KONUMA ETM VE KONUMA BECERSN GELTRMEYE YNELK ETKNLKLER Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU*GR Konumaeylemiinsankavramilebirliktednlmektedir.n-san insan yapan en belirleyici faktr insann konuabilir olmasdr. Eski-denberiinsantarifedilirkenkonuanhayvanolarak tanmlanmasdabu sebeptenolsagerek.Songar(1986:71)bukonudaunlarsylemektedir: Konuma, beynkabiliyeti,insanlaberabervarolmutur.Dierbirdeyimleinsan,konuanbir yaratk olarak dnyaya gelmitir. Modern dilbilimalmalardabunukantlarniteliktedir.retimsel-dnml dilbilimkuramnnkurucusuChomskyherinsannbirdilyetisiile,bir bakadeyile,birdiliedinebilmevekullanabilmeyetisiyledoduunu ortaya koymutur (Ergen 2000:120). nsan var olan dil yetisini kullana-rak,doalsreiersindebiyolojikvezihinselgeliimiyleberaberdili kullanmaya ve konumaya balar.Deiikbilimvesanatadamlarncakonumannbirokdeiik tanmyaplmtr.Butanmlardanbirkatanesinegzatacakolursak eer: Konumadncelerin, duygularn ve bilgilerin seslerden oluan dilaraclylaaktarlmasdr(Demirel1999:40).Konuma,birinsann baka bir insana ya da toplulua duygu ve dncelerini szle anlatmas-dr(YrkTarihsiz:3).Konuma,duygu,dncevedilekleringrsel, iitseleleraraclilekarmzdakineiletmek,aklamak, davurmaktr (Taer 2000:27). Bir konuma eylemi, konuucunun amac vesezdirmeleriyledinleyicininkarmlarnntoplamdr(Ergen 1999:43).Bakabirdeyile,birkonununzihindetasarlandktansonra karmzdakilere iletilmesi ve anlalmasdr. * Gazi ni. Eitim Bilimleri Enstits TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 288 Trke Szlk (TDK 1998) ise konumann gerek anlamda yedi farkl tanmn vermektedir. Konumak; 1. Bir dilin kelimeleriyle dncesini anlatmak. 2. Belli bir konudan sz etmek. 3. Bir konuda karlkl sz etmek, sohbet etmek. 4. Sylev vermek. 5. Konuma dili olarak kullanmak. 6. Dncelerini herhangi bir ara kullanarak anlatmak 7. Belli bir biimde sylemek. Bu tanmlarda da grld gibi konuma ok geni bir kavram-dr.Ses,telaffuz,anlatma,anlama,anlama,iletiimgibiiiegirmi kavramlar konumak tanmnn kapsam ierisindedir.nsann baarsn, i, eitim ve zel hayatnda byk lde etki-leyen,ynlendirenfaaliyet,bireylervebirey-toplumarasndacereyan edenszliletiimolarakadlandrabileceimizkonumadr.letiimne kadaretkili,dzenliveakolursaaynorandabaarsalanr.Baarl iletiimin anahtar ise gzel konuma, anlalr olma ve sesi etkili kullan-madr.nsanlaryabaklarnzlayadadilinizdenkankelimelering-zelliiylevekuvvetiyleetkilersiniz.Tarihedamgasnvuraninsanlar, gzelkonumalaryla,etkilihitabetleriylekitlelerisrkleyipbaarlara imza atmlardr.Gzelszsylemeveinsanlaretkilemezerindeyaplanal-malarM..5.yyakadaruzanr.OdnemdeSicilyadakiTiranllarn kovulmasndan sonra halk kitleleri, ellerinden km olan tarlalarn geri almakiinmahkemelerekomulard.Alandavalarnkazanlmasiin savunmatekniininkuvvetliolmasgerekiyordu.Blmebirgereksinim sonucuinsanlar,sznbildiriimynndenok,inandrmagcnne karmayvebundanyararlanmaybaarmlardr(Ergen1995:13).Antika'dagenianlamyla,'diliiknaedecekbiimdekullanmasanat' olarak bilinen retoriki Aristo e ayrmtr (Drken 1995); 1.Siyasal toplantlar iir yaplan hazrlkl konumalar, 2.Mahkeme nnde savunmalar, 3.Trenlerde yaplan konumalar. TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 289 Bualanlarndndaretorikkonumaeitimialndktansonra, edebiyatn tm alanlarnda (tarih, felsefe, iir gibi) kullanlan sz sanatlar dizgesidir.Bizimkltrmzdedegzelveetkilikonumayabykbir-nemverildi.Hitabet,beyan,belagatkavramlarszlanlatmnetkililii vesanatsallzerindeoluturuldu.slamlkelerinderetorikanlamnda kullanlan belagat blmde incelenmektedir. Bunlar; 1-Maani: cmle kurulular, cmlenin genel dzeni yaps, 2-Bedi: sz sanatlar olan mecaz, istiare, mbalaa vb. ekiller-de anlatm biimleri, 3-Beyan:konununakveetkileyicibirdillekardakiinsan etkileme ve inandrma. Belagat,birdnceveduygununyerindevezamanndamanas enakekildeveakcbirdilleifadeedilmesidir.Belagatkitaplarnda sznfasiholmakkaydylamuktaz-yhlvemakamdenilen(a)syle-yenin,(b)szemuhatapolannve(c)dilegetirilendncevehissin durumuna uygun olarak sylenmesi olarak tarif edilir. Belagat ile iki ey nitelenir;kelm/szvevebuszdilegetirenyanikonuan(Sara 2000:25). Sara (2000)a gre belagatn retorik yerinde kullanlmas yanl-tr. nk belagat ile retorik bnyeleri farkl iki medeniyetin farkllklar ile dorudan ilgilidir. Her ikisinin doular ve geliim sreleri farkldr. Retorikhitabetsanatnntemelprensiplerinikonualmoluptoplumsal statymuhafazaetmek,hakknsavunmak,rakipleriezmekgibipratik amalaraynelikilkelerbtndr.Kendisininekillenmesinisalayan bupratikamalardrvebuamalarasrlarboyuetkinliinidevamettir-mitir.Gnmzdedeinsanlaretkilemeynarbasanbiranlayla sinema,reklamclk,politikasahalarndagrlmektedir.Belagatnbir ilimolarakdouuvegeliimindeyazlmetinbelirleyiciolmutur.Bu adan retoriin bizdeki karl olarak hitabetin kullanlmas daha do-rudur. 