ferdo quiquerez

croat ia , 1812.

151

His to r i j sko s l ikarstvo jedan je od na j karakter is t ičn i j ih žanrova gra­đanskog s l ikars tva, od kojega se danas pamt i još Meissenier — tek kao reprezentant. A k o se građan­sko akademsko s l ikarstvo ne može va lo r i z i ra t i , bar ne u c je l i n i , na nivou njegovih dometa i načina u s t r u k t u r i r a n j u vizuelne oznake i n jo j adekvatne estetske in fo rmac i ­je, onda je ono — kao jedna od šifara vremena, ko ju treba č i tat i dovodeći je u vezu s gospodarsk im, d ruš tven im, k u l t u r n i m p r i l i kama — još uv i jek interesantno za pro­učavanje ikonologi je X I X i početka X X stol jeća; ono može posluži t i (para f raz i ramo M. Foucaul ta) arhe­ološkoj akt ivnost i u pokuša j ima re-kons t ru i ran ja idejn ih i l i m i to lošk ih konf igurac i ja epohe. Va lor izac i j i h is tor i j skog sl ikarstva možemo pr i ­s tup i t i pomoću parametra ku l tu r ­no-h is tor i jske v r i j ednos t i , a pone­kad u s re tn i j im t renuc ima i pomoću specif ičnih um je tn i čk i h , l i kovn ih v r i jednost i — premda svjesni a r t i -f ic i je lnost i razgraničenja t ih često nerazlučiv ih, čak i ident ičnih po j ­mova.

Na p r i m j e r — h is to r i j sko s l ikars tvo J. F. Muckea, s k o j i m od sedmog decenija prošlog stol jeća započin je h is to r i j sko s l ikarstvo u H r v a t s k o j , kon t inu i ra juć i do prv ih deceni ja našeg stol jeća: f igure su mu uko­čene lu tke, kompozic i ja nespretna, impostaci je patet ične, lica do ka-r ik i ranost i izražajna, naraci ja eks-pl ic i tna (a to su uglavnom i opće zamjerke h is to r i j skom s l i k a r s t v u ) . Kod Ferde Quiquereza, autora b r o j ­nih h is to r i j sk ih s l ika, s l i kovnog aspekta naj in teresantn i je su skice u ko j ima ponekad, kao i u s l ikar­stvu pejzaža, doseže svoje v rhunce , oslobođen d ik ta ta č i t kog , preciznog izražavanja. Kao i kod J. F. Mu ­ckea, djela Otona Ivekovića iz nje­gova vel ikog opusa h is to r i j sk ih sl i­ka malokad nadilaze značenje ku l -tu rno-h is to r i j sk ih dokumenata . V la -ho Bukovac u svo j im s l ikama histo­r i j skog žanra, kao što je to s l ika »Hrvatsk i p reporod«, doseže vr­hunce akademskog s l ikarstva ( f o r -

historijsko slikarstvo u hrvatskoj

povi jesni muzej hrvatske

ivo babić

Izložba »His to r i j sko s l ikarstvo u Hrva tsko j« ide u niz vel ik ih izlo­žaba Povijesnog muzeja Hrvatske, ko je panoramsk i o t k r i va ju ci jele ku l tu rno-h is to r i j ske epohe. Ova iz­ložba, s izlošcima iz fundusa mu­zejskih z b i r k i , zahvaća — razmjer­no š i rokom fundusu — fenomen h is to r i j skog s l ikarstva kod nas, za-cr tava juć i njegove vremenske i v r i ­jednosne raspone. Polazeći od kon­cepcije h is to r i j skog sl ikarstva kao od sl ikarstva ko je pr ikazuje doga­đaje il i l ičnost i iz vremena već prošlog u doba nastanka slike — prezent irane su s l ike, gra f ike, oleo-gra f i je , l i togra f i je , osl ikana kera­m i k a , djela domaćih i s t ranih sli­kara s temama vezanim uz našu h i s to r i j u . Poseban dopr inos pozna­van ju h is to r i j skog sl ikarstva i uop­će hrvatskog s l ikarstva X I X i po­četka X X stol jeća predstavl ja ka­talog izložbe — dje lo Mar i jane Schneider, pruža juć i mnoštvo po­dataka f i lo loške narav i : o h is to r i j ­skom s l ikarstvu uopće, o n jegovim osobi tost ima u Hrva tsko j , o tema­t i c i , o njegovu nastanku i t ra ja­n ju . . . Dotaknut je i prob lem va­lor izaci je h is to r i j skog sl ikarstva i njegovog povezivanja uz po l i t i čku realnost Hrvatske, u om je ru ko j i dopušta sama narav kataloga. Na te ćemo se prob leme osvrnut i u da l j n j em iz laganju.

152

malna per fekc ion i ranos t ) , ali u isto v r i jeme slabosti koje ono podra­zumi jeva (ka r tonsk i svi jet ku l isa, kons t rukc i ja i rekonst rukc i ja s m i n i m u m o m nadahnuća ili bez nje­ga ) . Po isk l juč ivo l i kovn im vr i je ­dnos t ima, skica »Pokrštenje Hrva­ta« Bele Čikoš-Sesije izn imka je: nenamet l j iva patet ika, raspl inute f o rme povezane secesijskim kro-matsk im akord ima. Spomenut i su tek najpoznat i j i s l i ka r i ; ostaje još ci je l i niz manje poznat ih , s t ranih s l ikara , s l ikara iz pokra j ine .

