DEÜ İLAHİYAT FAKÜLTESi,

SOMA BELEDİYESİ

ve

SOMA İLÇE MÜFfÜLÜGÜ

Kur'an'ın Nüzô:lünün

1400. yılı münasebetiyle

KUR'AN'DA •

AILE -SEMPOZYUMU.

10-11 ARALIK 2010

SOMA

DEÜ İlahiyat Fakültesi Dekanlığı

ve

SOMA Belediyesi İşbirliği ile yayımlanmışbr.

Eserdeki bildiri ve müzakerelerin dini, ilmi ve hukuki sorumluluğu sahiplerine aittir.

Bildiriler müzakereler doğrutusunda gözden geçirilmiştir.

Eserin Adı: Kur'an' ın Nüzwünün 1400. yılı münasebetiyle

KUR'AN'DA AİLE SEMPOZVUMU

Baskı Yeri ve Tarihi: İzmir_, Temmuz 2011

ISBN: 978-9944-172-91-5

Editör Prof. Dr. Hi.iseyin YAŞAR

Editör Y ardımcılan: Dr. Mehmet Çiçek

İlkerYenen Bekir Esen

Emin Yıldırım

Ali Doğan

Kapak Tibyan Yayıncılık - Ramazan ÇELİK

Montaj Baskı Cilt Tibyan Yayıncılık Basım Yayım Matbaacılık San.Tic.Ltd. Şti .

1145/1 Sak. No:64/A-1 Yeni§ehir -İZMİR Tel: O 232 459 77 78 Faks: 0232 449 3293

e-posta.tibyanyayicilik@gmail.com - www.kitapbasimi.com Kültür Bakanlığı Sertifika No: 16613

Basım Tarihi: Şubat 2012

KUR' AN' A GÖRE AİLENİN PSiKOLOJiK TEMELLERİ

Prof. Dr. Celal KIRCA*

Giriş

Aile, cinsiyet farkı olan iki kişinin, hayatlannı ömür boyu birleştirmek üzere kurduktan kurumun adıdır. Her kurum gibi ailenin de dayandığı bir takım temeller mevcuttur. Bu temeller arasında kültürel, hukuki, ekono­mik, sosyal ve psikolojik olanlan hiç şüphesiz en etkin olanlarıdır. Top­lurnlara göre niceliği ve niteliği değişse de, bu temelierin etkinliği, asla değişmemektedir. Çünkü insanın fıtri/genetik yapısında mevcut olan fiz­yolojik/psikolojik ihtiyaçlar yok olmadığı gibi, kültürel, sosyal ve ekono­mik ihtiyaçlar da yok olmamaktadır. Bununla birlikte ailenin temelini oluşturan en önemli etken, hiç şüphesiz Fizyolojik/Psikolojik nitelikli olan­landır. Nitekim ünlü bilim adamı Abraham Harold Maslow; yemek, iç­mek, uyumak, solumak, cinsellik gibi temel içgüdüsel ihtiyaçları; can ve mal varlıklannın korunması gibi güvenlik ihtiyacını; sevme, sevilme, bir gruba mensup olma, yardımseverlik ve şefkat gibi sevgi ihtiyacını; tanın­ma, sosyal statü sahibi olma, başan elde etme, takdir edilme gibi saygı ihtiyacını; kendini geliştirme, zorlu hedefleri başarma gibi kendini gerçek­leştirme ihtiyacını, insanın en temel ihtiyaçlan arasında sayar1

• Alexis Cerrel' ise cinsi arzuyu, susuzluk ve açlıktan sonra en şiddetli olan bir içgüdü olarak tanımlar.2 Watson'a göre ise, cinsellik, insan davranışlarını etkileyen dördüncü bir güçtür.3 Bu ihtiyaçlar hiyerarşisi içinde yer alan, cinsel ihtiyaç, sevgi, saygı ve şefkatin aynı zamanda ailenin kuruluşunda ve devamında da etkin bir rol oynayan ihtiyaçlardandır.

Ailenin kuruluşundaki bu ihtiyaçlar ile Kuranın muhteva bütünlüğü içinde yer alan aile ile ilgili bilgiler mukayese edildiğinde açıkla görülür ki, Fizyolojik/psikolojik bir temele dayanan cinsel ihtiyaç, sevgi, şefkat ve

Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fak Öğretim Üyesi, Kayseri. 1 Bkz. Ali Kll§at, Nefis Mertebelerine Psikolojik Bir Yakla§ım, Tasawuf İlmi ve

Akademik Ara§tırma Dergisi, Ankara,2002, s. 119-128. 2 Alexis Cerrel, İnsanklar Uyanın, Ter. Leyla Yazıcıoğlu, İstanbul,1959, s.61. 3 Rudolf Pintner ve arkada§ları, Eğitim Psikolojisi, Ter. Sabri Akdeniz, İstan­

bul,1987, s.57.

170 İkinci Oturum

saygı gibi duygusal ihtiyaçlar, aynı zamanda Kuranın da konulan ve kav­ramları arasında yer alır. Bir ba§ka ifade ile ailenin psikolojik temelleri ile Kuran da yer alan aile ilgili bilgilerin birbiriyle paralel bir uyum içinde olduğu hatta örtü§tüğü görülür. Bu paralel benze§me ve örtü§menin ya­nında, Kuranın bu sayılan ihtiyaçlara ilaveten nesli devam ettirme arzu­suna ve ihtiyacına özel bir vurgu yaptığı da bilinmektedir. Bu ili§ki, aynı zamanda İslam Dininin, tabii ve fıtri bir din olu§unu ortaya koyan örnek­lerden biri olarak da algılanmalıdır.

Nitekim İslam dinin tabii ve fıtri bir din olduğu vurgusu, hemen he­men bütün ciddi eserlerde yer alır. Bu vurgu, rastgele söylenmi§ bir söz­den ibaret değildir. Zira Kuran, kavramsal anlamda iki dinden söz der. Bunlardan biri "et-Dinu'l Kayyim/fıtrat dini"\ diğeri de hepimizin bildiği "münzel" din olan İslam' dır. Münzel dinin, fıtrat dini ile tam bir uyum içinde olmasından daha tabii bir §ey de olamaz. Aksini dü§ünmek, O'nun "hak" din olduğundan §Üphe etmektir. Çünkü insanı yaratan ve onu fıtri yetilerle donatan da, ona münzel dini gönderen de Allah'tır. Bu nedenle münzel dinin, insan fıtratina aykırı ilkeler ve kurallar önermesi asla dü§ünülemez.

Kuran, her alanda olduğu gibi toplumun ana çekirdeğini oluşturan aile konusunda da, amacına uygun ilkeler ve prensipler getirmiş; sağlam ve sağlıklı bir ailenin alt yapısını olu§turan psikolojik temelleri destekle­yen, . te§vik eden ve yönlendiren ilke ve prensipler orta koymu§tur Bu temellerden bir kısmının aileyi hem kurucu hem de devam ettirici bir misyona; bir kısmının ise sadece devam ettirici bir misyona sahip olduğu görülmektedir.

