Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
180
TOROS SEDiRi (Cedrus libani A. Richard) ODUNUNUN
BAZI FİZİKSEL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİ
ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR
STUDIES ON THE SOME PHYSICAL AND MECHANICAL
PROPERTIES OF CEDAR (Cedrus libani A. Richard) WOOD
Ekrem Y. DEMETÇİ
ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYlNLARI
Teknik Bülten Serisi No: 180
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ....................... .
ı. GİRİŞ .......................... .
2. MATERYAL VE METOD ..... .
2.1. Deneme Alanlarının Belirlenınesi ........... .
2.2. Deneme Alanlannın Tanıtımı . . . . . . ... .. . . ..
2.2.1. Bucak Araştırma Serisi .............. .
2.:!..2. Sirken Serisi .. . . .. ... .. . ... . ..
7
9
ı o
ı o ı o ı o ı o
2.2.3. Ak bel Serisi ,.. ... ... .. . .. . ... ... ı o 2.3. Deneme Ağaçlannın Seçimi . .. ... ... ... ... ... 11
2.3.1. Deneme Ağaçlarından Numunelerin Elde Edilmesi . . . . . . . . . . . . . . . ~·· . . . . . . . . . . . . 11
2.3.2. Deney Numunelerinin Hazırlanması ı4
3. BULGULAR VE TARTIŞMA ... ... ... ... ... ... . .. ıs
3.1. Özgül Ağırlık ve Hacim Yoğunluk Değerleri ... ... ... ıs
3.1.1. Özgül Ağırlık Değerleri ... ... ... ... ... ... ... ... ıs
3.1.2. Deneme Metodu ... . .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ıs
3.1.3. Tam Kuru Özgül Ağırlık ....................... .
3.1.3.1. Araştırma Sonuçları ................. .
3.1.3.2. Tam Kuru Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği ................................... .
ıs
ı6
16
3
3.1.3.3. Çeşitli Tam Kuru Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranları ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
3.1.4. Hava K:urusu Özgül Ağırlık ... ... ... ... ... ... ... 18
3.1.4.1. Hava Kurusu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3.1.5. Toros Sedirinin Tam Kuru ve Hava Kurusu Özgül Ağırlıklarının Diğer Bazı Türler İle Karşılaştırılması . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . .. 21
3.2. Hacim Yoğunluk Değeri........................ ... ... ... 22
3.2.1. Araştırma Materyali ve Metod... ... ... ... ... ... 22
3.2.2. Araştırma Sonuçları... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
··· 3.2.3. ·Hacim Yoğunluk. Değeri Varyasyon Grafiği ...
3.2.4. Toros Sediri Odununda Bulunan Hacim Yoğunluk Değerinin Diğer Araştırıcılar Tarafından Bulunan Bazı Ağaç Türleri İle Karşılaştı-
23
rılması .. . . . . . . . . .. . .. . .. . . . ... . . . . . . .. . . .. . . . .. . .. . 24
4. TOROS SEDİRİ (Cedrus lihani A. Rich.) ODUNUNUN MEKANİK ÖZELLİKLERİ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
4.1~ Liflere Dik Yönde Bas:ı.nç Direnci Araştınnalan ... ... 25
. . 4.2. Araştırma Sonuçlan . . . . .. .. . . . . .. . .. . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 26
4.2.1. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
4.2.2. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basın Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi . . . 28
4.2.3. LiflereDiş Yönde (Teğet) Basınç Direnci Var-yasyon Grafiği .. . . . . . . . . • . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . 29
4.2.4. Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi . . . 30
4
5. EGİLME DİRENCİNE AİT ELASTİKİYET MODÜLÜ ... 32
5.1. Araştırma Materyali ve Metod .. . . .. ... .. . ... ... ... ... 32
5.1.1. Araştırma Sonuçlan ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
5,1.2. Eğilme Direncine Ait Elastikiyet Modülü Var-yasyon Grafiği . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 34
5.1.3. Araştırma Konusu Toros Sediri Odununda Bulunan Eğilmede Elastildik Modülü Değerinin Bazı İbreli Ağaç Odunlarının Elastiklik Modülü Değerleriyle karşılaştırılması 35
6. LİFLERE PARALEL YÖNDE ÇEKME DİRENCİ ARAŞ-TIRMALARI .. . . . . . . . .. . . .. . . . . .. .. . ... ... ... ... ... ... ... ... 36
6.1. Araştırma Materyali ve Metod ... ... ... ... ... ... ... ... 36
6.1.1. Araştırma Sonuçları ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
6.1.2. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Varyas-yon Grafiği . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
7. LİFLERE PARALEL YÖNDE MAKASLAMA DİRENCİ ARAŞTIRMALARI 39
7.1. Araştınna Materyali ve Metod ... ... ... ... ... ... ... ... 39
7. 1.1. Araştırma Sonuçları . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . ... 40
7.1.2. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
7.1.3. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi . .. 42
8. LİFLERE PARALEL VE DİK YÖNDE JANKA SERTLİK ARAŞTIRMALARI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
8.1. Araştırma Materyali ve Metod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
8.1.1. Araştırma Sonuçları ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
8.1.2. Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Varyas-yon Grafiği . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . . . . . . . .. . . .. .. . ... 45
5
8.1.3. Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi . . . . . . . . . 47
8.1.4. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri Var-yasyon Grafiği .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
8.1.5. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri İle Özgül Ağırlık İli ş kinin Analizi . . . . . . . . . . . . . . . 50
9. ÖZET ... 52
9.1. Toros Sedirinin Türkiye'deki Yayılışı ... ... ... ... ... 52
9.2. Toros Sedirinin Botanik Özellikleri ... ... ... ... ... ... 52
9.3. Kabuk ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
9.4. Mikroskopik Özellikler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
9.5. Tam Kuru Özgül Ağırlık... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
9.6. Çeşitli Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranlan . .. ... ... ... . .. .. . ... ... . . . ... ... 53
9.7. Hava Kurusu Özzgül Ağırlık... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
9.8. Hacim Yoğunluk Değeri... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
9.9. Liflere Dik Yönde Basınç Direnci ... ... ... ... ... ... ... 54
9.10. Eğilmede Elastikiyet Modülü ........... .
9.11. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci .. .
55
55
9.12. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci... ... ... ... 55
9.13. Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değeri 55
9.14. Toros Sedirinin Kullamş Yerleri ... ... ... ... ... ... ... 55
10. SUMMARY ................................... . 55
11. KAYNAKÇA ................................... . 59
6
ÖN SÖZ
«Toros Sediri (Cedrus libani A. Richard) Odununun Bazı Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Üzerine Araştırmalar» adlı bu çalışma, daha önce konu ile ilgili olarak yapılmış bulunan araştırmalarda ele alınmayan özelliklerin incelenmesi amacıyla projelendirilmiştir.
Bu çalışmanın yürütülmesinde her türlü yardımlannı esirgemiyen Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ile Elmalı, Finike ve Fethiye Orman İşletme Müdürlüğü elemaniarına teşekkür etmeyi bir borç bilir, araştırmanın uygulayıcılara yararlı olmasını dilerirn.
Mart, 1986 Ekrem Y. DEMETÇİ
7
1. GİRİŞ
Bu araştırmanın amacı, Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) odununun bazı fiziksel ve mekaniksel özelliklerini incelemektir.
Bugün, Dünyadaki en geniş yayılış alanının ve en iyi meşcerelerinin ülkemizde olduğu Toros Sediri odunu uzun yıllardan beri değişik yerlerde kullanılmaktadır. Toros Sediri ile ilgili olarak bugüne kadar çeşitli inceleme ve araştırmalar yapılmıştır.
Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununun Anatomik Yapısı ve Özgül Ağırlığı, Erdin (1985); Toros Sedirinin (Cedrus libani A. Rich.) Çeşitli Yöntemlerle Emprenyesi, Erten (1984); Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununun Kimyasal Bileşiklerinin Saptanması, Önal ve Ferah (1984); Doğal Yayılışı ve Ekolojik Şartları, Kantarcı (1982); Silvikültür Özellikleri, Saatcioğlu (1979); Kozalak ve Tohum Özellikleri, Odabaşı (1967); Ekolojik Önemi Hasılat ve Amenajman Esasları, Evcimen (1963); Palen Morfolojisi, Aytuğ (1963); Mayer ve Sevim'in Lübnan Sedirinin Lübnan'daki 5000 Yıllık Tahribatı, Anadolu'da Bugünkü Yayılış Sahası ve Bu Ağaç Türünün Alplere Tekrar Götürülmesi Hakkındaki Düşünceler, adlı
Almanca aslından Türkye'ye çevirisi Çepel (1959); Tabii Yayılış ve Ekolojik Şartları, Sevim (1955); Teknolojik Özellikleri ve Kullanma Yerleri, Berkel (1951); Bozdağ Sedirieri Hakkında Bazı Tesbit ve Müşahadeler, Acatay (1951) tarafından incelenmiş ve araştırılmıştır.
Mersin yöresi Toros sedirinin bazı teknolojik özellikleri, Berkel (1951) tarafından araştırılmıştır. Ancak çalışmamız çleğişik yetişme muhiti olan Güney- Batı Anadolu yöresinin Elmalı, Pinike ve Fethiye İşletme Müdürlükleri bölgelerinde bulunan sedir ormanlarından değişik yaş, boy, bakı ve rakımdan alınan örneler üzerin- · de yapılmıştır. Yine, çalışmamız daha önce yapılan araştırmada eksik kalan kısımları tamamlar mahiyettedir.
Kereste, tel direk, travers, mobiayacıhkta ve vb. yerlerde geniş bir kullanıma sahip olan sedir odununun teknolojik özelliklerinin bilinmesi ile bu odunun halen kullanılmakta olduğu yerlerde ve gelecekteki kullanım alanlarına uygunluk derecesini belirlemek
9
büyük oranda mümkün olabilecektir. Bu açıdan çalışmamızın faydalı olacağı inancındayım.
2. MATERYAL VE METOD
2.1. Deneme Alanlarının Belirlenmesi
Toros sedirinin teknolojik özelliklerini incelemek amacı ile yapılan bu çalışmada öncelikle deneme alanlarının seçimi ele alın
mıştır. Berkel'in (1951) yapmış olduğu çalışma gözönünde tutularak ve Toros sedirinin yayılış alanı incelenerek, Sedirin yoğun yayılış gösterdiği ve büyümenin optimum olduğu doğal yetişme alanlarından Elmalı, Pinike ve Pethiye bölgelerinde örnek meşcereler ve deneme alanları seçilmiştir. Örnek meşcerelerin seçiminde ekstrem yetişme muhiti şartlarından kaçınılmış ve aynı özelliklere sahip birden çok meşcereler numaralanarak sayılar tablosu yardımı ile örnek meşcereler belirlenmiştir. Yine, kalite özellikleri bakımından arınanın optimal fertlerini bulundurmasına dikkat edilmiştir. Anılan özellikleri olan meşcere belirlendikten sonra Basit Rastlantı Örneklemesi metoduna göre deneme alanları seçilmiştir.
2.2. Deneme Alanlannın Tanıtımı
2.2.1. Bucak Araştırma Serisi
Birinci deneme alanı Elmalı İşletmesinin Bucak Araştırma Serisi 9, 33, 34, 57, 61 ve 67 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Saf sedir sahası olan bölmeler III. bonitet, tek tabakalı ve 0.4- 0.7 kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçların boyları ortalama 15 - 24 m arasındadır.
2.2.2. Sirken Serisi
İkinci deneme alanı, Pinike İşletmesi Aykırı çay bölgesi, sirken serisi 37, 38, 39, 63, 83 ve 97 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Ardıç ve Meşe ile karışık durumda olan bölmeler II. bonitet, tek tabalealı ve 0.6-0.8 kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçlarm boylan ortalama 14-30 m arasındadır.
2.2.3. Akbel Serisi
Üçüncü deneme alanı, Pethiye İşletmesi, Akbel serisi 2 ve 48 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Saf Sedir sahası olan bölmeler,
10
III. bonitet tek tabakalı ve 0.2-0.6 kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçların boyları ortalama 15-24 m arasındadır.
