Osnovni sociolingvistiki pojmovi

Pojmovi...Varijetet

neutralan naziv bez vrednovanja

=razliite vrste jezika (u okviru lingvistiki jednog jezika); odnosno:

skup lingvistikih formi koje ine obrazac, a koji se upotrebljava u odreenim drutvenim okolnostima (tj. ija je upotreba drutveno raspodeljena)

govorni dogaaj - konkretan primer upotrebe jezika u interakciji:jezik + nejeziki elementi (gestovi, mimika, kretanje u prostoru, ostalo ponaanje)poetak trajanje zavretak, obino obeleeni konvencionalnim signalima (npr. pozdrav)razliite duine; obino, niz reenicanajee interakcija licem u lice, ali moe biti i posredovananajmanje 2 uesnika, ili viekomunikacija jednosmerna ili dvosmernanorme interakcije i norme interpretacijeNeki kljuni pojmovi (po M. Radovanoviu):

Neki kljuni pojmovi (po M. Radovanoviu):

govorni in (akt): osnovna sociolingvistika jedinica; jedan iskaz u okviru govornog dogaaja

govorna situacija: vanjeziki kontekst govornog dogaaja (fiziko, institucionalno i kulturno okruenje, statusi i uloge uesnika)

Neki kljuni pojmovi (po M. Radovanoviu):govorni predstavnik= govornik nekog jezikaosoba koja poseduje znanje datog prirodnog jezika (kompetenciju koda + kompetenciju komunikacije)

govorna zajednicaeng. speech community = skup ljudi koji dele znanje bar jednog jezika (varijeteta) i norme njegove pravilne upotrebe(nije isto to i jezik u konvencionalnom smislu, jer: mogu znati i vie jezika; neophodna je stvarna interakcija, kao i simbolika integracija)ili: skup ljudi koje povezuje isto poznavanje, shvatanje i priznavanje jezike norme isti, zajedniki pogledi na to ta je jeziki standard, ta je pravilno a ta nepravilno u tom jeziku itd. (makar se u stvarnoj jezikoj praksi od toga i odstupalo!)

Aspekti jezikaJezika sposobnost uroena; univerzalna za sva ljudska bia; osobena za ljudsku vrstuJeziko znanje (omski: kompetencija; Sosir: langue) steeno; oznaava: poznavanje bar jednog jezikog sistema, odnosno koda, njegovih pravila, gramatikeUpotreba jezika (omski: performanca; Sosir: parole; ostali sinonimi: jeziko ispoljavanje, delatnost, ostvarenje, ponaanje)

Pojmovi...komunikativna kompetencijau sociolingvistici naglaena (na utrb jezike odn. kompetencije koda)oznaava: poznavanje pravila koja reguliu izbor i upotrebu jezikih sredstava, naroito s obzirom na nejeziki kontekst (Radovanovi)odnosno, odgovara na pitanja: ko, ta, kome, kad, gde, kako, zato, u kojoj prilici, povodom ega, s kojim ciljem saoptava

Nivoi jezikog sistema

fonoloki: glasovi; jedinica fonemamorfoloki: oblici, vrste rei; morfemaleksiki: renik, vokabular; leksemasintaksiki: struktura reenicesemantiki: znaenje(semantema)tekstualni

Pojmovi...standardni (knjievni) jezikima pismo

kodifikovan je (definisane su pravilne forme ima gramatiku, pravopis, renik)

slui prestinim funkcijama u govornoj zajednici

dijalektranije: nestandardni, nepravilni govor, naroito geografski odreen (lokalni, regionalni govori); danas: sve vie izjednaen s varijetetomdijalekatski kontinuumpojava uzajamne razumljivosti susednih dijalekata na graninim podrujima dva priznata jezika; nema jasne granice ona se povlai (bar delimino) politikim putemodnos izmeu jezika i dijalekta problematian:Jezik je dijalekt sa vojskom i mornaricom.

