèí ÿìÿêäàøëàðû àäûí-äàí ìèííÿòäàðëûã åäèá.

Íàõ÷ûâàí Ìóõòàð Ðåñïóáëèêàñû ÀëèÌÿúëèñèíèí Ñÿäðè Âàñèô Òàëûáîâ ìóõ-òàð ðåñïóáëèêàäà áàéòàðëûã õèäìÿòèíèíòÿøêèëè ñàùÿñèíäÿ ýþñòÿðäèêëÿðè ñÿéëÿ-ðÿ âÿ èøëÿðèíäÿ ôÿðãëÿíäèêëÿðèíÿ ýþðÿáàéòàðëûã õèäìÿòèíèí ÿìÿêäàøëàðûíà

òÿøÿêêöð åäÿðÿê äåéèá: Þëêÿìèçäÿêÿíä òÿñÿððöôàòûíûí èíêèøàôûíà ëàçûìèäþâëÿò ãàéüûñû ýþñòÿðèëèð. Áó ñàùÿöçðÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí òÿäáèðëÿð, õöñó-ñèëÿ ñóáñèäèéàëàðûí âåðèëìÿñè, ìàääè-òåõíèêè áàçàíûí ýöúëÿíäèðèëìÿñè, éåíèòåõíèêàëàðûí, ìÿùñóëäàð òîõóì ñîðòëà-ðûíûí âÿ úèíñ ìàë-ãàðàíûí àëûíûá ýÿòè-ðèëìÿñè, òîðïàã ìöëêèééÿò÷èëÿðè âÿ ôåð-ìåðëÿð ö÷öí ùÿðòÿðÿôëè øÿðàèòèí éàðà-äûëìàñû êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí èíêèøàôûíàñòèìóë âåðèá.

Àëè Ìÿúëèñèí Ñÿäðè äåéèá: Ùÿð áèðþëêÿäÿ ÿðçàã òÿùëöêÿñèçëèéèíèí òÿìèíîëóíìàñû êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí èíêèøà-ôûíäàí, êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí èíêèøàôûèñÿ ÿùàòÿ åòäèéè ñàùÿëÿðäÿ ôÿàëèééÿòèí

äöçýöí òÿøêèëèíäÿí àñûëûäûð. Áåëÿ ñà-ùÿëÿðäÿí áèðè äÿ áàéòàðëûã õèäìÿòèäèð.Áàéòàðëûã õèäìÿòèíè äöçýöí òÿøêèë åò-ìÿäÿí, áó ñàùÿ öçðÿ ãàðøûéà ãîéó-ëàí âÿçèôÿëÿðè éåðèíÿ éåòèðìÿäÿí ÿùà-ëèíèí òÿùëöêÿñèç ÿðçàã ìÿùñóëëàðû èëÿòÿìèíàòûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿê ìöìêöíäåéèë. ×öíêè ñàüëàì ÿðçàã ìÿùñóëëà-ðûíûí èñòåùñàëû ÿðçàã òÿùëöêÿñèçëèéèíèíòÿìèí îëóíìàñûíäà áàøëûúà øÿðòäèð.Ñàüëàì ÿðçàã ìÿùñóëëàðû èëÿ òÿìèíàòèíñàíëàðûí ñàüëàìëûüûíà, ñàüëàì èí-ñàíëàð èñÿ þëêÿíèí èíêèøàôûíà õèäìÿòåäèðëÿð. Îíà ýþðÿ äÿ ÿùàëèíèíñàüëàìëûüûíûí ãîðóíìàñû áàéòàðëûãõèäìÿòèíèí èíêèøàôûíû çÿðóðè åäèð.

Àëè Ìÿúëèñèí Ñÿäðè äåéèá: Þëêÿ-ìèçäÿ, åëÿúÿ äÿ ìóõòàð ðåñïóáëèêà-ìûçäà áàéòàðëûã õèäìÿòèíèí òÿøêèëè èñ-òèãàìÿòèíäÿ àðäûúûë òÿäáèðëÿð ùÿéàòàêå÷èðèëèð. Áó ýöí ìóõòàð ðåñïóáëèêàäàÄþâëÿò Áàéòàðëûã Õèäìÿòè, Åëìè-Òÿä-ãèãàò Áàéòàðëûã Ìÿðêÿçè, 170 ñàùÿáàéòàðëûã ìÿíòÿãÿñè âÿ 9 áàéòàð ñàíè-

òàð åêñïåðòèçà ëàáîðàòîðèéàñû ôÿàëèééÿòýþñòÿðèð. Ìóõòàð ðåñïóáëèêàäà áèð èí-çèáàòè ÿðàçè äàèðÿñè öçðÿ íöìàéÿíäÿ-ëèê âÿ áèð áàéòàðëûã ìÿíòÿãÿñè ïðèíñèïèÿñàñ ýþòöðöëÿðÿê áöòöí éàøàéûø ìÿí-òÿãÿëÿðè áàéòàðëûã õèäìÿòè èëÿ ÿùàòÿîëóíóá. Êÿíä ìÿðêÿçëÿðèíäÿ èñòèôà-äÿéÿ âåðèëÿí áàéòàðëûã ìÿíòÿãÿëÿðè ëà-çûìè àâàäàíëûãëàðëà òÿìèí îëóíóá,ñöíè ìàéàëàíäûðìà òÿäáèðëÿðèíèí àïà-ðûëìàñû ö÷öí ùÿðòÿðÿôëè øÿðàèò éàðàäû-ëûá. Ùÿéàòà êå÷èðèëÿí áó òÿäáèðëÿðìóõòàð ðåñïóáëèêàäà ìàë-ãàðà àðà-

ñûíäà õÿñòÿëèêëÿðèí ãàðøûñûíûí àëûíìà-ñûíà âÿ ñàüëàì ÿðçàã ìÿùñóëëàðûíûíèñòåùñàëûíà ñÿáÿá îëóá. Ùàçûðäàìóõòàð ðåñïóáëèêàäà 110 ìèí áàø èðè-áóéíóçëó, 690 ìèí áàøà éàõûí õûðäà-áóéíóçëó, 68 ìèí àðû àèëÿñè ñàõëàíûëûð.Áó äà áàéòàðëûã õèäìÿòèíèí íöìóíÿâèòÿøêèëèíè çÿðóðè åäèð. Äþâëÿò ÁàéòàðëûãÕèäìÿòèíèí ÿìÿêäàøëàðû éàðàäûëàíøÿðàèòäÿí äöçýöí èñòèôàäÿ åòìÿëè,áóíäàí ñîíðà äà ãàðøûéà ãîéóëàí âÿ-çèôÿëÿðè ëàéèãèíúÿ éåðèíÿ éåòèðìÿëèäèð-ëÿð.

“ßýÿð ñÿùèééÿ õèäìÿòè úÿìèééÿòèíõÿñòÿëÿíìèø öçâëÿðèíè ÿùàòÿ åäèðñÿ,áàéòàðëûã õèäìÿòè úÿìèééÿòèí áöòöíöçâëÿðèíèí ñàüëàìëûüûíûí ãîðóíìàñû-íà õèäìÿò åäèð. ×öíêè ñàüëàì ÿðçàãìÿùñóëëàðû èëÿ òÿìèíàò ñàüëàì ùÿéàòòÿðçè äåìÿêäèð”, - äåéÿí Àëè ÌÿúëèñèíÑÿäðè ìóõòàð ðåñïóáëèêàäà áàéòàðëûãõèäìÿòèíèí òÿøêèëè ñàùÿñèíäÿ ãàðøûéàãîéóëàí âÿçèôÿëÿðÿ íàèë îëóíäóüóíóáèëäèðèá, áèð äàùà êîëëåêòèâè òÿáðèêåäèá.

Ñîíðà Àëè Ìÿúëèñèí Ñÿäðè ÄþâëÿòÁàéòàðëûã Õèäìÿòè ö÷öí àëûíìûø éåíèàâàäàíëûã âÿ ëÿâàçèìàòëàðà áàõûá.