İnsana ait bilgiler nasıl kavramlarla ifade ediliyorsa, Kur'an'da yer alan bilgiler de kavramlarla ifade edilmektedir. Bu nedenle Kurani bilgiler demek, bir anlamda Kurani kavramlar demektir. İnsanın bütün iradi ey­lemleri, kazandığı kavrarnlara bağlı olduğuna göre, Kurani bilgilerin ha­yata aktarılması da bu kavramların kazanılmasına bağlıdır. İnsan, Kurani kavramları ne kadar çok elde ederse, o kadar Kuran'ı tanımış ve davra­nı§larına yansıtmı§, dolayısıyla yeterli Kuran bilgisine ve kültürüne sahip olmu§ olur. Ancak kavramların kendisi de elde edilme yollan da karma­§ık olduğundan, Kurani kavramlarla verilmek istenen bilgileri elde etme de o kadar kolay olmamaktadır. Bu zorluklar da kavramların sahip oldu­ğu özelliklerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle her Müslüman, Kuranı anlamak ve ya§amak için, O'nun kavramıarına sahip olmak zorundadır.

4 Rum,30/30 "Hakka yönelerek kendini Allah'ın .insanlara yaratılışta verdiği dine ver. Zira Allah'ın yaratışında bir değişme yoktur Işte dosdoğru din budur." Aynca bkz. Tevbe,9/36

Kur'an'da Aile Sempozyumu 171

Bir insan, ne kadar Kurani kavrarnlara sahip olursa, o kadar Kuranı an­lamı§ ve içselle§tirmi§ olur. Ne var ki bazı kavramların içieri d oldurulma­dan ve · ya§arnadan sadece söz olarak kullan ılını§ olması, bazı olumsuz çağrı§ımlara ve algılanmalara sebep olmakta ve insan üzerindeki etkisini de azalmaktadır. Nitekim gürılük hayatımızcia kullandığımiZ bir çok kav­rarnın bu olumsuz etkiye maruz kaldığı hepimiZin malumudur. Bu neden­le burada kullandığım kavrarnların en azından bir kısmının bu olumsuz etkiye maruz kaldığını ve bu nedenle algılanı§ında ve çağrı§ımındaki etki­sizliği gözden uzak tutmamak gerekir.

1. Aileyi Kurcu ve Devam Ettirici Temel Etkenler

Kuranda Hz. Adem ve e§i ile ilgili yer alan bilgilerden, yeryüzünde insaniann kurdukları ilk sosyal kurumun aile olduğunu öğreniyor ve aile­nin en önemli iki unsurunun da kan-koca olduğunu biliyoruz. Kuranda aileyi tanımlayan özel bir kavram bulunmarnakla birlikte O'nda yer alan bilgilerden ve bu bilgilerdeki içeriklerden, aileyi ifade edecek ve tanımla­yacak bazı bilgiler bulabilmekteyiz. Mesela "zevç" ve ezvaç" sözcükleri, aileyi tanırolayabilecek kavrarnlar olarak değerlendirilebilir.5 Aynca bu ifadelerin yanında, Hz. Adem ile e§i ve çocukları hakkında verilen bilgiler ba§ta olmak üzere, Peygamber kıssalarında yer alan bazı ifadeler, Kuran­da bir aile anlayı§ının var olduğunu gösteren örnekler arasında yer alır. Buna "nikah" la ilgili bilgileri de ilave ettiğimiz de, hem aile kurumunu hem de bu kurumu olu§turan ve devarn ettiren etkenleri, Kuranda gör­mek mümkündür.

1. Cinsel İhtiyaç ve Nesli Devam Ettinne Arzusu

Kuranda, "Kadınlara, oğullara, kantarlarca altın ve gümü§e, otlağa salınmı§ atlara, davarlara ve ekiniere kar§ı hissedilen a§ın sevgi, insanlar için süslü gösterilmi§tir"6 ayetinde, hem cinsi duyguya temas edildiği hem de sayılan bu §eyler arasında cinsi duygun~n ilk sıraya konulduğu gö­rülmektedir.7 Ayettekonuyla alakalı geçen kavram,"hubbu'§ §ehevat"tır. Şehvet, istemek, arzu etmek demektir. Ünlü Kuran yorumcusu Razi'ye göre §ehvet arzu edilen §eylerin adıdır.8 Bu durumda "hubbu'§ §ehevat" sevmeyi sevme gibi arzulan sevme anlamına gelir. Nitekim Razi'in, tefsi­rinde bazı filozofların görü§lerinden de yararlanarak bu ayetin anlamını açıklamaya çalı§tığı ve bu ifadenin ne anlama geldiğine yönelik aynntılı

5 Celal Kırca, Kuran ve İnsan, İstanbul,1996,s.l17-119. 6 Al-i İmran,3/14 7 Firuzabadi, Besair, Mısır, 1986, 3/358. 8 Fahreddin er-Razi, Tahran, Daru'l Kütbi'l İlmiye, ts. 7/194.

172 İkinci Oturum

bilgiler verdiği ve tanımlar sunduğu görülür.9 O'na göre bilinen §eylere ilim adı verildiği gibi, arzu edilen §eylere de §ehvet denilmektedir. Bu anlamda §e h vet, bütün fıtri temayüllerin genel adi olmaktadır. Nitekim Ferit Devellioğlu' nun, Osmanlıca -Türkçe lugahnda "§ehvet" sözcüğü a§ırı istek, nefis ve cinsel istek10 olarak tanımlanmaktadır. Bu da gösteri­yor ki §ehvet sözcüğü, cinsel isteyin yanında a§ırı istek ve nefis anlamla­nnda da kullanılmaktadır. Buna ilaveten Kuranda farklı konular içinde yer alan "refes"11

, ve "nisaikum harsün lekum"12 ifadelerinin cinsellik ile alakalı olduğu da bilinen bir husustur.

Bundan da §unu anlıyoruz ki, Kuran cinsel arzuyu ve bu arzunun 1

. tatminini yok saymıyor bilakis tatmin edilmesini istiyor13• Ancak Kuran,

her duygunun tatminin de olduğu gibi, bu duygunun tatminini de belli kurallara ve ilkelere uyulmasını öngöıüyor. Nitekim Kuranın ön gördüğü bu ilkeler ve kurallar arasında helal, temiz, doğru, güzel ve denge kuralla­n en önde ve ba§ta olan kurallar arasında yer alır.14 Kurana göre cinsi arzu tatmin edilecektir ama, bu tatmin etme i§i, helal yoldan yapacakhr. Bunun adı da "nikah" adayalı evliliktir. Bir ba§ka ifade ile Kuran, cinsi arzunun tatminine me§ruluk kazandıracak bir hukuki sözle§meyi, (nikahı) §arİ ko§maktadır. Dolayısıyla hukuki me§ruluğa ve ahlaki değerlere uy­mayan ve ki§iyi sorumluluk duygusundan soyutlayan zinaya da kapıyı kapatmı§ bulunmaktadır.

