2019.09.02, даваа ~ №148 (1200) YНЭ: 1000₮~ МоНгол хүН бүр баяжигтуН ~

ЗГМ

онцлох

улс төрЕрөнхийлөгч х.Баттулга хичээлийн шинэ жилийн нээлтэд зориулсан теле хичээл заалаа. УИх-ын ээлжит бус чуулганы хугацааг сунгаж, энэ сарын 30-н хүртэл хуралдуулахаар болов. Ирэх баасан гарагт Үхц-ийн их суудал хуралдан, 42 дугаар тойргийн маргааныг эцэслэнэ. охУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин албан ёсны айлчлал хийхээр өнөөдөр Монгол Улсад ирнэ.

эдийн засагорос, Монголын худалдааны тэнцэл энэ оны эхний долоон сарын байдлаар алдагдал хүлээв. хувийн байгууллагын зээлийн 26 хувийг гадаад валютын зээл бүрдүүлж байна. "Coal Mongolia-2019" чуулган энэ долоо хоногт хоёр өдрийн турш болно.ТоП 20 индекс 1.23 хувиар өсөж, зах зээлийн үнэлгээ 2.4 их наяд төгрөг боллоо.

Топ 20 индекс(нэгжээр)

19665.9710,000

15,000

20,000

25,000

30,000

нийгэмхөвсгөл аймгаас XIV зууны монгол эмэгтэй дайчны булш олджээ.АнЭУ-ын угсаа залгамжлах ханхүү Монголд амрахаар дахин ирсэн байна. ҮБнСх-ноос Э.оюунболдын барилдах эрхийг хоёр жилээр хасч, цолыг нь хураах санал хүргүүлэв. Өнөөдөр, маргааш хоёр өдөр нийслэлийн зарим замыг хэсэгчлэн хаахаар боллоо.

дэлхийПольш дэлхийн II дайн эхэлс ний ойн ёслолдоо “түүхэн үнэ нийг үл зөвшөөрөгч” ОХУ-ыг урьсангүй. Тереза Мэй албаа өгснөөс шалтгаалж Их Британийн сангууд дөрвөн тэрбум ам.доллар алдлаа. Аргентины төв банк арилжаа-ны банкуудыг орлогоо гадаадад шилжүүлэхийг хориглов. G20-ийн хөдөлмөрийн сайд нарын уулзалт Японд эхэллээ.

Тэрбумтнууд даваа гарагийг хүлээлгүй долоо хоногийн бүх өдөр ажилладаг

FULL ENGLISH PAGE INSIDE > 7

ubinfo.mn

АМ.ДОЛЛАР ЮАНЬ РУБЛЬ

2,672.00 374.11 40.19

АЛТ ЗЭС 10-ЧИНГИС БОНД 10-ЧИНГИС БОНД

110.700.12%

98.7000.13%

5,690.000.12%

ГЭРЭГЭ БОНД

99.3300.12%

Софи Пейж

Бүх эрх хуулиар хамгаалагдана ©0 1 2 0 0

улаанБаатар2019.09.02

үүлшинэ

28° 14°

ЦАГ АГААР

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путиний айлчлалаар 1991 онд тус улстай байгуулсан Стратегийн түншлэлийн гэрээг шинэчлэн, иж бүрэн гэдэг үг нэмнэ хэмээн Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга З.Энхболд хэллээ. 2

“Сүүлчийн могикан” болж “Рио Тинто” л үлдлээ дээ

Дорноос тээсэн гунигт бодлууд буюу “Өнөөдрийн Монгол”-ын үнэн төрх

улаанбаатарт саяхан болж өнгөр сөн боаогийн ээлжит форумыг манайхан баахан хөөрөгдөж магтах аястайгаар өндөрлүүлэх шиг санагдсан. ази, Номхон далайн бүсийн улс орнуудын эдийн засаг, бизнесийн хамтын ажиллагааны хөгжилд чухал ач холбогдолтой эл уламж­лалт форумаас нэг зүйлийг анзаарс­наа өгүүлэхгүй байж чадсангүй. хэдийгээр хятад улс энэ форумын автор, тэргүү лэгч орон хэдий ч, чуулганы үзэл санааг гагцхүү хятадын эрх ашигт нийцүүлсэн мэт бодогдсон. Энэ бол гагц

ӨмчлӨх ялалтаас ӨӨргүй зүүн хязгаарМянга мянган оны уртад

халиуран давалгаалсаар буй хиаг, хялганын толгой өвдөг чацууран ганхах агаад өлчир торниун буйгаа илтгэх мэт тэргүүнээ тэнгэр өөд өргөх нь зуны сарууд бороо хур элбэг байсныг илтгэх аж. гандаж гундах нь яагаа ч үгүй хөмөл, таанын хурц үнэр ханх тавьж, өчигдрийн бороонд өнгө зассаныг үзвэл тал нутгийн намар шувтрах болоогүй аж. торж саатах юмгүй тал газрын салхи хуйлран хуралдах үүлсийг өрнөөс дорно руу туух агаад тэр зүгт тэнгэр газар уулзан учирч, уусан сүлэлдэх мэт зэрэглээтэн үзэгдэх нь соньхон. үзье гэвээс үүнээс өөр дүр зураг үл буух дорнод Монголын талд хойно урдаа орон цувах хоёр жижиг тэрэг, дунд оврын хоёр автобус уудам талыг хагалан хуваасан урт замыг захлан зогсвол аппарат мөрлөсөн хүмүүс ар араасаа цуван бууцгаав. Цайлахаар цайдам талын дунд үдэлсэн аяны хүмүүс эзгүй талд инээд наргиан дэлгэж, хөл хөөр болох бөгөөд туулах замынхаа тэхий дунд ирээд буй нь энэ. Монголын гэрэл зурагчдын нэгдсэн холбоо (МгЗНх)­ноос хоёр дахь жилдээ зохион байгуулж буй “Өнөөдрийн Монгол” олон улсын гэрэл зурагчдын хөтөлбөрт хамрагдаж, эх орны зүүн хязгаарт дөрөө мултлах завшаан тохиосон билээ.

Ш.ДаваадоржЗГМ

Ж.ГэрэлчулуунЗГМ

НИйТЛЭЛЧИйН БУЛАН

АяН ЗАМыН ТЭМДЭГЛЭЛ

3

5

1,529.500.10%

УИх сайд нарыг “байцаадаггүй” болгох заалт МАн-ын бүлэгт дахин үл ойлголцол үүсгэв

> 2

нүүрс баяжуулалтаа нэмэгдүүлэх зайлшгүй нөхцөл үүсээд байна

Тухайн ордод зориулан боловс руулсан тех-нологийг нутагшуулах асуудал ярих ёстой. > 11

Зөнд нь орхисон худалдаа

Хойд хөрштэй хийх худалдаанд ижил тэнцүү санал, санаачилга дутжээ. > 12

ЦАГ АГААРЫН ДЭЛГЭРЭНГYЙ МЭДЭЭЛЛИЙГ 8 ДУГААР НҮҮРЭЭС УНШИНА УУ.

бҮРЭЛДЭхҮҮНкоМпАНИ

The official gazeTTe

нийтлэгч миний хувийн бодол сэтгэгдэл юм шүү гэдгээ урьдчилан зориуд сануулаад өгүүлэх гэснээ шууд өгүүлсү. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө хайнаньд болсон чуулганыг тухайн үеийн Ерөнхий сайд асан С.батболдын хэвлэлийн багт багтан сурвалжилж байлаа. тэр үед форумаас тунхаглаж байсан үзэл санаа өнөөдөр бараг хэвээрээ байх аж. Өөрчлөгдсөн юм алга. бас л бүс нутгийн орнуудын хамтын ажиллагаа, хамтын ирээдүй, нэг зорилго гэсэн сэдэв нь хэвээрээ.Эндээс тэгээд юуг хэлэх гэсэн бэ гэхээр манайханд өнөөг хүртэл тогтвортой хөгжлийн ямар ч бодлого алга гэх гээд байна.

В.Путиний айлчлалаас Монгол Улс юу хүлээх вэ

Энэхүү хямд үнийг зөвхөн www.miat.com эсвэл МИАТ application ашиглан худалдан авах боломжтой

барих, жуковын хөшөөнд цэцэг өргөхөөр төлөвлөсөн байна.

оху­ын зарим хэвлэлд мэдээлж буйгаар владимир Пути ний Монгол дахь айлчлалын үеэр Засгийн газар, яамд хооронд болон бизнесийн салбарын гэрээ хэлэлцээрүүдэд гарын үсэг зурахад бэлэн болсон гэжээ.

в.Путинийг дагалдан ирэх оросын төлөөлөгчдийн бүрэл­дэхүүнд гадаад хэргийн сайд Сергей лавров, Засгийн газрын орлогч дарга алексей гордеев, Эрчим хүчний сайд александр Новак, “роснефть”­ийн тэргүүн игорь Сечин нар багтаж байгааг

2 ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Улс төр

Б.Энхжаргал @enkhjrglZGM Бизнесийн

салбарын гэрээ хэлэлцээрүүдэд

гарын үсэг зурахад бэлэн болжээ

АйЛЧЛАЛ

В.Путиний айлч­лалын хөтөлбөрт ШХАБ­ын асуудал багтсаныг ОХУ­ын хэвлэлүүд мэдээлжээ

таван жилийн өмнө, тодруулж хэлбэл халх голын ялалтын 75 жилийн ойгоор Монгол улсад албан ёсны айлчлал хийж байсан оху­ын Ерөнхийлөгч в.Путиний Монгол дахь дөрөв дэх удаагийн айлч лал маргааш болно. Мөн л цөөн цагийн хөтөлбөртэй Монголд бууж буй тэрбээр халхын голын ялалтын 80 жилийн ойг тохиолдуулан ирж байгаа ч энэ нь айлчлалын гол агуулга биш. түүний айлчлалын үеэр хоёр орны харилцааг нэг шатаар ахиулан, иж бүрэн түншлэлийн хэмжээнд хүрсэн

гэрээг баталгаажуулж, гарын үсэг зурах нь хамгийн гол үйл явдал.

Энэ тухай Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга З.Энхболд “Энэ онд тохиож байгаа халхын голын ойг тэмдэглэх үеэр бНхау­тай байгуулсан шиг Стратегийн иж бүрэн түнш лэлийн гэрээг оху­тай байгуу лах юм. 1991 онд оху­тай байгуулсан Стратегийн түншлэлийн гэрээг шинэчлээд иж бүрэн гэдэг үг нэмнэ” хэмээсэн билээ. иж бүрэн түншлэл гэдэг нь хоёр орон бүхий л салбарт, өндөр түвшинд харилцаагаа хөгжүүлэхээр талууд тохирно гэсэн үг.

түүний айлчлалын хөтөл­бөрийг эцсийн байдлаар зарлаа­гүй ч зарим эх сурвалжийн хэлж буйгаар тэрбээр төрийн ордонд Монгол улсын Ерөнхийлөгч х.баттулгатай албан ёсны хэлэлцээ хийж, стратегийн иж бүрэн түншлэлийн талаар хамтарсан мэдэгдэл гаргах аж. Мөн халх голын ялалтын 80 жилийн ойн хүрээнд ахмад дайчидтай хүндэтгэлийн зоог

эх сурвалж хэллээ. Монгол улс оху­тай страте­

гийн иж бүрэн түншлэлийн салбарт харилцахаар гэрээ байгуулж буй ч хоёр орны худалдаа өмнөх оныхоос буурч буй нь анхаарал татаж байна.

гаалийн ерөнхий газрын статистикаас харвал Монгол улсаас оху руу хийх экспорт болон худалдан авч буй импортын аль аль нь буурчээ. тухайлбал, энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар 36.6 сая ам.долларын экспортыг Монгол улс оху руу хийжээ. гэвч энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 10.3 хувиар буурсан үзүүлэлт. харин манайх руу хийж буй импортын хувьд 768.5 сая ам.доллар байгаа нь өнгөрсөн оныхоос 50 орчим мянган ам.доллараар бага гэсэн үг. худалдааны хэмжээ буурахаас гадна экспорт, импортын харьцаа асар их буюу 730 орчим мянган ам.долларын зөрүүтэй байгааг ч анхаарахгүй орхиж болохгүй бөгөөд энэ тухай өмнөх айлчлалуудын үеэр ч яригдаж байсан. тиймээс

стратегийн иж бүрэн түншлэлийн гэрээг байгуулсан тохиолдолд худалдааны салбарт ямар ашиг, дэвшил гарах вэ гэдэг нь в.Путиний Монголд хийж буй айлчлалын үеэр хоёр орны холбогдох байгууллагуудын хооронд ямар гэрээ, хэлэлцээр байгуулахаас харагдана.

Мөн зарим гадаад эх сурвал жийн мэдээлж буйгаар в.Путиний айлчлалаар орос, Монгол, хятадын гурван талт хамтын ажиллагааны асуудлууд, Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын талаар хэлэлцэнэ гэж онцолжээ. гурван талт хамтын ажил ла гааны асуудлууд дунд эрчим хүч, тээврийн салбарын хамтын ажиллагааны талаар хэлэлцээр хийж, гэрээ байгуулах магадлалтай.

учир нь өнгөрсөн зургадугаар сард бишкект болсон Монгол, оху, бНхау­ын гурван талт тав дахь удаагийн уулзалт дээр оху­ын Ерөнхийлөгч в.Путин дээрхийг баталсан утгатай үг хэлж байсан юм. тэрбээр “бидний харж байгаагаар хийх ёстой хамгийн чухал ажил бол улаанбаатар төмөр замын бүтэц дээр суурилан тээврийн төв коридорыг шинэчлэх төлөвлөгөө юм. хятад болон Монголын түншүүдтэй хамтран ажиллаж, тээврийн салбарын тээх хүчин чадлыг хэд дахин нэмэхээр зорьж байна. ингэснээр тус коридороор хятадаас Европын зах зээл рүү гарах ачааны хэмжээг хэд дахин нэмэгдүүлж болно. дэд бүтцийн чухал төсөл гэвэл Зүүнбаянгаас ханги чиглэлд салаа төмөр зам тавих ажлыг дурдах хэрэгтэй. Энэхүү замыг орос, Монгол хоёр улсад үйлчилдэг стандартын дагуу 15х22 мм­ийн өргөн царигтай баривал ачаа, тээврийн ачааллыг эргэн хуваарилж, Замын­үүд­Эрээн чиглэлийн хилийн боомтын ачааллыг бууруулах боломжтой. Манай гурван улсын дамжин өнгөрөх тээвэрлэлтийн нөөц бололцоог улам үр ашигтай болгоход олон улсын авто замын гурван талт хэлэлцээрийн хэрэгжилт мөн чухал. оху нь бНхау, Монгол улстай эрчим хүчний салбарт илүү идэвхтэй хамтран ажиллахад бэлэн байна” гэсэн юм.

ЗГМ ТОВЧхОН» ЕрӨнхИйлӨгчМонгол Улсын төрийн тэргүүн хичээлийн шинэ жилийн нээлтэд зориулан сурагчдад хичээл заадаг уламжлалын дагуу Ерөнхийлөгч Х.Баттулга өчигдөр эх орон, тусгаар тогтнол, монгол хэл, соёл сэдвээр сурагчдад теле хичээл заалаа. Тэрбээр энэ хичээлийн шинэ жил Халхын голын 80 жилийн ойтой давхцаж буйтай холбогдуулан дээрх сэдвээр хичээл заах болсноо онцлов. » ПАрлАМЕнТУИХ-ын дарга өнгөрсөн баасан гарагт Үндсэн хууль хэлэлцэж буй ээлжит бус чуулганыг энэ сарын 30 хүртэл сунгах захирамж гаргав. Мөн захирамжаар ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад гурван хуулийн төсөл, хоёр гэрээний төсөл нэмсэн байна. Ингэснээр ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх асуудал 17 боллоо. » ЗАСгИйн гАЗАрДэлхийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжүүлж буй “Ухаалаг засаг” төслийн хүрээнд ЗГХЭГ, ЗТХЯ, УБЕГ зэрэг төрийн гурван байгууллагын энтерпрайз архитектур загварыг платформ дээр танилцуулжээ. Ингэснээр дээрх байгууллагууд төрийн үйлчилгээг иргэнд хүргэхдээ сүүлийн үеийн технологийн боломжуудыг оновчтой үр дүнтэй ашиглах боломж бүрдэх юм.

» АгЕнТлАгМХЕГ-аас ургац хураалтын өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлын талаар ХХААХҮЯ, ОБЕГ, Монголын тариаланчдын үндэсний холбоотой хамтарсан уулзалтыг зохион байгуулжээ. Тус уулзалтаар ААН-үүд сайн чанарын улаанбуудайгаа гурилын үйлдвэрүүдэд тушаасны дараа тариалах үрээ нөөцөлдөг байдлыг өөрчилж эхлээд үрийн буудайг нөөцөлдөг болох саналыг МХЕГ-аас гаргажээ.

» нИйСлЭлНЗДТГ-аас ХХААХҮЯ-тай хамтран “Атар-60” газар тариалангийн үзэсгэлэнг өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд зохион байгуулав. Тус үзэсгэлэнг нээж С.Амарсайхан үг хэлсэн бөгөөд ХАА-н тоног төхөөрөмж, бордоо, ургамал хамгааллын бодисын худалдаа эрхэлдэг 30 гаруй ААН, төмс хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ, зөгийн бал үйлдвэрлэгч 40 гаруй иргэн оролцжээ.

В.Путиний айлчлалаас Монгол Улс юу хүлээх вэ

үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн хоёрдугаар хэлэлцүүлэг талдаа орлоо. Өнгөрсөн баасан гарагт хуралдсан ээлжит бус чуулган парламентын ардчиллыг төлөвшүүлж, ард түмний засаглах эрхийг хангахтай холбоотой саналын томьёоллуудаар санал хураав. Мөн улсын төсвийг хэлэлцэн батлах, Засгийн газрын өрийн дээд хэмжээг тогтоох, Монгол улсын тусгаар тогтнолтой холбоотой төслийн талаарх зарчмын зөрүүтэй саналуудын томьёоллуудаар санал хураалт явуулж, шийдвэрлэсэн юм. хуралдааны үеэр гишүүд зарим заалт дээр удтал маргасан. тухайлбал, уих улсын төсөв батлахдаа Засгийн газраас зөвшөөрөл авах нь парламентын

ПАРЛАМеНТ

УИх сайд нарыг “байцаадаггүй” болгох заалт МАН-ын бүлэгт дахин үл ойлголцол үүсгэв Санхүүгийн чөлөөт зах зээлийн зохицуулалтыг Үндсэн хуульд тусгах санал гаргалаа

П.БатбөхЗГМ

эрхийг хязгаарлаж байна гэж зарим гишүүн үзсэн бол дийлэнх гишүүн “өнгөрсөн 30 жил 76 тойрогт улсын төсвийг тараасан нь урт хугацаанд хэрэгжүүлэх хөгжлийн бодлогыг цаас болгосон” гэж шүүмжилсэн. удаан маргасны эцэст үндсэн хуулийн 25 дугаар зүйлийн 1.7­д “төрийн санхүү, зээл, албан татвар, мөнгөний бодлого, улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн бодлого, үндсэн чиглэлийг тодорхойлж, хөгжлийн болон үндэсний аюулгүй байдлын бодлогод нийцүүлэн боловсруулсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, улсын төсөв, түүний гүйцэтгэлийн тайланг батлах, улсын төсвийг хэлэлцэн батлахдаа төсвийн орлого, зарлагын бүтцийг өөрчилж болно. ингэхдээ Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсвийн зарлагын болон алдагдлын хэмжээг нэмэгдүүлж үл болно. хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт тогтвортой байна. төрийн санхүү, төсвийн хяналтыг хараат бусаар хэрэгжүүлэх байгууллагын бүрэн эрх, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны журмыг хуулиар тогтооно” гэсэн энэ удаагийн өөрчлөлтийн хамгийн урт заалтыг нэмэхээр болов.

