104

3.2. JezioraBeata Grzywna(Wojewódzki Inspektorat Ochrony �rodowiska w Lublinie)

3.2.1. Wstêp

Badania jezior prowadzone przez InspekcjêOchrony �rodowiska normuj¹ wytyczne do monito-ringu jezior, opracowane przez Instytut Ochrony �ro-dowiska w Warszawie. Przewiduj¹ one dwukrotnypobór prób - w okresie wiosennym po zej�ciu lo-dów oraz latem w trakcie trwania stratyfikacji ter-micznej. Próbki wody pobierane s¹ w najg³êbszychpunktach jezior oraz na wa¿nych dop³ywach i odp³y-wach. Analizowane s¹ próby pochodz¹ce z warstwypowierzchniowej, a latem w jeziorach posiadaj¹cychuwarstwienie termiczne, równie¿ z warstwy nad-dennej.

Podstawowym pomiarem prowadzonym w trak-cie badañ jeziora jest ustalenie profilu termicznegoi tlenowego. Ze wska�ników chemicznych i biolo-gicznych podlegaj¹cych ocenie oblicza siê warto�æ�redni¹, która odnosi siê do zakresu punktowegocharakteryzuj¹cego odpowiednie klasy czysto�ci (ta-bela 1).

Ocena sanitarna na podstawie miana coli typuka³owego ma znaczenie czynnika weryfikuj¹cegoca³o�æ dokonanych oznaczeñ.

Dodatkowym elementem s³u¿¹cym oceniestanu jezior s¹ badania osadów dennych prowa-dzone przez Pañstwowy Instytut Geologiczny, wktórych analizowana jest koncentracja metali ciê¿-kich, WWA oraz oznaczenie procentowej zawarto-�ci wêgla organicznego, siarki, magnezu, ¿elaza,wapnia, fosforu. Zawarto�æ metali ciê¿kich i WWAnie podlega klasyfikacji. Ich koncentracja okre�lana

jest jako odniesienie wzglêdem zawarto�ci natural-nej czyli tzw. �t³a geochemicznego�. Wyniki ozna-czeñ poszczególnych pierwiastków i WWA wy-konanych przez PIG w ramach geochemicznegomonitoringu osadów wodnych zamieszczono w ta-beli 2.

Podatno�æ jeziora na degradacjê jest obliczanana podstawie wska�ników morfometryczno-zlew-niowych i zaszeregowana w sposób nastêpuj¹cy:

I kategoria � akwen odpornyII kategoria � odporno�æ wzglêdnaIII kategoria � o niskiej odporno�cipoza kategori¹ � brak odporno�ci.

Pod uwagê brane s¹ nastêpuj¹ce parametry:g³êboko�æ �rednia, termiczne uwarstwienie wód je-ziora, wymiana wód w jeziorze, d³ugo�æ linii brzego-wej, wielko�æ zlewni ca³kowitej i zagospodarowa-nie zlewni bezpo�redniej.

Termiczne uwarstwienie wód nazywanejest stratyfikacj¹. W jeziorach g³êbokich nastêpujeich podzia³ na trzy warstwy:

epilimnion � warstwa �ciep³a� o temperaturzeuzale¿nionej od warunków atmosfe-rycznych (ok. 16-20°C),

metalimnion � warstwa �skokowa� zmiany tempe-ratury powy¿ej 1°C/m,

hypolimnion � warstwa �zimna� o temperaturze5-8°C, jest to tzw. warstwa stagnuj¹-ca, w czasie sezonu wegetacyjnegoodizolowana od epilimnionu, wymia-na wód oraz natlenienie tej warstwynastêpuje w okresach mieszania �miksji.

Mieszanie �do dna� w jeziorach g³êbokichmo¿liwe jest jesieni¹ i wiosn¹, gdy temperatura wodyw zbiorniku wynosi 4°C. W jeziorach o niepe³nej stra-tyfikacji wytwarzaj¹ siê dwie warstwy: epilimnioni metalimnion. Wody jezior p³ytkich podlegaj¹ wielo-krotnemu mieszaniu, czyli polimiksji. Termiczneuwarstwienie wód tu nie wystêpuje.

Grzybienie Fot. G. Grzywaczewski

Tabela 1. Zakresy punktowe w klasyfikacji stanu czysto�cii podatno�ci na degradacjê jezior

Klasa / Kategoria Zakres

I < 1,5 pkt.

II 1,5 - 2,5 pkt.

III 2,5 - 3,25 pkt.

poza klas¹ / kategori¹ > 3,25 pkt.

CZÊ�Æ III. JAKO�Æ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW �RODOWISKA

105

Tabe

la 2

. Wyn

iki o

znac

zeñ

pier

wia

stkó

w i

WW

A w

osa

dach

jezi

or p

rzeb

adan

ych

w 1

999 

r. (w

g ba

dañ

Pañs

twow

ego

Inst

ytut

u G

eolo

gicz

nego

)

Bia

³e W

³o-

Cza

rne

Sos

-C

zarn

e W

³o-

Firl

ejG

linki

G³ê

boki

eK

lesz

czów

£ukc

zeS

umin

U�c

i-W

ytyc

kie

Zag³

ê-da

wsk

ieno

wic

kie

daw

skie

mow

skie

bocz

eM

etal

e ci

ê¿ki

e, a

lkal

iczn

e, z

awar

to�æ

wêg

la o

rgan

iczn

ego

As

[ppm

]17

1125

1114

69

85

67

10B

a [p

pm]

9763

105

8810

990

8485

7780

5971

Cd

[ppm

]3,

03,

02,

02,

03,

0<

12,

01,

0<

11,

0<

13,

0C

o [p

pm]

