UNIVERZITET U TUZLI

PRAVNI FAKULTET

PRAVNA MEDICINA

SEMINARSKI RAD

MEHANIKE POVREDE MEHANIZMI POVRJEIVANJA

Profesor: Studenti: (I grupa)

Dr sc. Rifat Keetovid, doc.

Tuzla, decembar 2013.

2

UVOD

Povreda (trauma) je nasilno otedenje tijela, izazvano iskljuivo dejstvom spoljanjih faktora, za razliku od oboljenja, kao prirodnog otedenja zdravlja, koje se razvija spontano, pod uticajem kako spoljanjih (egzogenih), tako i unutranjih (endogenih) inilaca.1 Ako se ljudsko tijelo sudari sa drugim (humanim, ivim ili neivim) tijelom, kinetika energija sudara moe da izazove razliite povrede (lat. trauma), rane (lat. vulnus) i u najgorem sluaju iznenadnu smrt. Zato se povreda definie i kao ..."telesno oteenje na organskom nivou, koje nastaje kao posledica akutnog izlaganja energiji (mehanikoj, toplotnoj , elektrinoja , hemijskoj ili zraenju ) u opsegu koji prelaze prag fizioloke tolerancija. U nekim sluajevima (npr. davljenje, guenje, smrzavanje), povreda proistie iz insuficijencije vitalnih elemenata"... 2

irom svijeta, oko 5 miliona ljudi umrlo je od posljedica povrede u 2000 - sa stopom smrtnosti od 83,7 na 100 000 stanovnika.3 Povrede su najedi i najvaniji uzrok prerane smrti i invalidnosti mladih ljudi u razvijenim zemljama. Jedna tredina svih smrti kao posljedica povreda izazvane su motornim vozilima u saobradajnim nesredama, jedna tredina u drugim neeljenim nesredama (najede izazvanim padom sa visine), a jedna tredina namjernim nasiljem (samoubistvo i ubistvo) 4.

1 Deramilac A. Opta i specijalna patologija mehanike traume. Beograd: Zavod za udbenike i nastavna sredstva,

1986. 2 Baker SP, O'Neill B, Karpf RS. The injury fact book. Lexington, MA, Lexington Books, 1984.

3 Peden M, McGee K, Sharma G. The injury chart book: a graphical overview of the global burden of injuries.

Geneva, World Health Organization, 2002. 4 International statistical classification of diseases and related health problems, tenth revision. Volume 1: tabular

list; Volume 2: instruction manual; Volume 3: index. Geneva, World Health Organization, 19921994.

3

1. MEHANIKE POVREDE

Mehanike, povrede su tjelesne povrede koje nastaju dinamikim ili statikim dejstvom mehanike sile;

Dinamiko dejstvo sile, nastaje prilikom sudara mahanikog orua (mehanikog tela) i ljudskog tela bilo da se jedno od ova dva tijela krede prema drugom, ili se kredu oba istovremeno. Dinamiko dejstvo sile karakterie njeno kratkotrajno dejstvo, pri emu mehaniko orue (tijelo) moe biti u bilo kom agregatnom stanju(vrstom, tenom, gasovitom). Primjer; kod pada i udarca.

Statiko dejstvo sile, karakterie, njena dugotrajna i postepena akcija. Primjer; kod gnjeenja ili kidanja od strane tekih predmeta i drugih objekata u sporom kretanju (presa, lift itd)

Mehanike povrede su tjelesne povrede (nesmrtonosne i smrtonosne) koje su nanesene mehanikim oruima, odnosno predmetima koji posjeduju kinetiku energiju.

Mehanike povrede mogu nastati na tri naina:

- udarom (kretanjem mehanikog orua prema tijelu),

- padom (kretanjem tijela prema oruu) i

- sudarom (istovremenim kretanjem i tijela i mehanikog orua, kao to se to deava u

saobradajnim nesredama, pri naletu vozila na pjeaka).Mehanika orua su dvojaka:

- oruja jedna su ona, koja su napravljena i slue za napad i za odbranu, pa ih nazivamo

orujima, a to su: sva vatrena oruja (puka,revolver, pitolj), kao i hladna (bajonet, bode,

kama, sablja itd).

- orua sva ona orua, koja inae slue u korisne svrhe, na primjer, u domadinstvu (kuhinjski

no, makaze), u poljoprivredi (vile, lopata, aov, grablje), u zanatstvu (ekid, klijeta, svrdlo,

turpija), ali koja u izvjesnim situacijama mogu biti upotrebljena za napad i odbranu.5

- druga sredstva, kao podobna, da dijelo teko tjelesno povrijede su: vrsta (kolac, kamen, bi,

korba, boca, gvozdena ipka, stolica); gasovite materije (kipuda voda, vrela para), kao i

hemijska (otrovi).

5 Deramilac A. Opta i specijalna patologija mehanike traume. Beograd: Zavod za udbenike i nastavna sredstva,

1986.

4

2. VRSTE MEHANIKIH POVREDA

Prema izgledu i ostalim karakteristikama, mehanike povrede dijelimo te u odnosu na vrstu

mehanikog orua koje je nanelo mehaniku povredu mehanike povrede dijelimo na

nespecifine mehanike povrede ili ozljede i specifine mehanike povrede ili rane.

- nespecifine mehanike povrede ili ozljede su uopte mehanike povrede, kod kojih na

osnovu njihovih osobina moemo zakljuiti samo da su nanesene mehanikim oruima uopte.

- specifine mehanike povrede ili rane su posebne mehanike povrede kod kojih na osnovu

izgleda i ostalih osobenosti moemo zakljuiti da su nanesene jednom izvjesnom vrstom

mehanikih orua. Tu spadaju: razderine, sjekotine, ubodine i ustreline.

2.1. Nespecifine mehanike povrede (ozljede)

Ozljede su opte mehanike povrede, koje mogu biti nanesene raznim vrstama mehanikih

orua, iljatim, otrim, tupim, vatrenim, pa prema tome nisu niti specifine niti karakteristine

za izvjesna mehanika orua. Zbog toga ih nazivamo nespecifinim mehanikim povredama.

