2010 Poradnik Projektowania Przejsc Dla Zwierzat

Rafa T. Kurek

Poradnik projektowania przej dla zwierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach

Poradnik projektowania przej dla zw

ierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach

Rafa T. Kurek

Poradnik projektowania przej dla zwierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach

Budowa przej dla zwierzt jest od wielu lat najwaniejsz i powszechnie stosowan metod minimalizacji negatywnego oddziaywania drg na dzik faun. Due znacze-nie przyrodnicze, a take znaczce koszty budowy przej powoduj, e naley doo-y wszelkich stara, by powstajce obiekty posiaday moliwie najwysz skuteczno. Na kadym etapie planowania, projektowania, a take budowy i utrzymania przej na-ley uwzgldni specyfik tych obiektw w stosunku do innych budowli inynierskich, wynikajc z wymaga i preferencji poszczeglnych gatunkw zwierzt, dla ktrych s przeznaczone. Kilkunastoletnie dowiadczenia z budowy przej dla zwierzt w Polsce wskazuj jednoznacznie, e s to obiekty trudne do realizacji, a wdroenie optymal-nych rozwiza nie jest moliwe bez prowadzenia konstruktywnego dialogu pomidzy przyrodnikami i inynierami.

Intencj autorw byo, aby publikacja niniejsza staa si przydatnym narzdziem dla wszystkich podmiotw i instytucji uczestniczcych zarwno w opracowaniu dokumen-tacji rodowiskowej i projektowej, jak i wydajcych decyzje administracyjne konieczne do realizacji inwestycji drogowych.

Publikacja zostaa przygotowana w ramach projektu Ochrona obszarw siedliskowych i korytarzy ekologicznych dzikiej fauny przy drogach szybkiego ruchu w Polsce, reali-zowanego przez Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot ze rodkw Fun-duszu dla Organizacji Pozarzdowych, we wsppracy i pod patronatem Generalnego Dyrektora Ochrony rodowiska.

Generalna Dyrekcja Ochrony rodowiskaDepartament Ocen Oddziaywania na rodowiskoul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawatel. (+48 22) 579 21 05, faks (+48 22) 579 21 26, www.gdos.gov.pl (menu OOS)

Warszawa 2010

Autormgr Rafa T. Kurek

Wsppraca merytorycznaprof. dr hab. Wodzimierz Jdrzejewski dr in. Janusz Bohatkiewicz dr Marek Sotysiak mgr Iwona Kukowka mgr Radosaw lusarczyk mgr Krzysztof Okrasiski

Weryfikacja merytoryczna Generalna Dyrekcja Ochrony rodowiska:Departament Ocen Oddziaywania na rodowiskoDepartament Obszarw Natura 2000

Redakcja i korektamgr Iwona Kukowkamgr Grzegorz Boek

Autorzy zdjRafa T. Kurek Fot. 155, 5860, 62160 i 165Daniel Maranda Fot. 5657, 61, 161164Krzysztof Czechowski Fot. 166

Autor ilustracji (Ryc. 173)Rafa T. Kurek

Autorzy rysunkw technicznych (Rysunek 120)mgr in. ukasz Kobiaka EKKOM Sp. z o.o.mgr in. Adrian Kaczorek EKKOM Sp. z o.o.

Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istotul. Jasna 17, 43-360 Bystra www.pracownia.org.pl

ISBN 978-83-61453-16-1

Publikacja dofinansowana ze rodkw European Nature Heritage Fund Euronatur

Dofinansowano ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego Wspieranie systemu ocen oddziaywania na rodowisko i obszarw Natura 2000

Wsparcie udzielone przez Islandi, Liechtenstein i Norwegi poprzez dofinansowanie ze rodkw Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a take budetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarzdowych

Poradnik projektowania przej dla zwierzti dziaa ograniczajcych miertelno

fauny przy drogach

Spis treci

I. Funkcje ekologiczne iznaczenie przyrodnicze przej dla zwierzt 6

II. Planowanie przej dla zwierzt idziaa minimalizujcych ich miertelno na poszczeglnych etapach decyzji administracyjnych dla drg 7

III. Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt 10

IV. Zagszczenie przej dla zwierzt 21

V. Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze 23

VI. Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt oraz ich funkcje ekologiczne iznaczenie wminimalizowaniu barierowego oddziaywania drg 41

VII. Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt 46

VIII. Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne 54

IX. Projektowanie otoczenia przej dla zwierzt iobiektw towarzyszcych rozwizania optymalne 124

X. Projektowanie konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych (dwie drogi rwnolege lub droga irwnolega linia kolejowa) rozwizania optymalne 131

XI. Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia iobiektw towarzyszcych typowe iistotne bdy 138

XII. Typy irodzaje ogrodze ochronnych wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze 168

XIII. Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne 173

XIV. Projektowanie ibudowa ogrodze ochronnych typowe iistotne bdy 191

XV. Pozostae metody ograniczania liczby kolizji imiertelnoci zwierzt 196

XVI. Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe 200

XVII. Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych 216

XVIII. Rolinno na przejciach dla zwierzt 226

XIX. Wytyczne wzakresie biecej kontroli technicznej iutrzymania przej dlazwierzt 233

XX. Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt przy liniach kolejowych 236

XXI. Nazewnictwo przej dla zwierzt 250

5Wstp

Budowa przej dla zwierzt jest od wielu lat najwaniejsz ipowszechnie stosowan metod minimalizacji negatywnego oddziaywania drg na dzik faun. Due znaczenie przyrodni-cze, atake znaczce koszty budowy przej powoduj, e naley dooy wszelkich stara, by powstajce obiekty posiaday moliwie najwysz skuteczno. Na kadym etapie plano-wania, projektowania, atake budowy iutrzymania przej naley uwzgldni specyfik tych obiektw wstosunku do innych budowli inynierskich, wynikajc zwymaga ipreferencji poszczeglnych gatunkw zwierzt, dla ktrych s przeznaczone. Kilkunastoletnie dowiad-czenia zbudowy przej dla zwierzt wPolsce wskazuj jednoznacznie, e s to obiekty trudne do realizacji. Istniejce przejcia wwikszoci wykonane zostay zbdami iposiadaj nieko-rzystnie rozwizania wzakresie lokalizacji, parametrw icech konstrukcyjnych, wynikajce gwnie zbraku dostpu do odpowiedniej wiedzy specjalistycznej oraz braku skutecznego wdraania dowiadcze idobrych praktyk zagranicznych.

Intencj autorw byo, aby publikacja niniejsza staa si przydatnym iwartociowym na-rzdziem dla wszystkich podmiotw iinstytucji uczestniczcych zarwno wopracowaniu dokumentacji rodowiskowej iprojektowej, jak iwydajcych decyzje administracyjne ko-nieczne do realizacji inwestycji drogowych. Publikacja ma na celu rwnie wypenienie luki wwiedzy na temat projektowania przej iprzeoenia wymaga przyrodniczych na prak-tyczne rozwizania projektowe. Autorzy wykorzystali najlepsz dostpn wiedz, wynikajc zwieloletnich bada idowiadcze europejskich, okrelajc zakres merytoryczny publikacji iprzedstawiajc propozycje optymalnych rozwiza. Mamy nadziej, e publikacja bdzie pomocnym rdem informacji w planowaniu i projektowaniu przej oraz przyczyni si do prowadzenia konstruktywnego dialogu pomidzy przyrodnikami, inynierami, organami administracji publicznej oraz sub ochrony przyrody, owocujc wdraaniem najlepszych dla rodowiska rozwiza.

Niniejsza publikacja zostaa przygotowana wramach projektu Ochrona obszarw siedli-skowych ikorytarzy ekologicznych dzikiej fauny przy drogach szybkiego ruchu wPolsce, re-alizowanego przez Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot ze rodkw Funduszu dla Organizacji Pozarzdowych, we wsppracy ipod patronatem Generalnego Dyrektora Ochrony rodowiska.

Wyjanienie uytych symboli ipoj

OOS ocena oddziaywania na rodowiskoRO I raport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko wramach postpowania owydanie DURO II raport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko wramach ponownej oceny oddziaywania na rodowisko (przed wydaniem PnB lub ZRID)DU decyzja orodowiskowych uwarunkowaniach PnB pozwolenie na budowZRID zezwolenie na realizacj inwestycji drogowejMOP miejsce obsugi podrnychSPO/PPO stacja poboru opat/plac poboru opatOUA/OUD obwd utrzymania autostrady/drogiwspczynnik wzgldnej ciasnoty okrelany dla przej dolnych jako zaleno: szeroko x wysoko / dugoszeroko przejcia dolnego wprzypadku obiektw mostowych parametr okrela szeroko powierzchni przejcia zpunktu widzenia zwierzt

Funkcje ekologiczne iznaczenie przyrodnicze przej dla zwierzt6

I. Funkcje ekologiczne iznaczenie przyrodnicze przej dla zwierzt

Jedn znajpowaniejszych ekologicznych konsekwencji rozwoju infrastruktury drogowej jest ograniczenie swobodnego przemieszczania si organizmw wprzestrzeni krajobrazowej poprzez tworzenie barier ekologicznych. Wwyniku oddziaywa barierowych dochodzi do szeregu negatywnych skutkw rodowiskowych, zktrych wikszo wynika ztrwaego po-dziau siedlisk na mniejsze fragmenty zutrudnionym kontaktem pomidzy zamieszkujcymi je osobnikami. Fragmentacja rodowiska prowadzi do (Kurek 2007, Bohatkiewicz iin.2008): izolacji populacji iterenw siedliskowych fauny, ograniczenia moliwoci wykorzystywania areaw osobniczych zwierzt poprzez za-

hamowanie migracji zwizanych ze zdobywaniem poywienia, szukaniem bezpiecznego schronienia, dostpem do miejsc rozrodu,

zahamowania lub ograniczania migracji iwdrwek dalekiego zasigu oraz rozprzestrze-niania si gatunkw ikolonizacji nowych siedlisk,

ograniczenia przepywu genw iobnienia zmiennoci genetycznej wramach populacji, zamierania lokalnych populacji iwefekcie obnienia rnorodnoci biologicznej obszarw

przecitych drogami.

Przejcia speniaj dwie podstawowe funkcje ekologiczne: a) stwarzaj warunki umoliwiajce bytowanie gatunkw iosobnikw, ktrych siedliska

(areay osobnicze) przecina droga zwierzta maj moliwo swobodnego korzystania zcaego areau siedliskowego podzielonego przez drog,

b) umoliwiaj migracje, wdrwki idyspersj osobnikom przemieszczajcym si na due odlegoci kluczowa funkcja przej dla zwierzt, wana szczeglnie dla ochrony rzad-kich gatunkw owysokich wymaganiach przestrzennych (np.due ssaki drapiene).

Specjalny rodzaj przej to mosty krajobrazowe, ktrych podstawowa funkcja polega na minimalizacji negatywnego oddziaywania sieci drogowej na integralno siedlisk fauny, poprzez utrzymanie kluczowych procesw populacyjnych zwizanych zwykorzystaniem przestrzeni przez gatunki oraz zachowanie spjnoci struktury rolinnoci wsiedliskach.

W Polsce budowa odpowiedniej liczby, waciwe zlokalizowanych izaprojektowanych przej dla zwierzt bdzie decydujca dla utrzymania irozwoju populacji duych ssakw onajwyszych wymaganiach siedliskowych, takich jak wilk, ry, niedwied, ubr io. W przypadku wikszoci wymienionych gatunkw przejcia decydowa bd take orozwoju ich populacji wskali kontynentalnej, poniewa istniejce ibudowane wnaszym kraju drogi koliduj znajlepiej zachowanymi wEuropie siedliskami oraz przecinaj paneuropejskie ko-rytarze dyspersji ww. gatunkw.

II

7

II. Planowanie przej dla zwierzt idziaa minimalizujcych ich miertelno na poszczeglnych etapach decyzji administracyjnych dla drg

1. Decyzja orodowiskowych uwarunkowaniach (DU) iraport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko (ROI) dla przedsiwzi wymagajcych procedury OOS

Tabela 1. Przedmiot izakres zagadnie, ktre powinny zosta uwzgldnione wraporcie ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko idecyzji orodowiskowych uwarunkowaniach.

