Entypo2.qxd 28/9/2013 3:38 Page 1

Ο απολιθωμένος κορμός σεκόιας, με ύψος 77,02μέτρα, στο Πάρκο Απολιθωμένου ΔάσουςΛέσβου είναι ο ψηλότερος ιστάμενοςαπολιθωμένος κορμός στον κόσμο.

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:39 Page 2

3

Τα απολιθώματα μας διηγούνται την ιστορία του Αιγαίου

Ο Ελλαδικός χώρος δεν είχε πάντα τη σημερινή του μορφή, ούτε θα είναι ίδιος σε μερικέςχιλιάδες -πόσο μάλλον σε μερικά εκατομμύρια- χρόνια! Και αυτό φυσικά δεν συμβαίνειμόνο στην περιοχή μας, αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη! Το στερεό περίβλημα της Γηςσυνεχώς αλλάζει, στη θέση αλλοτινών τεράστιων ωκεανών σήμερα βρίσκουμεεπιβλητικές οροσειρές, κομμάτια γης καταποντίζονται και σκεπάζονται από θάλασσα,αέρας και νερό συνεχώς διαβρώνουν βουνά και οδηγούν τα υλικά τους μέσα σε λίμνες καιθάλασσες, υποθαλάσσια και χερσαία ηφαίστεια διαρκώς μεταφέρουν υλικά από τοεσωτερικό της Γης στον φλοιό της και δημιουργούν έτσι νέα πετρώματα, ήπειροι που ήτανάλλοτε ενωμένες σήμερα βρίσκονται μακριά η μια από την άλλη, ενώ συχνά παρατηρείταικαι το αντίστροφο… Όλες αυτές οι αλλαγές συνοδεύονται από αλλαγές στο κλίμα, αφού τοκλίμα μιας περιοχής είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη γεωγραφία της και οι μεταβολέςκατανομής στεριάς-θάλασσας επηρεάζουν τα θαλάσσια ρεύματα, τους ρυθμιστές τουκλίματος σε παγκόσμιο επίπεδο.

Και μέσα στο αέναο αυτό ταξίδι, ο θίασος της ζωής συνεχώς μεταβάλλεται, ανάλογα με τιςαλλαγές των σκηνικών! Από σχεδόν 4 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, όταν εμφανίστηκε ηπρώτη ζωή στον πλανήτη μας, μέχρι και σήμερα, οι ζωντανοί οργανισμοί συνεχώςκαλούνται να προσαρμοστούν στις μεταβολές. Όποιος δεν προσαρμόζεται βγαίνει από τονθίασο και… η ζωή συνεχίζεται!

Οι κανόνες αυτοί και ο μηχανισμός της "εξέλιξης της ζωής μέσω της φυσικής επιλογής",όπως διατυπώθηκαν κατά τον 19ο αιώνα, σχεδόν ταυτόχρονα, από τον Άγγλο ΚάρολοΔαρβίνο και τον Ουαλό Άλφρεντ Γουάλας, αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέριαπαλαιοντολόγων και γεωλόγων για την κατανόηση της ιστορίας του πλανήτη. Η μελέτηαπολιθωμάτων μπορεί να δώσει πληροφορίες για τους ίδιους τους οργανισμούς και τωντρόπο ζωής τους, αλλά και για το κλίμα και τη γεωγραφία μιας περιοχής.

Το τεράστιο αρχείο απολιθωμάτων που έχει συγκεντρωθεί μέσω ανασκαφικών εργασιών,κυρίως κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, αποδεικνύει τόσο την ποικιλομορφία τωνοργανισμών του παρελθόντος, όσο και τους μηχανισμούς εξέλιξης και προσαρμογής τουςστο συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Μπορείτε, λοιπόν, στις παρακάτω σελίδες ναταξιδέψετε στο Αιγαίο του μακρινού, αλλά και λίγο πιο κοντινού παρελθόντος, μέσα απόσπάνια και μοναδικά ευρήματα που έχουν αποκαλυφθεί στον Ελλαδικό χώρο και ναθαυμάσετε τη διαχρονική διαφορετικότητα στη φύση του Αιγαίου.

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:40 Page 3

4

Βιοποικιλότητα Θηλαστικών

Με περίπου 5.000 είδη, τα θηλαστικάαντιπροσωπεύουν σήμερα ένα μικρό

μόνο τμήμα της βιοποικιλότητας, ωστόσοπαίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στιςβιοκοινωνίες ολόκληρου τουΚαινοζωικού Αιώνα, του αιώνα πουξεκίνησε πριν από 65 εκατομμύριαχρόνια, μετά την εξαφάνιση πολλώνπρωτόγονων μορφών ζωής (π.χ.δεινοσαύρων). Θεωρούνται η πιοεξελιγμένη μορφή ζωής, αφούεμφανίστηκαν τελευταία στο γεωλογικόχρόνο. Έδειξαν μεγάλη ποικιλομορφίακαι εξάπλωση σε όλα τα περιβάλλοντα,τόσο ηπειρωτικά όσο και θαλάσσια. Ησημαντικότητά τους οφείλεται, μεταξύάλλων, σε έναν κύριο λόγο: είναι η ομάδαζώων που περιλαμβάνει και τον άνθρωπο.Έτσι, οι έρευνες για την προέλευση καιεξέλιξη των θηλαστικών μπορούν ναοδηγήσουν στη γνώση της δικής μαςπροέλευσης και στη συνειδητοποίηση τηςθέσης μας στο ζωικό βασίλειο.Μεγάλης αξίας για τη γεωλογική καιπαλαιοντολογική μελέτη του ελλαδικούχώρου είναι τα απολιθώματα θηλαστικώνπου αποκαλύπτονται συνεχώς μέσα σειζήματα σε πολλές περιοχές της χώρας.Είναι οι πιο εξελιγμένοι οργανισμοί στονπλανήτη και πολύ καλά προσαρμοσμένοιστο περιβάλλον τους. Μικρές αλλαγέςστο περιβάλλον (κλίμα, γεωγραφικήσύνδεση ή αποκοπή περιοχών κτλ)μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στηνανατομία των θηλαστικών και στησύνθεση μιας πανίδας. Επιπλέον, τατελευταία 23 εκατομμύρια χρόνια, κατά