Ìÿëóìàò âåðèëèá êè, Áàéòàðëûã Ëà-áîðàòîðèéàñûíûí ìàääè-òåõíèêè áàçà-ñûíûí ýöúëÿíäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ 27àääà ìöõòÿëèô àâàäàíëûã âÿ 26 àääàìöõòÿëèô ëÿâàçèìàò, ñöíè ìàéàëàíìàòÿäáèðëÿðèíèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè ö÷öí15 ÿäÿä éåäÿêëè ìîòîñèêëåò, 32 ÿäÿäñöíè ìàéàëàìà ÷àíòàñû âÿ 10 àääàìöõòÿëèô ëÿâàçèìàòëàð àëûíûá ýÿòèðèëèá.Éåíè àëûíàí ëàáîðàòîðèéà úèùàçëàðû,ñöíè ìàéàëàìà àâàäàíëûãëàðû âÿ òåõ-íèêàëàð ùåéâàíäàðëûã ñàùÿñèíèí èíòåí-ñèâ èíêèøàôûíà, ìöàñèð òåõíîëîýèéàëàð-äàí èñòèôàäÿéÿ, î úöìëÿäÿí áàéòàðëûãñàùÿñèíäÿ åëìè íàèëèééÿòëÿðèí âÿ ãà-áàãúûë òÿúðöáÿíèí òÿòáèãèíÿ èìêàí âå-ðÿúÿêäèð. Áèîëîæè ìèêðîñêîïëàð, ñàíè-òàð åêñïåðòèçà àâàäàíëûãëàðû âÿ äèýÿðëÿâàçèìàòëàð ùåéâàíäàðëûã ìÿùñóëëà-ðûíûí ôèçèêè-êèìéÿâè õàññÿñèíèí âÿáèîëîæè ñòðóêòóðëàðûíûí éîõëàíûëìàñûí-äà, áàéòàðëûã ñàùÿñèíäÿ áèîòÿùëöêÿ-ñèçëèê òÿäáèðëÿðèíèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿ-ñèíäÿ ìöùöì ÿùÿìèééÿò äàøûéûð.

Àëè Ìÿúëèñèí Ñÿäðè ìóõòàð ðåñïóá-ëèêàíûí ðàéîíëàðûíäà ôÿàëèééÿò ýþñòÿ-ðÿí áàéòàðëûã èäàðÿëÿðèíÿ âåðèëÿí ñöíèìàéàëàíäûðìà àâàäàíëûã äÿñòëÿðèíèòåõíèêëÿðÿ òÿãäèì åäèá, Íàõ÷ûâàíÌóõòàð Ðåñïóáëèêàñû Äþâëÿò ÁàéòàðëûãÕèäìÿòèíèí èøäÿ ôÿðãëÿíÿí áèð ãðóïÿìÿêäàøûíà ùÿäèééÿëÿð âåðèá.

Áàéòàðëûã õèäìÿòè ÿìÿêäàøëàðû èëÿñþùáÿò çàìàíû Àëè Ìÿúëèñèí ÑÿäðèÄþâëÿò Áàéòàðëûã Õèäìÿòèíèí ëàáîðàòî-ðèéàëàðûíäà ìóõòàð ðåñïóáëèêàíûí àëèâÿ îðòà èõòèñàñ ìÿêòÿáëÿðèíäÿ áàéòàð-ëûã èõòèñàñû öçðÿ òÿùñèë àëàí òÿëÿáÿëÿðèíòÿúðöáÿ êå÷ìÿñè, éåðëÿðäÿ ìààðèôëÿí-äèðìÿ èøëÿðèíèí àïàðûëìàñû âÿ ñöíèìàéàëàíäûðìà òÿäáèðëÿðèíèí ýåíèøëÿí-äèðèëìÿñè áàðÿäÿ ìöâàôèã òàïøûðûãëàðâåðèá.

ÀçÿðÒÀú

Íàõ÷ûâàíäà Äþâëÿò ÁàéòàðëûãÕèäìÿòèíèí ìàääè-òåõíèêè

áàçàñû ýöúëÿíäèðèëèð

Êèøèëÿð ÿêñÿðèééÿòè åòèðàôåäèð êè, ãàäûíëàðû áàøàäöøìöð. Îíëàð ùÿòòà "ãàäûíìÿíòèãè" êèìè àíëàéûø ôèêèð-ëÿøèáëÿð.

"Ãàäûí ìÿíòèãè" äåäèê-äÿ êèøèëÿð ãàäûíëàðûí "ìÿí-òèãñèç" (êèøèëÿðèí àíëàìûí-äà) ùÿðÿêÿòëÿðèíè âÿ ôèêèðëÿ-ðèíè íÿçÿðäÿ òóòóðëàð. Ìÿñÿ-ëÿí, ãàäûí àäè çàðàôàòû áóýöí ýöëÿ-ýöëÿ ãÿáóë åäèð-ñÿ, áèð íå÷ÿ ýöíäÿí ñîíðàåéíè çàðàôàò ýþç éàøëàðûíàñÿáÿá îëà áèëÿð âÿ ñ.

"Áó ãàäûíëàðû áàøàäöøìÿê îëìóð!" - ôèêèðëÿøèðêèøèëÿð. Éîõ, îëóð. Ñàäÿúÿáóíóí ö÷öí êèøèëÿðèí 1 àéÿðçèíäÿ ùÿð áèð ãàäûíûí îð-ãàíèçìèíäÿ áàø âåðÿí úèä-äè äÿéèøèêëèêëÿðäÿí àç äàîëñà õÿáÿðëÿðè îëìàëûäûð.

Èíñàí ôèçèîëîæè îðãà-íèçìäèð. Îíóí ÿùâàëûíàîðãàíèçìäÿ ýåäÿí äÿéè-øèêëèêëÿð áþéöê òÿñèð åäèð.ßñàñ òÿñèðëÿðäÿí áèðèíè äÿúèíñè ùîðìîíëàð åäèð. Êè-øèëÿðäÿ 1 äÿíÿ ÿñàñ úèíñè

ùîðìîí âàð - òåñòîñòåðîí.Ìÿùç áó ùîðìîí êèøèíèêèøè åäèð (õàðèúè ýþðöíöø,äàâðàíûø âÿ ñ.). Ãàäûíûèñÿ ãàäûí åäÿí 1 éîõ, 2ùîðìîí âàð - åñòðîýåí âÿïðîãåñòåðîí. Áó ùîðìîí-ëàð ãàäûíûí îðãàíèçìèíÿ(âÿ, î úöìëÿäÿí, ÿùâàëû-íà) ìöõòÿëèô òÿñèð åäèð. 1àé ÿðçèíäÿ áó ùîðìîíëà-ðûí ñÿâèééÿñè òÿäðèúÿí ãàë-õûð âÿ äöøöð âÿ ìÿùç áóùîðìîíàë äÿéèøèêëèêëÿð ãà-äûíëàðû áåëÿ "äÿéèøêÿí","ìÿíòèãñèç" åäèð.

Ìåíñòðóàñèéà ãóðòàðäû-ãäàí äÿðùàë ñîíðà ãàäû-íûí îðãàíèçìèíäÿ åñòðîý-åí ùîðìîíóí ñÿâèééÿñèäàèì àðòûð âÿ áó ùîðìîíãàäûíûí îðãàíèçìèíäÿùþêì ñöðìÿéÿ áàøëàéûð.Áó îâóëéàñèéà ýöíöíÿ êè-ìè äàâàì åäèð.