1. Konuma Eitimi Gnmzdehertoplumbireyiiinnemikavranmolan"ileti-im"i glendirmek amacyla eitli abalara, bilgiye ve eitime gereksi-nimduyulmaktadr.zellikleiletiimbecerileriningelitirilmesiasn-dankonumavekonumannetkileyicigcyoluylaeldeedilenbaar, bireylerin yaam niteliiyle doru orantl saylmaktadr. Bu nitelik gerek i, gerekse zel yaam boyutunda bireylerin gl iletiim kurmalar yo-luyladeerkazanacaktr.Deiikamalaraynelikyaplankonumalar, TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 290 sunular,toplantlariingeerliolanltlerinbandaetkilikonuma, doru, anlalr ve ak anlatm gelmektedir. Bireyselvetoplumsalhayattanemlibiryertutankonuma;o-kul, i ve toplum hayatnda baar ya da baarszl belirleyen etmenler-den de biridir. Kutadgu Biligte nsanda dilince deiir kader / Ya yurda baolur,yabagider.Szleriyleanlatlmakistenendncedeayn inancyanstr.Konumaalarboyuncainsanninsanlailikilerinid-zenlemede,kiilerinbirbirinietkilemedenemlibiryeresahipolmutur (Sever 1997:20) ve bu nem gnmzde kitle iletiim aralarnn da yay-gnlamasiledahadaartmaktadr.Bireyindierinsanlarladilyoluyla kurduuiletiiminbirboyutunuoluturankonumabirduygu,dnce alveriidir.Buanlamylabireylerarasndakiyaantlarnpaylalmas srecidir. amzda da demokratik yaam oluturmada bir etken olduu gibi, demokratik bir toplumda vazgeilmeyecek en temel bireysel hak ve grevdir.Toplumu oluturan bireylerin demokratik haklarn kullanabilme-leriiinkonumayetkilivegzelolarakkullanmalargerekmektedir. lkemizinTBMMgibidemokratikortamlarndavatandalarnduygu, dnceveistekleriniszlolarakifadeedebilmelerioknemlidir.l-kretim Trke eitiminin temel amalarndan birisi de ite bu demokra-tik hak ve zgrlklerini kullanabilecek bireyler yetitirmektir. Konuma,insanlararasndakiiletiimisalayanenyaygnveen nemliaratr.nsanlararasndailetiimounluklakonumayoluyla salanr.Aratrmalar,gnmzn%50ile%80likblmnniletiim kurarak getiini; iletiim kurma zamanmzn ortalama %45ini dinleye-rek %30unu konuarak, %16sn okuyarak %9unu ise yazarak geirdi-imiziortayakoymaktadr(Nalnc2000:130).Konumaolmadandinle-meninolmayacagznndebulundurulsainsaniinkonumannne kadar nemli olduu arpc olarak ortaya kar; %75. Szliletiimdekibaardzeyininetkindinlemevekonumaya balolmasnakarlkazgelimikonumavedinlemeyeteneklerimiz iletiimiolumsuzyndeetkilemektedir.nsanlarnbykbirounluu dnmeden azndan ne ktnn farknda varmadan konumaktadr ve karsndakinin ne dediine dikkat etmeden dinlemektedir. letiimsylenenkelimelerinyansrasesinykseklii,tonuve vurgulamas,konumannhz,nefesalpvermebiimi,duraklama,yz ifadesi, gz hareketleri ve duru biimi, kiiler arasndaki mesafe, jest ve mimikler,giyimtarzgibiunsurlardaiermektedir.Szliletiiminbu yapsnbeyninyapsveileyiindenayrtutmakolanakszdr.Beynin TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 291 savesolyarmkrelerininhareketliliindenkaynaklanankonumabi-reylerin beyin fonksiyonlarna baldr.Btnbunlarkonumannfizikselvezihinselunsurlarnkapsa-yarakkonumannkarmakyapsnoluturmaktadr.Konumaeitimi-nin insan hayatndaki nemli rol olduunu gzden uzak tutmadan, etkili ve gzel bir konuma eitimi zihinsel ve fiziksel boyutlar dikkate alna-rak ve bu temel zerinde yaplmaldr.yi konuan bir birey kendini tam ve doru olarak ifade edebilir. Eitimkurumlarndaverilenkonumaderslerininamac,rencilerin dnceveduygularndilkurallarnauygun,doruveetkilibiimde anlatma yetenei kazandrmaktr (Akta-Gndz; 2001). Konumaeitimveretimfaaliyetlerinindetemelinde yeralr. retmen-renciarasndakibilgialverii,aklama,anlatma,deer-lendirme en ok konuma araclyla yaplr. Konumayetisidoutangetirilirfakatdoruveetkilikonuma eitimileeldeedilenbirbeceridir.Etkilivegzelkonumaeitiminin gelitirilmesibireylerintoplumhalindeyaamalarndaokbykbir neme sahiptir. Bu sebepten dolay konuma becerisinin gelitirilmesinde Trke retmenlerine byk sorumluluk dmektedir.Konumabecerisiningelitirilmesi,tpkyazmabecerisindeol-duu gibi belli bir takm kurallar ezberlemeye dayal bir alma ile sa-lanamaz;bolboluygulamayapmak,iyikonuankonumaclardinleye-rekonlarmodelalmakgibiyaparakrenmemodelleribubecerinin gelitirilmesinde en uygun almalardr. Konumadakonuvekonununnaslanlatldkadarkonuann sestonu,diksiyonu,vurgulamavetelaffuzudaoknemlihususlardr. Konumadaanlamvurgulamakonusundayardmcbirzelliktevcut dilinidoru vegzelkullanabilmektir.Vcudumuzduygularifadedeve konumayetkiliklmadaennemliyardmcmzdr.Ancakonunasl kullanacamz bilmemiz gerekir.2. rencilere Kazandrlacak Davranlar Dilsanatlarolarakadlandrlananlama(okuma-dinleme)vean-latma(konuma-yazma)becerileribirbtndr.Birinidierindenayr-makmmkndeildir.BugerektenhareketederekTrkeDersProg-ramndadaAnlatmalmalarbalaltndabunoktayavurguya-plmaktadr ; Szl ve yazl anlatm iin de ders saatleri ayr olmamal-dr.Yanimetinzerindeyaplananlamaetkinliinden,normalbirhava iinde anlatm etkinliine geilmeli szl ya da yazl anlatma girilmeli-dir.DrtdilbecerisibirTrkedersetkinliiiindegerekenyerlerde TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 292 geilersalanarakyaplmaldr.Bunoktadabaznoksanlklarnolduu-nugrenMilliEitimBakanlTalimveTerbiyeKuruluBakanl okullara gnderdii bir yazda bu konuya dikkat ekmi,gereken hassa-siyetin gsterilmesini istemitir: Trkedersinderenciyeanlama(dinleme-okuma),anlatma (konuma-yazma)vedilbilgisialanlarylailgilidavranlarnkazand-rlmas amalanr. Bu etkinliklerin giriiklii nedeniyle, retmenin, yeri geldikebiretkinliktentekineustacageiyapmasgerektiiTrke Programnda yer almaktadr.retmeninkonumas/okumas,rencileriindinleme/anlama etkinlii;birrencininokumas/konumas,orenciiinanla-ma/anlatma,tekileriinisedinleme/anlamaetkinliidir.Bugerekten yolakldndaanlama(dinleme-okuma),anlatma(konuma-yazma) etkinlikleribirbirindenayrdnlemez. (http://ttkb.meb.gov.tr/duyurular.htm) BugenelgeilebirlikteTTKBaynzamandarencilerinkonu-mabecerisiningelitirilmesiynnde,rencilerinanlamaveanlatma becerilerinidesteklemekamacylabireyselvetopluetkinliklerde(iir dinletileri,grselizlenceler,tartmalar,konferanslar,sempozyumlar, mnazaralar vb.) grev almalar salanmasn istemektedir. G (1978:177) konuma etkinlikleri iin ayr bir ders saatinin ayrlmasnngerektiinisavunmaktadr.Onagre;bakakonular ilenir-kenkonumabecerisikazandrmayaancakbirikidzeltmevegeici tledeinilebilir;dahagenii,retmenverenciyiaslkonudan uzaklatrr.Bylegiderayaksylenenszlersekonumaeitimiverile-mez.BizceGbukonudatamamenhakszdeildir.Bilindiigibi Trkeretmenleriderslerdekonumaeitimiamalarnaynelikdav-ranlarn kazandrlmasnda yeteri