τη διάρκεια των οποίων ο ελλαδικόςχώρος είναι κυρίως χερσαίος, ηΒαλκανική χερσόνησος έχει παίξεισπουδαίο ρόλο στις μεταναστεύσεις καιανταλλαγές θηλαστικών μεταξύ Αφρικής-Ασίας-Ευρώπης. Η μελέτη τωναπολιθωμένων θηλαστικών της Ελλάδας,επομένως, μπορεί να δώσει απαντήσειςσε πολλά ερωτήματα σχετικά με τοπαρελθόν της ευρύτερης περιοχής.Στο έντυπο που κρατάτε στα χέρια σαςαρχικά παρουσιάζονται με συντομίαμορφολογικά στοιχεία που χαρακτηρίζουντον τρόπο ζωής των πέντε κύριων ομάδωνμεγάλων θηλαστικών (σαρκοφάγα,περισσοδάκτυλα, αρτιοδάκτυλα,προβοσκιδωτά και πρωτεύοντα). Στησυνέχεια παρουσιάζεται η εξέλιξη τωνοικοσυστημάτων στον Ελλαδικό χώροκατά τα τελευταία 23 εκατομμύριαχρόνια, όπως μπορεί ναανακατασκευαστεί, με βάση την πληθώρααπολιθωμάτων της περιοχής. Πρόκειταιγια μια συναρπαστική περιήγηση σταυποτροπικά δάση, τις ξηρές σαβάνες καιτις κρύες στέπες που κάλυπταν διαδοχικάτην περιοχή του Αιγαίου και γνωριμία μερινόκερους χωρίς κέρατα, τεράστιουςμαστόδοντες, φοβερούς μαχαιρόδοντες,τρομακτικές ύαινες, κοντόλαιμες καιψηλόλαιμες καμηλοπαρδάλεις,τριδάκτυλα ιππάρια, περίεργαχαλικοθήρια, αντιλόπες με ποικιλόμορφακέρατα, αρκούδες των σπηλαίων,τριχωτούς ρινόκερους, νάνουςιπποπόταμους και πολλά άλλα ζώα τουμακρινού παρελθόντος.

Με βάση τη μορφολογία των οστών και δοντιών που βρίσκονται απολιθωμένα και μέσω της σύγκρισής τους με τααντίστοιχα σημερινών θηλαστικών, οι παλαιοντολόγοι μπορούν να αναγνωρίσουν το είδος του ζώου από το οποίοπροέρχονται, καθώς επίσης και τον τρόπο ζωής του ζώου. Η μεγάλη ποικιλία στη μορφολογία των οστών και δοντιών τωνθηλαστικών συνδέεται με τη μεγάλη ποικιλία περιβαλλόντων διαβίωσης και ειδών τροφής που υπάρχει στη φύση.Σελίδες 55-66.

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:41 Page 4

5

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:42 Page 5

6

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:42 Page 6

ΑΑπποολλιιθθώώμμαατταα θθηηλλαασσττιικκώώνν σσττοο ΑΑιιγγααίίοο

ΟΕλλαδικός χώρος είναι πολύ πλούσιος σε απολιθωμάτων θηλαστικών. Από την αρχαιότητα ακόμη,περίεργα οστά άγνωστων ζώων τραβούσαν την προσοχή των κατοίκων της περιοχής του Αιγαίου. Η

ύπαρξή τους έδωσε το έναυσμα για τη γένεση πληθώρας μύθων για γίγαντες και αμαζόνες, για τέρατακαι μεγαλόσωμους ήρωες. Πολλοί από τους πρωταγωνιστές της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας ήτανδημιουργήματα της φαντασίας των αρχαίων λαών της Ανατολικής Μεσογείου, στην προσπάθειά τους ναεξηγήσουν την παρουσία τεράστιων οστών μέσα στα πετρώματα. Παράδειγμα αποτελεί ο μύθος τωνΚυκλώπων, που πιθανόν να οφείλει την προέλευσή του στην παρουσία απολιθωμένων οστών νάνωνελεφάντων σε σπήλαια της Κρήτης και άλλων μεγάλων νησιών της Μεσογείου. Τα κρανία τωνελεφάντων έχουν στο κέντρο μια μεγάλη οπή, το ρινικό άνοιγμα, στο οποίο συγκρατείται η προβοσκίδατους. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Μεσογείου, που δεν είχαν δει ποτέ τους ελέφαντες, θεώρησαν πως τοάνοιγμα αυτό ήταν το ένα και μοναδικό μάτι στο τεράστιο κεφάλι των ανθρωπόμορφων Κυκλώπων.

Τα τελευταία χρόνια πολυάριθμα απολιθώματα εξαφανισμένων θηλαστικών έρχονται στο φως μέσωανασκαφικών δραστηριοτήτων ελληνικών πανεπιστημίων και μουσείων, ενώ εντυπωσιακάαπολιθώματα που ανασκάφτηκαν στη χώρα μας κατά το παρελθόν από ξένους επιστήμονες κοσμούνμεγάλο αριθμό μουσείων του εξωτερικού και αποτελούν αντικείμενο παγκόσμιας έρευνας. Μέσω τηςμελέτης των απολιθωμάτων αυτών οι παλαιοντολόγοι μπορούν να βγάλουν συμπεράσματα τόσο για τηβιοποικιλότητα του παρελθόντος και την εξέλιξη, όσο και για το περιβάλλον και τη γεωγραφία τηςευρύτερης περιοχής του Αιγαίου κατά το παρελθόν.

Γνάθος νάνου ελέφαντα απο την περιοχή Ρεθύμνου(Συλλογή Σπηλαιολογικής Εταιρείας Τμήμα ΔυτικήςΚρήτης). Ο μικρόσωμος ελέφαντας της Κρήτης προήλθεαπό τον δασώδη ελάφαντα Elephas aantiqquus, πρόγονοκαι του σημερινού Ασιατικού ελέφαντα. Ο μεγαλόσωμοςελέφαντας όταν η Κρήτη απομονώθηκε άρχισε ναμικραίνει σε μέγεθος ώστε να είναι πιο εύκολη ηδιαβίωσή του.

Απολίθωμα πρωτόγονης καμηλοπάρδαλης: Palaeogiraffa,9,3 εκατ. έτη, Κοιλάδα Αξιού, Κεντρική Μακεδονία

7

Απολιθώματα βοοειδών: Miotragoceros (πίσω), 77 - 55 εκατ.έτη, Κοιλάδα Αξιού, Κεντρική Μακεδονία και Tragoportax(μπροστά), 88-77 εκατ. έτη, Μαγνησία Θεσσαλίας

Απολιθώματα πρωτευόντων: Κρανία Μεσοπιθήκων, 77-55εκατ. έτη, Κοιλάδα Αξιού, Κεντρική Μακεδονία ((πίσω), 99-7 εκατ. έτη, Πικέρμι Αττικής ((μπροστά).