2.3. Deneme Ağaçlannın Seçimi
2.2. Bölümünde tanıtılan deneme alanları içersindeki ağaçlar numaralanarak ve raslantı sayılar tablosundan faydalanılarak deneme ağaçları seçilmiştir. Deneme ağaçların seçiminde, bakı, yaş, çap, meyil ve denizden yükseklik ve sıklık özellikleri gözönünde tutulmuştur. Yine nıtubetli, kurak veya daimi rüzgar etkisinde olan ekstrem yetişme muhitlerinden kaçınılmıştır. Aynı zamanda çok dallı budaklı, çok geniş tepeli ağaçlarla, diğer ağaçların arasına sıkışmış ve tepe şekli bakımından zayıf ağaçlar seçilmemiştir. Seçilen deneme ağaçlarının normal tepe ve gövde yapısında, çürüksüz, sağlam, düzgün lifli olmalarına önem verilmiştir. Teknolojik araştırınalar için deneme ağacı sayısı genellikle 15-20 arasındadır. Araştırmamız için değişik yaş, çap ve boyda 18 deneme ağacı alınmıştır. Deneme ağaçlarının özellikleri Tablo l'de verilmiştir.
2.3.1. Deneme Ağaçlarından Numunelerin Elde Edilmesi
Yetişme muhiti ve gövde özellikleri Tablo l'de gösterilen 18 deneme ağaçları kesilmeden önce, ağaç dibinde dip temizliği yapılmış, pusula ile kuzey yönü tesbit edilerek ağaç üzerine grif ile işaretlenmiştir. Bunun yanında, deneme ağacının bulunduğu yerde bakı,
arazinin meyli, kot ve toprak özellikleri tesbit edilmiştir. Deneme ağaçlannın kesiminden sonra dallar temizlenmiş ve grifle işaretlenen kuzey yön çizgisi ağaç gövdesi boyunca uzatılmıştır. Herbir deneme ağacı gövdesinde dipten 0.30 m yükseklikten başlamak üzere her 2.00 metrede bir sürgün ortalarından 15 cm kalınlığında tekerlekler alınmıştır. Bu tekerlekler üzerinde kuzey yönü ok ile işareti en dikten sonra enine kesit üzerine denem ağacı numarası ve gövdeden alındığı yükseklik yazılmıştır. Ayrıca, deneme ağaçlarının birbirinden yaklaşık olarak 3 ile 4 metre yükseklikler arasından 1 m uzunluğunda gövde kısımları alınmış, enine kesit yüzey üzerine kuzey yönü işaretlenmiş ve deneme ağacı numarası yazılmıştır. Aynı zamanda dip kütükleri üzerinde yıllık halkalar sayılıp, kesim yüksekliğine kadar geçen 3 yıl eklenerek, ağaç yaşı tesbit edilmiştir. Üç ayrı yetişme muhitinden alınmış olan 18 deneme ağacına ait tekerlekler ve gövde kısımları ambalajlanmış ve laboratuvara getirilmiştir.
ll
Tablo 1. Deneme Ağaçlannın Table 1. The General Properties
Deneme Ağaçlan - Sample Trees T.açBoyu 1.30 Çapı
Ağaç No. TamBoy Lenght of Di am eter İşletme ve Ormanın Adı Number Yaş Height Crown of 1.30 Name of Forest ofTree Age m m cm
El malı İşletmesi Sedir Araştırma Bölgesi 104 1S.6S 13.6S 27 Bucak Araştırma Serisi
2 101 18.20 1S.40 37 3 96 22.50 20.30 36 4 120 17.00 14.40 2S s 110 23.10 20.80 46 6 192 18.80 1S.80 4S
Pinike İşletmesi 7 llS 24.30 19.70 33 Aykırıçay Bölgesi 8 140 20.40 17.80 41 Sirken Serisi 9 92 12.70 10.30 2S
10 93 17.40 14.30 28 ll 139 19,6S 17.8S 34 12 127 30.00 26.00 47
Fethiye İşletmesi 13 101 22.90 18.90 28 Eşen Bölgesi Akbel Serisi
Fethiye İşletmesi 14 S9 19.64 12.64 41 Fethiye Bölgesi ıs S3 14.60 12.90 27 Arıdağ Serisi
Fethiye İşletmesi 16 60 16.40 13.40 33 Eşen Bölgesi 17 80 24.00 20.00 S4 Akbel Serisi
Fethiye İşletmesi 18 98 1S.40 13.40 32 Fethiye Bölgesi Arıdağ Serisi
12
Genel Özellikleri. of Sample Trees.
Yetişme Muhitinin Özellikleri- Descriptions of Site Denizden
Meyil Slope
'%
40
30 so 20 40 2S
5 3S 15 10 20 so
35
2S 2S
Bakı
Exposition
K-B
K K-B G
K-B K
G-D G-B G-D K-B K-D K
K
K-D K-D
Yükseklik Altitute
m
1660
1640 1640 1620 1S20 1640
1360 14SO 1320 1320 1260 1150
1340
1300 1300
Meşcere Kanşıını
Stand Structure
Saf
Saf Saf Saf Saf Saf
Saf S+Ar Saf Ar+M Saf Saf
Saf
Saf Saf
Kesim Taril:ıi Date of Cutting
22.7.1983
))
))
23.7.1983 ))
))
2S.7.1983 ))
, ))
26.7.1983 ,
29.7.1983
29.7.1983 ))
--------------------------------------------------40 30
ıs
G-B K-D
K
1280 1260
1270
30.7.1983 ,
30.7.1983
13
2.3.2. Deney Numunelerinin Hazırlanınası
Araştırma sahalarından laboratuvara getirilen deney numuneleri havadar bir yerde kurumaya bırakılmıştır. Sonra, ıs cm kalınlığındaki tekerleklerden ve ı m uzunluğundaki gövde kısımlarından özden geçen Kuzey- Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 3 cm genişlikte tahtalar biçilmiştir. Tekerleklerden elde edilenler tekrar 5 cm kalınlığında 3 ayrı parçaya ayrılmıştır. Bunlardan birincisi özgül ağırlık ve hacım yoğunluk değerleri, ikincisi liflere dik yönde basınç direnci ve üçüncüsü J anka sertlik denemeleri numunelerinin elde edilmesinde kullanılmıştır.
Özgül ağırlık, hacim yoğunluk ve liflere dik basınç direnci değerlerinin tesbiti için, TS 2472 standardına göre, özden geçen Kuzey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinden ve birbirini bir testere kalınlığı aralıklarla takip etmek suretiyle sırasıyla 2 x 2 x 3 cm ve 3 x 3 x 3 cm boyutlarında numuneler hazırlanmıştır. Ağaç gövdesi içersinde numunelerin yerlerini belirtmek amacı ile Kuzey yönünde olanlar ı, 2, 3, 4 ...... Güney yönünde olanlar (1), (2), (3), (4) ..... ."Doğu yö-nünde olanlara, b, c, d ...... Batı yönünde olanlar (a), (b), (c), (d) ..... . s::ı.yı ve harfleri ile belirtilmiştir. Ayrıca her bir numune üzerine ait olduğu deneme ağacı ve tekerlek numarası ile sıra numarası yazılmıştır.
Tekerleğin Janka sertlik denemelerinde kullamlan üçüncü bölümü ise, özden geçen Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 3 cm genişliğinde ve 5 cm kalınlığında olduğu gibi bırakılmış, küçük numunelere ayrılmamıştır.
1 metrelik gövde kısımlarından özden geçen Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 2 cm genişlikte alınan tahtalardan 2 x 2 x 30 cm boyutlarında hazırlanan deneme numuneleri eğilmede elastikiyet modülü değeri tesbiti için kullanılmıştır.
Aynı şekilde, özden geçen ve K:tızey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinde biçilen tahtalardan liflere paralel yönde çekme direnci araştırmaları için deney numuneleri hazırlanmıştır.
Aynı gövde kısımlarının arta kalan parçalarından liflere paralel ve dik yönde makasiama direnci değeri tesbiti için deney numuneleri hazırlanmıştır.
Teknolojik araştırmalarda esas olan .% 12 rutubet derecesine,
14
hazırlanan deney numunelerinin gelebilmesi için iklim odasına konarak değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve % 12 rutubet miktarına gelmeleri sağlanmıştır.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1. Özgül Ağırlık ve Hacım Yoğunluk Deneyleri
Lübnan Sediri odununda özgül ağırlık ve hacım ağırlık değerleri Berkel (1951) ve Erelin (1985) tarafından geniş bir şekilde tesbit edilmiştir. Bu nedenle çalışmamızda bu özelliklere; mikro düzeyde Elmalı, Pinike ve Fethiye bölgelerinde yetişen Lübnan sedirlerinin özgül ağırlık ve hacim yoğunluk değerlerinin bilinmesinin faydalı olacağı düşüncesiyle kısaca değinilmiştir.
3.1.1. Özgül Ağırlık Değerleri
Özgül ağırlık ağaç malzemenin taşınması, odunun çeşitli alet ve makinalarla işlenmesi, her türlü teknolojik direnç ve dayanma gibi çeşitli özellikleriyle yakından ilgili bulunmaktadır.
3.1.2. Deneme Metodu
Toros sedirinde tam kuru %O ve hava kurusu % 12 rutubetteki özgül ağırlık değerlerini bulmak için 18 eleneme ağacından materyallerin elde edilmesinde de anlatıldığı gibi TS 2472 standardına göre 2 x 2 x 3 cm boyutunda örnekler alınmıştır. Bu örneklerin budaklı, reçineli, çürük ve çatlak olanlan ayrılıp denemeye alınmamıştır.
3.1.3. Tam Kuru Özgül Ağırlık
Toros sedirinde tam kuru özgül ağırlık değerini bulmak için hazırlanan numuneler kurutma dolaplarında 103 + ıoc ısı derecelerinde değişmez ağırlıklara gelinceye kadar kurutulmuştur. Kurutma dolaplarından alınan numuneler içinde fosfor pentoksit bulunan clesikatörlercle soğuyuncaya kadar bekletildikten sonra tam kuru ağırlıklan analitik terazi ile miligrama -kadar okunmak suretiyle tesbit edilmiş, aynı zamanda, boyutları mikromeireli koropasla ölçülerek tam kuru ağırlık tam kuru hacme bölünmek suretiyle tesbit edilmiş, aynı zamanda, boyutları mikrometreli kompasla ölçülerek tam kuru hacımları hesaplanmıştır. Bundan sonra, tam
15
kuru ağırlık tam kuru hacme bölünmek suretiyle tam kuru özgül ağırlıklar gr/cm3 cinsinden elde olunmuştur.
3.1.3.1. Araştırma Sonuçlan
Yukarıda açıklandığı gibi tam kuru özgül ağırlığın tesbitine ait araştırmalar Elmalı, Pinike ve Pethiye bölge ormanlarından alınan 18 adet deneme ağacından alınan örnekler ü:zerinde yapılmış ve buna ait aritmetik ortalama değer ve diğer matematik istatistik yönden incelemeler literatürde verilen esaslar dahilinde tesbit edilmiştir (10, 15, 17) (Tablo: 2).
Tablo 2. Toros Sediri (Cedrus Jıibani A. Rich.)'nin Tam Kuru Özgül Ağırlığına Ait İstatistik Değerler.
Table 2. Statistical Values About Air Dry Specific Gravity of Cedrus libani A. Rich.
Numune Sayısı N 540 Number of Sample
Aritmetik Ortalama X 474 Aritmetic Mean
Standard Ayrılış s+ 0.04546 Standard Deviation
Varyasyon Katsayısı N% 9.59 Coefficient of Variation
Değişim Genişliği ll 0.380- 0.658 Ran ge
3.1.3.2. Tam Kuru Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği
Elmalı, Pinike ve Fethiye ormanıarına ait Toros Sediderinde minimal ve maksirnal sınırlar arasında bulunan değişik ağırlıktaki odunun genel numune sayısı içinde hangi oranlarda dağıtıldığını
daha açık olarak gösterebilmek amacıyla bunların tam kuru özgül ağırlığı varyasyon eğrisi çizilmiştir.