Ozljede su nespecifine mehanike povrede, na osnovu ijih se karakteristika ne moe utvrditi kojom vrstom mehanikog orua su nanesene i mogu biti;

1. Krvarenje

- krvni podliv - krvni izliv

2. oguljotina 3. nagnjeina 4. razorenje 5. razorina 6. raskomadina 7. prijelom 8. iaenje zgloba 9. uganude

Ozljede mogu biti izazvane i drugim sredstavima, a ne samo mehanikom silom (npr. oguljotine nastale dejstvom korozivnih otrova), a mogu nastati i pojedinim bolestima (npr. oguljotine nastale u sklopu nekih konih oboljenja, krvni podlivi kod hemofilije ili leukemije itd.)6

6 Baker SP, O'Neill B, Karpf RS. The injury fact book. Lexington, MA, Lexington Books, 1984.

5

2.1.1. Krvarenje

Krvarenje (krvavljenje) heemorrhagia je izljev krvi iz sistema krvnog suda (srca, arterija, vena, kapilara) ivog organizma:

- u tkivo (krvni podliv)

- tjelesne upljine, (unutranje ili vanjsko krvni izliv)

Krvarenje postaje traumatski i nizomatski.

Krvarenje kod otedenja zida krvnog suda je heemorrhagia per rhexin, a krvarenje bez otedenja zida je haemorrhagia per diapedesin. Kod ovog posljednjeg dolazi u obzir samo kapilarno krvarenje, protiskivanjem eritrocita kroz zid dijapedezom. Propustljivost zida krvnog suda proizvedena je infekcijom, intoksikacijom, zastojem, poremedajem cirkulacije ili posebnim svojstvima krvi.

Kako se krvarenje iri, razlikujemo:

- Vanjsko krvarenje (sa povrine tijela i iz unutranjih organa): epistaxis, haemoptoe, haemoptysis, haematesis, haematuria, menorrhagia (jako krvarenje za vrijeme menstruacije), metrorrhagia (izvan menstruacije).

- Unutranje krvarenja su: haemothorax, haemopericardium,haemoperitoneum, haemartros, haematocephalus, haematocolpos, haematometra, haematosalpinx, haematonephoros, itd.

- Krvarenje u tkivo, nakupljanje krvi u tkivu i proetost tkiva krvlju je krvni podliv haematom.

- Takasta kapilarna krvarenja, bilo per rhexin ili per diapedesin, u sluznicama i opnicama (serosa), su haemorrhagia punctata ili ecchymoses.

Kasnija sudbina krvarenja moe biti: resorptio, solutio, incapsulatio (upalno bujanje vezivnog tkiva kao reakcija na podraaj), organisatio, calcificatio.

6

2.1.1.1. Krvni podliv

Krvni podliv je proimanje tkiva od istekle krvi iz povreenog krvnog suda koji moe biti:

- PETECHIA ili ECCHYMOSIS takasti, u koi ili sluznicama

- PURPURA HAEMORRHAGICA mnogobrojni takasti, krvni podlivi u koi, sluznicama i serozama

- SUGILLATIO ili SUFFUSIO HAEMORRHAGICA vedi povrinasti krvni podlivi u koi ili sluznicama

- HEMATOM ogranieni krvni podliv u tkivu

Izljev krvi u tkivo, kod zaivotnog krvnog podliva, sastoji se u aktivnom utiskivanju krvi u tkivo i proimanjima tkiva od istekle krvi. Koliina izljeva krvi u okolno tkivo zavisi od vie faktora:

- od sastava tkiva (gude ili rahlo tkivo),

- od vrste krvnog suda,

- od irine zjapa krvnog suda,

- od krvnog pritiska u datom momentu, itd.

Jae krvarenje i vedi otok imamo gdje je vezivno tkivo rastresitije, zatim na mjestima gdje je jae razvijeno masno tkivo, zatim kod male djece (zbog rastresirijeg tkiva i njenije koe), kod staraca, ena, kod obolenja pradenih hemoraginom dijatezom (trombocitopenije, anemije, leukoze), kao i kod obolenja srcai krvnih sudova.

Istekla krv u tkivo se zgrua poslije nekoliko minuta (prosjeno poslije pet minuta). U hematonu je veda molekularna koncentracija nego u okolnom tkivu, pa na bazi osmotskog pritiska dolazi do privlaenja tenosti u hematom, usljed ega se on povedava. Ako je krvni podliv neposredno ispod koe, koa je nad podlivom:

- plavocrvena, odnosno modra, u daljem toku (ukoliko je povreeni ostao u ivotu), dolazi do promjene boje koe iznad podliva, i to tako, to

- nakon 3-4 dana boja postaje ljubiasta, zatim

- nakon 7 dana zelenkasta,

- nakon 14-21 dan udkasta,

- kada potpuno izblijedi.

7

Ovo prebojavanje uslovljeno je s jedne strane usljed zgruavanja krvne grudve, a s druge strane usljed preobradanja krvne boje. Hemoglobin se rastavlja na Hem (prigment) i globin (bjelanevina). Hemosiderin daje pozitivnu reakciju sa pruskim plavilom. Prvih dana poslije povrede moe se u hematomu spektografski dokazati

- kiseli Met-hemoglobin,

- kasnije se stvara hematin i

- najkasnije hematoidin (udkast).

Sudsko-medicinski znaak krvnog podliva:

- veliina krvnog podliva, njegov oblik i njegova lokalizacija, mogu nam dati odgovor o nainu nanoenja, i o obliku povrednog orua.

- zaivotni krvni podlivi sa prebojavanjem koe su apsolutna vitalna reakcija, pa se moe, na osnovu prebojavanja koe, priblino utvrditi vrijeme ozljeivanja.

- hematom medijastinuma, kao i retroperitonealni hematom, mogu prouzrokovati ok nadraajem na okolne simpatike ivce.

- kod istovremeno nanesenih ozljeda, i potresa mozga i oka, krvni podlivi se slabo uspostavljaju.

- razgranati i opseni retroperitonealni, krvni podlivi, sami za sebe, ili u vezi sa drugim izlivima i podlivima mogu sainjavati ili dopuniti iskrvarenje.

- takoer prilikom nespretnog rukovanja sa leevima, prenoenja leva, zloinakih dijela na leevima moe dodi do pasivnog izlaska krvi i potiskivanja krvi u okolno tkivo ali se ona lako moe zbrisati i sprati. kod postmortalnog pasivnog izlaska krvi iz otedenog krvnig suda u tkivo nema prebojavanje koe kao to je to sluaj kod zaivotnih povreda.