Przedmiot analiz Zakres analiz

I. Przejcia dla zwierzt

Lokalizacja iminimal-ne parametry przej dla zwierzt duych, rednich imaych (wtym pazw) obiekty samodzielne izespolone

wskazanie funkcji iprzeznaczenia przej oraz ich minimalnych parametrw wskazanie typw irozwiza konstrukcyjnych przej wyznaczenie dokadnej lokalizacji przej samodzielnych wskazanie lokalizacji obiektw inynierskich (mosty iwiadukty), ktre

mog/powinny spenia funkcje przej zespolonych dla duych, rednich imaych zwierzt

wskazanie lokalizacji przepustw dla ciekw naturalnych iroww, ktre mog/powinny spenia funkcje przej zespolonych dla maych zwierzt

wprzypadku, gdy istnieje zagroenie niedostosowania lokalizacji przejcia do niwelety drogi lub jego lokalizacji wniewaciwym miejscu (np.zewzgldu na owietlenie drogi, ssiedztwo wza itp.), ana etapie DU nie moe to zosta zweryfikowane dokadna lokalizacja przejcia powinna zosta wyznaczone na etapie ponownej oceny oddziaywania na rodowisko

wprzypadku zespolonych przej dla zwierzt (zciekami lub drogami), gdy na etapie DU nie jest znana ostateczna lokalizacja drogi lub cieku (np.wprzypadku planowanego przeoenia przebiegu istniejcej drogi lub rowu) dokadna lokalizacja przejcia powinna zosta wyznaczone na etapie ponownej oceny oddziaywania na rodowisko

Dziaania zwizane zminimalizacj ba-riery psychofizycznej

ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

okrelenie funkcji ekranw okrelenie typu ekranw (ziemne, przegrodowe) oraz wskazanie materiaw

konstrukcyjnych wskazanie lokalizacji ekranw wzgldem powierzchni przejcia ijego

otoczenia okrelenie minimalnej wysokoci ekranw przedstawienie wytycznych wzakresie ksztatowania przebiegu

ekranw, pocze zekranami akustycznymi projektowanymi zprzyczyn pozaprzyrodniczych, pocze zogrodzeniami ochronnymi

przedstawienie wytycznych wzakresie rozwiza projektowych, wszczeglnoci: sposobu posadowienia konstrukcji, szczelnoci konstrukcji przy powierzchni gruntu, wykoczenia zewntrznego, trwaoci konstrukcji, rozwiza uatwiajcych zagospodarowanie rolinnoci osonow (np.podpory dla pnczy przy ekranach przegrodowych)

Planowanie przej dla zwierzt idziaa minimalizujcych ich miertelno...8

Cig dalszy tabeli 1

Rolinno osonowa inaprowadzajca

wytyczne wzakresie ksztatowania warunkw glebowych na przejciu iwjego otoczeniu

okrelenie funkcji rolinnoci wkontekcie faunistycznym ikrajobrazowym okrelenie wymaga odnonie doboru gatunkw do nasadze isiewu,

wszczeglnoci wzgldem: warunkw siedliskowych, flory potencjalnej rolinnoci naturalnej irolinnoci rzeczywistej, znaczenia dla poszczegl-nych gatunkw zwierzt, dla ktrych przeznaczone jest przejcie, pokroju iwalorw osonowych

okrelenie docelowej struktury (pionowej ipoziomej) rolinnoci, wtym: szerokoci idugoci nasadze wformie pasw, powierzchni nasadze gru-powych ikpowych, pokroju drzew ikrzeww, rozmieszczenia powierzchni pokrytych rolinnoci zieln

okrelenie miejsc wprowadzenia idokadnej lokalizacji nasadze isiewu okrelenie terminw sadzenia, formy zmieszania iwiby okrelenie terminw imetody siewu okrelenie wymaga wzgldem formy (wtym wieku sadzonek isposobu ich

produkcji) ijakoci materiau sadzeniowego okrelenie zakresu iharmonogramu prac utrzymaniowych (kontrolnych

ipielgnacyjnych) wraz ze wskazaniem podmiotw odpowiedzialnych inadzorujcych

Projektowanie oraz zagospodarowanie powierzchni iotoczenia przej (samodzielnych izespolonych)

wytyczne wzakresie ksztatowania pokrywy gruntowej iwarunkw glebowych na powierzchni przej

wytyczne wzakresie ksztatowania warunkw wilgotnociowych na powierzchni przej dla pazw

wytyczne wzakresie ksztatowania miejsc ukrycia imikrosiedlisk dla maych zwierzt liczba (przybliona) isposb rozmieszczenia karp korzeniowych, stosw gazi/konarw, gazw etc.

wytyczne wzakresie lokalizacji oraz rozwiza konstrukcyjnych obiektw odwodnieniowych na przejciu iwjego otoczeniu, wtym lokalizacji zbiorni-kw ekologicznych iotwartych roww wstrefach dostpnych dla zwierzt

wytyczne wzakresie dziaa ograniczajcych niepodane wykorzystanie przej przez ludzi wszczeglnoci charakterystyka dziaa ograniczaj-cych niepodane przejazdy

wytyczne wzakresie lokalizacji, parametrw ruchowych oraz nawierzchni drg serwisowych/lokalnych pooonych na przejciu (obiektu zespolone-go) oraz wssiedztwie przej samodzielnych

wytyczne wzakresie projektowania lokalizacji iprzebiegu cieku wodnego wprzypadku mostw iprzepustw bdcych przejciami zespolonymi

wytyczne wzakresie warunkw przebudowy/korekty koryt ciekw oraz umacniania/ubezpieczania skarp koryta

wytyczne wzakresie lokalizacji schodw, balustrad, przej technicznych na obiektach

II. Dziaania ograniczajce liczb kolizji imiertelno zwierzt

Ogrodzenia ochronne inaprowadzajce dla duych, rednich imaych zwierzt lokalizacja iparametry techniczne

wskazanie dokadnej lokalizacji odcinkw zogrodzeniami dla duych irednich zwierzt wprzypadku drg, dla ktrych ogrodzenia nie s obligatoryjnie

wskazanie sposobw zabezpieczenia zakocze ogrodze wprzypadku wygradzania wybranych odcinkw drg

wskazanie dokadnych wymiarw ogrodze: wysokoci nad powierzchni gruntu, zalecanego imaksymalnego rozstawu supw, zalecanej imaksymalnej wielkoci oczek siatki

wskazanie potrzeby igbokoci zakopywania dolnej krawdzi siatki wgruncie

wskazanie dokadnej lokalizacji ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw

wytyczne wzakresie parametrw ogrodze dla pazw oraz preferowanych materiaw do ich budowy

Inne formy dziaa redukujcych miertelno zwierzt

wyznaczenie odcinkw drg wymagajcych podjcia innych form dziaa redukujcych miertelno zwierzt ograniczenie prdkoci jazdy przez: znaki zakazu, fotoradary, urzdzenia uspokajania ruchu etc.

II

9

Obiekty odwodnienio-we mogce stanowi potencjalne zagroe-nie miertelnoci ma-ych zwierzt (wszcze-glnoci pazw)

szczegowe wytyczne do projektowania obiektw odwodnieniowych stanowicych zagroenie dla pazw, wtym: studzienek/niecek wpadowych, studni chonnych ikanalizacyjnych, osadnikw iseparatorw, zbiornikw ekologicznych, otwartych roww

2. Pozwolenie na budow (PnB) lub zezwolenie na realizacj inwestycji drogowej (ZRID) raport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko przygotowywany na etapie ponownej oceny oddziaywania na rodowisko (RO II) dotyczy inwestycji, dla ktrych ponowna procedura OOS zostaa naoona wDU

Tabela 2. Przedmiot i zakres analizowanych zagadnie, ktre powinny zosta uwzgldnione wraporcie ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko (RO II) wramach pozwolenia na budow / zezwolenia na realizacj inwestycji drogowej.

Przedmiot analiz Zakres analiz

I. Przejcia dla zwierzt

Lokalizacja przej dla zwierzt duych, rednich imaych (wtym pazw) oraz rozwizania projektowe na powierzchni przej iwich otoczeniu

weryfikacja poprawnoci lokalizacji przej wzgldem owietlonych odcin-kw drg, wzw, MOP, SPO itp.

weryfikacja rozwiza konstrukcyjnych iprojektowych pod ktem spenienia wymaga DU, ze szczeglnym uwzgldnieniem: sieci odwodnieniowej oraz przebudowy iumocnie koryt ciekw, lokalizacji ikonstrukcji ekranw, warunkw glebowych dla rozwoju rolinnoci oraz struktury idoboru gatunkw, zabezpiecze przed niepodan penetracj ludzi, ksztatowania miejsc schronienia imikrosiedlisk dla maych zwierzt, nawierzchni drg (serwisowych, dojazdowych) na powierzchni przej iwstrefach naprowadzania zwierzt

II. Dziaania ograniczajce liczb kolizji imiertelno zwierzt

Ogrodzenia ochronne inaprowadzajce dla duych, rednich imaych zwierzt

weryfikacja poprawnoci rozwiza projektowych wzakresie parametrw ogrodze siatkowych dla duych zwierzt oraz poprawnoci ich lokalizacji iprzebiegu (szczeglnie wkontekcie skutecznoci naprowadzania zwie-rzt do przej)

weryfikacja poprawnoci lokalizacji ogrodze ochronnych iochronno- -naprowadzajcych dla maych zwierzt zuwzgldnieniem zastosowanych rozwiza projektowych imateriaw do ich budowy pod wzgldem skutecznoci ekologicznej, szczelnoci itrwaoci konstrukcji, moliwych bdw wykonawczych oraz zakresu prac iproblemw utrzymaniowych

Obiekty odwodnieniowe stanowice potencjalne zagroenie miertelnoci maych zwierzt (wszczeglnoci pazw)

weryfikacja rozwiza projektowych pod ktem zagroe dla pazw, tj.uwzgldnienie zabezpiecze na 3 poziomach: odpowiednia, szczelna konstrukcja urzdze zapobiegajca przedosta-

waniu si zwierzt zastosowanie skutecznych ogrodze zewntrznych dodatkowe rozwizania uatwiajce wychodzenie zwierzt zpuapek

Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt10

III. Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

1. Uwarunkowania przyrodnicze

Proces ustalania lokalizacji przej dla zwierzt zaleca si przeprowadza w dwch etapach: etap I okrelenie lokalizacji obszarw konfliktowych przebiegu drogi zprzebiegiem kory-

tarzy ekologicznych (migracyjnych fauny) oraz zrozmieszczeniem terenw siedliskowych fauny.Etap ten polega na przeprowadzeniu szeregu analiz kartograficznych uzupenianych in-

wentaryzacjami iwizjami terenowymi. Identyfikacja konfliktw powinna odbywa si po-przez naoenie warstwy mapy zprzebiegiem drogi na warstwy zrozmieszczeniem siedlisk iprzebiegiem korytarzy ekologicznych. Zaleca si okrelanie lokalizacji obszarw (odcinkw) konfliktowych zdokadnoci 10 m. Mniejsza dokadno powoduje problemy wprecyzyj-nym wyznaczaniu dziaa minimalizujcych wkolejnych etapach procedury. Zalecana skala docelowych opracowa kartograficznych to 1 : 10 000 (minimum 1 : 25 000). Wikszo dostp-nych obecnie wPolsce map przedstawiajcych przebieg korytarzy ekologicznych wykonanych jest wskali nieprzekraczajcej 1 : 50 000 (np.Jdrzejewski iin. 2005). Istniejce opracowania s materiaem wyjciowym, na podstawie ktrego naley identyfikowa korytarze orandze ponadlokalnej kontynentalne (paneuropejskie), krajowe iregionalne. Wprzypadku kory-tarzy oznaczeniu lokalnym oraz dla potrzeb uszczegowienia przebiegw korytarzy wyszej rangi konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych bada ianaliz. Szczegowe analizy kar-tograficzno-teledetekcyjne oraz inwentaryzacje terenowe powinny prowadzi do wytyczenia dokadnych przebiegw korytarzy. Korytarze oznaczeniu lokalnym (oraz szlaki migracji sezonowych pazw) powinny zosta wytyczone od podstaw wdrodze inwentaryzacji te-renowych zuzupeniajc analiz kartograficzno-teledetekcyjn, najlepiej wskali 1 : 10 000. Wskali lokalnej naley wykorzysta dane iinformacje bdce wposiadaniu administracji ochrony przyrody, organizacji pozarzdowych, administracji lenej ik owieckich.

Identyfikacja terenw siedliskowych nastpuje na podstawie wynikw bada faunistycz-nych dotyczcych stwierdzenia wystpowania danego gatunku wraz zokreleniem miejsc lgowych/miejsc staego przebywania. Naley uwzgldnia miejsca gniazdowania, miej-sca rozrodu, odpoczynku, schronienia, obszary erowania ipolowania, ktre mieszcz si na terenach siedliskowych gatunkw. Naley wykorzysta dane iinformacje bdce wposia-daniu administracji ochrony przyrody, organizacji pozarzdowych, administracji lenej ik owieckich dotyczce wystpowania, rozmieszczenia iliczebnoci gatunkw.