Мөн чуулганаар аН­аас гаргасан “Засгийн газрын өрийн дээд хэмжээ дНб­ний 60 хувиас илүүгүй байна”

гэсэн саналыг хэлэлцсэн бөгөөд гишүүдийн олонх эдийн засгийн хямралтай үед Засгийн газар өр нэмэхээс аргагүйд хүрвэл үндсэн хуулиа бас өөрчлөх хэрэг гарна гэсээр аН­ын саналыг МаН­ын гишүүд дэмжсэнгүй. харин МаН­ын бүлэг үндсэн хуулийн 25 дугаар зүйлийн 1.6 дахь заалтаар “завсарлага” авсан. тус заалт нь Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүд хуульд зааснаар уих­д ажлаа шууд хариуцан тайлагнах тухай бөгөөд төсөлд зөвхөн Ерөнхий сайд уих­д ажлаа тайлагнах болгон өөрчилсөн нь олон гишүүний дургүйцлийг хүргэсэн юм. тиймээс энэ заалтыг бүлгээр дахин хэлэлцэх шаардлагатайг тус бүлгийн дарга д.тогтохсүрэн учирлаад хойшлуулж өгөх горимын санал гаргасан юм.

уих­ыг тараах, хууль батлах ирцийн доод хэмжээг тогтоох чухал заалтууд энэ удаа өөрчлөгдөж буй. уих­ын 62 гишүүний өргөн барьсан төсөлд парламентын нийт гишүүний гуравны хоёрын саналаар уих­ыг тараах заалт байсан ч гишүүдийн олонх дээрх агуулга дээр “Ерөнхийлөгч уих­ын даргатай зөвшилцөн санал болгосноор” гэх үг нэмэх саналыг дэмжив. Мөн 27 дугаар зүйлийн

6.6 дахь заалтад “...үндсэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол хуулийг уих­ын хурлын нийт гишүүний олонхын саналаар батална” гэсэн өөрчлөлт оруулах саналыг “...нийт гишүүний олонхын саналаар эцэслэн батална” гэж өөрчлөхийг дэмжив. харин уих­ын сонгуулийн тогтолцоо, гишүүдийн тоо, бүрэн эрхийн хугацаа болон гишүүнийг эгүүлэн татахтай холбоотой зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудыг хойшлууллаа.

хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн үеэр улсын эдийн засагт чухал түлхэц болох саналыг зарим гишүүнээс гаргасан. тухайлбал, уих­ын гишүүн З.Нарантуяа үндсэн хуульд санхүүгийн зах зээл

дээрээс хөрөнгө босгох, чөлөөт санхүүгийн орчин бий болгох заалт тусгах санал гаргав. тэрбээр “улс орныхоо хөгжлийг 20, 30 жилээр харж үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулъя гэж зорьж байгаа бол эдийн засгийг дэмжсэн санхүүгийн салбарын хөгжлийн цоо шинэ хэлбэр, хувилбарыг энэ хуульдаа тусгах зайлшгүй шаардлага байна. том төслүүд, эдийн засгийн өндөр ач холбогдол бүхий арга хэмжээ хэрэгжүүлэх гэхээр төсвийн боломжоос шалтгаалж гаднаас мөнгө гуйдаг. түүний оронд зах зээл дээрээс өөрсдөө хөрөнгөө босгодог, чөлөөт санхүүгийн орчныг бий болгох хэрэгцээ, боломж ч байна. хонконгт үүссэн нөхцөл байдлаас шалтгаалж

дэлхийн том санхүүгийн байгууллагын хөрөнгийн урсгал өөрчлөгдөж байна. яг энэ нөхцөлд манай улс үндсэн хуульдаа санхүүгийн чөлөөт зах зээлийг хүлээн зөвшөөрчих нь эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой” гэсэн юм. Мөн түүний саналд дотоодын шүүх, хуулийн байгууллагын тогтолцооноос болж гадаадын хөрөнгө оруулалт зугтаж байгаа энэ үед санхүүгийн зах зээл дагнасан олон улсын шүүхийг Монголд байгуулах боломжийг бий болгох ёстой гэсэн санал давхар явж байгаа. дээрх хоёр саналыг хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа хуулийн төсөлд тусгаж өгөхийг З.Нарантуяа гишүүн хүссэн юм.

С.Батсайхан / ЗГМ©

ЗГМ©

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин хамгийн сүүлд 2014 онд манай оронд айлчилж байв.

1бодлогогүй улс орон ямар ч

чухал үйл явдлыг зүгээр л хэл­бэр талаас нь анхаарахаас цааш хэтэрдэггүй бололтой. тэр нь ч улаан баатарын чуулганаас анзаар дагд лаа. “...Маш мундаг ач холбог долтой боллоо. Манай монгол чуу дад сайн төсөл л байвал хөрөнгө оруулагчид ар араасаа цуварч байна” ч гэх шиг... Заавал ингэж худлаа хөөрцөглөх шаардлага байлаа гэж үү! тэгвэл ар араасаа шахцалдаад байгаа тэр хөрөнгө оруулагч нар хаана байна вэ? учир мэдэх хүмүүсийн ярьж байгаагаар тэдний сэтгэлийг зовоогоод байгаа ганц асуудал энэ гэж байна.

Монгол улсаас гаднын хөрөнгө оруулагчид харин ч бол гоомж­лох болоод байгааг жишээ баримттайгаар тэд хэлж, анхаа­руулсаар байна. уг нь манайх шиг улсад гаднын хөрөнгө оруулалт амин чухал гэдгийг захын хүн хэлнэ. гэхдээ үр ашигтай байх ёстой. дэлхийд хэмжээгээрээ хоёр, наймд жагсаж байгаа бНхау, оху гэсэн хоёр том эдийн засаг бидний боломж. хил шууд залгасан аварга хөршүүдийн хувьд тэд Монголын гадаад хөрөнгө оруулалтад эзлэх хувь хэмжээ, боломж бололцоогоор аль ч улс орнуудаас хол давуу.

гэсэн хэдий ч “оху, бНхау­тай найрсаг харилцаатай байх нь Монгол улсын гадаад харилцааны бодлогын эн тэргүүний зорилт мөн бөгөөд тэдгээр улстай бүхэлдээ тэнцвэртэй харилцаж, сайн хөршийн ёсоор өргөн хүрээтэй хамтын ажиллагаа хөгжүүлнэ. ингэхдээ энэ хоёр улстай харилцаж ирсэн түүхэн уламжлал, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны өвөрмөц онцлогийг харгалзах; аНу, япон, Европын холбоо, Энэтхэг, бНСу, турк зэрэг Өрнө, дорнын улс,орнуудтай холбоотой “гуравдагч хөрш”­ийн бодлогыг барина” хэмээн Монгол улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалын 14.1,2­т тодорхой заачихсан байдаг юм билээ.

Энэ бол Монголын эрх ашигт маш чухал заалт. харамсалтай нь гуравдагч хөршийн орнуудтай харилцах үзэл баримтлалаасаа манай өнөөгийн эрх баригчид санаатайгаар татгалзаж эхэлж байгаа юм болов уу гэсэн хар төрөх болж. хардах нь сэтгүүлчийн эрх болохоор яалтай.

яг нарийндаа 2016 оноос хойш Монголын төр, засаг өрнөдийн буюу гуравдагч орнуудын хөрөн­гө оруулалтыг шахан гаргах бодлого барих болсон. би жишээ татах хэрэгтэй байх. Өмнөговийн гурвантэс суманд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байсан Канадын хөрөнгө оруулалттай “Соут гоби сэндс” компани өөрийн эзэмшиж байсан хувиа хятадын төрийн өмчит том корпорацын нэг болох “Чалко”­д зарж, шилжүүлээд гарч одсон. австралийн “Проспект ресурс”

“Сүүлчийн могикан” болж “Рио Тинто” л үлдлээ дээ

Монголын хувь заяа хэрхэх нь дэлхийн том “мангас”­т түй ч хамаагүй

2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

нийтлэлчийн булан

3ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН

компани мөн л дээрхийн жишгээр өмнөд хөршийн ямар ч билээ нэг компанид хувь эзэмшлээ зараад гарахаас аргагүй болсон юмдаг. Энэ бүхнээс хамгийн дуулиантайгаар Канадын “хан ресурс” компани Монголоос шахагдан гарсныг монгол хүн бүр мэдэх байх. тэдний орыг мөн л урд хөршийнхөн залгасан.

Монголын тал хууль зөрчиж тус компанитай хөрөнгө оруулалтын гэрээгээ цуцалснаас болж олон улсын арбитрын шүүхээр орж, 80 сая ам.долларын нөхөн төлбөр буюу торгуулийг тус компанид төлж гадаад ертөнцөд нүдний булай болж билээ.

ийм жишээ маш олон. ураны төслүүдээс францчуудыг шахан гаргах бодлого сүүлийн хэдэн жил төр, засгийн хүрээнд эрчимтэй өрнөх болсон. одоо тэгээд алдарт оюутолгой л бараг цор ганцаараа гуравдагч орнуудын хөрөнгө оруулалтын төлөөлөл болж үлдлээ шүү дээ. бусад нь бүгд гарчихлаа. Энэ байдлаараа “сүүлчийн могикан” “рио тинто” ч удалгүй оюутолгойг орхин

гарах биз. Намайг ийн бичиж буйн төлөө үгийн нөөцөө үл хайрлан, бараг шавхан байж хараалаар “мялаах” цуутай, цогтой “эх оронч” нөхдүүд хэдэн арваараа гарч ирнэ. Нөгөө алдартай “худалдагдсан сэтгүүлч” цолоо хайрлах нь ч лавтай.

уг нь ингэж бичиж буй минь цэвэр өөрийн үзэл бодлоо дагасных билээ л. оюутолгойн гэрээг Монголын талд хохиролтой болсон гэдгийг үгүйсгэдэггүй ч, зарим нэгний хүсэж байгаа шиг энэ төслийг зогсоох тухайд бүр тас эсэргүүцэн харин ч нэг хөндлөн зогсох хүний нэг би мөн. гэрээ байгуулахдаа гаргасан алдаагаа даруй засаж сайжруулаад явах маань монголчууд бидэнд нэн чухал бөгөөд ашигтай гэж бас боддог хүн. Манай улстөрчид л оюутолгой төслийг ард түмэнд ашигтай бус өөрсдөдөө ашигтай байлгахыг юу юунаас ч илүү эрмэлзэн асуудлыг өнөөг хүртэл сунжруулдаг гэдэгт ямар ч эргэлзээгүйгээр итгэдэг болсон. оюутолгойн гэрээний талаар

дахин дахин асуудал босгон ярьж эхэлсэн улстөрч болгон илтээр хөрөнгөжих болсон нь нийгэмд тод анзаарагддаг шүү дээ.

Ер нь сүүлийн хэдэн жилд Монголд хөрөнгө оруулалт хийж, бизнесийн үйл ажиллагаагаа эрхэлж байсан хоёр хөршийнхөөс бусад гаднын хөрөнгө оруулагч, аж ахуйн нэгжүүдийг ийнхүү хоморголон хөөж байгаа нь магадгүй хэн нэгний захиалгатай, бүр шал өөр зорилготойгоор үйлдэгдэж байж болох уу гэдгийг бид өөрсдөөсөө асууж, тунгаан бодох ёстой гэдгийг л хамгийн түрүүнд сануулмаар санагддаг юм.

хамгийн гол нь энэ бүхэн Монголын геостратегийн бод­логод аюултайгаар нөлөөлж байгаад юм. Зарим нэг маань бүр ил цагаанаар “рио тинто”­г хөөн зайлуулах талаар ярьдаг болж. яс юман дээрээ тулахад Монголын хувь заяа хэрхэх нь дэлхийн энэ том “мангас”­т түй ч хамаагүй гэдгийг бид ойлгох хэрэгтэй л дээ. хэрэвзээ энэ “гигант” аргаа барах аваас оюутолгой төслийг

зүгээр л хэн нэг мөнгөтэй нөхөрт зарчихаад гараад явчихаж чадна гэдгийг монголчууд ухаарахгүй байна. Муу дүр зургаар харж, энэ төслөөс “рио тинто” татгалзаж, өнөөдрийг хүртэл оруулсан хөрөнгөө тооцон хэн нэгэнд зарахаар болж гэж төсөөлөн бодъё л доо. Энэ том мега төслийг тэр чигт нь худалдаж авч чадах тэр мөнгөтэй “нөхөр” хэн байж болохыг бас төсөөлөх гээд үз. хариу нь бараг л бүхэнд тодорхой гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Манай статистикийн алба гэж эрх баригчдын таалалд нийцүүлж “ажилладаг” дүүрчихсэн нэг газар байдаг. тус газрын аль 2013 оны тайланд дурдсанаар Монголд хөрөнгө оруулсан зөвхөн хятадын 5503 компани байдаг гэжээ. харин 2018­2019 оны тайланд энэ тоо хэд болсныг харах гэж хайгаад олсонгүй.улам л олон болсон нь дамжиггүй. угаасаа Монголын бүхий л салбар дахь хөрөнгө оруулалтын орчинг өмнөд хөршийн хувь, хувьсгалын компаниуд аажмаар эзлэх болсныг бид харцгааж байгаа. хамгийн харамсалтай нь эрх ашиг, хувийн сонирхолдоо баригдсан эрх баригчдын зүгээс ганц улсад ийнхүү санаатайгаар болон санамсаргүйгээр бодлогын дэмжлэг үзүүлэх болсноороо улс үндэстний аюулгүй байдлыг нэг улсаас хараат болгохын хамтаар гадаад бодлогынхоо үзэл баримтлал болгон тунхагласан “гурав дахь хөршийн бодлого” маань бидний нүдэн дээр нуран унах нэн гашуудалтай хэрэг явдалтай тулгарах болно.

байдал ийм байгаатай зэрэгцэн төр нь хувийн хэвшил рүүгээ шууд халдан, эд хөрөнгийг нь хураах, үйл ажиллагааг нь зогсоох гэх мэт сонин хандлага гарч ирлээ. ийм байхад гаднын хөрөнгө оруулагч нар Монголыг хүсэмжилж, хэтэвчээ дэлгэн дараалалд жагсаад зогсож байна гэх дарга нарын үг манай хошин шог хамтлагуудын ямар ч үзүүлбэрээс хол илүү инээдэмтэй, дэндүү марзан сонсогдоод байдаг юм. Өнөөдрийн зургаар бол эрх баригчдын маань хааяа бие биедээ үзүүлдэг байсан салаавч төрийн ордонд багтахаа байгаад гадаадын хөрөнгө оруулагч нар луугаа тэр тусмаа гуравдагч хөршийн бодлого руугаа чиглэдэг болсон юм шиг байна.

дээр түр дурдаад орхисон улаанбаатарын форум дээр Монголын бизнесийн зөвлөлийн туЗ­ийн дарга б.бямбасайхан “гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг шахах хандлага нь Монголын хөгжилд хамгийн том саад үүсгэнэ шүү” хэмээн хэлсэн байсан. Манай сонсох ёстой хүмүүст түүний энэ үг хүрсэн эсэхийг мэдэхгүй. Юутай ч Монгол улс дэлхийн таван том эдийн засагтай хамтын ажиллагаатай гэх үг уг чуулганаас хүчтэй сонсогдож байсан нь гадаадын хөрөнгө оруулагч нар манай улсаас дайжиж байгаатай ер авцалдаж, чихэнд наалдаж өгсөнгүй.

учир нь гаднын хөрөнгө оруулалт гүйгээр хөгжсөн улс орон энэ ертөнцийн түүхэнд байдаггүй юм билээ гэдгийг хаанаас л бол хаанаас олж уншчихаад байх юм даа.

• Ураны төслүүдээс францчуудыг шахан гаргах бодлого сүүлийн хэдэн жил төр, засгийн хүрээнд эрчимтэй өрнөх болсон.

• хамгийн гол нь энэ бүхэн Монголын геостратегийн бодлогод аюултайгаар нөлөөлж байгаад юм.

• “гурав дахь хөршийн бодлого” маань бидний нүдэн дээр нуран унах нэн гашуудалтай хэрэг явдалтай тулгарах болно.

70103131 99903581 99907843

zgm.mnZGMmn

ZGMDailyzgm.mn

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

Эдийн засаг, уул уурхайн чансаатай мэдээллээр олонд танигдсан “Засгийн газрын мэдээ” сонин өдөр тутам шинэ дугаараа уншигчдадаа өргөн барьдаг.

Манай сонины эдийн засгийн шинжээчид, олон улсын экспертүүд дэлхийн болон Монголын уул уурхайн салбарын төлөв, судалгаа, шинэчлэл болон улс төрийн бодлого энэ салбарт хэрхэн өрнөж буйг цаг үеийн нарийн мэдрэмжтэй мэдээлсээр ирсэн.

4 ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

нийгэм

ТУЗ-ийн даргаЭрдэнэбаатарын ДОЛГИОН

Ерөнхий эрхлэгч Баатарын ДУЛАМхОРЛОО

ЗөвлөхШатарбалын ДАВААДОРЖ

Орлогч эрхлэгчЛхагважавын СУГАРМАА

Утас: 99903584

Улс төр, нийгэм, эрэн сурвалжлах мэдээллийн албаЭдитор Б.Энхжаргал

Утас: 99901621

Цахим контент, бүтээлч үйлдвэрлэлийн албаЭдитор Г.Баярсайхан

Утас: 99903574

Эдийн засаг, уул уурхайн мэдээллийн алба

Утас: 99903581 99903578 99907843

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө,

“Блю Скай тауэр” 407 тоотУлсын бүртгэлийн дугаар. 1024

Утас: 70103131, Факс: 70106065

zgm.mn

ubinfo.mnДугаарын удирдагч

Б.Баярсайхан

“Засгийн газрын мэдээ” сонин нь ардчилсан, шударга ёс, хүний эрхийг дээдэлж, чөлөөт

сэтгүүл зүйн хэм хэмжээг бүрнээ сахин, олон ургальч үзлийг илэрхийлэх мэдээллийн

индэр байж, нийт Монгол үндэстний ойлголцол, эв нэгдлийг бэхжүүлэхийг эрхэм

зорилгоо болгоно.

рЕДАКц

ЗАр СУрТАлчИлгАА

хАЯг

цАхИМ хУВИлБАр

0 1 2 0 0

ЗГМ ТОВЧхОН» хорИгНийслэлийн авто замуудыг өнөөдөр 14.00 цагаас маргааш оройн 20.00 цаг хүртэл хэсэгчилж хаахаар болжээ.

» БҮТЭЭн БАйгУУлАлТЗамын-Үүд боомтыг олон улсын жишигт нийцүүлэн шинээр барих, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төслийн бүтээн байгуулалтын ажил өчигдөр эхэлсэн бөгөөд ирэх оны аравдугаар сард дуусгахаар төлөвлөсөн байна.

» ШАлгАлТ МХЕГ-аас анагаахын чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг 11 их, дээд сургуульд гэнэтийн шалгалт хийхэд Сувилахуйн сургууль нь сувилагчийг гурван сараар бэлтгэсэн, АШУҮИС нь салбарын яамнаасаа зөвшөөрөл авалгүй Дархан-Уул, Говь-Алтай, Дорноговь аймаг дахь салбар сургуулийнхаа үйл ажиллагааг явуулж байсан зэрэг зөрчил илэрчээ.

» ЗУрАг ТӨСӨл “Монгол орны нутаг дэвсгэрийн газар хөдлөлтийн ерөнхий мужлалын зураг боловсруулах” ажлыг БХБЯ-ны захиалгаар 2016-2019 онд ШУА-ийн Одон орон, геофизикийн хүрээлэн хийж дуусгасан байна.

» цАг АгААр Есдүгээр сарын цаг агаарын урьдчилсан төлөвөөр ихэнх нутгаар сэрүүсч, уулархаг нутгаар цас орно гэдгийг ЦУОШГ-аас мэдээллээ.

