Banja Luka CollegeBanja Luka College

Kolektivni ugovori o radu predstavljaju tradicionalni izvor Kolektivni ugovori o radu predstavljaju tradicionalni izvor radnog prava, koji se pojavio krajem radnog prava, koji se pojavio krajem devetnaestog devetnaestog vijekavijeka. . Do Do kraja osamdesetih godina prošlog vijeka kod nas su kraja osamdesetih godina prošlog vijeka kod nas su primjenjivani samo u oblasti regulisanja radnih odnosa kod primjenjivani samo u oblasti regulisanja radnih odnosa kod privatnih poslodavaca, do tada marginalnoj grupi radnih privatnih poslodavaca, do tada marginalnoj grupi radnih odnosa.odnosa.

U savremenim uslovima imaju značaj U savremenim uslovima imaju značaj najvažnijeg autonomnog najvažnijeg autonomnog /nedržavnog/ specifičnog izvor radnog prava, u svijetu i kod /nedržavnog/ specifičnog izvor radnog prava, u svijetu i kod nas. U uporednom radnom pravu je prisutna tendencija širenja nas. U uporednom radnom pravu je prisutna tendencija širenja kolektivnih ugovora na javni sektor, na osnovu principa kolektivnih ugovora na javni sektor, na osnovu principa jedinistvenosti regulisanja. jedinistvenosti regulisanja.

Pored kolektivnih ugovora, uslovi rada zaposlenih se uređuju u Pored kolektivnih ugovora, uslovi rada zaposlenih se uređuju u manjoj mjeri autonomnim opštim aktima. Donošenje ovih manjoj mjeri autonomnim opštim aktima. Donošenje ovih akata je u nadležnosti poslodavca. Upravo normativno akata je u nadležnosti poslodavca. Upravo normativno ovlašćenje poslodavca sastoji se u tome da donošenjem opštih ovlašćenje poslodavca sastoji se u tome da donošenjem opštih akata jednostrano uređuje uslove rada zaposlenih. akata jednostrano uređuje uslove rada zaposlenih.

Po kolektivnim ugovorom u smislu Zakona o radu, smatra Po kolektivnim ugovorom u smislu Zakona o radu, smatra se kolektivni ugovor obavezujući za poslodavca i radnike se kolektivni ugovor obavezujući za poslodavca i radnike koji su kod njega zaposleni, u čijem je zaključivanju koji su kod njega zaposleni, u čijem je zaključivanju poslodavac neposredno učestvovao, ili je ovlastio drugog poslodavac neposredno učestvovao, ili je ovlastio drugog poslodavca da to učini u njegovo ime, ili je naknadno poslodavca da to učini u njegovo ime, ili je naknadno pristupio kolektivnom ugovoru. pristupio kolektivnom ugovoru.

U U Preporuci MOR-a br. 91Preporuci MOR-a br. 91. iz 1951. godine, pod . iz 1951. godine, pod kolektivnim ugovorom se podrazumjeva pismeni sporazum kolektivnim ugovorom se podrazumjeva pismeni sporazum između poslodavca, grupe poslodavaca ili organizacije između poslodavca, grupe poslodavaca ili organizacije poslodavaca i sindikata, kojim se uređuje prava i obaveze poslodavaca i sindikata, kojim se uređuje prava i obaveze između radnika i poslodavca, kao i prava i obaveze između između radnika i poslodavca, kao i prava i obaveze između samih ugovornih stransamih ugovornih stran