vernakular=1) nestandardizovani, nekodifikovani varijetet; 2) stie se prirodno, u porodici, kao prvi jezik; 3) koristi se za relativno ograniene funkcije u srednjem veku: narodni jezici vs. latinskidanas: najneformalniji, najkolokvijalniji varijetet nacionalnog jezikasociolingvistiki registar=specijalizovani varijetet povezan s odreenom profesijom ili temomrazlike najvee u leksici (terminima)primer: akademski registar

verbalni (jeziki, lingvistiki) repertoar= skup razliitih varijeteta kojima raspolae pojedinac ili govorna zajednica, a koji se mogu koristiti u razliitim drutvenim kontekstima; meu njima se vri izbor u skladu sa situacijomu viejezinim zajednicama, bira se izmeu razliitih jezika; u jednojezinim, meu razliitim varijetetima (dijalektima, stilovima) istog jezikato je razueniji sistem drutvenih uloga, to je bogatiji jeziki repertoar

stil1) u anglosaksonskoj tradiciji:Vilijam Labov= modalitet jezika s obzirom na dimenziju formalno-neformalno razlike postoje praktino u svim jezicima, ali su u nekima vee, a u nekima manje

2) u slavistikoj tradiciji (prouavanje slovenskih jezika i kultura) sloenije znaenje:funkcionalni stilovi = varijeteti jezika definisani prema svojoj komunikativnoj funkciji (pribliavajui se po znaenju pojmovima: registar; ili varijetet; ili stil1)primeri: administrativni stil, medicinski stil, razgovorni stil, novinski stil

domenDoua Fiman= tipine interakcije meu tipinim uesicima u tipinim kontekstima (elementi: sagovornici, okruenje, tema)idealnotipski konstrukt kongruentne situacije u stvarnosti esto odstupanja:1) porodica: lanovi/dom/svakodnevne teme2) socijalni ivot: prijatelji/odg. prostor i teme3) religija: svetenik-vernik/crkva/vera4) kola: uitelj-ak/kola/gradivo5) profesija: poslodavac-radnik/radno mesto/posao

Raslojavanje jezika - po Miloradu Radovanoviu

1. Funkcionalno raslojavanjerezultat : funkcionalni stilovi (po slavistima)

a) disciplinarno ili profesionalno: razlike s obzirom na struke i oblasti (pravo, nauka, filozofija, administracija, medicina...); takoe: registrib) situaciono: s obzirom na drutveno definisanu priliku (mesto, vreme, namena)c) tematsko: s obzirom na sadraj

2. Socijalno raslojavanjerezultat: sociolekti= osobeni varijeteti drutvenih grupaprocesi nastanka: spontani (interakcije) i namerni (razlikovanje od drugih)razlike najvee u: otro klasno podeljenim drutvima (npr. kaste, srednjovekovni stalei)takoe: argoni; jezike razlike prema rodu; prema rasi

3. Individualno raslojavanjerezultat: idiolekti= osobenosti individualnog izraajnog stila pojedinanog govornikapisanog jezika (naroito se prouava kod: poznatih knjievnika)govornog jezika

4. Teritorijalno raslojavanjerezultati:a) dijalekti: nestandardni narodni, naroito regionalni govorib) varijante: prisustvo vie jezikih standarda u okviru jednog jezika (nekadanji srpskohrvatski; engleski; nemaki; francuski; panski)

Raslojavanje jezika po Fransoaz Gade

vrsta varijacijedimenzijarezultat: tip razlike u jezikunaziv varijacija izmeu govornika (inter-locuteur)vremeistorijska promenadijahronijaprostorgeografska, regionalnadijatopijadrutvo, zajednicadrutvenadijastratijavarijacija prema upotrebi (kod istog govornika, intra-locuteur)stilovi, nivoi, registrisituaciona, stilistika, funkcionalnadijafazijakanalusmeni/pismeni jezikdijamezija

Elementi govornog dogaaja(komunikativni lanac)po Romanu Jakobsonu preuzeto iz teorije komunikacija

Funkcije jezika po Romanu Jakobsonu

odreuje ih odnos poruke prema: 1) referencijalna: predmetu (temi)2) emotivna (afektivna, ekspresivna): poiljaocu3) konativna (direktivna, manipulativna): primaocu4) fatika (interakcijska): kanalu5) metajezika: kodu6) poetska: poruci samoj