44

42

92

24

22

25

Cr

[ppm

]17

1212

2015

1512

173

108

12C

u [p

pm]

1210

921

119

108

311

59

Hg

[ppm

]0,

214

0,20

90,

205

0,31

40,

142

0,11

00,

170

0,16

70,

047

0,19

00,

117

0,18

1M

n [p

pm]

322

335

707

163

582

249

369

251

1097

251

201

379

Ni [

ppm

]11

1210

1417

912

105

97

10Pb

[ppm

]95

8155

100

3435

4354

1139

2965

Sr [p

pm]

5746

058

3651

2544

3557

829

248

41V

[ppm

]23

1718

2417

2118

256

1411

17Zn

[ppm

]20

321

413

323

711

580

8810

151

101

7912

8Fe

[%]

1,10

0,91

2,94

1,18

5,27

1,03

0,87

2,33

0,42

0,87

0,83

1,43

Ca

[%]

3,33

11,4

11,

671,

201,

580,

531,

101,

0125

,18

1,11

11,0

40,

89M

g [%

]0,

150

0,17

00,

090

0,17

00,

140

0,15

00,

120

0,13

00,

110

0,13

00,

100

0,12

0P

[%]

0,11

00,

130

0,17

00,

200

0,18

00,

140

0,08

00,

100

0,07

00,

150

0,11

00,

100

S [%

]0,

670

0,94

00,

730

1,23

00,

840

0,56

00,

660

0,88

00,

310

0,61

00,

780

0,58

0TO

C [%

]18

,30

16,4

730

,26

22,7

512

,70

13,9

127

,37

24,3

517

,21

16,8

512

,00

20,5

5W

ielo

pier

�cie

niow

e w

êglo

wod

ory

arom

atyc

zne

Ace

naft

ylen

0,01

60,

005

0,00

050,

005

0,00

20,

002

0,00

30,

003

0,00

10,

002

0,00

20,

004

Ace

naft

en0,

054

0,01

50,

003

0,01

50,

008

0,00

70,

008

0,01

20,

004

0,00

70,

010,

012

Fluo

ren

0,09

70,

030,

007

0,03

60,

017

0,01

70,

020,

044

0,00

90,

017

0,02

40,

03Fe

nant

ren

0,74

80,

149

0,03

10,

167

0,06

30,

066

0,11

0,13

40,

042

0,06

80,

109

0,13

2A

ntra

cen

0,08

20,

015

0,00

20,

023

0,00

70,

007

0,01

10,

013

0,00

30,

007

0,00

70,

013

Fluo

rant

en1,

729

0,27

80,

016

0,39

10,

146

0,12

90,

196

0,21

60,

054

0,14

60,

135

0,27

5Pi

ren

1,18

30,

192

0,01

10,

291

0,10

80,

093

0,12

0,13

80,

034

0,10

50,

106

0,17

3B

enzo

[a]a

ntra

cen

0,46

60,

107

0,00

70,

205

0,06

20,

057

0,06

10,

071

0,01

70,

059

0,04

10,

095

Chr

yzen

0,83

60,

212

0,00

80,

297

0,10

70,

094

0,11

70,

122

0,02

90,

087

0,08

30,

186

Ben

zo[b

]fluo

rant

en0,

868

0,26

80,

018

0,38

70,

130,

110,

139

0,13

60,

037

0,10

70,

110,

205

Ben

zo[k

]fluo

rant

en0,

659

0,22

20,

013

0,31

40,

106

0,10

20,

104

0,09

70,

028

0,08

40,

078

0,15

3B

enzo

[e]p

iren

0,54

50,

198

0,01

30,

274

0,10

10,

092

0,09

70,

103

0,02

40,

082

0,08

20,

162

Ben

zo[a

]pire

n0,

624

0,13

50,

010,

290,

085

0,08

10,

073

0,08

90,

023

0,08

40,

068

0,12

1Pe

ryle

n0,

142

0,16

30,

108

0,08

90,

081

0,03

90,

058

0,10

90,

009

0,02

60,

024

0,07

4In

deno

[1,2

,3-c

d]pi

ren

0,76

50,

203

0,01

70,

273

0,09

90,

091

0,09

50,

094

0,02

80,

088

0,07

70,

172

Dib

enzo

[ah]

antr

acen

0,09

20,

025

0,01

0,03

60,

014

0,01

20,

016

0,01

50,

006

0,01

50,

011

0,02

1B

enzo

[ghi

]per

ylen

0,64

0,17

0,02

40,

221

0,08

90,

079

0,09

10,

0092

0,02

80,

076

0,06

60,

143

Sum

a W

WA

9,54

62,

387

0,29

93,

314

1,22

51,

078

1,31

91,

488

0,37

61,

060

1,03

31,

971

3. WODY

106

Tabe

la 3

. Zbi

orcz

a ch

arak

tery

styk

a st

anu

czys

to�c

i i p

odat

no�c

i na

degr

adac

jê je

zior

bad

anyc

h na

prz

estr

zeni

lat

1995

-199

9

R

ok b

adañ

Naz

wa

jezi

ora

Pow

ierz

-O

bjêt

o�æ

G³ê

boko

�æ19

9519

9619

9719

9819

99ch

nia

(ha)

(tys

. m3 )

max

(m)

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Bia

³e W

³oda

wsk

ie10

6,4

1499

8,0

33,6

III

III

III

III

III

Bia

³e S

osno

wic

kie

144,

820

18,0

2,7

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

Bik

cze

85,0

1296

,03,

3III

IIInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Bru

dno

40,8

638,

02,

5PZ

Knb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Bru

dzie

niec

17,8

267,

02,

8PZ

Knb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Cyc

owe

11,3

287,

04,

1nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.PZ

KPZ

Knb

.nb

.