» ҮЗЭСгЭлЭн Атар газар эзэмшсэний 60 жилийн ойг угтан гаргаж буй “AgroExpo-2019” олон улсын газар тариалангийн үзэсгэлэн өнгөрсөн бямба гарагт Сүхбаатар талбайд нээлтээ хийлээ.

» ЗӨрчИл Нийслэлийн цагдаагийн удирдах газраас 179 ерөнхий боловсролын болон их, дээд сургуулиудын хяналтын камерын ажиллагааг шалгаж, 25 зөрчил илрүүлж, шаардлага хангахгүй камеруудыг сайжруулах талаар сургуулийн захиргаанд мэдэгджээ.

» оСол Он гарсаар улсын хэмжээнд 13 аймгийн 37 сум, нийслэлийн зургаан дүүрэгт усны ослын нийт 76 тохиолдол бүртгэгдэж, 69 хүн амь насаа алдсан талаар ОБЕГ-аас мэдээллээ.

МЭДЭЭ, МЭДЭЭЛЭЛ

ТЕнДЕр ШАлгАрУУлАлТын нЭр: XIII.1.1.84 “Шар хоолойн хатуу хучилттай авто зам, 4.7 км /Улаанбаатар, Баянзүрх дүүрэг, 20 дугаар хороо, Гачуурт дүүрэг/” төсөл арга хэмжээний гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендер.

ТЕнДЕр ШАлгАрУУлАлТын ДУгААр: ТӨБЗГ-2019/XIII.1.1.84

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газар нь эрх бүхий тендерт оролцогчдоос: XIII.1.1.84 “Шар хоолойн хатуу хучилттай авто зам, 4.7 км /Улаанбаатар, Баянзүрх дүүрэг, 20 дугаар хороо, гачуурт дүүрэг/” ажлыг гүйцэтгэх тухай цахим тендер ирүүлэхийг урьж байна.

Энэхүү ажлын тендер шалгаруулалт нь төрийн худалдан авах ажиллагааны цахим системээр зарлагдаж байгаа цахим тендер тул www.tender.gov.mn хаягаар орж дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон цахим тендерийн баримт бичгийг авна уу. Тендер шалгаруулалтыг Сангийн сайдын 2013 оны 07 дугаар тушаалаар батлагдсан “Цахим тендер шалгаруулалт зохион байгуулах журам”-ын дагуу зохион байгуулж байна.

Тендерт оролцогч нь тендер илгээхийн өмнө

50,000.00 (Тавин мянга) төгрөгийг цахим систем ашиглан төлсөн байх ёстой.

Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс хойш 30 хоногийн хугацаанд хүчинтэй байна.

Тендерт оролцогч нь санхүүгийн болон туршлагын дараах шаардлагыг хангасан байна.Үүнд:

Сүүлийн 3 жил буюу 2016, 2017, 2018 онуудын борлуулалтын орлогын дундаж хэмжээ нь төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.

Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн нийт дүн: Төсөвт өртгийн 30 хувиас багагүй байна.

Сүүлийн 3 жил буюу 2016, 2017, 2018 онуудын аль нэг жилд төсөвт өртгийн 30 хувиас доошгүй хэмжээний ижил төстэй ажлыг доод тал нь нэг удаа ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажиллаж улсын комиссд хүлээлгэн өгсөн байна. Гэрээ болон ажил хүлээлгэж өгсөн улсын комиссын актыг хавсаргана.

Дараах тусгай зөвшөөрөл шаардлагатай: 2.8.2.1. Хатуу хучилттай зам барих 2.8.2.6. Зам, талбайн тохижилтын ажил хийх

,завсарлах Түншлэлийн гишүүн, туслан гүйцэтгэгч нь гүйцэтгэх

ажил үүргийнхээ дагуу тусгай зөвшөөрөлтэй байна.Тусгай зөвшөөрөл тендерийн хүчинтэй хугацаанд

хүчинтэй байна.Тендерийн баталгааны дүн: 48,580,000.00 (дөчин

найман сая таван зуун наян мянга) төгрөг. Монгол Улсын хуулийн этгээд тендерийн баталгааг банкны баталгаа, Засгийн газрын бонд, Засгийн газраас зөвшөөрсөн үнэт цаасны хэлбэрээр ирүүлж болно.

Тендерийн материалд цахим тендерийн баталгааг хавсарган ирүүлэх шаардлагагүй бөгөөд цахим систем тендерийн баталгаа гаргагч арилжааны банкны мэдээллийн сангаас тендерт оролцогчийн тендерийн баталгааны талаарх мэдээллийг шалгана.

Тендерийг 2019 оны 10 дугаар сарын 02-ны өдрийн 14:00 цагаас өмнө цахим системээр илгээх ба нээлтэд оролцох хүсэлтэй тендерт оролцогчдыг байлцуулан тендерийг 2019 оны 10 дүгээр сарын 02-ны өдрийн 14:30 цагт нээнэ.

Гадаадын этгээд тендер ирүүлэх эрхгүй.Дотоодын давуу эрхийн зөрүү тооцно.Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын

газраас зохион байгуулдаг цахим худалдан авах ажиллагааны төлбөргүй сургалтанд хамрагдахыг зөвлөж байна.

Сонирхсон этгээд тендерийн баримт бичиг болон бусад мэдээллийг доорх хаягаар авч болно.

ТЕнДЕрИйн УрИлгАОгноо: 2019 оны 09 дүгээр сарын 02-ны өдөр

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг, ТӨрИйн ӨМчИйн БоДлого, ЗохИцУУлАлТын гАЗАр

Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, 1 дүгээр хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө-16А, Засгийн газрын IX байр, нэг цэгийн үйлчилгээ, Утас: 263014, 267435

цахим хаяг: www.tender.gov.mn

“А” болон “S” ангиллын визийн зөвшөөрлийг цахимаар олгоно

Энэ жил 38 мянга гаруй хүүхэд нэгдүгээр ангид орно

гадаадын иргэн, харьяатын газраас албан хэргийн “а” ангилал, ерөнхий болон дээд боловсролын байгууллагад суралцах гадаадын иргэний “S” ангиллын визийн зөвшөөрлийг цахимаар авахаар болжээ.

уг үйлчилгээ өнөөдрөөс хэрэгжиж эхлэх юм. Цахим үйлчилгээ авахдаа immigration.gov.mn холбоосоор гадаадын иргэн, харьяатын газрын

цахим хуудас руу нэвтэрч, үндсэн цэсний баруун дээд хэсэгт байрлаж буй ЦахиМ виЗ хуудсаар болон EVISA.MN хаягаар шууд нэвтрэх боломжтой. түүнчлэн гадаа­дын иргэнд визийн зөвшөөрөл хүсч, түүний өмнөөс мэдээл­лийг илгээж байгаа хувь хүн, байгууллагууд визийн зөв­шөөрөл цахимаар мэдүүлэх шат дарааллыг сайтар судалж, шат дарааллын дагуу үнэн зөв мэдээ лэл ирүүлэхийг холбогдох мэргэ жилтнүүд зөвлөж байна.

2019­2020 оны хичээлийн жилд нийслэлийн ерөнхий боловсролын сургуульд нийт 295 мянган хүүхэд суралцах бөгөөд эдгээр хүүхдийн 38232 нь нэгдүгээр ангид элсэн орж байна. Нийслэлийн итх­ын дарга р.дагва, тэргүүлэгчдийн нарийн бичгийн дарга б.бат­бямба тэргүүтэй холбогдох албаныхан Сүхбаатар дүүргийн I сургуулийн хичээлийн шинэ жилийн нээлтэд оролцлоо. Нээлтийн үеэр нийслэлийн итх­ын дарга р.дагва үг хэлэв. тэрбээр “боловсролтой,

үндэсний ёс заншлаа дээдэлж, зөв төлөвшилтэй, шинэ үеийн иргэнийг төлөвшүүлэх эрхэм үүргийг хариуцлагатай авч яваа багш, ажилтнуудад баярын мэнд дэвшүүлье. Мөн тус сургуулийн босгыг алхан орж буй 200 гаруй хүүхэд болон ирэх хавар сургуулиа төгсөх сурагчдад сурлагын өндөр амжилт хүсье. Мөн тив, олон улсын хэмжээний олимпиадуудаас алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртэж, эх орныхоо нэрийг дэлхийд мандуулсан I сургуулийн сурагчдад талархал илэрхийлж байна” хэмээв.

“Шинэ Монгол”-оос Нобелийн шагналтан төрөхийг ерөөв

Ерөнхий боловсролын “Шинэ Монгол” ахлах сургууль хичээлийн шинэ жилийн нээлтээ хийв. Нээлтэд ахлах сургуулийн сурагчид, эцэг эхчүүд болон багш, удирдлагууд оролцсон юм. арга хэмжээг нээж “Шинэ Монгол” бүрэн дунд сургуулийн захирал П.Наранбаяр үг хэлсэн юм. тэрбээр “2019­2020 оны хичээлийн шинэ жилийн баярын мэнд хүргэе. “Шинэ Монгол” сургуулийг сонгож шинээр элсэн орсон 10­р ангийн хүүхдүүддээ болон анги дэвшин суралцаж буй нийт сурагчдадаа амжилт бүтээл дүүрэн байхыг хүсэн ерөөе. 2020 он бол “Шинэ Монгол” сургууль 20 жилийн ойгоо амжилт, бүтээлээр угтах жил. аливаад бэлгэ дэмбэрэл гэж бий. хичээлийн жилийн босгон дээр манай сургуульд Нобелийн шагналт эрдэмтэн Ноёри рёожи айлчлан хүүхдүүд та бүхэнтэй хүн байгалийн шүтэн барилдлага, хүн төрөлхтний эв нэгдлийн тухай англи, япон хэлээр ярилцсан нь шинэ хичээлийн жилийн хамгийн онцлууштай, бэлгэшээлтэй үйл явдал боллоо. Сургуулийн үүдэнд ирээдүйн Нобелийн шагналтны хөшөөний суурь бий. Энэ танхимд байгаа нүдэндээ галтай, нүүрэндээ цогтой шинэ монголчуудаас ирээдүйн Нобелийн шагналтан төрөх биз ээ. хүүхдүүд та бүхэн том мөрөөдлөө зорилго болгож, зорилгодоо хүрэх бодитой алхмыг хийгээрэй. Энэ

хичээлийн жил ердөө 33 долоон хоногтой, харьцангуй богино. тиймээс өдөр, цаг, минут тутмыг хайрлаж, өөрийнхөө гол хөдөлмөр болох суралцахуйд зориулаарай. бид бол XXI зууныг бүтээж буй шинэ монголчууд. “яг цагтаа бүгд цугтаа” зарчмыг баримталж, хором бүрийг үр бүтээлтэй өнгөрүүлэхийг нийт сурагчдадаа уриалж байна. японы соён гэгээрүүлэгч Фүкүзава Юкичи “тэнгэр хүмүүнийг дээрд, доорд хэмээн ялган бүтээгээгүй...гагцхүү сурсан сураагүйн ялгаа л мэргэн, мунхаг хоёрыг бүтээдэг” хэмээн сургасан байдаг. Мэргэн үгийг цээжиндээ хадаж, өдөр тутмын хичээлдээ шамдан сурахыг эрхэм та нараасаа хүсье” гэсэн юм.

Сурагчид дуу дуулж, хөгжим тоглож, бүжиг бүжиглэн өөрсдийн авьяас чадвараа таниулан хүрэлцэн ирсэн зочид, эцэг эхчүүдэд мэндчилгээ дэвшүүлсэн

юм. Энэ үеэр хүндэт зочин, япон улсаас Монгол улсад суугаа Элчин сайдын яамны Зөвлөх хаяаши Шиничиро сурагчдад хандан үг хэлж, амжилт хүслээ. хаяаши Шиничиро хэлэхдээ “Миний бие ахлах ангийн сурагч байхдаа япон зохиолчийн бичсэн бөртэ чоно гэдэг номыг уншиж байлаа. тус номонд монголчууд өсч томроод чоно болдог гэдэг үг байдаг. Миний бие Монголыг зорих их хүсэлдээ хөтлөгдөн суралцсаар 14 жилийн өмнө Монголд ажиллахаар ирсэн. гэвч одоог хүртэл “Монгол хүн чоно болдог” гэдэг ямар утгатай вэ гэдгийг бүрэн ухаж ойлгож чадаагүй л байна. гэхдээ чоно гэдэг бусдад хохирол учруулдаг зэрлэг араатан биш. харин чоно зоригтой, хүчтэй бахархам амьтан гэдгийг ойлгосон.

Нэгэн алдартай хүн амьдрал зөвхөн хоёр төрөл байдаг гэж

хэлсэн. Нэг нь зоригтой бас хүчтэйгээр өөрийгөө сорьж тэмцдэг амьдрал. Нөгөө нь чонын идэш болоод дуусдаг амьдрал. тэгэхээр бөртэ чонын удамтай монгол залуустаа хандан “Шинэ Монгол сургуульд суралцах хугацаандаа юунаас ч айхгүй, шантрахгүй бүхий л ур чадвараа дайчлан хичээллэж, гайхалтай чоно болох бэлтгэлээ хийгээрэй” гэж хэлмээр байна. амжилт

хүсье” хэмээн хэллээ. Эцэг эхийг төлөөлж анагаах ухааны доктор Ц.билэгтсайхан үг хэлсэн юм. тэрбээр “Эцэг эхчүүд “Шинэ Монгол”­ыг сонгодог нь гурван шалтгаантай. Нэгд, үе, үеийн төгсөгчид дараагийн үеэ тосон авч өөрсдийн туршлага, мэдлэгээсээ хуваалцан зааж зөвлөдөг соёл төлөвшсөн. хоёрт, монгол соёлд байдаг, монгол хүнд байдаг хам­гийн давуу чанаруудыг сорчлон авч япон соёл, япон хүнд байдаг давуу чанаруудыг хамтад нь шингээн үнэт зүйлээ тодорхойлсон нь сурагчдыг энэрэнгүй, төлөв төвшин, зар чимч, бүтээлч, ухамсартай болгон бэлтгэхэд хамгийн гол хөшүүрэг болдог. гуравт, хамгийн шилдэг багш, болов сон хүчин хам гийн тохитой, тухтай орчинд хүүхдүүдийг сургах боломжоор хангасан” хэмээсэн юм.

Энэ хичээлийн жилд "Шинэ Монгол" сургуулийн 20 жилийн ой тохиож байна

Б.БадамцэцэгЗГМ

Сургуулийн үүдэнд

ирээдүйн Нобелийн

шагналтны хөшөөний суурь бий.

Энэ танхимд байгаа

нүдэндээ галтай,

нүүрэндээ цогтой шинэ

монгол-чуудаас

ирээдүйн Нобелийн шагналтан

төрөх биз ээ.

“яг цагтаа, бүгд цугтаа” зарчмыг

баримтлахыг сурагчдадаа

уриаллаа

Б.СэргэлэнЗГМ

зохиолч Чингиз айтматовын “Цаазын тавцан” романыг уншиж бараад үйл явдал өрнөдөг Моюнкумын талыг сэтгэлдээ зураглаж, “хэзээ нэг өдөр тэр уудам талын дунд тэрий хадан унаад, тэнгэр ширтэн өдөржин хэвтэнэ дээ” хэмээн бодож байснаа санав. Ер юунаас болдгийг мэдэхгүй ч тал нутаг намайг тайтгаруулдаг. тийм ээ, нүдэнд торох юмгүй нүцгэн тал надад амар амгалангийн орон шиг санагддаг. тиймдээ ч дорнод Монголын уудам талыг үзэнгээ 80 жилийн тэртээх түүхэн ялалтын өлгий нутагт хөл тавьж, ялсан ардын амьдрал ахуй, дайн тулааны намтар хууч, түүхэн газар орон, хөшөө дурсгал, хүн зонтой уулзан учирна гэхээс сэтгэл санаа тогтож өгөхгүй явав. ийн бодолд дарагдсаар эргэн замдаа гарлаа. Цаг хугацаа зогсчихсон гэлтэй эзгүй ханхай оргих өргөн тал өмнө минь зурайна. Сэтгэл санаа уужирч, ухаан бодол уудам талын хаа нэгтээ тэнэж оджээ.

Дорноос тээсэн гунигт бодлууд буюу “Өнөөдрийн Монгол”-ын үнэн төрхӨдгөө бидний өмчлөн сайрхах ялалт үнэндээ ялаг дал мэт санагд­саныг нуух юун

2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Аян замын тэмдэглэл

5ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН

Ж.Гэрэлчулуун / ЗГМ©

Чойбалсан хотод зочлох үеэр түүхэн ойгоо угтаж буй дорнодчууд хөшөө дурсгалаа сэргээн засварлахаас аваад ундарсан их ажилд дараатай байв.

чойбалсан хотхотоос гарсаар хоёр дахь

өдрийн орой, нар буусны дараахан Чойбалсан хотод хөл тавив. аяншиж ядарсан замын хүмүүс зочид буудлаараа ч оролгүй оройн хоол идэхээр онгорхой газар хайж явсаар хотын захад иржээ. автобуснаас буув уу үгүй хуучин цагт баригдсан нь илт үйлдвэрийн бололтой барилга нүднээ тусах бөгөөд хамаг цонхыг нь хааж тагласны дээр хаалганд нь зэв идсэн гинж зүүж, бахим цоожоор даруулжээ. Нэлдээ шар тоосгоор өрж босгосон мөнөөх барилгын ханан дээр “ялалт” гэх үгийг улаан тоосгоор шигтгэсэн нь нүднээ содон тусна. Эл нутаг оронд энэ мэт “ялалт” гэх хаяг, шошготой үйлчилгээний газар, албан байгууллага мундахгүй бөгөөд музей, театр, цайны газар, зочид буудлаас аваад жижиг мухлаг хүртэл “ялалт” гэх нэрийг ярьж тохирсон мэт үүд хаалгандаа хадсан байх. түүхэн ялалтын өлгий нутаг

юм хойно арга ч үгүй биз ээ. гэвч сайрхах ялалтын цаана бодит байдал ямар байгааг ярих хүн цөөн аж. хуучин цагт Эрдэнэт, дархан хоттой эн зэрэгцэн хөгжиж, зүүн бүсийн тулгуур төв, Зөвлөлт­Монголын найрамдлын бэлгэ тэмдэг гэгдэж байсан Чойбалсан хот өөрчлөгдөж гавьсан зүйлгүй өнөө л янзаараа үзэгдэх аж. Нэгэн цагт их бүтээн байгуулалт өрнөж, үйлдвэр заводууд өргөжин тэлсээр Монгол улсын тэргүүний аймаг болж байсан гэвэл өнөө итгэх хүн ховор болжээ. бНМау­ын хөгжил дэвшлийн оргил үе болох 1960, 1970­аад онд дулааны цахилгаан станц, адуунчулууны нүүрсний уурхай, Мах комбинат, хүнсний комбинат, Ноос угаах үйлдвэр, техник туслалцааны барилга тресс, Нефть хангамжийн газар, гадаад худалдааны дамжлага бааз, худалдаа бэлтгэлийн удирдах газар, Материал техникийн хангамжийг удирдах газар, Нэгдэл дундын үйлдвэр,

Силикат тоосгоны үйлдвэр, хивсний үйлдвэр гээд тоймгүй олон үйлдвэр, аж ахуйн газар шил шилээ даран босож, зүүн бүсийг бүхий л талаар тэтгэж байв. гэтэл өнөөдөр дээрх олон үйлдвэрийн газраас хуруу дарам цөөн хэд нь үлдэж хоцорсон бөгөөд бусад нь хувьчлалаас хойш үйл ажиллагаа нь зогсож, дээр дурдсан барилга шиг үүд хаалгаа үдүүлжээ. аймгийн

төвийн баруун хойно үзэгдэх балгасны оройд ёрдойх төмөр яндангаас нэгэн цагт хөгжил дэвшлийн бэлгэ тэмдэг болсон үйлдвэрийн хар утаа олгойдон байсан гэж төсөөлөхөд зүүд зэрэглээ мэт санагдах аж.