Åñòðîýåí ãàäûí îðãà-íèçìèíäÿ ýåäÿí áèð ÷îõïðîñåñëÿðÿ òÿñèð åäèð. Åñò-ðîýåí ãàäûíûí ýþçÿëëèéèíÿúàâàáäåùäèð âÿ áó ñÿáÿ-

áäÿí ãàäûíûí îðãàíèçìèí-äÿ åñòðîýåíèí ñÿâèééÿñèàðòäûãäà î, äàùà ýþçÿë âÿúàçèáÿäàð ýþðöíöð. Áóçàìàí ãàäûí þçöíö ÷îõýöìðàù âÿ ôÿàë ùèññ åäèð,øÿí îëóð, íÿ èñÿ äÿéèø-ìÿê, éàðàòìàã, ùàðà èñÿýåòìÿê, ãà÷ìàã èñòÿéèð.Áóíäàí ÿëàâÿ ãàäûíäà ëè-áèäî àðòûð, î, úèíñè ÿëàãÿ-ëÿðÿ äàùà ÷îõ ìàðàã ýþñ-òÿðìÿéÿ áàøëàéûð. Áó òÿáè-ÿò òÿðÿôèíäÿí áåëÿ "ïðî-ãðàìëàøäûðûëûá" êè, ãàäûíîâóëéàñèéà çàìàíû ùàìè-ëÿ ãàëà áèëñèí.

Îâóëéàñèéàäàí ñîíðàäèýÿð ùîðìîí ïðîýåñòå-ðîí ùþêì ñöðìÿéÿ áàø-ëàéûð. Ïðîýåñòåðîí îâóëéà-ñèéàäàí äÿðùàë ñîíðà àðò-ìàüà áàøëàéûð âÿ áó ïðî-ñåñ ìåíñòðóàñèéàéà êèìèäàâàì åäèð. Áó ùîðìîíäà ãàäûíûí îðãàíèçìèíäÿáàø âåðÿí úèääè äÿéèøèê-ëèêëÿðÿ ñÿáÿá îëóð.

Ãàäûíûí ÿùâàëûíäà äàúèääè äÿéèøèêëèêëÿð áàø âå-

ðèð. Ãàäûí äàùà ñàêèò âÿòÿìêèíëè îëóð, ùÿéàò éîëäà-øûíäàí ãàéüû âÿ äèããÿòýþðìÿê èñòÿéèð âÿ þçö äàùÿéàò éîëäàøûíà ãàðøû äà-ùà ìåùðèáàí âÿ ãàéüûêåøîëóð, åâäÿ, àèëÿäÿ âàõò êå-÷èðìÿéè õîøëàéûð. Áó äþâ-ðäÿ ãàäûíëàð åâ èøëÿðèíÿäàùà ÷îõ âàõò àéûðûð, àèëÿ-ñèíè éåíè äàäëû õþðÿê âÿéà øèðíèééàòëà ñåâèíäèð-ìÿéè õîøëàéûð.

Ìåíñòðóàñèéàäàí ÿâ-âÿë ùîðìîíëàðûí ñÿâèééÿñèäöøöð âÿ áèð ÷îõ ãàäûíëàð-äà (ùàìûäà éîõ!) áó äÿéè-øèêëèê þçöíö äåïðåññèéà,àüëàüàíëûã, êöñÿéÿíëèê,ÿñÿáèëèê êèìè ÿëàìÿòëÿðëÿáöðóçÿ âåðèð. Ãàäûíûíáóíäà ýöíàùû éîõäóð. Áóýöíëÿð ÿðçèíäÿ êèøè ãàäûíûáàøà äöøìÿéÿ ÷àëûøìàëû,ãàäûíëà äàùà íÿçàêÿòëèäàâðàíìàëûäûð. Ìåíñòðóà-ñèéà áàøëàíäûãäàí ñîíðàãàäûíûí ÿùâàëû äà òÿä-ðèúÿí äöçÿëìÿéÿ áàøëàé-àúàãäûð.

Ãàäûíëàðûí ÿùâàëû ùîðìîíëàðäàí àñûëûäûð

Áðóêëèíäÿêè (ÀÁØ) êè÷èêëàáîðàòîðèéà åôôåêòèâ ãàí-äàéàíäûðûúû âàñèòÿ-ÂåòèÝåëàäëû ýåëèí ùàçûðëàíìàñû öçðÿèøëÿðèí àïàðûëäûüû éåðÿ ÷åâðè-ëèá. Åëì úÿìèééÿòè âÿ ÊÈÂàðòûã áèëäèðèá êè, áó, òÿáàáÿò-

äÿ ÿñë ñû÷ðàéûøäûð. Ýåë áèð-áàøà éàðàíûí öçÿðèíÿ ÷ÿêè-ëèð, áóíäàí ñîíðà ãàí, äå-ìÿê îëàð êè, äÿðùàë äàéàíûð.Ùÿëÿëèê ìöòÿõÿññèñëÿð îí-äàí éàëíûç áàéòàðëûã ñàùÿ-ñèíäÿ èñòèôàäÿ åòìÿéè ìÿñ-ëÿùÿò ýþðöðëÿð, ëàêèí ùåñàáåäèðëÿð êè, áèð ñûðà òÿäãèãàò-ëàðäàí âÿ êëèíèê ñûíàãëàðäàíñîíðà ÂåòèÝåë-äÿí èíñàíëà-ðûí äà ìöàëèúÿñèíäÿ èñòèôàäÿåòìÿê ìöìêöí îëàúàã.

Ãàíûí äàéàíäûðûëìàñû ö÷öíóíèêàë âàñèòÿ - ÂåòèÝåë Äèøëÿðèí ñàüëàì îëìàñû èëÿ

éàíàøû, àü ýþðöíìÿéè äÿ ÷îõþíÿìëèäèð. Ýþçÿë ýöëöø ö÷öí àüäèøëÿð âàúèáäèð. Äèøëÿðèíèç êèôàé-ÿò ãÿäÿð àü îëäóãäà äàùà ðàùàòýöëöìñÿéèð âÿ þçöíöçÿ äàùà÷îõ ýöâÿíèðñèíèç. Àíúàã äèøëÿðèùÿð ýöí ôûð÷àëàìàã, êåéôèééÿòëèäèø ìÿúóíëàðûíäàí èñòèôàäÿ åò-ìÿê áåëÿ îíëàðûí àü ãàëàúàüûíàçÿìàíÿò âåðìèð. Îäóð êè, ùÿôòÿ-äÿ áèð äÿôÿ äÿ îëñà õöñóñè ãàðû-øûìëà äèøëÿðèíèçÿ ãóëëóã åòìÿëè-ñèíèç.

Áóíóí ö÷öí 1 éåìÿê ãàøûüû

ñîäà, 1 éåìÿê ãàøûüûöéöäöëìöø àäà÷àéû âÿ ðÿíäÿ-ëÿíìèø éàðûì ëèìîí ãàáûüûíû ãà-ðûøäûðìàëûñûíûç. Äèøëÿðèíèçè ùÿô-òÿäÿ èêè äÿôÿ áó ãàðûøûìëà ôûð÷àë-äûãäà ôàéäàñûíû ãûñà ìöääÿòäÿùèññ åäÿúÿêñèíèç.

Ãåéä åäÿê êè, äûðíàãëàðûíûçûäà àüàðòìàã ö÷öí ëèìîíäàí èñ-òèôàäÿ åäÿ áèëÿðñèíèç. ßââÿëúÿãðåéôóðò ãàáûüû èëÿ äûðíàãëàðûîâóí. Äàùà ñîíðà èñÿ äûðíàãëà-ðûíûçû ëèìîí ñóéóíóí è÷èíäÿ ñàõ-ëàéûí. Áó ïðîñåäóðàíû ùÿôòÿäÿ 3äÿôÿ òÿòáèã åòìÿëèñèíèç.

Äèøëÿðè àüàðòìàüûí ÿí àñàí öñóëó

4 12 äåêàáð 2014-úö èë

Baø ìÿñëÿùÿò÷è: É.ÕÀÍÂßËÈÁàø ðåäàêòîð:

Ù.ÙßÑßÍÎÂÀ

Ö í â à í û ì û ç :1115-Áàêû øÿùÿðè, 8-úè

ìèêðîðàéîí, 3123-úö ìÿùÿëëÿ. Òåëåôîíëàð: (012)563-52-08,

(012)563-50-06, (012)562-23-19 (124) (êîì.)