Grafiğin çizimi için önce tam kuru özgür ağırlık değerleri 0,02 gr/cm3 aralıklarla teşkil edilen özgül ağırlık gruplarına dağıtılmıştır. Bundan sonra her özgül ağırlık grubuna giren numunelerin sayısına göre bunların genel numune sayısı içindeki % iştirak oranlan tesbit edilmiştir. Daha sonra, özgül ağırlık değerleri yatık bir ek-
16
sen üzerinde ve özgül ağırlık gruplarının genel numune sayısı içersindeki % iştirak oranları ise, dik bir eksen üzerinde gösterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir (Şekil 1).
Bu grafikte görüldüğü gibi, araştırma konusu olan Toros sedirinde en fazla tekerrür eden tam kuru özgül ağırlık değeri % 18,1 iştirak oranı ile 0.460 gr/cm3 'tür. Aritmetik ortalama tam kuru özgül ağırlık değeri, en fazla tekerrür eden değerin sağına düşmektedir. Küçük özgül ağırlık değerlerinden en fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine kadar grafiğin gidişi diktir. En fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine kadar grafiğin gidişi diktir. En fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine doğru ise grafik önce oldukça dik sonraları tedrici bir alçalma ve daha yüksek değerlere gidildikçe tedrici bir yükselme eğilimi göstermektedir.
Toros sedirinde tam kuru minimum' özgül ağırlık değeri 0.380 gr/cm3 ve maksimum özgül ağırlık değeri ise 0-650 gr/cm3 olarak bulunmuş olup, her iki değerin de iştirak oranı% O.l'dir.
20 "lo
16
12
i: ro
.:;;: E s ....
::::> .... .... "' -" "' ,_
4
0,35 0,40 0.45 0.50 0.55
Tam kuru ÖzgÜl ağırtık <r0
ı
Şekiii 1. Toros Sedirinde Tam Kurulu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği. Figure 1. The Variation of specific gravity (oven dry) in Cedrus libani A.
Rich. wood.
17
3.1.3.3. Toros Sedirlerinde Çeşitli Özgül Ağırlıkların Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranları
1 cm3 odun içersindeki tam kuru odun kitlesinin, diğer bir deyişle hücre çeperinin gram cinsinden ifadesi olduğu bilinmektedir. Bu temel esasa göre farklı özgül ağırlıklarda hücre çeperi ve hava boşluğu hacim oranları da farklılık gösterecektir. Hücre çeperi özgül ağırlığı ortalama 1.50 gr/cm3 olarak alınmaktadır. Tam kuru özgül ağırlığın bu değere % oranı hücre çeperi hacim yüzdesini vermektedir.
Toros sedirinde minimum, ortalama ve maksimum tam kuru özgül ağırlıkların hücre çeperi ile hava boşluğu yüzdeleri Tablo 3'de gösterilmiştir.
Tablo 3. Toros Sedirinde (Cedrus libani A. Rich.) Minumınn, Ortalama ve Maksimum Tam Kuru Özgül Ağırlıkların Hücre Çeperl İle H~n:a Beşiuğu Oranlan.
Table 3. Volume of cell wall and volume of air spacies percentages of minimal, Average and Maximum air dry specific gravity on Cednıs libani A. Rich.
Trun Kuru Hücre Çeper.i Hava Boşluğu Özgül Ağırlık Hacmi Hacmi
Specific Gravity Vol>ume of Volume of Air (üven Dry) Cell Wall Spacies
grjcm3 % %
------Minumum 0.380 25.33 74.67 Minumum
Ortalama 0.474 31.60 68.40 Average
Maksimum 0.658 43.87 56.13 Maximum
3.1.4. Hava Kurusu Özgiil Ağırlık
Bir ağaç türünde '% 12 normal hava kurusu özgül ağırlığın bilinmesi önemlidir. Çünkü odunun tam kuru rutubet hali sun'i bir durumdur. Çeşitli kullanış yerlerinde ağaç malzeme, hava kurusu rutubet halinde bulunur. Avusturya İgels'de 1951 yılında toplanan
18
Uluslararası Mekanik Odun Teknolojisi Konferansında alınan karara göre ilmi araştırmalarda hava kurusu odun rutubeti% 12· olarak kabul edilmiştir. Bu bakımdan, araştırmamızın bu bölümünde, mühendislik hesaplarında kullamlan hava kurusu özgül ağırlığı, odunun rutubeti % 12 esas alınarak hesaplanmıştır.
Hava kurusu özgül ağırlığın araştırılması yine 18 adet deneme ağacından, daha önce açıklandığı şekilde dört coğrafi yönde alınmış olan 2 x 2 x 3 cm boyutlarındaki numuneler üzerinde yapılmıştır.
Özgül ağırlık tayini için hazırlanan bu numuneler 20°C + 2 sıcaklık ve % 6S + S nisbi hava rutubette klima odasında uzun bir süre bekletilmiştir. Numunelerin bir kısmında kontroller yapılmak suretiyle değişmez ağırlığa dolayısıyla % 12 rutubete gelmeleri sağlanmiştir. Sonra, numunelerin ağırlık ve boyutları daha· önce açıklandığı şekilde tesbit edilmiştir. Ağırlıkların hacıma bölünme suretiyle numunelerin hava kurusu özgül ağırlıkları hesaplanmıştır. Ayrıca her numune, kurutma fırınlarında tam kuru hale gelinceye kadar kurutulmuş ve;
Yaş ağırlık - Kuru ağırlık ----------------------x 100
Kuru ağırlık
formülünden faydalanmak suretiyle ihtiva ettikleri % rutubet miktarları bulunmuştur. Rutubet miktan % 10- lS arasında olan numuneler için Janka'ya ait;
pl=----
formülünden yararlanarak % 12'nin dışındaki rutubette olan numunelerin özgül ağırlıkları % 12'deki rutubete ait hava kurusu özgül ağırlığına çevrilmiştir. Formülde;
pı = Rutubet ile özgül ağırlık arasındaki ilgiyi gösteren sabit değeri,
r 2 = Numunenin bulunduğu mtubetteki özgül ağırlığı,
rı = Tam kuru özgül ağırlığı,
U2 = Numunenin %'de rutubet miktarını,
Uı = %O rutubeti ifade etmektedir.
19
p1 sabit değerini bulmak için 55 numunedeayrı ayrı yukardaki formüle göre p 1 değeri bulunduktan sonra bu değerler toplanarak numune sayısına bölünmüş ve araştırmamıza konu olan Toros sediri yetişme muhiti için p 1 = 0,26 sabit değeri bulunmuştur.
Deneme materyalinden elde olunan 540 adet nurnuneye ait hava kurusu özgül ağırlık değerleri üzerinde, daha önce açıklanmış olan esaslara göre yapılan hesaplama sonucu aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyasyon katsyısı bulunmuştur. Elde olunn değerler Tablo 4'de gösterilmiştir.
Tablo 4. Toros Sediri (Cedrus libaııi A. Rich.)'nin Hava Kurusu Özgül Ağırlığına Ait İstatistiki Değerler.
Table 4. Statistics About Dry Specific Gravity of Cedrus libani A Rich.
N um un e Sayısı N 540 Number of Sample
Aritmetik Ortalama X 0.512 Aritmetic Mean
Standard Ayrılış s-+ 0.04834 Standard Deviation
Varyasyon Katsayısı V% 9.44 Coefficient of Variation
Değişim Genişliği R 0.415-0.710 Range
3.1.4.1. Hava Kunısu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği
Toros Sediri odununda minimum ve maksimum sınırlar arasında değişjk ağırlıktaki odunun hangi oranlarda dağıtıldığını ve iştirak ettiğini göstermek için hava kurusu özgül ağırlık varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için 0.020 gr/cm3 aralıklarla hava kurusu özgül ağırlık sınıfları teşkil edilmiştir. Sonra her özgül ağırlık grubuna giren numunelerin sayısına göre bunların genel numune sayısı içindeki % iştirak oranları tesbit edilmiştir. Daha sonra, özgül ağırlık· değerleri yatık bir eksen üzerinde ve çeşitli özgül ağırlık gruplarının genel numune sayısı içersindeki '% iştirak oranları ise dik bir eksen üzerinde gösterilmek suretiyle Şekil 2'deki varyasyon eğrisi çizilmiştir. Bu grafikte görüldüğü gibi, hava kurusu özgül ağırlık minumum sınır değeri 0,415 gr/cm3 , iştirak oranı% 0.1 ve maksimum sınır değeri 0.710 gr/cm3
, iştirak oranı% 0.1'dir. En çok
20
tekerrür eden hava kurusu özgül ağırlık değeri '% 17.8 iştirak oranı ile 0.490 gr/cm3 'tür. Aritmetik ortalama hava kurusu özgül ağırlık değeri en fazla tekerrür eden değerin sağına düşmektedir.
... 2 .:>:
E
::; .... ı.. ., ,. ~
Al 0/o
16
14
8
4
0.40 O,l..S 0.50 o ss 0,60 0,65 O 70 gr/crJ 0.75 Hava kuru ÖzgÜ! ağırlık (r12l
Şekil 2. Toros Sedirinde Hava Kurusu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği. Figure 2. The Variation of Specific Gravity (Air dry) in Cedrus libani A.
Rich. wood.
3.1.5. Toros Sedirinin Tam Kuru ve Hava Kurusu Özgül Ağır· lıklarının Diğer Bazı Ağaç Türleri ile Karşılaştırılması
TabloS'de Toros Sedirinin tam kuru ve hava kurusu özgül ağırlığının diğer ibreli ağaçlada karşılaştırılması birarada verilmiştir.
Tablo 5. Bazı İlıreli Ağaçlarda Özgül Ağırlık Değerleri. Table 5. Specific Gravity Values of Some Conifers.
t\ğaç Türü Tree Species
Toros Sediri (Elmalı, Fenike ve Fethiye) Toros Sediri (Mersin) Toros Sediri (Elmalı, Kaş, Bucak, Kozan ve Feke)
(*) '% 15 rutı,.ıbet miktarında.
Özgül Ağırlık - Sıoccific Gravity Tam Kuru Hava Kurusu Ovendry Air Dry
(r0 ) (rd
0,380- 0,474- 0,658 0,380- 0,487- 0,620
0,372- 0,476- 0,690
0,415-0,512-0,710 0,416*- 0,523*- 0,656*
Berkel 0,517 Erdin
21
3.2. Hacım Yoğunluk Değeri
Hacım yoğunluk değeri taze haldeki odunun 1 m3 'lük som hacım içersinde bulunduğu tam kuru haldeki odun kitlesinin kg cinsinden ağırlığını göstermekte olup kg/m3 olarak ifade edilir.
Hacim yoğunluk değeri hasılat bilgisi, kağıt ve selüloz endüstrisi ile lif levha endüstrisinde önemli bulunmaktadır. Hacim yoğunluk değerinin artmasıyla belirli bir hacim birimindeki odundan daha fazla miktarda kuru odun, yani lif ·kitlesi elde edilebilmektedir.
3.2.1. Araştırma Materyali ve Metod
Toros Sedirinde hacim yoğunluk değerini bulmak için 18 deneme ağacından alınan tekerleklerin 5 cm kalınlığındaki birinci parçalardan Kuzey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinden 2 x 2 x 3 cm boyutlarında hazırlanan numuneler üzerinde incelemeler yapılmıştır. Numuneler kurutma dolabında l03°C ·+ 2 sıcaklıkta ağırlıklan sabit hale gelinceye kadar kurutulmuş ve tam kuru ağırlıkları tespit edilmiştir. Sonra, yaş haldeki hacmi bulmak için aynı numuneler su içersine hatırılarak lif doygunluğu rutubet noktası olan % 28 rutubeti aşıncaya kadar su içersinde bırakılmıştır. Daha sonra, sudan çıkarılan numunelerin eni, boyu ve yüksekliği mikrometreli kornpasla ölçülerek yaş hacimleri bulunmuştur. Bulunan tam kuru ağırlıklar yaş hacimiere bölünerek her numunenin hacim yoğunluk de
ğeri elde edilmiştir.