Өнгөрсөн онд Чойбалсан хотын 80 жилийн ой тохиосон бөгөөд ойн хүрээнд хотын гэрэлтүүлэгт анхаарч 200 сая төгрөг зарцуулж, Найрамдал паркаас хэрлэн голын эрэг хүртэл гэрэлт гудамжтай болжээ. Өнгө өнгөөр алаглах гудамж талбай уван цуван ирэх гадна, дотны жуулчдын нүдийг хужирлах хэдий ч гаднаа гяланцаг гэгчийн үлгэр мэт санагдана.

80 жилийн тэртээ энэ газар оронд халдах дайсныг дарсан ч ардчиллаас хойш мөнөөх “дайсан”­уудаараа зам гүүрээ бариулахаас аваад элдэв тусламж гуйснаа дурдвал дуусахгүй. Өнөө харах нь ээ тухайн үед халх голын дайнд оролцсон гурван улсын хоёр нь их гүрнүүдийн эгнээнд бичигдэж, дэлхий дахины улс төр, эдийн засгийн бодлогыг тодорхойлж, техник технологийн хөгжлөөрөө гайхагдаж байна. гэтэл бид 80 жилийн дараа өсч дэвжсэн гэхээс илүүтэй уруудан доройтсон мэт санагдана. Саяхан даа,

1990­ээд оны эхээр Зөвлөлтөөс авдаг татаас тасарч, дэлгүүрийн лангуун дээр давснаас өөр юмгүй болоход 60­хан жилийн өмнө ялагдлын цагаан туг өргөж байсан ард түмэн гурил будаанаас өгсүүлээд эрвийх дэрвийхээр тусламж үзүүлж байв. тухайн үеийн тусламжаар олгож байсан, бөөрөн дээрээ японы далбаа бүхий хуурай сүүний төмөр сав одоо ч хөдөөгийн айлуудад үзэгдэх нь бий. Энэ мэт элдвийг эргэцүүлэн явахад өдгөө бидний өмчлөн сайрхах ялалт үнэндээ ялагдал мэт санагдсаныг нуух юун. ингэж хэллээ гээд эрхгүй гоморхож тунирхах хүн олон гарах биз. гэвч нэрэн дээрээ ялсан гэх боловч нэдэр дээрээ бид ялагдсан ажээ.

ийнхүү ялах, ялагдахын тухай бодолд дарагдсаар Чойбалсан хотоос хөдөлж, зорьж яваа халх гол сумынхаа зүг хүлгийн жолоо залав. улаанбаатар хотоос 1000 км, Чойбалсан хотоос 360 км алслагдсан буйдхан сумын төв хүртэл мөн л өргөн уудам тал үргэлжлэх аж. буйр нуураас зүүн урагш зурайх замд дайчин алдрын бэлгэ тэмдэг болсон элдэв хөшөө дурсгалууд хөврөх бөгөөд Монгол орны зүүн хязгаарын жижиг суурин болох халх гол сум руу хөтөлнө.

Үргэлжлэл бий.

◄1орос, Монгол, хятад, япон,

Солонгос, турк зэрэг зургаан орны гэрэл зурагчид нийлсэн 26 хүнээс бүрдэх баг халхын голын ялалтын тэгш ойг тохиолдуулж “Өнөөдрийн Монгол”­ыг зураглахаар дорно зүгт мордсон хэрэг.

Цай цүү болон бужигнах олны дундаас сугаран гарч, тэнгэр мэт тэнэгэр талыг ажихуй тэр гэх тэмдэггүй уудам хязгаар цэлийнэ. Кыргызийн нэрт Зам зуур Хэнтий аймгийн Чингис хаан хотоор дайрч өнгөрсөн бөгөөд аймгийн гэрэл зураг сонирхогчид алд цэнхэр хадгаа дэлгэсээр хүндэтгэн угтсан юм.

Чойбалсан хотоос цааш Халх гол сум руу явах замд.

төсвийн хяналтыг хараат бусаар хэрэг жүүлэх байгууллагыг байгуу­лах” зэрэг ач холбогдол бүхий зохицуулалтыг зааж өгчээ.

ямар зохицуулалт вэ гэвэл: байгалийн баялгийг нийтийн өмчлөлд байлгах, эргэлзээгүй тодорхой нөхцөлөөр ашиглах, байгалийн баялгаас олох орлогыг баялгийн санд төвлөрүүлж зар­цуулах, нийтийн өмчийн газрыг нэгдмэл бодлого, төлөвлөгөөний дагуу ашигладаг болох, төв банкны хараат бус ажиллах нөхцөл баталгааг бэхжүүлэх гээд тов тодорхой бичжээ.

тэрбээр уих­ынхныг ятгаж байнаа: ­Манай улс байгалийн баялаг, ашигт малтмалын нөөцөө­рөө дэлхийд тэргүүлэгч улсын нэгд тооцогддог боловч үр өгөөжийг нь хүртэх, хүртээмжтэй ашиглах тал дээр оновчтой бодлого барьж, дорвитой хэрэгжүүлээгүйгээс чамгүй шүүмжлэл, доромжлолыг амсаж, чадал боломжоосоо давсан хэмжээгээр хохирсон гэжээ.

доромжлол амссан, хохирсон гэдгийг нь би бүр олзуурхан авч хэлээ билүүдэж байна. байгалийн баялгаас 100 хувь хамаардаг, зөөж гаргадаг ганцхан урсгалтай, түүнийгээ шүтэж амьдардаг, гэтэл хүн амын гуравны нэг нь ядуу, зөв шийдлийг олох гэж улс төрчид нь олон жил хэрэлдээд талцаад суучихсан, гадаадын хөрөнгө оруулагчид нь нүдээ бүлтийтэл айж жижигрэсэн, хэн дуртай нь амны зоргоор шүүмжилж хэлэлцдэг салбарын бүтэлгүйтлийг яршиг зүгээр нэг мөр үндсэн хуулинд дархлаад авъя гэх төрийн тэргүүний байр суурийг хоёр гараа өргөн дэмжье.

байгалийн баялгийг ашиглах суурь болзлыг үндсэн хуульд тусган дэлхийн нийтэд зарлах нь

6 ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Судлаачийн үг

үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хурдтай хэлэлцэж байгаа, үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөс өөр улс төр­эдийн засгийн ямар ч асуудал уих хэлэлцэхгүй гэж байгаа энэ өдрүүдэд иргэн хүний хувьд, судлаач эрдэмтний хувьд хэдэн санаа хэлэхгүй бол болохгүй болоод л үзэг цаасаа нийлүүллээ. анхаарч уншина уу.

гурван зорилгоор л үндсэн хуулиндаа гар хүрч байгаа гэж ойлгогдохоор ярилцаж хэлэлцэж байна. Энэ нь

1. ард түмнийхээ аж амьдралыг эрс сайжруулах;

2. хариуцлага сахилга батыг эрс дээшлүүлэх (нэг үгээр энэ улсыг “эзэн”­тэй болгох);

3. хүсээд хүсээд ирдэггүй тэр шударга ёс гээчийг тогтоох.

ийм гурван хүсэл дээр улс­төрчид санал нэгдэж байгаа нь нэн сайн хэрэг. хамгийн гол нь хүлээн зөвшөөрцгөөж байгаа нь бүр сайн хэрэг. 30 жилд шувтан үгүйлэгдсэн, хүсэгдсэн зорилтууд байна.

би энэ бүхэн рүү орж айхтар хэлэлцүүлэг өрнүүлэх гээгүй. харин илүү ихээр хэлэлцэн ярилцах ёстой, улстөрчид тархиа гашилгах ёстой эхний зорилго буюу Монголд хэт бялхаад, тэгсэн хэрнээ зөв захиран зарцуулж чадахгүй байгаа нөхөгдөшгүй эрдэс баялаг, уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ ард түмний өнөө ба хойч үеийнхэнд тэгшхэн хуваарилах сан бүрдүүлэх тухай Ерөнхийлөгч х.баттулгын санаа сэдлийг хөндөж бичихийг зорилоо.

тэрбээр хувийн бизнес эрхэлж, хүмүүсийг цалинжуулж байсан гэдгээр үндэсний үйлдвэрлэл хөгжүүлэх, экспортын нэр төрлийг нэмэгдүүлэх, ажлын байраар хангах замаар аж амьдралыг нь дээшлүүлэх талаар хоёр жил цөхрөлтгүй ярьж, санаачилж, гадаад бодлогыг энэ рүү чиглүүлэх гэж үнэхээр зовж шаналж явааг бид харж байна. тэр зорилгодоо хүрэх боломжит арга зам хэмээн үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг үзэж өөрийн боловсруулсан хувилбартаа хүртэл зүйл заалт оруулж ирээд хоёр сар шахам хугацаанд хэлэлцүүллээ.

түүний цөхрөлийн үгс: ­ бүх нийтээрээ хүртэх ёстой байгалийн баял гийг ашиг сонирхлоор хол­богд сон хэсэг бүлэг хүн өмчил дөг, Монгол улсад ашиггүй, Монголын ард түмэнд хүртээлгүй нөхцөлөөр өгдөг, зардаг гаж жишиг тогтсон, хууль мөнгөтэй чадалтайд нь уярч, мөнгөгүй чадалгүйд нь улам чангарч, ялгамжтайгаар хэрэгждэг ёс бус тогтолцоо бий болсон, эрх, эрх чөлөөг эмх замбараагүй дур зорго, эрх мэдэл, албан тушаалыг эрдэнэст хүрэх үүд хаалга мэт болгож хувиргасан гэсэн нь гашуун атлаа үнэн үг юм.

тэрбээр: ­үндсэн хуулиа “хөгж ­лийн чөдөр биш ташуур” болох хэмжээнд оновчтойгоор өөрчилж чадвал бусад хуулиудаа нийцүү ­лэх, сайжруулах, улмаар улс орныхоо өмнө тулгамдаад байгаа хүндрэлтэй асуудлуудаа шийдвэр­лэх боломж бүрдэнэ гэжээ.

улстөрчид ба улс төрийн гол намуудад хандаад наад баригдмал үзлээсээ сал хэмээн уриалангаа тэр шинэ үндсэн хуулиндаа суурь өөрчлөлт, тухайлбал, ард түмний аж амьдралыг сайжруулах бод­логын заалт оруулж өг хэмээн шууд тулгажээ. Юу нь буруу юм бэ?

үндсэн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтдөө “төрөөс байгалийн баялгийг ашиглахад баримтлах зарч мыг тогтоох, төрийн санхүү,

Ард түмнээ жаргаах гэж л Үндсэн хууль оршин тогтнодог

цаг үеийн дуудлага төдийгүй ерөө­сөө гарцаагүй шаардлага хэмээн үзэж байна. үндэсний эрх ашиг, шударга хөрөнгө оруулалт, тогт­вортой эрх зүйн орчин, ард түм ний хяналт ба эрүүл зөв ашиг лалт гээд бүгд тусгагдах ёстой бус уу.

Энэ бүхнийг чинь үндсэн хуулиа раа тогтоож өгөхгүй бол болохгүй болчихсныг л хэлээд байна шүү дээ, энд.

байгалийн баялгийг ашиглахдаа тэгш байдал, шударга ёс, үндэсний аюулгүй байдал, тогтвортой хөгж­лийг хангах зарчим барим тална. онцгой ач холбогдол бүхий газрын хэвлийн баялгийг төр хамт ран ашиглах тохиолдолд гарах зардлыг хөрөнгө оруулагч хариу цах бөгөөд татварын дараах ашгийн 51­ээс доошгүй хувь нь Монгол улсын төрд ногдо но. хөрөнгө оруулагчийн зардал бодитой байна. хөрөнгө оруулаг­чийн зардалд төр хяналт тавьж, ард түмэнд тайлагнана. газрын хэвлийн баялгийг хөрөнгө оруу­лагч тай хамтран ашиглас ны ор­логыг баялгийн санд төвлө рүүлж, зарцуулна. байгалийн баял гийг ашиглах болзол, баялгийн сан­гийн зохион байгуулалт, үйл ажил­лагааны журмыг хуулиар тогтоо но гээд бүгд төрийн тэргүү ний санаа­чилсан төсөл дотор явж байна.

Энэ бүхнийг би дахин давтал­гүйгээр ерөөсөө тэр “баялгийн сан” гээчийн олон улсын туршлага сургамжийг өгүүлье. Энэ талаар би арабын ертөнцөд Элчин сайд байхдаа олон ч бичиж байсан даа. Кувейт, Эмиратын сангуудын тухай. дээд хэмжээний айлчлалын үеэр манайхан учиргүй шимтэн сонсоод л, дарга нар маань бичээд ав, судал, судлаад төв рүү санал бич, бид хэрэгжүүлнэ гэж ирээд л уухайлдаг, Монголд хөрсөн дээрээ бууж хэрэгжсэн ганц ч туршлагагүй. таг мартчихдаг байх.

бэлэн мөнгө тараахын оронд Кувейт шиг байр, ус, цахилгаан, утасных нь мөнгийг улс нь даачи­хаач ээ хэмээн би бичсэн нь усанд хаясан чулуу шиг алга болсон. Ер нь тоож сөхөж үзсэн хүн байна уу даа. Миний хамгийн их бичсэн санаа бол уул уурхайн баялгаас олсон орлогоо хуримтлуулж сан үүсгээд мөнгөө хадгалаач ээ гэсэн зовинол байлаа. Мөнгөө хав

төсвийн 90 хувь нь нефтийн орлогоос хамааралтай. баррель нефтийн үнэ 100 ам.доллараас доошоо орвол энэ орны эдийн засаг болохоо байдаг, бүр катастроф гэж үзнэ. одоо дэлхийн зах зээлд нефтийн үнэ савлагаатай байна. хэрэв цаашаа үргэлжилбэл ганц Саудын төдийгүй Персийн булан бараг тэр чигтээ хөмөрч ч мэднэ. аНу­д занарын тос ихээр олборлох болсноор барууны зах зээлд булангийн нефтийн хэрэглээ багассан, баррель нефтийг 80 ам.доллар хүртэл хямдруулж авахаар нэг үе яригдсан тул дэд бүтэц зэрэг бусад салбартаа анхаарал тавихаас аргагүй болж, хаа хамаагүй металлургийн хаант улс болохоор яригдаж байна.

Ер нь үндэсний баялгийн сангуудтай улс үндэстэн дэлхийн санхүүгийн зах зээлд томхон тоглогч байх боломжтой. Энэ нь Монголоос дэндүү холуур юм шиг сонсогдох байх. тэгвэл улс орон тогтвортой байх, ард түмэн нь хангалуун байх, эрүүл саруул байх (бие бялдар, бас ухаан санаа), тэгснээрээ олон улсад нэр төртэй байх, олон улсаар хүндлэгдэх, оувС, дэлхийн банкинд жинтэй байр суурь эзлэх чухал нөхцөл нь баялгийн сангийн зөв үйл ажиллагаа юм.

бид л байгалийн баялаг зэс, нүүрс, алт, олборлодог бүгдийг сангийн эх үүсвэр гэж үзээд байгаа болохоос ганц байгалийн баялаг биш юм. төлбөр тэнцлийн зөрүү, гадаад валютын үйл ажиллагаа, хувьчлалын орлого, санхүүгийн илүүдэл, бараа бүтээгдэхүүн үйл­чил гээний экспортын орлого гээд илүүчилж болох бүх мөнгө төгрөг тэр сан руу орж байх учиртай юм. баялгийн санг санхүүжилтээр нь зургаан хэлбэрээр байгуулж болдог олон улсын туршлага байна. үүнд

1. төрийн өмчит ашигт малтмалын уурхайн экспортоос;

2. уул уурхайн экспортын тат­вараас;

3. Санхүүгийн илүүдэл хөрөнгөнөөс;

4. тэтгэвэрийн сангаас; 5. төв банкны нөөцөөс; 6. Өмч хувьчлалын орлогоос

гэхчлэн. уг нь гаргая гэвэл манайд бүгд л байгаа зүйлүүд л дээ.

баялгийн санг оувС ихээхэн дэмждэг ба зорилго чиглэлийг нь тогтооход ч зөвлөдөг. үүнд мөн таван ангилал бий:

1. тогтвор жуулалтын сан; 2. хадгаламжийн сан; 3. валютын нөөцийн хөрөнгө

оруулалт; 4. хөгжлийн сан; 5.тэтгэвэрийн нөөцийн сан гэх

мэт. уг нь байгуулж болдогсон бол бүгдийг нь л Монголдоо үтэр түргэн байгуулахсан.

Манайд энэ бүхэн огт байх­гүйгээс олсон зөөснөө идэж уугаад, хэрэглээд, цутгаад дуусдаг, эргээд ядуурдаг, нэхдэг, улс төр нь түүн дээр тоглодог нийгмийн гаж донг засч залруулахын тулд нь үүрд биш гэхэд нэг хэсэгтээ (үндсэн хуулийн дараагийн өөрчлөлт хүртэл) гол хуулиндаа хуульчлая гэсэн нь огтоос буруу биш ээ!

Олхонуд Баярхүүпрофессор

дараад хямралын үед гаргаж ирж ашиглаач ээ гэж улиглан бичсээр байтал харин төрийн тэргүүн маань энэ санааг минь үндсэн хуулиндаа дархлаад авъя гэсэн нь миний загатнасан газрыг ёстой маажих шиг боллоо.

аливаа улс орон мөнгөтэй байх ёстой, гэхдээ байнга шүү, мөнгөн сантай байж, тэр нь хатуу валютаар хадгалагдаж өнөө үед гэхгүй ч хойч үед өвлөгдөх ёстой гэсэн санаа сэдэл бол аль жар гаруй жилийн тэртээ 1953 онд Кувейтын газрын тосныхноос үүдсэн юм билээ. Кувейтээс түүчээлсэн сангийн туршлага булангийн бусаддаа дорхноо халдварлажээ. Нефтийн орлогоосоо “Нөөцийн ерөнхий сан” байгуулж, тэндээсээ хөрөнгө оруулалт хийдэг, “ирээдүй хойч үеийнхэндээ зориулсан сан”­гаа эндээс санхүүжүүлдэг нь туршлага болмоор санж. Кувейтэд чухал яасан юм гэхлээр бүх эрсдэлийг урьдчилан тооцох үндсэн дээр хязгааргүй их мөнгөн хуримтлал эхлэн бий болгоод төр нь түүнийгээ хатуу хянаж, түүнээсээ хөрөнгө оруулалтын эх сурвалж гаргах, үндэсний бизнесийг дэмжих, гадаадад байршуулах, хөрөнгийн бирж босгох, харин иргэдэд хүртээх санг хойч үедээ гэдгээр тусгай сангаар тусад нь, гэхдээ бараа ажил үйлчилгээг төр даах замаар тусдаа хөнгөлөлт үзүүлжээ. иргэддээ бэлэн мөнгө шууд тараах тухай ганц ч туршлага байхгүй. Эмиратад мөн л 1950­иад онд нефть нээгдэн, олборлон баяжсаар хосгүй хөгжлийг бүтээж, нефтийн экспортыг эрүүлийг хамгаалах, боловсрол, үндэсний дэд бүтцийн хөгжил рүү шууд чиглүүлж чаджээ.

Эдийн засаг нь дөрвөн гол онцлогтой. төрийн маш гүнзгий оролцоо, нефтийн орлогын хэт хамаарал, баялаг тансаг амьдралаа илтгэх их эрмэлзэл, холбооны улсын гишүүн – эмирт улсуудын эдийн засгийн бодлогыг хооронд нь зохицуулдаггүй, чөлөөтэй тавьсан зэрэг нь ийм их амжилтад хүргэсэн юм билээ. харин сан байгуулж хөлжсөн нь хожуухан.

