Shpjegimetalternativetëtregtisëndërkombëtare

Ekonomiksitregtisëndërkombëtare2

Hyrje

•  TNdhenormanërritjeekthimit

•  TNdhediferencimiiproduktit

•  TNdhedallimetnëteknologji

•  TNdheciklijetësoriproduktit

•  TNdheshpenzimetetransportit

•  TNdheambienti

TNdhenormanërritjeekthimit

•  H-Osupozonnormëkonstantetëkthimitpërtëdyjaproduktetnëtëdyvendet(Supozimi4);–  RritjaesasisësëfaktoritLdheKnëprodhimineproduktitxapoy,dotë

rrisëproporcionalishtautputinexapoy;•  Normanërritjeekthimitparaqetsituatënkurautputirritet

proporcionalishtmëtepërsesarritjaeinputeve(LdheK)nëprocesineprodhimit;–  Psh.nëseinputetnëprocesineprodhimitdyfishohen,autputirritetmë

shumësedyfishi;–  Nësfondekonomitëeshkallës.

Menormënërritjetëkthimit,tëdyjavendetdotëpërfitojnëngatregtia

menjëra-tjetrënedhenësekëtodyvendejanëidentikenëçfarëdoaspekti.

KëtësituatënuketrajtonteoriaH-O.

TNdhenormanërritjeekthimit[1]

•  Rritjaeshkallëssëoperacioneverezultonnënormatëkthimitnërritjepasiqëbëntëmundurndarjemëtëmadhetëpunësdhespecializimmëtëmadh;–  Secilipunëtormundtëspecializohetnërealiziminenjëdetyretëveçantëqërezultonnënivelmëtëlartëtëproduktivitetit;

•  Gjithashtu,prodhiminëshkallëmëtëlartëbëntëmunduraplikimineteknologjivemëtëspecializuaradhemëproduktiveqëbëjnëtëmundurnormatëkthimitnërritje.

TNdhenormanërritjeekthimit[2]

TNdhenormanërritjeekthimit[3]

TNdhenormanërritjeekthimit[4]

TNdhenormanërritjeekthimit[4]

TNdhediferencimiiproduktit

•  Përqindjeemadheeprodhimitbotërorështënëproduktetëdiferencuaraejohomogjene;–  ShevroletinukidentikmeTojotën,Reno,etj.;

•  Prandaj,nëtregtinëndërkombëtarepjesëmarrjetëmadhekanëproduktetediferencuarabrendatënjëjtësindustri;– Njihetsitregtibrendaindustrisë(intra-industrytrade);

•  Rikardodhetëtjerëtflasinpërtregtinëproduktekrejttëndryshmeqëpërparësitëikrijojnëbazuarnëdiferencatnëkosto(inter-industrytrade);

TNdhediferencimiiproduktit[1]

•  Tregtiaebrendasektoritështërezultatiekonomivetëshkallësnëprodhim;–  Konkurencanëtregunejashtëmidetyronfirmattëkoncentrohennëprodhiminenjëapotëdisavarieteteve/modelevetëproduktitnëmënyrëqët’imbajnëkostotpërnjësitëulëta;

–  Prodhimiinjëapoidisavarieteteve/modelevetëproduktitbëntëmundurzhvilliminemakinerivemëtëspecializuaradhemëtëshpejtaqëbëjnëtëmunduroperiminevazhdueshëmnëprocesineprodhimit

TNdhediferencimiiproduktit[2]

•  Vendiiprodhondheieksportonvarietetenëtëcilatkoncentrohet,dheiimportonvarietetet/modeletetënjëjtitproduktngavendetetjera;

•  Konsumatoripërfitonngatregtiabrendasektoritpasiqëkamëshumëmundësitëzgjedhëprodukte,dheçmimetjanëmëtëultasirezultatiekonomivetëshkallës;

•  Matjaetregtisëbrendasektorit(nëdiskutimetemëvonshme).

TNdhediferencimiiproduktit

TNdhediferencimiiproduktit[2]

TNdhediferencimiiproduktit[3]

TNdhediferencimiiproduktit[4]

TNdhediferencimiiproduktit[5]

TNdhedallimetnëteknologji

•  Ndryshimetdinamikenënivelinteknologjikjanënjëndërdeterminantatetregtisëndërkombëtare;1.  Modeliidiferencavenëteknologji;dhe

2.  Modeliiciklitjetësortëproduktit.

•  Pasiqëkëtomodelengerthejnënëvetedimensioninkohë,atëherëmundtëkonsiderohensizgjatimedinamiketëmodeliH-O;–  Sipaskëtyremodeleve,tregtiabazohetnëndryshimetnëzotëriminrelativtëfaktorëvetëprodhimit(nëkëtërasttëteknologjisë)nëvendetpërkatësenëkohë.

TNdhedallimetnëteknologji[1]

•  Modeliidiferencavenëteknologji:–  Posner,1961;

–  Arsyetim:përqindjeemadheetregtisëndërkombëtareështërezultatizbulimittëproduktevedheprocesevetëreja(inovacioneve)

–  Këtoinovacioneiusigurojnëkompanivemonopoletëpërkoshmenëtregjetbotërore;•  Monopoletepërkohshmesigurohenkryesishtpërmespatentëvedhetëdrejtaveautoriale;

TNdhedallimetnëteknologji[2]

•  Modeliidiferencavenëteknologji(vazh.):–  Rastspecifik:SHBA-tëeksportojnëvazhdimishtproduktetëavancuarateknologjike;

–  Pasnjëkohe,prodhuesitetjerë,pasadoptimittëteknologjisëfillojnët’izënëtregjetejashtme(dukeubazuarnëpërparësitëtjera,sinëshpenzimemëtëultatëfuqisëpunëtore),dhemenjëmomentmundtëfillojnëtëshesintënjëjtinproduktnëSHBA;