Cza

rne

Go�

cini

ecki

e11

,717

9,4

3,2

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

Cza

rne

Sosn

owic

kie

38,8

1968

,015

,6nb

.nb

.II

IIIII

IInb

.nb

.III

III

Cza

rne

U�c

imow

skie

24,5

921,

510

,3nb

.nb

.nb

.nb

.III

nb.

IIIII

nb.

nb.

Cza

rne

W³o

daw

skie

23,6

704,

011

,4II

IInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.II

III

D³u

gie

28,4

--

IInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Firle

j91

,345

65,0

9,6

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIII

nb.

nb.

IIIII

Glin

ki46

,913

43,0

8,8

nb.

nb.

IIIpo

za k

at.

nb.

nb.

nb.

nb.

PZK

poz

a ka

t.

G³ê

boki

e20

,568

4,6

7,1

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIII

G³ê

boki

e C

ycow

skie

11,4

438,

05,

7nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.II

IInb

.nb

.

Gum

iene

k9,

030

7,0

7,8

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

Kles

zczó

w53

,972

3,0

2,3

IIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIII

Kose

niec

21,0

273,

04,

2nb

.nb

.nb

.nb

.III

IIInb

.nb

.nb

.nb

.

Kras

ne75

,981

06,5

33,0

nb.

nb.

IIII

nb.

nb.

III

nb.

nb.

Lipi

enie

c4,

112

3,0

7,1

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

£ukc

ze57

2048

,08,

9nb

.nb

.nb

.nb

.III

IIInb

.nb

.III

II

£uki

e15

0,1

2726

,06,

5nb

.nb

.II

IIInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Ma�

luch

owsk

ie26

,512

24,7

9,4

nb.

nb.

nb.

nb.

IIInb

.II

IIInb

.nb

.

Mie

jski

e45

,861

1,5

2,2

IIIPZ

Knb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Mos

zne

17,5

--

IInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Pere

szpa

24,3

781,

06,

2nb

.nb

.nb

.nb

.III

IIInb

.nb

.nb

.nb

.

Pias

eczn

o84

,791

76,7

38,8

nb.

nb.

III

nb.

nb.

III

nb.

nb.

P³ot

ycze

16,6

374,

08,

0III

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

CZÊ�Æ III. JAKO�Æ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW �RODOWISKA

107

R

ok b

adañ

Naz

wa

jezi

ora

Pow

ierz

-O

bjêt

o�æ

G³ê

boko

�æ19

9519

9619

9719

9819

99ch

nia

(ha)

(tys

. m3 )

max

(m)

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Kla

saK

ateg

oria

Rog

ó�no

56,8

4080

,025

,4nb

.nb

.nb

.nb

.II

IInb

.nb

.nb

.nb

.

Rot

cze

42,7

826,

04,

3nb

.nb

.nb

.nb

.II

IIInb

.nb

.nb

.nb

.

Skom

ieln

o75

,075

0,0

-II

IIInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

S³on

e4,

620

9,0

8,1

nb.

nb.

nb.

nb.

IIPZ

Knb

.nb

.nb

.nb

.

Spól

ne65

,391

4,0

2,3

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

�cie

gien

ne27

,675

7,6

5,4

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

Sum

in91

,514

54,0

6,5

nb.

nb.

IIIIII

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIIII

�wiê

te5,

719

4,0

9,6

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

IIIII

nb.

nb.

Tom

aszn

ie85

,515

60,0

-III

PZK

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

nb.

U�c

imow

skie

66,3

1779

,04,

4III

IIInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.III

III

U�c

iwie

rz28

4,1

9167

,06,

6nb

.nb

.II

IIInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.

Wer

eszc

zyñs

kie

5,2

136,

05,

2nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.II

PZK

nb.

nb.

Wyt

ycki

e48

7,0

3511

,05,

5III

IIInb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.III

III

Zag³

êboc

ze59

,042

79,0

23,3

IIII

IIII

IIII

IIII

IIII

Zien

kow

skie

7,6

204,

04,

9nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.nb

.PZ

KPZ

Knb

.nb

.

nb. �

nie

bad

ano

3. WODY

108

Wszystkie dane zbierane s¹ w jednolitej w skalica³ego kraju bazie komputerowej. Koñcowym re-zultatem przeprowadzonych badañ s¹ komunikatyo stanie czysto�ci poszczególnych jezior, stanowi¹-ce wiarygodny materia³ przydatny zarówno dla ce-lów informacyjnych, jak równie¿ do realizacji polity-ki ekologicznej.

3.2.2. Charakterystyka stanu czysto�ci jeziorprzebadanych w 1999 r.

Analizuj¹c wyniki ocen stanu czysto�ci wiêk-szo�ci jezior Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiegona przestrzeni lat 1995-1999 (tabela 3) nie stwier-dzono zasadniczych zmian w ich klasach czysto-�ci, ani te¿ podatno�ci na degradacjê. ¯adnymistotniejszym zmianom nie uleg³a te¿ jako�æ wódw zbiornikach przebadanych w 1999 r. ̄ aden z nichnie gromadzi wód I klasy czysto�ci. Dominuj¹ je-ziora magazynuj¹ce wodê II i III klasy (tabele 4 i 5).Najlepszymi zdolno�ciami samooczyszczania wódcharakteryzuj¹ siê jeziora g³êbokie i pojemne, o ni-skim procencie wymiany wody w roku. Najkorzyst-