Delimitacja granic siedlisk nastpuje woparciu odane literaturowe dotyczce wielkoci areaw osobniczych oraz dystansu migracji wgranicach siedliska. Wprzypadku gatunkw ptakw zasig obszarw siedliskowych wyznacza si zwykle poprzez wykrelenie obszaru koowego zmiejscem gniazdowania wcentrum opolu powierzchni odpowiadajcym wiel-koci areau lub opromieniu rwnym zasigowi cyklicznych migracji. Wprzypadku ssakw delimitacj granic terenw siedliskowych naley przeprowadzi przez ogln analiz przydat-noci obszaru jako siedliska dla danego gatunku woparciu ojego wymagania ekologiczne iwszelkie dostpne dane ozasigach ikierunkach migracji. Naley wykreli poligony od-powiadajce wielkoci areaw osobniczych danego gatunku.

etap II szczegowe okrelenie lokalizacji projektowanych obiektw.Na tym etapie naley uwzgldni uwarunkowania faunistyczne itopograficzne wynikajce

zanalizy krajobrazu pod ktem moliwoci przemieszczania si zwierzt.W analizie zaleca si uwzgldnienie:

III

11

przebiegu lokalnych szlakw migracyjnych ssakw wzasigu ich areaw osobniczych przede wszystkim wodniesieniu do gatunkw wykazujcych wysoki konserwatyzm od-nonie przebiegu szlakw: kopytne (jele, dzik, sarna) inietoperze,

rzeby terenu odpowiednio due deniwelacje sprzyjaj optymalnemu wkomponowaniu obiektw wprzestrze krajobrazow, np.preferowana lokalizacja przej grnych wmiej-scach, gdzie droga przebiega wwykopach,

obecnoci irozmieszczenia naturalnych struktur przestrzennych sprzyjajcych migracjom fauny niektre struktury biotyczne (np.cigi gstych zakrzacze, rdlene obszary k oliniowym przebiegu, obszary podmoke wdolinach etc.) oraz abiotyczne (np.jary iw-wozy, way ziemne etc.) powoduj ukierunkowanie przemieszczania si zwierzt,

ukadu sieci hydrograficznej doliny oraz strefy brzegowe ciekw atake brzegi zbiorni-kw wodnych s czsto wykorzystywane ipenetrowane przez zwierzta, ukierunkowujc ich przemieszczanie si,

obecnoci barier ioddziaywa antropogenicznych obecno dodatkowych (niezwiza-nych zdrog) negatywnych oddziaywa powoduje wzmoenie bariery psychofizycznej ispadek intensywnoci penetracji obszaru lokalizacji przejcia, np.negatywne oddziay-wanie ssiedztwa zabudowy mieszkalnej,

aktualnego iplanowanego sposb zagospodarowania przestrzeni wobszarach ssiaduj-cych zprzejciem przede wszystkim aktualny stan oraz prognozowany rozwj zabudowy kubaturowej terenw mieszkaniowych, usugowych iprzemysowych; naley uwzgldni zapisy regionalnych oraz gminnych dokumentw iopracowa planistycznych plany za-gospodarowania przestrzennego, studia kierunkw zagospodarowania przestrzennego.

Przy wyborze lokalizacji przej dla zwierzt naley uwzgldni nastpujce, oglne wytyczne: przejcia powinny by lokowane na przebiegu korytarzy ekologicznych (migracyjnych)

oraz lokalnych szlakw migracyjnych gatunkw kluczowych (najbardziej zagroonych wwyniku realizacji inwestycji),

przejcia powinny by lokowane na terenach siedliskowych, wmiejscach onajwyszej pe-netracji zwierzt zwykle wcentralnej czci siedliska,

przejcia powinny by lokowane wmiejscach onajlepszych cechach krajobrazu dla prze-mieszczania si zwierzt etap II ustalania lokalizacji,

wprzypadku minimalizacji oddziaywa barierowych ocharakterze skumulowanym (po-chodzcych zco najmniej dwch rwnolegych inwestycji liniowych) naley uwzgldni uwarunkowania lokalizacji przej dla wszystkich inwestycji przyczyniajcych si dopo-wstania bariery ekologicznej,

przej dla zwierzt duych irednich nie naley lokalizowa wzasigu skrzyowa bez-kolizyjnych, owietlonych odcinkw drg (wtym pasw wycze iwcze), parkingw, MOP, OUA/OUD iSPO/PPO oraz wssiedztwie ww. obiektw wodlegoci:< 200 m dla obszarw lenych ozwartym drzewostanie,< 500 m dla obszarw bezlenych.


Fot. 1. Przykad przejcia grnego olokalizacji optymalnie dostosowanej do uwarunkowa przyrodniczych itopograficznych.

Fot. 2. Przykad przejcia dolnego (estakada) optymalnie wkomponowanego wprzestrze krajobrazow.

III

13

2. Wsppraca midzysektorowa wtrakcie opracowywania dokumentacji

Ustalanie lokalizacji przej dla zwierzt powinno odbywa si wdrodze midzysektorowej wsppracy decyzje powinny by efektem konsultacji zudziaem wszystkich zainteresowa-nych grup. Szczeglnie wane jest zaangaowanie strony spoecznej na moliwie wczesnym etapie planowania drogi wwczas najatwiej uwzgldni zgaszane uwagi. Na mocy obowi-zujcego prawa waciwy udzia spoeczestwa odbywa si wramach procedury oceny oddzia-ywania na rodowisko przed wydaniem decyzji orodowiskowych uwarunkowaniach. Jest to wartociowe narzdzie pozwalajce na podnoszenie jakoci wydawanych decyzji, dlatego naley prowadzi je wsposb umoliwiajcy uwzgldnienie zgaszanych uwag iwnioskw bez jednoczesnego powodowania opnie wprzygotowaniu inwestycji. Opnienia mog pojawi si wprzypadku gdy konsultacje bd prowadzone jedynie wtoku proceduralnym (w ramach OOS) ze wzgldu na: konieczno wprowadzania istotnych zmian wgotowej dokumentacji, konieczno wprowadzenia istotnych korekt w budetach i planach finansowania

inwestycji, brak odpowiednich rodkw finansowych na realizacj dodatkowych obiektw zwizanych

zminimalizacj wpywu na rodowisko.Wskazany jest te udzia strony spoecznej na etapie opracowywania dokumentacji wfor-

mie pozaproceduralnych konsultacji pomidzy biurami projektowymi/konsultingowymi ior-ganizacjami pozarzdowymi. Konsultacje takie zalecane s wRozporzdzeniu Generalnego Dyrektora Drg Krajowych iAutostrad zdnia 05.11.2009 r., wramach nastpujcych studiw przygotowania dokumentacji projektowej (dla drg krajowych): Studium Korytarzowe (SK), Studium Techniczno-Ekonomiczno-rodowiskowe (STE), Koncepcja Programowa (KP).

Wsppraca powinna obejmowa zarwno przekazywanie danych iinformacji przyrod-niczych, jak iweryfikacj analiz oddziaywa oraz planowanych dziaa minimalizujcych /kompensujcych skutki rodowiskowe. Konsultacje pozaproceduralne zalecane s rwnie wtrakcie opracowywania dokumentacji projektowej take wprzypadku braku ponownej oceny oddziaywania na rodowisko (brak sporzdzania ROS II).


Tabela 3. Zalecany zakres iforma udziau spoecznego przy planowaniu/projektowaniu przej dla zwierzt iinnych dziaa zwizanych zochron fauny wramach przygotowania dokumentacji projektowej dla drg krajowych (wprzypadku drg wojewdzkich ilokalnych zastosowanie maj punkty 2 i4).

Lp.Etap projektowania/

etap decyzji administracyjnej

Forma izakres konsultacji Grupy kontaktowe

1. Studium korytarzowe Opinie iuwagi wzakresie: projektowanego przebiegu korytarzy drogo-

wych wkontekcie ich kolizyjnoci zsiedli-skami fauny ikorytarzami ekologicznymi,

oceny stopnia konfliktowoci poszczegl-nych korytarzy drogowych,

wskazania lokalizacji oraz oglnych parame-trw najwaniejszych przej dla zwierzt atake ogrodze ochronnych lub innych dziaa ograniczajcych miertelno fauny.

wykonawcy raportw OOS

wykonawcy dokumentacji projektowej

inwestorzy naukowcy /

przyrodnicy NGOs

2. Studium techniczno- -ekonomiczno- -rodowiskowe/Decyzja orodowisko-wych uwarunkowaniach

Opinie, uwagi iwnioski wzakresie: oddziaywania wybranych przebiegw drogi

na siedliska fauny ikorytarze ekologiczne, identyfikacji icharakterystyki oddziaywa

na faun ikorytarze ekologiczne, liczby, lokalizacji, parametrw irozwiza

konstrukcyjnych przej dla zwierzt oraz dziaa redukujcych miertelno,

wymaga wzakresie projektowania przej, zagospodarowania ich powierzchni iotoczenia, budowy ekranw istruktur naprowadzajcych,

wymaga odnonie przedmiotu izakresu monitoringu dziaa minimalizujcych.

3. Koncepcja programowa Opinie iuwagi wzakresie: lokalizacji iszczegowych parametrw

przej dla zwierzt (wtym obiektw zespolonych) oraz dziaa redukujcych miertelno,

rozwiza konstrukcyjnych iprojektowych wzakresie sieci odwodnieniowej, ekranw, owietlenia na powierzchni przej iwich otoczeniu,

rozwiza projektowych przej typu zespo-lonego.

4. Projekt budowlany/pozwolenie na budow lub zezwolenie na realizacj inwestycji drogowej

Opinie iuwagi wzakresie: szczegowych rozwiza konstrukcyjnych

iprojektowych przej dla zwierzt oraz dziaa redukujcych miertelno ze szcze-glnym uwzgldnieniem projektowania powierzchni przej iich otoczenia wzakre-sie: wkomponowania wotoczenie, dostp-noci dla kluczowych gatunkw zwierzt, skutecznoci ekranowania emisji drogowych, barierowego oddziaywania sieci odwodnie-niowej.

III

15

3. Podstawowe ikluczowe bdy popeniane na etapie ustalania lokalizacji przej

3.1. Bdy popeniane na etapie ustalania lokalizacji przej aspekty ekologiczne

a) lokalizacja przej poza przebiegiem korytarzy ekologicznych i poza siedliskami gatunkw:

przejcia dla duych zwierzt projektowane wobszarach polnych (Fot. 3).Obiekty onajwikszych wymiarach dostosowane s do wymaga duych ssakw lenych,

ktre rzadko penetruj obszary polne pooone woddaleniu od lasw, aprzez rozlege ob-szary polne zwykle nie przebiegaj korytarze ekologiczne oistotnym znaczeniu dla gatunkw lenych. Wzwizku zpowyszym obiekty zaprojektowane dla jelenia wpraktyce wykorzysty-wane s zazwyczaj przez sarn idzika do penetrowania erowisk na polach uprawnych. Przy projektowaniu przej wobszarach polnych naley wic rozway celowo udostpniania dla ssakw kopytnych obszarw upraw rolniczych pod ktem moliwych szkd gospodarczych ijednoczenie spodziewanych korzyci ekologicznych dla populacji. przepusty dla pazw poza szlakami migracji.

Przejcia specjalistyczne dla pazw (grupy przepustw poczone ogrodzeniami ochronno- -naprowadzajcymi) maj za zadanie zachowanie cigoci szlakw sezonowych migracji umoliwiajc przechodzenie bardzo duej liczbie osobnikw wkrtkim czasie. Ze wzgldu na fakt, e zasig przemieszczania pazw jest stosunkowo niewielki, dla osignicia waciwej skutecznoci przej konieczna jest ich precyzyjna lokalizacja wobszarach kolizji ze szlakami migracyjnymi.

b) lokalizacja przej wssiedztwie obszarw zabudowanych, np.: istniejcej zabudowy mieszkalnej, przemysowo-usugowej, zabudowy zwizanej zobsug

iutrzymaniem drg (MOP, OUA/OUD, PPO/SPO) (Fot. 4).Obszary zabudowane zwizane s zaktywnoci ludzi, emisj haasu isztucznego owietle-

nia, co wpywa odstraszajco na wikszo lenych gatunkw zwierzt. Wzwizku zpowy-szym niewskazane jest lokalizowanie przej dla duych irednich zwierzt bliej ni 500 m od granic obszarw zabudowy (istniejcej oraz planowanej wdokumentach iopracowaniach planistycznych). Odlego mona zmniejszy wprzypadku zwartych kompleksw lenych odobrych waciwociach izolacyjnych lub sprzyjajcej izolacji rzebie terenu.

c) lokalizacja przej wssiedztwie wzw ibezkolizyjnych skrzyowa: wzy iskrzyowania s rdem emisji wietlnych oraz podwyszonych emisji zwizanych

zruchem pojazdw, co wpywa odstraszajco na zwierzta.W zwizku zpowyszym niewskazane jest lokalizowanie przej dla duych irednich

zwierzt bliej ni 500 m od zakocze owietlonych odcinkw pasw wcze/wycze, wy-jazdw, cznic, pasw do skrtu. Odlego mona zmniejszy wprzypadku zwartych kom-pleksw lenych odobrych waciwociach izolacyjnych lub sprzyjajcej izolacji rzebie terenu. Przejcia (przepusty) dla maych zwierzt lokalizowane wobszarze wzw musz obejmowa oprcz drogi gwnej take cznice, co powoduje niekorzystne wyduenie obiektw iistotne trudnoci zzachowaniem akceptowalnych przez zwierzta parametrw obiektu.

d) lokalizacja przej wobszarach podlegajcych silnej penetracji przez ludzi (Fot. 3): wzmoona penetracja wpywa odstraszajco na zwierzta.