kadar zeni gstermemektedir. Bunun en byk kant biraz nce bahsettiimiz Talim Terbiye Kurulunun okul-lara gnderdii genelgedir.Konuma eitiminin dier dil becerilerinden ayrlamayaca ger-ei de gz nne alnrsa konuma eitimine ayr ders saati verilmese de konumaeitiminegerekenhassasiyetgsterilmelidir.Bununiindeen byk sorumluluk Trke retmenlerine dmektedir. Ustalkla etkinlik-ler arasnda geileri yapabilmeli, seviyeye gre konuma eitimi amala-rna ynelik almalarna yeri geldiinde yer verebilmelidir.rencilereszlanlatmbakmndanilkretiminikincikade-mesinin yani 8. snfn sonuna kadar kazandrlmas hedeflenen davran-lar(bilgi,becerivealkanlklar)TrkeretimProgramnda(MEB 1995) u ekilde belirtilmektedir: TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 293 1-Doru ve dzgn konuabilmek; 2-Trkederslerindekihertrletkinliklerekatlmak,varlan sonular anlatabilmek, aklayabilmek; 3-Herhangi bir konu zerinde tekrarlara dmeden, ortalama 10 dakikalk bir konuma yapabilmek; 4-Konumalarn uygun bir plna gre gelitirebilmek; 5-Bilinen bir kimseyi , rnek bir kiiyi tantabilmek, fiziksel ve karakterportreleriniizebilmek,biraac,birhayvan,bir yap vb. ni tantabilmek; 6-Grd,yaadolaylarzerindeduyguvedncelerini anlatmak; 7-Okunan bir kitap, dinlenen bir mzik paras, gezilen bir ser-gi,izlenenbirfilm,biroyunbirmavb.zerindeaklama-larda, eletirilerde bulunabilmek; ve yargya varabilmek; 8-Gereineuygunolarak(konunundnakmadan,karnda-kilerindncelerinesayggstererekszhakktanyarak) herhangi bir tartmaya katlabilmek; 9-Birtopululukkarsndaa,teekkr,zrdileme,kapan konumas yapabilmek; 10- Bir iin yaplmas iin neride bulunabilmek; 11- Bir topluluu ynetebilmek; 12- Atasz,zdeyi,deyim,kelime,kelimegruplarvebenzet-meleri aklayabilmek; 13- Trlkonulardatopladbilgileri,birkitapokurkenald notlarsralaypdzenleyebilmek(Bunlarabakarakyada bakmayarak,onuokumadan)birtopluluakarkonuabil-mek; 14- lerikirenimiyadahayatylailgilitasarvedncelerini anlatabilmek; 15- Yurt ve dnya sorunlaryla ilgili tasar ve dncelerini anla-tabilmek; 16- iirsemealkanledinebilmek,iiricanlandrmakiin sz korosuna katlmak; TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 294 17- Oyunlatrarakcanlandrmaalmalarndakonumabiimi-nesokulmubiryazy,abartmadanrolyapmayasapmadan sesleridorukarpvurgularnazengstererekoynayabil-mek; 18- Yeteneivarsa,gzelkonumakgibiszlsanatetkinlikle-rinde bu yeteneini gelitirebilmek. Snflara gre konuma eitiminin hedefledii bu davranlar ka-zandrmakiindikkatedilmesigerekennoktalarvekonumaeitiminin temel kavramlarnn da ok iyi bilinmesi gerekir. 3. Konuma Eitiminin Temel Kavramlar Herbecerigibikonumabecerisideeitimlegeliir.Konuma eitimindenkast,insannduyguvednceveisteklerinianlatrhale gelmesidir. ocuklar belli konuma alkanlklar edinerek okula gelirler. Aileningelenekgrenekvealkanlklarsnriindegelienbirkonu-ma eitiminden geirilirler (Sever1997:20). lkretim okulunun ban-dan itibaren de ocuun konuma becerisindeki eksiklikler ve yanllkla-rnn dzeltilmesi ve konumasnn gelitirilmesi amalanmaktadr.ocuklarn evre ve aile ortamnda karlatklar ortam konuma becerilerininyetersizliinesebepolmaktadr.rencilerzgrokuma yoluylabeslenmedikleri,aile,evre,okulortamlarndagzelkonuma rnekleriduymadklarvestelikokuldabolkonuturulmaolanana kavuturulmadklar iin dier dil becerilerinde olduu gibi szl anlatm ynnden de geri kalrlar (Burdurlu ve Kantarc 1971:102); renci,evdegereigibigdmlolarak,eitimeuygunko-nuturulmaz, Ailesi iinde ok olumlu konumalar dinleyemez, Yaknevresinde,konumalargelimiarkadalarla,kiilerle karlaamaz, Yana gre film ve tiyatro oyunu seyredemez, Yana gre bol kitap okuyamaz, Okuldasnflarnkalabalkolmasnedeniylebolbolkonuma frsat bulamaz. Budurumlarkarsndarencininkonumasdoalolarakgeli-emez.Butreksiklikleryadayanllklarlaretmeninkarnagelen rencilerinkonumabecerileriasndaneitilmesindegznndebu- TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 295 lundurulmasgerekentemelkavramlarvardr.Yazmznbublmnde konuma eitiminin temel kavramlar zerinde duracaz. Dncelerin,duygularn,izlenimlerindzgnetkilibirbiimde anlatlabilmesiiinabaharcamakgerekir.Herhangibirkonuyu,bir olay, bir ii dnp zihinde planlatrarak dzgn cmleler ile anlatma-ya almak gerekir. nk beceriler alkanlk haline getirilirse baarlr olur. Dileitimiveretimibilgininbeyneyklenmesindentekii-nin rendii her yenilii hayatnn bir parasnda uygulamasn amala-maktadr. Dil retiminin dolays ile onun bir paras olan konuma ei-timinintoplumunhedefihtiyalarnagrebelirlenmesindeizlenecekyol tekbirbireyinbelirlibirdzeyegetirilmesindengeer.Budzeylerde Trke Dersi Programnda, yukarda verdiimiz hedef davranlar olarak sralanmtr.Bireyeverilecekdilbecerilerieitimindeulalacakdzeybilim adamlarnn zerinde anlat drt temel noktaya dayanmaktadr (Yaln 1997): 1- Alglamaya (Cognitive) ynelik olmak; bireyin kendi dndaki bilgilerieksiksizalglamaveanlamasnayarayacakdilbecerileriret-mek 2-letiime(Communicative)ynelikolmak;bireyinbakain-sanlarlailetiimteknolojisinieksiksizkullanarakduyguvedileklerini anlatmasn, baka insanlarla salkl iliki kurmasn salayacak dzeyde dil retimi yapmak. rnek: telefonla konuma, belge geer mesaj eke-bilme, internetten yararlanabilme. 3-Geerlilie(Fonctional)ynelikolmak;bireyinedindiidil becerilerinidavranlarnayanstabilmesinisalayacakbirdilretimi vermek. 