niejszymi tego typu parametrami dysponuje J. Bia-³e W³odawskie, które jako jedyny zbiornik osi¹gaI kategoriê podatno�ci na degradacjê. Wiêkszo�æz przebadanych jezior Pojezierza £êczyñsko-W³o-dawskiego nara¿ona jest na kontakt z zanieczysz-czeniami sp³ywu powierzchniowego z otaczaj¹-cych je obszarów zlewni bezpo�rednich. Istotnymzagro¿eniem dla jezior o atrakcyjnych warunkachdo letniego wypoczynku i turystyki zorganizowa-nej (m.in. Bia³e W³odawskie, Zag³êbocze) jest in-tensywne zagospodarowanie rekreacyjne pobrze-¿a. Stwierdzona, obni¿ona klasa czysto�ci i podat-no�ci na degradacjê w przypadku J. Czarnego So-snowickiego jest wynikiem w³¹czenia jezioraw system kana³u Wieprz -Krzna i systematycznegou¿y�niania jeziora wodami tego kana³u, które s¹ no-�nikiem zanieczyszczeñ. Prowadz¹ one do wzro-stu miêdzy innymi ogólnej mineralizacji wód zbior-nika. Destabilizacyjnego wp³ywu antropogeniczne-go systemu hydrologicznego nie jest w staniezneutralizowaæ ¿aden, praktycznie czynnik, nawetniezwykle korzystny sposób zagospodarowaniazlewni bezpo�redniej (przewaga lasów).

Rys. 1. Jako�æ wód jezior przebadanych w 1999 r.

CZÊ�Æ III. JAKO�Æ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW �RODOWISKA

109

Rys. 2. Plany batymetryczne jezior: Bia³e W³odawskie, Zag³êbocze, Czarne W³odawskie, Czarne Sosnowickie

3. WODY

510152030

Jezioro Bia³e W³odawskie

N

powierzchnia zwierciad³a - 106,4 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 33,6 m

g³êbokoœæ œrednia - 14,1 m

objêtoœæ - 14 988 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 1616 m

szerokoϾ maksymalna - 806 m

linia brzegowa ogó³em - 4262 m

3

(UMCS Lublin)

Jezioro Zag³êbocze

1

5

10

15

20

N

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 59,0 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 23,3 m

g³êbokoœæ œrednia - 7,3 m

objêtoœæ - 4 279 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 942 m

szerokoϾ maksymalna - 798 m

linia brzegowa ogó³em - 2 873 m

3

Jezioro Czarne W³odawskie

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 23,6 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 11,4 m

g³êbokoœæ œrednia - 3 m

objêtoœæ - 704 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 628 m

szerokoϾ maksymalna - 516 m

linia brzegowa ogó³em - 1 909 m

3

10

8

6

4

2

Jezioro Czarne Sosnowickie

1512,5

107,55

2,51

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 38,8 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 15,6 m

g³êbokoœæ œrednia - 5,1 m

objêtoœæ - 1 968 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 946 m

szerokoϾ maksymalna - 603 m

linia brzegowa ogó³em - 2 519 m

3

N

N

110

Jezioro Bia³e W³odawskieJest jednym z najwiêkszych i najg³êbszych je-

zior po³o¿onych we wschodniej czê�ci Równiny £ê-czyñsko-W³odawskiej. Jezioro le¿y w dorzeczu: Ta-rasienka-W³odawka-Bug-Wis³a. Misa jeziora jestutworzona na pod³o¿u kredowym. Zbiornik stanowig³êbokie, wyd³u¿one koryto o stromych zboczach.U podstawy stoku podwodnego wystêpuje p³askie,twarde dno. Bardzo korzystne wska�niki morfome-tryczne i hydrologiczno-zlewniowe wyznaczy³y I ka-tegoriê podatno�ci na degradacjê.

Stê¿enia ChZTCr i BZT5 nie przekraczaj¹ce nor-matywów I i II klasy czysto�ci, wskazywa³y na nie-wielk¹ zasobno�æ wód jeziora w zwi¹zki organiczne.Pozosta³e wska�niki fizykochemiczne, bakteriolo-giczne i wska�nik biomasy chlorofil �a� odpowiada-³y równie¿ normatywom klasy I i II, co w rezultaciepozwoli³o oceniæ stan czysto�ci jeziora w klasie II(niezmiennej od kilku lat).

Jezioro Zag³êboczeJezioro po³o¿one jest w gminie Sosnowica na

zachodnim krañcu Garbu W³odawskiego zbiornikpo³o¿ony jest w dorzeczu Piwonia�Ty�mienica�Wieprz�Wis³a. Dno jeziora jest piaszczyste, w nie-których miejscach gliniaste. Wzd³u¿ brzegów sto-sunkowo szerokim pasem, w wielu miejscach po-przerywanym, wystêpuje ro�linno�æ wynurzona. Je-zioro zaliczane jest do najg³êbszych jezior Równiny£êczyñsko-W³odawskiej.

Posiada korzystny zespó³ cech morfometrycz-nych i zlewniowych, co pozwoli³o na osi¹gniêcieII kategorii podatno�ci na degradacjê. Zbiornik tenpodlega latem stratyfikacji termiczno-tlenowej.Stwierdzona podwy¿szona zawarto�æ substancjiorganicznych, o czym �wiadczy³y warto�ci oznaczeñChZTCr i BZT5, nie przeszkodzi³a jezioru w osi¹gniê-ciu II klasy czysto�ci. Pozosta³e wska�niki takiejak fosfor, fosforany, azot mineralny odpowiada³ywarto�ciom I klasy czysto�ci. Warunki sanitarnejeziora spe³nia³y wymagania równie¿ II klasy czys-to�ci.

Jezioro Czarne W³odawskieJezioro po³o¿one jest w dorzeczu rzeki W³odaw-

ki. Wchodzi w sk³ad Równiny £êczyñsko-W³odaw-skiej, w gminie W³odawa.