Regulisanje kolektivnih ugovora je predmet zakonskih Regulisanje kolektivnih ugovora je predmet zakonskih odredbi. To su po pravilu, odredbe koje se nalaze u odredbi. To su po pravilu, odredbe koje se nalaze u posebnom zakonu o kolektivnim ugovorima ili odredbe o posebnom zakonu o kolektivnim ugovorima ili odredbe o kolektivnim ugovorima koje se nalaze u okviru zakona o kolektivnim ugovorima koje se nalaze u okviru zakona o radu. Kod nas se odredbe o kolektivnim ugovorima nalaze radu. Kod nas se odredbe o kolektivnim ugovorima nalaze u okviru Zakona o radu. u okviru Zakona o radu. Prema odredbama važećeg Zakona, kolektivnim ugovorima Prema odredbama važećeg Zakona, kolektivnim ugovorima se bliže uređuju: se bliže uređuju:

obim i način ostvarivanja prava i obaveze iz radnog obim i način ostvarivanja prava i obaveze iz radnog odnosa, odnosa,

postupak kolektivnog ugovaranja,postupak kolektivnog ugovaranja, sastav i način rada tela ovlašćenih za mirno rješavanje sastav i način rada tela ovlašćenih za mirno rješavanje

kolektivnih sporova između radnika i poslodavaca,kolektivnih sporova između radnika i poslodavaca, međusobni odnosi učesnika u zaključivanju kolektivnih međusobni odnosi učesnika u zaključivanju kolektivnih

ugovora.ugovora.

Pregovarači:Pregovarači: Kolektivno pregovaranje (ugovaranje) prethodi zaključenju Kolektivno pregovaranje (ugovaranje) prethodi zaključenju

kolkolektivnog ektivnog ugovora. U pregovorima učestvuju buduće ugovora. U pregovorima učestvuju buduće ugovorne strane. To su predstavnici radnika (sindikat) i ugovorne strane. To su predstavnici radnika (sindikat) i poslodavac ili predstavnici poslodavaca (organizacija poslodavac ili predstavnici poslodavaca (organizacija poslodavaca). poslodavaca).

Poslodavac je fizičko ili pravno lice koje zapošljava jedno ili Poslodavac je fizičko ili pravno lice koje zapošljava jedno ili više lica. Poslodavac može biti privatni i poslodavac u više lica. Poslodavac može biti privatni i poslodavac u javnom sektoru, uključujući državu kao poslodavca. Država javnom sektoru, uključujući državu kao poslodavca. Država se javlja kao poslodavac u javnim (državnim) preduzećima, se javlja kao poslodavac u javnim (državnim) preduzećima, kao osnivač i poslodavac za zaposlene u ustanovama kao osnivač i poslodavac za zaposlene u ustanovama javnih službi, i zaposlenima (javnim službenicama) u javnih službi, i zaposlenima (javnim službenicama) u državnim organima. U slučajevima kada se država državnim organima. U slučajevima kada se država pojavljuje kao poslodavac, ona se pojavljuje i kao jedna pojavljuje kao poslodavac, ona se pojavljuje i kao jedna ugovorna strana. ugovorna strana.

Predstavnici Vlade (države) učestvuju u pregovorima kada Predstavnici Vlade (države) učestvuju u pregovorima kada je u pitanju zaključivanje određenih kolektivnih ugovora. je u pitanju zaključivanje određenih kolektivnih ugovora. Kod nas se pojavljuje kao ugovorna strana pri zaključivanju Kod nas se pojavljuje kao ugovorna strana pri zaključivanju Opšteg kolektivnog ugovora – kojim se utvrđuju osnove i Opšteg kolektivnog ugovora – kojim se utvrđuju osnove i okviri za kolektivno ugovoranje. To je u skaldu sa okviri za kolektivno ugovoranje. To je u skaldu sa konvencijom MOR-a br. 98 u kojoj je navedeno da država konvencijom MOR-a br. 98 u kojoj je navedeno da država treba da podstiče i unapređuje kolektivno pregovaranjetreba da podstiče i unapređuje kolektivno pregovaranje

Pravo učešća u kolektivnim pregovorima pripada reprezentativnom (većinskom) sindikatu. Određivanje tog sindikata je moguće na dva načina:

da se reprezentativni sindikat odredi ugovorom (dvostranim ugovorom ako su pregovarači poslodavci i sindikat, odnosno trostranim ugovorom ako u pregovorima učestvuju predstavnici države),

kroz ispunjenje propisanih uslova (da se utvrde uslovi za svojstvo reprezentativnog sinidikata).