Ailenin psikolojik temelini olu§turan diğer bir psikolojik etken de nesli devam ettirme arzusudur. Nesli devam et'Jrme, türün korunması için gerekli olan bir duygudur ve bütün canlılar; çoğalmak için mukave­met edilmesi imkansız bir arzu duyarlar. Canlılar içinde yalnız insan cinsi, arzunun §iddetine kendi iradesiyle engel olabilir. Türün korunması için duyulan isteğin vasıtası ise, cinselliktir. Bu duyguyu Kur'an bize ilk insan ve ilk peygamber'in §ahsında çok veciz bir §ekilde açıklamaktadır: Taha suresinin 115-121. ayetleri arasında verilen bilgiye göre, Adem'in cen­nette yorulmadığı, acıkmadığı, susamadığı, çıplak kalmadığı ve sıcaktan etkilenmediği anlahlmakta ve daha sonra §eytanın O'na fısıldayarak "Ey Adem, ebedilik ağacını ve yok olmayacak bir hükümdarlığı göstereyim mi?'' dediği ve bunun üzerine Hz. Adem'in avret yerlerinin açılı§ından söz

9 Razi, et_Tefsiru'l Kebir7/195 .. 1° Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, 1970/1181. ıı Bakara,2/187 12 Bakara,2/223. 13 Seyyid Kutub, Fizilali'l Kuran, Ter. İ.Hakkı Şengüler, ve diğerleri, İstan­

bul, 1971,27230-231. 14 Celal Kırca, Hayalın İçinde Hayatla Birlikte Kuranı Anlama (sorunlar- yöntemler)

İstanbul, 2010, s39-40.

Kur'an'da Aile Sempozyumu 173

edilmekte ve üstlerini cennet yaprakları ile örtmeye çalıştıkları ifade edil­mektedir.

Ayette geçen ebeciilik ağacı ve yok olmayacak hükümranlıktan mak­sacim iıe olduğu konusunda kesin bir şey söylemek mümkün değilse de Hz. Adem ve Havva'nın ebeciilik ağacından yiyince hemen avret mahal­lerinin açılması ve tenasül organlarının görülmesi, bu ağaçla cinsellik arasında bir ilişki bulunduğunu göstermektedir. Bazı Kur'an yorumcuları, ebeciilik ağacını, cinsel birleşmeden bir kinaye olarak yorumlamışlardır. 15

Çünkü, susuzluk, açlık, yorgunluk ve sıcaktan etkitenmeme gibi fizyolojik motifler zikredildikten sonra, ebeciilik ağacının zikredilişi, büyük bir ihti­malle cinsi dürtüyü ve nesli devam ettirme duygusunu açıklamaktadır. Zira ayette sadece cinsel içgüdü açıkça zikredilmemekte, diğerleri zikre­dilmektedir. Nitekim şu ayetler de bu yorumu destekler niteliktedir:

"O sizi bir tek nefisten yarattı. Gönlü ısınsın diye O'ndan eşini var et­ti. Eşini sarıp örtünce (eşiyle birleşince) eşi hafif bir yük yüklendi. Onu gezdirdi. Yükü ağırtaşınca ikisi beraber Rableri Allah'a dua ettiler: Eğer bize iyi güzel bir çocuk verirsen, şükredenlerden olacağız dediler. "16

" Ey insanlar, sizi bir tek nefisten yaratan ve O'ndan eşini var edip ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üreten Rabbinizden korkun"17 Bu ayetler, Hz. Adem ile Havva'nın birleşerek çocuk meydana getirdiklerini ve çoğaldık­larını anlatmaktadır.·

Çocuk, aileyi koruyan ve karı-kocayı birbirine daha da yaklaştıran bir araçtır. Çocuk sayısının artmasının boşanmayı güçleştirdiği de bilinen bir gerçektir. Kadın sevgisinden bahseden ayette, hemen çocuk sevgisin­den söz edilmesi, evlilik amaçları içinde çocuğun bir ihtiyaç olarak görül­düğünü de ifade etmektedir. Çocuklu ailelerdeki boşanma oranlarıyla, çocuksuz ailelerdeki boşanma oranlarının farklılığı nesli devam ettirme duygusunun, aileyi korumadaki rolünü de açığa çıkartmaktadır.

2. Sevgi

Ailenin psikolojik temelini oluşturan diğer bir kurucu ve devam etti­nci ana unsur da, sevgidir. Sevgi, insanlar arasındaki ilişkiyi düzenleyen önemli etkenlerden biri olduğu gibi, eşler arasındaki ilişkiyi de düzenle­yen en önemli etkenlerden biridir. Sevgi, kişiliğe yöneliktir ve duygusal bir ihtiyaçtır. Cinsellik ise, vücuda yöneliktir ve fizyolojik bir ihtiyaçtır. Bu sebeple doğumundan ölümüne kadar insan, sevgiye muhtaçtır. Bu husu-

15 Süleyman Ate§, Yüce Kuranın Çağda§ Tefsiri, İstanbul, 1990, 5/54-55; 4/455. 16 A'raf, 7/189 17 Nisa,4/1

174 İkinci Oturum

su Kur'an §öyle açıklamaktadır: "içinizden kendileriyle huzura kavu§aca­ğınız e§ler yaratıp, sevgi ve rahmeti/incelik ve yumu§aklık var etmesi, O'nun varlığının belgelerindendir"18 Ayette yer alan huzura kavuşma ifadesiyle e§lerin kar§ılıklı birbirine olan ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların gide­rilmesi halinde huzur ve mutluluk duyacakları anlatılmaktadır. Kurana göre huzur ancak, bir erkekle bir kadının nikaha dayalı olarak birle§me­siyle mümkün olacak bir hayat tarzıdır. Çünkü bu insan fıtratına da uy­gun bir davranı§ türüdür.

Sevgi,''İnsanı bir §eye veya bir kimseye karşı yakın ilgi ve bağlılık göstermeye yöneiten duygu"19 diye tanımlanır. Bu her bireyde var olan fıtri bir duygudur Hiç §üphesiz her duygu gibi bu duygunun kaynağı da Allah'tır. Allah'ın bir sıfatı da "vedud"dur. "Vedud" Arapça "feul" vez­ninde olan bir sözcüktür. Bu veznin diğer bazı vezinlerden farkı, hem fail/özne, hem de mefuV nesne olmasıdır. Bu nedenle "vedud"un anlamı, hem çok seven hem de çok sevilen demektir

Bununla birlikte sevgi konu§ulmaz, ama sevgiye dair konuşulabilir. Sevgi, ilgidir, alakadır. Sevgi, duyulur, hissedilir, ya§anır. Sevgi, satın

alınmaz, kazanılır. Sevgi, payla§ılır. Sevgi, yakınlıktır. Sevgi özgürlüktür. Sevgi yumu§aktır, Sevgi bağrına basar. Sevgi, anneliktir, babalıktır. Sev­gi, doktorluktur. Sevgi, evrenseldir. Sevgi, para gibi kasaya kilitlenemez. Sevginin yeri kalptir. Bir annenin, babanın, bir eşin veya bir çocuğun kalbidir. Bu nedenle sevgide yargı yoktur, yargı varsa orada sevgi yoktur.