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:43 Page 7

8

ΗΗ ζζωωήή σσττοο ΠΠρρώώιιμμοο ΜΜεειιόόκκααιιννοο

2233

- 1177

εεκκααττ.. έέττηη

Απολιθωμένο Δάσος Λεσβου

Ένα από τα σημαντικότερα και ωραιότερα μνημεία γεωλογικής κληρονομιάς, που προσφέρειπληροφορίες για τη ζωή και το κλίμα στον ελλαδικό χώρο πριν από περίπου 20 εκατομμύριαχρόνια, είναι το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου, που εκτείνεται σε ολόκληρη τη δυτική Λέσβο. Η

Πολιτεία, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη παλαιοντολογική, γεωλογική, εκπαιδευτική και περιβαλλοντικήαξία του, το κήρυξε "Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης" (Π.Δ. 443/85) και τα τμήματά του περιοχέςαπόλυτου προστασίας.

ΔημιουργίαΤο αρχείο των απολιθωμάτων και η γεωλογική έρευνα αποδεικνύει πως πριν από 23-17 εκατομμύριαχρόνια δεν υπήρχε Αιγαίο Πέλαγος. Η Ελλάδα ήταν ενωμένη με τη Μικρά Ασία σε μια ενιαία χερσαίαπεριοχή, την Αιγηίδα χέρσο. Στην περιοχή της σημερινής Λέσβου και δυτικότερα υπήρχε ένα πυκνόδάσος με μεγάλη ποικιλία φυτών. Ηφαιστειακές εκρήξεις που σημειώθηκαν στην περιοχή πριν από 17-20 εκατομμύρια χρόνια απελευθέρωσαν πυροκλαστικά υλικά (καυτά σύννεφα αερίων μεηφαιστειακή στάχτη και θραύσματα πετρωμάτων), που κινήθηκαν με μεγάλες ταχύτητες καισκέπασαν το πλούσιο δάσος. Τις ηφαιστειακές εκρήξεις ακολούθησαν έντονες βροχοπτώσεις. Το νερότης βροχής μαζί με την ηφαιστειακή στάχτη δημιούργησαν λάσπη, η οποία απομόνωσε τα φυτά από τιςεπιφανειακές συνθήκες. Με την πλήρη απουσία οξυγόνου τα φυτά δεν σάπισαν, αλλά διατηρήθηκανανέπαφα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η κυκλοφορία θερμών υγρών πλούσιων σε πυρίτιο μέσα στηλάσπη οδήγησε στην αντικατάσταση μόριο προς μόριο της οργανικής φυτικής ύλης από ανόργανη(οξείδια του πυριτίου) και, τελικά, στην τέλεια απολίθωση των φυτών.

ΣημαντικότηταΗ μεγάλη συχνότητα των απολιθωμένων κορμών που διατηρούνται όρθιοι και με το ριζικό τουςσύστημα σε ανάπτυξη πιστοποιεί ότι τα δέντρα απολιθώθηκαν στη θέση όπου έζησαν. Η απολίθωσηκάτω από ιδανικές συνθήκες και η τέλεια διατήρηση των μορφολογικών γνωρισμάτων της εσωτερικήςκαι εξωτερικής δομής των φυτικών οργάνων (κορμών, ριζών, φύλλων, καρπών) βοήθησε τουςεπιστήμονες στον προσδιορισμό των φυτών που μετείχαν στη σύνθεση του πανάρχαιου δάσους. Έτσι,έγινε δυνατός ο ακριβής προσδιορισμός περισσότερων από 40 ειδών στο δάσος της Λέσβου, ανάμεσάτους πανύψηλες σεκόιες, πεύκα, λεύκες, βελανιδιές, φοίνικες και κυπαρίσσια. Η εύρεση πολλώναπολιθωμάτων κανελόδεντρων, φοινίκων και άλλων φυτών που σήμερα φύονται μόνο σε τροπικά-υποτροπικά κλίματα αποδεικνύει πως το δάσος αυτό αναπτύχθηκε πριν από 23-17 εκατομμύρια χρόνιασε τροπικό-υποτροπικό κλίμα.

Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να έρχονται στο φως και απολιθώματα ζώων του δάσους. Έτσι, είναιδυνατή η ακριβέστερη ανακατασκευή του οικοσυστήματος της περιοχής κατά το Πρώιμο Μειόκαινο.Ανάμεσα στα πυκνά δέντρα ζούσαν μεγαλόσωμα δεινοθήρια που με τις κοντές προβοσκίδες τους

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:44 Page 8

9

έκοβαν τρυφερά φύλλα από τα δέντρα για να φάνε. Στο έδαφος, τυφλοπόντικες έσκαβαν τα λαγούμιατους και κρύβονταν εκεί για να γλυτώσουν από αρπακτικά. Διάφορα είδη μικρών και μεγάλων χάμστερτριγυρνούσαν στο έδαφος λίγες ώρες πριν τη δύση για να βρουν καρπούς και φρούτα. Μικροσκοπικέςμυγαλές έτρεχαν στο έδαφος, αναζητώντας ασταμάτητα έντομα και σκουλήκια κάτω από τα φύλλα.Μικροί μυωξοί ζούσαν κρεμασμένοι ανάποδα από τα κλαδιά των δέντρων. Και τις νύχτες ο ουρανόςγέμιζε με διάφορα είδη νυκτερίδων, που τα πρωινά κρύβονταν στις σπηλιές γύρω από τη λίμνη ήκούρνιαζαν κρεμασμένες ανάποδα από τα κλαδιά των δέντρων. Μέσα στο το δάσος, στην περιοχή της σημερινής βορειοδυτικής Λέσβου, υπήρχε μια μεγάλη λίμνη.Στο βυθό της, μικροσκοπικά σαλιγκάρια τρέφονταν με φύκη και υδρόβια φυτά. Στα ήσυχα νερά τηςκολυμπούσαν ψάρια, αλλά και τρομακτικοί αλιγάτορες έτοιμοι να κατασπαράξουν τα ζώα που έφτανανστη λίμνη για να πιούν νερό.