Prema Zakonu o radu, kod zaključivanja kolektivnog Prema Zakonu o radu, kod zaključivanja kolektivnog ugovora, na strani radnika može biti sindikat koji ima ugovora, na strani radnika može biti sindikat koji ima najveći broj članova (reprezentativni sindikat) ili više najveći broj članova (reprezentativni sindikat) ili više sindikata istovremeno. sindikata istovremeno.

Na strani poslodavca može biti poslodavac, više Na strani poslodavca može biti poslodavac, više poslodavaca ili udruženje poslodavaca na odgovarajućem poslodavaca ili udruženje poslodavaca na odgovarajućem nivou organizovanja. nivou organizovanja.

Ako je u pregovaranju o zaključivanju kolektivnog ugovora Ako je u pregovaranju o zaključivanju kolektivnog ugovora učestvovalo više sindikata ili više poslodavaca, o učestvovalo više sindikata ili više poslodavaca, o zaključivanju kolektivnog ugovora mogu odlučivati samo zaključivanju kolektivnog ugovora mogu odlučivati samo oni sindikati, odnosno poslodavci koji za to imaju punomoć oni sindikati, odnosno poslodavci koji za to imaju punomoć od strane svakog pojedinog sindikata, odnosno poslodavca, od strane svakog pojedinog sindikata, odnosno poslodavca, u skladu sa njihovim statutima. u skladu sa njihovim statutima.

Postupak kolektivnog pregovaranja može biti neformalan i Postupak kolektivnog pregovaranja može biti neformalan i formalan. Kod neformalnog postupka nije unaprijed formalan. Kod neformalnog postupka nije unaprijed utvrđena forma postupka. Kod formalnog postupka je utvrđena forma postupka. Kod formalnog postupka je forma postupka unaprijed određena dogovorom kolektivnih forma postupka unaprijed određena dogovorom kolektivnih pregovarača ili propisima. pregovarača ili propisima.

Pored forme, zakonom se može predvidjeti obaveza Pored forme, zakonom se može predvidjeti obaveza kolektivnog pregovaranja. Ta obaveza ima za cilj da se kolektivnog pregovaranja. Ta obaveza ima za cilj da se podstakne zaključivanje kolektivnih ugovora. podstakne zaključivanje kolektivnih ugovora.

Pregovori se vode savjesno i u namjeri da se zaključi Pregovori se vode savjesno i u namjeri da se zaključi kolektivni ugovor. Pregovori se završavaju zaključenjem kolektivni ugovor. Pregovori se završavaju zaključenjem kolektivnog ugovora. Najvažniji ciljevi koji se postižu kolektivnog ugovora. Najvažniji ciljevi koji se postižu zaključenjem kolektivnog ugovora su obezbjeđenje zaključenjem kolektivnog ugovora su obezbjeđenje socijalnog mira, izjednačavanje uslova rada u određenoj socijalnog mira, izjednačavanje uslova rada u određenoj grani i izjednačavanje uslova privređivanja poslodavaca.grani i izjednačavanje uslova privređivanja poslodavaca.

Forma kolektivnih ugovora i način objavljivanja su kod nas Forma kolektivnih ugovora i način objavljivanja su kod nas propisani Zakonom o radu. Kolektivni ugovor se zaključuje propisani Zakonom o radu. Kolektivni ugovor se zaključuje u pismenom obliku. Zaključen je kada ga potpišu ovlašćeni u pismenom obliku. Zaključen je kada ga potpišu ovlašćeni predstavnici ugovornih strana. predstavnici ugovornih strana.