Podobnie jak wiêkszo�æ zbiorników tej równinycharakteryzuje siê zwartym, nieskomplikowanymkszta³tem i niewielkim urozmaiceniem linii brzego-wej. Obszar zlewni bezpo�redniej Jeziora Czarnegojest niemal w ca³o�ci pokryty lasem. Jedynie na nie-wielkiej przestrzeni przy pó³nocno-wschodnim od-s³oniêtym brzegu jeziora wystêpuj¹ tereny zajêtepod zabudowê mieszkalno-handlowo-us³ugow¹.Zbiornik ten nie jest wykorzystywany rekreacyjniei stanowi w³asno�æ prywatn¹. Prowadzona jest tamhodowla ryb.

W ocenie podatno�ci na degradacjê przyporz¹d-kowano mu III kategoriê (wynik punktacji 2,71 pkt).Spo�ród ocenianych piêciu wska�ników, najbardziejkorzystne warto�ci przyjmowa³y wska�niki hydro-graficzno-zlewniowe: procent wymiany wody w ro-ku wspó³czynnik Schindlera oraz sposób zagospo-darowania zlewni bezpo�redniej. Wska�niki morfo-metryczne ocenê tê pogorszy³y.

Wska�niki termiczno-tlenowe � bardzo dobrew warstwie przypowierzchniowej � w miarê wzro-stu g³êboko�ci ulega³y szybkiemu pogorszeniu. Zewzglêdu na warto�ci wiêkszo�ci wska�ników jezio-ro osi¹gnê³o II klasê czysto�ci (jedynie zawarto�æChZTCr i chlorofilu �a� osi¹gnê³o warto�æ z przedzia³uklasy III).

Jezioro Czarne SosnowickiePo³o¿one jest w pó³nocno-zachodniej czê�ci

gminy Sosnowica. Misa jeziorna wypreparowanaw utworach czwartorzêdowych, posadowiona jestna stropie kredy, siêgaj¹cym 23 m g³êboko�ci poni-¿ej zwierciad³a wody w jeziorze.

Jezioro Czarne Sosnowickie nale¿y do grupysiedmiu najg³êbszych zbiorników Pojezierza £êczyñ-sko-W³odawskiego (g³êboko�æ max 15,6 m, g³êbo-ko�æ �rednia 5,1 m). Charakteryzuje siê prostym,eliptycznym kszta³tem i stosunkowo s³abo rozwiniê-t¹ lini¹ brzegow¹, opatrzon¹ wyra�nie zaznaczon¹falez¹ o wysoko�ci ok. 0,5 m.

Mimo, ¿e jest to obszar ca³kowicie jednolity podwzglêdem geomorfologicznym, rze�ba terenu wo-kó³ jeziora odznacza siê do�æ du¿¹ monotoni¹. Wy-stêpuj¹ce tu bagna powsta³y po wype³nieniu ob-umar³¹ organik¹ lokalnego zag³êbienia terenu(wchodz¹cego jeszcze na pocz¹tku holocenuw sk³ad dawnej misy jeziornej Czarnego) i stanowi¹dzi� zintegrowany ze zbiornikiem, specyficzny sys-tem hydrologiczny. W strukturze zagospodarowa-nia gruntów z terenem niewielkiej zlewni bezpo�red-niej Czarnego zaznacza siê zatem wyra�na domina-cja lasów i nie u¿ytkowanych rolniczo terenów ba-giennych. Mimo to, na wodach jeziora ci¹¿¹ efektydo�æ istotnej presji antropogenicznej.

Jezioro Czarne charakteryzuje siê umiarkowan¹podatno�ci¹ na zewnêtrzne wp³ywy degradacyjne -w ocenie sumarycznej jeziora wykaza³o III kategoriêpodatno�ci. W standardzie wynikowej � III kategoriimie�ci³y siê warto�ci punktowe wiêkszo�ci parame-trów morfometrycznych. Zawarto�æ substancji orga-nicznych w jeziorze by³a nieco podwy¿szona, o czym�wiadczy³a zawarto�æ ChZTCr odpowiadaj¹ca norma-tywom III klasy. Du¿a zasobno�æ w azot wystêpowa-³a wiosn¹ w warstwie pod powierzchni¹.

Stê¿enie chlorofilu �a� i suchej masy sestonuwykazywa³y warto�ci charakterystyczne dla klasy III.Miano coli odpowiada³o II klasie czysto�ci. Suma-ryczna ocena stanu czysto�ci wyznaczy³a III klasêczysto�ci dla jeziora.

CZÊ�Æ III. JAKO�Æ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW �RODOWISKA

1113. WODY

Jezioro GlinkiJezioro Glinki po³o¿one jest w pó³nocno-

wschodniej czê�ci Równiny £êczyñsko-W³odaw-skiej, w gminie W³odawa. Jest zbiornikiem przep³y-wowym, stosunkowo p³ytkim (�rednia g³êboko�æ2,9 m). Linia brzegowa jest nie�le rozwiniêta, naprzewa¿aj¹cej d³ugo�ci poro�niêta pasem pa³ki w¹-skolistnej ze skupiskami trzciny pospolitej i oczere-tu jeziornego.

Jest to zbiornik o do�æ s³abych cechach od-porno�ciowych. Niekorzystna konfiguracja parame-trów morfometrycznych i hydrograficznych przes¹-dza o wysokiej podatno�ci na niekorzystne wp³ywy zzewn¹trz (poza kategori¹ podatno�ci na degradacjê).

Ze wzglêdu na liczne zanieczyszczenia (wysokiewarto�ci ChZTCr, fosforanów, azotu) i zanieczyszcze-nie biomasy (chlorofil �a�, sucha masa sestonu) je-zioro zosta³o zdyskwalifikowane. Stan sanitarny je-ziora � na poziomie II klasy czysto�ci.