Ve l ik b ro j h is to r i j sk ih sl ika bio je reproduci ran u ob l i ku o leograf i ja i tako su prodr le u najšire soci jal­ne slojeve, od građanstva do selja­štva; sama ta činjenica pr ida je im posebno ku l tu rno-h is to r i j sko zna­čenje. A k o se uzmu u obzir takve soci jalne referenci je h is tor i j skog s l ikars tva, onda se mogu shvat i t i i neka njegova fo rma lna svojstva koja mu upravo predbacujemo — narat ivnost , kar ik i rana izražajnost, lako raspoznat l j iv i a t r ibu t i — bez ko j i h ono ne bi n ikad imalo tako š i rokog od jeka. Iz naših današnj ih perspekt iva ci jela ikonograf i ja hi­s tor i j skog sl ikarstva dobiva gotovo mi to loška značenja: c ik lusi o Z r i n j -sk ima , o Tomis lavu, o Zvon im i ru . . . i l i razl iči ta pokrš ten ja il i dosel jenja Hrvata gdje se naši barbarsk i preci predočuju kao začešl jani, u redn i , poštovanja dosto jn i muževi i žene ko j i s ushićenjem p romat ra ju svo­ju l i jepu novu domov inu (uosta­l om, nama danas stari Hrvat i pred­s tav l ja ju tek jednu od rodoslovnih grana naše etnogeneze); il i te baj ­ne, rumene, zaobljene (va l jda zbog obavezne slavenske steatopig i je?) hrvatske djeve i v i le; il i npr . »Antemura le Chr is t ian i ta t is« Ferde Quiquereza: Hrvatska isukanog ma­ča naval ju je na Turke u pr isutnost i Dantea i predstavnika zapadne ku l ­ture (p i t amo se: zar se zaista mo­glo v jerovat i da je i tko vodio raču­na ili čak čuo za taj epitet dod i je l jen nekom per i fe rnom na­rodu , a Dante na onom poznatom mjestu spomin je Hrvatsku tek zbog njenoga egzotičnog p r i z vuka ) . Ta-

josip f. muche

savez župana, 1867.

oton iveković

mi rna bosna, 1931

153

je izvršen u katalogu izložbe. Zna­čajne su teme iz srpske h is tor i je : Mi loš Obi l i ć , Kosovska d jevo jka . . . kao odraz nastajućih ideja jugosla­venstva u Hrva tsko j ; 1870. sl ika u Zadru Franjo Salghett i -Driol i ve l iku kompoz ic i ju »Jugoslavi ju«. Oleograf i je , bar nam se tako č in i , zaslužuju posebno istraživanje, kao fenomen široke soci jalne referen-ci je l ikovne umje tnos t i , iako često sk romn ih l ikovnih v r i j ednos t i , u doba kad ona tek hvata maha unu­tar građanskog druš tva , dop i ruću u ob l i ku oleograf i ja do najš i r ih slojeva pučanstva ko jem je to jedi­ni kon tak t s umje tnošću, kad već zamire umje tn i čko fo l k l o rno izra­žavanje. U proš lom stol jeću izvjes­no skladište rek lami ra oleograf i je (navod imo prema fo tokop i j i s iz­ložbe) — v las t i tom nakladom po­množene sl ike, zajedno sa o k v i r i m a ,

ogledal ima za zid i džep, šivaćim s t ro jev ima, stol icama iz svinutog drva . . . Iz ove sintagme pr iv idno d isparatn ih po jmova oslobađa se smisao, dapače navodi na metodo­logi ju is t raž ivanja: upućuje na us­poređivanje d i j ak ron ih nizova iz područ ja gospodarstva s nizovima s područ ja umje tnos t i . Trebalo bi usporedi t i niz na jvažni j ih datuma iz pol i t ičke h is tor i je s podacima o rastu il i padu tiraže o leograf i ja . Oleograf i je se reproduc i ra ju u do­ba kad je već davno zamro žanr h is tor i j skog s l ikarstva. Interesant­no je napomenut i da se oleograf i je ponovo po jav l j u j u u iz lozima. Fe­nomen oleograf i ja neće moći zao­bići n i jedna buduća ku l tu rna histo­r i j a . Pri log je i pot icaj n j ihovu ist raživanju i ova izložba.

kve misaono-mito loške s t ruk tu re shvat l j ive su u kontekstu ko j i ih uv je tu je , u odnosu na društveno--gospodarske pr i l i ke — razvoj gra­đanske klase, u odnosu na muko­t rpan , pr igušivani proces nacional­nog kons t i tu i ran ja . Kao i kod osta­lih naroda unutar Austro-Ugarske Monarh i j e , h is to r i j sko sl ikarstvo s temat i kom iz razdobl ja neovisnosti u vezi je s nacionalnim previra­n j ima i težnjama za osamostal je­n jem. U takv im p r i l i kama oleogra-f i je predstav l ja ju nacionalne am­bleme na z idov ima građanskih i sel jačkih kuća. Ikonogra f i ju tog s l ikarstva trebat će dovodi t i u vezu s inscenacijama prv ih nacionalnih opera; ona će se deš i f r i ra t i pomoću rodo l jubne l i tera ture, podacima iz tek nastajuće h is tor iograf i je ( p r i čemu je štošta izmišl jeno — naučni f o l k l o r ) . Ve l ik d io tog posla već