- lokalizacija krvnih podliva na donjim ekstremitetima ima poseban znaaj u sudskim ekspertizama za rekonstrukciju naletnog poloaja vozila na pjeaka.

- Sa krvnim podlivima ne smije se zamjeniti upadljivo izraene mrtvake mrlje, i prozirnost miida kod mravih osoba.

- Povrinski, krvni podlivi nastaju brzo, i odmah postaju vidljivi, dok duboki krvni podlivi primjetni su tek nakon izvjesnog vremena

8

2.1.1.3. Krvni izliv (hematizam)

Krvni izliv, iskrvarenje ili iskrvavljenost (effusio sanguinis) je po ivot smrtonosni gubitak krvi, i

redovno je posljedica izlivanja krvi u vanjsku sredinu, rjee izlivanja u unutranje upljine a

najrjee usljed podlivanja krvi. Krvni izlivi u skeletnu muskulaturu, uzrkovani mehanikim

oruima mogu dovesti do velikog gubitka krvi i smrtnog iskrvavljenja. Mora postojati prisustvo

velike koliine izlivene krvi, velika rasprostranjenost i znaci iskrvarenja. Kod ovakvih trauma

moe dodi do insuficijencije bubrega, koja se razvija usljed razaranja miidnog tkiva i prodiranja

raspadnih produkata u krvotok.

Iskrvarenje, ako je prouzrokovano spoljanjim krvnim izljevima, onda je to spoljanje iskrvarenje

(haemorrhagia exsterna) ako je prouzrokovano unutranji izlivima, krvi, onda je to unutranje

iskrvarenje (haemorrhagia interna).

Sudsko medicinska dijagnostika smrti usljed iskrvarenja postavlja se:

- na osnovu nalaza odgovarajude povrede organa krvnog optoka srca i krvnih sudova, ili

obolenja krvnih sudova,

- na osnovu nalaza koliine istekle krvi vanjskog ili unutranjeg krvarenja i

- na osnovu nalaza krvarenja ispod endokarda lijeve komore srca (subendokardijalna krvarenja).

Patoloko-anatomske promjene usljed iskrvarenje:

- upadna anemija cjelokupnog lea, osobito koe i vidljivih sluznica;

- slaba izraenost mrtvakih mrlja, ako su prisutne slabo su vidljive, blijedo crvene su boje i

pojedinane;

- srce je skupljeno, srane upljine su prazne ili sadre neto malo tene krvi;

- izrazita malokrvnost svih unutranjih organa, posebno mozga i parenhimnih organa;

- ispod endokarda lijeve komore srca su takasti ili prugasti, ili pak mrljasti i povrinasti podlivi;

- krv u krvnim sudovima je oskudna, tena i svjetlije boje.

Iskrvarenje samo po sebi je apsolutna vitalna reakcija, to znai da se moe razvijati samo kod

ive osobe.

9

2.1.2. Oguljotina

Oguljotina koe je nespecifina mehanika povreda, dakle ozljeda, nanesena tangencijalnim (uporednim ili kosim) djelovanjem mehanikih orua, tupim, iljatim ili vatrenim. Oguljotina se sastoji u liavanju natkoice (epidermis) i obnaenju koice (corium).

Po vremenu nastanka mogu biti zaivotne, posmrtne, i agonalne.

Oguljotine su traumatske ili nozemske.

- TRAUMATSKE OGULJOTINE su opet mehanike, fizike, hemijske, shodno tome kojim su povrednim sredstvima priinjene.

- NOZEMSKE OGULJOTINE su takva otedenja koja imaju izgled optih ozljeda, odnosno to su prirodna otedenja koja nalikuju na opte ozljede, kao na primjer oguljotine natkoice kod raznih dermatita, ili podlivi krvi kod hemoragine dijateze.

Oguljotine mogu imati najrazliitije oblike i raznoliku veliinu. Mogu imati veliinu zrna prosa, penice, graka, dlana ili zauzimati veliku povrinu tijela i imati izgled geografske karte, kao to su opsene razgranate oguljotine nanesene u saobradajnim nesredama. Oguljotine u obliku crte, nazivamo ogrebotinama.7

Oguljotine su veoma znaajne u sudskoj medicini poto svojim izgledom mogu upudivati na vrstu orua kojim su nanete, zatim mogu odavati tragove automobila kod saobradajnih nesreda (ara guma, blatobrana itd)

Hrapavi predmeti, kao to je kolovoz, asfaltna cesta i slino, tangencijalnim djelovanjem, npr. kod pada na zemlju ili beton, mogu proizvesti paralelne crtaste ogrebotine i oguljotine, tako da gomilice odljutene natkoice na jednom kraju oguljotine ukazuju na pravac djelovanja predmeta, odnosno da je on zapoeo svoje djelovanje na njenom drugom kraju.

Kod zaivotnih oguljotina, u vrijeme kada su nanesene i kada je koa liena natkoice:

- odgoljena koica se prvo ovlai, zatim

- pokrije bjelanevinastom limfnom tenodu, koja

- kasnije sasui i tvori krustu.

7 www.wikipedija.com

10

- ispod kruste, u toku 7-14 dana, zapoinje proliferacija epitelnih delija bazalnog sloja, i to sa ivica ouvanog epidermisa. Ta stvorena nova natkoica razlikuje se sada od okolne stare natkoice ruiastom bojom, ona je tanka i mekana, a

- poslije izvjesnog vremena ne moe se vie razlikovati od ostale natkoice. Iz ovoga vidimo, da oguljotine zacjeljuju bez oiljka.

Postmortalne oguljotine nastaju na isti nain kao i zaivotne, ali:

- bez aktivnog izlivanja bjelanevinaste limfne renosti,

- pa prema tome nema ni stvaranja korice (crusta) proizvedene od limfe,

- nego se odgoljena koica isparavanjem samo sasui ovrsne i oboji uto mrko ili uto smee.

Znaaj oguljotina i ogrebotina natkoice je mnogostruk:

- Nalaz oguljotina na izvjesnim dijelovima tijela, moe biti jedini dokaz djelovanja sile,

- moe ukazivati na cilj nasilja, ili pak,

- odati ozljedno orue.