4-Planlamabecerisineynelikolmak;dilretiminindrdnc nemlikavramdaplanlamabecerisininkiiye kazandrlmasiledil -retimi arasnda bir ilginin kurulmasdr. Dil eitimi ile ilgili bilim adamla-rncaortakdeerlerolarakkabuledilenbuhedeflerdenyararlanarakko-numaeitiminintemelkavramlarnvekonumaeitimindedikkate-dilmesigerekenhususlaruekildebelirtebiliriz(Yaln2002,Kl 2000): 1. Konuma da dier dil sanatlar gibi eitim yoluyla gelitirilebi-lir. Eer eitim cidd ve salkl deilse ileri yalarda konuma yetenei-nin gelimesi de glemektedir.Yine konuma eitimi sadece bir retim TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 296 eklinde deil, yeri geldike oyun, uygulama ve eitim eklinde verilme-lidir.2. Konuma eitiminin asl amac kiinin duygu ve dncelerini rahatlkla ifade edebilmesini salamtr. Dolaysyla konuma ile sosyal-leme arasndaki dorudan ilgi gzard edilmemelidir.3. Modern toplum yaantsnn gerektirdii btn konuma tr ve ekilleri insanlara kazandrlmaldr.4.ocukdrtyandanitibarenaldkonumaeitimisonunda karlatdeiikkitlelerkarsndanaslkonuacakonusundaeitil-melidir.Yani konuma eitimi tek ve standart deildir. Sosyal snflara ve yagruplarnagredeiir.Buhususlaradikkatedilmedenverilecek genel bir eitim formasyonu fertlerin normal konuma alkanl kazan-malarnsalamanndndabakabireykazandrmayacaktr.Tekaml etmi, gelimi bir dil zevkinin ve konuma alkanlnn kazanlmasnda ferd yeteneklerinvesahipolunankltrelyapnngznnde bulundu-rulmasnn byk nemi vardr.5.Konumaeitimindeulalacaksonhedefkiinin15yanda lkesininparlamentosundakikonumatekniklerinitakipedecek,onlar yorumlayabilecekveduygularnbudzeydeanlatabilecekhlegetiril-mesidir.Kendiparlamentosundakonuulanlaranlayp,yorumlayabilen vegerektiizamanfikiryrtebilenbireylerkonumaeitimindeisteni-len seviyeye ulam demektir.6.Konumaeitimindeykcdeilyapcolunmasgerektii mutlakaretilmelidir.lgiekebilmekiinbayavesradaneyleri anlatmak gibi bir kolaycln iine kesinlikle girilmemelidir.7.Konumaeitimisrasndakonumayamutlakaokiyihazr-lanmanngerektiiretilmelidir.Konumanntemelunsurlarileyan unsurlar belirlenmeden, nerede ne kadar bahsedilecei tespit olunmadan yaplacak konumann baarsz olaca anlatlmaldr. Bu eitim srasn-dakonumacya,hitapedilecektopluluuneitimseviyesini,zelilgile-rini vs. dikkate almalarnn gereklilii de retilmelidir.4. Konuma Becerisini Gelitirmeye Ynelik Etkinlikler Konuma eitimi hayatn her alann kuatan bir beceri olduu i-inhemTrkedersihemdierderslerhemdekiininhayatboyunca gereklidir. Bu sebepten dolay konuma eitimine nem verilmeli, geliti-rilmesiiindeiikuygulamalaryaplmaldr.BuhusustaTrkeret-meninebykgrevdmektedir.Trkederslerininileniinderet-menlerinherzamanhatrlamalarndayarargrlenilkelervardr.Bunlar (Kavcar, Sever ve Ouzkan 1999): TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 297 1. Dil doal bir ortam iinde retilmelidir. 2. retimde ocuun kendi dilinden hareket edilmelidir. 3. Deiik dil almalar arasnda sk bir iliki kurulmaldr. 4. eitli ders ara ve gerelerinden faydanlmaldr. 5. Trke retimi, btn derslerle iliki halinde olmaldr.BuilkeleridikkatealarakTrkeretmenikonumaeitimine ynelikalmalaragerekendeerivermelidir,nketkilivegzelko-numanninsanhayatndatartmaszbirnemesahiptir.Aadasnf ortamndakonumabecerisiningelitirilmesineyneliketkinliklermad-deler halinde verilmitir. rencilerekonumaesnasndauymalargerekenkurallarol-duusreklihissettirilmelidir.Konumakiinrencilereveretmene ynelenrenci,arkadalarna(gerekiyorsa)kendinitantmal,amacn-dansapmadan,giri,gelimevesonuplanlarngznndetutarak, bilgilerini,grdklerini,dnceleriniakvesadebirekildeanlatabil-melidir.Bualkanlklarrencilerekazandrmanneniyiyoluret-meninyapacarnekkonumalardr.phesizsnftaiyikonuan-rencilerdearkadalarnarnekolabilirler.retmenburneklik grevi-ni,iyikonuanocuklarmartmadanvebrlerinikzdrmadanyaptr-maldr.Buamalabirolayyahutgzlemi,birkonudakidncelerini, nce bu rencilere anlattrabilir. Trkenindoruvegzelkonuulduuevrelerde,ilkgnden balayarak kelimelerin telaffuzu, kullan amalar cmle iinde daha iyi anlaldndan- sk sk rnek cmlelerle almalar yaplmaldr. rencilerinkonumabecerilerinigelitirmeninbiryoluda onlaraseviyelerineuygunsorularsormaktr.rencilergerekokuma metniilegerekse,dilbilgisiveyadierkonularlailgilisorularsorarak yakndantakipedilmeli,hatalaranndadzeltilmelidir.rencilerinbu sorulara evet, yle, hayr gibi bir kelimelik cevap vermeleri yerine tam cmleilecevapvermelerisalanmaldr.Ksacevaplarnyanlkabul edilebileceisylenebilir.Soruilencedenkazanlanbilgileradetasu yzeyine kar. (Alperen 1994). Dil becerilerinin bir btn olduunu gz nnealndnda,herbecerideszkonusuolansoru-cevapalmas konumabecerisiningelitirilmesineynelikolarakkullanlmasnada yardmcolur.nemliolanburadaretmenintutumvedavrannnbu anlamda geni bak asna sahip olmasdr. lenenmetin veya hikayedeki olaylarn nedenlerini bulmaal-malarkonumannzelliklezihinselboyutunayneliktir.Bunedenler TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 298 yazlmateryalleriingeerliolduugibigrntlmateryalleriinde geerlidir. rencilere deiik sorular sorularak metindeki olayn neden-lerisoruturulabilir.Neden?,Neden?Birbakaneden?Yineneden? eklindeki srekli sorgulamalar byk yararlar salayabilir. Hatta neden-ler de ayrca sorgulanmaldr. (Rza 199:118-119).Anlatmaalmalaryaparakkonumabecerilerigelitirilebi-lir. Anlatmaya her insanda hazr olan andan balamak ok yararldr. An hazrbirkonudur.6.7.8.snfocuununhergnanlarladoludur.Bu anlardanbirini,enzgnolannanlattrmakbaarlbirkompozisyon almas yapmak demektir (Burdurlu ve Kantarc 1971). renci kendi-negrezgrceseeceibirkonuyu,biransnsnftaarkadalarna anlatacaktr. Bu alma iin retmen ilk nce rnek olarak birka ans-n snfta anlatmaldr. An anlatmak rencilerin yaadklar, hissettikleri dorudanmerkezioolanyaantlarnanlatmolduuiin,renciler asndan yaplabilecek en kolay ve faydal konuma eitimidir. Konuma eitimi iin bir dier anlatma almas da gezi