ΑΑπποολλιιθθωωμμέέννοο δδόόννττιι ττοουυ ααλλιιγγάάττοορραα DDiippllooccyynnooddoonn ααππόό ττοοΑΑπποολλιιθθωωμμέέννοο ΔΔάάσσοοςς ΛΛέέσσββοουυ,, μμεε ηηλλιικκίίαα ππεερρίίπποουυ 1177 εεκκααττοομμμμύύρριιααέέττηη,, κκααιι ααννααππααρράάσστταασσηη ττοουυ ααλλιιγγάάττοορραα DDiippllooccyynnooddoonn πποουυ έέγγιιννεε μμεεββάάσσηη οολλόόκκλληηρροουυςς ααπποολλιιθθωωμμέέννοουυςς σσκκεελλεεττοούύςς πποουυ έέχχοουυνν ββρρεεθθεείίσσττηη ΓΓεερρμμααννίίαα..

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:44 Page 9

ΗΗ ζζωωήή σσττοο Πρώιμο - Μέσο Μειόκαινο

2233

- 1111

εεκκααττ.. έέττηη

Κάτω γνάθος σανιθηρίου του είδους SSaanniitthheerriiuumm sscchhllaaggiinn-ttwweeiittii από τα Θυμιανά Χίου, 116 - 115,2 εκατ. ετώνΤα σανιθήρια ήταν πρωτόγονα χοιροειδή που έμοιαζαν με τασύγχρονα μικρόσωμα πέκαρι, της Αμερικής. Η μορφή τωνδοντιών τους δείχνει πως τρέφονταν με σχετικά σκληράφύλλα δέντρων και θάμνων.

ΤΤμμήήμμαα κκρρααννίίοουυμμεε ππυυρρήήννεεςςκκεερράάττωωνν ββοο-οοεειιδδοούύςς ττοουυεείίδδοουυςς HHyyppssoo-ddoonnttuuss ccff..gg aa oo pp ee nn ss ee ααππόό τταα ΘΘυυμμιιααννάάΧΧίίοουυ,, 1166 - 1155,,22εεκκααττ.. εεττώώννΟ Υψοδόντουςήταν μεγαλό-σωμο βοοειδέςπου τρέφοντανμε σκληρές φυτικές ίνες. Κατά το ΜέσοΜειόκαινο είχε εξάπλωση από την Κίναμέχρι την Ανατολική Ευρώπη και τηνΑφρική.

Κατά το Πρώιμο-Μέσο Μειόκαινο,πριν από περίπου 23-11

εκατομμύρια χρόνια, στη σημερινήπεριοχή του Αιγαίου υπήρχε μια ενιαίαστεριά, η Αιγηίδα χέρσος, πουαποτελούνταν από τη σημερινήΕλλάδα και τη σημερινή Τουρκία.Όπως αποδεικνύεται κυρίως από τημελέτη των απολιθωμένων φυτών τουΑπολιθωμένου Δάσους της Λέσβου,πολλές περιοχές της Αιγηίδοςκαλύπτονταν από πλούσια, πυκνάυποτροπικά δάση με μεγάλη ποικιλίαφυτικών ειδών. Δυστυχώς, στη χώραμας δεν έχουν βρεθεί πολλάαπολιθώματα ζώων αυτής τηςπεριόδου. Σημαντικά είναι ταευρήματα που προέρχονται από ταΘυμιανά της Χίου, που σήμεραβρίσκονται στο Μουσείο Γεωλογίας καιΠαλαιοντολογίας του ΤμήματοςΓεωλογίας του ΑριστοτελείουΠανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώεντυπωσιακό είναι το κρανίο τουπρωτόγονου προβοσκιδωτού με τοόνομα Χοιρολοφόδοντας της Χίου, μεηλικία 15-17 εκατομμύρια χρόνια, τοοποίο βρίσκεται στο ΜουσείοΠαλαιοντολογίας και Γεωλογίας τουΠανεπιστημίου Αθηνών.

10

ΚΚρρααννίίοο ττοουυΧΧοοιιρροολλοοφφόόδδοοννττααττηηςς ΧΧίίοουυ ((ΜΜοουυσσεείίοοΠΠααλλααιιοοννττοολλοογγίίααςςΠΠααννεεππιισσττηημμίίοουυΑΑθθηηννώώνν))

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:45 Page 10

1. Ðñþéìïò ÷ïßñïò Âïõíïëéóôñéüäïíôáò2. Ðñþéìïò ñéíüêåñïò ÷ùñßò êÝñáôá3. Ðñþéìï ÉððïåéäÝò ìå 3 äÜêôõëá4. Ìáóôüäïíôáò ÃïìöïèÞñéï ìå 4 ÷áõëéüäïíôåò5. Ðñþéìï ÅëáöïåéäÝò ìå äé÷áëùôÜ êÝñáôá6. Ñéíüêåñïò Äéêåñüñéíïò ìå 2 êÝñáôá7. ×áëéêïèÞñéï8. ÐñïäåéíïèÞñéï 9. Ðñþéìï ÊõíïåéäÝò óáñêïöÜãï

Κατά το Πρώιμο – Μέσο Μειόκαινο επικρατούσευποτροπικό κλίμα, με υψηλές θερμοκρασίες και

υγρασία. Η ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου καλύπτονταναπό πυκνά πλούσια δάση που κατοικούνταν απόπρωτόγονες μορφές μεγάλων θηλαστικών ζώων.

Ένα από τα παλαιότερα απολιθώματα θηλαστικών της Ελλάδαςείναι η κάτω γνάθος του Προδεινοθηρίου Prodeinotheriumbavaricum, ηλικίας 19 - 18,4 εκατ. ετών, από τον ΓαβαθάΛέσβου. Η γνάθος αποκολλήθηκε και συντηρήθηκε απόπροσωπικό του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας ΑπολιθωμένουΔάσους Λέσβου, μελετήθηκε από τον Καθ. Γ. Κουφό (Α.Π.Θ.) καισήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Φυσικής ΙστορίαςΑπολιθωμένου Δάσους Λέσβου. Η εύρεσή της δηλώνει πως τοΠροδεινοθήριο ζούσε στο υποτροπικό δάσος της περιοχής πουαργότερα απολιθώθηκε. Αποτελεί το παλαιότερο απολίθωμαδεινοθηρίου της Ευρώπης αποδεικνύοντας τη μετακίνηση τωνδεινοθηρίων από την Αφρική προς την Ευρώπη μέσω του χώρουτου Αιγαίου πριν από περίπου 19 εκατ. έτη.