3.2.2. Araştırma Sonuçlan
Yapılan değerlendirmelere göre, Toros Sedirinde hacim ağırlık değeri minumum 0.366 gr/cm3 , ortalama 0.428 gr/cm3 ve maksi
mum 0.580 gr/cm3 olarak bulunmuştur.
Bu konuda verilerin matematik, istatistik yönden incelenmesi sonucu elde edilen aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyas
. yon katsayısı Tablo 6'da verilmiştir.
Tablo 6. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nhı Hacim Yoğunluk Değerine Ait İstatistiid Değerler.
Table 6. Statistics About Density Value in Volume of Cedrus libani A. Rich.
Numune Sayısı N 259 Number of Sample
Aritmetik Ortalama X 0,428 Aritmetic Mean
Standard Ayrılış s+ 0,03927 Standard Deviation
Varyasyon Katsayısı V% 9,1763 Coefficient of Variation
Değişim Genişliği R 0,366-0,580 Range
3.2.3. Hacim Yoğunluk Değeri Varyasyon Grafiği
Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) odununa ait hacim yoğunluk değerinin varyasyon grafiğini çizmek için 259 adet numuneden faydalanılmıştır. Bu nurnundere ait hacim yoğunluk değerleri 0,020 gr/cm3 'lük aralıklarla teşkil edilen hacim yoğunluk değeri gruplarına dağıtılmıştır. Bu grupların her birinin toplamından ortalama değerleri hesap edilmiş ve her grubun genel toplam değerine olan % iştirak oranı diğer bir deyişle, tekerrür miktarı bulunarak Şekil 3'te gösterilen grafik elde edilmiştir. Bu grafik incelendiğinde Toros Sediri Elmalı, Finike ve Fethiye yetişme muhitinde, hacim yoğunluk değerinin minumum sınırı 0.366 gr/ cm3 olup işti
rak oranı'% 0.1 maksimum sınır değeri 0.580 gr/cm3 , iştirak oranı % O.l'dir. Genel ortalama hacim yoğunluk değeri 0,428 gr/cm3 ve iştirak oranı'% 18.9'dur. İştirak oranı en yüksek olan Hacim yoğunluk değeri 0.410 gr/cm3 olup iştirak oranı '% 20.5'dir. Aritmetik ortalama hacim yoğunluk değeri, iştirak oranı en çok olan 0.410 gr/ cm3 değerinin sağında yer almaktadır. Küçük hacim yoğunluk değerlerinden en çok tekerrür eden hacim yoğunluk değerine kadar grafiğin gidişi oldukça diktir. En çok tekerrür eden hacim yoğunluk değerinden maksimum hacim yoğunluk değerine doğru ise grafik önce hızlı daha sonra yavaş bir azalma göstermektedir.
23
24 "Ir.
20
16
12
o 30 o 35 040 o 45 050
Hacım yoguntuk değeri
Şekil 3. Toros Sedirinde Hacım Yoğunluk Değeri.
o 55 gr/cm3 oso
Figure 3. The Variation of Density Value in Volume in Cedrus libani A. Rich. wood from Elmalı, Finike and Fethiye Regions.
3.2.4. Toros Sediri Odununda Bulunan Hacim Yoğunluk Değerinin Diğer Araştıncılar Tarafından Bulunan Diğer Bazı Ağaç Türlerinin Hacim Yoğunluk Değerleri İle Karşılaştı.rılması
Araştırmamıza konu olan Toros Sedirinde bulunan hacim yoğunluk değerinin çeşitli ibreli ağaç türleri hacim yoğunluk değerleri ile karşılaştırılması açısından Tablo 7'de verilmiştir.
Tablo 7. Çeşitli İbreli Ağaçlarda Hacim Yoğunluk Değerleri. Table 7. Density Values in Volume of Various Conifers.
Ağaç Türlelii. Tree Species
Toros Sediri
Hacim Yoğunluk Değeri (R) gr 1 cın3 Density Value in Volume
Minimum Ortalama Maksimum Minimum Average Maximum
(Elmalı, Fenike ve Fethiye)
Toros Sediri (Mersin)
0.366
0.338*
0.580 Demetçi
0.614;, Berkel
Toros Sediri (Elmalı, Kaş, Bucak, Kazan ve Feke)
(*) ;% 15 rutubet miktarında.
0.310 0.433 0.651 Erdin
4. TOROS SEDİRİ (Cedrus lihani A. Rich.) ODUNUNUN MEKANİK ÖZELLİKLERİ
4.1. Liflere Dik Yönde Basınç Direnci Araştırmalan
Toros Sediri odununda liflere dik yönde basınç direncinin araştırılması için, daha önce araştırma materyalinin alınması kısmında açıklandığı gibi, Elmalı, Fenike ve Fethiye bölgesi ormanlarından alınan 18 adet deneme ağaçları gövdelerinden belirli yüksekliklerden elde edilen tekerleklerden Kuzey - Güney ve Doğu - Batı yönlerinde olmak üzere TS 53 esaslarına uyularak 3 x 3 x 3 boyutlarında olan numuneler hazırlanmıştır. Bu şekilde numuneler her ağaçta gövdenin genellikle her tarafından düzenli bir şekilde alınmış bulunmaktadır.
Liflere dik yöndeki basınç direncinin araştırılmasında 179 adet numuneden faydalanılmıştır. Bu numunelerin 96 adeti liflere dik radyal yönde basınç direnci ve geri kalan 83 adedi ise liflere dik Teğet yönde basınç direnci değerlerinin tesbiti için kullanılmıştır. Hazırlanan bu numuneler klima odasında zooc + 2 sıcaklıkta ve % 65 + nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve hava kurusu % 12 rutubet oranına gelmeleri sağlanmıştır. Sonra bu numuneler kısım kısım desikatör içersinde alınarak ağırlık ve boyutları belirlenmiştir. Numuneler bundan sonra universal test makinasında TS 53'e göre tesbit edilen basınç dakikada 10 kg/cm2 artırılmak suretiyle basınca tabi tutulmuş, numunelerin kırılması anındaki maksimum kuvvet tesbit edilmiş ve aşağıdaki formüle göre, kırılma anındaki maksirimm basınç kesit yüzeyine bölünmek suretiyle basınç direnci bulunmuştur.
25
Pmax dB=---
F Bu formülde : dB Basınç direnci, Kp/cm2
Pmax: Numunenin kınldığı andaki en yüksek basınç F Numunenin enine kesit yüzeyi, cm2'dir. Basınç direnci numunenin deneme esnasında ihtiva ettiği su
miktarı oranıyla yakından ilgilidir. Bu nedenle, teste tabi tutulan bütün numuneler basınç direncinden sonra elektrik kurutma dalabında 103 + 2°C sıcaklıkta sabit ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve kuru ağırlıkları hassas bir teraziele tesbit edilmiştir. Deneme sırasında rutubet oranı % 12 rutubetinin dışında olan numunelerin basınç direnci değerlerinin % 12 hava kurusu rutubet oramna çevrilmesi ,odun rutubetinin % 1 artması halinde, bulunan basınç clixencinin ortalama %S azaldığı prensibine dayanarak yapılmıştır.
4.2. Araştınna Sonuçlan Toros Sediri odunu üzerinde yapılan araştırmalara ve matema
tik- istatistik yönden yapılan incelemelere göre, liflere dik raclyal yönde ve liflere dik teğet yönde basınç direnci değerlerinin aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyasyon katsayısı Tablo 8' de verilmiştir.
Tablo 8. Toros Sediri (Cednıs libani A. Rich.)'ııin Liflere Dik Yönde Basınç Direncine Ait İstatistikıi Değerler.
Table 8. Statistics About Compressian Strength Perpendicular to Grain of Cedrus libani A. Rich.
Liflere Dik Yönde Basınç Djrenci Radyal Yönde Teğet Yönde
Radial Direction Tangensial Direction
Numune Sayısı N 96 83 Number of Sample
Aritmetik Ortalama X 126 94 Aritmctic Mean Standart Ayrılış s·.:;:- 26,79 12,99 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V'% 21,26 13,82 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R 74-201 64-123 Range
26
16
12 -... "'
..X .E L
8 ·::ı .....
.... ... ,., .. ı-
4
70 !O 110 ı 30 150 170 190 kg/cm2 210 Basınc direnci lu•0 /o12)
Şekil 4. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği.
Figure 4. The Variation Graphic of Compressian Strenght Perpendicular to Grain (Radial) on Cedrus libani A. Rich.
4.2.1. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği
Elmalı, Fenike ve Fethiye ormaniarına ait Toros Sediderinde minumum ve maksimum basınç direnci değerleri arasında Çeşitli basınç direnci olan odunun, toplam numune sayısına hangi .oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak oranlarının dağılışını göstermek üzere liflere radyal yönde dik basınç direnci varyasyon eğrisi çizilmiştir. Eğrinin çizimi için 10 kg/cm3'lik aralıklarla basınç direnci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin basınç dirençleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruptaki numuneler toplanmış ve ge-nel numune sayısına oranlanmak suretiyle gruptaki numunelerin yüzde iştirak oranları buLunmuştur. Bundan sonra; yatık eksen üzerinde hava kurusu basınç direnci dik eksen üzerinde iştirak oranları gösterilmiştir (Şekil 4). Grafik incelendiğinde, aritmetik ortalama basınç direnci değeri olan 126 gr/cm2
, iştirak oranı en çok olan ve en çok tekerrür eden 125 kg/ cm2 değerlerinin hemen sağ
27
yanında yer almaktadır. % 16.6 iştirak oranı ile 115 kg/cm2 ve 125 kg/cm2 en çok tekerrür eden değerlerdir. Sınır değerleri olan minumum basınç direnci 74 kg/cm2'nin iştirak oranı;% 0.1 ve maksimum basınç direnci olan 201 kg/cm2 değerinin iştirak oranı ise aynı şekilde % O.l'dir.
4.2.2. Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi
Liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci araştırmaları yapılmış bulunan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Böylece, bu değerlerden faydalanılarak liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonunda liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir (Şekil 5). Bu doğruya ait regresyon denklemi Y~= 11.90 + 236.6666x olarak hesaplanmıştır.
ıso
kg/cmZ _
u c ~
160
140
"-ö 120
u. c ~ lll
ıoo-
0.40
Y= 11.90 +236.6566X r: O .9 8
0.45 0.50 0.55
OzgÜl agırlık <r12 l
0.60 kg /crrf 0.65
Şekil 5. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.
Figure 5. The Relation Between Specific Gravity (Air dry) and Compression Strenght Perpendicular to Grain (Radial) in Cedrus libani A. Rich.
28
Şekil S incelendiğinde, araştırma konusu olan Toros Sedirinde basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin de yükseldiği görülmektedir.
Basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki bu ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.98 olarak hesaplanmıştır. Regresyan analizine ait değerler Tablo 9' da verilmiştir.
Tablo 9. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununda Liflere Dik (Radyal) Yönde Basınç Direnci &le Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.
Table 9. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Compressian Strenght Perpendicular to Grain (Radial) on Cedrus Iibani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı N 96 Number of Samples
Regresyon Denklemi Regression Equation
y Y = 11.90 + 236.6666x
Regresyon Aynlış Hatası Standard Error
Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Variation
Sxy-+·
r
0.2809
0.98
4.2.3. Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği
Araştırmamıza konu olan Toros Sediderinde minumum ve maksimum liflere teğet yönde dik basınç direnci değerleri arasında, çeşitli liflere teğet yönde dik basınç direnci olan odunun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak · oranlarının dağılışını göstermek üzere liflere teğet yönde dik basınç direnci varyasyon grafiği çizilmiştir. Grafiğin çizimi için 6 kg/cm2
lik aralıklarla basınç direnci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin basınç dirençleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruptaki numuneler toplanmış ve genel numune sayısına oranlanmak suretiyle gruptaki numunelerin yüzde iştirak oranları bulunmuştur. Bundan sonra, yatık eksen üzerinde hava kurusu liflere teğet yönde basınç direnci dik eksen üzerinde ise iştirak oranları gösterilmiştir (Şekil 6). Grafik incelendiğinde aritmetik ortalama liflere teğet yönde dik
29
basınç direnci değeri olan 94 kg/cm2 % 20.5 iştirak oranı ile en çok tekerrür eden 93 kg/cm2 değerinin hemen sağ yanında yer almaktadır. Sınır değerleri olan, minumum basınç direnci 64 kg/cm2 ve maksimum 123 kg/cm2 'nin iştirak oranları her ikisinin de% 1.2'dir.