Kolektivni ugovor zaključen za teritoriju Republike, granski Kolektivni ugovor zaključen za teritoriju Republike, granski kolektivni ugovor i odluka ministarstva nadležnog za kolektivni ugovor i odluka ministarstva nadležnog za poslove rada, o proširenju primjene kolektivnog ugovora poslove rada, o proširenju primjene kolektivnog ugovora objavljuje se u Službenom glasniku Republike Srpske. objavljuje se u Službenom glasniku Republike Srpske.

Pored javnog objavljivanja, navedeni kolektivni ugovori Pored javnog objavljivanja, navedeni kolektivni ugovori upisuju se u registar koji propisuje i vodi pomenuto upisuju se u registar koji propisuje i vodi pomenuto ministarstvo. Pojedinačni kolektivni ugovori objavljuju se na ministarstvo. Pojedinačni kolektivni ugovori objavljuju se na način kako se dogovore učesnici u zaključivanju tih način kako se dogovore učesnici u zaključivanju tih ugovora.ugovora.

Ugovorne strane mogu da promjene i otkažu kolektivni Ugovorne strane mogu da promjene i otkažu kolektivni ugovor. Izmjene i dopune se vrše na isti način i po istom ugovor. Izmjene i dopune se vrše na isti način i po istom postupku koji važi za zaključivanje. Svaka ugovorna strana postupku koji važi za zaključivanje. Svaka ugovorna strana može ga otkazati. Ako kolektivnim ugovorom nije drugačije može ga otkazati. Ako kolektivnim ugovorom nije drugačije određeno, otkazni rok ne može biti kraći od 30 dana.određeno, otkazni rok ne može biti kraći od 30 dana.

Mogući nivoi propisuje se zakonom, prema teritorijalnom i Mogući nivoi propisuje se zakonom, prema teritorijalnom i funkcionalnom principu. Prema teritorijalnom principu, to je funkcionalnom principu. Prema teritorijalnom principu, to je moguće na nivou države (federacije, odnosno federalne moguće na nivou države (federacije, odnosno federalne jedinice), regije, opštine. jedinice), regije, opštine.

Prema funkcionalnom principu mogu se zaključiti na nivou Prema funkcionalnom principu mogu se zaključiti na nivou grane, struke, preduzeće. Između kolektivnih ugovora grane, struke, preduzeće. Između kolektivnih ugovora nema hijerarhiije, već odnosi koordinacije i zavisnosti. Po nema hijerarhiije, već odnosi koordinacije i zavisnosti. Po pravilu svi kolektivni ugovori imaju jednaku pravnu snagu. pravilu svi kolektivni ugovori imaju jednaku pravnu snagu. To znači da između njih nema hijerarhije.To znači da između njih nema hijerarhije.

Zakonom o radu je propisano teritorijalno i personalno Zakonom o radu je propisano teritorijalno i personalno važenje kolektivnih ugovora: mogu se zaključiti za teritoriju važenje kolektivnih ugovora: mogu se zaključiti za teritoriju Republike, za određenu grupaciju ili granu djelatnosti i za Republike, za određenu grupaciju ili granu djelatnosti i za jednog ili više poslodavaca. jednog ili više poslodavaca.

Učesnici u zaključivanju ovog kolektivnog ugovora su: Vlada Republike Srpske, asocijacija sindikata organizovana na nivou Republike koja

okuplja najveći broj članova sindikata (većinski sindikat), udruženje poslodavaca organizovano na nivou Republike

čiji poslodavci zapošljavaju najveći broj radnika (većinsko udruženje poslodavaca).