anla-tmdr.renciningezivegzlemyoluylaeldeettiibilgi,izlenim,e-dindiifikir,hissettiiduyguanlattrlr.Bualmadatpkananlat-mndaolduugibirencinindorudankendigzlemlerinedayand iinkonumaeitimiasndannemlidir.renciyaptbirgeziyi, zelliklegzeleriarasndanseeceibirgezisinisnftaarkadalarna anlatabilir.Yineanlatmaalmalararasndayaplabilecekdierbiret-kinlikdebirmasal,ykanlatmdr.Buanlatmdarencianlataca masalyadahikayeyikendisisemeli,dahasonrasnftaarkadalarna anlatmaldr.Bualmancedendevolarakverilebilirsonrakiderste anlatmas istenebilir. Bu tr etkinliklerde retmenin dikkat etmesi gere-ken husus, rencilerin anlatm srasnda yapm olduklar kk anlatm hatalarnrencininanlatmnkesipdzeltmemesidir.Eerbusnara retmenkeskineletirileryaparsahemanlatanrencihemdedier rencilersonrakianlatmlarnrahatyapamazlar.nemlihatalarnd-zeltilmesi rencinin anlatmn bitirmesinden sonra yaplmas faydaldr. Gnlkgazeteveyadeiikdergilerdenokunanbiryaznn snftaanlatlmasdakonumaeitimietkinlikleriolarakyaplabilir. rencihemokumayaynlendirilirhemdeokuduklarnanlatmafrsat verilerek bu konuda cesaretlendirilir. renci eletirel okuma ynnde de gelitirilir.Bu alma gruplara ayrlacak renciler tarafndan da yaplabilir. rneingenibirkonublmlereayrlarakrencilereverilebilir.Bir renciNamk Kemalin hayatn, bir renci edebi kiiliini, bir ren- TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 299 ci Vatan oyununun niteliini, dier bir renci ise Namk Kemalin anla-rnanlatabilir(BurdurluveKantarc1971).Hazrlklkonumayapma alkanlnnvebecerisiningelitirilmesindedebutralmalaretkili-dir. Okunanbirhikayenin,masalnveyaromannanlatlmasda etkilibiralmadr.rencilerezetlemekterimindenbahsedilmeden okuduundan ne anlad anlattrlmaldr. Ancak ou zaman renciler, hikaye,romanveyadieredebtrlerianlamayaalmakyerineezber-lemeye alrlar. Bunun iin retmen sk sk rnek anlatmda bulunma-ldr. Buetkinliksnftailenenbirmetninretmentarafndansesli okunmasndansonrarencilerindinlediklerindenedindikleribilgiler erevesindemetninanlatmnyapabilirler.Bualmadinle-konuma eitimindeki nemi akldan karlmamaldr. Bu alma aktif dinleme ve dinlediklerini kendi ifadeleri ile anlatmalar yolunda nemlidir. Metinlerdeyeralanolaylarnsonularntahminetmeal-malar da konuma eitiminde kullanlabilecek etkinliklerdendir. rnein ylebiralmayaplabilir;metinde,hikayede,grntdegsterilen durumunsonularnnrencilertarafndansralanmasistenebilir.Bu durumdan sonra da metindeki durumdan az sonra ya da gelecekte olabile-ceklertahminettirilebilir.Sonularresimlere,olaylara,dncelereve nedenlere baklarak tahmin edildii gibi resimlerin, olaylarn, dncele-rinvenedenlerinartlardeitirilebilir.Busonulardorultusunda-renciler yeni sonular tahmin edebilirler (Rza 1999:121). rnein, Ay-e trene binmemi olsa idi neler olabilirdi? gibi sorular sorularak ren-cilerin yeni duruma gre tahmin etmeleri istenebilir. Konumann zihinsel srelerinin gelitirilmesine ynelik ola-rakrencileresnflandrma,ilgilendirme,gruplandrmaalmalar yaplabilir.Bilgininbeyindedepolanmaseerdzensizolursainsanlar konuurlarken bu bilgileri annda geri getirip konumasnda kullanamaz-lar. Bu da anlatmda baarszla yol aar. Snflandrma bu andan ok nemlidir.Belleinalmasisteminigznndebulundurarakdeiik almalar yaplabilir.Snflandrma belli eyleri, belli ltlere gre belli gruplara bl-mektir.Bakabirdeyilebirtakmeyalar,kavramlarbazzellikve niteliklerinegregruplandrma,ilgilendirmesrecidir.Trkederslerin-deilenenmetinlerdebulunankelime,cmle,nesne,bitki,hayvan,olgu, olayvedncelerinrencileresnflattrlmaskonumannzihinsel boyutlarnn ileyii ve geliimi asndan nemlidir (Rza 1999). rnein TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 300 okunan metinde ilkbahar ile ilgili kelime ya da kelime gruplarnn buldu-rulup, szl olarak ifade edilmesi istenebilir. Hayalkurmavebuhayallerisnftaanlatmaalmalarda konumaeitimindeyaplacaketkinliklerdendir.Bualmadabeynin zihinselsrecinihedefalmaktadr.Beyninyapsitibariilehayallerden sorumlu ksm sa yar kredir. Yaratlclk kabiliyeti de sa yarm kre-dedir.Solyarmkredeisemantksalilemlerdensorumlumerkezler vardr.Buadanbaktmzdabizzgnfikirvehayallerimizisaya-rm kre ile gelitirmekte, daha sonra bunlara sol yarm kremiz ile ekil vermekteyiz. ou hayallerin sama olarak nitelenmesi de sol yarm k-reninmantkszgecinegredir.Buadanbaktmzdarencilerin hayallerini engelleyici dzeltmeler konumalarn da olumsuz ynde etki-lemektedir.retmenler ocuklara hikaye, dnce, tasarm ve bulularn na-slgereklehayalinkarmolduunavebukarmdandoduunadair rnekler vermelidir. rencileri hayal kurmaya tevik etmeli ve kurduu bu hayalleri snfta arkadalar ile paylamaya ortam hazrlamaldr (Rza 1999). rnein yle bir alma yaplabilir; retmen rencilerin gzle-riniyummalarnveonlardanbedakikauyumalarn,ryagrmelerini daha sonra da bu ryalarn snfta anlatmalarn isteyebilir. Snftarencilerindzeylerivebilgibirikimlerigznnde bulundurularaktartmaalmalaryapmakdakonumabecerisinin gelitirilmesine ynelik etkinlikler iinde nemli bir yere sahiptir.Buyollatartmausulleriileilgilialkanlklarkazandrlmaya allr.rencilerenezaketlekonumavedinleme,uygunolangr benimseme, inandrc rnekler verme yollar retilir (z 2001:230).Birkonununtmynleriyleaydnlatlmasiinyaplankarlkl konumaolantartmaTrkederslerindekonumabecerileriningeliti-rilmesindekullanlabilir.rnein;merSeyfettininKaaykso-kunduktan sonra, hikayede anlatlan iki kardein birbirlerine kar davra-nlar, bir tartma konusu olabilir. renciler kendilerine gre dnce-lerini dile getirirler (Burdurlu ve Kantarc 1971:109-110). Ay ekilde bir metin ilendikten sonra onun anafikrini bulmak amac ile bu tr alma-lar yaplabilir. Szkorosualmalardahersnftauygulanabilecekkonu-maeitimietkinliklerindendir.Szkorosubiriirinyadaherhangibir metninokkiitarafndanbirlikteokunmasdemektir.Bualmann rencilere faydalar unlardr (Burdurlu ve Kantarc 1971): 1-Metinleri seslendirme glerini artrr. TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 301 2-Birlikte okuma alkanln salar. 