Ogrebotine ili oguljotine na vratu, u obliku luka ili crte, duine od nekoliko milimetara, pojedinane ili zgomilane, ukazuju na zaguenje, to jest stezanje vrata, akom (strangulatio manualis). Nalaz oguljotina, nagnjeina ili krvnih podliva oko polnih organa enskih, ili oko dojki upuduju na silovanje ili pokuaj silovanja.

Oguljotine na unutranjim ogranima zovemo EROZIJE. Oguljotine na sluznicama nazivamo erosio mucosae, a na opnicama, erosio serosae.

Dessicatio

Promjene na koi sline oguljotinama, ali bitno razliite, su sasuenja ili sasuine koe (dessicatio). To su iskljuivo postmortalne promjene. Nastaju na onim mjestima gdje je koa bila pritisnuta spolja, kao to je brazda vjeanja ili brazda zadavljenja. Takoer ustreline iz relativne blizine na le, ostavide oko ulaznog otvora u koi mnotvo desikacija od nesagorjelih barutnih estica.

11

2.1.3. Nagnjeina (contusio)

Nagnjeina je oguljotina (excoriatio) koe, mukoze ili seroze, sa krvnim podlivima (haematom) u potkonom, submukoznom ili subseroznom tkivu.

Najede su potkone kontuzije. Neki autori smatraju da kontuzija koe predstavlja krvni podliv, sa djelominim otedenjem epidermisa, ali i bez otedenja epidermisa.

Najede kontuzije unutranjih organa su kontuzije mozga i kontuzije organa digestivnog trakta, eluca i crijeva.

Kontuzije mozga imaju poseban sudsko-medicinski znaaj to mogu biti prisutne prilikom ozleivanja glave a bez preloma kostiju lobanje, i to mogu nastati kako na mjestima neposrednog udara, tako i na mjestima posrednog djelovanja protiv-udara (contre-coup).

2.1.4. Rascjep (ruptura)

Rascjep (ruptura) je nespecifina mehanika povreda, ozljeda, mekog tkiva unutranjih organa u obliku brazdastog raskida.

Rascjepi se deavaju kako na parenhimnim organima: ruptura traumatica hepatis, lienis, renis, pulmouis, tako i na upljim unutranjim organima: ruptura traumatica ventriculi, intestini tennuis, ruptura traumatica myocardii.

Kod izvjesnih obolenja postoje i spontane rupture: ruptura spontanea lienis, uteri, itd.

2.1.5. Prijelom (fractura)

Prijelom (factura) je prekid kontinuiteta kotanog tkiva, kosti (fractura osseum) ili hrskavice (fractura cartilaginis).

Prekid kontinuiteta kotanog ili hrskavinog tkiva djelovanjem sile je traumatini prijelom (fractura traumatica), a prekid kontinuiteta kotanog ili hrskavinog tkiva usljed obolenja, najede inflamatornog ili neoplazmatinog je spontani ili patoloki prijelom.

Kada su patrljci kosti pokriveni neozlijeenom koom, to je zatvoreni prijelom a kod otvorenog prijeloma (fractura complicata) istovremeno sa prijelomom kosti na istom ili bliem mjestu povrijeena je koa.

12

Ako je kost prijelomljena na dva dijela, odnosno na dva ili vie mjesta onda je to fractura duplex, fractura multiplex seu comminutiva.

Prijelom nastao na mjestu djelovanja sile je neposredni ili direktni prijelom, a ako je prijelom nastao na udaljenom mjestu od djelovanja sile onda je to posredni ili indirektni prijelom. Ovi posljednji najede su na rebrima, lobanjinim kostima i kimenom stubu.

Kada je kost prekinuta potpuno u cijeloj debljini ili cijeloj duini, i kada postoji razmak izmeu prelomljenih povrina, onda je to potpuni prijelom, kada kost nije potpuno prekinuta imamo nepotpuni prijelom

Tri su oblika nepotpunog prijeloma:

- Infractio (napuknude, zalom) podrazumijeva djelimini prekid kontinuiteta kosti u njegovoj debljini;

- Fragmentum, abris fractura (odlom) otkinude dijela kosti, najede neke kvrge;

- Fissura (pukotina) prekid kontinuiteta kosti kada je kost djelomino prijelomljena u svojoj duini, pri emu je prvobitni oblik kosti odran.

Za sudsko medicinske potrebe vano je utvrditi mehanizam nastajanja prijeloma, da li je prijelom nastao usljed pada, ili je prelom nastao kao posljedica direktnog udara.

Po pravilu:

- POPRENI PRIJELOMI posljedica su direktnog udara najedi su Fractura scapulae, izolirane fractuae ulnae su najede posljedica direktnog udara tupinom zamahnulog mehanikog orua.

- SPIRALNI PRIJELOMI tipini za pad. Najedi su: Factura claviculae najede je posljedica indirektnog djelovanja prilikom pada, kosi prijelom humerusa, kao i interkondilarni prijelom humerusa nastaju najede padom, kao i fractura radii loco tipico, fractura colli femoris, fracturae peivis, fractura compressiva vertebrae itd.

Kod prijeloma kostiju, mogu nastati otedenja okolnog tkiva, posebno krvnih sudova i ivaca. Ozljede krvnih sudova mogu biti pradene sa upalom i stvaranjem tromba u krvnom sudu (thrombophlebitis), a isto tako i bez upale a sa stvaranjem tromba (phlebothrombosis), te odvajanjem tromba sa sljedstvenom embolijom pludnih arterija. Takoer, nije nerijetka i masna embolija.

13

2.1.6. Iaenje (luxatio)

Iaenje (luxatio) je stanje kada se plohe ili dijelovi kosti koje ine zglob pomaknu, pri emu moe dodi i do puknuda aure i ligamenata koji fiksiraju zglob.

Iaenja nastaju u najvedem broju sluajeva indirektnim djelovanjem sile, na primjer padom na ispruenu ruku, dok su znatno rjea usljed direktnog djelovanja sile

Nepotpuno iaenje (subluxatio) Ako su zglobne povrine ostale u djelominom kontaktu. Diastasis (odvajanje) je poremedaj sklopa zgloba ili ava. Na primjer: diastasis articuli sacroiliaci ili diastasis suturae cranii.