Kolektivni ugovor sadrži normativni dio (odredbe Kolektivni ugovor sadrži normativni dio (odredbe normativnog karaktera) i obligacioni dio (odredbe normativnog karaktera) i obligacioni dio (odredbe obligacionog karaktera). Obligacioni dio sadrži obavezu obligacionog karaktera). Obligacioni dio sadrži obavezu urednog izvršavanja kolektivnog ugovora. Ovaj dio je u urednog izvršavanja kolektivnog ugovora. Ovaj dio je u funkciji izvršavanja normativnog dijela. Obligacioni dio čine funkciji izvršavanja normativnog dijela. Obligacioni dio čine odredbe kojima se uređuju prava i obaveze ugovornih odredbe kojima se uređuju prava i obaveze ugovornih strana. To su odredbe o vremenu na koji je zaključen - da li strana. To su odredbe o vremenu na koji je zaključen - da li je zaključen na određeno vrijeme (što je pravilo) ili na je zaključen na određeno vrijeme (što je pravilo) ili na neodređeno vrijeme (što je izuzetak), promjeni ili neodređeno vrijeme (što je izuzetak), promjeni ili zaključivanju novog kolektivnog ugovora. zaključivanju novog kolektivnog ugovora.

Obligacioni dio može da obuhvati klauzule:Obligacioni dio može da obuhvati klauzule: sindikalne sigurnosti,sindikalne sigurnosti, socijalnog mira,socijalnog mira, obaveznog djelovanja strana na svoje članove da poštuju obaveznog djelovanja strana na svoje članove da poštuju

ugovor,ugovor, o mirnim metodima rješavanja kolektivnih radnih sporova, o mirnim metodima rješavanja kolektivnih radnih sporova, o participaciji itd. o participaciji itd.

Klauzula sindikalne sigurnosti obavezuje poslodavca na Klauzula sindikalne sigurnosti obavezuje poslodavca na ispunjenje određenih obaveza od koristi za sindikat, kao što ispunjenje određenih obaveza od koristi za sindikat, kao što su: su:

klauzula isključivog predstavljanja zaposlenih, koja klauzula isključivog predstavljanja zaposlenih, koja obavezuje poslodavca da pregovara samo sa sindikatom obavezuje poslodavca da pregovara samo sa sindikatom koji dobije većinu glasova radnika u preduzeđu, koji dobije većinu glasova radnika u preduzeđu,

klauzula automatske uplate članarine, po kojoj je klauzula automatske uplate članarine, po kojoj je poslodavac obavezan da odbija odgovarajući procenat od poslodavac obavezan da odbija odgovarajući procenat od zarade zaposlenih u ime članarine i da prikupljena sredstva zarade zaposlenih u ime članarine i da prikupljena sredstva direktno prenese sindikalnoj organizaciji u preduzeću s direktno prenese sindikalnoj organizaciji u preduzeću s kojom je zaključio kolektivni ugovor . kojom je zaključio kolektivni ugovor .

Klauzula očuvanja socijalnog mira sadrži obavezu sindikata da za vrijeme važenja kolektivnog ugovora ne organizuje štrajk /anti-štrajk klauzula/ ili drugi oblik industrijske akcije. Ona sadrži obavezu poslodavca da ne pribjegne lok-autu /lock-out/. Kršenje obaveze očuvanja mira dovodi do protivpravnosti štrajka, odnosno lok-auta. To povlači odgovornost za štetu koju pretrpi druga stranka.

Mogu se zaključiti nacionalni, granski i pojedinačni kolektivni ugovor. Nacionalni kolektivni ugovor ima dejstvo na čitavoj teritoriji zemlje - na sve poslodavce i zaposlene.

Granski kolektivni ugovor omogućava ujednačavanje uslova rada u grani. To je opravdano sa stanovišta zaposlenih koji rade na istim radnim mjestima, prema principu da jednaka plata pripada za rad jednake vrijednosti. Odgovara uspješnim poslodavcima, jer onemogućava manje uspješnim poslodavcima da isplatom niskih zarada opstaju u tržišnoj konkurenciji. Javlja se na nacionalnom i regionalnom nivou.