Na etapie wyznaczania lokalizacji przej naley uwzgldni wszelkie potencjal-ne formy aktywnoci ikierunki ruchu wotoczeniu przej oraz oszacowa ich natenie, wszczeglnoci: trasy dojazdw do pl ipowierzchni lenych,


uprawianie rekreacji, wtym spacery zpsami, jazda na quadach, motocyklach, uprawianie wdkarstwa wssiedztwie mostw nad ciekami, pozyskiwanie runa lenego rozmieszczenie dogodnych powierzchni do zbiorw oraz

parkowania pojazdw, dojazdy do zabudowa przebieg najkrtszych tras dojazdu do zabudowa wssiedztwie

przej zuwzgldnieniem moliwoci wykorzystywania istniejcych drg serwisowych igospodarczych,

ssiadujce drogi oznaczcym nateniu ruchu drogi rwnolege do drogi gwnej ona-teniu ruchu > 500 pojazdw/dob.

e) lokalizacja przej przy niekorzystnym przebiegu niwelety drogi (Fot. 3). niewaciwe wkomponowanie wotoczenie przej grnych.

Przejcia grne dla waciwej harmonizacji zotoczeniem powinny by lokalizowane wwy-kopach (przekopach), co wpywa korzystnie na ich skuteczno ekologiczn poprzez skrce-nie izmniejszenie nachylenia naj, mniejsz dugo obiektw oraz lepsz (zperspektywy zwierzt) widoczno terenu pooonego po drugiej stronie drogi. Wterenach otwartych orzebie paskiej naley unika lokalizacji przej grnych przy niekorzystnym przebiegu ni-welety drogi wprzypadku obiektw opriorytetowym znaczeniu dla fauny (zwaszcza mosty krajobrazowe) rzdna powierzchni drogi powinna by obniana (wykonywanie wykopw) wcelu jej dostosowania do optymalnej lokalizacji przej.

f) lokalizacja przej zespolonych przy nieodpowiednich obiektach (ze wzgldu na parametry, funkcje gospodarcze ilokalizacj) (patrz: Tabela 4):

wiadukty dla drg asfaltowych (Fot. 6).W przypadku lokalizacji drg asfaltowych na powierzchni przej zespolonych ich sku-

teczno zostaje znacznie ograniczona zwaszcza wodniesieniu do wszystkich gatunkw lenych. przepusty hydrologiczne powizane zinnymi elementami sieci odwodnieniowej (np.po-

czone ze zbiornikami ekologicznymi, zakoczone studzienk/nieck wpadow etc.); Obiek-ty sieci odwodnieniowej ssiadujce zprzepustami mog utrudnia dojcie zwierztom do przejcia oraz powodowa wysok miertelno (zwaszcza pazw),

wiadukty grne dla drg gospodarczych idojazdowych;Ze wzgldu na zbyt ma szeroko maj bardzo ograniczone znaczenie dla zwierzt.

Wprzypadku pozostawienia iwaciwego zagospodarowania pasw dostpnych wycz-nie dla zwierzt mog by wykorzystywane przez niektre gatunki maych ssakw (wtym nietoperze). mosty wobszarach zabudowanych.

Obiekty mostowe nad ciekami zlokalizowane s czsto bezporednio wobszarach zabu-dowanych lub wich bliskim ssiedztwie, wzwizku zczym nawet due obiekty bd miay ograniczone znaczenie dla zwierzt ze wzgldu na odstraszajce oddziaywanie zabudowy, wzmoon aktywno ludzi oraz przeksztacenie siedlisk wstrefach brzegowych.

III

17

Fot. 3. Przejcie oparametrach dla duych ssakw lenych zlokalizowane wobszarach polnych, dodatkowo lokalizacja przy niekorzystnym przebiegu niwelety drogi oraz wbezporednim ssiedztwie terenw zabudowy autostrada A2.

Fot. 4. Przejcie dla duych zwierzt zlokalizowane nad owietlonym odcinkiem drogi (ssiedztwo MOP) autostrada A1.


Fot. 5. Przejcie dla maych zwierzt (przepust) zlokalizowane wbezporednim ssiedztwie przejcia dolnego (zespolonego) dla rednich zwierzt autostrada A1.

Fot. 6. Przykad obiektu, ktry nie powinien by projektowany jako przejcie dolne zespolone droga krajowa nr 17.

III

19

Tabela 4. Przydatno rnych typw obiektw inynierskich do penienia funkcji zespolonych przej dla zwierzt (++ bardzo przydatne iczsto wykorzystywane, + przydatne, +/ wykorzystywane wycznie wokrelonych warunkach, nieprzydatne).(Przyjto zaoenie, e dany gatunek/grupa gatunkw wystpuje wmiejscu lokalizacji przejcia)

Lp. Typ obiektu

Potencjalne znaczenie dla fauny

Due ssaki rednie ssaki Mae ssaki Nietoperze Pazy

1. Mosty nad duymi rzekami iszerokimi dolinami

++ ++ ++ ++ ++

2. Mosty nad maymi rzekami, potokami, strumieniami, kanaami

+ ++ ++ ++ ++

3. Przepusty dla roww - - + +1) +

4. Przejazdy gospodarcze pod drogami (dla drg serwisowych, polnych, lenych)

+/- + ++ +2) +

5. Przejazdy gospodarcze nad drogami (dla drg serwisowych, polnych, lenych)

- +/- +3) +2) +/-

6. Wiadukty dolne dla drg lokalnych asfaltowych

- +/- +/- +2) -

7. Wiadukty dolne kolejowe +/- + + +

2) +/-

8. Tunele drogowe(zzachowaniem cigoci struktury rolinnoci na powierzchni)

++ ++ ++ ++ ++

Przypisy:1) Dla niektrych gatunkw wzalenoci od behawioru (patrz: tab. 10).2) Skuteczno zaley od obecnoci struktur naprowadzajcych (rolinno, ekrany).3) Skuteczno zaley od sposoby zagospodarowania powierzchni.

g) lokalizacja przej wssiedztwie wiaduktw dla drg ilinii kolejowych oduym nateniu ruchu:

skumulowane oddziaywanie barierowe oraz podwyszone ryzyko miertelnoci.Przejcia dla zwierzt (grne idolne) nie powinny by lokalizowane bliej ni 200 m

od innych obiektw inynierskich przeznaczonych dla drg onateniu ruchu > 500 pojaz-dw/dob oraz magistralnych linii kolejowych.


h) lokalizacja przej dla maych zwierzt wbezporednim ssiedztwie obiektw wikszych (Fot. 5):

praktycznie wszystkie mae zwierzta mog wykorzystywa przejcia przeznaczone dla pozostaych grup fauny.Nie ma potrzeby budowania przepustw wssiedztwie przej dolnych duych irednich,

ktre powinny by dostosowane do wymaga mniejszych gatunkw poprzez wyposaenie wodpowiedni system ogrodze naprowadzajcych oraz waciwie zagospodarowan po-wierzchni iotoczenie.

3.2. Najwaniejsze bdy popeniane na etapie ustalania lokalizacji przej aspekty projektowania inwestycji

a) wyznaczanie lokalizacji przej na podstawie zbyt maej liczby danych przyrodniczych np.jedynie woparciu oaktualny stan populacji gatunkw (z pominicie dynamiki popu-lacji ipotencjalnych zmian zasigu iliczebnoci gatunku) lub przebieg lokalnych szlakw migracyjnych wybranych gatunkw (z pominiciem przebiegu korytarzy ekologicznych oznaczeniu biocenotycznym),

b) wybr lokalizacji przej typu zespolonego wycznie na podstawie parametrw (wymia-rw) obiektw inynierskich brak uwzgldnienia funkcji, dla ktrej obiekt pierwotnie zosta zaprojektowany oraz sposobu zagospodarowania ibarierowego oddziaywania oto-czenia przejcia (patrz: Tabela 4),

c) uwzgldnianie wopracowaniach rodowiskowych (ROS I iROS II) opinii pochodzcych jedynie od nadlenictw ik owieckich zpominiciem opinii przyrodnikw ispecjalistw wzakresie ochrony fauny.

IV

21

IV. Zagszczenie przej dla zwierzt

Liczba i zagszczenie przej dla zwierzt musz by indywidualnie dostosowywane do uwarunkowa przyrodniczych oraz zagroe wynikajcych zrealizacji poszczeglnych inwestycji. Zagszczenie przej warunkuj wszczeglnoci: warto przyrodnicza obszaru okrelana woparciu ostatus ochrony prawnej, funkcja ekologiczna obszaru okrelana na podstawie analizy znaczenia obszaru dla prze-

mieszczania si zwierzt oraz znaczenia jako aktualnego ipotencjalnego siedliska, gatunki zwierzt uwzgldnienie wielkoci areaw siedliskowych, modelu uytkowania

przestrzeni oraz dystansu idynamiki przemieszczania si osobnikw, rzeba terenu iuwarunkowania topograficzne okrelajce techniczne moliwoci lokali-

zacji przej. W tabelach 5 i6 przedstawione zostay przykadowe parametry zagszczenia przej dla

przykadowo zidentyfikowanych kategorii obszarw przecinanych przez drogi zuwzgld-nieniem poszczeglnych grup zwierzt. Podane wartoci wynikaj zanaliz teoretycznych. Wprzypadku kadej inwestycji wartoci zagszczenia przej naley indywidualnie ustala uwzgldniajc istniejce uwarunkowania przyrodnicze itechniczne.

Tabela 5. Przykadowe odlegoci pomidzy przejciami dla rnych grup zwierzt dla przykadowo zidentyfikowanych kategorii obszarw przecinanych przez drogi (rdo: Jdrzejewski iin. 2004, 2006) (autorzy przyjli zaoenie, e przejcia dla wikszych zwierzt mog suy rwnie gatunkom mniejszym).

Kategoria obszaru oraz

struktura rodowisk

przecinanych przez drog

Maksymalna odlego pomidzy przejciami dla poszczeglnych grup zwierzt

Ssaki oduych areaach osob-

niczych idugich w-

drwkach dobo-wych (ubr, o, jele, wilk, ry, niedwied).

Ssaki oareaach

redniej wielkoci

(sarna, dzik)

Ssaki rednie imae,

omniejszych wymaganiach

przestrzen-nych (bor-

suk, lis, kuna, asica, grono-staj, drobne

gryzonie, ssaki owadoerne)

Ssaki ziemnowodne (wydra, bbr,

tchrz)

Pazy

Korytarze migracyjne zwierzt oznaczeniu kontynentalnym lub

krajowym

12 km 1 km 0,5 km

Tereny przylege do parkw narodowych

irezerwatw przyrody

2 km 1 km 0,5 km

W miejscach masowych

migracji sezonowych

co 50 m, wpozosta-

ych co 100 m

Parki krajobrazowe, obszary sieci Natura

200023 km 1 km 0,5 km jw.

Zagszczenie przej dla zwierzt22

Tabela 6. Przykadowe odlegoci pomidzy przejciami dla zwierzt dla wybranych gatunkw wynikajce zanalizy wielkoci areaw osobniczych przy zaoeniu, e zwierzta musz mie moliwo przekraczania drogi w zasigu siedliska minimum w dwch miejscach (rdo: Jdrzejewski iin. 2009).