20 .,. 16
ı ;:: 11)
12 -..... .... E '-
:::> 8 '-'-....
..:.:: .... ı-
4-
60 70 90 100 110 kg/cm~ 120
Basınç direnci (u= 0 /o12l
Şekil 6. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği.
Figure 6. The Variation Graphic of Compressian Strenght Perpendicular toGrain (Tangensial) on Cedrus libani A. Rich.
4.2.4. Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi
Liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci araştırmaları yapılmış bulunan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Böylece, bu değerlerden faydalamlarak liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyan analizi yapılmıştır. Analiz sonunda liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ile hava
30
kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir (Şekil 7). Bu doğruya ait regresyon denklemi
Y = 7.2761 + 169.50x olarak hesaplanmıştır.
120 2 kg/cm
HO
ıoo
u c ~ .... ·-a u. 90 s VI ., a:ı
8.0
0.40
Y ""7. 2761-t- 169,50 X r = 0.96
0.45 q .. 5o 0.55 0.60 kg/crJ 0,65 OzgÜl ağırlık (r12 ı
Şekil 7. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.
Figure 7. The Relation Between Specific Gravity (Air dry) and Compressian Perpendicular to Grain (Tangensial) Strenght on Cedrus libani A. Rich.
Şekil 7 incelendiğinde araştırma konusu olan Toros Sedirinde basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin de arttığı görülmektedir.
Basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki bu ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.96 olarak hesaplanmış olup, % 99 düzeyinde güvenirlidir. Regresyon analizine ait diğer değerler Tablo lO'da görülmektedir.
31
Tablo 10. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.} Odununda Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül M;'1rlık Arasındaki İlişki.
Table 10. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Compressian Strength ParaUel to Grain (Tangensial) on Cednıs libani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı Number of Samples
Regresyon Denklemi Regression Equation
Regresyon Ayrılış Hatası Standard Error
Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Correlation
N
y
r
83
y = 7.2761 + 169.50x
0.2377
0.96**
("x) % 99 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level.
5. EGİLME DiRENCiNE AİT ELASTİKİYET MODÜLÜ
,5.1. Araştırma Materyali ve Metod
Elmalı, Pinike ve Fethiye bölgelerindeki ormanlardan alınan 18 deneme ağacının 3 - 4 m gövde yüksekliğinden alınan 1 m boydaki gövde kısımlarından Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde olmak üzere 2 x 2 x 30 cm boyutlarında eğilme direncine ait elastikiyet modülü numuneleri hazırlanmıştır. Deneyden önce numuneler klima odasında 20°C ·+ 2 -sıcaklık ve % 65 + S nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve % 12 hava kurusu rutubet miktarına gelmeleri sağlanmıştır. Sonra, numunelerin tam ortasının en kesit alanları, mikrometreli koropas yardımı ile eni ve yükseklikleri ölçülerek hesaplanmıştır. Bundan sonra her numune üzerinde artınlan her 20 kg'lık basınç basamaklarındaki eğilme miktarları, çıtanın kırılma anındaki en yüksek basınç ve eğilme miktarları tesbit edilmiştir. Numunelerin artırılan her 20 kg'daki eğilme miktarları ortalaması aınarak, eğilme miktarları opsis ekseni üzerinde ve tatbik edilen basınçlar da ordinat ekseni üzerinde gösterilerek Toros Sedirinde ortalama eğilme grafiği çizilmiştir
(Şekil 8).
180
kg 160
140
120 100
lDO ""' ı
- ı -;:: so ı· -<0"1 t <t
60
40
20
2 3 5 mm 6 Eğit me
Şekil 8. Toros Sedirinde Eğilme Denemelerinde Numunelerin Ortalama Eğilme Eğrisi.
Figure 8. Average Static Bendirıg Strerıght (Air dry) of Samples at Static Bending Tests on Cedrus Iibani A. Rich.
Şekildeki eğri incelendiğinde, 100 kg basınçta 3.1 mm eğildiği zamana kadar eğilıne miktarları doğru orantılı gitmektedir. Bu nokta elastikiyet sınırıdır (P 1). Bundan sonra basınç arttıkça eğilme devam etmekte fakat grafik eğri olarak ilerlemekte ve 150 kg'lık basınçta numune kırılmaktadır. Bu değerlerden faydalanmak suretiyle eğilme direncine ait elastiklik modülü aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır :
P.V E ------- kgf/ cm'"
4.Y .b.h3
Bu formülde;
E := Elastiklik modülü kgf/cm:ı
L3 = Numunenin dayanma noktaları arasındaki açıklık (24 cm)
Y ı= Numunede elastiklik sınırındaki eğilme miktarı (mm)
33
b ve h = Numunenin sırasıyla radyal ve yıllık halkalara teğet yöndeki genişliklerini (cm) ifade etmektedir.
Elastikiyet modülü yukarıdaki formüle göre hesap edildikten sonra bunlardan % rutubet miktarı % 12'den farklı bulunan numunelerin elastiklik modüllerinin % 12 rutubet miktarına çevrilmesi, % 1 rutubet artmasına karşılık % 2 elastiklik modülü azalması esasına göre yapılmıştır.
5.1.1. Araştınna Sonuçlan
Toros Sediri odunu üzerinde yapılan araştırmalara ve matematik- istatistik yönden yapılan incelemelere göre, elastikiyet modülü aritmetik ortalaması, ·standart ayrılışı ile birlikte, 73.260 + 14.066 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. Hesaplanan istatistik değerler tablo ll' de verilmiştir.
Tablo 11. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin Eğilmede Elastikiyet Modülüne Ait İstltistiki Değerler.
Table 11. Statistics About Elasticity Module at Static Bending Strength (Air Dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı N 92 Number of Sample Aritmetik Ortalama X 73.260 Aritmetic Mean Standard Ayrılış s·:; 14.066 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V% 19 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R 45.801- 108.864 Range
5.1.2. Eğilme Direncine Ait Elastikiyet Modülü Varyasyon Grafiği
Toros Sedirinde minumum ve maksimum eğilmeye ait elastik modülü değerleri arasında çeşitli elastiklik modülünü ihtiva eden odunun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek üzere % 12 rutubetteki elastiklik modülü varyasyon eğrisi çizilmiştir. Eğrinin çiziminde, 8.000 kg/cm2 'lik basınç kademelerinde elastiklik modülü değerleri bu aralıkiara dağıtılmıştır. Her bir aralığa giren numunelerin sayı-
34
ları ile genel numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Sonra, yatay eksen üzerinde % 12 rutubet miktarındaki elastiklik modülü ve dik eksen üzerinde ise, her bir elastiklik modülü aralığındaki numunelerin iştirak oranları gÖsterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir (Şekil 9).
16
12
8
ss GS 7S ss 9S kg tcrr?- l)S
Elastiklik modÜlÜ
Şekil 9. Toros Sedirinde Eğilme Direncine Ait Elastiklik Modülü Varyasyon Grafiği.
Figure 9. The Variation Graphic of E1asticity Modüle Belang to Static Bending Strength on Cedrus libani A. Rich. wood.
Şekil 9' da, en çok tekerrür eden elastiklik modülü değerinin % 27.17 iştirak oranı ile 65.000 kg/cm2 olduğu ve aritmetik ortalama elastiklik modülünün bunun sağında bulunduğu görülmektedir. Minumum ve maksimum elastiklik modülü değerlerinin iştirak
oranları her ikisi için % l'dir.
5.1.3. Araştırma Konusu Toros Sediri Odununda Bulunan Eğilnıe Elastiklik Modülü Değerinin Bazı İlıreli Ağaç Odunlarının Elastiklik Modülü Değerleriyle Karşılaştıniması
Araştırmaınızia tesbit edilen Toros Sediri odunu ve bazı ibreli
35
ağaç odunlarının eğilme elastiklik modülüne ait değerler Tablo 12 de verilmiştir.
Tablo 12. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Elastiklik Modülü Değerinlıı Bazı İbreli Ağaçlann Elastiklik Modülü Değerleriyle Karşılaştınlınası.
Table 12. Comparison of the Elasticity Modüle of Some Conifers Woods With the Elasticity Module of Cedms libani A. Rich. Wood.
Ağaç Türü Tree Species
Toros Sediri Cedrus libani A. Rich.
Sançaın
Pinus silvestris L.
Ponderosa Çamı Pinus penderosa Loros
Boylu Mazı Thuja plicata D. Don.
Sahil Sekayası Sequoia sempervirens
Elastik Modülü Elasticity Module
73.260
120.000
89.000
79.000
79.000
6. LiFLERE PARALEL YÖNDE ÇEKME DiRENCi ARAŞTIRMALARI
6.1. Araştırma Materyali ve Metod
Toros Sediderinde liflere paralel yöndeki çekme direncinin araştırılması için Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitlerinden alınan 18 deneme ağacından faydalanılmıştır. Bu deneme ağaçlarından alınan 1 m uzunluğundaki gövde kısımları diğer denemeler yanında bu amaç içinde kullanılmıştır. Türk Standartları TS 53 esaslarına uygun olarak 129 adet numune hazırlanmıştır. Elde olunan numunelerin % 12 hava kurusu rutubet miktarını ihtiva etmeleri için bunlar klima odasında 20°C + 2 sıcaklıkta ve % 65 + S nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiştir. Sonra, numunelerin orta kısımlarındaki ince yerlerinde kalınlık ve genişlik hassas bir kampasla ölçülerek en kesit alanları hesaplan-
36
mıştır. Daha sonra numuneler üniversal ağaç mukavemeti deneme makinasında, aksi yönde ve numune kopuncaya kadar dakikada 600 kg/cm2 kuvvetle çekilmek suretiyle denemeye tabi tutulmuştur. Liflere paralel yöndeki çekme direnci numunenin kopması anındaki maksimum kuvvetin numunenin daha önce ölçerek ve hesapla bulduğumuz orta yerindeki en kesit alanama bölünmesi suretiyle bu-lunmuştur. ·
Pmax a//B =----
Burada;
a 1 !B : Liflere paralel yöndeki çekme direnci kg/ cm2 ,
Pmax: Numunenin kopması anındaki maksimum kuvvet,
Fo Numunenin orta ince yerindeki en kesit alanıdır.
Rutubet miktan % 12 hava kurusundan farklı olan numunele-rin liflere paralel yöndeki çekme dirençlerinin % 12 rutubet miktarına çevrilmesi % 1 rutubet artmasına karşı liflere paralel yöndeki çekme direncinin % 3 azalması prensibine göre yapılmıştır.
Ayrıca, denemeden hemen sonra numunelerin kırılma yerine yakın uygun bir yerinden küçük numuneler alınarak numunelerin özgül ağırlığı ve deney sırasındaki rutubet miktarı bulunmuştur.
6.1.1. Araştırma Sonuçlan
Elmalı, Finike ve Fethiye ormanıarına ait 18 adet Toros Sedirinden alınan 129 adet numunede yapılan deney sonunda numunelerin liflere paralel yöndeki çevre direnci aritmetik ortalaması, standart aynlışıyla birlikte 457 + 134.45 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. İstatistiki esaslara göre hesaplanan sonuçlar Tablo 13'de verilmiştir.
Toros Sedirinde liflere paralel yönde çekme direncinin araştırılmasında kullanılan numunelerin denenınesinde maksimum kuvvetle kopmada meydana gelen kınlma şekli ve kıymıklılık durumu, bu numunelerin ihtiva ettikleri özgül ağırlıklara göre oldukça bir farklılık göstermektedir. Genellikle kınlan numunelerde az derecede uzun kıymıklı hakimdir. Özgül ağırlığın artmasıyla numunele-
37
rin gösterdiği direncin yüksek olduğu ve kıymıklık durumunun da arttığı görülmüştür .