Å-ìàèë: áòã@vet.gov.az

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Êÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éàíûíäà

Äþâëÿò Áàéòàðëûã NÿzarÿtiÕèäìÿòèíèí

åëìè, ïðàêòèêè, íÿçÿðè âÿ èúòèìàè àéëûã ãÿçåòè

Ëèñåíçèéà ¹ в 262

“Àçÿðáàéúàí”íÿøðèééàòûíäà îôñåò öñóëó

èëÿ ÷àï îëóíìóøäóð

Áàíêäàêû ùåñàáëàøìà ùåñàáûìûç:Áåíåôèñàð (àëàí)áàíê:Àäû-ÀÁÁ Íÿðèìàíîâ ôèëèàëû; Êîäó:805540; ÂÞÈÍ: 9900001881; Ìöõáèð ùåñàáû:AZ03NABZ01350100000000002944; Ñ.W.È.Ô.Ò. Áèê.:ÈÁÀÇÀÇ2ÕÀëàí ìöøòÿðè:Àäû: “Áàéòàðëûã òÿáàáÿòè”ãÿçåòè; Ùåñàá ¹-ñè AZ75ÈBAZ40060019449761544206 Êîäó-805540; ÂÞÈÍ-1500372511

Èíäåêñ 2046Ñèôàðèø 4411Òèðàæû 3200Ãèéìÿòè 50 ãÿïèê

Ìöõòÿëèô þëêÿëÿðäÿ, éÿíè ÀÁØ,Ôðàíñà, Àëìàíèéà, Ìàúàðûñòàíäà àð-òûã 20 èëÿ éàõûíäûð êîëáàñà âÿ áåò÷è-íà ìÿùñóëëàðûíûí èñòåùñàëûíäà ìöõ-òÿëèô áàêïðåïàðàòëàðäàí èñòèôàäÿ îëó-íóð. Áó áàêïðåïàðàòëàð þçëÿðè ÷îõëóñàéäà äÿéÿðëè, ÿùÿìèééÿòëè ìèêðîîð-ãàíèçìëÿðäÿí èáàðÿò îëóá, ìÿùñóëóíäàäûíûí, èéèíèí, ãîõóñóíóí, ðÿíýèíèíÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ïðîñåñèíäÿ àêòèâ èøòè-ðàê åäèð, îíóí êåéôèééÿòèíè éöêñÿëäèð.

Áèçèì òÿúðöáÿëÿðèìèçäÿ áàêòå-ðèàë ïðåïàðàò Åí-ÁÊÊ èñòèôàäÿ åò-ìÿêëÿ éåíè áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîë-áàñà íþâö òÿäãèã îëóíìóøäóð.Áàêïðåïàðàòûí òÿðêèáèíÿ ñöä òóðøó-ëó áàêòåðèéàëàð âÿ ìåçîôèë ñöä òóð-øóëó ñòðåïòîêêèëÿð äàõèëäèð. Òÿðêè-áèíäÿêè ìèêðîîðãàíèçìëÿð áþéöêàíòèáàêòåðèàë âÿ ùèäðîëèòèê ôÿàëëûüàìàëèêäèð. Ïðåïàðàòûí òÿðêèáèíäÿêèàðîìàòèê ìàääÿëÿðäÿí äèàñåòèë, àñå-òîí, ó÷àí éàü òóðøóëàðû, êàðáîí áèð-ëÿøìÿëÿðè áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñà-ëàðûí îðãàíîëåïòèê õöñóñèééÿòëÿðèíèíéàõøûëàøìàñûíà ìöñáÿò òÿñèð åäèð.Ñöä òóðøóñóíóí âÿ àçàä òóðøóëàðûí

ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè çÿðèô êîíñèñòåíñèéàëûêîëáàñà ìÿìóëàòû àëûíìàñûíà êþ-ìÿêëèê ýþñòÿðèð. Áó òóðøóëàð áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñàíûí ðÿíýèíÿ äÿ òÿ-ñèð åäèð. Êÿñèêäÿ à÷ûã-÷ÿùðàéû ðÿíý-äÿ îëóð. ßðçàã ùàçûðëàíìàñûíûí èëêìÿðùÿëÿëÿðèíäÿ (ãèéìÿ ùàçûðëàíìà-ñû, ÷þêäöðìÿ) àðçó îëóíìàéàí ìèê-ðîáëàðûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíèí ãàðøûñûíûàëûð.

Ôåðìåíòëÿøäèðèëìèø áèøìèø-ùèñ-ëÿíìèø êîëáàñàíûí ðåñåïòèíÿ íÿçÿðñàëàã:

Û íþâ màë ÿòè- 65%, òîéóã ÿòè-10%,

ÛÛ íþâ õàììàë -25%, ÁÏ-ÁÊÊ -5%,

2,5-2,8% äóç ÿâÿçèíÿ 3%ýþòöðöëöð.

Ãèéìÿ 55 ìì äèàìåòðëè «Áåëêî-çèí» ñöíè þðòöéÿ äîëäóðóëóá.

Û ïàðòèéà àäè áèøìèø-ùèñëÿíìèøêîëáàñà, ÛÛ ïàðòèéàäà ôåðìåíòëÿøäèðèë-ìèø áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñà ýþòö-ðöëöá.

Ñîíðà êîëáàñàëàð òåðìèêè åìàëïðîñåñëÿðèíäÿí êå÷èðèëèð.

Áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñàíûí ùà-çûðëàíìà ñõåìè:

Èñòåùñàë òåõíîëîýèéàñû: Òÿìèç-ëÿíìèø ÿçÿëÿ òîõóìàñû 400-600 ãêöòëÿäÿ äóçëàíûð âÿ 100 êã-à 3,0-3,5 êã äóç ÿëàâÿ åäèá, 2-40Ú-äÿ 2ýöí éåðëÿøäèðèëèð. ßòäÿí àéðûëàí øè-ðÿíèí êÿíàð îëìàñû ö÷öí ÿòè òîðëóãàáëàðäà éåòèøäèðèðëÿð. Ýþçúöêëÿðè2-3 ìì îëàí ÿòè ìàøûíûíäàí êå÷è-ðèá ãèéìÿ ùàëûíà ñàëûðëàð. Ùàçûð èí-

ãðåäèåíòëÿð, ãàðûøäûðûúû ìàøûíäà íèò-ðèò, ÿäâèééàò âÿ áàøãà ÿëàâÿëÿð ãàðûø-äûðûëûð, áàêïðåïàðàò ÿëàâÿ åäèëèð. Ùà-çûð ãèéìÿ þðòöêëÿðÿ äîëäóðóëäóãäàí

ñîíðà 2-4 0Ú-äÿ 85-90% íèñáè ðöòó-áÿòäÿ 1 ýöí ñàõëàíàðàã ÷þêäöðìÿïðîñåñèíÿ óüðàäûëûð.

×þêäöðìÿ ïðîñåñèíäÿí ñîíðà 1-

2 ñààò 70-80 0Ú ùèñëÿ ãûçàðäûëûð, 70-73 0Ú-äÿ 45-90 äÿãèãÿ ìöääÿòèíäÿáèøèðèëèð. Áèøìèø êîëáàñàíûí è÷ÿðèñèí-äÿ òåìïåðàòóð 68 0Ú îëìàëûäûð. Êîë-áàñàíû ñîéóäóá òÿêðàðÿí 40-45 0Ú-äÿ 24 ñààò ùèñÿ âåðèðëÿð.

Êîëáàñàíûí ãóðóäóëìàñû 10-120Úòåìïåðàòóðóíäà âÿ 75-78% íèñáèðöòóáÿòäÿ ñòàíäàðòà ìöâàôèã íÿìëèêâÿ êîíñèñòåíñèéà àëûíàíàäÿê àïàðû-ëûð. Ñîéóäóëìóø êîëáàñàëàð îðãàíî-ëåïòèê, ôèçèêè-êèìéÿâè, áèîêèìéÿâè, ôè-çèêè ýþñòÿðèúèëÿðèíÿ ýþðÿ òÿäãèã

åäèëìèøëÿð.Òÿäãèãàòäàí áåëÿ íÿòèúÿ ÷ûõàðûëûá

êè, áöòöí êîìïëåêñ ýþñòÿðèúèëÿðÿ ýþðÿôåðìåíòëÿøäèðèëìèø áèøìèø-ùèñëÿíìèøêîëáàñàëàðûí êåéôèééÿòè öñòöí îëóá.