ганц Персийн буланг энд дур­дахад хангалтгүй. бүр 1956 онд Кирибати гэх Номхон далайн арлын жижиг улсад сан байгуулж хуримтлуулсаар 100 мянган хүн ам

бүхий энэ улсад 2012 оны байдлаар 400 сая ам.долларын цэвэр нөөц сантай болчихсон байжээ.

Кувейтын газрын тосныхноос үүдсэн сан байгуулдаг үйлс даян дэлхийд үндэсний баялгийн сан­гийн хоёр том давалгааг авчирчээ. Эхний давалгаа нь 1970­аад оны үес, тухайлбал, 1973 оны нефтийн анхдугаар хямралын (шоок) сур­гам жаар 1974 онд Сингапурт тема­сек сан байгуулагдаж, 1976 онд арабын Эмиратад “абу дабийн хөрөнгө оруулалтын сан” албан ёсоор ажиллаж эхлэн баялаг амьд­ралыг бүтээж гайхшруулжээ. Син­га пурын хөгжлийн туршлага гэдэг нь мөнгөн хуримтлал ба түүний зөв зарцуулалтын үр дүн шүү дээ.

хоёрдахь давалгаа нь шинэ зуун гараад 2000­2007 оныг хамарна. Нийт 20 гаруй үндэсний баялгийн сангууд байгуулагдан ажиллажээ. Эл үзэгдэл даян дэлхийд маш хурдацтай хөгжиж байна. Манай улс сүүл барьж байгаагаар барахгүй байгалийн баялгаа хамгийн үр өгөөжгүй зарцуулдаг гашуун сургамжийн жишээ болохын наагуур байна.

одоо дэлхийн 40 гаруй улсад 60 гаруй сан үйл ажиллагаа явуулж байна. Сангуудын нийт хөрөнгө нь таван триллион ам.доллар. хамгийн томхон, ашигтай ажил­ладаг, алдартай сангууд нь аНЭу, Канад, Кувейт, Норвег, орос, хятад, Чили, хонконг, Синга­пу рын сангууд юм. Сангийн мөнгөн дүнгийн өсөлт гэж нүд эрээл жилмээр. жишээ нь миний мэдэхийн Эмиратын абу дабийн хөрөнгө оруулалтын сан 40 гаруй жилийн тэртээ 400 сая ам.долларыг цааш нь авч нөөцөлснөөс эхэлдэг бол 2012 оны байдлаар 627 тэрбум ам.доллар болгоод хөрөнгөө арвижуулчихсан байжээ. хүн ам нь 9.5 сая. 400 саяас 627 тэрбум гээд махан тоог нь бодчих доо.

Норвегт 1990 онд газрын тос­ны цэвэр орлогоос “төрийн тэт­гэ вэрийн сан­глобал” гэдгийг байгуулж мөнгө хуримтлуулсаар одоо 560 тэрбум ам.долларт (5.3 сая хүн ам) хүргэчихсэн гэх мэдээ бий. Сингапурын темасек холдинг, Засгийн газрын хөрөнгө оруулалтын корпораци гэх хоёр сан нь тус улсыг олон улсын (хэрэг дээрээ дэлхийн) нэг том

Баялгийн сан байгуулах үзэгдэл даян дэлхийд маш хурдацтай хөгжиж

байна

санхүүгийн төв болгон хувиргажээ. Эдүгээ байгалийн баялагтай, түүнийгээ гадагш гаргадаг авст­рали, Казахстан, Катар, оман, Чили болон байгалийн баялаггүй ч бүтээснээ сан болгон үндэсний баялгийн сан байгуулж амжилттай ашиглаж буй Өмнөд Солонгосын зөв жишээ сургамжийг дэлхийд судлан байна.

Сан байгуулах ямар хэрэгтэй вэ гэдэгт бас тайлбар хэлж болж байна. даян дэлхийн хямрал, шинэ “хүйтэн дайн”, худалдааны дайн, биржийн уналт, мөнгөний ханшны савалгаа, байгалийн түүхийн эдийн үнийн уналт ба өсөлт, энэ бүгдэд Сан маш том дэмжлэг, нөөлөг, ар тал, бүр тусгаар тогтнолынх нь баталгаа (аюулгүй тогтвортой байдал) болж өгдөг гэчихвэл хэтийдсэн болохгүй. Сангаа хэт нэг тал руу хөгжүүлбэл хохирдог туршлага Саудын арабт бас бий. Саудын арабын вант улсын

Байгалийн баялгийг ашиглах суурь болзлыг Үндсэн хуульд тусгах нь гарцаагүй шаардлага хэмээн үзэж байна

С.Батсайхан / ЗГМ©

ZGM DAILY2019.09.02, MoNdAY ~ №148 (1200) 7ThE offIcIAl gAzETTE

Mining sector’s development and regional initiatives should correlate

Mongolia and Russia to declare comprehensive strategic partnership

The two countries extended the strategic partnership in 2014.

Top 20 index up 1.23 percent, to 19,665.97 points

Mongolia to open a direct flight route between UB and Hohhot

Market cap stands at MNT 2,49 trillion.The flight will be operated twice a week on Thursday and Sunday.

ZGM: HIGHLIGHTS

PoliticsParliament Speaker Zandanshatar Gombojav receives Nobel Laure-ate Dr. Ryoji Noyori, University Professor at Nagoya University, who is visiting the country at the invitation of the National University of Mongolia (NUM).

EconomyHans-Joachim Fuchtel, Parliamentary State Secretary of Germany’s Federal Ministry of Food and Agriculture, who is paying a visit to Mon-golia takes part in the opening ceremony of the new academic year of the Mongolian Uni-versity of Life Sciences.

Top 20 index up 1.23 percent, to 19,665.97 points. MSE A index increases 0.32 percent, to 9,044.47 points. MSE B index decreases 0.39 percent, to 7,783.5 points. Market cap stands at MNT 2,49 trillion.

Top 20 index(by units)

19,665.9710,000

15,000

20,000

25,000

30,000

sociEtyThe President of Mongo-lia to not participate in the opening of the new school year celebration in 2019. Speaker of the Parliament Zandansha-tar Gombojav will attend the opening ceremony o August 1st.

In 2019, the Ministry of Education, Culture, and Science commission 48 schools nationwide and announces to add 21,420 new children's seats. The 23 new schools will be available for the first week of this month.

This archaeologist at the Irkutsk National Univer-sity Technical University, excavated in Khuvsgul province, discover a tomb of a Mongolian woman warrior from 30 to 40 years who lived in the 14th century.

A new direct flight link-ing Mongolia’s capital Ulaanbaatar with Ho-hhot, the capital city of China’s Inner Mongolia Autonomous Region, to be opened on Septem-ber 12. The direct flight will be operated twice a week on Thursday and Sunday with a Boeing 737-800.

The Hope and Possibility Ulaanbaatar 2019 Mara-thon to be organized on September 14 under the auspices of the President of Mongolia.

Aminaa.UZGM

Vladimir Putin to pay an official visit to Mongolia for the fourth time

President of Russia Vladimir Vladimirovich Putin will pay an official visit to Mongolia on September 3, 2019, at the invitation of President of Mongolia Battulga Khaltmaa. during the visit, Mongolia will declare a comprehensive strategic partnership with Russia. This is the Russian President’s fourth visit to Mongolia.

This visit is marked by the 80th anniversary of the victory of the Khalkh River Battle, which has a historical significance for the two countries. grand ceremonies for the anniversary will take place during the visit.

Also, Russian President Vladimir Putin invited President Battulga to commemorate the 75th anniversary of the great Patriotic War in Red Square on May 2020.

President Putin initially made a state visit to Mongolia in 2000, opening a new page in the relations between Mongolia and Russia. during the visit, the “Ulaanbaatar declaration” was approved, and the main objectives of multilateral

Populism has a significant impact on the economy.

Boao Forum for Asia (BFA) Ulaanbaatar Conference held in Mongolia on August 21. Mr. Tumetsogt Tevegmid, one of the business sector representants for the forum and Executive Director of Erdenes Oyu Tolgoi (EOT) LLC gave an interview for the Official Gazette. He expressed his views on the forum and other economical issues of Mongolia.

-The Boao Forum for Asia which recently took place in Ulaanbaatar was focusing on the importance of regional cooperation. How can businesses in Mongolia benefit from cooperation?

­About 400 delegates met and discussed several important issues at the Boao forum for Asia Ulaanbaatar conference. There were major delegates of the region, including the Prime Minister of Mongolia Kurelsukh Ukhnaa and the former Secretary­general of the UN, chairman of BfA and other delegates of the international organizations of Asia. And the forum made a discussion on how to link business opportunities to regional economic initiatives.

-How wil l Mongol ia’s policy link with the common

development, Belt and Road Initiative, and Asian Super Grid?

­In the framework of china’s Belt and Road Initiative, neighboring countries will finance USd one trillion and solve regional infrastructure issues. construction of roads, gas pipes and other infrastructure will be undertaken within this framework. Also, the initiative to establish an electrical power transmission network, or super grid, connecting china, South Korea, Mongolia, Russia, and Japan is actively in a discussion. Mongolia should correlate this with the mining sector’s development. With the growth of each sector, including railways, roads, and energy networks with regional initiatives, there will be larger opportunities for investment and improved competitiveness.

-Mr. Ban-Ki Moon and the Minister of Mining and Heavy Industry Sumiyabazar emphasized the negative effect of protectionism and populism. What is the real cause of populism in Mongolia’s business sector?

­Mongolia has just started to develop based on its mining sector. Politicians explain dividends, taxes, and job opportunities from

ZGM: IntervIew

tumentsogt: Mining sector’s development and regional initiatives should correlate

cooperation were identified.In 2009, President dmitry

Medvedev officially confirmed Mongolia’s “declaration on the development of Strategic Partnership” and strengthened bilateral relations based on strategic

partnerships.The two countries extended

the strategic partnership in 2014. Russian President Vladimir Putin made a working visit to Mongolia on the occasion of the 75th anniversary of Khalkh River Battle. The visit

continued for only six hours but was very effective, signing 15 agreements between governments, agencies, and businesses .

In 2016, Mongolia and Russia adopted the Medium­Term Program for Strategic Partnerships. Mongolia

has also initiated the tripartite mechanism of Russian­Mongolia­china and discussed the program on Economic corridors in three ways, which is concerted action in solving various problems facing Mongolia and Russia.

relationship between Mongolia and russia to scale up

Batsaikhan.S / ZGM©

CoMModIty MArket

Copper (Comex)(USd/lb.)

Gold Spot(USD/t oz.)

Brent Crude (ICE)(USD/bbl.)

WTI Crude Oil (Nymex)(USD/bbl.)

266.00264.00262.00260.00256.00254.00

1540.01520.01500.01480.01460.01440.01420.0

VIII/4 VIII/4 VIII/4 VIII/4VIII/18 VIII/18 VIII/18 VIII/1831 31 31 31

57.0056.0055.0054.0053.0052.00

64.0062.0060.0058.00

this sector differently and use it wrongly for election. But this is not only in Mongolia but also in other parts of the world. It has a significant impact on the economy. There are only a few large mining projects in Mongolia. In particular, populism could affect the oyu Tolgoi project, at the stage of its development, as well as the Tavantolgoi project, which is about to issue IPos internationally. It can also increase the possibility of investment to be postponed and to reduce social benefits.

-How about the new updates on the Oyu Tolgoi project?

­oyu Tolgoi’s Undermine project is progressing successfully. The construction work is proceeding with a fund worth USd 1.2 billion. Recently, the underground mine monitoring and evaluation center was inaugurated. Also, Shaft­2 will be launched soon. Rio Tinto reported that additional operations were required due to changes in ore composition depending on geological conditions. The expected downtime of the underground mine will be delayed 16­30 months, with an additional cost of USd 1.2­1.9 billion. however, the number of real expenditures will be finalized in 2020.

President of Mongolia Battulga Khaltmaa and Russian President Vladimir Putin at the Eastern Economic Forum 2017.

Өдрийн хэмнэл

8 ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

"гайхамшигт Монголчууд" шоу тоглолтхаана: Соёлын төв өргөөхэзээ: 2019.09.05-наас өдөр бүр Тасалбарын үнэ: ^19.900

"надтай үлдээч" уянгын драмхаана: УДЭТхэзээ: 2019.09.06-09.15Тасалбарын үнэ: ^10-25 мянга

Игорь Моисеев бүжгэн жүжиг хаана: Соёлын төв өргөө хэзээ: 2019.09.03-04-ний 19.00 цагт Тасалбарын үнэ: ^20, 30, 100 мянга

Road to Mohanik тоглолтхэзээ: 2019.09.10-ндхаана: ДБЭТеатрТасалбарын үнэ: ^30-60 мянга

"Монгол VS Киргиз" тоглолтхаана: МХБХхэзээ: 2019.10.15Тасалбарын үнэ: ^ 5-10 мянга

ТВ хӨТӨЛБӨР

ЗУРхАй

Билгийн тооллын 3Намрын тэргүүн сарын найман цагаан мэнгэтэй хар бар өдөрҮс засуулбал: Эд мал баялаг төгөлдөр болно.наран ургах, шингэх: 06.10-19.31Барилдлага: Үл зохилдохШүтэн барилдлага: СансарСуудал: Төмөр

Аргын тооллын есдүгээр сарын 2, Сумъяа гараг. Билгийн тооллын 3, Тэргүүн дагуул одтой, хар бар өдөр. Өдрийн наран 06.10 цагт мандан, 19.31 цагт жаргана. Тухайн өдөр морь, нохой жилтнээ аливаа үйл хийхэд эерэг сайн. Эл өдөр архи уух, тамхи татах, сэтгэл муутантай нөхөрлөх зэргийг цээрлэх хэрэгтэй ба сан тавиулах, угаал үйлдэх, амилуулах, өглөгийн түллэг хийх, хишиг дуудуулах, хот балгадын үйл, цэрэг, цагдаагийн үйл, тангарагаа буцаахад сайн. Золиг гаргах, бомбын үйл, сэтгэлд сэвтэй газар очих, хүүхэд хөлд оруулахад муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, луу, могой, хонь, нохой болой. Хол газар яваар одогсод баруун урагш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал эд малтай баялаг төгс болно.

07.00 “Өглөө” хөтөлбөр

10.40 Технологийн ертөнцөөр

11.00 “Монголын мэдээ” мэдээллийн хөтөлбөр

14.00 “Монгол өв соёл” хөтөлбөр

15.40 “Сургууль хүрэх зам” зохиомж

22.10 “Монгол тулгатны 100 эрхэм” хурандаа генерал С.Лувсангомбо

09:00 “Бизнесийн хэмнэл” мэдээний хөтөлбөр

11:00 “Блумберг форум” нэвтрүүлэг

15:00 “Бизнесийн төв цэг” мэдээний хөтөлбөр

20:00 “Блумбергийн ярилцах цаг” нэвтрүүлэг

21:00 “Мөнгөний урсгал” мэдээний хөтөлбөр

08.05 “Шидтэнүүдийн клуб” хүүхэлдэйн кино 6.22-р анги

08.30 “Аугаа уран зургууд” нэвтрүүлэг

11.20 “Өндгөн толгойт” МУСК бүтсэн түүх

14.05 “Дэлхийгээр аялагчид” нэвтрүүлэг

17.10 “Тобот” хүүхэлдэйн кино 2.19-р анги

22.00 “Аугаа зуун” ОАК 2-р бүлэг 11-р анги

07.00 Өнөө өглөө

11.40 “Пэппа торой”хүүхэлдэйн кино /season-1/ 19-21-р анги

13.30 “Ан амьтдын ертөнцөөр” /season-8/ 5-р хэсэг

17.00 “Ороод гараач” /season-2/ 29-р хэсэг

21.00 “Амеркчууд” ОАК /season-6/ 6-р анги

22.00 “Бугсү буцаж ирсэн нь”

СОАК 12-р анги

ЗГМ: СҮДОКҮ

351784692

843276159

687329514

769135248

215498736

198562473

924651387

576843921

432917865

(Өмнөх дугаарын хариу)

2

46

1

8

83

63

29

9

7

6

5

2

4

3

1

53

7

52

фОТО АГШИН

ЗГМ: ҮГИйН СҮЛЖЭЭ

БоСоогоор:1. Эх орны дайны үед сүрлэг сайхан хоолойгоороо ард түмнээ зоригжуулан, дайснуудад адлагдаж асан Зөвлөлтийн алдарт радио нэвтрүүлэгч2. Аялал3. Гадаад оронд зорчих эрх4. Гол усаар тээвэр хийдэг унаа5. "Мөнхийн хот" хэмээн нэрлэдэг,

Европын нэгэн хот6. ЗХУ-ын ардын жүжигчин, нэрт алиалагч9. Олсон зүйл12. Монгллын улс төрийн ууган нам13. Манай орны эдийн засгийн чухал салбар14. Ижил, хоёроороо байгаа зүйл16. Ертөнцийн дөрвөн хүчтэний нэг

Хичээлийн шинэ жил хүн бүрийн хүүхэд насны дурсамжийг сэдрээнэ.

УВС 28o

9o

ХОВД 28o

10o

ЗАВХАН 26o

6o

БАЯНХОНГОР 25o

8o

ГОВЬ-АЛТАЙ 23o

9o

ӨВӨРХАНГАЙ 23o

9o

АРХАНГАЙ 24o 9o

ХӨВСГӨЛ 21o

8o

БУЛГАН 19o

8o

ТӨВ 20o

6o

ДУНДГОВЬ 23o 9o

ӨМНӨГОВЬ 24o

15o

ГОВЬ-СҮМБЭР 22o

9o

ДОРНОГОВЬ24o

12o

СҮХБААТАР 20o 9o

ХЭНТИЙ 20o

8o

СЭЛЭНГЭ 24o

9o

ОРХОН 22o

7o

ДАРХАН-УУЛ 25o

9o

ДОРНОД 20o

8o

БАЯН-ӨЛГИЙ 26o

9o

ЦАГ АГААР

УЛААНБААТАР IX.06 26o

13o9 м/с

7 м/с

Үүлшинэ

IX.03 29o

15o6 м/с

6 м/с

Үүлшинэ

IX.02 28o

14o7 м/с

6 м/с

Үүлшинэ Үүлшинэ

IX.04 25o

16o 8 м/с

5 м/с

7 м/с

7 м/с

Үүлшинэ

IX.05 25o

14o

ОНЦЛОх ҮЗВЭР

хӨнДлӨнгӨӨр:1. Халх голын домогт удирдагч, "Залуу жанжин"7. Дээдэс, язгууртны хэргэм цол8. Завшаан10. Уул уурхайн нэгэн томоохон компани11. Арван мянга

13. Банк бус санхүүгийн байгууллага (товчилсон нэр)15. Зөгийнөөс гарах ашиг шим16. 1939, 1945 оны хоёр дайнд дивиз, бригад командалсан улсын баатар, хурандаа

Өмнөх дугаарын хариу / 08.30

Ж.Гэрэлчулуун / ЗГМ©

УБ-БЭЭЖИН 06.10 08.25БЭЭЖИН-УБ 09.30 12.00УБ-СӨҮЛ 08.40 12.50СӨҮЛ-УБ 14.20 17.00УБ-ТОКИО 07.45 13.40ТОКИО-УБ 14.40 19.15УБ-ХОНКОНГ 07.50 12.05ХОНКОНГ-УБ 13.05 17.35УБ-ЭрХҮҮ 06.30 07.25ЭрХҮҮ-УБ 08.25 09.25

ЭрЭЭН-УБ 18.00 11.15УБ-ХӨХ ХОТ 20.00 20.49ХӨХ ХОТ-УБ 22.50 11.15УБ-ЭрХҮҮ 21.10 02.40ЭрХҮҮ-УБ 15.35 06.20УБ-СҮХБААТАр 21.15 05.12СҮХБААТАр-УБ 20.55 05.03УБ-ЭрДЭНЭТ 20.30 07.45ЭрДЭНЭТ-УБ 19.10 05.48

Х

А

И

Г

Т

Н

О

О

Г

Л

У

У

А

А

Л

й

О

М

О

й

С

У

К

Б

У

А

И

О

Ч

Ү

Г

А

М

Я

Л

А

А

Н

С

А

Э

О

ё

Н

А

Б

Н

У

У

О

Н

О

О

С

р

А

1

7 8 9 10

11 12 13 14 15

16

2 3 4 5 6

Жүжигчин Николь Кидман, Шарлиз Терон ба Марго робби нарын тоглосон

"Bombshell" киноны анхны трейлер цацагдcан. Трейлерт гурван шаргал үст бүсгүй цахилгаан шатанд

тааралдан, улмаар тэдний хооронд маш түгшүүртэй байдал үүсэж байгаагаас өөр үйл явдал харуулахгүй. "А" зэрэглэлийн жүжигчдээр дүүрсэн тус киног Fox News сувгийн үүсгэн байгуулагч рожер Айлзын холбогдсон бэлгийн дарамтын шуугианаас сэдэвлэн бүтээсэн юм. Тодруулбал, 2016 онд

түүнийг Fox News сувгийн сэтгүүлч Гретчен Карлсон, Мегин Келли болон бусад эмэгтэй ажилтнуудад бэлгийн дарамт үзүүлсэн хэмээн буруутгаж, дэлхий даяар шуугиан тарьсан. Улмаар Айлз ажлаа хүлээлгэн өгөхөд хүрч байв. "Bombshell"-г ирэх арванхоёрдугаар сарын 20-нд нээхээр төлөвлөжээ.