Tablo 13. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin Liflere Paralel Yönde Çekme Direncine Ait İstatistik Değerler.
Table 13. Statistics About Tension Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı N 129 Number of Sample
Aritmetik Ortalama X 457 Aritmetic Mean
Standard Ayrılış s-+ 134,45 Standard Deviation
Varyasyon Katsayısı V% 29,42 Coefficient of Variation
Değişim Genişliği R 155-751 Ran ge
6.1.2. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Varyasyon Grafiği
Toros Sediderinde liflere paralel yönde çekme direncinin minimum ve maksimum değerler arasında ne şekilde değiştiğini göstermek ve değişik çekme direnci değerlerinin toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek amacıyla varyasyon grafiği çizilmiştir. Eğrinin çizimi için 100 kg/cm2 ara ile liflere paralel yönde çekme direnci grupları teşkil edilmiş ve her gruba giren numune sayısındaki yüzde iştirak oranı tesbit olunmuştur. Sonra opsis ekseni üzerinde hava kurusu çekme direnci ve ordinat ekseni üzerinde de her bir çekme direnci basamağındaki numunelerin % iştirak oranları gösterilmek suretiyle grafik çizilmiştir (Şekil 10).
Grafik incelendiğinde Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitlerine ait Toros Sediderinde en çok tekerrür eden liflere paralel yöndeki çekme direnci değeri 470 kg/cm2 olup iştirak oranı % 17.8 dir. Aritmetik ortalama çekme direnci olan 457 kg/cm2 en çok tekerrür eden değerin hemen solunda bulunmaktadır.
155 kg/cm2 ile minimum çekme direnci değeri ve 751 kg/cm2
38
ile maksimum çekme direnci değerinin her ikisinde % 0.8 iştirak oranını ihtiva etmektedir.
... :::ı ... .... .,
20
16
~ 8 ı-
100 200 300 L.OO 'iOO 600 700kg/cm2 800 Lif!ere.par~lel yÖnde çekme direnci
Şekil 10. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Çekme Dirend Varyasyon Grafiği.
Figure 10. The Variation Graphic of Tension Strength Pallel to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.
7. LİFLERE PARALEL YÖNDE MAKASLAMA DİRENCİ ARAŞTIRMALARI
7.1. Araştırma Materyali ve Metod
Elmalı, Finike ve Fethiye ormanlanna ait Toros Sediderinde liflere paralel yöndeki makasiama direnci araştırmaları için her üç yetişme muhitinden alınan 18 deneme ağacının 1 metrelik gövde kısımlarından, Türk Standartları TS 53 esaslarına göre 80 adet numune hazırlanmıştır.
Numuneler klima odasında 20°C + 2 ve % 65 nisbi rutubette: % 12 rutubet oranına gelinceye kadar bekletilmiş ve sonra makaslama direnci deneyinde bunların kaymaya maruz kalacak olan kar-
39
şılıklı iki yüzünün uzunluk ve genişlikleri 1/20 mm hassasiyetle kampasla ölçülmüştür.
Denemeler universal ağaç deneme aletinde yapılmıştır. Numuneler dakikada 60 kg/ cm2 artacak şekilde her iki kayma yüzeyine eşit olarak dağılan basınçla kayma meydana gelinceye kadar liflere paralel olarak itilmiştir. Kaymanın meydan geldiği mksimum kuvvet tesbit edilmiştir.
Makasiama direnci, maksimum kuvvetin numunenin başlangıçtaki kayma alanına bölünmesiyle bulunmuştur :
Pma;{ Pmax aB
F 2.L.b
Formülde;
aB Makasiama direnci kg/ cm2
Pmax Tatbik edilen maksimum kuvvet kg,
L Kayma yüzeyinin uzunluğu cm,
b Kayma yüzeyinin genişliği cm'dir.
Deney sonunda numunelerden alınan küçük numuneler üzerinde ihtiva ettikleri rutubet miktarları tesbit edilmiş olup, '% 12 hava kurusu rutubet miktarından farkeden 11umunelerde makasiama direncinin % 12 rutubetteki değerlere çevrilmesi, '% 1 rutubet artmasına karşılık- makasiama direncinin '% 3 azalması esasına göre yapılmıştır.
7.1.1. Araştırma Sonuçları
Her üç yetişme muhitine ait 18 adet Toros Sedirinden alınan 80 adet numune üzerinde, daha önce açıklanan araştırma metoduna uygun olarak yapılan deney sonunda bulunan liflere paralel yönde makasiama direnci aritmetik ortalaması, standart ayrılışıyla birlikte 74.95 + 9.45 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. Liflere paralel yönde makasiama direncine ait minimum ve maksimum değerler sırasıyla, 52.2 kg/cm2 ve 100.0 kg/cm2 olarak bulunmuştur. Matematik istatistik esaslara göre hesaplanan değerler Tablo 14'de verilmiştir.
40
Tablo 14. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odunmıda Liflere Paralel Yönde Makasiama Direncine Ait İstatistiki. Değerler.
Table 14. Statistics About Shear Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. RiRch. Wod.
Numune Sayısı Number of Sample
Aritmetik Ortalama Aritmetic Mean
Standard Ayrılış Standard Deviation
Varyasyon Katsayısı Coefficient of Variation
Değişim Genişliği
Range
N
X
V%
R
Liflere Paralel Yönde Malmsıama Direnci
Shear Strength ParaUel to Grain
80
74.95
9.45
12.60
60,0-91,3
7.1.2. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği
Deneme konusu olan Toros Sediderinde mınımum ve maksimum liflere paralel yönde makamlama direnci diğerleri arasında çeşitli liflere paralel yönde makasiama direncini ihtiva eden odunun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek için varyasyon grafiği çizilmiştir (Şekil ll). Eğrinin çizimi için 10 kg/cm2 ara ile makasiama direnci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin liflere paralel yönde makasiama direnci değerleri bu gruplara dağıtılmıştır. Her bir gruba giren numunelerin sayıları ile genel numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Bundan sonra, apsis ekseni üzerinde liflere paralel yönde makasiama direnci ve ordinat akseni üzerinde de yüzde iştirak oranları belirtilmele .suretiyle varyasyon grafiği çizilmiştir.
Grafik incelendiğinde, Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitlerine ait Toros Sediderinde en çok tekerrür eden liflere paralel yönde makasiama direnci değerinin % 20.0 iştirak oranı ile 78.0
41
kg/ cm2 olduğu ve aritmetik ortalama liflere paralel yönde makaslama direnci ,olan 74.95 kg/cm2 değerinin ise bu değerin solunda bulunduğu görülmüştür.
52.2 kg/cm2 ile minimum liflere paralel yönde makasiama direnci değeri ve 100.0 kg/cm2 ile maksimum liflere paralel yönde makasiama direnci değerinin her ikisi de % 1.25 iştirak oranını ihtiva etmektedirler.
20 0 /o
16.
i:. 12
ro ... .X .E ._ 8
::J ı.... ı...
til .:.: ~
t.
SO 60 70 .. 80 90 ltJ;}Jcm2. 100 Liflere paralel yonde makas~ama dır~ncı
Şekil 11. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği.
Figure ll. The Variation Graphic of Shear Strength ParaHel to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.
7.1.3. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi
Bu amaç için, araştırmaya konu olan Toros Sedirinde 80 adet numunenin% 12 rutubette hava kurusu özgül ağırlıkları deneyden hemen sonra hesaplanmıştır.
42
Adı geçen ilişkinin araştırılmasında matematik istatistik esaslara göre, regresyon denklemi Y = 17.7890 + 108.8777 x olarak bulunmuştur (Şekil 12).
Şekil 12 incelendiğinde adı geçen ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle özgül ağırlığının artmasıyla liflere paralel yönde makasiama direncinin de arttığı görülmektedir.
100 2
kg/cm
90
'ü 80 ~ -c
60
0,1.0
Y :17.7890 + 108.8777 X r·= 0.89
O.L.S O, SO O,SS
OzgÜl ağırlık {r12)
0,60 0,65 kg/aJ 0.70
Şekıil 12. Toros Sediderinde Linere Paralel Makasiama Dinend İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.
Figure 12. The Relation Between Shear Stragth ParaHel to Grain and Specific Granity (Air dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.
Liflere paralel makasiama direnci ile özgül ağırlık arasındaki
bu ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.89 olarak hesaplanmış olup, % 99 düzeyinde düvenirlidir. Regresyon analizine ait değerler Tablo 15'de verilmiştir.
43
Tablo 15. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununda Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık (Hava Kurusu) Arasındaki ilişki.
Table 15. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Shear Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı Number of Sample
Regresyon Denklemi Regression Equation
Regresyon Ayrılış Hatası Standard Error
Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Correlation
N 80
y Y = 17.7890 + 108.8777x
0.2359
r 0.89*•;,
(**) 0.01 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level.
8. LİFLERE PARALEL VE DİK YÖNDE JANKA SERTLİK ARAŞTIRMALARI
Sertlik, bir cismin içersine girmeye çalışan daha sert bir cisme karşı gösterilen karşı koymadır. Ağacın belirli amaçlar için teknik bakımdan kullanılışlığı ve işlenme özelliği ile ilgili bulunmaktadır.
8.1. Araştırma Materyali ve Metod
Sertlik araştırmaları, her üç yetişme muhitinden alınan 18 adet deneme ağacının belli yüksekliklerden kesilen tekerleklerden hazırlanan numuneler üzeıinde yapılmıştır. Daha önce açıklandığı gibi, her ağaçta dipten 0.30 m yükseklikten başlamak üzere gövde boyunca her 2 m'de bir lS cm kalınlığında tekerlekler alınmıştır. Bu tekerleklerden S'er cm kalınlığında olmak üzere 3 ayrı tekerlek elde edilmiş olup, birinci tekerlek özgül ağırlık ve hacım yoğunluk değeri, ikinci tekerlek basınç direnci ve üçüncü kısım ise J anka sertlik numuneleri için kullanılmıştır. Janka sertlik deneyleri için ayrılan tekerleklerden özden geçmek üzere Kuzey - Güney ve Doğu -Batı yönlerinde yanyana olmak üzere S ve 3 cm genişliklerinde şerit halinde uzun pirizmatik numuneler hazırlanmıştır. Enine kesitte genişliği ve kalınlığı S cm olan numuneler liflere paralel J anka sertlik, enine kesitte genişliği 3 cm ve kalınlığı S cm olan numuneler ise liflere dik Janka sertlik deneyleri için kullanılmıştır. Bu
44
numunelerin, bilyanın üzerine tatbik olunacağı yüzleri iyice rendelenmiştir. Sonra numuneler klima odasında 20°C + 2 sıcaklık ve % 65 + 5 nisbi rutubette hava kurusu '% 12 rutubet oranına gelinceye kadar bekletilmiştir. Bunu takiben, liflere paralel ve dik yönde Janka sertlik metoduna göre, numuneler üzerinde 2.5 cm anilıklada sertlik denemeleri tatbik edilmiştir. Bu metoda göre Universal ağaç mukavemeti aletinde 800 kg/ cm2'lik kuvvet ve dakikada 6 ının'lik değişmez bir hızla numuneler üzerinde 11.28 mm çapındaki janka topu numunelerinin üzerine 1/2'sine batırılıncaya kadar uygulanmıştır. Tam bu andaki kuvvet test aletinin kadranından okunarak tesbit edilmiştir.
Yukarıda açıklanan esaslar çerçevesinde liflere paralel ve dik yönde janka sertlik araştırmaları için Elmalı, Finike ve Fethiye ormanlarıila ait Toros Sedirierinden alınan numuneler üzerinde sırasıyla 108 ve 112 adet çelik küre basıncı yapılmıştır.
Deney sonunda numunelerde J anka topu basıncının tatbik edildiği noktalara yakın uygun kısımlardan küçük numuneler alınmış ve bu numuneler üzerinde gerekli ölçü ve tartılar yapılarak özgül ağırlıkları ve ihtiva ettikleri su miktarları tesbit edilmiştir. ;% 12 rutubet miktarından farklı olan numunelerde, rutubetin % 1 artmasıyla liflere paralel yönde J anka sertlik değerinin '% 4 oranında ve liflere dik yönde Janka sertlik değerinin ise '% 2,5 oranında azalması prensibine göre dirençler % 12 rutubet miktarına çevrilmiştir.