Ayette, huzura kavu§ma ifadesinden sonra sevgi ve şefkat kavramla­rının yer alması ise, eşierin birbirlerine karşı sevgi ve şefkat göstermeleri, özellikle sevginin eşe yönelik yönünü açıklamaktadır. Yani sevgisiz,-huzur olamayacağını açıklamaktadır. Sevgi, fıtri bir duygu olmakla birlikte yön­lendirilmeye ve geli§tirilmeye müsait bir duygudur. Bunun için de yön­lendirilmesi ve geli§tirilmesi gerekir. Yönlendirilme durumuna ve objesine göre farklı sevgi türleri mevcuttur. Allah sevgisi, anne-baba sevgisi, eş ve çocuk sevgisi, vatan ve millet sevgisi gibi. Burada söz konusu olan eş ve çocuk sevgisidir.

Aile, sevgiyi sürekli kılan ve yönlendiren bir kurum özelliğine sahip­tir. Özellikle içtenlik, cana yakınlık ve fiziki çekicilik gibi özellikler daha çok artırmaktadır. Sevgiyi belirleyen unsurlar içinde ödüllendiriciliğin ayrı bir yeri ve değeri vardır. Zira insan, değer verdiği ödülleri kendisine ve-

18 Rum.30/21 19 TDK, Türkçe Sözlük, Ankara2005,s.l 742.

Kur'an'da Aile Sempozyumu 175

ren kişileri daha çok sevme eğilimindedir.20 Bunun için Hz. Peygamber selamlaşmak ve hediyeleşrnek yoluyla sevginin arttığını ifade etmiştir. Bu

· nedenle selam, konuşma ve hediye, sevgiyi eşler arasında artıran bir unsur olmaktadır. İşin aslına bakılırsa en güçlü ve en değerli ödüllerden biri de bizzat sevginin kendisidir. Bu sebeple her insan, kendisini sevenle­ri sever. Sevilmek için sevmek gerek. Bunun içindir ki Yunus, "sevelim, sevilelim," sözünü boşuna söylememiştir.

Sevgiyi belirleyen bir diğer unsur da düşünce uygunluğudur. Her in­san kendisiyle aynı fikir ve düşüncede olan kişileri daha çok sevme te­mayülündedir. Bu sebeple eşler arasında fikir ve düşünce birliğinin olma­sı, değer yargılarının ve tutkularının birbirine yakınlık arz etmesi, sevginin bir başka önemli belirleyicisidir. Bunun içindir ki İslam dini eş seçiminde küfüv ( denklik) ilkesini ortaya koymuş ve zorunlu haller dışında inanç, kültür, yaş, mali durum v.s gibi konularda denkliği tavsiye etmiştir.

Sevgi konusunda Hz. Peygamber'in şu sözünü hatırlamamak müm­kün değildir. "Bana kadın ve güzel koku sevdirildL Göz nurum da, na­maz kılındı."21 Ama şurası da bir gerçek ki eş de olsa iki kişinin her konu­da uzlaşması mümkün değildir. Zaman zaman fikir ve duygu farklılıkları olacaktır. Burada önemli olan birlikte yaşamaya karar veren kişilerin,

aralarındaki fikir farklılığına rağmen, bu kararlarından dönmemeleri ve sorumluluk duygusu içinde hareket etmeleridir. Bu sebepledir ki Hz. Peygamber'in evlilik hayatında boşanma olayına rastlamıyoruz. Ancak şunu da belirtelim ki, İslam zorunlu hallerde boşanmayı bir çıkış yolu olarak öngörmüş ve evliliğin devamını azimet, boşanmayı ise ruhsat ola­rak kabul etmiştir.

Sevenler, birbirlerini yargılamazlar, başkalarından onaylama da bek­lemezler. Siz hiçbir annenin yavrusunu yargıladığını gördünüz mü? Onun sevgisi "eğer" sevgisi değildir. Onun sevgisi "çünkü" sevgisi de değildir. Onun sevgisi, "rağmen" sevgisidir. Bu bir Japon yazarına Masumi Toyotome'ye ait bir ayırımdır. O, eğer şunu yaparsan seni severim veya seni seviyorum çünkü sana ihtiyacım var türü sevgi çeşitlerinin gerçekte sevgi olmadığını, bunların bir çıkar ilişkisine dayandığını söyler. Gerçek sevgiyi, "rağmen" türü sevginin temsil ettiğini anlatır. Bir annenin veya babanın sevgisi, ancak "rağmen" sevgisinden başka ne olabilir? Her şeye rağmen anne ve baba eviadını sever. Evladı onu sevmese de sever. Çünkü anne, yavrusunu, dokuz ay 10 gün karnında taşımıştır. Hasta

20 J.L.Freedman, ve diğerleri, Sosyal Psikoloji, Ter. Ali Dönmez, İstanbul,1989, s.143-189.

21 Nesai, Sünen, K.İşratu'n Nisa, B.Hubbu'n Nisa, Beyrut; tarihsiz, 761. (Suyuti şerhive Sindi haşiyesi ile birlikte)

176 İkinci Oturum

olduğunda baş ucunda beklemiş, elinden geleni yapmış, ona dua etmiş­tir. Yıllar boyu değişik nedenlerle onun için göz yaşı dökmüş, çok geceler onun için kaygılanıp uykusuz kalmışhr. Oyuncaklarını toplamış, yemeğini. pişirmiş, elbiselerini yıkamış ve ütülemiştir. Aylar ya da yıllarca onu em­zirmiştir. Bütün bunlar, gerçek sevginin göstergeleridir. Çünkü bütün bunlar bedelsizdir. Gerçek sevgi ise bedelsizdir.

Sevgiyi bulmak, onu elde tutmaktan çok daha kolaydır. Tıpkı ağaç dikmi:min daha kolay, ama onu bakmanın ve büyütmenin daha zor ol­ması gibi. Bu nedenle sevgiyi sadece hissetmek yetmez, onu göstermek de gerekir. Hayat aslında çok kısadır. Bu kısa hayat içinde neden sevgi­mizi başta anne babamıza, kardeşlerimize, eşimize, çocuklarımıza, arka­daşlanmıza, bütün insanlara ve hatta bütün canlılara göstermiyoruz? Bunlardan her biri, bir bakıyorsun bugün var yarın yok. Sevginizi onlara göstermek için yannı niçin bekleyelim? .Zira yarın çok geç olabilir. İnsan, elinde olanın kıymetini, elinde iken bilmelidir. Elden çıklıktan sonra onun kıymetini bilmek, çok geç kalınmış bir itiraf olmaz mı?

"Sağlığında nice ehl-i hünerin,

Bir tutarn tuz bile yoktur aşına,

Öldürüp ewel onu açlıktan,

Sonra bir türbe dikerler başına" diyen şairin hicvettiği bu davranış türü değil midir?

Hayatta iken anne ve babarnıza, eşimize, dostumuza, kardeşlerimi­ze, arkadaşımıza "seni seviyorum" demek çok mu zor geliyor? Neden "seni seviyorum" diyemiyoruz? Oysa Hz. Peygamber' e izafe edilen bazı rivayetlerden sevdiklerirnize sevgimizi söylememizin tavsiye edildiğini öğrenmekteyiz.