U početnoj fazu se nalazi zaključivanje transnacionalnih kolektivnih ugovora o radu, pod uticajem ekspanzije multinacionalnih kompanija i širenja regionalnih integracionih procesa.

Kolektivni ugovor obavezuje poslodavce i zaposlene, Kolektivni ugovor obavezuje poslodavce i zaposlene, članove organizacije koja je u njihovo ime zaključila ugovor. članove organizacije koja je u njihovo ime zaključila ugovor.

Prema Zakonu o radu, kolektivni ugovor je obavezan je za:Prema Zakonu o radu, kolektivni ugovor je obavezan je za: strane koje su neposredno učestvovale u zaključivanju strane koje su neposredno učestvovale u zaključivanju

kolektivnog ugovora, kolektivnog ugovora, strane koje su bile predstavljene u zaključivanju strane koje su bile predstavljene u zaključivanju

kolektivnog ugovora, kolektivnog ugovora, za one pravne subjekte koji naknadno pristupe kolektivnom za one pravne subjekte koji naknadno pristupe kolektivnom

ugovoru.ugovoru.

Ako ministarstvo nadležno za poslove rada ocjeni da postoji Ako ministarstvo nadležno za poslove rada ocjeni da postoji interes Republike i da je to opravdano radi ostvarivanja interes Republike i da je to opravdano radi ostvarivanja ciljeva ekonomske i socijalne politike, može odlučiti da se ciljeva ekonomske i socijalne politike, može odlučiti da se kolektivni ugovor ili određene odredbe ugovora, prošire i kolektivni ugovor ili određene odredbe ugovora, prošire i na pravne subjekte koji nisu učestvovali u zaključivanju na pravne subjekte koji nisu učestvovali u zaključivanju kolektivnog ugovora, niti su mu naknadno pristupili. kolektivnog ugovora, niti su mu naknadno pristupili.

Prije odlučivanja o tome, ministarstvo je obavezno zatražiti Prije odlučivanja o tome, ministarstvo je obavezno zatražiti mišljenje poslodavaca ili udruženja poslodavaca na koje se mišljenje poslodavaca ili udruženja poslodavaca na koje se ugovor proširuje. Pomenuto ministarstvo može da opozove ugovor proširuje. Pomenuto ministarstvo može da opozove ovu odluku. ovu odluku.

Opšti kolektivi ugovor se primjenjuje na sve zaposlene. Opšti kolektivi ugovor se primjenjuje na sve zaposlene. Neposredno se primenjuje u slučajevima kada nisu Neposredno se primenjuje u slučajevima kada nisu zaključeni posebni i pojedinačni kolektivni ugovori. zaključeni posebni i pojedinačni kolektivni ugovori.

Učesnici mogu sporazumno promjeniti odredbe. Postupak Učesnici mogu sporazumno promjeniti odredbe. Postupak za promjenu može pokrenuti svaki učesnik. Izmjene i za promjenu može pokrenuti svaki učesnik. Izmjene i dopune vrše se po postupku po kojem je ugovor zaključen. dopune vrše se po postupku po kojem je ugovor zaključen.

Međusobno rješavanje sporova uređeno je u obligacionom Međusobno rješavanje sporova uređeno je u obligacionom dijelu, na način da se to vrši mirnim putem: dogovaranjem i dijelu, na način da se to vrši mirnim putem: dogovaranjem i usaglašavanjem; korišćenjem posrednika; korišćenjem usaglašavanjem; korišćenjem posrednika; korišćenjem arbitraže; putem suda, kao i drugih metoda. arbitraže; putem suda, kao i drugih metoda.

Za tumačenje i praćenje primjene kolektivnog ugovora i Za tumačenje i praćenje primjene kolektivnog ugovora i rješavanje spornih pitanja, kao i za utvrđivanje najniže rješavanje spornih pitanja, kao i za utvrđivanje najniže cene rada, obrazuje se zajednička komisijacene rada, obrazuje se zajednička komisija..