2.1.7. Razorenje

Razorenje ili razorina je ozljeda, kod koje je uniten sklop tkiva, organa, tako da je razoreni organ potpuno razoblien, uniten.

Proizvod su djelovanja tekih i tupih mehanikih orua (eljeznica, tramvaj, motorna vozila, itd.). Razorenja su najede zaivotna, ali mogu biti i postmortalna.

2.1.8. Raskomadavanje (detractio)

Raskomadavanje (detractio) je razdvajanje pojedinih dijelova tijela, glave, ekstremiteta, ili trupa od ostalog tijela. Moe biti

- ZAIVOTNO (najede zadesnog i samoubilakog porijekla, rjee ubilakog), ali i

- POSMRTNO (radi lakeg ostranjivanja lea, ili u cilju skrivanja identiteta)8

8 Zdravstveni portal Medicina

14

2.2. Specifine mehanike povrede ili rane

Specifine mehanike povrede ili rane su posebne mehanike povrede kod kojih na osnovu izgleda i ostalih karakteristika moemo zakljuiti da su nanesene jednom izvjesnom vrstom mehanikih orua. Rana (lat. vulnus) je fizika ozljeda ivog tkiva, koja zahvada kou ili sluznicu i moe prodrijeti u dublje slojeve tkiva u razliitom stupnju. Tu spadaju:

razderina - nanesene dejstvom tupine mehanikog orua ubodina - nanesene iljkom mehanikog orua posjekotina - nanesene otricom mehanikog prostrijelina - nanesene projektilom ispaljenim iz vatrenog oruja. U grupu tzv. posebnih

ustrelina izdvojene su povrede nanesene istovremenim dejstvom vedeg broja projektila (povrede od same) i rane nastale dejstvom eksplozivnih rasprskavajudih sredstava (kasetna i runa bomba, improvizovane ekspoloztivne naprave i dr.).

2.2.1. Razderina (vulnus lacerum)

Razderina ili laceracija je mehanika povreda, vrsta rane nastala u kontaktu sa tupim predmetima (pljosnatog, oblastog ili vrhastog oblika) ili pri padu ili sudaru, nepravilnih je ivica i esto sa znacima neistode i infekcije.

Razderina nastaje dejstvom tupine mehanikog orua na povrinu koe i proizvodi otvor obino nepravilnog oblika, sa nagnjeenjem potkonog masnog tkiva ili njegovim razaranjem.

Razderne rane mogu nastati na tri naina;

udarom, padom i sudarom.

Veliina i oblik razderine zavisi od brzine, teine i obimnosti (veliine) mehanikog orua. Ivice, otvora razderine, najede zjape, neravne su, najede nagnjeene uz defekt natkoice. Oblik, otvora razderine, zavisi i od pravca delovanja sile, ali redovno je nepravilnog oblika.

Kod kosog i tangencijalnog dejstva mehanikog orua jedna strana rane moe biti odvojena od podloge, to govori o pravcu dejstva sile.

Kod upravnog dejstva na kou i potkono tkivo ispod kojih se neposredno nalazi kost (predio lobanje) nastaju pukotinasti i zvijezdasti otvori, ije su ivice obino glatke i ravne i ponekad bez nagnjeenja.

Otvor razderine je uvek u koi, a prostor i dno razderine su ispod koe. Uglovi rane su obino zacepljeni. Zidovi prostora razderine su takoe nagnjeeni i proeti krvlju, nerijetko sa

15

traicama vezivnog tkiva i krvnim sudovima. Zidovi razderine mogu biti okolo podriven, to je vaan znak da je djelovalo tupo mehaniko orue. Unutranjost razderine moe biti sa detritusom izmeanim s krvlju, a mogu biti i djelidi stranih tijela utisnuti prilikom dejstva orua. Kod dubljih razderina moe dodi do otedenja ligamenata, kapsule zglobova i drugih vitalnih organa (oko, grkljan itd) to moe imati za posljedicu poremedaj funkcije pojedinih dijelova tijela.9

2.2.1.1. Podvrste rezderine

Prskotina (vulnus ceasum) je podvrsta razderine, priblino pravilnog oblika, cijepast ili unjast, brazdasta prostor, djelomino glatkih ivice i strana, pa se lako moe zamijeniti sa sjekotinom.

Prskotina se razlikuje od sjekotina, prvo to prskotine nastaju na onim mjestima gdje je koa zategnuta, pa pod dejstvom tupine mehanikog orua koa prska u pravcu svoje lokalne cijepljivosti, i drugo, to prekid tkiva ispod koe nije potpun.

Pregaenje (tranzicija) kao podvrsta razderina nastaje usljed naglog napinjanja koe, a razderine mogu imati linearan oblik i nenagnjeene ivice. Takve razderine javljaju se u koi prepona. Usljed naglog zabacivanja glave unazad, pri udaru vozila u peaka od pozadi mogu se javiti razderine na prednjoj strani vrata imaju linearan oblik i nenagnjeene ivice.

Ujedna rana (vulnus morsum) je podvrsta razderine, nastala kao posljedica ozljeivanja zubima, oveka ili ivotinje.

Razderine tee zarastaju i lake se inficiraju jer iroko zjape i esto su sa primjesama stranih tijla (koja su uglavnom zagaena), te su pogodno tlo za rarazvoj bakterija. Nakon sanacije razderina obino zaostaju nepravilni oiljci. Razderine mogu ostaviti posljedice na funkciju pojedinih dijelova tijla zbog raznih kontraktura i oiljaka. Ako su lokalizovane na licu ili drugim pogledu izloenih dijelova tijela mogu izazvati i estetsku unakaenost.10

9 Medicinski leksikon, Medicinska knjiga Beograd Zagreb, 1987 ISBN 86-311-0017-

10 Lukid M., Pejakovid S., Sudska medicina Beograd: Privredno-finansijski vodid, 1975.

16

2.2.2. Ubodina (vulnus punctum)

Ubodina (lat. vulnus punctum), ubodna rana, je vrsta rane nastala dejstvom iljka mehanikog orua. Karakteristike:

Kod ove vrste rane sila djeluje na manjem prostoru (za razliku od sjekotine), to omogudava lake prodiranje orua u dubinu tkiva.