Eğer mutlu ve huzurlu bir aile yuvası arzu ediyorsak, önce işe ken­dimizi sevmekle başlarnalıyız. Kendimizi sevebilmemiz için de kendimizi tanımamız gerekir. Kendisini tanımayan insan, kendisini de sevemez. Kendisini severneyen kişi, başkalannı da sevemez Kişinin önce kendisini tanıması gerekir ki, kendisini sevebilsin. Başkalarından beklediğimiz sevgi ve saygıyı önce kendimize vermemiz, ancak bu sevgiyi "narsist" bir tavra da dönüştürmememiz gerekir. Bunu yaphğımızda eminim ki çok şey de­ğişecek ve düzelecektir. Zira sevmek ve sevilmek yeteneği hepirnizde mevcuttur. Ama bu yeteneğimizi, geliştirmemiz, yönlendirmemiz, sabit­Iemerniz gerekir ki, o sevgiyi hak edelim. Aile, sevgiyi elde etmek için en ideal bir ortamdır. Sevgi öyle güçlü bir duygudur ki, sadece aileyi kur-

Kur'an'da Aile Sempozyumu 177

makla kalmıyor, aynı zamanda devamını da sağlıyor. O nedenle sevgi, hem ailenin kurcu bir unsuru hem de devam ettirici bir unsuru oluyor.

ll, Aileyi Devam Ettirici ve Destekleyici Temel Etkenler

Ailenin kuruluşunu sağlayan bu psikolojik etkenierin yanında, sosyo­lojik, ekonomik ve kültürel etkenierin de bulunduğunu göz ardı etmeksi­zin,' aileyi devam ettirici ve destekleyici etkenierin de dikkate alınmasında büyük yarar hatta zorunluluk bulunmaktadır. Tıpkı sağlığı korumak için önerilen koruyucu hekimlik kaideleri gibi, ailenin devamlılığını ve sürekli­liğini sağlayacak koruyucu etkenierin de bilinmesine ve yaşanmasına ihtiyaç vardır. Nasıl ki hekim hasta ilişkisinde "bilim, sevgi ve güven" temel ilkelerden ise, aile içi ilişkilerde de sevgiye ilaveten "saygı, şefkat, merhamet, sadakat, sabır, sorumluluk" gibi etkenler de aileyi devam ettirici ve destekleyici ilkeler arasında yer alır. Bu etkeniere ve ilkelere dayanmayan bir aile kurumunun uzun süre ayakta kalması ve varlığını devam ettirmesi çok zor görünmektedir. Bu nedenle bu etkenierin ve ilkelerin yaşanarak özenle korunması gerekmektedir.

1. Saygı /Şefkat

Ailenin hem kuruluşunu hem de devamlılığını sağlayan etkenler ara­sında yer alan sevgi' den sonra ailenin devamlılığını sağlayan en önemli etkenler arasında saygı en önde gelenidir. Saygı "değeri üstünlüğü, yaşlı­lığı, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimseye, bir şeye karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu, hürmet, ihtiriilll, başkalarını rahatsız etmekten çekinme duygusu"22 olarak tanımlanır. Saygı duymak, aynı zamanda birine değer vermeyi de ifade eder. Bu davranış biçimi, Kuran' da yerine ve kullanılış tarzına göre "rahmet" kav­ramıyla ifade edilmiştir. Sevgi ile ilgili zikrettiğimiz ayette "İçinizden ken­dileriyle huzura kavuşacağınız eşler yaralıp sevgi ve rahmet var etmesi, O'nun varlığının belgelerindendir."23 ayetinde geçen rahmet kelimesi, incelik, yumuşaklık ve şefkat anlamlarına gelir. Nitekim İsfehani24 ve Firuzabadi25 gibi iki ünlü Kur' an yorumcusu, rahmet kavramını, Allah için kullanıldığında nimet· verme ve üstün kılma anlamların da, insanlar için kullanıldığında ise incelik, yumuşaklık ve şefkat anlamlarında kullanıldı­ğını açıklamaktadır.

22 TDK, a.g .. e. s.1714 23 Rum,30/21 24 Ragıb el- İsfehani, el- Müfredad fi Garibi'! Kuran, Beyrut, ts. S.191. 25 Firuzabadi, Besair, 3/53

178 İkinci Oturum

Ayette rahmet hem Allah için kullanılmı§ hem de e§lere nispet edil­mi§tir. Dolayısıyla ayet, Allahın, e§ler arasında, sevgiyi, birbirlerine kar§ı ince ve yumuşak tavırla hareket etme duygusunu, yani saygıyı var ettiğini açıklamaktadır. Bu nedenle insanlar arası ilişkilerde, özellikle de aile içi ili§kilerde saygının önemi ve değeri asla küçümsenmemelidir. Bir ailede sevgi olsa da §ayet karşılıklı saygı kalmamı§ ise, o ailenin uzun ömürlü olması dü§ünülemez. Zira saygının olmadığı bir yerde, aşağılanma, hor­lanma ve alay etme gibi olumsuz duyguların öne çıktığı görülür. Bunlar da saygıyı -yok eden etkenler arasında yer alır. Saygı yoksa orada huzur da yoktur, birliktelik de yoktur. Nitekim Hz. Peygamberin Kuranda övü­len en bariz vasıflarından biri de, O'nun yumuşak bir tavır içinde olması ve buna bağlı olarak da insanların O'ndan uzakla§mamasıdır. "Allahın rahmetinden dolayı seni onlara karşı yumu§ak davrandın, §ayet kaba ve katı olsaydın onlar etrafından dağılıp giderlerdi" 26ayeti bu gerçeği ifade eder. Aynı kural, aile ve aile içi ili§kiler için de geçerlidir. Zira buradaki davranı§ türü, evrensel bir nitelik arz eder. Yine Kuran, Hz. Peygamber'in karşında ses tonunu yükseltmeyi 27bir saygısızlık göstergesi olarak tanım­lar. Bu kurallar, sosyal ili§kilerimizde geçerli olduğu kadar, aile içi ili§ki­lerde de geçerli kurallardır. Ayetlerin formu, her ne kadar Hz. Peygam­berle irtibatlı ve sınırlı olsa da, normu yani yumu§ak davranma ve saygı gösterme kuralı, evrensel bir nitelik arz eder. Korunma ve sakınma anla­mında kullanılan "takva" sözcüğündeki, saygı ve sorumluluk bilinci için­de hareket etme anlamlarını da dikkate aldığımızda, saygıyı ifade eden veya saygı anlamını içeren bir çok ifadenin Kuran' da yer aldığını görü-

rüz.