Jezioro G³êbokieJezioro po³o¿one jest w gminie U�cimów, w do-

rzeczu: Piwonia�Ty�mienica�Wieprz�Wis³a, na ob-szarze Parku Krajobrazowego Pojezierza £êczyñskie-go. G³êboko�æ maksymalna jeziora: 7,1 m, g³êbo-ko�æ �rednia 3,4 m.

W ocenie podatno�ci na degradacjê przyporz¹d-kowano mu III kategoriê (wynik punktacji 2,45 pkt).Spo�ród ocenianych wska�ników hydrograficzno-zlewniowych najlepsze warto�ci przyjmowa³ywska�niki: procent wymiany wody w roku i wspó³-czynnik Schindlera.

Ze wzglêdu na to, ¿e przewa¿aj¹ca wiêkszo�æwska�ników decyduj¹cych o klasie czysto�ci osi¹-gnê³a warto�ci z zakresu II klasy czysto�ci, zbiornikw koñcowej ocenie zakwalifikowano do klasy II.

Jezioro SuminJezioro Sumin po³o¿one jest w centralnej czê�ci

Równiny £êczyñsko-W³odawskiej, w gminie Urszu-lin, w zlewni rzeki W³odawki.

Sumin jest zbiornikiem o bardzo ma³ej g³êboko-�ci �redniej (1,6 m) i niezbyt du¿ej g³êboko�ci max.(6,5 m). Linia brzegowa jeziora jest rozwiniêta. Nis-kie, niedostêpne i zabagnione brzegi jeziora w wiêk-szo�ci poro�niête s¹ makrofitami, gdzie dominujepa³ka i trzcina. Tafla wody w centralnej czê�ci jezio-ra jest czysta (wolna od ro�linno�ci wynurzonej). Zewszystkich stron jezioro otoczone jest g³êbokimitorfami. Jedynie od strony po³udniowo-wschodniejjezioro opiera siê o grunty mineralne. Jezioro po³o-¿one jest w Poleskim Obszarze Chronionego Kraj-obrazu i wchodzi w sk³ad otuliny Poleskiego ParkuKrajobrazowego. Zbiornik dysponuje skrajnie nieko-rzystnym zespo³em cech morfometrycznych (ma³ag³êboko�æ, rozwiniêta linia brzegowa, brak stratyfi-kacji), lecz funkcjonuje w sprzyjaj¹cym uk³adzie hy-drograficznym. W sumarycznej ocenie jezioro otrzy-

ma³o nisk¹ III kategoriê podatno�ci na degradacjê.W ogólnej, koñcowej ocenie stanu zanieczysz-

czenia zakwalifikowano je do III klasy czysto�ci(do�æ znaczna produktywno�æ pierwotna � wysokiestê¿enia chlorofilu �a� i suchej masy sestonu). Obfi-to�æ substancji organicznych (BZT5 i CHZTCr) i du¿aintensywno�æ niekorzystnych procesów redukcyj-nych doprowadzi³y do wzrostu stê¿eñ substancji mi-neralnych (azotu).

Jezioro KleszczówJezioro po³o¿one jest w gminie Ostrów Lubel-

ski w dorzeczu Piwonia Po³udniowa�Ty�mienica�Wieprz�Wis³a. Jest to zbiornik do�æ p³ytki (g³êbo-ko�æ max 2,30 m; g³êboko�æ �rednia 1,3 m), jednakprowadzone badania wykaza³y dobre warunki tleno-we (9,4-10,4 mg O2/dm3). O II klasie czysto�ci jezio-ra zadecydowa³y wska�niki organiczne (ChZTCr,BZT5). Pozosta³e wska�niki mineralne i wska�nikibiomasy przyjmowa³y warto�ci z zakresu klasy I. Je-zioro uzyska³o 3,14 pkt. i w sumarycznej kategoriipodatno�ci na degradacjê osi¹gnê³o III kategoriê.

Jezioro £ukczeJezioro £ukcze po³o¿one jest w po³udniowo- za-

chodniej czê�ci Pojezierza £êczyñsko-W³odawskie-go, w zlewni rzeki Ty�mienicy, w gminie Ludwin.Jezioro otaczaj¹ w przewa¿aj¹cej czê�ci tereny póluprawnych, w pozosta³ej czê�ci w¹ski pas zaro�li³êgowych. Jezioro posiada dwa g³êboczki na dwóchodrêbnych misach po³¹czonych cie�nin¹.

Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e jezioro£ukcze jest p³ytkim, nie uwarstwionym termiczniezbiornikiem. Wed³ug wska�ników morfometrycz-nych, hydrograficznych i zlewniowych jezioro osi¹g-nê³o II kategoriê podatno�ci na degradacjê. Przepro-wadzone badania dowodz¹ du¿ej zasobno�ci wódjeziora w zwi¹zki azotu i wzglêdnie niewielkiej za-warto�ci substancji organicznych. Sumaryczna oce-na wska�ników fizykochemicznych i biologicznychpozwala zaliczyæ ten zbiornik do ogólnej III klasy czy-sto�ci.

Jezioro U�cimowskieJezioro po³o¿one jest we wschodniej czê�ci

Równiny £êczyñsko-W³odawskiej w dorzeczu Piwo-nia�Ty�mienica�Wieprz�Wis³a w gminie U�cimów.Jest to jezioro o ma³ej g³êboko�ci �redniej � 2,70 mi niezbyt du¿ej g³êboko�ci maksymalnej � 4,40 m.Zbiornik otaczaj¹ tereny z przewag¹ pól uprawnych.