Zato kod ubodine postoji nesrazmjera izmeu malog otvora i dugakog prostora rane. Oblik otvora ubodine, zavisi od pravca djelovanja orua u odnosu na elastina vlakna

koe. Ako je pravac dejstva isti kao pravac pruanja elastinih vlakana, ivice de se dodirivati; ako su vlakna popreno presjeena, one de zjapiti, za razliku od njihovog kosog presjecanja, kada de otvor biti asimetrian.

Veliina otvora rane zavisi ne samo od poprenog presjeka orua ved i od elastinosti vlakana tkiva u koji ono prodire (moe biti za nekoliko milimetara kradi ili dui)

Ivice ulaznog otvora rane su obino glatke, ravne i nenagnjeene. Zavisno od vrste orua otvor rane moe biti;

ovalan, kruan, trouglast itd.

2.2.3. Posjekotina (vulnus scissum, vulnus seccatum)

Posjekotina (lat. vulnus scissum, vulnus seccatum), je vrsta rane nastala dejstvom otrice (sjeiva) mehanikog orua (no, polomljeno staklo, dijelovi stabla itd), koja dovodi rastavljanja tkiva.

2.2.3.1. Mehanizmi nastanka posjekotine

Posjekotina nastaje dejstvom otrice mehanikog orua na povrinu koe izazivajudi rastavljanje tkiva. Zavisno od vrste i karakteristika sjeiva i jaine sile njegovog dejstva, razlikuju se i promjene na tijelu koje ono izaziva;

- Jaina zamaha sjeiva; kod snanijeg zamaha prostor rane je dublji, sa povredom dubljih tkiva, ukljuujudi i kosti, posebno u predjelu lobanje, iji sadraj moe biti povrijeen. Kod snanog zamaha rane su podlonije infekciji, a takve sjekotine manje krvare, zbog jaeg gnjeenja tkiva pradenog oslobaanjem vede koliine tromboplastina.

- Stanje sjeiva; tupo i neravno seivo (sjekira, motika, keser) dejstvuje otricom i teinom, rane su obimnije i na prijelazu su prema razderinama, ivice rane su

17

neto nagnjeene i krvlju podlivene, sa povredom dubljih tkiva, ukljuujudi i kosti, posebno u predjelu lobanje, iji sadraj moe biti povrijeen.

Prema porijeklu posjekotine se dijele na:

- zadesne,

- samoubilake,

- defanzivne (u samoodbrani),

- samopovreivanje (lat. automitilatio) i

- ofanzivne (zlonamerno povreivanje).11

2.2.3.2. Karkteristike posjekotine

Promjene na tijelu kod posjekotine nastaju dejstvom sile na uskom prostoru, te su ivice i strane rane obino glatke ravne i nenagnjeene. Ako se radi o tupom ili iskrzanom sjeivu ivice rane mogu biti lako nagnjeene.

Oblik otvora rane, zavisi od pravca delovanja sile. Ako sjeivo djeluje u pravcu pruanja elastinih vlakana u koi i u pravcu pruanja miidnih snopova i ako su oni zahvadeni, ivice i strane de se meusobno dodirivati. Ako su elastina vlakna popreno presjeena otvor rane bide rastavljenih ivica.

Dubina rane, je na poetku veda da bi na drugom kraju bila sve plida sa prelazom u crtastu ogrebotinu.

Uglovi otvora rane su zasjeeni, sa nesrazmjernim odnosom izmeu dugakog otvora rane i plitkog prostora.

Kako su sjeiva najede zagaene posijekotine moe da prati i pojava infekcije, mada je ona rijea, a zarastanje rane je relativno brzo i pradeno je pravilnim oiljkom.

Povrede krvnih sudova, sa obilnim krvarenjem su este kod dubljih posjekotina, posebno na dijelovima tijela sa bogatom mreom krvnih sudova (vrat, udovi itd).

11

Milovanovid M., Sudska medicina . Beograd Zagreb. Medicinska knjiga, 1979.

18

Kod dubljih posjekotina moe dodi do otedenja ligamenata, kapsule zglobova i drugih vitalnih organa (oko, grkljan itd) to moe imati za posledicu poremedaj funkcije pojedinih dijelova tijela.12

2.2.3.3. Posebne vrste posjekotina

Klanje (posjekotina vrata) (lat. vulnus scissum colli, vulnus seccatum colli), je samoubilaka, ubilaka ili zadesna posijekotina vrata (vrsta rane) nastala dejstvom otrice (sjeiva) mehanikog orua-oruja (no, ilet, polomljeno staklo, itd), koja dovodi do rastavljanja tkiva vrata, i najede zavrava smrtnim ishodom. Klanja (sjekotine vrata) imaju poseban sudsko-medicinski znaaj, i po poreklu mogu biti;

samoubilaka, ubilaka, zadesnog porekla (npr. kod kosioca pri noenju kose na ramenu, ili pri padu na

zastakljene povrine)

Posjekotine na ruci poev od palca prema podlaktici ili du prstiju, mogu biti;

samoubilake, u samoodbrni kod osoba napadnutih seivom, zadesne u toku rada otrim predmetima ili pri padu13

2.2.4. Ustrijelina, strijelna rana (v. sclopetarium)

Ustrijelina, strijelna rana (lat. v. sclopetarium) je rana koja zahvata kou sluzokou i dublje slojeve tkiva u razliitom stepenu a nanesana je dejstvom projektila ispaljenih iz runog vatrenog oruja ili eksplozivnih paradi. U ustrijeline u irem smislu ubrajaju se i rane nastale prilikom raznih vrsta eksplozija.

Nastanak ustrijeline objanjava se dejstvom velike kinetike energije projektila koji razara tkivo pomodu komprimiranog vazduha ispred sebe i vakuuma koji slijedi nakon prodora projektila u tkivo. Ustrijeline su razliitog oblika, od taksatog do zvijezdastog, raliite veliine i dubine prodiranja u tijelo. Njihov izgled zavisi od vrste oruja, vrste baruta, oblika sastava i veliine projektila ili eksplozivnih paradi, odstojanja sa koga je hitac ispaljen, pravca opaljenja, brzine projektila u momentu prodiranja u tijlo i vrste pogoenog tkiva

12

Deramilac A. Opta i specijalna patologija mehanike traume. Beograd: Zavod za udbenike i nastavna sredstva, 1986. 13

Iz sudske medicine, IV MEHANIKE POVREDE, farmaceuti.com, 2010.