11

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:46 Page 11

ΗΗ ζζωωήή σσττοο ΎΎσσττεερροο ΜΜεειιόόκκααιιννοο

1111

- 55 εεκκαα

ττ.. έέττηη

Εκμαγείο κρανίου του είδους ΜΜaacchhaaiirroodduussggiiggaanntteeuuss από τον Αλμυροπόταμο Ευβοίας, 99- 77 εκατ. ετώνΟ Μαχαιρόδοντας ήταν μεγαλόσωμοαιλουροειδές που ζούσε σε σαβάνες. Οιισχυροί κυνόδοντές του, που έμοιαζαν μεπριονωτά μαχαίρια, τον καθιστούν ένα από ταδεινότερα σαρκοφάγα του παρελθόντος.

ΚΚρρααννίίοο χχααλλιικκοοθθηηρρίίοουυ ττοουυ εείίδδοουυςς AAnnccyyllootthheerriiuumm ppeenntteelliiccuumm ααππόό ττηηΘΘεερρμμοοππηηγγήή ΣΣεερρρρώώνν,, 88 - 77 εεκκααττ.. εεττώώννΤα χαλικοθήρια ήταν περίεργα φυτοφάγα ζώα μεγάλων διαστάσεων πουείχαν μπροστινά άκρα πολύ μακρίτερα από τα πίσω. Μπορούσαν ναστέκονται όρθια στα πίσω άκρα, και να χρησιμοποιούν τα μπροστιναάκρα ως γάντζους για να πιάνουν κλαδιά δέντρων και να τα οδηγούνστο στόμα τους, ώστε να φάνε τα μαλακά φύλλα.

Ηκίνηση της Αφρικανικήςλιθοσφαιρικής πλάκας προς τα βόρια

και η συνεχής πίεση στα πετρώματα είχεως αποτέλεσμα τη δημιουργία ρηγμάτων(σπασιμάτων) στα πετρώματα τηςΑιγηίδος χέρσου και στο σταδιακόκαταποντισμό μεγάλων περιοχών της.Έτσι, η θάλασσα από τα δυτικά μπόρεσε ναεισέλθει στο εσωτερικό της Αιγηίδος καινα σχηματίσει, περίπου πριν από 12-11εκατομμύρια χρόνια, το πρώτο Αιγαίοπέλαγος, χωρίζοντας τη Βαλκανικήχερσόνησο από την Ασία. Παράλληλα, ταηφαίστεια που πριν ήταν ενεργά στοβορειοανατολικό Αιγαίο σταμάτησαν τηλειτουργία τους και νέα ηφαίστειασχηματίστηκαν στο νοτιοανατολικό Αιγαίο.Η Ελλάδα σήμερα παρουσιάζει ένα πολύπλούσιο αρχείο απολιθωμάτων αυτής τηςπεριόδου, προερχόμενα από μεγάλοαριθμό απολιθωματοφόρων θέσεων.Μερικές από αυτές είναι παγκοσμίωςγνωστές για την ποικιλία ειδών και για την καλή κατάσταση διατήρησης των απολιθωμάτων τους(Πικέρμι Αττικής, Σάμος, Κοιλάδα Αξιού ποταμού). Τα στοιχεία που προκύπτουν από τη μελέτη αυτώντων απολιθωμάτων αποδεικνύουν πως το κλίμα παρέμεινε θερμό, αλλά έγινε πιο ξηρό. Έτσι, ταυποτροπικά δάση της παλαιότερα ενιαίας Αιγηίδος αντικαταστάθηκαν από εκτενείς σαβάνες καιπεριοχές με γρασίδι και λιγοστά δέντρα, που κατοικήθηκαν από μεγάλη ποικιλία βοοειδών, πρώιμωναλόγων, προβοσκιδωτών, αλλά και ιδιαίτερα σημαντικών πρωτευόντων.

12

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:46 Page 12

ΤΤμμήήμμαα κκρρααννίίοουυ ττοουυ ππρρωωττεεύύοοννττοοςςMMeessooppiitthheeccuuss ppeenntteelliiccuuss ααππόό ττοο ΠΠιικκέέρρμμιιΑΑττττιικκήήςς,, 99 - 77,,11 εεκκααττ.. εεττώώννΟι Μεσοπίθηκοι ήταν πρωτόγονοι κολομπίνες5 - 8 κιλών, πρόγονοι των σημερινώνΑσιατικών κολομπίνων, που έζησαν σεΕυρώπη και Δυτική Ασία πριν από 12 - 3 εκατ.έτη. Κινούνταν περισσότερο στο έδαφος καιτρέφονταν κυρίως με φύλλα δέντρων.

Οι θερμοκρασίες στην Ανατολική Μεσόγειοπαρέμειναν υψηλές, αλλά η υγρασία

μειώθηκε. Έτσι, τα υποτροπικά δάση του Πρώιμου- Μέσου Μειοκαίνου βαθμιαία αντικαταστάθηκαναπό ανοικτές εκτάσεις με γρασίδι και λίγαδέντρα, δηλαδή από ανοικτές σαβάνες.

1. ÓáñêïöÜãï ÁéëïõñïåéäÝò Ìá÷áéñüäïíôáò2. Ðñþéìï ÅëáöïåéäÝò ÷ùñßò êÝñáôá3. Ðñþéìç êïíôüëáéìç êáìçëïðÜñäáëçò ÓáìïèÞñéï4. Ðñþéìç êáôóßêá5. Ðñþéìç áíôéëüðç6. Ðñþéìï ôñéäÜêôõëï ÉððïåéäÝò ÉððÜñéï7. Ðñþéìç ýáéíá 8. Ðñþéìïò ìéêñüóùìïò óêýëïò 9. Ìáóôüäïíôáò Ôåôñáëïöüäïíôáò ìå 4 ÷áõëéüäïíôåò10. ÄåéíïèÞñéï

ΟΟσσττάά οοππίίσσθθιιοουυ άάκκρροουυμμιικκρρόόσσωωμμοουυ ΙΙππππααρρίίοουυ ααππόό ττηηννΠΠεεδδιιάάδδαα ττοουυ ΑΑξξιιοούύ ΠΠοοττααμμοούύ κκααιιττηη ΝΝιικκήήττηη ΧΧααλλκκιιδδιικκήήςς,, 88 - 55εεκκααττ.. εεττώώννΤα Ιππάρια ήταν πρωτόγοναάλογα με διάφορα μεγέθη πουζούσαν στις ανοικτές σαβάνεςμε λιγοστά δέντρα τηςΕυρασίας και της Αφρικής πριναπό 11 - 3 εκατ. έτη. Το κύριοχαρακτηριστικό τους ήταν ηπαρουσία τριών δακτύλων σταάκρα, ενός κεντρικού μεγάλουκαι δύο πλευρικών ατροφικώνπου δεν έφταναν μέχρι τοέδαφος. Τα μπροστινά άκρατους ήταν λίγο πιο κοντά από ταοπίσθια, ανατομία πουπροσέφερε πιο εύκοληπρόσβαση στο γρασίδι τουεδάφους, που αποτελούσε τηντροφή τους.