Gatunek rednia wielko obszarw siedliskowych

samic (km2)

Odlego pomidzy

przejciami (km)

Jele 8 1,6

Sarna 1 0,6

Dzik 4 1,1

Lis 2,2 0,8

Borsuk 4 1,1

Kuna lena 1,4 0,7

asica 0,1 0,2

Zajc 0,7 0,5

Due, cige kompleksy lene 3 km 1 km 0,5 km jw.

Tereny bagienne, okolice zbiornikw iciekw wodnych

3 km 1 km 0,5 km 1 km jw.

Mozaika polno-lena 46 km 23 km 0,5 km jw.

Due obszary polne 3 km 1 km jw.

Obszary zabudowane 1 km jw.

Cig dalszy tabeli 5

V23

V. Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze

1. Przejcia samodzielne ofunkcjach wycznie ekologicznych

1.1. Przejcia krajobrazowe

1.1.1. Przejcie grne due most krajobrazowy (most ekologiczny) (Fot. 7)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci szaty rolinnej, warunkw mikroklimatycznych, siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt,

b) wymiary minimalne szeroko minimalna 50 m (zalecana 60 m); stosunek szerokoci do dugoci 0,8,

c) cechy szczeglne: szeroko przejcia zwikszajca si pynnie (lejkowato) wkierunku podstawy naj, wobu

kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym, maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15%, konieczne jest lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obni-

eniach terenu lub wykopach.

Fot. 7. Przejcie grne due most krajobrazowy Weiherholz droga B31neu (Niemcy).

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk24

1.1.2. Przejcie grne due tunel drogowy (Fot. 8):


b) wymiary minimalne dugo minimalna (szeroko zpunktu widzenia zwierzt) 200 m,

c) cechy szczeglne: zachowanie naturalnej pokrywy rolinnej na powierzchni lub jej odtworzenie zksztato-

waniem odpowiednich warunkw siedliskowych.

Fot. 8. Tunel drogowy Hohentwiel speniajcy funkcj przejcia krajobrazowego autostrada A81 (Niemcy).

1.1.3. Przejcie dolne due estakada (Fot. 9):


b) wymiary minimalne (wobszarze dostpnym dla zwierzt) wysoko od powierzchni terenu 5 m (zalecana 10 m), dugo przse (rozstaw podpr) > 15 m,

c) cechy szczeglne: zachowanie istniejcej rolinnoci pod estakad, ewentualnie jej odtworzenie przez nowe

nasadzenia zksztatowaniem odpowiednich warunkw siedliskowych.

V25

Fot. 9. Estakada speniajca funkcje mostu krajobrazowego autostrada A98 (Niemcy).

Tabela 7. Przykady rozwiza i parametrw mostw krajobrazowych w zalenoci od typu przecinanych przez drog krajobrazw (rdo: FGSV 2008).

Typ krajobrazu Typy siedlisk (przykady)

Minimalne wymiary

(szeroko) przej

grnych

Minimalne (zalecane)

wymiary przej dolnych

szeroko (d) iwysoko (h)

Wymagania odnonie ksztatowania powierzchni

Krajobrazy lene oraz mozaikowe zdominujcym udziaem lasw

Lasy liciaste imieszane, bory, polany irdlene ki zadrzewienia na granicy lasu, zadrzewienia rdpolne

50 m d = 50 mh > 5 m

(zalecana h > 10 m)

Pokrycie powierzchni przej-cia gruntem omiszoci min. 1,00m. Ksztatowanie pokry-wy rolinnej zudziaem drzew, krzeww irolin zielnych. Zachowanie wskiego, dobrze dowietlonego pasa (wycznie zrolinnoci zieln) wrodku przejcia dolnego oraz wzdu ekranw przejcia grnego. Po-czenie rolinnoci zobszara-mi lenymi iskupiskami zadrze-wie wotoczeniu przejcia. Zastosowanie rozwiza sprzyjajcych retencji wody. Niewskazana lokalizacja drg gospodarczych.


Krajobrazy zduym udziaem zadrzewie oraz krajobrazy otwarte oszczeglnej wartoci przyrodniczej

ki, pastwi-ska, wrzosowi-ska, skupiska nieuytkowanej rolinnoci ziel-nej, zadrzewienia liciaste

50 m d = 50 mh > 5 m (zalecana h > 10 m)

Pokrycie powierzchni przejcia gruntem omiszoci 0,30 1,00 m. Warunki glebowe oraz rolinno dostosowana do otoczenia przejcia. Zastoso-wanie rozwiza sprzyjajcych retencji wody. System zadrzewie wzboga-cony opasy ziooroli (oszyjki) poczony zzadrzewieniami wotoczeniu przejcia (zobu stron). Wprowadzenie na powierzchni przejcia szero-kiego pasa rolinnoci kowej

ekstensywnie uytkowanej. Niewskazana lokalizacja drg gospodarczych.

Krajobrazy natu-ralnych ipna-turalnych lasw, wchodzcych wskad rozle-gych, niepodzie-lonych komplek-sw lenych

Grdy, dbrowy, bory bagienne, buczyny stanowice element rozlegej, funkcjonalnej sieci obszarw lenych

130 m d = 130 mh = 10 m

Pokrycie powierzchni przejcia gruntem omiszoci min. 1,00 m. Ksztatowanie pokrywy rolinnej zudziaem drzew, krzeww irolin zielnych dostosowanej do rolinnoci wotoczeniu przejcia. Zachowanie wskiego, dobrze dowietlonego pasa (wycznie zrolinnoci zieln) wrodku przejcia dolnego oraz wzdu ekranw przejcia grnego. Wprowadzenie skupisk martwego drewna (kody, konary, gazie) na powierzchni przejcia. Zastosowanie rozwi-za sprzyjajcych retencji wody.Niewskazana lokalizacja drg gospodarczych.

Obszary wodno-botne

Zblione do naturalnych, okresowe istae zbiorniki icieki wodne ze strefami brzegowymi, szuwary, torfowiska

Cieki wodne:d = szeroko ko-ryta cieku + 2,50x szeroko koryta cieku (zkadej strony) nie mniej ni 5 m. h 5 m (zalecana 10 m)

Obszary podmoke:d 30 mh 5 m (zalecana 10 m)

Zaniechanie ingerencji wprzebieg koryt ciekw istref brzegowych. Koryto cieku znaturalnym podoem. Za-chowanie naturalnego profilu glebowego na caej powierzch-ni przejcia. Niedopuszczalna lokalizacja drg gospodarczych. Minimalna odlego podpr od brzegu 10 m (dla duych obiektw, wieloprzsowych).

1.2. Przejcie po powierzchni drogi (Fot. 10)a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup

zwierzt.Skuteczno zaley znaczco od natenia ruchu pojazdw dopuszczalne jest stosowanie

rozwizania przy drogach onateniu ruchu < 10 000 pojazdw/dob dla duych irednich zwierzt. Wprzypadku maych ssakw, pazw, gadw ibezkrgowcw natenie ruchu nie powinno przekracza 500 pojazdw/dob.

Cig dalszy tabeli 7

V27

b) wymiary minimalne minimalna szeroko przejcia 200 m (zalecana > 500 m);

c) cechy szczeglne: przejcia dla zwierzt naziemnych:

na odcinku lokalizacji przejcia droga musi przebiega na poziome otaczajcego j terenu lub tylko nieznacznie rni si poziomem niwelety wzgldem otoczenia,

na odcinku przejcia droga nie moe posiada owietlenia jezdni ibarier ochronnych, odcinek drogi zprzejciem powinien posiada trwae ograniczenie prdkoci jazdy lub

by wyposaony waktywne systemy ograniczania prdkoci do 50 km/h (przynajmniej wgodzinach nocnych); naley wykorzystywa dziaania egzekwujce przestrzeganie przepisw poprzez budow fotoradarw, budow progw spowalniajcych na jezdni etc.;

przejcia dla nietoperzy (odcinki przelotw nad drog): na odcinku lokalizacji przejcia droga musi przebiega na poziome otaczajcego j terenu

lub tylko nieznacznie rni si poziomem niwelety wzgldem otoczenia, konieczne jest doprowadzenie zadrzewie naprowadzajcych do miejsca przekraczania

drogi wraz zzastosowaniem odpowiednich dziaa minimalizujcych kolizje zpojaz-dami wysokie ekrany, ogrodzenia siatkowe, bramownice.

Fot. 10. Przykad przejcia po powierzchni drogi wykorzystywanego przez ssaki kopytne droga krajowa nr 2.

1.3. Przejcie grne dla duych zwierzt (Fot. 11)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt ze szczeglnym uwzgldnieniem duych ssakw kopytnych,

b) wymiary minimalne szeroko minimalna 35 m (zalecana 50 m),


kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym, maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15 %, stosunek szerokoci do dugoci przejcia powinien mie warto > 0,8, zaleca si lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach

terenu lub wykopach.


Fot. 11. Przejcie grne dla duych zwierzt autostrada A4 (Niemcy).

1.4. Przejcie grne dla rednich zwierzt (Fot. 12)

Fot. 12. Przejcie grne dla rednich zwierzt autostrada A36 (Francja).

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych rednich imaych ssakw oraz pazw, gadw ibezkrgowcw,

b) wymiary minimalne szeroko minimalna 30 m (zalecana 40 m),


kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym,

V29

maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15%, zaleca si lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach

terenu lub wykopach.

1.5. Przejcie dolne dla duych zwierzt (Fot. 13)a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup

zwierzt ze szczeglnym uwzgldnieniem duych irednich ssakw kopytnych,

b) wymiary minimalne szeroko (wiato poziome) 15 m, wysoko (wiato pionowe) 3,5 m (zalecana 5,0 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 1,5,

c) cechy szczeglne: wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przej-

cia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau (jeli pozwalaj na to cechy konstrukcyjne obiektu) wyposaonych wtransparentny ekran aku-styczny na caym obwodzie.

Fot. 13. Przejcie dolne dla duych zwierzt autostrada A1.

1.6. Przejcie dolne dla rednich zwierzt (Fot. 14)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych rednich imaych ssakw (wtym nietoperzy) oraz pazw, gadw ibezkrgowcw,

b) wymiary minimalne szeroko (wiato poziome) 6 m (zalecana 10 m), wysoko (wiato pionowe) 2,5 m (zalecana 3,5 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 0,7,

c) cechy szczeglne: wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przej-

cia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau (jeli pozwalaj na to cechy konstrukcyjne obiektu) wyposaonych wtransparentny ekran aku-styczny na caym obwodzie.


Fot. 14. Przejcie dolne dla rednich zwierzt autostrada A20 (Niemcy).

1.7. Przejcia dolne mae (Fot. 15)

1.7.1. Przejcie dla maych ssakw:

Fot. 15. Przejcie dolne dla maych zwierzt droga krajowa nr 17.

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk maych ssakw (wtym nietoperzy) oraz do-datkowo pazw, gadw ibezkrgowcw,

b) wymiary minimalne szeroko (wiato poziome) 1,5 m (zalecana 2,5 m), wysoko (wiato pionowe) 1,0 m (zalecana 1,5 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 0,07,

V31

c) cechy szczeglne: pokrycie powierzchni gruntem,

1.7.2. Przejcie dla pazw (Fot. 16):

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy migracyjnych pazw oraz do-datkowo maych ssakw, gadw ibezkrgowcw,

b) wymiary minimalne: szeroko 1,0 m, wysoko 0,75 m obiekty odugoci do 20 m, szeroko 1,5 m, wysoko 1,0 m obiekty od dugoci do 30 m, szeroko 2,0 m, wysoko 1,5 m obiekty od dugoci do 50 m, szeroko 3,5 m, wysoko 1,5 m obiekty od dugoci do 80 m,

c) cechy szczeglne: przejcia lokalizowane na przebiegu szlakw sezonowych migracji powinny skada si

zgrupy przepustw, zlokalizowanych na caej szeroko szlaku, wodlegoci 30100 m wzgldem siebie,

przepusty zintegrowane zsystemem ogrodze ochronno-naprowadzajcych (wykonanych zbetonu, pyt/siatek ztworzyw sztucznych lub blachy stalowej) zodgit grn krawdzi wkierunku otoczenia drogi, wysoko: 4060cm,

pokrycie powierzchni gruntem (gleb) oduych zdolnociach retencjonowania wody.

Fot. 16. Przejcie dla pazw droga powiatowa k. Kudowy.