–  DerisaprodukteteinovuaranëSHBAshtrihennëtregjetehuajangakompanijo-Amerikane(edhenëtreguneSHBA-së),SHBA-tëanëanëntjetërkanëinovuardheplasuarproduktetëtjeratëavancuarateknologjike;

–  Nëkëtëmënyrëkrijohendhembahendiferencatnëteknologji;

TNdheciklijetësoriproduktit

•  Ështënjëmodelizgjeruarimodelittëdeferencaveteknologjike;

•  Vernon,1966;•  Logjikaemodelit:

1.  Kurnxirretnëtregproduktiiri,zakonishtkërkonfuqipunëtoretëspecializurpërt’uprodhuar;

2.  Derisaproduktifillontëmaturohetdheprahohetngatregu,bëhetproduktistandardizuar;

3.  Mestandardiziminetij,produktimundtëprodhohetmeteknikatëprodhimitmasivdhekërkonfuqimëpaktëspecialuarpunëtore.

Andaj,përparësiakrahasuesenëkëtëproduktgradualishtzhvendosetngavendiiindustrializuarqëekanxjerrëkëtëproduktnëtreg,nëvendetmëpaktëzhvilluarakufuqiapunëtoreështëmëelirë(faktorëteprodhimitmëtëlirë)

TNdheciklijetësoriproduktit[2]

TNdheciklijetësoriproduktit[3]

•  Faza1(0A):produktiprodhohetdhekonsumohetvetëmnëvendininovues;

•  Faza2(AB):prodhimiperfeksionohetnëvendininovuesdherritetnëmënyrërapidepërtëakomoduarkërkesënebrendshmedhetëjashtme(tregjeteksportuese);

•  Faza3(BC):produktistandardizohetdhevendiimituesfillonprodhimineproduktitpërkonsumtëbrendshëm;

•  Faza4(CD):vendiimituesetejkalonmeshitjevendininovuesnëtregjetetreta;

•  Faza5(pasD):vendiimituesetejkalonmeshitjevendininovuesedhenëtregunekëtijtëfundit.

TNdheshpenzimetetransportit

•  Deritanikemifolurpërzerokostotëtransportit;•  Ndikimiikostovetëtransportit:

–  Idrejtëpërdrejtë:nëtregtinëndërkombëtaredukendikuarnëçmimetëproduktevetëtregtueshmenëvendineksportuesdheimportues;

–  Itërthort:nëlokacionineprodhimitdhetëindustrive;•  Llojeteprodukteve:

–  Tëtregtueshme–atotëcilatkëmbehenndërkombëtarisht;•  Çmimiikëtyreproduktevedeterminohetngakushtetekërkesësdheofertësnëtregjetndërkombëtare;

–  Tëpatregtueshme–atotëcilatnukkëmbehennëtregjetndërkombëtare;•  Çmimiikëtyreproduktevedeterminohetngakushtetekërkesësdheofertësnëtregjetndërkombëtare;

TNdheshpenzimetetransportit[1]

•  Njëprodukthomogjendotëkëmbehetnëtregtinëndërkombëtarevetëmnësediferencanëçmimeparafillimittëkëmbimeve/tregtisë(nëautarki)nëtëdyjavendettejkalonkostotetransportittëproduktitprejnjëritvendnëtjetrin;–  Kostotetransportitdhetëlogjistikësjanëarsyesepërseshumicaeproduktevedheeshërbimevejanëtëpa-tregtueshmendërkombëtarisht.

TNdheshpenzimetetransportit[2]

TNdheshpenzimetetransportit[3]

•  Kostotetransportitdhevendndodhjaeprodhimit:–  Industritëmebazëtëburimevenatyrore;

•  Kostotetransportituaimponojnëkompanivetëvendosenafërburimeve;

•  Industritëcilathumbinnëpeshëgjatëprocesittëpërpunimit;

–  Industritëmeorientimnëtregje;•  Industritëcilaterrisinpeshëngjatëprocesittëpërpunimit;

–  Industritëfootloose(përkth.ngaang.:ilirë,ishpenguar);•  Industritëmenormëtëlartëtëvlerësnëraportmepeshën,dheindustritëshumëmobile.

TNdheambientiijetesës

•  Vendndodhjaeprodhimitindustrialdhetregtiandërkombëtaredeterminohenngastandardetendryshmepërmbrojtjeneambientitnëvendetëndryshme;–  Standardetembrojtjessëambientitireferohenndotjessëajrit,ndotjessëujit,ndotjestermale(tënxemjes),dhendotjessirezultatimbeturinave;

TNdheambientiijetesës[1]

•  Ndotjaeambientitkaimplimimepërtregtinëndërkombëtare,sirrezultatistandardevetëndryshmeqëpërdorinshtetetpërtëpërcaktuarndotjen;–  Vendimestandardejo-të-lartatëmbrojtjessëambientitmundtashfrytëzojambientinsiburim/pasuritërheqësaposifaktorprodhimipërtëtërhequrkompanitëngajashtëdhetëgjenerojnëpërparësikrahasuesenëproduktedheshërbimendotëse.

TNdheambientiijetesës[2]

•  Antiglobalistëtjanëtëzëshëmsaipërketargumentittëndotjessëambientit;

•  SHBA-tëzëshmeqënegociatatmultilateralepërliberaliziminetregtisëtëpërfshijnëklauzolapërstandardetnëvendinepunësdhetëmbrojtjessëambientit(freeandfairtrade);

•  Shfrytëzimiiargumentittëmbrojtjessëambientitsiarsyepërprotekcionizëm.