AGUSTI & ANTON 2002

13

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:47 Page 13

ΗΗ ζζωωήή σσττοο ΠΠλλεειιόόκκααιιννοο

55 - 22

,,66 εεκκαα

ττ.. έέττηη

Κάτω γνάθος μαστόδοντα του είδους Mammut bborsoni από τη Μηλιά Γρεβενών, με ηλικία 5 - 33 εκατ. έτη.Αυτό το είδος μαστόδοντα είχε ύψος περίπου 3,5 μέτρα και βάρος 6 τόνους. Οι χαυλιόδοντέςτου ήταν μεγάλοι, λίγο κυρτωμένοι προς τα επάνω. Έτρωγε φύλλα δέντρων, τρυφεράκλαδιά και φρούτα τα οποία έκοβε με την μακριά προβοσκίδα του και ζούσε σε περιοχές μεδασοκάλυψη κατά τη διάρκεια του Πλειοκαίνου.

Ηκατακερμάτιση της Αιγηίδοςσυνεχίζεται. Ολοένα καιπερισσότερες περιοχές

καταποντίζονται κάτω από το Αιγαίοπέλαγος, το οποίο πριν από 5-2,6εκατομμύρια χρόνια καλύπτει ήδη μίααρκετά μεγάλη έκταση. Ο κύριοςκορμός της ηπειρωτικής Ελλάδας έχειήδη σχηματιστεί, ωστόσο πολλέςπεριοχές που σήμερα είναι χερσαίεςτην περίοδο αυτήν βρίσκονται κάτω απότην επιφάνεια της θάλασσας. Ταηφαίστεια του νοτιοανατολικού Αιγαίουσταματούν τη λειτουργία τους καισχηματίζονται νέα ηφαίστεια, πολλάαπό τα οποία είναι ενεργά μέχρι καισήμερα και αποτελούν το ενεργόηφαιστειακό τόξο του νοτίου Αιγαίου. Οι χερσαίες περιοχές καλύπτονται απόεύκρατα δάση κυρίως φυλλοβόλωνδέντρων. Στη χώρα μας έχουν μέχριτώρα βρεθεί λίγες περιοχές μεαπολιθώματα θηλαστικών αυτής της ηλικίας. Παρά τη σπανιότητά τους, πολλά από τα ευρήματατης περιόδου αυτής είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά, όπως για παράδειγμα τα απολιθώματα τουμαστόδοντα Mammut borsoni που βρέθηκαν στη Μηλιά Γρεβενών.

14

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:48 Page 14

1. Ðñþéìïò ìõñìçãêïöÜãïò Ïñõêôåñüðïõò2. Ðñþéìïò ðßèçêïò Äïëé÷ïðßèçêïò3. Ìéêñüóùìï óáñêïöÜãï ÊõíïåéäÝò ÍõêôåñåõôÞò4. Ìáóôüäïíôáò ÁíÜíêïõò ìå åõèåßò ÷áõëéüäïíôåò5. Ðñþéìï ôñéäÜêôõëï ÉððïåéäÝò ÉððÜñéï6. ÔÜðçñïò7. ÁéëïõñïåéäÝò ÄéíïöÝëéò8. ÃéãÜíôéá ÷åñóáßá ÷åëþíá

Ημείωση των τροπικών δασών και η ελάττωση τηςυγρασίας με διατήρηση υψηλών θερμοκρασιών,

που ξεκίνησαν από το Ύστερο Μειόκαινο, συνεχίστηκανκαι στις αρχές του Πλειοκαίνου. Αυτήν την περίοδοκαθιερώθηκε το σημερινό μεσογειακό κλίμα, μεεναλλαγές μεταξύ ξηρού και θερμού καλοκαιριού /υγρού φθινοπώρου / κρύου χειμώνα / υγρής άνοιξης.

Σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή στο Πλειόκαινοστον Ελλαδικό χώρο εχούν προέλθει από τη μελέτητων απολιθωμάτων διαφόρων ειδών θηλαστικών πουέχουν βρεθεί από την ερευνητική ομάδα της Αναπ. Καθ.Ευαγγελίας Τσουκαλά (Α.Π.Θ.) μέσα σε ιζήματα στηνπεριοχή Μηλιάς Γρεβενών.

Tο καλοκαίρι του 2009 χαυλιόδοντας μήκους 5,02 μ.του μαστόδοντα Mammut borsoni βραβεύτηκε μεΡεκόρ Γκίνες ως ο μεγαλύτερος χαυλιόδοντας τουκόσμου.

15

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:48 Page 15

ΗΗ ζζωωήή σσττοο ΠΠλλεειισσττόόκκααιιννοο

22,,66

- 00,,00

11 εεκκαα

ττ.. έέττηη

Κοπρόλιθοι από ύαινα των σπηλαίων τουυποείδους CCrrooccuuttaa ccrrooccuuttaa ssppeellaaeeaa απότο σπήλαιο Αγ. Γεωργίου Κιλκίς, 115.000ετών.Απολιθωμένα περιττώματα ύαινας τωνσπηλαίων βρίσκονται συχνά σε σπήλαια.Μερικές φορές περιέχουν θραύσματαοστών που επιτρέπουν την αναγνώρισητου θηράματος του σαρκοφάγου, καθώςεπίσης και γύρη φυτών της περιοχής.