Nitekim Lokmanın oğluna olan öğütleri arasında anne-babaya karşı gösterilmesi gereken saygının güzel bir örneğini buluruz. Ayette "Biz in­sana ana-babasına karşı iyi davranmasını tavsiye etmi§izdir. Bana ve ana babana tesekkür et diye tavsiyede bulunmu§uzdur. Şayet anan ve baban seni bana ~karşı körü körüne ortak ko§maya zorlarlar ise, onlara itaat et­me, fakat dünya i§lerinde onlarla güzel geçin. Bana yönelen kimsenin yoluna uy"28 denilmektedir. Ayette geçen "ve sahibhuma fit-dünya" ifa­desi, anne-babaya karşı dünyaya işlerinde saygısızlık yapılmamasını öğütler. Ayrıca "Rabbin yalnız kendine tapmanızı ve ana-baya iyilik et­menizi emretmektedir. Eğer ikisinden biri, veya her ikisi, senin yanında iken ihtiyarlayacak olurlarsa, onlara karşı "öf' bile deme. Onları azarla­ma, onlara saygı göster. İkisine de tatlı söz söyle"29ayeti, ayrıca saygının

26 Al-i İmran,3/159 27 Hucurat,49/2. 28 Lokman,31/14-15. 29 İsra,17/23.

Kur~an'da Aile Sempozyumu 179

dini bir kural olduğunu gösterir. Çünkü azarlama ve kızdırma, karşında­kine değer vermeme demektir. Değer vermeme, horlama ve azarlama ise, bir saygısızlık göstergesidir.

Kuranda "kullarıma söyle, en güzel sözü söylesinler"3~uyrulmakta­dır. Bu kural, aile içi davranışlar da dahiL bütün davranışlanmiZ için de genel geçer bir kuraldır. Çünkü güzel söz; saygıyı simgeler. Bir başka ifade ile söyleyecek olursak, sevgi içe dönük olduğu halde, saygı dışa, yani davranışlara dönüktür. Bu demektir ki, eşler sevgilerini ve saygılarını aynı zamanda yaşayarak da gösterecektir. Eşierin birbirlerine karşı göste­recekleri karşılıklı sevgi ve şefkat, ailenin diğer fertlerine de sirayet ede­cek, dolayısıyla aile, sağlıklı bir kurum olarak varlığını sürdürecektir.

2. Sadakat

"Dostluk, vefalılık, bağlılık, doğruluk, gönül doğruluğu"31anlamlarına gelen sadakat, ailenin devamı ve mutluluğu için gerekli ilkelerden biridir. Eşierin birbirlerine karşı, gösterecekleri sadakat, aynı zamanda dostluk­tur, vefalılıktır, bağlılıktır, doğruluktur. Dostluk ve vefa, özellikle günü­müzde kendisine çok az rastlanan iki değer haline gelmiştir. Özellikle eşierin birbirine gösterecekleri sadakat, hiç şeyle mukayese edilemeyecek kadar değerlidir. Sadakatin yani sahiplenme duygusunun ve bağlılığın, evliliğin devamı için çok önemli bir role sahip olduğu bugün çok daha iyi anlaşılmaktadır. Zira artan boşanma sebepleri arasında, sadakatsizliğin, aldatma ve ihanetin yüksek oranda oluşu, sadakatin ne denli önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır Eşler arasında kıyılan nikahta söy­lenen "evet" sözcüğünün, aslında eşierin birbirlerine olan sadakatlerini simgeleyen bir sözcük olduğu asla unutulmamalıdır. Çünkü bu sözcük, bir sadakat sözüdür. Sadık kalınacağına dair verilen bir ahittir Ne paha­sına olursa olsun, eşler verdiği bu sözü tutmak ve ahdine sadık kalmak zorundadır. Zira sözünde durmak, insan olmanın ve insan kalmanın da bir gereğidir. Kuran söz verip de sözünde duraları "sadıklar"32 , "Allaha verdiği sözde duranlar"33

' "sadık erkekler ve sadık kadınlar" 34 olarak tanımlar.

Sadakatsizlik veya cinsi arzunun evlilik dışı bir yolla giderilmeye çalı­şılması, aslında insanın kendi içindeki temel ilişkilerinde meydana gelen ana bozukluklardan kaçması ve onun üzerine gidernemesinden kaynak-

30 İsra, 17/53 31 Ferit Devellioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat,.L\nkara 1970,s.l087. 32 Bakara,2/1 77 33 Ahzab,33/23 34 Ahzab,33/34

180 İkinci Oturum

!anmaktadır. Zira sadakatsizlik, işin kolayına kaçmadır ve asla bir çözüm değildir. Çözüm dışta değil, içtedir. Heyecan, neşe ve ihtiras, bizim içi­mizdedir. Kendi yaşama sevincimizi, ihtirasımızı harekete geçiren yine biziz. Kendimizi sorumlu hissettiğimiz ve kurallara uygun iş yaphğımız zaman, vicdanımız rahat eder ve huzur buluruz. Aynı şekilde cinsi arzu­nun tatmini kurallara uygun olarak giderildiğinde de insan, huzur ve mutluluk hissedecektir. Bu nedenle Kuran, nikaha davalı evliliği ve karşı­lıklı sadakati emretmektedir. Zira nikah, öncelikle insanı Allah'a, sonra da eşine karŞı sorumlu kılmaktadır. Bu sorumluluk ise, hiç şüphesiz karşılıklı sadakattir. Bu nedenle sadakat ve güven, ailenin sürekliliğini sağlayan temel unsurlardan biridir. İslam, nikahı emretmek ve zinayı yasaklamak suretiyle bu temel unsuru özenle korumak istemiştir.

3. Sabır

"Acı, yoksulluk, haksızlık vb.üzücü durumlar karşısında ses çıkarma­dan, onların geçmesini bekleme erdemi"35 diye tanımlanan sabnn, İslam dinindeki yerini ve önemini hepimiz, çok biliyoruz. Tıpkı sevgi gibi, bu duygunun da çok farklı nesneieri olabilmektedir. Kuranda pek çok ayet sabırdan söz eder. Bu ayetlerin birinde sabırla Allahtan yardım talep edilmesi istenir ve Allah'ın sabredenlerle beraber olduğu ilan edilir 36

Diğer bir ayette ise Allah'ın sabredenleri sevdiği anlahlır37 Hz. Peygamber de "Sabır iki sadme arasında gösterilen mukavemetten ibarettir."38 der.

Özellikle aile içi ilişkilerde sabrın yeri ve varlığı çok daha önemlidir. Sabırlı eşler, sabırsız eşierden daha çok aile yunasının korunmasına yar­dımcı olurlar. "Acele işe şeytan karışır" ata sözünü, hepimiz yeri gelince söyleriz, ama bir çok işimizde acele etmekten de geri durmayız. İyi düşü~ nülmeden, acele ile söylenecek bir sözün, neticede nelere sebep olduğu­nu hepimiz biliriz, ama yine de söylemekten çekinmeyiz. Bir Arap atasö­zünde. "Söz senin esirindir, konuştuğunda ise sen onun esiri olursun" denilmektedir Yunusun da:"Söz ola kese savaşı, söz ola ağulu aşı yağ ile bal ede" der. Sabır bunun için gereklidir. "Taş ve sopa kemikleri kırar, ama söz, kalbi kırar" Acele ile söylenen bir sözün kalpleri nasıl kırdığını hepimiz, yaşayarak öğrenmişizdir Bu nedenle "Sa breden zafere erer", "Sabreden derviş muradına ermiş" sözleri herhalde boşuna söylenmiş sözler değildir. Sabır, her şeyde ve her işimizde gereklidir, ama aile içi ilişkiler de çok daha gereklidir. Bu nedenle ailenin sürekliliğini sağlayacak

35 TOK, a.g.e.l671. 36 Bakara,2/153 37 Ali İmran,3/146. 38 Buhari, Cenaiz,32, Müslim, Cenaiz,8.

Kur'an'da Aile Sempozyumu 181

önemli etkenlerden biri olma özelliğini daima korumuş ve korumaya da devam edecektir. Sabır ·insana direnme gücü verir, insanı olgunlaşbnr, huzurlu ve mutlu bir aile hayatının yolunu gösterir. Kuranda "sabır" ile ilgili onlarca ayetin varlığı, sabrın önemi vurgulamaya yöneliktir. Bütün olumsuzluklar karşısında sabırla Allah'tan yardım talep edilmesi,39 bunun en bariz örneğidir.