Ôåðìåíòëÿøäèðèëìèø áèøìèø-ùèñ-ëÿíìèø êîëáàñàíûí ñó óäìà õöñó-ñèééÿòè àðòûð, áó äà êîëáàñàëàðûí éå-òèøìÿ ïðîñåñèíè ñöðÿòëÿíäèðèð, îíàýþðÿ äÿ êîëáàñàíûí ÷ûõàðû éöêñÿêîëóð.

Ôåðìåíòëÿøäèðèëìèø áèøìèø-ùèñ-ëÿíìèø êîëáàñàäà ïÙ àøàüû îëóá.Áó, 4 àé ÿðçèíäÿ 7-9 0Ú-äÿ äàâàìåäèá.

ßçÿëÿ ìèêðîãóðóëóøó òÿäãèã åäèë-äèêäÿ áàêïðåïàðàòûí äàõèëèíäÿ ìèê-ðîîðãàíèçìëÿðèí ÿçÿëÿ òîõóìàñûíûíéåòèøìÿñèíÿ ìöñáÿò òÿñèðèíèí øàùèäèîëäóã.

Òÿäãèãàòûí íÿòèúÿñèíäÿí ýþðöí-äö êè, áàêïðåïàðàòëû êîëáàñàëàðäààäè áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñàéà íèñ-áÿòÿí ñöä òóðøóñó 18 %, ó÷óúó éàüòóðøóëàðû 12%, êàðáîí áèðëÿøìÿëÿðè17% éöêñÿê îëóá. Áó èñÿ áèçÿéöêñÿê êåéôèééÿòëè ìÿùñóë àëìàüà

èìêàí âåðèð.Çöëàëëàðûí ùèäðîëèçè íÿòèúÿñèíäÿ

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ÿâÿç îëóíìàéàí àìèí-òóðøóëàð ùåñàáûíà, ôåðìåíòëÿøäèðèë-

ìèø áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñàëàðûíéåéèíòè âÿ áèîëîæè äÿéÿðè, êàëîðèëèéè âÿîðãàíèçì òÿðÿôèíäÿí ìÿíèìñÿíèë-ìÿñè éöêñÿê îëóá.

Áåëÿëèêëÿ, áàêïðåïàðàòäàí èñòèôà-äÿ åòìÿêëÿ áèç, éåíè íþâ áèîëîæè äÿé-ÿðëè áèøìèø-ùèñëÿíìèø êîëáàñà àë-ìàüà íàèë îëìóøóã.

È.À.Ìóðàäîâà, òåõíèêà öçðÿ ôÿëñÿôÿ äîêòîðó,

Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Àãðàð Óíè-âåðñèòåòè.

ÉÅÍÈ ÔÅÐÌÅÍÒËßØÄÈÐÈËÌÈØÁÈØÌÈØ-ÙÈÑËßÍÌÈØ ÊÎËÁÀÑÀ

ÍÞÂÖÍÖÍ ÒßÄÃÈÃÈ

Áó åëìè ìÿãàëÿäÿ ãóø÷ó-ëóã âÿ ùåéâàíäàðëûãäà ÿìÿêòÿùëöêÿñèçëèéè, èíñàíëàðûí ðàñ-òëàøà áèëÿúÿêëÿðè òÿùëöêÿëÿðäÿíãîðóíìàñû ö÷öí éåðèíÿ éåòèðè-ëÿúÿê òÿäáèðëÿð þç ÿêñèíè òàï-ìûøäûð. Ñöðöëÿí òÿëÿáëÿð èíñàí-ëàðûí ìöùàôèçÿñèíèí òÿøêèë åäèë-ìÿñèíäÿ ìöùöì ÿùÿìèééÿòÿìàëèêäèð âÿ îíëàðûí éåðèíÿ éåòè-ðèëìÿñè âàúèáäèð.

Êÿíä òÿñÿððöôàòûíäà, ãóø-÷óëóãäà âÿ ùåéâàíäàðëûãäàÿìÿê øÿðàèòèíèí òÿùëöêÿñèçëèéè-íèí òÿìèí åäèëìÿñèíäÿ ìöõòÿ-ëèô ãàéäàëàðà ðèàéÿò åäèëìÿñèâàúèá ùåñàá åäèëèð. Áó, èíñàíñàüëàìëûüûíûí ãîðóíìàñû èëÿáÿðàáÿð áÿäáÿõò ùàäèñÿëÿðèíáàøâåðìÿ äÿðÿúÿñèíè ñûôûðàåíäèðèð, òåõíîëîæè ïðîñåñëÿðèíïîçóëìàìàñû èëÿ ôàñèëÿñèçëèéèíòÿìèí îëóíìàñûíà çÿìèí éà-ðàäûð. Áóíóí ö÷öí ÿââÿëúÿäÿíÿòðàô ìöùèòèí, èø ðåæèìèíèíäöçýöí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñèÿñàñ øÿðòäèð.

Ùåéâàíäàðëûã ôåðìàëàðûíÿìëè, ãóø÷óëóã ôåðìàëàðû èñÿãàçëû, òîçëó áèíàëàð ñûðàñûíàäàõèëäèð. Îíà ýþðÿ äÿ áåëÿ øÿ-ðàèòè îëàí áèíàëàðäà èñòèôàäÿåäèëÿí åëåêòðèê àâàäàíëûãëàðûèëÿ èøëÿéÿðêÿí èíñàíëàð òÿùëö-êÿñèçëèê òåõíèêàñû ãàéäà âÿ

íîðìàëàðûíà õöñóñè ôèêèð âåð-ìÿëèäèðëÿð. Ùåéâàí âÿ ãóø÷ó-ëóã ôåðìàëàðûíäà ãîéóëìóøáöòöí åëåêòðèê àâàäàíëûãëàðûíûíìåòàë þðòöéö ñûôûð õÿòòèíÿ, éà-õóä òîðïàüà áàñäûðûëìûø åëåê-òðîäà áèðëÿøäèðèëìÿëèäèð. Áèíàäàõèëèíäÿ èçîëéàñèéàëû íàãèëëÿð-äÿí èñòèôàäÿ åäèëìÿëèäèð. Ùÿ-ìèí íàãèëëÿð áîðó è÷ÿðèñèíäÿéåðëÿøäèðèëÿðÿê äèâàðà ãàðìàã-ëàð âàñèòÿñèëÿ áèðëÿøäèðèëìÿëèäèð.Áèíà äàõèëèíäÿ åëåêòðèê ìöùÿð-ðèêèíÿ ýÿðýèíëèê êàáåë âÿ éàáîðó è÷ÿðèñèíäÿ éåðëÿøäèðèëìèøíàãèë âàñèòÿñèëÿ âåðèëìÿëèäèð.Ãóðüóëàðû ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿíåëåêòðèê ìöùÿððèêèíèí ÿòðàôû ùà-ñàðëàíìàëûäûð êè, èø çàìàíû îí-ëàðà õèäìÿò åäÿí èø÷èëÿðÿ âÿÿòðàôûíäàí êå÷ÿí ùåéâàíëàðàõÿñàðÿò éåòèðèëìÿñèí.

Èíêóáàòîðëàðûí èäàðÿåòìÿ

ëþâùÿëÿðè âÿ åëåêòðèê úèùàçëàðûìöùàôèçÿ ãàïàüû èëÿ þðòöëìÿëè,âåíòèëéàòîðóí ùÿðÿêÿò åäÿí âÿôûðëàíàí ùèññÿëÿðè ìöùàôèçÿþðòöéö èëÿ ùàñàðà àëûíìàëûäûð.Äþøÿìÿäÿ, èäàðÿåòìÿ ëþâùÿ-ñèíèí éàíûíäà ðåçèí õàë÷à (àé-àãàëòû) îëìàëûäûð. Åëåêòðèêìöùÿððèêëÿðè, åëåêòðèê ëþâùÿëÿ-ðè, èäàðÿåòìÿ âÿ ñèãíàëâåðìÿúèùàçëàðû éåðëÿ áèðëÿøäèðèëìÿëè-äèð.