Τμήμα κάτω γνάθου αρσενικής αρκούδας τωνσπηλαίων του είδους UUrrssuuss iinnggrreessssuuss από τα σπήλαιοτων Λουτρών Αριδαίας, 337.880 ετών.Η μεγαλόσωμη αρκούδα των σπηλαίων έζησε σεορεινές δασώδεις περιοχές χαμηλού υψομέτρου τηςΕυρώπης κατά το Μέσο-Ύστερο Πλειστόκαινο. Κατά τοχειμώνα έπεφτε σε ένα είδος χειμέριας νάρκης μέσασε σπήλαια, γεγονός στο οποίο οφείλει το όνομά της.Ο πολύ μεγάλος κυνόδοντας χαρακτήριζε τα αρσενικάάτομα.

Παρόλο που υπάρχουν ακόμημερικές διαφορές, για παράδειγμα

τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου είναιακόμη ενωμένα με την Ασία, πριν απόπερίπου 2 εκατομμύρια χρόνια τομεγαλύτερο κομμάτι του Ελλαδικούχώρου έχει σχηματιστεί όπως τογνωρίζουμε σήμερα. Κατά τη διάρκειατου Πλειστοκαίνου παρατηρήθηκανεναλλαγές παγετωδών-μεσοπαγετωδών περιόδων που είχαν ωςαποτέλεσμα τις εναλλαγές και στηχλωρίδα και πανίδα. Στην Ελλάδα έχουνβρεθεί πάρα πολλά απολιθώματααυτής της ηλικίας, πολλά από αυτάμέσα στα εκατοντάδες σπήλαια τηςχώρας. Προέρχονται είτε από ζώα πουζούσαν μέσα στα σπήλαια ή ταχρησιμοποιούσαν μόνο για τη χειμέριανάρκη τους, είτε από ζώα πουμεταφέρθηκαν από σαρκοβόρα ή απόρέματα μέσα στα σπήλαια. Παρόλο πουδεν έχουν βρεθεί ολόκληρα εντυπωσιακά μαμούθ όπως αυτά της Σιβηρίας, στην Ελλάδαυπάρχουν πολυάριθμα απολιθώματα μαμούθ, κυρίως μεμονωμένα δόντια, απομεινάρια τηςπανίδας των παγετωδών περιόδων.

16

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:49 Page 16

1. Ëýêïò2. Ôñé÷ùôüò ñéíüêåñïò3. ¢ëïãï4. Ôñé÷ùôü ìáìïýè Το Πλειστόκαινο χαρακτηρίζεται από παγκόσμιες

εναλλαγές μεταξύ παγετωδών και μεσοπαγετωδώνπεριόδων. Κατά τις παγετώδεις περιόδους μόνιμοςπάγος σκέπαζε τους πόλους και μεγάλο τμήμα τουΒόρειου ημισφαιρίου. Τα ζώα μετανάστευαν προς τανότια, ψάχνοντας για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.Κατά τις μεσοπαγετώδεις περιόδους τα δάσηεπανέρχονταν και ζώα μετανάστευαν και πάλι προς τοβορρά. Τα περισσότερα σημερινά θηλαστικάεμφανίστηκαν κατά το Πλειστόκαινο, ή είναι άμεσοιαπόγονοι ειδών που ζούσαν τότε. Σημαντική είναι και ηπαρουσία του ανθρώπου σε πολλές περιοχές αυτήντην περίοδο.

Τμήμα μπροστινού άκρουτριχωτού ρινόκερου τουείδους CCooeellooddoonnttaa qquuii-ttaattiiss από τη ΓέφυραΘεσσαλονίκης, 2250.000ετών.Ο τριχωτός ρινόκεροςήταν χαρακτηριστικό ζώοτων παγετωδών περιό-δων, το πιο γνωστό μετάτο τριχωτό μαμούθ. Τομήκος ενός ενήλικουαρσενικού ατόμου ήτανπερίπου 3,5 - 4,4 μέτρα,ενώ το ύψος του στονώμο έφτανε τα 2 μέτρα.Ζούσε στις κρύες στέπεςκαι τούνδρες της Β.Ευρασίας και κατά τις πιοκρύες περιόδους μετα-νάστευε προς τα νότια.Έφερε δύο κέρατα, τομπροστινό από τα οποίαήταν ιδιαίτερα εντυ-πωσιακό, αφού είχεμήκος 1 μέτρο.

Κρανίο βοοειδούς του είδους GGaallllooggoorraall mmeenneegghhiinniiii από τοΒώλακα Δράμας, 22,6 - 22 εκατ. ετών.Το Γαλλογκοράλ ήταν εύρωστο βοοειδές με μορφή μεταξύαντιλόπης και κατσίκας, με σχετικά κοντά άκρα, έντονακυρτωμένα προς τα πίσω κέρατα μήκους 30 εκ., άμεσοςπρόγονος του σημερινού γκοράλ της Ανατολικής Ασίας.

PALMER & BARRETT 2009

17

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:50 Page 17

18

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:51 Page 18

ΏΏρρεεςς λλεειιττοουυρργγίίααςς::ΘΘεερριιννήή ππεερρίίοοδδοοςς 1 Ιουλίου έως 30 ΣεπτεμβρίουKαθημερινά: 0099::0000 έέωωςς 2200::0000

ΧΧεειιμμεερριιννήή ππεερρίίοοδδοοςς1 Οκτωβρίου έως 30 ΙουνίουΚαθημερινά: 0099::0000 έέωωςς 1177::0000

ΚΚέέννττρροο ΠΠλληηρροοφφόόρρηησσηηςς ΜΜυυττιιλλήήννηηςς8ης Νοεμβρίου 17, Τ.Κ. 811 00, Μυτιλήνη, ΛέσβοςΤηλέφωνο - Fax: 22510-47033

Έκδοση: ΜΜΟΟΥΥΣΣΕΕΙΙΟΟ ΦΦΥΥΣΣΙΙΚΚΗΗΣΣ ΙΙΣΣΤΤΟΟΡΡΙΙΑΑΣΣ

ΑΑΠΠΟΟΛΛΙΙΘΘΩΩΜΜΕΕΝΝΟΟΥΥ ΔΔΑΑΣΣΟΟΥΥΣΣ ΛΛΕΕΣΣΒΒΟΟΥΥ

i

@EE-mmaaiill:: lesvospf@otenet.gr hhttttpp:://www.lesvosmuseum.gr

www.petrifiedforest.gr

ΤΤααχχυυδδρροομμιικκήή ΔΔιιεεύύθθυυννσσηη::Σίγρι Λέσβου, T.K. 811 03

ΤΤηηλλέέφφωωννοο - FFaaxx:: 22530-54434, 22510-47033

Υπεύθυνος έκδοσης: Ν. Ζούρος Κείμενα: Κ. Βασιλειάδου Φωτογραφίες: E. Gumus,

Κ. Βασιλειάδου, Δ. Κωστόπουλος,Ε. Τσουκαλά, Γ. Κουφός,

Αρχείο Μουσείου ΦυσικήςΙστορίας Απολιθωμένου Δάσους

ΛέσβουΕπιμέλεια έκδοσης: Α. Γεωργίου, Γραφιστική Επιμέλεια Σχημάτων:

Tetragon AE

Ενδεικτική βιβλιογραφία:Βελιτζέλος, Ε., Ζούρος, Ν., Βελιτζέλος Δ., 2001. Συμβολή στη μελέτη της παλαιοχλωρίδας του απολιθωμένου δάσους Λέσβου. Πρακτικά ΔιεθνούςΣυνεδρίου ''Προστατευόμενες φυσικές περιοχές και περιβαλλοντική εκπαίδευση. Λέσβος 24-26 Σεπτεμβρίου 1999, σελ. 160-169.Ζούρος, Ν., Βασιλειάδου, Κ., Βαλιάκος, Η., Μπεντάνα, Κ., 2008. Ένα υποτροπικό δάσος 20 εκατομμυρίων ετών. Μουσείο Φυσικής ΙστορίαςΑπολιθωμένου Δάσους Λέσβου. Σελ. 64. Κουφός, Γ., 2004. Παλαιοντολογία Σπονδυλωτών. Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη.Agusti, J. & Anton, M., 2002. Mammoths, Sabertooths, and Hominids: 65 million years of mammal evolution in Europe. Columbia University Press,New York.Athanassiou, A., 2002. Neogene and Quaternary faunas of Thessaly. Annales Geologiques des Pays Helleniques, XXXIX (A): 279-293.Iliopoulos, G., Eikamp, H. & Fassoulas, C., 2010. A New Late Pleistocene Mammal Locality From Western Crete. Bulletin of the Geological Society ofGreece,Lyras, G.A. & van der Geer, A.E., 2007. The Late Pliocene vertebrate fauna of Vatera (Lesvos Island, Greece). Cranium 24, 2: 11-24.Kostopoulos, D.S., 2006. Greek bovids through time. Hellenic Journal of Geosciences 41: 141-152.Koufos, G.D., 2006. The Neogene mammal localities of Greece: Faunas, chronology and biostratigraphy. Hellenic Journal of Geosciences 41: 183-214.Koufos, G., Zouros, N. & Mourouzidou, O., 2003. Prodeinotherium bavaricum (Proboscidea, Mammalia) from Lesvos island, Greece; the appearanceof deinotheres in the Eastern Mediterranean. Geobios 36: 305-315.Palmer, D. & Barrett, P., 2009. Evolution: The story of Life. Octopus Publishing Group, London.Tsoukala, E., 1992. Quaternary Faunas of Greece. Courier Forsch.-Inst. Senckenberg 153: 79-92.Tsoukala, E., 2000. Remains of a Pliocene Mammut borsoni (Hays, 1834) (Proboscidea, Mammalia), from Milia (Grevena, W. Macedonia, Greece). Ann.Paleontol. 86, 3: 165-191.Vasileiadou, K., Zouros N., 2008. Microfossil research at the Lesvos Petrified Forest Geopark as an educational tool. Proceedings of the 3rd

International UNESCO Conference on Geoparks, Osnabrueck, GermanyVasileiadou, K., Zouros, N., 2011. Micro-mammalian inhabitants of the Lesvos Petrified Forest (Greece). 9th Annual Meeting of the EuropeanAssociation of Vertebrate Palaeontologists, Heraklion, Crete, 14-19 June 2011.Zouros N., 2009. The petrified forest of Lesvos - a unique natural monument. In: N. Evelpidou, Τ. De Figueiredo, F. Mauro, V. Tecim, A. Vasilopoulos, (ed.)Natural Heritage monuments - Europe from West to East. Springer Verlag Berlin Heidelberg 2010 p. 15-26.

Το ταξίδι δεν τελειώνει εδώ! Σήμερα το κλίμα στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως τυπικά μεσογειακό, μεήπιους υγρούς χειμώνες, σχετικά θερμά και ξηρά καλοκαίρια και μακρές περιόδους ηλιοφάνειας κατά τη

μεγαλύτερη διάρκεια του έτους. Το κλίμα αυτό, καθώς και το πολυποίκιλο ανάγλυφο και η εντυπωσιακήγεωλογική δομή έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη της μεγαλύτερης βιοποικιλότητας στην Ευρώπη, με 6.000είδη χλωρίδας, 107 είδη ψαριών γλυκών νερών, τουλάχιστον 18 είδη αμφιβίων, 59 είδη ερπετών, 407 είδηπτηνών, 116 είδη θηλαστικών, εκ των οποίων τα 57 είναι απειλούμενα με εξαφάνιση.Μέχρι σήμερα 1,5 - 1,8 εκατομμύρια είδη βακτηρίων, μυκήτων, φυτών και ζώων έχουν καταγραφεί στη Γη.Νέα είδη ανακαλύπτονται κάθε μέρα. Άλλα εξαφανίζονται πριν καν ανακαλυφθούν. Αυτή η απίστευτήποικιλία μορφών ζωής προέρχεται από έναν και μόνο πρόγονο, ένα μονοκύτταρο οργανισμό, που έζησε πριναπό 4 δισεκατομμύρια χρόνια!!! Από τότε μέχρι σήμερα, έχει ζήσει ένας τεράστιος αριθμός ειδών, το 99%των οποίων δεν υπάρχει πια.Το κλειδί στην ύπαρξη και στη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη μας είναι η εξέλιξη! Η ζωή εξελίσσεταισυνεχώς για να προσαρμοστεί στο ολοένα μεταβαλλόμενο περριβάλλον. Με ή χωρίς τη συμβολή καιεπίδραση του ανθρώπου, ο οποίος εξάλλου αποτελεί ένα απειροελάχιστο κομμάτι στην ιστορία της Γης, οιζωντανοί οργανισμοί θα βρίσκουν πάντα το δρόμο τους προς την επιβίωση.

19

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:51 Page 19

Áßèïõóá ÁéãáßïõÌïõóåßïõ ÖõóéêÞò Éóôïñßáò ÁðïëéèùìÝíïõ ÄÜóïõò ËÝóâïõ

Entypo2.qxd 28/9/2013 3:52 Page 20