4. Sorumluluk Bilinci

Aile içi ilişkilerde sorumluluk duygusu ve sorumluluk bilinci, en az saygı ve sadakat kadar gerekli olan bir ilkedir. Eşierden biri veya her ikisi, sorumluluk bilinci içinde hareket etmiyorsa, sevgi de saygı da o aileyi korumaya yetmemektedir. Günümüzde genellikle boşanma sebepleri arasında sorumsuz davranışların önemli bir yeri olduğu görülüyor. Kura­nın ahitlere sadık kalınmasını emretmesi ve bunun bir sorumluluk oldu­ğunu belirtmesi, aile kurulurken verilen "evet" sözüne de sadık kalınma­sını da ihtiva etmektedir. Çünkü " evet" sözü de bir ahittir. Geleneksel ifade ile " ahde vefa " da, ahlaki bir sorumluluktur, Şayet ahde vefa gös­termiyor isek, kendimizi hesaba çekip insanlığımızı ve ahlakımızı sorgu­lamalıyız. Ama bundan önce de bu bilinci kazanmamarniZ gerektiğini bilmeliyiz. Zira sorumluluk da sorumluluk bilinci de kolay kolay kazanıl­mıyor. Bunun için de insanın çaba göstermesi ve zihninin bazı aşamalar­dan geçmesi gerekiyor.

Ailenin kurulması ve devamı için verilen bu sözün turulmasını İslam, eşierden her birinin diğerine karşı namus borcu olarak görür. Çünkü Ku­ran, "ahd"in yerine getirilmesi ister ve verilen ahitte bir sorumluluğun bulunduğunu belirtir.40 Evet sözü," ben eşime olan sevgime, saygıma sadık kalacağım ve sadakatime asla ihanet etmeyeceğim" demektir.

Bu aşamalar ise, ilgi/sevgi ve bilgidir. İlgi/sevgi olmadan bilgi, bilgi olmadan da bilinç, bilinç olmadan da eylem olmuyor. Eylem de yeterli olmuyor, eylemin alışkanlık haline gelmesi gerekiyor. Bu nedenle, her kavrarnda olduğu gibi "sorumluluk" kavramında ilk önce bireyin il­gi/sevgi ve bilgi alanına girmesi ve bu bilginin de bilinç haline dönüşmesi gerekmektedir. Bunun için de aile ve toplumun bireye yardımcı ve destek olması, kısaca eğitimin devreye girmesi bir zorunluluktur. Ancak tek başı­na sorumluluk da yeterli olmamaktadır. Sevgi ve saygının da mutlaka sorumlulukla birlikte olması gerekir. Sevgi ve saygı yoksa sorumluluk tek başına ne kadar fonksiyonel olabilir? Tam tersine sevgi ve saygı olsa da

39 Bakara, 2/45, 153. 40 İsra,l 7/34, 36. "Ahdi yerine getirin, doğrusu ahitte sorumluluk vardır" ayeti buna

bir örnektir.

182 İkinci Oturum

sorumluluk yoksa, bireyler arası, aile içi veya insan-Allah ilişkisi ne kadar sağlıklı devam edebilir? Bu gün aileyi çökerten en önemli etkenler ara­sında eşierden birisinin veya her ikisinin sorumsuzluğu gelmiyor mu? Sevgi de saygı da sorumluluk, da satın alınan bir meta değil, kazanılan ve elde edilen değerlerdir. Sevmek, sevilmek, saygı duymak veya saygı duyulmak ve sorumluluk bilinci içinde hareket etmek istiyorsak, bu bilinci mutlaka kazanmak zorundayız. Her birey ancak kendinde var olan şe­yi/şeyleri verebilir, olmayanı veremez. Sevgisi varsa sevgisini, parası var­sa parasını, bilgisi varsa bilgisini verebilir. Şayet bunlar yokta, kini varsa kinini, hasedi varsa hasedini, nefreti varsa nefretini verecek demektir.

Müslüman, insanlara nefret yerine sevgisini veren, düşmanlık yerine saygı gösteren, cehlinin farkına varıp bilgi elde eden, tembellik yerine çalışmayı sorumluluk. bilincinin bir gereği olarak yapan insandır. Allah insana cevizi vermiş, ama cevizin kabuğunu kırmayı irisana bırakmıştır. Çalışmadan, yorulmadan, alın teri dökmeden ve sıkıntı çekmeden başarılı bir insan olmak mümkün değildir. Şayet bir başarı söz konusu ise mutla­ka orada iki önemli unsur bulunmaktadır. Bunlardan birisi sevgi ve say­gıya dayalı sorumluluk bilinci, diğeri de işlerimizde doğru bir yönteme sahip olmadır. Şayet bir başarısızlık söz konusu ise mutlaka orada sorum­luluk bilincine sahip olmama ve yöntemsizlik var demektir. Sorumluluk bilincine sahip olarnamanın tabii sonucu ise sırasıyla havale etme, baha­ne üretme ve tehir etmedir. Aile içi ilişkilerde bu kuralara uyulması ve çocuklçrrın bu davranış biçimlerine göre eğitilmesi de ailenin sorumluluk-ları arasında yer alır. ·

Kuran, öngördüğü ilke ve prensiplerle, bireyin önce sorumluluk taşı­yabilecek bir düzeye gelmesini amaçlamakta, ondan sonra oradan ona sorumluluklarını yerine getirmesini istemektedir. Dini kültürümüzde yer alan ve bir Fıkıh kuralı halinde hepimizin zihninde çakılı duran "mükel­lef' olma terimi ve mükellef olmanın şartları, aynı zamanda bireyin so­rumluluğunu ortaya koyan tanımlamalardır. Ancak salt sorumlu olma daha önce belirttiğimiz gibi eylem için yetmemekte, sorumluluğun bilinç haline getirilmesi gerekmektedir.