2. Przejcia zespolone czce funkcje ekologiczne igospodarcze

2.1. Przejcie grne dla duych irednich zwierzt zespolone zdrog (Fot.17)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych duych, rednich imaych ssakw,

b) wymiary minimalne: przejcie dla duych zwierzt szeroko minimalna 35 m (zalecana 50 m), wtym

strefa przeznaczona dla zwierzt 2 15 m, przejcie dla rednich zwierzt szeroko minimalna 30 m (zalecana 40 m), wtym

strefa przeznaczona dla zwierzt 2 12 m,


kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym, maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15%, zaleca si lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach

terenu lub wykopach, droga zlokalizowana na powierzchni przejcia musi posiada minimalne natenie ruchu

drogi gospodarcze polne lub lene, drogi powinny by prowadzone wzdu linii prostej i lokalizowane wtakim miejscu,

by krawd drogi bya pooona mniej wicej na cakowitej szerokoci przejcia lub przy krawdzi przejcia (drogi owzmoonym ruchu wymagajce izolowania od strefy przezna-czonej dla zwierzt),

nawierzchnia drogi powinna by gruntowa, dopuszczalne jest umacnianie nawierzchni kruszywami naturalnymi lub amanymi wsytuacjach koniecznych.

Fot. 17. Przejcie grne dla rednich zwierzt zespolone zdrog gospodarcz autostrada A20 (Niemcy).

V33

2.2. Przejcie dolne dla duych irednich zwierzt

2.2.1. Zespolone zdrog (Fot. 18):

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych duych, rednich imaych ssakw,

b) wymiary minimalne (strefy przeznaczonej dla zwierzt): przejcie dla duych zwierzt szeroko (wiato poziome) 2 5 m, wysoko (wiato

pionowe) 3,5 m (zalecana 5,0 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 1,5, przejcie dla rednich zwierzt szeroko (wiato poziome) 2x3 m, wysoko minimal-

na (wiato pionowe) 2,5 m (zalecana 3,5 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 0,7,

c) cechy szczeglne: droga zlokalizowana na powierzchni przejcia musi posiada minimalne natenie ruchu,

wprzypadku przej duych nie moe by wykorzystywana wsposb regularny np.do-jazdy do zabudowa; wprzypadku przej rednich droga moe suy co najwyej jako dojazd do pojedynczych domostw wzabudowie rozproszonej,

nawierzchnia drogi powinna by gruntowa, dopuszczalne jest umacnianie nawierzchni kruszywami naturalnymi lub amanymi wsytuacjach koniecznych,

wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przej-cia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau, wyposa-onych wtransparentny ekran akustyczny na caym obwodzie.

Fot. 18. Przejcie dolne dla duych zwierzt zespolone zdrog len droga ekspresowa S-3.


2.2.2. Zespolone zrzek lub mniejszym ciekiem (poszerzony most / estakada wpoprzek doliny) (Fot. 19):

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich gatun-kw zwizanych zsieci hydrologiczn,

b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt: przejcie ofunkcjach krajobrazowych (most krajobrazowy),

Poszerzonym mostem naley obj moliwie najszerzej wiato doliny, wcznie zbrzega-mi pooonymi powyej poziomu zalewania (powyej wody wysokiej). Wprzypadku dolin rzecznych stanowicych wane siedliska ikorytarze ekologiczne oraz chronionych na mocy prawa zaleca si, aby szeroko stref brzegowych objtych mostem bya rwna (po kadej stronie cieku) min. 2,5-krotnej szerokoci cieku za wprzypadku maych ciekw (oszerokoci < 6 m), szeroko stref brzegowych pod mostem powinna wynosi min. 2 15 m. Wprzypad-ku przecicia siedlisk lasw nadrzecznych zalecana wysoko minimalna (wiato pionowe) 10 m, aszeroko stref brzegowych 2 30 m, przejcie dla duych zwierzt szeroko minimalna (wiato poziome) 2 szeroko

koryta rzeki, wysoko minimalna (wiato pionowe) 5 m, przejcie dla rednich zwierzt szeroko minimalna (wiato poziome) 2 szeroko

koryta rzeki, wysoko minimalna (wiato pionowe) 3,5 m,

c) cechy szczeglne: koryto cieku powinno pozosta wnaturalnym przebiegu, wszelkie regulacje, zmiany prze-

biegu iumocnienia (ubezpieczenia) skarp naley prowadzi tylko wsytuacjach koniecz-nych wynikajcych zrealnych zagroe dla konstrukcji mostu, zwykorzystaniem metod przyjaznych dla zwierzt np.geosyntetyki pokryte gruntem, narzut kamienny,

powierzchnia przeznaczona dla zwierzt powinna mie zachowan naturaln pokryw ro-linn lub odtworzon wraz zksztatowaniem odpowiednich warunkw siedliskowych,

wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przej-cia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau, wyposa-onych wtransparentny ekran akustyczny na caym obwodzie.

Fot. 19. Przejcie dolne dla rednich zwierzt pod poszerzonym mostem dla strumienia droga ekspresowa S-3.

V35

2.2.3. Zespolone zlini kolejow (Fot. 20):

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych rednich imaych ssakw;

b) wymiary minimalne (strefy przeznaczonej dla zwierzt): szeroko minimalna (wiato poziome) 2 3 m, wysoko minimalna (wiato pionowe)

3,5 m;

c) cechy szczeglne: linia kolejowa zlokalizowana na powierzchni przejcia powinna mie moliwie najnisze nat-

enie ruchu pocigw zalecane natenie ruchu < 3 poc. / godz. iprdko < 140 km/h, optymalnym rozwizaniem jest lokalizacja linii kolejowej pod oddzielnym przsem ijej

oddzielenie podporami od stref dostpnych dla zwierzt, powierzchnia przeznaczona dla zwierzt powinna by pokryta gruntem rodzimym zmo-

liwie najlepiej rozwinit pokryw rolinn (wzakresie dopuszczalnym przez warunki siedliskowe oraz przepisy owarunkach technicznych).

Fot. 20. Przejcie dolne dla rednich zwierzt zespolone zlini kolejow droga krajowa nr 10.

2.3. Przejcie dolne mae

2.3.1. Zespolone z ciekiem (mosty o wietle pionowym < 2,5 m oraz przepusty) (Fot. 21):

a) przeznaczenie zachowanie cigoci korytarzy ekologicznych (szlakw migracyjnych) maych ssakw (wtym nietoperzy), pazw, gadw ibezkrgowcw,

b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt: pki ziemne (gruntowe pasy terenu powyej poziomu wody redniej) szeroko minimalna

2 szeroko koryta cieku nie mniej ni 1 m; wysoko minimalna (wiato pionowe) od pki do spodu konstrukcji przepustu 1,5 m; wprzypadku przej dla wydry wymiary pek powinny by nastpujce (wg FGSV 2008):


szeroko 1,5 m, wysoko 1,5 m dla przepustw odugoci 1015 m,szeroko 2,0 m, wysoko 1,5 m (plus 0,05 m wysokoci na kady dodatkowy metr du-

goci przepustu) dla przepustw odugoci > 15 m, wprzypadku kolizji zobszarami szczeglnie cennymi dla wydry pki powinny by

projektowane obustronnie aich szeroko naley zwikszy (wstosunku do powyszych wymiarw) o0,5 m,

pki podwieszane (montowane do cian obiektu) oraz betonowe wykonywane na mo-kro szeroko minimalna 40 cm, wysoko minimalna (wiato pionowe) od pki do spodu konstrukcji przepustu 1 m,

c) cechy szczeglne: wprzypadku ciekw naturalnych koryto cieku powinno pozosta wnaturalnym przebiegu,

wszelkie regulacje, zmiany przebiegu iumocnienia (ubezpieczenia) skarp naley prowadzi tylko wsytuacjach koniecznych wynikajcych zrealnych zagroe dla konstrukcji,

preferowane s przepusty oprzekroju prostoktnym ieliptycznym, naley unika przepu-stw rurowych oprzekroju okrgym zwaszcza orednicy < 1,5 m,

pki (wszystkich typw) powinny by projektowane obustronnie; jednostronne suche pki mog by projektowane wprzypadku przej dla wydry poza wanymi obszarami wystpowania gatunku,

powierzchnia przeznaczona dla zwierzt powinna by pokryta gruntem take wprzy-padku pek podwieszanych zwyczeniem pek drewnianych,

Fot. 21. Przejcie dolne dla maych zwierzt zespolone zciekiem niski most nad rzek obejmujcy strefy brzegowe powyej poziomu wody droga krajowa nr 7.

2.3.2. Zespolone zdrog (wiadukty grne idolne omaej szerokoci) (Fot.22):

a) przeznaczenie zachowanie cigoci korytarzy ekologicznych (szlakw migracyjnych) maych ssakw (wtym nietoperzy),

b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt przejcia grne/dolne: gruntowe pasy terenu wzdu drogi oszerokoci minimalnej 2 1 m dla gatunkw

naziemnych,

V37

wprzypadku nietoperzy brak szczeglnych wymaga wymiary zgodne zpoza przy-rodniczymi uwarunkowaniami projektowymi,

c) cechy szczeglne: droga zlokalizowana na powierzchni przejcia powinna mie mae natenie ruchu opty-

malnie < 500 pojazdw/dob (ssaki naziemne) oraz < 2000 pojazdw/dob (nietoperze), pasy przeznaczone dla zwierzt powinny by pokryte warstw gruntu urodzajnego zod-

tworzon rolinnoci wprzypadku przej dolnych wzakresie na jaki pozwalaj warunki wietlne,

w przypadku przej dla nietoperzy naley zastosowa struktury naprowadzajce wpostaci: szpalerw drzew ikrzeww wzdu krawdzi wiaduktw grnych jeli pozwalaj na to

uwarunkowania konstrukcyjne, ekranw odbijajcych (najlepiej drewnianych) wzdu krawdzi wiaduktw grnych

wprzypadku braku moliwoci zastosowania nasadze, szpalerw drzew iwysokich krzeww czcych przejcie zukadem zadrzewie (struk-

tur ukierunkowujcych przemieszczanie si nietoperzy) wjego otoczeniu,

Fot. 22. Przykad przejazdu gospodarczego, ktry moe (po odpowiedniej adaptacji) spenia funkcje przejcia zespolonego dla nietoperzy iniektrych maych ssakw naziemnych.

3. Pozostae rodzaje przej rozwizania stosowane wszczeglnych sytuacjach

3.1. Przejcia wkoronach drzew

a) przeznaczenie zachowanie cigoci korytarzy ekologicznych (szlakw migracyjnych) ssakw wspinajcych si iprowadzcych nadrzewny tryb ycia wiewirka, kuna lena idomowa, popielicowate,

b) parametry irozwizania: liny ogruboci 410 cm, chodnik (kadka) z2 stalowych prtw zsiatk porodku (oszerokoci 2030 cm),


adaptacja istniejcych instalacji dla sygnalizacji drogowej przy autostradach przez zasto-sowanie drewnianych chodnikw, stworzenie schronie imiejsc ukrycia,

c) cechy szczeglne: konstrukcja musi by dostatecznie napita, by zwierzta mogy swobodnie przej, konieczne s zabezpieczenia przed atakiem ptakw drapienych np.zastosowanie dodat-

kowej, cienkiej liny ponad przejciem, konieczne jest pynne ipewne poczenie zdrzewami lub krzewami zobu stron drogi, konstrukcja musi by bezpieczna dla uytkownikw drogi,

d) uwagi: obiekty tego typu stosowane s wkilku krajach jednak ich skuteczno nie zostaa jeszcze

wpeni potwierdzona zwaszcza wprzypadku drg szybkiego ruchu,

Ryc. 1. Schemat konstrukcji przej wkoronach drzew wariant zwykorzystaniem liny (zlewej) ikadki ze stalowych prtw isiatki (zprawej) (na podstawie: Iuell et all. 2005)

3.2. Przejcia nad drogami dla nietoperzy

siatka stalowa

konstrukcja stalowa

Przekrj poduny Przekrj poprzeczny

Ryc. 2. Schemat konstrukcji stalowych bramownic dla nietoperzy wybudowanych przy drodze ekspresowej S-3 (opracowano na podstawie obserwacji terenowych).