19

Etioloki faktori za nastajanja ustrelina su:

projektili (male i velike kinetike energije) iz standardnog i malokalibarskog oruja projektili iz improvizovano oruje i drugih eksplozivnih naprava fragmenti minsko eksplozivnih sredstava (mine, kasetna bomba itd).14

2.2.4.1. Mehanizam nastanka ustrijelne rane

Prolaskom kroz tkivo, projektil prenosi dio svoje kinetike energije na okolinu. Udarni talas, generisan kinetikom energijom, odbacuje tkiva u svim pravcima oko projektila. Na ovaj nain nastaje tzv., privremena upljina ustrijeline. Ona kod projektila velike kinetike energije moe biti i 30 do 40 puta veda od njega. U upljini se stvara pozitivan vazduni pritisak koji dostie i do 100 atmosfera. Vreme trajanja upljine je nekoliko milisekundi. Zbog ciklinog transfera kinetike energije na okolna tkiva jedna od osobina ove upljine su i njene pulzacije. Postepenim gubitkom kinetike energije zrna dolazi i do postepenog prestajanja pulsacija. Znaaj pulsacija privremene upljine je to naizmjeninim promjenama pozitivnog i negativnog pritiska u njoj dolazi do usisavanja vazduha i okolnog stranog materijala u ranu. Ovim se i objanjava primarna kontaminacija ustrelinih rana polimorfnom florom. Ovo i ini sutinsku razliku u nainu kontaminacije izmeu strelnih povreda i mirnodopskih otvorenih povreda ili preloma. Ovakav nain kontaminacije polimorfnom florom je od esencijalnog uticaja na osnovne principe hirurkog leenja. Na stepen kotanih i mekotkivnih destrukcije i karakteristike ustreline utiu.

2.2.4.2. Karakteristike povreenog tkiva

Na stepen kotanih i mekotkivnih destrukcije i karakteristike ustrijeline utiu slijedede

karakteristike povreenog tkiva:

Otpornost tkiva na udar kinetike energije projektila zavisi od koliine tenosti u tkivima,

njegove histoloke grae, odnosno od njihove specifine teine. Kod tkiva sa vedom specifinom

teinom prisutno je i tee razaranje. Zato najtee stradaju kotano tkivo, miidno tkivo i

parenhimatozni organi. Suprotno ovome, pludno tkivo i serozne opne su izloeni manjim

razaranjima zbog velike elastinosti, prisustva vazduha i manje specifine teine. U ovim tkivima

apsorbuje se manja koliina kinetike energije projektila pa je i privremena upljina ustrijeline

manja.

14

Today's Wound Clinic Klinika iskustva u leenju rana

20

Karakteristike ustrijelina nanetih vatrenim orujem

U najvedem broju sluajeva ustrijeline su otvorene. One obuhvataju povrede mekih tkiva, unutranjih organa i povrede sa prelomima kostiju. Uobiajeno je da se ovi prelomi nazivaju strijelnim prelomima.

U odnosu na poloaj projektila prilikom prodiranja kroz tkiva, ustrijeline mogu biti tangencijalne, ustrelne i prostrelne. Za ove poslednje, karakteristian je ulazni i izlazni otvor sa strelnim kanalom. On nije uvek pravolinijski, ved je esto nepravilan, zbog promjene pravca projektila i dejstva sekundarnih projektila.

Kod ustrijelnih rana sva koliina energije se troi na stvaranje privremene upljine, dok je kod prostrijelnih rana koliina energije koja se predaje tkivima jednaka razlici energije koju projektil ima pri ulazu i izlazu iz tkiva.

Karakteristike ustrijelina nanetih fragmentima

Za ustrijeline nastale fragmentima minsko eksplozivnih sredstava karakteristian je i tzv., minsko - blastni efekat, nastao dejstvom udarnog talasa. On se prenosi vazduhom, vodom i vrstom podlogom (solid blast). Savremena eksplozivna oruja konstruiu se tako, da fragmentiraju u veliki broj malih paradi. U ovoj tehnologiji najdalje se otilo u konstruisanju tzv., kasetnih bombi.

Ustrijeline nanesene eksplozivnim sredstvima esto se karakteriu traumatskim amputacijama, konkvasacijom, multiple i kombinovane povrede.

Postoje izraene morfoloke karakteristike izmeu strijelnih kanala povreda nanesenih zrnima i fragmentima minskoeksplozivnih sredstava. Ove ustrijeline se odlikuju velikim defektima koe i potkonog tkiva, raskidima miida i nepravilnim dubokim depovima koji sadre sekundarne projektile. U odnosu na povrede nastale zrnima, ove su rane ede ustrijelnog tipa sa pratedim povredama velikih krvnih sudova i ivaca. Ovi uslovi predstavljaju veoma pogodnu sredinu za razvoj infekcija i to u prvom redu anaerobnih.

21

Patofizioloke promene u ustrijelini

Od momenta nastanka pa do zarastanja ustrijelna rana doivljava morfoloku evoluciju, koja prolazi kroz sledede faze:

a) Faza demarkacije

Tokom faze demarkacije nekrotino tkivo podlijee fermentativnoj autolize. Raspadni produkti izazivaju vedu propustljivost kapilara, plazmoreju u intercelularni prostor sa taloenjem fibrina. Kliniki se to ispoljava seroznom sekrecijom iz ustreline i otokom okoline, uz demarkaciono gnojenje.

b) Faza granulacije

U fazi granulacije, u demarkacionoj zoni buja mlado granulaciono tkivo.

c) Faza epitelizacije

Mlado granulaciono tkivo, koje je formirano u prethodnoj fazi u fazi epitalizacije zapoinje kretanjem manjih grupa delija germinativnog epitela koje se aktivno dijele sve dok ne pokriju dermalnu povrinu ustrijeline epitelom iz okoline. Granaulaciono tkivo se sve vie pokriva mitotikom aktivnodu epitela, sve dok se dvije delije sa suprotnih krajeva ne dodirnu. Dublji slojevi granulacija u ovoj fazi pretvaraju se u rani oiljak karakteristian po dobro vaskularizovana tkiva.