3-Zevk dzeylerini ykseltir. 4-nemli yanllar ortadan kaldrr. Trkeretmenibutretkinliisnfiindeyaparakrencile-rinkonumabecerilerinigelitirmeyeynelikalmalaryapabilir.Bu almaya rnek vermek gerekirse; bir irin ktalar kz ve erkek renci-lertarafndanseslendirilebilir.Szkorosualmasrencilerinilgisini eker ve derse ayr bir hava katar. lkretimokullarndaderslerincanlhalegetirilmesinde-nemlibiryeriolandramatizasyon,szlanlatmngelitirilmesinede hizmeteder.Bueitalmalarbtnsnflardayaplabilir. Dramatizasyonuzunbirhazrlaihtiyagstermedenyaplan,dersleri daha gzel ve daha iyi anlalr hale koyan bir almadr. Bunun iin de butekniktenretmenyeterinceyararlanmaldr(z2001:232).Bua-lmalar; 1-Hayattan seilecek sahnelerin, 2-Metinlerde anlatlanlarn3-zlenilen bir TV proramnda ya tiyatroda beenilen sahnele-rin canlandrlmas ile olabilir. Dramatizasyon almalarnn uygulama alan grld gibi ok genitir. En basitinden rencilere telefonla konuma almas yaptrla-bilir.Buetkinliklergnlkkonumadan,sanatsalkonumayakadarsn-fn ve rencinin dzeyine gre uygulanabilir. Karagz ve kukla oynatma ile de rencilerin konuma bece-rilerinigelitirmeyeynelikalmalaryaplabilir.Buetkinlikdedersin canlhalegelmesinisalar.MetindeilenenKaragzmetnihazrlanan materyalilebirlikterencilereoynattrlabilir.Aynekildebuetkinlik metindenbamszrencilerinkendilerininoluturacabirmetinlede yaptrlabilir. Resim, grafik veya karikatrler zerine konuma etkinlikleri dekonumaeitimindekullanlabilir.Snfseviyesineuygunbutrgr-selmateryallersnfagetirilerekrencilerinonlarzerinekonumalar istenebilir. Resmin anlatlmasnda hem rencilerin gzlem gleri, hem TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 302 dikkatlerihemdeanlatmlargelitirilmeyeallr.Derskitaplarndaki resimlerinkonuilealakalolmasbuadannemlidir.rencilermetni okumadannceresmebakpkonuhakkndafikiredinebilmelidir.Byle olduu zaman retmen resimden hareketle metnin konusunu rencinin tahmin etmesini ve ifade etmesini isteyebilir. Resimlerinkonumaeitimindekullanlmasnabirdierrnek; Atatrk ile ilgili bir iir ya da bir okuma paras ilenmesinden nce sn-fadeiikAtatrkportresigetirilerek,resimlerhakkndarencilerin konumas istenebilir.Resimlerhakkndakonuturmarencileringzlemgcnge-litirir,kelimehazinesinizenginletirir,herrencininfarklbirbak as olacandan dier rencilerin bak alarnn genilemesini salar. Bir kiiyi szl olarak anlatma yani tasvir ve tahlil de konu-maeitimindekullanlabilir.retmenilkncernekanlatmalmas yapmaldahasonrarencilerinbirisini(arkada,sanat,ailefertleri, retmenler, tarihi kiiler, sporcu vb) anlatmasn isteyebilir. Bu alma-da resimler de kullanlabilir.Anlatmdancefizikseldahasonrakarakterzelliklerininanla-tlmasnarencilerindikkatiekilir.Butralmalardarencilerin krc, alayc bir slup kullanmaktan kanmalar vurgulanmaldr. Beyin frtnas tekniinin kullanlmas da konuma becerisinin zellikle de zihinsel boyutu asndan nemlidir. Bu teknik sadece Trke dersiiindeilbtnderslerdekullanlmaktadr.Trkeretmeniko-numa eitimi iin bu teknii yaratc konuma iin kullanabilir.Beyin frtnas ok sayda fikri, bir grup insandan ksa srede elde etme tekniklerinden biridir. Ayn zamanda bir soruna zm getirmek ve eitlikonulardafikirretmekiinkullanlr.Saylar5-12kiiarasnda deien gruplarn doal ekilde tartmalardr (nalan 2001:122). Syle-nen fikirlerin not tutulmasn stlenecek bir lider seilir. Snflarn kalaba-lk olduu dnldnde birden fazla beyin frtnas grubu oluturulur. Bu gruplar ayn anda almalarn srdrr.Beyinfrtnasndanceliklebirproblembelirlenmelidir.Proble-minmantklolupolmamasnemlideildir.nemliolanrencilerin hayal dnyasna da hitap ederek ok sayda fikrin ortaya kmasdr. Be-yinfrtnasiinproblemlerolumluveyaolumsuzyndeseilebilir.Yer yzndeaa,yamur,dalar,nehirler,yerekimiolmasaidinelerin olabilecei gibi problemler de ele alnabilir. Masa zerindeki kalemin bir TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 303 nehrednmesi,rencilerinkanatlanpumas,birnesneninaacn konumas, insanlarn sonsuza dein yaamas gibi konular da beyin frt-nasnda zerinde fikir yrtlecek problem olabilir (Rza 1999:261-262). nemliolanfikirlerinyadakonularnmantkl/mantkszoluudeil retilen fikirlerin fazla oluudur. rencilere,seslerinidoruveetkinkullanmaetkinlikleri erevesindedeiikalmalaryaptrlabilir.Gzelveetkilikonumada sesideiiktonlama,vurgu,ritmgibisesinfizikselunsurlarileilgisi hususiyetlerine dikkat etmek ok nemlidir. Dnceler ton deiiklikle-ri,hzdeiiklikleriileanlatlr;budeiikliklerrastgelevemekanik olmayp dncelerin oluum srecinden kaynaklanan ve iletiim eylemi-nidinleyicininzelliklerine,niteliklerineuydurmagereinibelirleyen deiikliklerdir (Taer 2000). Bu tr deiikliklerin rencilere belirtilmeli ve deiik rnekler verilmelidir. rencilerin seslerini etkin kullanmalar iin yle alma-laryaplabilir(Demirel1999:49):Burayagelinmisin?cmlesiaa-daki karakterlere gre farkl biimlerde syletme denemeleri yaptrlr; - Sert bir mdr, - Sevin iinde gen biri, -Panie kaplm korku iinde biri. Buradarencilerinseslendirmebiimlerinincmleninanlamna kattduygusaldeerinnemisergilenmektedir.Bualmalarkonu-mann fiziksel unsurlarnn eitimine yneliktir. Yine konumann fiziksel unsurlarnn eitimi vegelitirilme-sineynelikbiralmadatekerlemeetkinlikleridir.rencilerintelaf-fuzlarn etkin bir biimde kullanmalarn amalayan tekerlemeler her ses iin yaplabilmektedir. zellikle rencilerin yanl ya da eksik yaptklar