8.1.1. Araştı.nna Sonuçlan
Araştırmalar sonunda bulunan liflere paralel ve dik yöndeki Janka sertlik değerine ait matematik istatistik değerlendirmede bulunan aritmetik ortalama, standard ayrılış ve varyasyon katsayısı Tablo 16'da gösterilmiştir.
8.1.2. Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Varyasyon Grafiği
Araştırma konusu olan Toros Sediderinde liflere paralel yönde minimum ve maksimum J anka sertlik sınır değerleri arasında değişik sertlik derecelerinin dağılışını ve iştirak oranlarını tesbit etmek amacı ile J anka sertlik varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için, 20 kg/cm2 'lik hava kurusu Janka sertlik grupları teşkil edilerek denemede bulunan sertlik değerleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruba giren numune sayısı toplanarak elde edilen top-
45
lamlar ayrı ayrı genel numune sayısına bölünmek suretiyle her gruptaki numune sayısının genel numune sayısındaki iştirak oranı tesbit edilmiştir. Bundan sonra, opsis ekseni üzerinde liflere _para~ lel yönde Janka sertlik değerleri, ordinat ekseni üzerinde iştirak oranları gösterilmek suretiyle grafik çizilmiştir.
Tablo 16. Toros Sediri (Cedrus Iibani A. Rich.) Odununda Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değerleri.
Table 16. Janka Hardness Values Parallel and Perpcndicul:ır to Grain of Cedrus Lihani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı Number of Sample
Aritmetik Ortalama Aritmetic Mean
Standard Ayrılış Standard Deviation
Varyasyon Katsayısı Coefficient of Variation
Değişim Genişliği
Ran ge
Liflere Paralel Yönde J anka Sertlik
kg/cmz J anka Hardness
ParaHel to Grain
N 108
X 387
s·+- 52.85
V% 13.66
R 297-537
Liflere Dik Yönde Jmum Sertlik
kg/cm2 J anka Hardness Perpendicular
to Grain
112
234
41.90
17.87
152-371
Grafik incelendiğinde, Toros Sedirinde en çok tekerrür eden liflere paralel yönde Janka sertlik değerinin :% 20.37 iştirak oranı
ile 350 kg/cm2 olduğu ve aritmetik ortalama Janka sertlik değeri olan 387 kg/cm2 'nin bunun sağında yer aldığı görülmüştür. Liflere paralel yönde J anka sertlik minimum ve maksimum değerleri sırasıyla, 297 kg/ cm2 ve 537 kg/ cm2 olup her ikisinin de iştirak oranı % 0.92'dir.
46
16
;: 12 ro
E ....
:::ı 8 .... -.... <U
.X <U .....
250· 300 350 l.OO l.SO SOO kg!cm2 550 Lif ler e p=ı.ralel yÖnde janka sertlik
Şekil 13. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Değeri Varyasyon Graliiği.
Figure 13. The Variation Graphic of Janka Hardress Value ParaHel to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.
8.1.3. Liflere Paralel Yönde .Janka Sertlik Değeri lie Özgül Ağırlık (Hava Kurusu) Arasındaki ilişkinin Analizi
Liflere paralel yönde J anka sertlik araştırmaları yapılmış bulunan ,numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Bu değerlerden faydalanılarak liflere paralel yönde J anka sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık
arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucu liflere paralel yönde J anka sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir. Bu doğruya ait regresyon denklemi Y = 50.4144 + 865.3694x olarak hesap
lanmıştır.
47
&00
kg/crrf
500-
t: t.OO ~ If)
nı .!<:
c nı .....,
300
O l.O
Y=50.L.1l.l.+ 865. 369l.X
r:: 0.78
o L.5 o 50 o 55
OzgÜ! ağırlık <r 12 ı
O 60gr!cm3 O 65
Şekil 14. Toros Sedirinde Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Değeri İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki.
Figure 14. The Relation Between Janka Hardness Value ParaHel to Grain and Specific Gravity (Air dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.
Şekil 14 incelendiğinde araştırma konusu olan Toros Sedirierinde adı geçen ilişkinin doğrusal olduğu görülmektedir.
Liflere paralel yönde Janka Sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.78 olarak bulunmuştur. Regresyon analizine ait değerler Tablo 17' de verilmiştir.
8.1.4. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri Varyasyon Grafiği
Araştırma konusu Toros Sediderinde minimum ve maksimum liflere dik yönde J anka seertlik değerleri arasında değişik liflere dik yönde J anka sertlik değerini ihtiva eden odun un toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranianna dağılışını göstermek üzere hava kurusu liflere dik yönde J anka
48
sertlik değeri varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için 20 kg/ cm2
lik gruplarda liflere dik yönde Janka sertlik grupları teşkil edilmiş ve numunelerin liflere dik yönde J anka sertlik değerleri bu gruplara dağıtılmıştır. Her bir gruba giren numunelerin sayıları ile toplam numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Sonra, opsis ekseni üzerinde liflere dik yönde J anka sertlik değeri ve ordinat ekseni üzerinde her bir liflere dik yönde Janka sertlik grubundaki numunelerin iştirak oranları gösterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir.
Tablo 17. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odunundu Liflere Paralel Yönde Janica Sertlik İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişl"i.
Table 17. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Janka Hardness ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı Number of Samples
Regresyon Denklemi Regression Equation
Regresyon Ayrılış Hatası Standard Error
Korrelasyon Katsayısı
Coefficient of Correlation
N : 21
y Y = -50.4144 + 865.3694x
Sxy+ : 0.3111
r 0.78**
(**) 0.01 düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.01 level.
Grafik incelendiğinde, her üç yetişme muhitine ait Toros Sedirlerinde en çok tekerrür eden liflere dik yönde J anka sertlik değerinin % 26.78 iştirak oranı ile 220 kg/ cm2 olduğu ve aritmetik ortalama liflere dik yönde J anka sertlik değeri olan 234 kg/ cm2'nin bunun sağında yer aldığı görülmüştür. Liflere dik yönde Janka sertlik minimum ve maksimum değerleri sırasıyla, 152 kg/cm2 ve 371 kg/cm2 olup her ikisinin de iştirak oranları % 0.80'dir.
Grafik incelendiğinde, her üç yetişme muhitine ait Toros Sedirlerinde en çok tekerrür eden liflere dik yönde J anka sertlik değerinin % 26.78 iştirak oranı ile 220 kg/cm2 olduğu ve aritmetik ortalama liflere dik yönde Janka sertlik değeri olan 234 kg/cm2 'nin bunun sağında yer aldığı görülmüştür. Liflere dik yönde Janka sert-
49
lik minumum ve maksimum değerleri sırasıyla, 152 kg/cm2 ve 371 kg/cm2 olup her ikisinin de iştirak oranlan % 0.89'dur.
20
15
E
150 200 250 300 350 kg/an2 l.OO
Liflere dik yÖnde jank• sertlik
Şekil 15. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde Jaııka Sertlik Değeri Varyasyon Grafiği.
Figure 15. The Variation Graphic of Janka Hardness Value Perpendicular to Grain on Cedrus libani A. Rich. Wood.
8.1.5. Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Direği İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki
Liflere dik yönde Janka sertlik araştırmaları yapılmış olan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık de-
so
ğerleri de tesbit edilmiştir. Bu değerlerden faydalanılarak liflere dik yönde J anka sertlik ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucu adı geçen ilişkiyi gösteren regresyan doğrusu elde edilmiştir (Şekil. 16). Bu doğruya ait regresyon denklemi Y = 16.1489 + 432.400x olarak hesaplanmıştır.
3i_~ kg/cm
300
260
22"0
180
O.t.O
Y = ı 6,1 t.8 9 + t. 3 2 . t.O 07 X r • 0.77
O.t.5 0.50 0,55
Ozg'uı agırtık c r12l
0,60gr!cm3 0,65
Şekil 16. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri
Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki. Figure 16. The Re!ation Between Janka Hardness Value Perpendicular
to Grain and Specific Gravity (Air dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood.
Şekil 16'daki grafik incelendiğinde, araştırma konusu olan Toros Sedirelerinde adı geçen ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin arttığı görülmektedir.
Liflere dik yönde J anka sertlik ile hava kunısu özgül ağırlık
51
arasındaki ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.77 olarak bulunmuştur. Regresyon analizine ait değerler Tablo 18'de verilmiştir.
Tablo 18. Toros Sediri (Cedrus Libaııi A. Rich.) Odununda Liflere Dik Yönde Janka Sertlik İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındalci ilişki.
Table 18. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Janka Hardness Perpendicular to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood.
Numune Sayısı N 23 Number of Samples
Regresyon Denklemi y y = 16.1489 + 432.4007X Regression Equation
Regresyon Ayrılış Hatası Sxy+ 0.2007 Standard Error
Koı-relasyon Katsayısı r 0.77** Coefficient of Correlation
(**) 0.01 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level.
9. ÖZET
Bu araştırmada Türkiye'nin asli ağaç türlerinden olan Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin, Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitinde yetişenlerinin bazı fiziksel ve mekanik özellikleri araştırılmış ve bunlara ait değerler verilmiştir.
9.1. Toros Sedirinin Türkiye'deki Yayılışı
Toros Sediri halk arasında katran ağacı olarak da anılmakta olup, Güney Anadolu'da Batı, Orta ve Doğu Toroslar ve Antitoroslarda yayılmıştır. Bu doğal yayılış içersinde Batıda Köyceğiz'den Doğuda Amanoslar'a kadar uzanır. Genel orman alanındaki orman yaklaşık % 0.5 ibreli ağaçlar içersindeki oran ise% 1,2'dir.
9.2. Toros Sedirinin Botanik Özellikleri
Toros Sediri, dolgun gövdeli kalın dallı gençlikte pramidal dallanma ile sivri tepe meydana getiren bir ağaçtır. İğne yaprakların boyları 1.5-3.5 cm' dir. Renkleri genç yaşlarda çoğunlukla koyu yeşil olup, ağaç yaşlandıkça açık yeşil yapraklar çoğalır. Kozalaklar genellikle fıçı biçiminde saplı, dik boyları 5.4- 13.5 cm, enleri3.8-
52
6.6 cm'dir. Tohumları reçineli olup 0.54 cm genişlikte ve 0.8-1.4 cm uzunluktadır.
9.3. Kabuk
Toros Sedirinin gençlikte düzgün ve kül rengi olan kabuğu, ağaç yaşı ilerledikçe kahulaşarak üzerinde boyuna çatlaklar meydana gelmekte ve pullu kabuk yapısı oluşmaktadır. Bu arada rengi koyulaşarak kızılkahverengi üzerinde kül rengi bir görünüm alır.
9.4. Mikroskopik Özellikler
Enine kesitte, diri odun sarımsı kırmızımsı kahverengi olup özodundan daha açık renklidir. Özodun ise kırmızı kahverengi oldukça geniş ve özodun sınırı belirlidir. Yıllık halkalarda kırmızımsı kahverengi yaz odunu görülebilir. Büyüteçle görülebilen öz ışınları oldukça· sıktır. Traumatik reçine kanalları yıllık halka sınırında ve yıllık halkalara paralel yönde uzanır.
Toros Sediri odunu hafif ve yumuşak olup kolay işlenir ve yarılır. Lifler düzgündür. Odun içersinde mevcut eteri yağlar dolayısıyla kendine has hoş aromatik bir kokusu vardır. Dayanıklı bir ağaç türüdür. Çalışması azdır.
9.5 Tam Kuru Özgül Ağırlık
Elmalı Finike ve Fethiye yetişme muhiti Toros Sedirierinden alınan numuneler üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Yapılan incelemelere göre, aritınetik ortalama tam kuru ağırlık değeri 0.474 gr/cm
dür.
9.6. Çeşitli Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranlan.