Éóìóðòàëàðûí ìöàéèíÿåäèëäèéè ìèðàæ ñòîëóíóí åëåêòðèêíàãèëëÿðè õàðàá îëäóãäà îíóíèñòèñìàðûíà éîë âåðèëìÿìÿëèäèð.

Úöúÿ ÷ûõàðàí øêàô âÿ èíêó-áàòîðëàðû éóìàçäàí ÿââÿëåëåêòðèê øÿáÿêÿñèíäÿí àéûð-ìàã ëàçûìäûð.

Éóéóëìà çàìàíû èíêóáà-òîðëàðûí äàõèëèíè èøûãëàíäûðìàã-äàí þòðö 12 â ýÿðýèíëèêëè, ýÿç-äèðèëÿ áèëÿí ëàìïàëàðäàí èñòèôà-äÿ åäèëìÿëèäèð.

Éóìóðòàëàðû âÿ úöúÿëÿðè óë-òðàáÿíþâøÿéè øöà èëÿ øöàëàíäû-ðàðêÿí ôÿùëÿëÿðÿ òöíä øöøÿëèõöñóñè ìöùàôèçÿ åéíÿêëÿðè,úöúÿ ÷ûõàðàí èíêóáàòîðëàðäàíúöúÿ ýþòöðöëäöêäÿ èñÿ ðåñïè-ðàòîðëàð âåðèëìÿëèäèð.

Õöñóñè ãóòóëàðû äàøûìàãö÷öí àðàáàëàð ñàç âÿ ìþùêÿìîëìàëû, ãóòóëàð èñÿ àðàáàíûí

ýþçëÿðèíÿ ñÿðáÿñò éåðëÿøìÿëè-äèð.

Òîð áàòàðåéàëàðûí ãûðàãëàðûèòè âÿ òîð áàòàðåéàëàðàðàñû êå-÷èäëÿðäÿ èñÿ äþøÿìÿ ÷àòëàã âÿîéóã îëìàìàëûäûð.

Ãóøëàðà ãóëëóã åòìÿê ö÷öíñÿééàð íÿðäèâàí ñàç, ìþù-êÿì, äàâàìëû, ÿòðàôû áàüëûìþùêÿì ïèëëÿêÿíëÿðÿ ìàëèê îë-ìàëûäûð. Ìåõàíèçìëÿðè èøëÿéÿíçàìàí òîð áàòàðåéàñûíû òÿìèç-ëÿìÿê, íèçàìëàìàã âÿ éàüëà-ìàã îëìàç.

Ãÿôÿñëÿðè òÿìèçëÿìÿêö÷öí ìöâàôèã àâàäàíëûãëàð-äàí-øîòêà âÿ ñ. èñòèôàäÿ åäèë-ìÿëè âÿ áó çàìàí ôÿðäèìöùàôèçÿ âàñèòÿëÿðè (åéíÿê,ðåñïèðàòîð, ÿëúÿê) âåðèëìÿëè-äèð. Ãóø çèëèíè òÿìèçëÿéÿíòðàíñïîðòéîð âÿ ãóéóëàðûí ÿò-ðàôû ìöùàôèçÿ ùàñàðû èëÿ

þðòöëìÿëèäèð. Òðàíñïîðòéîðëàðéàëíûç òàìàìèëÿ äàéàíäûðûëäûã-äàí âÿ åëåêòðèê øÿáÿêÿñèíäÿíàéûðûëäûãäàí ñîíðà éîõëàíìàëûâÿ òÿìèð åäèëìÿëèäèð. Åëåêòðî-òåëôåðëÿðäÿ, àâòîêðàíëàðäà âÿ ñ.éàøû 18-äÿí àøàüû îëìàéàí,õöñóñè òÿëèìàò àëìûø âÿ áó ñà-ùÿäÿ èøëÿìÿê ö÷öí ñÿíÿäèîëàí øÿõñëÿð èøëÿìÿéÿ áóðàõûë-ìàëûäûð.

Íÿãëèééàò âàñèòÿñèíÿ éöê-ëÿíìèø ãóøëà äîëó ãóòóëàð èïëÿìþùêÿì áàüëàíûëìàëûäûð. Ïëàò-ôîðìàäà âÿ éöêöí öñòöíäÿàäàì äàøûíìàñû ãàäàüàíäûð.

Ãóøëà äîëó ãóòóëàðû öñò-öñòÿ éûüàðêÿí ãóòóëàðûíùöíäöðëöéö 1,5 ì-äÿí àðòûã îë-ìàìàëû, ãóøëàðû ãÿôÿñëÿðäÿìöâÿããÿòè ñàõëàäûãäà èñÿíÿãëèééàò àðàáàëàðûíûí àðàñûí-äà àçû 1,5 ì åíèíäÿ êå÷èäëÿðãîéóëìàëûäûð. Ãóøëàð áèð éåð-äÿí áàøãà éåðÿ êþ÷öðöëÿðêÿíòîçäàí ãîðóíìàã ö÷öí ðåñïè-ðàòîðëàðäàí âÿ äèýÿð ôÿðäè

ìöùàôèçÿ âàñèòÿëÿðèíäÿí èñòè-ôàäÿ åäèëìÿëèäèð.

Íàäèíú âÿ áÿäõàñèééÿòùåéâàíëàð ñàõëàíàí éàòàãëàðûíáàéûð òÿðÿôèíäÿ, öçÿðèíäÿ áóùåéâàíëàðà éàíàøàðêÿí åùòèé-àòëû îëìàã çÿðóðÿòè õàòûðëàäàíñþçëÿð éàçûëìûø ëþâùÿ àñûëìàëû-äûð.

Ùåéâàíëàðû áàüëû ñàõëàéàð-êÿí ÷àëûøìàã ëàçûìäûð êè, ùåé-âàíëàðûí áàüëàíäûüû èï ìþù-êÿì îëñóí, êèôàéÿò ãÿäÿð ñÿð-áÿñò áàüëàíñûí êè, èíÿéèí ùÿðÿ-êÿòèíÿ ìàíå÷èëèê òþðÿòìÿñèíâÿ îíóí áîéíóíó àøàüû ÷ÿê-ìÿñèí. Âóðàüàí èíÿêëÿðèí áóé-íóçó áàéòàð ùÿêèìèí ýþñòÿðèøèèëÿ êÿñèëìÿëèäèð.

Ñàüûì èøëÿðèíèí éåðèíÿ éåòè-ðèëìÿñèíäÿ äÿ òÿùëöêÿñèçëèêòÿäáèðëÿðèíèí ýþðöëìÿñè ìÿã-ñÿäÿóéüóí ùåñàá åäèëèð. ßë èëÿ

ñàüûì çàìàíû èíÿéèí ãóéðóüóàéàüûíà áàüëàíûëìàëûäûð. Ñàüû-úûëàðûí ôÿðäè îòóðàúàãëàðû ìþù-êÿì âÿ ñàç îëìàëûäûð. Áóçîâ-ëàðûí ãðóï öñóëó èëÿ ÿìèçäèðèë-ìÿñè çàìàíû âóðàüàí âÿ ãû-çüûí èíÿêëÿðäÿí äàéÿ èíÿê êè-ìè èñòèôàäÿ åòìÿê îëìàç.

Òþðÿäèúè áóüàëàðà ãóëëóãåäÿí øÿõñëÿð òÿùëöêÿñèçëèêòåõíèêàñû ãàéäàëàðûíû þéðÿí-

ìèø âÿ òÿëèìàòëàíäûðûëìûø(øÿõñëÿð) îëìàëûäûðëàð.

Òÿëèìàòëàíäûðìà ìöÿññèñÿðÿùáÿðèíèí ÿìðè èëÿ òÿéèí åäè-ëÿí êîìèññèéà òÿðÿôèíäÿí ùÿé-àòà êå÷èðèëèð. Òÿëèìàò õöñóñèæóðíàëäà ñÿíÿäëÿøäèðèëèð.