V39

a) przeznaczenie zachowanie cigoci (korytarzy ekologicznych) szlakw migracyjnych nietoperzy,

b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt: przejcia grne wpostaci wiaduktw oszerokoci 820 m (wg FGSV 2008), wskie kadki oszerokoci 3 m obiekty zterenu Holandii (nowe rozwizania, ktrych

skuteczno nie zostaa jeszcze wpeni potwierdzona), bramownice stalowe konstrukcje nad jezdniami zpasem siatki na grnej krawdzi (patrz: Ryc. 2).

c) cechy szczeglne (zalecenia wg FGSV 2008): wiadukty ikadki:

musz by pokryte warstw gruntu igleby urodzajnej wcelu moliwoci rozwoju krze-ww stanowicych element naprowadzajcy przy przelotach,

na powierzchni przej naley ksztatowa struktury naprowadzajce wpostaci dwch rzdw (szpalerw) drzew (wysokich krzeww) wzdu krawdzi obiektu lub jednego rzdu wcentralnej czci przejcia iekranw przegrodowych na jego krawdziach (obu-stronnie); wysoko nasadze: 35 m; wysoko ekranw: 24 m,

naley zaprojektowa pasy pozbawione drzew ikrzeww oszerokoci min. 2 m, pooone pomidzy ekranami i/lub szpalerami nasadze,

przejcie oraz droga (wmiejscu jego lokalizacji) nie mog by owietlone, dopuszczalne jest lokalizowanie drg gospodarczych na powierzchni przejcia.

bramownice: obiekty musz by poczone znasadzeniami naprowadzajcymi, siatka na powierzchni konstrukcji powinna by zamocowana wsposb trway istabilny,

wielko oczek powinna by tak dobrana, by nie dochodzio do gromadzenia si poka-dw niegu; przy projektowaniu konstrukcji naley uwzgldni jej wpyw na bezpie-czestwo ruchu m.in. zagroenie powstawania sopli lodowych.

d) uwagi: wprzypadku koniecznoci budowy przej dla nietoperzy wpostaci wiaduktw (np.brak

innych typw przej, zktrych mog korzysta nietoperze) naley zawsze rozway moliwo ich poczenia zprzejazdami gospodarczymi.

Tabela 8. Podstawowe parametry wybranych przej dla zwierzt: a szeroko, h wysoko, c wspczynnik wzgldnej ciasnoty (c = szeroko x wysoko/dugo). Parametry odnosz si do przestrzeni dostpnej dla zwierzt (za: Jdrzejewski iin. 2004, 2006 zmienione iuzupenione).

Lp. Rodzaj przejciaParametry przej [m] Najwaniejsze gatunki zwierzt

korzystajce zprzej danego typua h c

1. Przejcia po powierzchni drogi (odcinki drogi bez

ogrodze)

> 200,0 o, ubr, jele, dzik, sarna, wilk, ry, niedwied

2. Mosty krajobrazowe > 50,0 o, ubr, jele, dzik, sarna, wilk, ry, niedwied

3. Due przejcia grne > 35,0 Jele, dzik, sarna

4. Przejcia pod estakadami > 20,0 > 5,0 o, ubr, jele, dzik, wilk, ry, niedwied


Lp. Rodzaj przejciaParametry przej [m] Najwaniejsze gatunki zwierzt

korzystajce zprzej danego typua h c

5. Przejcia pod poszerzony-mi mostami (przy ciekach wodnych, zagbieniach

terenu)

Rwna co najmniej

po-dwjnej

szerokoci cieku

> 3,5

> 5,0

Jele, sarna, dzik, wilk, ry, niedwied

o, ubr, jele, wilk, ry, niedwied, sarna, dzik

6. Przejcia dolne due > 15,0 > 3,5 >1,5 Jele, sarna, dzik, wilk, ry, niedwied, zajc

7. Przejcia dolne rednie > 6,0 2,53,5 >0,7 Sarna, dzik

8. Przejcia dolne mae > 1,5 > 1,0 > 0,07 Borsuk, lis, kuna, asica, wydra, gronostaj, tchrz, gryzonie, ssaki owadoerne, pazy

9. Zmodyfikowane przepusty zespolone przejcia dla

maych zwierzt

> 2,0 > 1,5 Wydra, tchrz, asica, gronostaj, gryzonie, pazy

10. Przejcia dlapazw (naszlakach sezonowych

migracji)

1,0 0,75 Pazy, gryzonie, asica, gronostaj

Schemat 1. Podzia przej dla zwierzt wzaleznoci od funkcji irozwiza konstrukcyjnych.

Przejcia dla zwierzt

Mosty krajobrazowe

Grne

Samodzielne Samodzielne

Dolne

Zespolonez drogami

Zespolone

Po powierzchnidrogi

Grne Dolne

Obiekty inynierskie

Przejcia dla poszczeglnych gatunkw/grup zwierzt

- wiadukty nad drogamio wymiarach dostosowanychdo wszystkich gatunkw zwierzt,

- tunele drogowe z zachowanna powierzchni rolinnoci

- estakady o wymiarachdostosowanych do wszystkichgatunkw zwierzt

Z drogami

Z ciekamiwodnymi

Z liniamikolejowymi

Rozwizania konstrukcyjne oraz parametry przej dostosowane do wymagaposzczeglnych gatunkw duych, rednich i maych zwierzt

VI

41

VI. Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt oraz ich funkcje ekologiczne iznaczenie wminimalizowaniu barierowego oddziaywania drg

Tabela 9. Przydatno poszczeglnych typw przej dla rnych gatunkw igrup zwierzt (++ bardzo przydatne iczsto wykorzystywane, + przydatne, +/ wykorzystywane wycznie wokrelonych warunkach, nieprzydatne). (za: Jdrzejewski iin. 2004, 2006 zmienione iuzupenione).(Przyjto zaoenie, e dany gatunek/grupa gatunkw wystpuje wmiejscu lokalizacji przejcia)

Rodzaj przejcia

Korzystanie zprzej

o

Jele

Sarn

a, d

zik

Wilk

, ry

, ni

edw

ied

Bors

uk, l

is, z

ajc

Dro

bne

ssak

i (g

ryzo

nie,

ow

ado-

ern

e, a

sico

wat

e,

pozo

sta

e)

Wyd

ra, b

br

Nie

tope

rze

Popi

elic

owat

e

Paz

y

Gad

y

Przejcia samodzielne (ofunkcjach wycznie ekologicznych)

Przejcie po powierzchni drogi ++ ++ ++ + + +1) + ++5) - +1) +1)

Przejcie grne due most krajobrazowy ++ ++ ++ ++ ++ ++

2) ++5) ++11) +2) ++

Przejcie grne due tunel ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++5) ++11) ++ ++

Przejcie grne due 3580 m szerokoci + ++ ++ ++ ++ +

2) ++5) ++11) +2) ++

Przejcie grne rednie < 35 m szerokoci - +/-

3) ++ +/-3) ++ ++2) ++5) ++11) +2) ++

Przejcie dolne due estakada > 5 m wysokoci ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

5) ++11) ++ ++12)

Przejcie dolne due estakada/most > 3,5 m wysokoci +/-

3) +/-3) ++ ++ ++ ++ ++ ++5) +/-11) ++ +12)

Przejcie dolne rednie estaka-da/most > 2,5 m wysokoci - - ++ +/-

3) ++ ++ ++ ++5) - ++ +/-12)

Przejcie dolne mae - - - - ++ ++ ++8) +6) - ++ -

Przejcie dla pazw - - - - - + +/9) +/-7) - ++ -

Przejcia zespolone (ofunkcjach ekologicznych igospodarczych)

Przejcie grne due zespolone zdrog +

4) +4) ++ +4) ++ ++ ++5) +/-11) +4) ++12)

Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt...42

Rodzaj przejcia

Korzystanie zprzej

o

Jele

Sarn

a, d

zik

Wilk

, ry

, ni

edw

ied

Bors

uk, l

is, z

ajc

Dro

bne

ssak

i (g

ryzo

nie,

ow

ado-

ern

e, a

sico

wat

e,

pozo

sta

e)

Wyd

ra, b

br

Nie

tope

rze

Popi

elic

owat

e

Paz

y

Gad

y

Przejcie grne rednie zespolone zdrog - +/-

4) ++ - ++ ++ ++5) +/-11) +4) ++12)

Przejcie dolne due zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 5 m

++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++5) ++11) ++ ++12)

Przejcie dolne due zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 3,5 m

+3) ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++5) +/-11) ++ +12)

Przejcie dolne rednie zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 2,5 m

- +/-3) ++ +/-3) ++ ++ ++ ++5) - ++ +/-12)

Przejcie dolne due zespolone zdrog - +/-

4) ++ - ++ ++ ++5) - +4) +/-12)

Przejcie dolne rednie zespolone zdrog - - ++ - ++ ++ ++

5) - +4) +/-12)

Przejcie dolne rednie zespolone zlini kolejow - - + - + + ++

5) - + +/-12)

Przejcie dolne mae zespolone zciekiem - - - - ++ ++ ++

10) +6) - ++ -

Przejcie grne/dolne mae zespolone zdrog - - - - +

2) 4) +2) 4) +5) - +2) 4) -

Przypisy:1) Zaley od natenia ruchu pojazdw iszerokoci drogi.2) Wymagane ogrodzenia ochronno-naprowadzajce.3) Zaley od dugoci przejcia (zpunktu widzenia ruchu zwierzt) skuteczne dla obiektw krtkich.4) Zaley od natenia ruchu na drodze irodzaju nawierzchni.5) Zaley od obecnoci struktur naprowadzajcych (rolinno, ekrany).6) Zaley od gatunku.7) Zaley od gatunku, dotyczy obiektw owietle min. 1 2 m.8) Tylko dla wydry.9) Tylko dla wydry, wzalenoci od lokalizacji iwymiarw.10) Wprzypadku wydry wzalenoci od wymiarw suchych pek, wprzypadku bobra wzalenoci od

moliwoci swobodnego przepywania wnurcie cieku.11) Wprzypadku obecnoci cigych zadrzewie owysokoci dostosowanej do wymaga poszczeglnych

gatunkw (18 m).12) Wzalenoci od stopnia usonecznienia iobecnoci cigych pasw rolinnoci.

VI

43

Tabela 10. Sposoby pokonywania drg przez poszczeglne gatunki nietoperzy (pierwsze 4 kolumny obejmuj przeloty na rnym puapie bez pomocy obiektw inynierskich, pozostae kolumny odnosz si do wykorzystania obiektw ornych wymiarach jako przej) (rdo: Limpens iin. 2005).

Gatunek

Sposoby przelotu ponad drog Sposoby przelotu pod drog

Wys

oko

pona

d te

rene

m

Prze

lot n

a w

ysok

oci

ko

rony

drz

ew

Prze

lot

nad

rol

inno

ci

Prze

lot

nad

rol

inno

ci

or

az e

kran

ami

Prze

lot n

ad

lub

wzd

u

wia

dukt

u

Prze

pust

y (1

2

m)

Mos

ty n

ad c

ieka

mi

( h

2 m

)

Tune

le

(6

6 m

)

Pod

wia

dukt

ami

(h >

6 m

)

Mos

ty n

ad c

ieka

mi

(h >

6 m

)

Podkowiec may (Rhinolophus hipposideros)

+ + + + + + + + +

Nocek orzsiony (Myotis emarginatus) + + + + + + + +

Nocek Natterera (Myotis nattereri) + + + + + + + + +

Nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii) + + + + + + + +

Gacki (Plecotus sp.) + + + + + + + +

Podkowiec duy (Rhinolophus ferrumequinum)

+ + + + + + +

Nocek duy (Myotis myotis) + + + + + + +

Nocek wsatek (Myotis mystacinus) + + + + + + + +

Nocek Brandta (Myotis brandtii) + + + + + + + +

Mopek (Barbastella barbastellus)

+ + + + + + + +

Nocek rudy (Myotis daubentoni) + + + + + + + + +

Nocek ydkowosy (Myotis dasycneme) + + + + + + + + +

Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) + + + + + + + + +

Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) + + + + + + + + +

Karlik wikszy (Pipistrellus nathusii) + + + + + + + + +

Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt...44

Mroczek pozocisty (Eptesicus nilssoni) + + + + + + + +

Mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus) + + + + + + + +

Mroczek pny (Eptesicus serotinus) + + + + + + + +

Borowiec wielki (Nyctalus noctula) + + + + + + + +

Tabela 11. Znaczenie poszczeglnych typw przej dla zwierzt wminimalizacji barierowego oddziaywania drg (++priorytetowe, + istotne, +/- uzupeniajce, mae/brak).