seslerinboumlamavetelaffuzunaynelikalmalaryaplabilir.ret-menelindebulundurduutekerlemeleriyerigeldiinderencileresy-letme almas yaptrabilir. Bualmalarnnaslyaplacanaretmenkararverir.Deiik ekillerde uygulanabilir. Bir tekerleme sylenir rencilerin bunu sra ile sylemesi istenir, tekerleme doru ifade edilinceye kadar sra ile renci-ler sylemeye alr. Doru syleyen renci dllendirilir. Gzelveetkilikonumaeitiminiamaedinenbirokkitapta (rnein,A.MahmutBaln,GzelveEtkileyiciKonumaKurallar, TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 304 rnek ve zmleri, G letiim Fak. Basmevi, 1999, Ankara) bu teker-lemelerhersesiinbolcayeralmaktadr.rnein,,t,ssesleriiin: sttasapltuntasaldranmabukldrr?Yoksaiieyz ton sa kapl an aldran m abuk ldrr? tekerlemesi kullanlabilir. Ayn zamanda rencilerin bildikleri tekerlemeler de kullanlabi-lir.Bualmalarelendiriciolmasasndakonumaeitimiasndan gzel bir etkinliktir. Hazrlkszkonumalarlailgiliolaraksnfiersindeinsan davranlarileilgilizelliklerkadayazlolarakrenciyeverilipher renciden elindeki katta yazl olan davranla ilgili iki dakika konu-mas istenebilir. Bu konuda resim, karikatr gibi aralardan da faydalan-labilinir.Butralmalarrencilerinezberyapmaktankurtarrveyo-rum yapma glerini gelitirir. rencilerin hakknda konumas istenilen konularplanllk,birbirinisevmek,kopyaekmek,kskanlk,temizlik vb. Bu alma belirli nesneler gsterilerek de yaplabilir. rnein bir kitabbirsilgigsterilerekrencininbusilgininfizikizelliklerive silgilerin genel ilevleri hakknda bir eyler sylemesi beklenebilir. Snfta, konuma eitimi erevesinde deiik oyunlardan ya-rarlanlabilir.rencilerbyk birilgi ileoyunakatlacaklarndanhedef davranlarnkazandrlmasndabutr oyunlarnemliilevlergrr.Bu anlamda deerlendirilebilecek oyunlar retmen tarafndan da gelitirile-bilir, bir oyunun deiik uygulamalar yaplabilir. Bu mahiyette deerlen-dirilecek baz etkinlikler unlardr (zgren 1999): SonHarf,okvakitalmayanvesonderecebasitolanbuo-yunda,rencibirncekirencininsylediikelimeninsonharfiyle balayan bir kelime sylemeye alr. rnein renci kalem kelimesini kullanrsa,birsonrakirencimharfiylebalayanbirkelimernein masadiyebilir.Yanlbirkelimekullanan,verilenzamangeirenveya aynkelimeyiikincidefakullananrencileroyundbrakldnda oyun hzlanr ve birinci seilir. Kelime hazinesi ve telaffuzu gelitirmeye ynelik olan bu oyun btn ilkretimin btn snflarnda kullanlabilir. Konunun erken bittii dersin son blmlerinde yaplabilir. Kelime Anlatm; Snf iki gruba ayrlr. retmenin belirleye-ceibirkelimeyigrubunszcskendigrubunahibirmimik,ekil,i-zim ve el hareketi kullanmadan, sadece konuarak anlatmaya alr. r- TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 305 neinansiklopedikelimesiniBirtrkitap. indehertrlbilgibulu-nur,tmbilgileralfabetikolaraksralanmtr.eklindetanmlayarak anlatmayaalr.Buetkinlikanlataniinkonumadierrencileriin dinleme becerinin gelimesine yneliktir. Sessiz Sinema; Snf ikiye blnr. Grup szcs kar grubun belirleyecei zel isim iermeyen filmi konumadan hareket ve mimikler-le sessiz sinemada kalplam ztt, e anlamls, ekle, oul hareketle-rinden de faydalanarak anlatmaya alr. retmenin her szck iin bir dakikavermesi,veherfilmanlatmndagrupszcsndeitirmesi nerilmektedir. Gruplara bildikleri filmler iin puan verilmesi, anlatlmas istenenfilmleriniindeseviyelerinegreanlayamayacaklarkelimelerin olmamas dikkat edilmesi gereken noktalardr. SesliSinema;Sessizsinemannszcnnvegrubunkonu-masnaizinvererekoynatmaeklidir.Szcfilmdegeenkelimeleri tanmlayarak;sfat,isim,veyafiilolduklarnbelirterek,soyutyadaso-mutolduklarnsyleyerekvekelimeleribetimleyendierzelliklerden sz ederek anlatmaya alr. Bu oyunda grupla szc arasnda kurulacak soru-cevapdiyalouoknemlidir.zellikleilkuygulamalardaret-meninaraygiripynlendiricibazsorularsormasgerekir.Seslifilm oyununukonumaeitimiasndansessizfilmoyunuylakarlatrd-mzdahemdilbecerileriningelitirilmesi,hemaktiflikasndandaha yararl olduunu syleyebiliriz. KimBuAdam?;Birrencibirkiininadnufakbirkada yazaraksnfnortasnagelir.Snftakiler,Politikacmsn?,Trkm-sn?, ok para kazanyor musun? gibi evet-hayr sorularyla kiinin kim olduunubulmayaalrlar.Oyunsnfikiyeblnerekdeoynanabilir. Buseferbirgrup,diergrubuntespitettiikiiyibulmayaalr.lk uygulamalardaretmenderencilerinaralarnakatlarakynlendirici sorularsormaldr.Buoyunrencilerinszelifade,aktifdinlemeve soru sorma becerilerinin gelitirilmesi asndan gzel bir uygulamadr. Ben Kimim?Bu oyun mantk olarak bir nceki oyuna benze-mektedir.Birrencisnfndnakar.Dierrenciler,darkan renciyenlbirininisminiverirler.Dahasonrarenciieriarlr. renci snfa Trkiyede mi yayorum? Yal mym? gibi evet-hayr sorularyla,kendisininkimolduunubulmayaalr.Tmrencilerin katlm asndan Kim bu adam? adl oyun daha ekici kabul edilebilir. TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 306 Amapratikyapmadaekingendavrananrencilerinkonuturulmas asndan yararl bir oyun olarak oynatlabilir. Meslekler;kkkatlarameslekisimleriyazlarakrenci-lere datlr. Bu aamada hibir renci dierinin kadn grmemesine dikkatedilir.rencilerdenbirisitahtayakalkar,dierrencilerevet-hayrsorularylatahtadakirencininmesleinibulmayaalrlar.Bu sorular u ekilde olabilir; - inde niforma giyiyor musun? - Vardiyal m almak zorundasn.? - Ak havada m alyorsun? rencilerin soru sorma tekniklerini ve konuma becerilerini ge-litirmeyeynelikbualma,tahtayakalkanrencidramatizasyonya-parak rencilerin tahmin etmesi salanarak da uygulanabilir. Bu oyun da ekingen ve sklgan bir yapya sahip olan rencilerin derse katlmn ve konumasn salar. Kulaktan Kulaa; Bu oyunda srann en banda oturan