"Bombshell"

ТАТАн БУУлгАх ТУхАй

“Цагаан булаг рашаан” ХХК-г (рД:5679683) татан буулгах болсныг мэдэгдье.

Ideree's Fresh Night V.9хаана: UB Comedy Clubхэзээ: 2019.09.10Тасалбарын үнэ: ^38500

2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Эдийн ЗасаГ9ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН

> 10 > 10 > 10

Худалдааны дайнд АНУ-ын ашиглах дараагийн зэвсэг нь түүхийн ном болж магадгүй байна.

Дэлхий даяар API хэмээн нэршсэн идэвхтэй бодисын ихэнх хэсгийг Хятадаас нийлүүлдэг.

Сүүлийн хэдхэн долоо хоногт 25 муж улсад 215 хүн урьд мэдэгдээгүй уушгины хүнд өвчин туссан байна.

Трампын худалдааны дайны шинэ, хуучин зэвсэг

хятадад гахай олноор үхсэн нь АнУ-д эмийн хомсдол үүсгэв

АнУ-ын Эрүүл мэндийн алба цахим тамхинаас татгалзахыг зөвлөжээ

Элизабет Берманавтомашины аккумулятор

буюу зай хураагуурууд туузан дам жуургаар хөвөрсөөр шатаах зууханд орж ирээдүйн автома­шины түлш болох учиртай саарал хайлмаг болон хувирч байна. Шатаах камер нь зай хураагуурт ашигласан кобальт, никель, бал чулуу, литий зэргийг хуванцраас ялгадаг юм. автомашин үйлдвэрлэгчид дотоод шаталтын хөдөлгүүрээс холдох хэрээр хуучин зай хураагуур дахин боловсруулах аварга ажилд германы duesenfeld gmbh компанийн эзэн бэлтгэж байна. Bloomberg­ийн судалгаанаас үзвэл өдгөө бараг тэгтэй тэнцэж буй хуучин зай хураагуур дахин боловсруулах үйлдвэрлэл ирэх арван жилд 1.6 сая тонн болж өснө.

Зай хураагуураар ажилладаг автомашин бол авто үйлдвэрлэгч­дийн “ногоон шилжилт”­ийн амин зүрх. дотоод шаталтын

хөдөл гүүр тэй харьцуулахад цахил гаан хөдөлгүүрт загвар нүүрстөрөгчийн ялгаралгүй ч гэлээ далд хортой. Зай хураагуурт ашиглаж буй зарим чухал түүх эдийг боливи, Конгийн ардчилсан бүгд Найрамдах улс зэрэг улс төр, байгаль орчны эмзэг нөхцөлтэй улсуудаас олборлож гаргадаг. үйлдвэрлэл өнөөгийн эрчээрээ үргэлжлэх аваас металлын эрэлт нийлүүлэлтээ давах төлөвтэй.

“хуучин зай хураагуур хуримт­лагдвал түүхий эдийн материалыг зарим тохиолдолд уул уурхайн аргаар олборлох ч хэрэггүй байж болно” хэмээн duesenfeld­ийн захирал Кристиан ханиш тайлбарлав.

Цахилгаан хөдөлгүүрт авто­машинд шилжих шилжилт түүхий эд материалын эрэлтийг эрс ихэсгэлээ. Кобальт, никель, литийн томоохон үйлдвэрлэгч glencore Plc­ийн судалгаанаас үзвэл 2030 он гэхэд 140 сая ширхэг цахилгаан машин үйлдвэрлэхийн

байгаль хамгаалагчид Техас, Умард Дакота зэрэг муж улсын зохицуулах байгууллагууд агаарын чанар муутгаж, уур амьсгалын өөрчлөлтөд сөрөг нөлөөлж буй үйлдвэрлэлд хатуу арга хэмжээ авахыг шаарддаг.

-байгалийн хийг шатаад-гийн учир нь юу вэ?

­Өрөмдлөгийн цооногоос газрын тос оргилох мөчөөс эхлэн арай үнэ хямд баялаг болох байгалийн хий хамт ялгардаг. дамжуулах хоолойгоор шатдаг хийг хамт дамжуулж болдог ч багтаамжаас нь хэтрээд ирэх үед олборлогчид газрын тос олборлолтоо зогсоох гүйн тулд илүүдэл шатдаг хийг далд оруулах шаардлагатай

болно. далд оруулах хоёр арга байдгийн нэг нь дээр дурдсан “хийн бамбар” тавьж шатаах юм. Нөгөөх нь агаар мандалд сул хаях вентиляцын гэгддэг арга. Метан нь ноцтой сөрөг нөлөө бүхий хүлэмжийн хийн нэг учраас шатаах аргыг арай дээр гэж үздэг ч шатах явцад ялгарсан нүүрстөрөгчийн давхар исэл мөн л агаарт дэгддэг.

-олборлогчид байгалийн хийг хэдий хэмжээтэй бамбар-даж байна вэ?

­Маш их хэмжээгээр. дэлхийн банкны тооцоог үзвэл 2018 онд дэлхий даяар 145 тэрбум шоо метр байгалийн хийг бамбардаж шатаасан нь өмнөд, төв америкийн бүтэн жилийн хэрэглээтэй тэнцэж байгаа юм.

хятад улс цахилгаан машины өрсөлдөөнд ялсан

Райан Коллинз, Рейчел Адамс-хердӨрнөд Техасын элэгдсэн

хурдны замаар давхигсдын анхаарлыг жүржийг улбар шар өнгөтэй галын дөл өөрийн эрхгүй татдаг. Хийн бамбар гэгддэг энэхүү улаан гал Өрнөд Техасын газрын тосны ордуудын тэнгэрт улам олноор дүрэлзэх боллоо. Өрөмдөгчид дамжуулах хоолойн даацаас хэтэрсэн олборлолт явуулах хэрээр газрын тостой хамт газрын гүний ялгарах хийг шатаах нь ихэсдэг. Хийн бамбар бол борлуулах аргагүй илүүдсэн хийнээс салах байгаль орчинд ээлтэй ганц арга хэмээн газрын тос олборлогчид тайлбарладаг. Харин шатаах арга нь газрын тос олборлогчдын орлогод ээлтэйгээс цаашгүй хэмээн шүүмжилдэг

Техаст 2018 онд бамбардсан

хий тус муж улсын

иргэдийн жилийн

хэрэгцээнээс их байв.

Олборлогчид байгалийн хийг зүгээр шатаадаг

хийн бамбар олширсон нь занарын давхаргын газрын тосыг “зад татаж гаргах” гидварлик фракингийн олборлолт ихэссэн нь аНу­тай холбоотой. аНу дахь хийн бамбар техасын ийгл Форд, техас, Нью Мексиког дамнасан Пермийн хотгор, умард дакота дахь баккены занарын ордод төвлөрч байна. Пермийн хотгор дахь бамбарын тоо 2018 онд 85 хувиар өссөнийг ослод төвтэй консалтингийн Rystad Energy компанийн статистикаас харж болно.

техаст 2018 онд бамбардсан хий тус муж улсын иргэдийн жилийн хэрэгцээнээс их байлаа.

-сөрөг нөлөө?­хийн бамбарын шаталтаас

жилдээ 350 сая гаруй тонн

Макс ГурманАНУ, БНХАУ-ын худалдааны дайны улмаас энэ долоо хоногийн эцсээр Apple Inc-ийн бүтээгдэхүүний үнэ өсөх болон эмзэг ханган нийлүүлэх сүлжээнд нь бэрхшээл учрах аюул нүүрлэв. Ерөнхийлөгч Дональд Трампын БНХАУ-д оноосон 15 хувийн тариф өнгөрсөн баасан гарагаас хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлснээр олон зуун бүтээгдэхүүн АНУ руу нэвтрэх аргагүй болох ба агуулахуудаас эргүүлэн татахад хүрч ч болзошгүй байна.

Пит НорманХуурамч мэдээлэл, сошиалын постууд АНУ-ын үндэсний аюулгүй байдалд ноцтой заналхийлэх болсон Батлан Хамгаалах Яам “өргөн хүрээний автоматжуулсан ташаа мэдээллийн халдлага”-ыг эсэргүүцэн сөрөх төсөл эхлүүллээ. Батлан Хамгаалахын Дэвшилтэт Судалгааны Төслийн Агентлаг 500 мянга гаруй бичвэр, гэрэл зураг, видео, аудио материал дотроос хуурамчийг нь илрүүлэх туршилт явуулах юм. Хэрвээ дөрвөн жил үргэлжлэх туршилт амжилттай болвол төслийн цар хүрээг өргөтгөж болзошгүй.

хун ЖиншаньХонконгод өрнөж буй эсэргүүцлийн ажиллагаа дэлхийн мөрийтэй тоглоомын төвд таагүй нөлөөлж, Макаогийн казиногийн орлого наймдугаар сард хоёр дахь сардаа үргэлжлэн буурав. Макаогийн казиногийн операторуудын мөрийтэй тоглоомын цэвэр орлого наймдугаар сард гурван тэрбум ам.доллар болсон нь жилийн өмнөх үеэс 8.6 хувиар буурсныг тус хотын зохицуулах байгууллагын статистикт дурджээ.

Трампын дайн энэ долоо хоногт Apple-ийг цочрооно

АнУ-ын цэргийнхэн хуурамч мэдээлэлтэй тэмцэнэ

хонконгийн мөргөлдөөн Макаогийн казиногийн орлогыг буурууллаа

тулд жилд гурван сая гаруй тонн зэс, 1.3 сая гаруй тонн никель, 263 мянга гаруй тонн кобальт шаард­лагатай. ялангуяа, кобальтийн эрэлт өнөөгийн буюу 2018 онд 150 мянган тонн үйлдвэрлэсэн хэмжээнээс эрс давах төлөвтэйг BloombergNEf тооцоолжээ.

Эдгээр тооцоо нь цахилгаан машины үйлдвэрлэлд дахин

ашиглалт зайлшгүйг нотолж байна. дахин боловсруулах салбарт өрсөлдөөн ч үүсэж бНхау хэдийн манлайд нь гарчээ. тээвэр, эрчим хүч ний өндөр зардал дахин боловс­руулалтад дарамт болдог аНу, Европтой харьцуулахад бНхау­д автомашины зай хураа гуурын дахин ашиглалт нь түүхийн эдийн

үнэд тулгуурлан тооцвол ашигтай. уг салбар дахь хятад өрсөл­

дөгчийн нэг ganzhou highpower Technology компани автомашины хуучин аккумулятор дахин боловсруулах хэмжээгээ ирэх он гэхэд зургаа дахин өсгөхөөр төлөвлөжээ. Энэхүү төлөвлөгөө нь бНхау­ын Зас гийн газар өдгөө дөнгөж 60 мянган тонн байгаа зай

нүүрстөрөгчийн давхар исэл агаар мандалд ялгарч байгааг дэлхийн банк тооцоолсон. Энэ нь нүүрсний 90 цахилгаан станц ажиллуулж буйтай дүйх хэмжээ юм. аНу­д газрын тос, шатдаг хийн үйлдвэрээс ялгарч буй хүлэмжийн хийн есөн хувь нь хийн бамбараас үүсэлтэй. хүлэмжийн хийн зэрэгцээ рМ буюу нарийн ширхэгт тооцонцор, хөө тортог, хорт бодис агаарт хамт ялгарч байгаа нь хүний эрүүл мэндэд ч аюултай.

-анУ-д ямар зохицуулалт үйлчилдэг вэ?

­Өрөмдлөгийн цооногт өндөр даралт үүсэх аюултай, дамжуулах хоолойн багтаамжаас хэтэрсэн хий ялгарч буй нөхцөлд бамбар ашиглахыг аНу­д зөвшөөрдөг.

жишээ нь, техас муж улсын гол зохицуулах байгууллага болох техасын төмөр Замын Комисс (Texas Railroad commission) хийн бамбар асаах хүсэлтэд татгалзсан хариу өгч байсан удаагүй.

-зүгээр шатаахаар ашиглаж болдоггүй юм уу?

­боломжгүйтэй адил. газрын тосны үйлдвэрлэл ноёрхож байгаа хотгоруудад “хар алт”­ны олборлолтыг тасалдуулахгүй байх нь чухал асуудал. Пермийн хотгор дахь орон нутгийн шатдаг хийн үнэ 2019 онд хэд хэдэн удаа буурсан. үнэ хямдарснаас шалтгаалаад олборлогчид хэрэг дээрээ хийг ердөө тээврийн үнээр нь шахам худалдан авагчдад нийлүүлж байгаа юм.

-Дамжуулах хоолойг нэмж бай гуулбал шийдэгдэх үү?

­Шатдаг хийн үнэ нь хадгалах, тээвэрлэх зардлаа нөхөж чадахуйц байж чадах аваас хамгийн зөв шийдэл. Kinder Mor­gan Inc тэргүүтэй олборлогчдын тавих шинэ дамжуулах хоолой шатдаг хийн бамбарыг зохих хэмжээгээр цөөрүүлнэ. Нөгөө талаар техас дахь дамжуулах хоолойн төслүүдийг олон нийт эсэргүүцэж эхэлсэн нь тус бүс нутагт нийтлэг үзэгдэл. газар эзэмшигчид техаст тавих Kinder Morgan­ын өөр нэг дамжуулах хоолойг хувийн эзэмшлийн газар дээгүүр тавихыг эсэргүүцэж шүүхэд зарга мэдүүлээд байна.

-Өөр арга бий юу? ­дамжуулах хоолой тавьж зах

зээлд нийлүүлэхээс өөр арга гэвэл олборлогчид шатдаг хийг орд газар дээрх эрчим хүчний үүсвэр болгон ашиглах, эсвэл газрын хөрс рүү буцааж шахах. гэвч энэ хоёр арга хоёулаа хөрөнгө оруулалт шаарддаг. газрын гүнээс гаргаж буй шатдаг хийнхээ 95 хувийг ашиглах шаардлагыг оху­ын зохицуулах байгууллага олборлогчдод тавьж, Нигери улс хийн бамбар ашиглахыг хуулиар хориглосон ч шатаах арга энэ хоёр улсад түгээмэл хэвээрээ байна. хийн бамбарыг цөөлөх бодитой санал санаачилга дэвшүүлэхгүй л бол дан хориг хангалтгүй бололтой.

хураагуур дахин боловсруулалтыг 2030 он гэхэд жилдээ нэг сая тонн болгох хүчин чармайлтын бүрдэл болж байна.

“дахин боловсруулалт үйлд­вэрлэгчдийн сонирхол татах болсноос зах зээлд шинээр олон компани орж ирлээ” хэмээн gan­zhou highpower­ын захирал оу ханьчэн тайлбарлав. тэрбээр “Цахилгаан машин үйлдвэрлэгчид ч дахивар ашиглахын чухлыг хэдийн ойлгосон гэв.”

Сүүлийн жилүүдэд кобальт, литий, никелийн үнэ савлагаа­тай байгаа нь дахивар боловс­руулдаг компаниудын тооцоог будлиулсаар буй. Кобальтын суль­фатын үнэ 2018 оны гуравдугаар сар хүртэлх хоёр жилд дөрөв дахин өсөж байснаа зах зээлд ний­лүүлэлт хахмагц эргээд 70 орчим хувиар унасан. Зай хураагуурт ашигладаг өөр нэг чухал металл болох литийн үнэ ч 2018 оны тавдугаар сар хүртэл гурав дахин өссөнөө эргээд буурчээ.

Дахин ашиглалтын давалгааЗай хураагуурын олдоц (сая ширхэг)

2.0

1.5

1.0

0.5

0

2018 2019 2021 2023 2025 2027 2029

BBM©

10 ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Эдийн засагХаант засгийг халсан Бүгд Найрамдах Хятад Улсын дараа залгамжлан байгуулагдсан коммунист БНХАУ уг өрийн бичгийг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч байгаагүй.

Трейси Алловейхудалдааны дайнд аНу­ын

ашиглах дараагийн зэвсэг нь түүхийн ном болж магадгүй байна. трампын засаг захиргаа бНхау байгуулагдахаас өмнө зарагдсан хятадын төлөгдөөгүй бондын зуун жилийн түүхтэй маргааныг сэргээх боломжийг судалж байгаа аж. дефолт болсон хятадын хуучин бондууд айлуудын авдарт хадгалагдахаас гадна Ebay дээр цуглуулгын зорилгоор хэдхэн зуун ам.доллароор зарагддаг. хаант засгийг халсан бүгд Найрамдах хятад улсын дараа залгамжлан байгуулагдсан коммунист бНхау уг өрийн бичгийг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч байгаагүй.

гэвч хуучин бонд эзэмшигчид төлбөр авах оролдлогоо өнөөг хүртэл орхиогүй явж иржээ. харин одоо хятадтай худалдааны дайн өдүүлээд буй трампын захиргаа иргэдэд эртний өрийн бичгээр мөнгөө эргүүлэн авах найдвар төрүүлэв. Энэ удаад уг оролдлогод оролцогчдын шинж чанар нэлээд өөрчлөгджээ. тухайлбал, Ерөнхийлөгч трампаас гадна

Сангийн сайд Стивен Мнучин, худалдааны сайд вилбур росс нар бонд эзэмшигчид ба тэдний төлөөлөлтэй уулзсан байна.

хувьсгалын өмнөх хятадын бонд эзэмшигчдийн бүлгийг тэргүүлэгч, теннесийн фермер жонна бианко “Ерөнхийлөгч трамп оролцоод эхлэхээр тоглоом шал өөр болж байна. тэр америкийн нэгдүгээр хүн. бурхан түүнийг ивээг” гэв.