Rodzaj przejcia

Rodzaj kolizji

Korytarze ekologiczne isiedliska oznaczeniu europejskim, krajowym iregionalnym

Korytarze ekologiczne isiedliska oznaczeniu lokalnym Szlaki

migracyjne pazw

Lene Wodno-botne Lene Wodno-botne

Przejcia samodzielne (ofunkcjach wycznie ekologicznych)

Przejcie po powierzchni drogi1) ++ + ++ + ++

2)

Przejcie grne due most krajobrazowy ++ - ++ - +

Przejcie grne due tunel ++ - ++ - +

Przejcie grne due 3580m szerokoci ++ - ++ - +

Przejcie grne rednie < 35 m szerokoci +/- - + - +

Przejcie dolne due estakada > 5 m wysokoci ++ ++ ++ ++ +/-

Przejcie dolne due esta-kada/most > 3,5 m wysokoci + ++ ++ ++ +

Przejcie dolne rednie estakada/most > 2,5 m wysokoci

+/- + + + +

Przejcie dolne mae +/- +/- +/- +/- +

Przejcie dla pazw +/- +/- +/- +/- ++

Przejcia zespolone (ofunkcjach ekologicznych igospodarczych)

Przejcie grne due zespolone zdrog + - ++ - +/-

Cig dalszy tabeli 10

VI

45

Przejcie grne rednie zespolone zdrog +/- - + - +/-

Przejcie dolne due zespolone zdrog + + ++ + +/-

Przejcie dolne rednie zespolone zdrog +/- + + + +/-

Przejcie dolne due zespolo-ne zciekiem most/estakada

owysokoci > 5 m++ ++ ++ ++ +

Przejcie dolne due zespolo-ne zciekiem most/estakada

owysokoci > 3,5 m+ ++ ++ ++ +

Przejcie dolne rednie zespolone zciekiem most/estakada owysokoci >2,5m

+/- + + + +

Przejcie dolne rednie zespolone zlini kolejow +/- +/- +/- +/- +/-

Przejcie dolne mae zespolone zciekiem +/- +/- +/- +/- +

Przejcie dolne mae zespolone zdrog - - +/- +/- +

Przypisy:1) Zaley od natenia ruchu pojazdw iprzebiegu drogi.2) Dla drg onateniu ruchu < 500 pojazdw/dob.

Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt46

VII. Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt

1. Lokalizacja przej

Odpowiednia lokalizacja przej jest podstawowym warunkiem waciwego speniania funk-cji ekologicznych nawet najlepsze przejcia pod wzgldem konstrukcyjnym zlokalizowane poza obszarami wanymi dla zwierzt nigdy nie osign odpowiedniej skutecznoci ekolo-gicznej. Szczegowe uwarunkowania lokalizacji wraz zcharakterystyk kluczowych trud-noci itypowych bdw przedstawione zostay wRozdziale III.

2. Parametry irozwizania konstrukcyjne

Wymiary minimalne przej powinny by dostosowane do wymaga poszczeglnych gatun-kw, dla ktrych przejcia zostay zaprojektowane. Wprzypadku obiektw ozbyt maych wymiarach ich skuteczno ekologiczna jest zwykle znaczco ograniczona, gdy gatunki najbardziej wraliwe (np.jele) wogle nie korzystaj ztakich przej, awprzypadku ga-tunkw mniej wymagajcych (np.sarna) korzystaj jedynie pojedyncze osobniki zlokalnych populacji. Poszczeglne gatunki igrupy gatunkw posiadaj preferencje zwizane ztypem konstrukcyjnym przej, co najbardziej widoczne jest wprzypadku duych irednich ssa-kw kopytnych (dla ktrych najskuteczniejsze s przejcia grne) oraz maych ssakw yj-cych wnorach (wykorzystujcych gwnie przejcia dolne). Minimalne izalecane parametry przej przedstawione zostay wRozdziale V.

3. Zagospodarowanie powierzchni iharmonizacja zotoczeniem

Sposb zagospodarowania powierzchni przej (i ich otoczenia) jest szczeglnie istot-ny wprzypadku maych ssakw rolinoernych, nietoperzy, gadw ibezkrgowcw, dla ktrych wszelkie niecigoci preferowanych siedlisk istruktur ukierunkowujcych prze-mieszczanie stanowi trudno przekraczalne bariery. Wprzypadku maych ssakw dra-pienych wane jest stworzenie warunkw osonowych zapewniajcych tymczasowe miej-sca ukrycia. Sposb zagospodarowania powierzchni powinien by zatem dostosowany wpierwszej kolejnoci do wymaga maych zwierzt (wtym bezkrgowcw) poprzez ksztatowanie niskiej pokrywy rolinnej, wykadanie skupisk ipojedynczych gazw, karp korzeniowych, pni istosw gazi etc. Dla gadw wana jest obecno ciepych, silnie uso-necznionych powierzchni oraz cigych pasw rolinnoci (szer. 2 m). Dla nietoperzy za-gospodarowanie powierzchni powinno zapewnia cigo struktur kierunkowych, ua-twiajcych przemieszczanie, przedzielonych drog zwaszcza szpalerw, pasw drzew ikrzeww wysokich. Dla duych irednich ssakw sposb zagospodarowania powierzchni powinien zmierza wkierunku stworzenia odpowiednich warunkw osonowo-izolacyj-nych ograniczajcych poziom imisji fizyko-chemicznych na przejciu. Wprzypadku ssa-kw kopytnych (atake innych grup rolinoercw) zapewnienie atrakcyjnej bazy erowej na przejciu i w jego ssiedztwie (odpowiedni dobr rolinnoci) wpywa korzystnie na przyspieszenie adaptacji zwierzt do obiektw iosignicie podanej skutecznoci przej-cia. Podobne efekty uzyskuje si lokalizujc wssiedztwie przej zbiorniki wody, stanowice potencjalne wodopoje.

VII

47

Harmonizacja zotoczeniem polega na minimalizacji efektu obcego elementu wkrajo-brazie iwpywa istotnie na intensywno wykorzystywania przej przez due irednie ssaki kopytne, przyspieszajc jednoczenie adaptacj zwierzt do korzystania zprzejcia.

Optymalne wkomponowanie przejcia w krajobraz i harmonizacja z otoczeniem obejmuje:a) dobr parametrw geometrycznych przejcia,

b) zagospodarowanie powierzchni przejcia iobszarw naj/doj, wtym ksztatowanie rolinnoci,

c) projektowanie izagospodarowanie bezporedniego otoczenia przej (wtym przepustw dla maych zwierzt),

d) ksztatowanie struktur naprowadzajcych zwierzta do przejcia.

Ad a) dobr parametrw geometrycznych przejcia: dostosowanie parametrw geometrycznych przej grnych (nachylenia powierzchni inaj

oraz ksztatu ikta rozwarcia naj) do warunkw topograficznych, zapewniajc moliwie najlepsze wkomponowanie wrzeb terenu oraz widoczno (dla zwierzt) obszaru poo-onego po drugiej stronie drogi (zwaszcza drzew wobszarach lenych),

powierzchnia przej grnych oraz powierzchnia nasypw naj na przejcie powinny by nachylone pod ktem nieprzekraczajcym 15%,

wobszarze issiedztwie przej, po zewntrznej stronie ogrodze nie powinny znajdowa si skarpy onachyleniu przekraczajcym 15%,

ksztat przejcia grnego powinien by (wrzucie pionowym) paraboliczny, rozszerzajcy si pynnie od rodka obiektu wkierunku podstawy nasypw naj.

Ad b) zagospodarowanie powierzchni przejcia iobszarw naj/doj wymaga: utworzenia na powierzchni przej warstwy gruntu omiszoci minimalnej:

dla traw, rolinnoci zielnej ibylin: 0,3 m, wtym minimum 0,1 m warstwy urodzajnej oduej zawartoci prchnicy,

dla krzeww: 0,6 m, wtym minimum 0,3 m warstwy urodzajnej oduej zawartoci prchnicy,

dla drzew: 1 m, w tym minimum 0,3 m warstwy urodzajnej oduej zawartoci prchnicy;

pokrycia dna przepustw dla maych zwierzt warstw gleby mineralnej owyrwnanej powierzchni,

pokrycia dna przepustw dla pazw warstw gleby oduych zdolnociach retencjonowa-nia wody opadowej (wtym gleby organiczne) owyrwnanej powierzchni,

dostosowania charakteru i struktury rolinnoci do wystpujcej wotoczeniu przej-cia, z uwzgldnieniem gatunkw potencjalnej rolinnoci naturalnej i rolinnoci rzeczywistej,

dopuszczenia iwspierania spontanicznej ekspansji inaturalnej sukcesji rolinnoci zogra-niczeniem do minimum wszelkich zabiegw gospodarczych zwizanych zutrzymaniem rolinnoci,

ksztatowania trawiastej pokrywy rolinnej na powierzchni przej grnych ipod po-wierzchni przej dolnych (wzasigu strefy usonecznionej) przez wysiew gatunkw traw orednim iwysokim pokroju; wprzypadku przej grnych zaleca si wprowadzenie w-skich (szer. ok. 2,5 m) pasw trawiastych (lub mieszanki traw irolin motylkowych) wzdu ekranw, pomidzy pasem pnczy ipowierzchniami zakrzewionymi,


wprowadzenia gstych, rzdowych nasadze krzeww onieregularnej linii wzdu ekra-nw przeciwolnieniowych iogrodze (uwzgldniajc przebieg stwierdzonych ipotencjal-nych tras przelotu nietoperzy oraz zalecenie ksztatowania wskich pasw trawiastych),

wprowadzenia nasadze rzdowych pnczy na ogrodzeniach ochronnych, na powierzchni przejcia iwobszarach naj,

Fot. 23. Przejcie grne optymalnie zagospodarowane ipoczone zotoczeniem droga ekspresowa B33 (Niemcy).

Fot. 24. Optymalne zagospodarowanie powierzchni przejcia dolnego wrozlegej dolinie potoku autostrada A98 (Niemcy).

VII

49

wprowadzenia nasadze krzeww oraz bylin na powierzchni przejcia pojedynczo iwgrupach (po kilka sztuk),

wprowadzenia nasadze krzeww idrzew wformie kpowej oraz wkrtkich pasach, wob-szarze nasypw naj (uwzgldniajc przebieg stwierdzonych ipotencjalnych tras przelotu nietoperzy),

rozmieszczenia na powierzchni przejcia oraz na nasypach naj karp korzeniowych (kilka/kilkanacie sztuk),

rozmieszczenia na powierzchni przej grnych oraz przy wylotach przej dolnych wik-szych gazw (kilka/kilkanacie sztuk), pojedynczo iwmaych grupach,

wprzypadku, gdy przejcia maj by wykorzystywane przez gady naley uwzgldni ko-nieczno ksztatowania cigych pasw rolinnoci (szer. 2 m) zelementami dodatko-wymi (gazy, kody, karpy, gazie) wmiejscach najsilniej usonecznionych.

Tabela 12. Wymagania odnonie elementw struktury powierzchni przej przeznaczonych dla wybranych gatunkw ssakw (rdo: FGSV 2008 wybr) (+ wymagane).

Gatunek Rolinnoocharakterze lenym Zioorola ikrzewyWskie pasy poronite

rolinnoci kow

Jele + + +

Sarna + +

Dzik +

bik, kuna lena + +

Zajc + +

Borsuk +

Tabela 13. Wane elementy struktury powierzchni przej przeznaczonych dla maych ssakw (rdo: FGSV 2008 wybr) (++ optymalne, + suboptymalne).

GatunekLiniowe

zakrzewienia, ywopoty

Powierzchnie poronite wyso-

kimi trawami

Powierzchnia pokryta warstw

prchnicy

Naturalne strefy brzegowe

Je ++ +

Kret ++ +

Ryjwki(Sorex spp.) ++ +

Rzsorki(Neomys spp.) + ++

Zbieki(Crocidura spp.) + +

Wiewirka ++

odnica ++ ++


PopielicaKoszatka

Orzesznica++ +

Badylarka + ++ ++ ++

Myszy(Apodemus spp.) ++ ++ ++ ++

Chomik ++ ++

Nornica ruda ++ ++ ++

Karczownik ++ ++

Norniki (Microtus spp.) ++

Smuka ++ ++ ++

Tabela 14. Ksztatowanie powierzchni przej przeznaczonych dla gadw (rdo: FGSV 2008 wybr).

Gatunek/grupa gatunkw

Typ przejcia Ksztatowanie powierzchni

Jaszczurki (w tym padalec) iwe

1. Due przejcie dolne most krajobrazowy.2. Most poszerzony oduym wietle pionowym.3. Due przejcie grne oraz wiadukty grne

zpasami rolinnoci.

Pasy rolinnoci oszerokoci 2 m, silnie usonecznione po-wierzchnie zmikrosiedliskami: gazy, martwe drewno, pokrywa rolinna

Padalec, we 1. Most poszerzony.

Strefy brzegowe oszerokoci 2 m, silnie usonecznione powierzchnie, ciga rolinno, mikrosiedliska: gazy, martwe drewno

Ad c) projektowanie izagospodarowanie bezporedniego otoczenia przej (wtym prze-pustw dla maych zwierzt): wprzypadku przej dolnych naley tak projektowa konstrukcje obiektw, by betonowe

powierzchnie przyczkw byy, wnajwyszy

Documents

2010 Poradnik Projektowania Przejsc Dla Zwierzat