Áóüàëàð ñàõëàíûëàí áèíàëà-ðûí âÿ ýÿçèíòè ìåéäàí÷àëàðûíûíéåðëÿøäèéè ÿðàçè àçû 1,5 ìùöíäöðëöêäÿ ìåòàë ùàñàðëàäþâðÿéÿ àëûíûð. Òþðÿäèúè áóüà-ëàð, îíëàð ö÷öí ùåéâàíëàð àðà-ñûíäà àéðûëìûø, áöòþâ àðàêÿñ-ìÿëÿðè îëìàéàí õöñóñè áèíà-ëàðäà ñàõëàíûëûð.

Ãàðàìàë ùÿéÿòëÿðèíäÿáóüàëàðû ýåíèø ôÿðäè ãÿôÿñëÿð-äÿ áàüëû ñàõëàìàã ëàçûìäûð.Áóüàëàð èêè ìåòàë çÿíúèðëÿ èêè-òÿðÿôëè (çÿíúèðëÿ) áàüëàìà öñó-ëó èëÿ áàüëàíûëìàëûäûð. Çÿíúèðëÿðáîéóíáàüûíà áèðëÿøäèðèëèð. Áî-éóíáàüû àëòûíà ãàéûø âÿ éàéóìøàã ìàòåðèàë ãîéóëìóøäÿìèð çÿíúèðäÿí ùàçûðëàíûð.Áàü êèôàéÿò ãÿäÿð áîø îëìàëû-äûð êè, ùåéâàíûí ùÿðÿêÿòèíÿìàíå÷èëèê òþðÿòìÿñèí âÿ áóüàóçàíäûãäà îíóí áîéíóíó äàð-òìàñûí. Ùÿð áèð 6-8 àéëûãáóüàíûí áóðóí ïÿðëÿðè àðàñûíàùàëãà êå÷èðèëìÿëèäèð. Áóüàíûáóðóí ùàëãàñûíäàí áàüëàìàããàäàüàíäûð. Áóðóí ùàëãàñûíûãàéûøëà áóéíóçëàðà áÿíä åò-ìÿê ëàçûìäûð êè, î áóüàéà ìà-íå îëìàñûí.

Áóüàëàð ýÿçèíòèéÿ úèëîâëà÷ûõàðûëìàëû âÿ áó çàìàí áóðóíùàëãàñûíà ìöòëÿã óçóíëóüó 2ì-äÿí àç îëìàéàí ÷óáóã áÿð-êèäèëìÿëèäèð. Áóüàëàðûí ýÿçèí-òèéÿ ÷óáóãñóç ÷ûõàðûëìàñû ãÿòèãàäàüàíäûð. Èíÿêëÿðèí áóüàëàð-ëà åéíè âàõòäà ýÿçèíòèéÿ ÷ûõà-ðûëìàñûíà èúàçÿ âåðèëìèð.

Ñ.Ù.Ìàùìóäîâ, Í.Ì.Ùàúûéåâ

òåõíèêà öçðÿ ôÿëñÿôÿäîêòîðëàðû,

Àçÿðáàéúàí ÄþâëÿòÀãðàð Óíèâåðñèòåòè.

(Äàâàìû íþâáÿòè ñàéûìûçäà)

ÃÓØ×ÓËÓÃÄÀ Âß ÙÅÉÂÀÍÄÀÐËÛÃÄÀßÌßÊ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÉÈ ÒßÄÁÈÐËßÐÈ

ßòèí äóçëàíìàñû

Ãèéìÿíèí ùàçûðëàíìàñû

Ôîðìàëàðà, þðòöêëÿðÿ äîëäóðóë-ìàñû

×þêäöðìÿ

Áèøìÿ

Ùèñÿ âåðìÿ

Ãóðóäóëìà

ÀËËÀÙ ÐßÙÌßÒ ÅËßÑÈÍÊÿíä Òÿñÿððöôàòû Íàçèðëèéè éàíûíäà Äþâëÿò Áàéòàðëûã Íÿçàðÿòè Õèäìÿòèíèí

ðÿùáÿðëèéè âÿ êîëëåêòèâè Ðàôèã Ùÿñÿí îüëó Ìóðàäîâà, àíàñûÑßÌÀÉß ÕÀÍÛÌÛÍ

âÿôàòûíäàí êÿäÿðëÿíäèéèíè áèëäèðèð âÿ äÿðèí ùöçíëÿ áàøñàüëûüû âåðèð.

Òîâóç Ðàéîí Áàéòàðëûã Èäàðÿñèíèí âÿ Òîâóç çîíà Áàéòàðëûã Ëàáîðàòîðèé-àñûíûí êîëëåêòèâëÿðè èäàðÿíèí ðÿèñ ìöàâèíè, åïèçîîòèê ùÿêèìè,

ÐÀÓÔ ÇÈÐßÄÄÈÍ ÎÜËÓ ÉÓÑÈÔÎÂÓÍâÿôàòûíäàí êÿäÿðëÿíäèêëÿðèíè áèëäèðèð, àèëÿñèíÿ âÿ éàõûíëàðûíà äÿðèí ùöçíëÿáàøñàüëûüû âåðèðëÿð.

Ìèë÷ÿêëÿð, òàðàêàíëàð, ùþðöì÷ÿê-ëÿð âÿ äèýÿð áóüóìàéàãëûëàð áþéöêøÿùÿðëÿðèí åêîëîæè ñèñòåìèíäÿ ìöùöìÿùÿìèééÿòÿ ìàëèêäèðëÿð. Àëèìëÿðòÿúðöáÿëÿð íÿòèúÿñèíäÿ ìöÿééÿíåäèáëÿð êè, ùÿøÿðàòëàð ùÿð èë Íéó-Éîð-êóí éöçëÿðëÿ òîí ãèäà òóëëàíòûëàðûíûìÿùâ åäèðëÿð. Áó ìþâçóéà ùÿñð îëóí-ìóø ìÿãàëÿ “Ýëîáàë Úùàíúå Áèîëî-ýé” æóðíàëûíäà äÿðú îëóíóá.

Áèîëîãëàð ÷èïñëÿðèí, ïå÷åíéåëÿðèíâÿ äèýÿð ãèäà ìÿùñóëëàðûíûí ãàëûãëàðû-íû Ìàíùåòòåíèí ìöõòÿëèô ðàéîíëàðûíàñÿïèáëÿð. Òÿäãèãàò÷ûëàðûí ùèïîòåçèíèíÿêñèíÿ îëàðàã äàùà ãóðó âÿ èñòè ðàé-îíëàðäà ìþâúóä îëàí áóüóìàéàãëûëàðïàðê çîíàëàðûíäà îëàí ÷îõñàéëûùÿìúèíñëÿðèíäÿí ãèäàíû èêè-ö÷ äÿôÿ

äàùà ÷îõ ãÿáóë åäèáëÿð.Ãèñìÿí áó ôÿðã ñÿêèëÿðäÿ ìÿñêÿí

ñàëàí âÿ àúýþçëöéö èëÿ òàíûíàí “Òåò-ðàìîðèóì ñï. Å” ãàðûøãàëàðûíûí äàâ-ðàíûøû èëÿ øÿðù îëóíóð. Ëàêèí àëèìëÿðèíåùòèìàëëàðûíà ýþðÿ, ãóðó âÿ èñòè èãëèì-äÿ ìöùöì ðîë îéíàéûð: ìÿùç áó ñÿ-áÿáäÿí áóüóìàéàãëûëàð äàùà àú âÿôÿàë îëóðëàð.

Áðîäâåéäÿí Âåñòñòðèòÿ ãÿäÿð 150ìÿùÿëëÿíèí éàëíûç êö÷ÿëÿðèíè àéûðàíçîëàãëàðäà áó âàðëûãëàð ùÿð èë 600-äÿí975 êèëîãðàìà ãÿäÿð ãèäà ãàëûãëàðûíûìÿùâ åäèðëÿð. ßýÿð íÿçÿðÿ àëñàã êè,Ìàíùåòòåí ñàêèíëÿðè ùÿð èë òÿõìèíÿí4,5 ìèëéîí òîí òóëëàíòû èñòåùñàë åäèð,áóüóìàéàãëûëàðûí òþùôÿñè î ãÿäÿð äÿàç ýþðöíìÿç.