1911 онд гаргасан хукуаны төмөр замыг санхүүжүүлэх бонд гэж хээ хуараар эмжсэн гоёмсог хийцтэй үнэт цаас бий. хх зууны эхээр аНу “долларын дипломат бодлого” гэгчийг явуулснаар хятадыг үйлдвэржүүлэхэд тусалж, харилцаагаа сайжруулахын сацуу шинэ зах зээлд орох чиг барьж байв. харин хятадын талаас үүнийг гадаадынхны шударга бус хяналтын дор байсан “Зуун жилийн доромжлол”­ын үе гэж үздэг. 1911 онд дундад гүрний эзэн хааныг түлхэн унагаж, бНу байгуулагдсаны дараа санхүүжилт татахаар бас л олон улсын зах зээлд хандсан аж. Энэ хүрээнд шинэ тутам

Трампын худалдааны

дайны шинэ, хуучин зэвсэг

Анна Эдниафрикийн гахайн чичиргээний

халдварын улмаас хятадад олон сая гахайг устгалд оруулсан явдал аНу­д херапин хэмээх эмийн хомсдол үүсгээд байна. Энэ эмэнд гахайн гэдэснээс авдаг идэвхтэй бодис ордог. Цус шингэрүүлэх үйлчилгээтэй эмийг зүрхний өвчтэй хүмүүс өргөн хэрэглэдгээс гадна мэс заслын үед цус бүлэгнэхээс сэргийлэхэд ашигладаг. дэлхий даяар API хэмээн нэршсэн идэвхтэй бодисын ихэнх хэсгийг хятадаас нийлүүлдэг. гахайн мах үйлдвэрлэлийн дагавар бүтээгдэхүүн болох уг бодис гахайн махны хэрэглээгээр дэлхийд тэргүүлдэг хятадад хамгийн олдоцтой таваар байв.

API их хэмжээгээр үйлдвэрлэгч германы fresenius компани түүхий эдийн хомсдолын улмаас нийлүүлэлтээ хязгаарлаж буйгаа мэдэгдэв. тус компанийн мэдэгдэлд “бид хэрэглэгчдээ хангахын тулд янз бүрийн эх үүсвэрээс түүхий эдээ авдаг. гэтэл хятадын API нийлүүлэлтийн байдлаас болж дэлхий даяар тодорхойгүй хугацаанд хангалтын хязгаарлалт үүсэх төлөвтэй байна” гэжээ. барааны хомсдолыг хянадаг аНу­ын

хүнс, эмийн захиргаа херапины дутагдал ажиглагдсан боловч нийт нийлүүлэлт хангалттай хэмээн дүгнэжээ.

дэлхийн эмийн хангамжийн сүлжээ зарим газраас орцуудыг авч, өөр орны эм үйлдвэрлэгчдэд нийлүүлдэг. Энэхүү төвөгтэй систем зохицуулалтад бэрхшээл үүсгэж, эрүүл мэндийн салбар харь улсын нийлүүлэлт болон хэмээн эмнээс хамаардаг болсон шинжээчид үзэж буй. хятад улс халдварт өвчний улмаас 150­200 сая гахайгаа алдсан явдал хямрал хэрхэн тархдагийн жишээ болж байна. Pfizer, Baxter компаниуд бүр 2017 оны сүүлээс херапины дутагдалд ороод байсныг хүнс, эмийн захиргаа бүртгэлдээ бичжээ.

гэхдээ fresenius­ын бүтээг­дэхүүн хомсдолд орсныг албан ёсоор зарлаагүй байгаа. Pfizer, Baxter хоёр хятадын байдлаас шалтгаалж хомсдол хурцадсан гэж өмнө нь яриагүй агаад сая тайлбар өгсөнгүй. fresenius­ын аНу дахь салбарын хэвлэлийн төлөөлөгч Мэтью Кун херапин идэвхтэй орцын эх үүсвэр нь гол төлөв Европ, Өмнөд америкт байдгийг дурдаад засаг захиргаа нэмэлт үйлдвэрлэл явуулах байр гаргаж өгснийг мэдээлэв.

Энэ удаагийн херапины

хомсдол арав гаруй жилийн өмнө болсон хямралыг сануулж байна. тухайн үед бохирдсон түүхий эд орж ирсний улмаас херапин эм хэрэглэсэн 200 гаруй өвчтөн нас барсан эмгэнэлт явдал болсон. Конгрессын тусгай хороо уг эмийн хомсдол үүсэж, нийлүүлэгчид хялбар зам хайн хэрэглэгчдийг эрсдэлд оруулж болзошгүйг анхаарууллаа. 2008 онд хүнс, эмийн захиргаа хятадын гуанжоу дахь Baxter­ын нийлүүлэгчийг шалгахад бохирыг цэвэрлэх дамжлаг байхгүй, өмнө нь батлагдаагүй нийлүүлэгчээс херапины материал авч байсан зэрэг дутагдал илэрч байв.

хятадын нийлүүлэлт зогсвол урьд үзэгдээгүй херапины хомсдол үүсэж болзошгүйг хүнс, эмийн захиргааны дарга Нед Шарплесст ирүүлсэн мэргэжилтнүүдийн захидалд дурджээ. 2018 онд тус агентлаг херапиныг гахайн бус үхрийн уушгинаас гарган авах технологи нэвтрүүлэхийг дэмжсэн шийдвэр гаргасан. 1990­ээд он хүртэл үхрийн уушгинаас түүхий эд авдаг байсан боловч үхрийн галзуу өвчний улмаас зогсоосон юм. одоо хэд хэдэн компани энэ технологийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа аж.

Мишель КортезаНу­ын Нийтийн эрүүл

мэндийн албаны мэргэжилтнүүд цахим тамхи татагчдыг энэ зуршлаас зайлсхийх ёстойг анхаарууллаа. Сүүлийн хэдхэн долоо хоногт 25 муж улсад 215 хүн урьд мэдэгдээгүй уушгины хүнд өвчин туссан явдал ийм зөвлөмж гаргахад хүргэсэн байна. аНу­ын Өвчний хяналт ба сэргийлэх төвүүд, хүнс, эмийн захиргаа мужуудын эрүүл мэндийн яамдтай хамтран вейпинг буюу цахим тамхитай холбоотой уушгины өвчлөлийн тархалтыг судалж байгаа юм.

ихэнх тохиолдолд тухайн өвчтөн каннабис, марихуан зэрэг мансууруулах бодис хэрэглэж байснаа ярьжээ. Өвчний хяналтын төвийн захирал роберт

редфильд болон хЭЗ­ны даргын үүрэг гүйцэтгэгч Нед Шарплесс нарын хамтарсан мэдэгдэлд “Цахим тамхи хэрэглэдэг хэн боловч уг бүтээгдэхүүнийг гудамжнаас худалдан авах, түүнийг засаж өөрчлөх, үйлдвэрлэгчээс заагаагүй бодис нэмэхээс зайлсхийх ёстой. Судалгаа явагдаж байгаа

хэдий ч цахим тамхийг хүүхэд, залуус, жирэмсэн эмэгтэй, тамхи татдаггүй насанд хүрэгчид хэрэглэхгүй байвал зохино” гэж зөвлөсөн байна.

Цахим тамхи үйлдвэрлэгч Juul labs компанийн захирал Кевин барнс cBS телевизийн өглөөний хөтөлбөрт оролцохдоо шуудхан “вейпдэх хэрэггүй. Juul­ын бүтээгдэхүүнийг бүү хэрэглэ. Өмнө нь никотин хэрэглэж үзээгүй бол битгий эхэл. та нар бол манай зорилтот хэрэглэгч биш” хэмээн анхааруулжээ. олон хүн вейпинг нь уламжлалт тамхидалтаас хоргүй гэж итгэдэг. дЭМб­ын тооцоогоор тамхины улмаас жилдээ найман сая орчим хүн нас бардаг аж.

Цахим тамхийг тамхинаас гарахад тусалдаг, уушгинд

аюулгүй хувилбар гэж үзэж буй. гэвч эмч мэргэжилтнүүд улам өргөн тархаж байгаа вейпингийн дам нөлөө ба эрсдэлийг судалж эхэлсэн. Mallboro­г үйлдвэрлэгч Altria компани Juul­ын гол хөрөнгө оруулагч юм. Altria­гийн хувьцааны үнэ өчигдөр Нью­йоркийн хөрөнгийн бирж дээр 1.5 хувиар унасан байна.

уушгины хурц өвчлөлийн шинж тэмдэг янз бүрээр илэрч байгааг эмч нар ярьжээ. Заримынх нь амьсгал давчдаж, түргэсэхийн сацуу цээж нь өвддөг байна. Заримд нь халдвар үүсэж, ядрах, чичрэхээс гадна бөөлжих, суулгах шинж тэмдэг илэрч байгаа аж. гэвч шалтгаан нь адил уу эсвэл төстэй шинж тэмдэгтэй өөр өвчнөөр өвчилсөн үү гэдгийг эцэслэн тогтоож амжаагүй байгааг эрүүл мэндийн албаныхан мэдээлэв.

түүнчлэн албаныхан өвч­төнүүд ямар брэндийн цахим тамхи хэрэглэж байгааг судалж, тухайн бүтээгдэхүүн хүний эрүүл мэндэд ямар нөлөөтэйг тогтоох чиглэлд ажиллаж байна. үүнээс гадна цахим тамхины нөлөө зөвхөн уушгины

өвчлөлөөр хязгаардагдахгүй гэж анхааруулав. тухайлбал, хүнс, эмийн захиргааны мэдээгээр вейпингтэй холбоотой таталт өгсөн 127 тохиолдол бүртгэгджээ. Juul­ын бүтээгдэхүүнийг хэрэглэж байсан гэх хоёр хүүхэд болон эцэг эхчүүдийн гомдлын дагуу тус захиргаа мөрдөн байцаалт эхлүүлснээ мэдэгдлээ.

хятадад гахай олноор үхсэн нь АНУ-д эмийн хомсдол үүсгэв

АНУ-ын Эрүүл мэндийн алба цахим тамхинаас татгалзахыг зөвлөжээ

улсыг санхүүжүүлэх алтаар баталгаажсан бондууд худалдсан байна. ийм бондууд хатагтай бианко тэргүүтэй хүмүүсийн гарт байгаа бөгөөд түүнийг нь Цагаан ордон хятадтай тэмцэхэд улс төрийн хөшүүрэг болгох санаатай байгаа юм.

тэрбээр “бНхау 1949 оноос өмнөх улсын өрийн бичгийг бНху­ынх хэмээн дефолт болгосон. гэвч бНхау өөрийгөө бНху­ын цорын ганц залгамжлагч хэмээн зарласан нь дээрхтэй зөрчилдөж байна” гэж бидэнд ирүүлсэн мэйлдээ онцлов. бианко нарын 2001 онд

байгуулсан америкийн бонд эзэм­шигчдийн сан дээгүүр ту­шаалд ажил­лаж асан олон хүнийг үйл ажил лагаан даа татан оруул­жээ. тэр бээр “хятадын тал с о н г о л т т о й дефолт хийсэн. тэд 1987 онд х о н к о н г и й г шил жүүлэн авах

гэрээний хүрээнд британийн бонд эзэмшигчдэд нөхөн төлбөр өгсөн” хэмээн тэмдэглэв.

хатагтай бианкогийн үнэлс­нээр хятад улс одоо дефолт бондын төлбөрт (хүү, бусад хохирол ба инфляцыг тооцвол) нэг их наяд ам.долларын өртэй гээд “хятад өөрийнхөө үнэт цаасыг буцаан төлөхөд юу нь буруу байна?” хэмээн асуусан юм. асуудлыг мэдэх Сангийн яамны түшмэл ярихдаа хятадын бондыг судалж байгаа ч түүнийг аНу­ын Засгийн газарт худалдаж, улмаар хятадтай солио хийнэ гэдэг санаа хууль эрхийн хувьд бүтэшгүй зүйл гэв. аНу­ын Сангийн яам тайлбар өгөхөөс татгалзсан агаад хятадын албаныхан хуучин бондын нэхэмжлэлийг сэргээнэ гэж бодохгүй байгаагаа мэдэгдсэн.

иргэний бослогын дараа байгуулагдсан Засгийн газрууд өмнөх засгийн хуулийн үндэслэл муутай өрийн үүргээс татгалздаг ба хугацаа дууссанд тооцож хаадаг олон улсын практик бий. үүний томоохон жишээ нь Зөвлөлт засаг үүссэний дараа оросын хаант засгийн өрнөөс татгалзаж, олон мянган хөрөнгө оруулагч юу ч үгүй хоцорсон түүх бий. гэхдээ улс төрийн дэглэмүүд ө м ­ нөх засгийн өрийг

залгамжилдаг хуу­лийн зарчмыг олонх улс хүлээн зөв­шөөр дөг. Нөгөө талаас хуучин өр­нөөс татгалзах нь шинээр хөрөнгө оруулагчдыг үр­гээх эрсдэлтэй юм. дюкийн их сургуулийн про­фес сор Миту гулати “хуулийн үүднээс эдгээр нь хүчинтэй өр. гэхдээ түү нийг авахын тулд маш чадварлаг ө м г ө ө л ө г ч

хэрэгтэй” гэжээ.

2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Эдийн засаг

11ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН

ЗГМ ТОВЧхОН» ҮйлДВЭрлЭл

9.8Их наяд төгрөг. Аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл 2019 оны эхний долоон сарын гүйцэтгэлээр 9.8 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеэс 1.2 их наяд төгрөг буюу 13.5 хувиар өслөө.

» гАДААД ЗАх ЗЭЭл

7Их наяд төгрөг. Олборлох аж үйлдвэрийн салбарын нийт бүтээгдэхүүний 60.1 хувь буюу долоон их наяд төгрөгийн бүтээгдэхүүнийг гадаад зах зээлд борлуулжээ.

» ЭКСПорТ

19.6Мянган тонн. Энэ оны эхний долоон сард 867.7 мянган тонн зэсийн баяжмал экспортолсон нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 19.6 мянган тонноор их байна. Экспорт үнийн дүнгээр 10,382.8 сая ам.доллар болжээ.

» ИМПорТ

88.7Хувь. Нефтийн бүтээгдэхүүний импортын 88.7 хувийг автобензин, дизель түлшний импорт эзэлж байна. Үүнээс 31.8 хувь нь автобензин, 68.2 хувь нь дизель түлш байна.

» хУВЬцАА

47.4Сая төгрөг. Хөрөнгийн биржийн баасан гарагийн арилжаанд 47,484,679 төгрөгийн үнийн дүн бүхий 197,902 ширхэг хувьцаа арилжигдлаа. 14 ХК-ийн ханш өсөж, долоон компанийнх буурсан байна.

АНУ-ын доллар 2,672.00

Евро 2,949.35

Японы иен 25.10

ОХУ-ын рубль 40.19

БНХАУ-ын юань 374.11

БНСУ-ын вон 2.21

ВАЛЮТыН хАНШ

Тухайн ордод зориулан боловс­руулсан тех нологийг нутагшуулах асуудал ярих ёстой

технологи өөр өөр байна. Нүүрс­ний тогтоц үе давхарга өндөр, чулуулгийн биет тогтвортой тохиолдолд шууд экспортын нүүрс гаргах боломж бий. хэрэв баяжуулах шаардлагатай гэвэл технологи харьцангуй энгийн байх боломжтой. харин цаашаа сарниж, чулуугийн үе давхарга, шав рын хурдасууд нэмэгдээд бохир­долтын хувь өндөрсөөд ирэхээр түүнийг зайлшгүй баяжуулах шаардлагатай болдог. Энэ үед хуурай, нойтон баяжуулалтын аль нь тохирох талаар ярина. Мөн үүн дээр агуулагдаж буй хүх рийн хэмжээ өндөрсөөд ирвэл хэрэг­лэгчийн шаардлагад нийцүүлж бага түвшинд байлгах асуудал гарна. Энэ мэтчилэн нэг уурхайн биш, нэлээд хэдэн уурхайн асуудал яригд даг тул бүгдээрээ нийлж хэлэлцэж байж экспор тын бүтээг­дэхүүний бод лого боловс руулах шаардлага гардаг юм. таван­толгойн хүдрийн биетүү дээс авсан дээжийн шин жилгээ бүгд ялгаатай гарч байгаа. тиймээс технологийн уян хатан, оновчтой хувил­барыг судалж тогтоох зайлшгүй шаардлагатай.

-хятад улс агаарын бохир-долтой тэмцэх үүднээс жижиг нүүрсний ордуу даа хааж, баяжуулах технологид түлхүү

Монгол Улсын нүүрсний салбарт хөрөнгө оруулалт татах, шинэ техник, технологи нэвтрүүлэх, нүүрсний экспорт, худалдаа, тээвэр ложистикийг сайжруулах, цаашлаад Азийн зах зээлд Монголын нүүрсний салбарын өрсөлдөх чадварыг бэхжүүлэх зорилгоор 2011 оноос зохион байгуулсан Coal Mongolia худалдаа, хөрөнгө оруулалтын олон улсын чуулга уулзалт энэ сарын 5-6-ны өдрүүдэд болох гэж байна. Тус чуулганы зохион байгуулах багийн гишүүн, Мон голын ашигт малтмал баяжуулагчдын холбооны ерөнхийлөгч Б.Чинзоригтой ярилцлаа.

-танай холбооны зүгээс Coal Mongolia чуулганд хамтран зохион байгуулагчаар оролцож байгаа юм байна. ямар үр дүн хүлээж байна вэ?

­Монголын ашигт малтмал баяжуулагчдын холбоо (МаМбх)­ноос coal Mongolia чуулганы баяжуулалтын секторын хурлыг хамтран зохион байгуулагч хэлбэрээр хоёр дахь жилдээ оролцож байна.

хэрэглэгчийн хэрэгцээ, шаард­лагыг хангах, бүтээгдэхүүний ачаа эргэлтийг сайжруулах, экспор тын орлогыг нэмэгдүүлэх, цаашлаад улсын төсвийн орлогыг бүрдүүлэх зэргээс үүдэж Монголд нүүрс баяжуулалтаа нэмэгдүүлэх зайлшгүй нөхцөл үүсээд байна. Экспортыг 20­40 сая тонн болгоно гэж төлөвлөлт хийх нэг асуудал. Эдгээрээс орж ирж буй орлогыг нэмэгдүүлэх, нэгж бүтээгдэхүүний үнэ цэнийг өсгөх нь чухал болж байна. баяжуулах үйлдвэр бий болсноор нүүрс шууд экспортолсноос гарах эргэлтийн хэмжээ өснө, үүнээс гадна дотооддоо ажлын байр нэмэгдэнэ. баяжуулалтын процессыг хангах орчин үеийн хамгийн дэвшилтэт технологи, шинэ нээлт юу байна, тэдгээрийг Монголд оруулж ирэх боломж хэр вэ, хөрөнгө оруулалтын нөхцөл уян хатан байж чадах уу, манай эрх зүйн орчинтой нийцэх үү гэх мэт олон талаас нь хардаг. Энэ бүхнийг хангасан “сайхан” тоног төхөөрөмж танилцуулаасай гэж хүлээж байна.

-технологи хаанаас сонговол дээр вэ. манай гол зах зээл урд

хөрш учраас хятадын технологи тохирох уу. манай зарим уур-хайд шинэ технологийг зардал гэж харах хандлага бий. Энэ тал дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?

­Манайд технологийг авч үзэх хандлага хараахан боловсроогүй байна. Нэг тоног төхөөрөмж оруулж ирж угсарчихаад дараа нь технологи ярьдаг. Зүй нь тухайн нүүрсний ордод агуулагдаж байгаа шинж чанар, хэрэглэгчид хүргэх нүүрсний стандарт хоёрын завсраар гарч ирж буй гол зүйл бол технологи юм. хүхрийг нь байлгах уу, илчлэгийг өсгөх үү, чийглэг өндөр хэмжээндээ байх ёстой юу гэх мэт асуудлыг шийдвэрлэж, тухай ордод тохирсон технологийг боловсруулдаг. ингэж боловсруулсан техно логийн­хоо дагуу тоног төхөөрөмж үйлдвэрлүүлдэг юм. германых сайн, хятадынх зүгээр, авст­ралийнх дээр гэх мэтээр хошуу­рахын оронд тухайн ордын судалгаа шинжилгээнд үндэслэн боловсруулсан технологийг нутагшуулах асуудал ярих ёстой юм. ижил төстэй ордуудад үр дүнгээ өгсөн сайн технологи нутагшуулахдаа хөрөнгө оруулалтын нөхцөл байдал, цаг хугацааны хүчин зүйл, тоног төхөөрөмжийн найдвартай

ажиллагаа гээд олон зүйлийг харах ётой. Сүүлийн үед хятадын хаагдсан уурхайн тоног төхөөрөмж оруулж ирэх үзэгдэл гарч байна. тэгэхээр яг тэр улсын технологи тохирно гэх ойлголт өрөөсгөл. орд болгонд тохирсон өөр өөр технологи бий.