ren-cininkulanadierlerininduyamayacaekildebircmlesylenir. rencicmleyiaynekildeyanndakiarkadannkulanafsldarve cmlenin kulaktan kulaa en sona kadar byk bir ihtimalle de deimi olarakkomikbirbiimdegelir.Buaamasonundasondanbaadoru rencilerkendiilettiklericmleleriyksekseslesylerler.lkhatann kimin tarafndan yaplm olduu bulunduunda srann en sonuna geer. Bu oyun rencilerin dinleme-anlama ve konuma-anlatma bece-rilerini artrmaya ynelik bir aktivite olarak kullanlabilir. Mantkl Sorulara Mantksz Sorular; Ders ncesi rencile-rindzeyineuygunzerindedurulankonularaynelik30-40civarnda soruhazrlanr.retmensnftarencilerdenbirinesorularsormaya balar.rencininyapmasgerekeneyilksoruyucevaplamamak,daha sonrahersorudabirncekisorununcevabnvermektir.Buradaama aktifdinleme,dikkatlikonuma,belleikullanmabecerilerineynelik eitim yapmaktr. CmleTamamlama;Buoyundarencilereiindeboluklar bulunan kalp birka cmle verilir. renciler bu boluklar ayn harflerle balayankelimelerledoldurmayaalr.rneincmlemizyleolsun; TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 307 .........adndabirinsantanyorum..............dayayorveok.............. birisi. renciyeBharfiniverdiimizdecmleyiBetladndabirin-san tanyorum. Bursada yayor ve ok gzel birisi. eklinde bir cmle kurabilir. Tabi bu kalp cmleler deitirilerek daha da zevkli hale getiri-lebilir. Bu aktivitede telaffuz ve kelime almasnn gelitirilmesi ama-lanmaktadr. AtaszleriniBirletirme;Snftakirencisayskadaratas-zuzunlamasnakatlarayazlr,Saklasamangelirzamanveya Damlaya damlaya gl olur gibi. Daha sonra bu katlar uygun yerlerin-den ikiye kesilir. Tm ataszlerinin birinci blmleri bir ele ikinci blm-leridedierelealnr.rencilersraileretmeninelindebulunaniki kattanbirtanesinialr.rencilerinelindekarkekildeataszleri vardrartk.Bundansonrayaplacakirencilerinelindekiataszn arkadalarndakilerle karlatrarak tamamlamasdr.Buoyunbakabirekildedeoynanabilir.Snftakirencilere ataszlerininncebirincisonraikinciblmlerikarkolarakdatlr. lk renci elinde oluan cmleyi okur.rencinin okuduu atasznn ilkblmtamamlayanikinciblmkimdeisedoruparayokuyan renciyeverir.Builemsrayla,doruataszlerioluanakadardevam eder. En sonunda renciler doru ataszlerini renme amacyla yksek sesle okur ve anlamlar zerinde tartlr. Eerbuoyunataszlerininilendiibirderstensonrayaplrsa ok gzel bir pekitire grevi grr. Pazarlamac;Bu oyunda ama bir rencinin hayali bir mal snftadierrencileriiknaedereksatmayaalmasdr.Buoyunun verimli olmas iin rencilere nceden bildirilip evde hazrlanma frsat tannmaldr. renci hayali bir rn yaratr, ne ie yaradn, zellikle-rini snfta arkadalarna anlatarak satmaya alr. Bu srada retmen ve rencilerrnhakkndasorularsorar.Tantmabittiktensonrarenci snfa kimlerin almak istediini sorar, en ok sat yapan renci de oyu-nun galibidir. Bu oyun son derece motive edici, zevkli ve konuma prati-ini artran bir etkinliktir. Snftauygulanacaketkinliklerkonumaeitimininzihinsels-relerinivefizikselunsurlarnaynelikolandiksiyonugelitiricimahi-yetteolabilir.Buetkinliklersnfnseviyesivesnfnhedefdavranlar gz nnde bulundurularak retmen tarafndan ayarlanp, deiik ekil-lerdeuygulanabilir.Buetkinliklervastasilerencilereadetabiroyun TBAR-XIII-/2003-Bahar/Ar. Gr. Mehmet KURUDAYIOLU 308 havas iinde sklmadan renmeleri ve konua becerilerinin bir davran olarak kazandrlmas amalanmaktadr. KAYNAKA AKTA, erif ve Osman GNDZ, Yazl ve Szl Anlatm, Aka Yay., Ankara, 2001. ALPEREN, Nusret, Okuma-Yazma retimi Metodlar ve zmleme Metodunun Trke retimine Uygulanmas, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi) Gazi . Sos. Bil. Ens. Ankara, 1994. BALIN, A.Mahmut, Gzel ve Etkileyici Konuma Kurallar, rnek ve zmleri, G.. letiim Fak. Basmevi, Ankara, 1996 BURDURLU, brahim Zeki ve rfan KANTARCI, Ortaretimde Trke retimi, Karnca Matbaaclk, zmir, 1971. DEMREL, zcan, lkretim Okullarnda Trke retimi, MEB Yay., stanbul, 1999. DRKEN, idem, Romada Rhetorica Eitimi, Arkeoloji ve Sanat Yay., stanbul, 1995. ERGEN, cll, Konuma Dili ve Trkenin Syleyi Szl, Simurg Yay., Ankara, 1995. ERGEN, cll, Dilbilimin Bak Asyla Beyin, Popler Bilim, Temmuz 1999, s.41-49. ERGEN, cll, Dilin Beyindeki Organizasyonu ve Konumann Ger-eklemesi, Multidisipliner Yaklamla Beyin ve Kognisyon, Editrler: Karaka, Aydn, Erdemir ve zemsi, izgi Tp Yay-nevi, Ankara, 2000. G, Beir, Orta Dereceli Okullarmzda Trke ve Yazn Eiti-mi, Gl Yay., Ankara, 1978. ZGREN, Meltem Kutay, Oyunlarla Dil retimi, Academyplus Yay., Ankara, 1999. KAVCAR, Cahit; OUZKAN, Ferhan ve SEVER, Sedat. Trke re-timi. Engin Yay., Ankara, 1999. KILI, Mehmet, Konuma Eitimi, Milli Eitim, Ocak-ubat-Mart 2000, S. 145, http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/145/kilic.htmNALINCI, A.Nur, Avrupa Birliine Tam yelik Yolunda Baarnn Anahtar: Yeniden Yaplanma, mit Yay., Ankara, 2000. Ortaokul Program (lkretim II. Kademe), MEB Yay., Ankara, 1995. TBAR-XIII-/2003-Bahar/Konuma Eitimi ve Konuma Becerisini... 309 Z, Feyzi, Uygulamal Trke retimi, An Yay., Ankara, 2001. RIZA, Enver Tahir, Yaratcl Gelitirme Teknikleri, zmir, 1999. SARA, M.A. Yekta, Klsik Edebiyat Bilgisi -Belgat, Risale Yay., stanbul, 2001. SEVER, Sedat, Trke retimi ve Tam renme, An Yay., Ankara, 1997. SONGAR, Ayhan, Dil ve Dnce, Gr-Ay Mat., stanbul, 1986. TAER, Suat, Konuma Eitimi, Papirs Yaynevi, stanbul, 2000. Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, Ankara, 1998. NALAN, kr, Trke retimi, Nobel Yay., Ankara, 2001. YALIN, Alemdar, Trke retim Yntemlerine Yeni Bir Yakla-m, Ankara, 1997. YALIN, Alemdar, Trke retim Yntemleri: Yeni Yaklamlar, Aka Yay., Ankara, 2002. YRK, Yaar, Gzel Konuma ve Yazma Klavuzu, Eitim Yay., Ankara, Tarihsiz.