ÃÀÐÛØÃÀËÀÐÛÍ Âß ÙÞÐÖÌ×ßÊËßÐÈÍÈÍÑÀÍ Ö×ÖÍ ÕÅÉÈÐÈ

Àéàã òÿðëÿìÿñèíèí ãàðøûñûíûíåúÿ àëìàã îëàð?

Àüúèéÿðëÿðèíèçè òÿìèçëÿìÿê èñòÿéèðñèíèçñÿ, áó 6 ãèäàñèçÿ êþìÿêëèê ýþñòÿðÿúÿê.

Áó ãèäàëàðäàí ÿñàñÿí àñìà õÿñòÿëèéèíäÿí ÿçèééÿò÷ÿêÿí âÿ ñèãàðåòè òÿðýèäÿí èíñàíëàð àüúèéÿðëÿðèíè òÿìèç-ëÿìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿð.

1. Îíëàðäàí áèðè ÷îõ ãöââÿòëè àíòèîêñèäàí òÿñèðÿ ìà-ëèê îëàí çÿíúÿôèëäèð.Çÿíúÿôèë ìöõòÿëèô òîê-ñèíëÿðè âÿ èñòÿíìÿéÿíìàääÿëÿðè àüúèéÿðëÿð-

äÿí òÿìèçëÿìÿéÿ êþìÿêëèê ýþñ-òÿðèð.

2. Ñàðûìñàã äà àüúèéÿðëÿðèòÿìèçëÿìÿê ö÷öí òÿñèðëèäèð. Ñà-ðûìñàã äà ãöââÿòëè áèð àíòèîêñè-äàíäûð.

3. Åâêàëèïò áèòêèñè èñÿ òÿáèè àíòèáèîòèê ðîëóíó îéíàéûð.Òÿðêèáèíäÿ ìöõòÿëèôéàüëàð îëàí åâêàëèïòàüúèéÿðäÿêè èíôåêñèéà-ëàðû òÿìèçëÿìÿêäÿ ñèçÿêþìÿê îëàúàã. Áóíóíëàéàíàøû, ãàí òÿçéèãèíèàðòûðàðàã ãàíûí ÷îõàë-ìàñûíà êþìÿêëèê åäèð.

Þñêöðÿê ö÷öí îëàí ìöõòÿëèô ñèðîïëàðäà äà áó áèòêèíèí

òÿðêèáèíäÿêè éàüëàðäàíäà èñòèôàäÿ îëóíóð. Áèòêè-äÿí ùàçûðëàíàí ÷àé âÿîíóí áóõàðû áðîíõèò, ñè-íóñèò õÿñòÿëèôëÿðèíÿ êþ-ìÿê åäèð.

4. Åêèíåçéà áèòêèñèñîéóãëàìà âÿ þñêöðÿê

çàìàíû èñòèôàäÿ îëóíóð. Áèòêèíèí êþêëÿðè ìöõòÿëèô àüúèéÿðèíôåêñèéàëàðûíäà åôôåêòëè-äèð. Áèòêèíèí êþêëÿðèìöõòÿëèô àüúèéÿð èíôåêñèé-àëàðûíà êþìÿêëèê ýþñòÿðèð.

5. Êå÷èáóéíóçó áèòêè-ñè èñÿ ñèãàðåòè òÿðýèäÿíëÿðö÷öí ÷îõ ôàéäàëûäûð. 5ÿäÿä êå÷èáóéíóçó 1ëèòðñóäà ãàéíàäûëûð âÿ àúãàðû-íà è÷èëèð. Ñèãàðåòèí àüúèéÿðëÿðèíèçÿ âåðäèéè çèéàíû áÿðïà

åòìÿê ö÷öí áó áèòêèäÿíèñòèôàäÿ åäÿ áèëÿðñèíèç.

6. Àüúèéÿðëÿðèíèçö÷öí ôàéäàëû îëàúàã áèòêè-ëÿð àðàñûíäà ÿìÿêþìÿúèáèòêèñè äÿ âàð. ßìÿêþ-ìÿúè áèð ìèãäàð ãàéíà-äûëûð âÿ 5-6 ñààò ñîíðà àúãàðûíà 1 ñòÿêàí è÷èëèð.

ßìÿêþìÿúè ñèãàðåòèí àüúèéÿðÿ âåðäèéè çèéàíëàðà êþìÿêåòìÿêëÿ éàíàøû áÿëüÿìè äÿ àòäûðûð. Îíó äà ãåéä åäÿê êè,ÿìÿêþìÿúè àüúèéÿð õÿð÷ÿíýèíèí äÿ ãàðøûñûíû àëûð.

Àüúèéÿðëÿðè òÿìèçëÿéÿí 6 ìþúöçÿâè ãèäà

Òÿðëÿìÿíèí ñÿáÿá-ëÿðè ôèçèîëîæè âÿ ïñèõîëîæèîëà áèëÿð. Ïñèõîëîæè òÿðëÿ-ìÿ çàìàíû èíñàí óòà-íàðêÿí âÿ éà ãîðõàð-êÿí, ùÿéÿúàíëàíàðêÿíîðãàíèçìäÿ ùÿðàðÿò àð-òàð. Áó çàìàí ùÿðàðÿòèàøàüû ñàëìàã ö÷öí òÿð-ëÿìÿ áÿäÿíèí âåðäèéèðåàêñèéàäûð. Åéíè çà-ìàíäà, áÿäÿíäÿêè òîê-ñèíëÿð òÿðëÿìÿ íÿòèúÿ-ñèíäÿ èôðàç îëóðëàð. ßñ-ëèíäÿ òÿðëÿìÿê èíñàíñàüëàìëûüû ö÷öí þíÿìëèâÿ ôàéäàëû áèð ìåõà-íèçìäèð.

Ëàêèí áÿäÿíäÿêè áÿ-çè áþëýÿëÿðèí òÿðëÿìÿñèèíñàíëàðà äàèìà ôèçèêèâÿ ïñèõîëîæè úÿùÿòäÿííàðàùàò÷ûëûã âåðèð. Îí-ëàðäàí ÿí þíÿìëèñè èñÿ

õîøàýÿëìÿç ãîõóéà ñÿ-áÿá îëàí àéàã òÿðëÿìÿ-ñèäèð. Àéàãëàðûí ùÿääèí-äÿí àðòûã òÿðëÿìÿñèíÿòÿð âÿçèëÿðèíèí íîðìà-äàí àðòûã èøëÿìÿñè, õî-øàýÿëìÿç ãîõóéà ñÿ-áÿá èñÿ àéàããàáûíûíè÷èíäÿ ãàëàí, àéàãëàðäàéàðàíàí áàêòåðèéàëàð-äûð. Ùÿòòà, áÿçÿí àéàã-ëàð î ãÿäÿð òÿðëÿéèð êè,áÿäÿíäÿêè äóç àéàããà-áûíûí öçÿðèíÿ ÷ûõàðàãîíó àüàðäûð. Ìöòÿõÿñ-ñèñëÿð ãûø àéëàðûíäà áóïðîáëåìëÿ öçëÿøìÿìÿêö÷öí áÿçè ìÿñëÿùÿòëÿðâåðèðëÿð:

-Àéàãëàðû ùÿð ýöíéóìàã;

-Ùÿð ýöí åéíè àéàã-ãàáûíû ýåéèíìÿìÿê;

-Ñèíòåòèê âÿ éóí úî-ðàáëàðäàí èñòèôàäÿ åò-ìÿìÿê;

-Àéàã ö÷öí êðåì âÿñïðåéëÿðäÿí èñòèôàäÿ åò-ìÿê;

-Àéàüû ðÿíýëè ãàðà÷àéëà éóìàã.