Wska�niki morfometryczne, hydrograficzne i zle-wniowe pozwoli³y zaliczyæ ten zbiornik do nieko-rzystnej III kategorii podatno�ci na degradacjê(3,14 pkt). Ze wzglêdu na to, ¿e przewa¿aj¹ca czê�æbadanych wska�ników osi¹gnê³a warto�ci z zakre-su klasy III, sumaryczna ocena stanu czysto�ci wódJeziora U�cimowskiego kwalifikuje je do III klasyczysto�ci.

112 CZÊ�Æ III. JAKO�Æ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW �RODOWISKA

Rys. 3. Plany batymetryczne jezior: Glinki, G³êbokie, Sumin, Kleszczów

Jezioro Glinki

1

2,5

5

8

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 46,9 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 8,8 m

g³êbokoœæ œrednia - 2,9 m

objêtoœæ - 1 343 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 1 031m

szerokoϾ maksymalna - 652 m

linia brzegowa ogó³em - 3 018 m

3

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 20,5 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 7,1 m

g³êbokoœæ œrednia - 3,4 m

objêtoœæ - 684,6 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 585 m

szerokoϾ maksymalna - 452 m

linia brzegowa ogó³em - 1 650 m

3

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 91,5 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 6,5 m

g³êbokoœæ œrednia - 1,6 m

objêtoœæ - 1454 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 1447 m

szerokoϾ maksymalna - 857 m

linia brzegowa ogó³em - 4 913 m

3

N

N

N

Jezioro G³êbokie

Jezioro Sumin

Jezioro Kleszczów

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 53,9 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 2,3 m

g³êbokoœæ œrednia - 1,3 m

objêtoœæ - 723 tys.

d³ugoœæ maksymalna - 1 092 m

szerokoϾ maksymalna - 700 m

linia brzegowa ogó³em - 3 042 m

1

2

3

46

1

1,5

2

N

7

6

43

12

5

1133. WODY

Rys. 4. Plany batymetryczne jezior: £ukcze, U�cimowskie, Wytyckie

Jezioro Wytyckie

Jezioro Uœcimowskie

N

Jezioro £ukcze

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 57 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 8,9 m

g³êbokoœæ œrednia - 3,6 m

objêtoœæ - 2048 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 1392 m

szerokoϾ maksymalna - 510 m

linia brzegowa ogó³em - 3 857 m

3

(UMCS Lublin)

powierzchnia zwierciad³a - 66,3 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 4,4 m

g³êbokoœæ œrednia - 2,7 m

objêtoœæ - 1 779 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 1 481 m

szerokoϾ maksymalna - 562 m

linia brzegowa ogó³em - 3 746 m

3

(OBiKΠ/ WIOΠ)

powierzchnia zwierciad³a - 487 ha

g³êbokoœæ maksymalna - 5,5 m

g³êbokoœæ œrednia - 2 m

objêtoœæ - 14 566 tys. m

d³ugoœæ maksymalna - 4 000 m

szerokoϾ maksymalna - 2 070 m

linia brzegowa ogó³em - 9 850 m

3

N

N

24

68

1

2

3

4

6

5

42

1

2

3

4

114 CZÊ�Æ III. JAKO�Æ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW �RODOWISKA

Tabela 4. Wynikowa ocena stanu czysto�ci wód jezior niestratyfikowanych przebadanych w 1999 r.

Okres i miejsce poboru Jezioro Jezioro Jezioro Jezioro U�- Jezioro Wska�nik próbek wody Wytyckie G³êbokie Sumin cimowskie Kleszczów

warto�æ pkt warto�æ pkt warto�æ pkt warto�æ pkt warto�æ pkt

Tlen mg O2/l lato 7,7 1 5,3 4 0,6 4 3,2 2 - -rozpuszczony warstwa naddenna

CHZTCr mg O2/llato 69,2 4 48,6 4 59,2 4 75,5 4 37,8 3warstwa powierzchniowa

BZT5 mg O2/llato 2,7 2 4,4 2 3,9 2 2,5 2 2,9 2warstwa powierzchniowa

Fosforany mgP/lwiosna

0,035 2 0,016 1 0,05 3 0,032 2 0,035 2warstwa powierzchniowa

Fosfor mgP/l wiosna i lato (wart.�red.) 0,055 2 0,055 2 0,053 2 0,083 2 0,04 1ca³kowity warstwa powierzchniowa

Azot mgN/l wiosna0,50 3 0,32 2 0,70 3 0,54 3 0,1 1mineralny warstwa powierzchniowa

Azot mgN/l wiosna i lato (wart.�red.)1,87 3 2,11 4 1,96 3 2,6 4 0,91 1ca³kowity warstwa powierzchniowa

Przewodno�æ µS/l wiosna 347 3 455 4 353 4 328 3 119 1elektrolit. w³a�ciwa warstwa powierzchniowa

Chlorofil mg/m3 wiosna i lato (wart.�red.) 26,8 4 12,4 2 18,2 3 24,3 3 4,3 1warstwa powierzchniowa

Sucha masa mg/l wiosna i lato (wart.�red.)11,5 3 7,6 2 11,4 3 13,3 4 2,5 1sestonu warstwa powierzchniowa

Widzialno�æ kr¹¿ka wiosna i lato 1,0 3 1,2 3 1,4 3 0,8 4 2,1 2Secchiego m (warto�æ �rednia)

Wynik punktacjii sumaryczna klasa czysto�ci wód 2,73=III kl 2,45=II kl 3,09=III kl 3,0=III kl 1,5=II kl

Weryfikacja kl. czyst. ze wzglêdu na miano coli 0,4 2 0,2 2 4 1 0,4 2 0,2 2

Jezioro WytyckieJezioro Wytyckie po³o¿one jest w centralnej czê-

�ci Równiny £êczyñsko-W³odawskiej, w gminie Ur-szulin, w dorzeczu W³odawka-Bug-Wis³a. W staniepierwotnym jezioro Wytyckie by³o p³ytkim, zarasta-j¹cym zbiornikiem o niedostêpnych brzegachi sp³aszczonej misie jeziorowej. Charakteryzowa³osiê nie�le rozwiniêt¹ lini¹ brzegow¹ i najmniejsz¹ naca³ym Pojezierzu g³êboko�ci¹ wzglêdn¹.