Minimum, ortalama ve maksimum tam kuru özgül ağırlıklarına göre her bir özgül ağırlık değerine tekabül eden hücre çeperi (odun kitlesi) ve hava boşluğu hacimleri Iab lo 19' da görüldüğü gibi bulunmuştur.
53
Tablo 19. Toros Sedirinde (Cedrus libani A. Rich.) Minimum, Ortalama ve Maksimum Tam Kuru Özgül Ağırlıklarnun Hücre ÇÇeperi İle Hava Boşluğu Oranlan.
Table 19. Volume of Cell Wall and Volume of Air Species Percentages of Minimal, Average and Maximum Air Dry Specific Gravity on Cedrus libani A. Rich.
Tam Kuru Özgül Ağırlık Specific Gravity
(Oven Dry) gr/cma
Hücre Çeperi Hacmi Volume of Cell W all
%
Hava Boşluğu Hacmi Volume of Air Species
%
----------------Minimum 0.380 25.33 74.67 Minumum
Ortalama 0.474 31.60 68.40 Average
Maksimum 0.658 43.87 56.13 Maximum
9.7. Hava Kurusu Özgül Ağırlık
Araştırmaımza konu olan Toros Sedirieri üzerinde yapılan araştırmalara göre aritmetik ortalama hava kurusu özzgül ağırlık 0.512 gr/cm3'dür. En çok tekerrür eden özgül ağırlık değeri;% 17.8 iştirak oranı ile 0.490 gr/cm3'tür.
9.8. Hacim Yoğunluk Değeri
Elmalı, Finike ve Fethiye ormanıarına ait Toros Sedirieri üzerinde yapılan araştırmalara göre, aritmetik ortalama hacim yoğunluk değeri 0.428 gr/cm3 olarak tesbit edilmiştir. En çok tekerrür eden hacim yoğunluk değeri '% 20.5 iştirak oranı ile 0.410 gr/cm3
tür.
9.9. Toros Sedirinde Basınç ~irenci
Araştınnamıza konu olan Toros Sediderinde liflere dik yönde aritmetik ortalama basınç direnci değeri; radyal yönde 126 kg/cmı ve teğet yönde 94 kg/cm2 olarak tesbit olunmuştur. En çok tekerrür eden liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci '% 16.6 iştirak oranı ile 115 kg/cm2 'dir. En çok tekerrür eden liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ise, % 20.5 iştirak oranı ile 93 kg/ cm2' dir.
54
9.10. Eğilmede Elastikiyet Modülü
Elmalı, Finike ve Fethiye Toros Sedirieri odunlarında aritmetik ortalama elastikiyet modülü 73.260 kg/cm2 'dir. En çok tekerrür eden elastikiyet modülü:% 27.17 iştirak oranı ile 6S.OOO kg/cm2
olarak bulunmuştur.
9.11. Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci
Yapılan araştırmalara göre, aritmetik ortalama liflere paralel yönde çekme direnci değeri 4S7 kg/cm2 'dir. En çok tekerrür eden liflere paralel yönde çekme direnei değeri '% 17.8 iştirak oranı ile 470 kg/cm2 'dir.
9.12. Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci
İncelemeler sonunda bul·unan liflere paralel yönde makasiama direnci aritmetik, ortalama değeri 74.9S kg/cm2'dir. En çok tekerrür eden liflere paralel yönde makasiama direnci değeri % 20 işti
rak oranı ile 78 kg/cm2 'dir.
9.13. Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değeri
Yapılan araştırmalara göre liflere paralel ve dik yönde J anka sertlik aritmetik ortalama değerleri sırasıyla, 387 kg/cm2 ve 234 kg/cm2 olarak tesbit edilmiştir. En çok tekerrür eden liflere paralel ve dik yönde J anka sertlik değerleri sırasıyla 3SO kg/ cm2 ve 220 kg/ cm2 olup, bunların genel numune sayısındaki iştirak oranları sırasıyla,% 20.37 ve% 26.78'dir.
9.14. Toros Sedirinin Kullanış Yerleri
Toros Sediri mobilyacılıkta, kurşun kalem, doğrama, tel direği, inşaat ve gemi kerestesi, katran üretimi, yonga levha ve lif levha üretimi ile selüloz ve kağıt sanayii gibi alanlarda kullanılabilir.
SUMMARY
In this research, some physical and mecanical properties of Cedrus libani A. Rich. that is grown at Elmalı, Pinike and Fethiye sites and is one of the main species of Turkey were investigated and datas were given.
ss
Site of Cedrus libani A. Rich. in Turkey
Cedrus Iibani A. Rich is called Katran tree by the peoples. It has spread at west, middle and East of Toros and antitoros mountains at Southern Anatolia. It has expanded from Köyceğiz at west to ananos mountain at East within these natural spereeding. It takes place approximately 0,5% of general forest areas and 1,2% of conifers.
Some Botanical Properties
Cedrus libani A. Rich. has full stern, thick branches, pyramidal shape at beginning and tapering at top. Lenght of needles are between 1.5 - 3.5 cm Color of needles are mostly clark- green at the beginning, when it grows older, light- green color takes place. Cones are generally barrel shape with stalk and 5.4- 13.5 cm long ai:ıd 3.8-6.6 cm wide. Seeds are brownish color, resinous, 0.8- 1.4 cm long and 0.54 wide.
B ark
Bark that is smooth and aslı color at the beginning of Cedrus libani A. Rich. but when it gets older, barks becomes thicker and scaly and cracks lengthwise. Meanwhile, its color gets darker and becomes aslı color on reddishbrown.
Some Microscopic Properties
At cross section, sapwood is yellow reddish- brown and lighter color than heartwood. Heartwood is reddish- brown, relatively large and boundry of heartvvood is definite, Latewood can be seen as reddish - brown at annual rings. Rays which can be seen with magnifying glass are relatively dense. Traumatic resin canals can be seen at the anual ring boundry and lies parallel directian to the
annual rings.
Cedrus libani A. Rich. wood is light, soft and easy to process and cleavage. Fibers are smooth. It has its special fine aramatic smell by reason of ether o il in the wood. It is a kin d of strong tree species. Shrinking and swelling of its wood is little.
56
The Ovendry Specific Cravity
According to the research has made, aritmeticc mean of ovendry specific gravity value is 0.474 gr/cm3
•
Volume of Cell Wall and Air Spacies at Various Specific Gravities
Acording to the minimum ,average and maximum ovendry specific gravity, Volume of cell wall and air species belong to each of the specific gravity values are seen at Table 20.
Table 20. Volume of Cell Wall and Air Species of Minumum, Average and Maximum, Air Dry Specific Gravity in Cedrus libani A Rich. Wood.
Ovendry Specific Gravity
grjcm:ı
Voluıne of Cell Wall
%
Volume of Air. Spacies
%
----------------·--------·-------------------------------Minimum Average Maximum
0.380 0.474 0.658
Airdry Specific Gravity
25.33 31.60 43.87
74.67 68.40 56.13
Acording to researches m ade on Cedrus li b ani A. Rich. W ood that subject to our research, aritmetic mean of airdry specific gravity is 0.512 gr/cm3 • Most repeated specific gravity value is 0.490 gr/cm3
• Most repeated specific gravity value is 0.490 gr/cm3 with 17.8 .% participation value.
Density Values in Voluıne
Acording to researches made on Cedrus libani A. Rich. Wood su b jected to our re search, arithmetic m ean of density value in volum e is determined as 0.428 gr/cm3 • Most repeated density value in volume with 20.5 % participation value is 0.410 gr/cm3 •
Compression Strength Perpendicular to Grain
Aritmetic mean value of compressian strength perpendicular to grain in Cedrus Iibani A. Rich. Wood subjected to our research,
57
at radial and tangentiol directian are determined as 126 kg/ cm2
and 94 kg/cm2 respectively.
Elasticity Module at Bending Strenght
Aritmetic mean value of elasticity module in Cedrus libani A. Rich. Wood from Elmalı, Pinike and Fethiye is determined as 73.260tkg/cm2
• Mostly repeated elasticity Module value with 27.12% participation value is determine as 65.000 kg/cm2•
Tension Strenght ParaUel to Grain
According to researches are made, aritmetic mean value of tension strenght paraHel to grain is 457 kg/cm2
• Mostly repeated tension strength paraUel to grain with 17.8% participation value is 470 kg/cm2
.
Shear Strength ParaHel to Grain
End of the investigation found, aritmetic mean value of shear strength paraUel to grain is 74.95 kg/cm2
• Mostly repeated shear strength paraHel to grain value with 20% participation value is 78 kg/cm2
•
Janka Hardness Values ParaUel and Perpendicular to Grain
According to the researches are made, arithmetic mean value of Janka hardness values paraUel and perpendicular to grain are determined as 387 kg/cm2 and 234 kg/cm2 respectively. Mostly repeated Janka hardness values paraHel and perpendicular to grain are 350 kg/cm2 and 220 kg/cm2 respectively, and participation percentages to these within the general sample numbers are 20.37 % and 26.78%.
Using Places of Cedrus libani A. Rich.
Cedrus libani A. Rich. Wood Can ve used such as wood furniture, pencil, poles, posts, shingles and shakes, number of constraction and ships, tar production, particalboard an fiberboard produc-tion and celluloze and paper production.
58
KAYNAKÇA
1 - BERKEL, A. 1970. Ağaç Malzeme Teknoloji. Orman Fakültesi Yayınlan No: 1448/147.
2 - BERKEL, A. 1951. Lübnan Sedirinin Teknik Vasıfları. Orman Fakültesi Dergisi.
3 - BOZKURT, A. Y. 1982. Ağaç Teknolojisi. İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları 2839 j296.
4 - BOZKURT, Y. 1980. Fiziksel ve Mekanik Ağaç Teknolojisi. Cilt I, İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2481/259.
5 - BOZKURT, A. Y. 1971. Önemli Bazı Ağaç Türleri Odunlannın Tarım, Teknolojik Özellikleri ve Kullanış Yerleri. Orman Fakültesi Yayınları No: 1653/177.
6 - BOZKURT, Y. 1971. Toros Göknan (Akies cilicia Carr.) nın Teknolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar. İ. Ü. Orman Fakültesi YaYyını, Yayın No: 1701/181.
7 - ERDİN, N. 1985. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odunun Anatomik Yapısı ve Özgül Ağırlığı Üzerine Araştırmalar. İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları No: 3245/369.
8 - EVCİMEN, B. S. 1963. Türkiye Sedir Ormanlarının Ekonomik Önemi, Hasılat ve Amenajman Esasları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 355/16.
9 - EVCİMEN, B. S. 1961. Türkiye'nin Yaşlı Sedirleri. İ. Ü. Orman Fakültesi Dergisi A, Cilt XI, Sayı 1.
10- GÖKER, Y. 1977. Dursunbey ve Elekdağ Karaçamlarının Fiziksel, Mekanik Özellikleri ve Kullanış Yerieri Hakkında Araştırmalar. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları No: 613/22.
ll - GÜRSU, İ. 1967. Karabük Mıntıkası Sapsız Meşelerinin Anatomik Yapısı ve Teknolojik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 47.
12- HAYGREEN, J. G., BOWYER, J. L., 1982. Forest Products and Wood Ecience. The Lowa State University Press, Ames.
13 - KALIPSIZ, A. 1981. İstatistik Metodlar. İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2837/294.
14 - SEVİM, M. 1955. Lübnan Sedirinin Türkiye'deki Tabii Yayılışı ve Ekolojik Şartları. Orman Umum Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 143/24.
15 - SUN, 0., 1980. İstatistiksel Değerlendirme Yöntemleri ve Uygulamalar. Ormancılık Araştırma Enstitüsü. Muhtelif Yayınlar No: 37.
59
16 - TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ, TS 52, TS 2470, TS 2471, TS 2472, TS 2473, TS 2474, TS 2475 ve. TS 2478.
17 - YURTSEVER, N. 1981. İstatistiksel Metodlar. Cilt 2, Ankara.
18 - YURTSEVER, N. 1974. İstatistik Metodlar III, Regresyon ve Korelasyon Analizleri. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 53/38.
60