Kuran'da sorumluluklarını yerine getirirken bireylerden uyulması ta­lep edilen sorumluluk ilkeleri arasında işlerin helal, temiz, estetik ve den­geli olmasına yapılan vurgu ve genelde dindar bir hayatla dindar olma­yan bir hayatın bu vurguya göre tanımlanması, sorumluluk bilincinin ön~mini de açıkça ortaya koymaktadır. Zira sorumluluk bilinci, bireyin kim olduğundan ziyade nasıl olduğunu ortaya koyan çok önemli bir kri­terdir. Nasıl bir Müslüman ? sorusunun cevabını oluşturan ve Müslüman kişiliğini yansıtan bilgilerin ve kuralların, kimlik bilgisinden daha fazla

Kur'an'da Aile Sempozyumu 183

Kuran'da yer alması onun evrensel mesajına uygun bir durum arz eder. Çünkü kimlik insana çok şey kazandırmaz. İnsana çok şey kazandıran kişiliktir: Yani bireyin nasıllığıdır. Kimlik insanı suç işiemekten veya so­rumluluklarını yerine getirmernekten alıkoyamıyor. Buna karşılık kişilik, bireyi sorumluluklarını yerine getirmernekten veya suç işiemekten büyük ölçüde alıkoyabiliyor. Bir başka deyişle kişilik sahibi insanlar, kimlik ön­celikli kişilerden daha az suç işliyorlar. Bu bilincin kazanılmasında ailenin rolü, asla unutulmamalıdır.

Sonuç

İslam'a göre sağlam ve sağlıklı bir aile, ahlaki bir temele dayalı ola­rak giderilmesi, kural ve ahlak dışı bir yola tevessül edilmemesi, eşierin sorumluluk duygusuyla hareket etmesi, birbirlerine sevgi ve saygı gös­termesi, sorumluluk bilinci içinde hareket etmesi, sabır ve sadakat gös­termesi, ve nihayet bütün bunları sürekli yapmakla mümkündür Sevgi, saygı, sadakat sorumluluk bilinci, ve sabır bir veya birkaç kere kullanılıp alılacak bir şey değildir. Bunların devamlı ve sürekli olması gerekir. Bu­nun anlamı, aile içinde sevgiyi, saygıyı, sorumluluğu, sabrı ve sadakati bir kere veya birkaç kere değil, devamlı ve sürekli yapmak demektir. Sevgi, bir defa gösterilen ve sonra terk edilen bir duygu olmamalıdır. Aynı şekilde saygı da, sorumluluk ta, sabır da, sadakat da devamlı ve sürekli olmak zorundadır.

Bu etkenlerden her hangi birinin eksikliği aileyi çökertıneye ve yık­maya sebep olabilir. Şu da bir gerçektir ki, nasıl ki hücreler birleşerek insan vücudunu meydana getirmişlerse, aileler de toplumu meydana getirmişlerdir. Bu sebeple aile toplumun bölünme ve parçalanma kabul etmeyen en küçük birimidir. Ailenin yıkımı ve bu yıkımın gittikçe artması sosyal bünyenin dolayısıyla millet bütünlüğünün parçalanması demektir. Bu nedenle hücrelerin ölümü ile ailenin ölümünü, ailenin yıkımı ise sos­yal bünyenin ölümünü hazırlamaktadır.

İnsan vücudunu korumak için alınan koruyucu hekimlik tedbirleri nasıl lüzumlu ise, aileyi korumak için de alman tedbirler o kadar lüzum­Iudur. Bunun için İslam, evlilikte nikah kuralını getirmiş, boşanmaya mecbur kalınmadıkça ruhsat vermemiştir. Ailenin sürekliliğinde bu ilke ve kuralların varlığı, hayati bir öneme haiz olduğunda asla şüphe edilmeme­lidir. Aile geleceğimizi kendilerine emanet edeceğimiz evlatlarımızın yetiş­likleri ve eğitilclikleri ortarnlardır. Bu ortam ne kadar sağlıklı olursa, yeti­şen nesiller de o kadar sağlıklı olurlar. Bunun için Dorothy nLaw Nolte'nin şu dizeleri ne kadar da anlamlıdır:

184 İkinci Oturum

"Eğer bir çocuk Eleştiri ile yaşarsa kınamayı, Düşmanlıkla yaşarsa savaşmayı,

Utançla yaşarsa suçlu hissetmeyi, Hoşgörü ile yaşarsa sabırlı olmayı, Övgü ile yaşarsa değer vermeyi, Alayla yaşarsa utanmayı, Adil yaşarsa adaleti, Güvence ile yaşarsa inanmayı, Dürüstlük ile yaşarsa doğruyu, Yüreklendirmeyle yaşarsa kendine güvenmeyi, Arkadaşla yaşarsa dünyada sevgi bulmayı, Onaylama ile yaşarsa kendinden hoşlanmayı öğrenir" Bir şairimiz de şöyle der: "Kavgayı bir ağaç yaprağına yazmak isterdim, Sonbahar gelince kurusun diye, Öfkeyi bulutların üstüne yazmak isterdim, Yağmur yağsın, bulut yok olsun diye, Nefreti karlann üstüne yazmak isterdim Güneş açsın, karlar erisin diye, Dostluğu ve sevgiyi çocuklann yüreğine yazmak isterdim, Onlar, büyüsün dünyayı sarsın diye"

Bütün bunların olması, sağlıklı bir ailenin olmasına bağlıdır. Sağlıklı bir aile de ancak sağlam temeller üzerine kurulduğunda, ilkelere ve kural­lara uyulduğunda meydana gelecektir Kuran bunu sağlamak için insan fıtratına uygun ilkeler ve kurallar getirmiş ve bu ilkelerin korunması, de­vamlılığı ve sürekliliği konusuna da özel itina gösterilmesini istemiştir.

KAYNAKLAR

Alexis Cerrel, İnsanklar Uyanın, Ter. Leyla Yazıcıoğlu, İstan­bul,1959.

Ali Küşat, 'Nefis Mertebelerine Psikolojik Bir Yaklaşım', Tasavvuf İl­mi ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, 2002.

Celal Kırca, Hayatın İçinde Hayatla Birlikte Kuranı Anlama (sorun­lar- yöntemler), İstanbul, 2010.

Celal Kırca, Kuran ve İnsan, İstanbul,l996.

· Fahreddin er-Razi, Tahran, Daru'l Kütbi'l İlmiye, tarihsiz.

1

Kur'an'da Aile Sempozyumu 185

Ferit Devellioğlu, Osmanlıca -Türkçe Ansiklopedik Lügat, Anka­ra,1970.

J.L.Freedman, ve diğerleri, Sosyal Psikoloji, Ter. Ali Dönmez, İstan-bul, 1989.

Nesai, Sünen, K.İşratu'n Nisa, B.Hubbu'n Nisa, Beyrut; tarihsiz.

Ragıb el- İsfehani, el- Müfredad fi Garibi'l Kuran, Beyrut, tarihsiz.

Rudolf Pintner ve arkadaşları, Eğitim Psikolojisi, Ter. Sabri Akdeniz, İstanbul,1987.

Seyyid Kutub, Fizilali'l Kuran, Ter.İ.Hakkı Şengüler, ve diğerleri, İs­tanbul,1971.

Süleyman Ateş, Yüce Kuranın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, 1990.

TOK, Türkçe Sözlük, Ankara 2005.