-тавантолгойн IPO гаргах ажил явж байна. үүний зэрэгцээ баяжуулах үйлдвэр барих асуудал бий. ямар технологи тохирох талаар танай холбооноос хийсэн судалгаа байдаг уу?

­ордын тогтоц шинж чанараараа өөр өөр байх тохиолдол маш их. Нүүрсний эх үүсвэр анх тогтохдоо бүхэл цул хэлбэртэй байснаа цаашлаад судал нь сарних маягтай салбарлах тохиолдол элбэг. тиймээс тухайн ордын дээд, дунд, доод хүдрийн биетээс шалтгаалаад

хятадууд нүүрсэндээ стандарт

тавьсан нь бидэнд давуу тал бий болгож байна

Нүүрс баяжуулалтаа нэмэгдүүлэх зайлшгүй нөхцөл үүсээд байна

анхаарч байна. тиймээс өнөөдөр манайх түүхий нүүрс гаргаж байгаа ч алсдаа баяжуулах зайлшгүй шаардлага гарах байх?

­түүхий нүүрс, болсон нүүрс гэж ярих нь зохимжгүй. газрын гүн дэх чанар сайтай нүүрс олборлоход баяжуулах, боловсруулах шаард­лагагүй шууд хэрэглэгчийн хэрэг­цээ, шаардлагыг хангаж байвал түүнийг юуг нь түүхий гэх вэ. баяжуулна гэдэг нь чанар сайж­руулах, боловсруулна гэхээр ихэвч лэн дулааны аргаар түүнд агуулагдаж буй хорт дэгдэмхий элемен түүдийн агуулгыг бууруу­лах, дараагийн шатны бүтээг­дэхүүний түүхий эд болгох гэх мэтээр хэрэглэгчийн хэрэгцээ шаард лагад нийцүүлэх үйл явц шүү дээ.

хятад ийм стандарт тавьж байгаа нь бидэнд давуу тал бий болгож байна. хамгийн өндөр дэвшил тэй, эдийн засгийн эргэлтийг хурдан авчрах технологи л сонгох хэрэгтэй. Энэ стандартыг хангасан бүтээгдэхүүн гаргахын тулд ямар технологи ашиглах вэ гэдгээ урьдчилан судалж, сон гоод хэрэгжүүлэх боломж олгож байна. баяжуулах, эсвэл боловс руулахад гарсан зардал борлуу лалтын орлогоос хэр зөрүү тэй гарахаас бидний үр ашигтай ажил лах нь тодорхой болно. бизнесийн энэ зарчмаас бүс нутгийн болоод улс орны эдийн засагт нөлөөлөх гол хүчин зүйл гарч ирнэ. үүнтэй уялдаад хүний нөөцөө бэлдэх хэрэгтэй. бид хөрш орнуудын бодлогыг эергээр тусгаж авбал хоорон доо хэрэлдэж сууснаас илүү үр өгөөжтэй. Шууд шийдлээ ол гэсэн л үг юм. дагаж дуурайх биш, бодлогод нийцүүлж, эдийн засгийн үр өгөөж хамгийн өндөр хувилбарыг сонгох давуу тал олгож байна гэсэн үг.

-холбооны зүгээс хийсэн су-дал гаа шинжилгээ амьдралд хэрэгжих нь хэр вэ. судалгаанаас гадна уурхайнуудад мэргэжлийн зөвлөмж өгөх, хамтран ажиллах, цааш дын шийдвэртээ шингээх зэрэг үйл ажиллагаа хэр байдаг вэ?

­МаМбх нь 1998 онд Эрдэнэт хотод байгуулагдсан цагаас хойш баяжуулалтын мэргэжлийн чиг­лэ лийн боловсон хүчин дотоод, гадаа дад бэлтгэх тал дээр анхаа­рах, салбарын ажиллагсдын эрх ашгийг хамгаалах, дэмжлэг туслал цаа үзүүлэх зорилгоор үйл ажиллагаа явуулж ирсэн. Энэ хуга цаанд технологийн зөвлөгөө, хөндлөнгийн үнэлгээний чиглэлээр олон ажил гүйцэтгэсэн. Мөн захиргааны баримт бичгүүд, түүнд тусгах судалгаанд хамтран ажил лаж ирсэн. бидний сургалт, судалгаа ны үр дүн бодит амьдрал дээр хэрэгжиж байна. түүнчлэн баяжуу лал тын салбарт гадаад, дотоод хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчны талаар сургалт явуулдаг.

ЗГМ©

Э.БатцэцэгЗГМ

“Эрдэнэс Монгол” ххК нь “Шивээ-Овоогийн хүрэн нүүрсний ордын нөөцийн тайлангийн үнэлгээ, олон улсын стандартад нийцүүлэх хайгуулын ажлын төлөвлөгөө боловсруулах” зөвлөх үйлчилгээг хэрэгжүүлэх зорилгоор зөвлөх үйлчилгээний гэрээ байгуулах гэж байгаа тул зөвлөхийн үйлчилгээ үзүүлэх хүсэлтэй этгээдийг мэдүүлгээ ирүүлэхийг урьж байна.

Энэхүү зөвлөх үйлчилгээ нь Шивээ-Овоогийн хүрэн нүүрсний ордын Шинэ-Усны хэсгийн нөөцийг олон улсын нөөц, баялгийн ангилалд нийцүүлэх ажлын хүрээнд “Шивээ-Овоогийн хүрэн нүүрсний ордын нөөцийн тайлангийн үнэлгээ, олон улсын стандартад нийцүүлэх хайгуулын ажлын төлөвлөгөө боловсруулах” болно.

Мэдүүлгээ ирүүлж буй зөвлөх нь

• Аж ахуйн нэгжийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар• 2017, 2018 онд хийж гүйцэтгэсэн ижил төстэй үйлчилгээний жагсаалт• Өргүй тухай Нийгмийн даатгалын тодорхойлолт• Зөвлөх хуулийн этгээдийн 2017, 2018 оны санхүүгийн чадавхын мэдээлэл,

санхүүгийн тайлангийн аудитаар баталгаажуулсан дүгнэлт• Монгол Улсын хуулийн дагуу татвар, хураамж, төлбөрөө бүрэн төлсөн

байна. Татварын ерөнхий газрын www.e-tax.mta.mn сайтыг ашиглан цахим тодорхойлолт /Хэвлэмэл хуудсын доод хэсэгт байрлах тоо, тэмдэгт орсон 36 оронтой нууц дугаарыг гаргацтай байхаар ирүүлнэ./

• Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх болон шүүхийн төрөлжсөн архивын лавлагаа• Компанийн боловсон хүчний мэдээлэл

Чадварыг нэмэгдүүлж сайжруулах зорилгоор зөвлөхүүд түншлэлийн хэлбэрээр оролцох боломжтой эсэх. Зөвшөөрөхгүй

Сонирхсон этгээд нэмэлт мэдээллийг 2019 оны 09 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 17 цаг 30 минут хооронд авч болох бөгөөд мэдүүлгээ Цахим худалдан авах ажиллагааны систем (www.tender.gov.mn) хаягаар өөрийн ААН-ийн хувийн нууцлалын кодыг ашиглан нэвтэрч цахим хэлбэр (pdf)-ээр 2019 оны 09 дүгээр сарын 11-ны өдрийн 11 цаг 00 минутын дотор ирүүлнэ. Цахим систем ашиглан илгээх нийт файлын хэмжээ 100 Mb, нэг файлын хэмжээ 15 Mb байна.

хаяг: Монгол улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг 1-р хороо,чингисийн өргөн чөлөө-15, Моннис Тауэр 14 давхар

Утас: +976 75553399-215

ЗӨВлӨх ҮйлчИлгЭЭнИй ТУхАй ЗАрлАл

Нэг тоног төхөөрөмж оруулж ирж угсарчихаад, дараа нь технологи ярьдаг. Зүй нь тухайн нүүрсний ордод агуулагдаж байгаа шинж чанар, хэрэглэгчид хүргэх нүүрсний стандарт хоёрын завсраар гарч ирж буй гол зүйл бол технологи юм.

12 ЗаСгийН гаЗрыН МЭдЭЭ СоНиН 2019.09.02, даваа ~ №148 (1200)

Эдийн засаг

ShAnGhAI CoMpoSIte

hAnG SenG koSpIS&p 500 topIXdow JoneS FtSe 100 nIkkeI 225

1.41% 0.064% 0.32% 1.19% 1.46%0.16%

0.08% 1.78%

ОХУ­тай хийх худалдаанаас Монгол Улс алдагдал хүлээсээр байна

хойд хөршөө бид даган дуурайх, тэдний зөв гэж туйлын итгэх эсвэл “ах аа” гэж сүжрэх шаардлага зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн цагаас хойш бараг үгүй болсон. аль аль нь зоосны нүхээр нэгнээ харж, харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа өрнүүлэх хэмжээнд мөр мөрөө хөөсөн билээ. тусгаар хоёр улсын харилцаанд найрамдлын алтан үе гэж байсан. хэдий тийм боловч эдийн засаг, бизнесийн харилцаанд хуучны үерхлээ дурсах нь ашигтай хувилбар байсангүй. байлгах гэж оролдсон ч энэ нь зах зээлийн дэг жаягтай хэрхэвч нийцэхгүй байлаа. Маргааш болох оху­ын төрийн тэргүүний айлчлалтай холбогдуулан хоёр улсын худал­даа, эдийн засгийн хамтын ажил­лагааг сөхөн харъя. хэн нь илүү хожоотой наймаа хийсэн байна вэ.

үндэсний статистикийн хороо­ны мэдээлснээр, манай хоёр улсын гадаад худалдааны тэнцэл алдагдалтай байна. худалдааны эргэлтээ авч үзвэл, хэдхэн нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн хоёр улсын эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүхэл бүтэн “гүүр” болох аж. Нефтийн бүтээгдэхүүн, жонш, арматур, азотын бордоо арай л дөмөгхөн хэмжээнд гадаад худалдааг өнгөлж байна. Сүү лийн жилүүдэд аялал жуулчлал хоёр улсын хооронд хөгжиж, хөршөө танин мэдэх аялал зуны улиралд эрчээ авах болсон.

Монгол улс энэ он гарснаас хойш эхний долоон сарын байдлаар 957.8 сая ам.доллартай тэн цэх бараа, бүтээгдэхүүн импор тоор авчээ. харин 40 гаруй сая ам.долларын бараа бүтээгдэхүүн хойд хөршийн зах зээлд нийлүүлсэн байна. импорт, экспортын энэ зөрүү худалдааны алдагдлыг улам тэлсээр. худалдааны голлох хэсгийг бүрдүүлдэг дээр дурдсан хэдээс өөр шинэ содон бараа, бүтээгдэхүүн алга. хойд хөршийн зах зээл рүү нэвтрэхэд татварын өн дөр саадтай тулгардаг гэж хувийн хэвшлийнхэн хэлдэг. дотоо дын үйлдвэрлэлээ дахин сэргээн босгож буй учраас бусдад боломж олгохоос оху зайлсхийдэг. тиймээс ч татварын хатуу нөхцөл тулгасаар буй.

уул уурхайн салбарт, тэр тусмаа нүүрсний зах зээлд хойд хөрш бидний өрсөлдөгч болон гарч ирсэн. хятадын зах зээлд өөрсдийн байр суу­риа бэхжүүлэхээр ов мэхээ боловсруулж сууна. Манай улс урд хөрш рүү 2019 онд нийт 42 сая тонн нүүрс борлуулахаар зорьсон. тэгвэл оху үүнээс дутахгүй ихийг гаргахаар амбиц тээж яваа. хоёр улсын тэрбум ам.доллар дөнгөн данган хүрэх худалдааны эргэлтээс илүүтэй

том зургаараа гадаад худалдааны тэнцэл долдугаар сард 1.1 тэрбум ам.долларын ашигтай гарсан. Энэ нь 2018 оны мөн үетэй харьцуулахад 210 гаруй сая ам.доллараар давжээ.

харин улсаар нь авч үзвэл, оху­тай хийж буй худалдаанаас Монгол улс алдагдал хүлээж байгаа юм. Манай улс өмнөд хөрштэй хийх гадаад худалдааны эргэлтээ 2020 он гэхэд 10 тэрбум ам.долларт хүргэх зорилт дэвшүүлсэн. Ерөнхий сайд у.хүрэлсүхийн хятадад хийсэн айлчлалын үеэр үүнийг хоёр тал албажуулсан. уг нь хуучны дөлгөөн харилцааны суурь хөрс хоёр орны эдийн засагт, худалдаанд уг нь дөхөм. гэвч бизнесийн аргаар аль ухаан зарсан нь хождог болохоор ярвигтай асуудалтай ч өчнөөн тулгардаг байж болох юм.

хойд, өмнөд хөрш аль аль нь бидний хувьд томоос том зах зээл. Ёроолгүй савтай ч зүйрлэж болохоор. оростой худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэхэд алтанбулаг чөлөөт худалдааны бүс онцгой байр суурь эзэлдэг. Монголын талаас уг бүсэд Чингис бондын мөнгөнөөс багагүй хөрөнгө оруулалт хийж, барилга бүтээн байгуулалт шинээр боссон. харин оху­ын талаас чөлөөт бүсэд хийсэн дорвитой ажил байхгүй гэдгийг Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын зүгээс мэдэгдэж байсан удаатай. хойд хөрштэй хийх худалдаанд маш олон зөвшөөрөл лиценз, тарифын бус зардал гарахаас гадна 40­46 хувийн гаалийн болон онцгой татвартай нүүр тулдаг. үүний дороос өндийнө гэдэг амаргүй. татвараа буулгаач гэж ярихаар Евразийн эдийн засгийн холбоонд элсэх шахалт гарч ирдэг байна. Зөнд нь орхисон хоёр орны худалдаанд хоёр талын ижил тэнцүү санал, санаачилга дутжээ.

Зөнд нь орхисон худалдаа

erdene resource development Торонто

0.200.200.19

Aspire Mining Австрали

0.02

0.020.02

rio tinto Австрали

100.7198.1795.63

VII/1 VII/1 VII/1 VII/1VII/16 VII/16 VII/16 VII/16VIII/31 VIII/31 VIII/31 VIII/31

Өдөр 0.61% Сар Жил Өдөр 4.35% Сар Жил Өдөр 11.71% Сар Жил Өдөр 0.52% Сар Жил

turquoise hill resources Ltd Торонто

2.10

1.96

1.81

Худалдааны тэнцвэргүй байдлыг тэгшитгэх, улмаар манайх экспортоо нэмэх тухай яриа хэлэлцээ байнга явж ирсэн. Гэвч ажил болсон нь ховор. ОХУ-аас манайх руу чиглэсэн импорт өнгөрсөн хугацаанд хэд дахин үржсэн бол харин манай экспортын хэмжээ хорогдсонгүй бас өссөнгүй.

• Үндэсний статистикийн хорооны мэдээлснээр, манай хоёр улсын гадаад худалдааны тэнцэл алдагдалтай байна.

• хоёр улсын тэрбум ам.доллар дөнгөн данган хүрэх худалдааны эргэлтээс илүүтэй зах зээлээ булаалдах өрсөлдөөн нүүрсний салбарт ширүүсэв.

• нефтийн бүтээгдэхүүн, жонш, арматур, азотын бордоо арай л дөмөгхөн хэмжээнд гадаад худалдааг өнгөлнө.

зах зээлээ булаалдах өрсөлдөөн нүүрсний салбарт ширүүсэж байна.

худалдааны тэнцвэргүй байдлыг тэгшитгэх, улмаар манайх экспортоо нэмэх тухай яриа хэлэлцээ байнга явж ирсэн. гэвч ажил болсон нь ховор. оху­аас манайх руу чиглэсэн импорт өнгөрсөн хугацаанд хэд дахин үржсэн бол харин манай экспортын хэмжээ хорогдсонгүй бас өссөнгүй. Өөрөөр хэлбэл, нэг түвшинд царцаж орхижээ. Нефтийн бүтээгдэхүүн болон цахилгаан эрчим хүчний хувьд найрамдалт хөршөөсөө бид үлэмж хамааралтай хэвээр.

Евразийн эдийн засгийн хол­боотой чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулах тухай 2016 оноос хойш ярьж буй. Чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулснаар тарифын хүнд рэлээ багасгах боломжтойг манай улстөрчид хэлдэг. хоёр улсын худалдаанд гардаг хориг бэрх шээлийн нэг нь тарифын бус хязгаарлалт. үүнээс болж стандарт зөрөх тохиолдол их гарч байна. Малын махны экспорт ч цаагуураа үүнтэй холбогдох аж. оху­ын төрийн тэргүүний санаачилгаар жил болгоны есдүгээр сард болдог дорнын эдийн засгийн чуулганы үеэр манай хоёр улсын төр засгийн тэргүүн нарын ярих сэдвийн нэг нь энэ.

Монгол, оросын худалдааны алдагдал тэлэхэд цахилгаан эрчим хүчний импорт томоохон нөлөөтэй байж ирсэн. одоо ч хэвээр байна. Шүрэн болон Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийн хувь заяа хаашаа шийдэгдэхээс дээрх алдагдал хумигдах, нэмэгдэх нь хамаарах билээ.

Манай улсын геологи хайгуул, уул уур хай, хүнс, барилга, хөнгөн үйлдвэрлэл, эрчим хүч, тээвэр болон аялал жуулчлалын салбарт

оху­ын хөрөнгө оруулалттай 700 гаруй аж ахуйн нэгж бүртгэлтэй байдгаас 80 хүрэх гүй нь үйл ажиллагаа явуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, 10 гаруй хан хувь нь ажилладаг гэсэн үг.

төв банкны зарласан албан ханшаар рубль даваа гарагийн байдлаар 40.19 төгрөгтэй тэнцжээ. “Найман шарга” тэргүүтэй валютын арилжааны захад рубль 40.22 төгрөгийн үнэтэй байна. Энэ нь сүүлийн гурван сарын хамгийн доод түвшин бөгөөд төгрөгийн ханш ялимгүй чангарчээ. Монгол улс дэлхийн 141 улстай худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 8.1 тэрбум ам.доллараар хэмжигдэж байна.

Өдөр 4.34% Сар ЖилӨдөр 0.1% Сар Жил

ЗАх ЗЭЭЛИйН ГОЛ ҮЗҮҮЛЭЛТ:

Өдөр 8.77% Сар Жил

АПУ хК

580585590

575VII/1 VII/1 VII/1 VII/1VII/16 VII/16 VII/16 VII/16VIII/31 VIII/31 VIII/31 VIII/31

ГОВЬ хК

Өдөр 1.59% Сар Жил

МОНГОЛ ШУУДАН хК

340350

330

650630610

СҮҮ хК

202

204

200

нийт тэнцэл

ЗГМ: ИНфОГРАфИК

Экспорт

Монгол Улсын экспорт, импортод эзлэх хувь

Экспортын бүтэц Импортын бүтэц

Импорт

Монгол Улсын охУ-тай хийсэн гадаад худалдаа

(2019.I-VII сард)

сая ам.доллар

саяам.доллар

саяам.доллар

-915.5

42.3 957.8

Бусад

Жонш (10.0 мян.т)

Нефтийн бүтээгдэхүүн (6.4 мян.т)Тусгай зориулалтын машин механизм, төхөөрөмж (2 ш)

80.4%

10.8%1.1% 7.7%

Нефтийн бүтээгдэхүүн (986 мян.т)

Арматур, цувимал төмөр (75.9 мян.т)

Азотын бордоо (741 мян.т)

Бусад

63.8%

4.3% 2.2%

29.7%

ҮСх ©

27.3%0.9%

Б.Баяртогтох@bayartogtokhZGM