d) Faza cikatrizacije

Tokom faze cikatrizacije rani oiljak gubi krvne sudove i prijelazi u definitivni oiljak karakteristian po blijedom, bijeliastom, fibroznom izgledu. Kod malih ustrijelnih rana oiljak se moe formirati ved za desetak dana, a kod srednje velikih prosjeno za oko etiri nedjelje. Da bi oiljak postao bijeliast potrebno je vie nedjelja pa i meseci, pod uslovom da nisu nastale komplikacije (infekcija, aktivacija hroninih bolesti, gladovanje itd.)15

15

www.wikipedija.com

22

ZAKLJUAK

Mehanike povrede su tjelesne povrijede (nesmrtonosne i smrtonosne) koje su nanesene mehanikim oruima, odnosno predmetima koji posjeduju kinetiku energiju.

Veliina mehanike povrede zavisi od vie faktora, kao to su obimnost i veliina mehanikog orua, zatim njegova teina, brzina kretanja itd., to znai ukoliko je mehaniko orue vede i obimnije, ukoliko je tee, i ukoliko je njegova brzina kretanja veda, utoliko de povrede biti opsenije i obimnije.

Prema izgledu i ostalim karakteristikama, mehanike povrede dijelimo na nespecifine mehanike povrede ili ozljede i specifine mehanike povrede ili rane.

- NESPECIFINE MEHANIKE POVREDE ili ozljede su uopte mehanike povrede, kod kojih na osnovu njihovih osobina moemo zakljuiti samo da su nanesene mehanikim oruima uopte.

- SPECIFINE MEHANIKE POVREDE ILI RANE su posebne mehanike povrede kod kojih na osnovu izgleda i ostalih osobenosti moemo zakljuiti da su nanesene jednom izvjesnom vrstom mehanikih orua. Tu spadaju: razderine, sjekotine, ubodine i ustreline.

Mehanike, povrede su tjlesne povrede koje nastaju dinamikim ili statikim dejstvom mehanike sile;

U odnosu na vrstu mehanikog orua koje je nanijelo mehaniku povredu, povrede se djele se u dvije osnovne grupe, ozljede i rane.

Ozljede su nespecifine mehanike povrede, na osnovu ijih se karakteristika ne moe utvrditi kojom vrstom mehanikog orua su nanesene i mogu biti: krvni podliv, krvni izliv, oguljotina, nagnjeina, rascep, prodor, proboj, provala, razorina i raskomadina, prelomi, iaenje zgloba, uganue.

Rane su mehanike povrede, kod kojih je prekinut kontinuitet koe, i mogu biti: razderina, ubodina, posjekotina i ustrijelina.

23

Literatura

1. Deramilac A. Opta i specijalna patologija mehanike traume. Beograd: Zavod za udbenike i nastavna sredstva, 1986.

2. Baker SP, O'Neill B, Karpf RS. The injury fact book. Lexington, MA, Lexington Books, 1984. 3. Peden M, McGee K, Sharma G. The injury chart book: a graphical overview of the global burden of injuries. Geneva, World Health Organization, 2002. 4. International statistical classification of diseases and related health problems, tenth revision.

Volume 1: tabular list; Volume 2: instruction manual; Volume 3: index. Geneva, World Health Organization, 19921994.

5. Zdravstveni portal Medicina 6. Medicinski leksikon, Medicinska knjiga Beograd Zagreb, 1987 ISBN 86-311-0017- 7. Lukid M., Pejakovid S., Sudska medicina Beograd: Privredno-finansijski vodid, 1975. 8. Milovanovid M., Sudska medicina . Beograd Zagreb. Medicinska knjiga, 1979 9. Iz sudske medicine, IV MEHANIKE POVREDE, farmaceuti.com, 2010. 10. Today's Wound Clinic Klinika iskustva u leenju rana 11. www.wikipedija.com

24

SADRAJ

UVOD.. 2

1. MEHANIKE POVREDE....... 3

2. VRSTE MEHANIKIH POVREDA 4

2.1. Nespecifine mehanike povrede 4

2.1.1. Krvarenje 5

2.1.1.1. Krvni podliv 6

2.1.1.2. Krvni izliv 8

2.1.2. Oguljotina.. 9

2.1.3. Nagnjeina 11

2.1.4. Rascijep 11

2.1.5. Prijelom 11

2.1.6. Isaenje.. 13

2.1.7. Razorenje.. 13

2.1.8. Raskomadavanje 13

2.2. Specifine mehanike povrede . 14

2.2.1. Razderina. 14

2.2.1.1. Podvrste razderina 15

2.2.2.Ubodina.. 16

2.2.3. Posijekotina. 16

2.2.3.1. Mehanizmi nastanka posijekotina.. 16

2.2.3.2. Karakteristike posijekotina 17

2.2.3.3. Posebne vrste posijekotina 18

2.2.4. Ustrijelina, strijelna rana.. 18

25

2.2.4.1. Mehanizmi nastanka 19

2.2.4.2. Karakteristike povrijeenog tkiva. 19

Karakteristike ustrelina nanetih vatrenim orujem. 20

Karakteristike ustrelina nanetih fragmentima. 20

Patofizioloke promene u ustrijelini.... 21

ZAKLJUAK. 22 LITERATURA 23

26

SPISAK I POTPISI STUDENATA PRVE GRUPE:

3. Alibegovi Mirna

4. Ali Amra

5. Arnautovi Lejla

6. Atili Nela

7. Avdi Izabela

8. Bai Vildana

9. Beirovi Samir

10. Begi Zlata

11. Bekti Edin

12. Beirevi Mirna

13. Bijeli Muamer

14. Biserovi Ajla

15. Bratanovi Vedrana

16. avka Slavko

17. elikovi Jasmin

18. Drapi Nermina

19. Duki Zerina

27

20. Durakovi Emir

21. onli Adin

22. ulovi Enis

23. Fazli Edin

24. Fehri Almedin

25. Gazibegovi Jasmin

26. Glibanovi Adi

27. Grguri Damir

28. Hadi Admira

29. Hadi Amra

30. Hadi Kenan

28