W dzisiejszej postaci jezioro jest zbiornikiem re-tencyjnym w³¹czonym w system wodny Kana³uWieprz-Krzna. Ogroblowanie terenów dawnego je-

ziora i okalaj¹cych je torfowisk pozwoli³o na zmniej-szenie zlewni. Aktualnie jezioro Wytyckie jest naj-wiêkszym (ze wzglêdu na powierzchniê) akwenemwodnym na Pojezierzu £êczyñsko-W³odawskim.

W badanym roku uzyska³o 2,83 pkt., dziêki cze-mu osi¹gnê³o III kategoriê podatno�ci na degrada-cjê. Poniewa¿ wiêkszo�æ wska�ników zawarto�cisubstancji biogennych oraz wspó³czynniki produk-tywno�ci pierwotnej (chlorofil �a� i sucha masa se-stonu) przyjmowa³y warto�ci z zakresu III klasy czy-sto�ci wód, jako�æ wód Jeziora Wytyckiego zaszere-gowana zosta³a w ocenie sumarycznej do klasy III.

1153. WODY

Tabe

la 5

. Wyn

ikow

a oc

ena

stan

u cz

ysto

�ci w

ód je

zior

str

atyf

ikow

anyc

h i o

nie

pe³n

ej s

trat

yfik

acji

prze

bada

nych

w 1

999 

r.

Okr

es i

mie

jsce

pob

oru

Jezi

oro

Bia

³eJe

zior

oJe

zior

o C

zarn

eJe

zior

o C

zarn

eJe

zior

oJe

zior

o

Wsk

a�ni

kpr

óbek

wod

yW

³oda

wsk

ieZa

g³êb

ocze

W³o

daw

skie

Sos

now

icki

eG

linki

£ukc

ze

war

to�æ

pkt

war

to�æ

pkt

war

to�æ

pkt

war

to�æ

pkt

war

to�æ

pkt

war

to�æ

pkt

�red

nie

nasy

ceni

e%

lato

2,4

44,

14

3,00

49,

03

3,8

4-

-hy

polim

nion

u tle

nem

Tlen

mg

O2/l

lato

--

--

--

--

--

1,30

3ro

zpus

zczo

nyw

arst

wa

nadd

enna

CH

ZTC

rm

g O

2/lla

to27

,62

145

432

,83

55,6

380

,14

54,4

4w

arst

wa

pow

ierz

chni

owa

BZT

5m

g O

2/lla

to2,

72

2,0

12,

12

3,6

27,

23

3,3

2w

arst

wa

pow

ierz

chni

owa

BZT

5m

g O

2/lla

to5,

93

3,7

29,

73

8,3

36,

03

5,8

3w

arst

wa

nadd

enna

Fosf

oran

ym

gP/l

wio

sna

0,15

04

0,02

52

0,03

20,

053

0,19

40,

148

4 w

arst

wa

pow

ierz

chni

owa

Fosf

oran

ym

gP/l

lato

0,58

54

0,21

54

0,05

53

1,0

42,

354

0,14

04

war

stw

a na

dden

na

Fosf

orm

gP/l

lato

0,20

53

0,18

03

0,05

32

--

1,13

54

0,21

53

ca³k

owity

war

stw

a na

dden

na

Fosf

orm

gP/l

wio

sna

i lat

o (w

art.�

red.

)0,

058

20,

048

10,

925

40,

053

0,12

83

0,08

72

ca³k

owity

war

stw

a po

wie

rzch

niow

a

Azo

tm

gN/l

wio

sna

0,04

10,

171

0,05

10,

693

0,31

20,

292

min

eral

nyw

arst

wa

pow

ierz

chni

owa

Azo

t am

onow

ym

gN/l

lato

0,86

20,

542

1,25

31,

343

1,20

32,

833

war

stw

a na

dden

na

Azo

tm

gN/l

wio

sna

i lat

o (w

art.�

red.

)0,

721

1,33

20,

911

2,03

42,

384

2,13

4ca

³kow

ityw

arst

wa

pow

ierz

chni

owa

Prze

wod

no�æ

µS/l

wio

sna

222

120

31

235

119

91

217

124

71

elek

trol

it. w

³a�c

iwa

war

stw

a po

wie

rzch

niow

a

Chl

orof

ilm

g/m

3w

iosn

a i l

ato

(war

t.�re

d.)

6,3

110

,12

18,9

325

,23

39,9

428

,34

war

stw

a po

wie

rzch

niow

a

Such

a m

asa

mg/

lw

iosn

a i l

ato

(war

t.�re

d.)

2,9

12,

91

5,1

29,

13

12,2

48,

73

sest

onu

war

stw

a po

wie

rzch

niow

a

Wid

zial

no�æ

kr¹

¿ka

mw

iosn

a i l

ato

2,6

23,

32

2,0

20,

93

0,7

41,

53

Secc

hieg

o(w

arto

�æ �

redn

ia)

Wyn

ik p

unkt

acji

i sum

aryc

zna

kl. c

zyst

o�ci

wód

2,20

=II

kl2,

13=

II kl

2,40

=II

kl3,

0=III

kl

3,40

= p

oza

kl.

3,00

= II

I kl

Wer

yfik

acja

kl.

czys

t. ze

wzg

lêdu

na

mia

no c

oli

0,4

20,

42

21

0,4

20,

22

0,4

2