Antropologiapunktów

NR 2647

Aleksandra Kunce

AntropologiapunktówRozwa¿ania przy tekstachRyszarda Kapu�ciñskiego

Wydawnictwo Uniwersytetu �l¹skiego Katowice 2008

Redaktor serii: Studia o KulturzeTadeusz MiczkaRecenzentEwa Rewers

Spis tre�ci

Wprowadzenie Pytania otwieraj¹ce | 7Czê�æ I

Przestrzenie my�lenia o punkcieRozdzia³ 1 Przestrzenie matematyczno-przyrodnicze | 23Punkt � pojêcie pierwotne (23); Mikro�wiat fizyki (33); Punktyw orientacji astronomicznej (41); Punkty pomiaru (47); �wiat u¿y-tecznych punktów (49); Oko, optyka, mikro (53)Rozdzia³ 2 Przestrzenie humanistyczne | 60Punctum, stigma, semeion (60); Znak, piêtno, axis mundi (63);Drobiny, zarodki, arche � punkty my�li (67); Punkty zarysu (76)Rozdzia³ 3 Przestrzenie zapisu Ryszarda Kapu�ciñskie-

go | 85Wydobywanie punktów (85); Punkt pocz¹tku i koñca, punkt po-wrotu (87); Punkty instytucjonalne, punkty zbiegu i punkty sieci(90); Punkty podró¿y, stacje, kierunki (92); Punkty tekstowe (94);Punkty reporta¿u antropologicznego (97); Punkt mocuj¹cy per-spektywê badawcz¹ (100); �Pulsuj¹ca tkanka� (104); My�lenie we-d³ug punktów (110)

6 Spis tre�ciCzê�æ II

Mapa punktówRozdzia³ 1Rozdzia³ 2Rozdzia³ 3Rozdzia³ 4Rozdzia³ 5Rozdzia³ 6 Rozdzia³ 7 Rozdzia³ 8 Rozdzia³ 9 Rozdzia³ 10Zakoñczenie W stronê antropologii punktów | 273Bibliografia | 287Nota bibliograficzna | 305Indeks osobowy | 307Summary | 315Zusammenfassung | 317

Intymno�æ | 121Poddanie siê obco�ci | 135Dystans | 152Cia³o kulturowe | 168Cisza | 188Miejsce | 202Blisko rytmu | 224Podejrzana ca³o�æ | 239Urok mikrologii | 249Apokalypsis | 259

Wprowadzenie

Pytania otwieraj¹ce

Wyodrêbnienie, nazwanie i konstrukcja antropologii punk- tów poci¹ga za sob¹ konieczno�æ zarysowania perspek-tywy badawczej, w której mo¿liwa jest interpretacja kultury.Punkt stanowi tu pojêcie kluczowe, które ustanawia i zarazemwieñczy tê propozycjê humanistyczn¹. Wa¿ne okazuje siê wska-zanie, ¿e to nie tylko narzêdzie porz¹dkowania �wiata, którezmierza³oby do klasyfikowania i zamkniêcia w schemacie ¿y-wej tkanki kultury. Ma ono raczej s³u¿yæ wydobyciu w³a�ciwe-go cz³owiekowi sposobu do�wiadczania. Proponowane tu roz-wa¿ania formu³owane s¹ p r z y tekstach Ryszarda Kapu�ciñ-skiego. Formu³a �przy�, a zatem nie �wokó³�, �o�, �obok�, sytu-uje ten namys³ w blisko�ci reporterskiej, podró¿niczej i antro-pologicznej my�li, jednak¿e nie czyni z niej obiektu badañ mo-nograficznych, biograficznych, estetycznych, socjologicznych.�Przy� jest tu blisko�ci¹ wzglêdem tekstów, ale i oddaleniem,które nie pozwala na za¿y³e, ca³o�ciowe uprzedmiotowienietekstów czy ¿yciorysu autora. Zatem nie jest to tylko ksi¹¿kao twórczo�ci Kapu�ciñskiego, ale i o do�wiadczeniu ludzkimoraz sposobie interpretacji zdarzeñ w kulturze � czego poleeksploracji stanowi zapis Kapu�ciñskiego. Jednak naczelnepytania zwi¹zane s¹ z samym pojêciem punktu.Nale¿y rozpocz¹æ od pytania: �Czym jest punkt?� � i to w spo-sób bezpo�redni, jak gdyby�my zostali porwani przez to pyta-

8 Wprowadzenienie, widz¹c jego nag³o�æ w zwi¹zku z punktow¹ natur¹ rzeczy.Punkt jest abstrakcyjny, ale i namacalny w ¿yciu cz³owieka.Dlatego trzeba okre�liæ okoliczno�ci, w których to pytaniemo¿na zadaæ, gdy¿ wymaga ono krajobrazu, osób, tekstów,rzeczy. A zatem nale¿y stworzyæ przychyln¹ przestrzeñ egzem-plifikacji, a jest ni¹ niew¹tpliwie antropologia oraz opisy Ka-pu�ciñskiego. I z uwagi na kilka opisów do�wiadczeñ mo¿nato pytanie w³a�ciwie rozpoznaæ. Czym jest punkt? Czym jestantropologia punktów? W jaki sposób jest mo¿liwa refleksjapunktowa? Gilles Deleuze i Félix Guattari napisali, ¿e �nie ist-nieje niebo pojêæ�1, gdy¿ pojêcia nie czekaj¹ zwyczajnie na nas,raz na zawsze ukszta³towane. Pojêcia zgodnie z traktem wyty-czonym przez Friedricha Nietzschego2 maj¹ zostaæ oczyszczo-ne, przetworzone, stworzone na nowo. Nawet pierwsze pojê-cia maj¹ w sobie wiele sk³adników � pisz¹ Deleuze i Guattari3� za pomoc¹ których s¹ definiowane. Nie s¹ zatem zrozumia³esame przez siebie.Mogliby�my stwierdziæ, ¿e kontur pojêcia punktu, wbrewpozorom � bo to pierwotne pojêcie w matematyce � jest nie-ostry, ale do precyzji aspiruje ze wzglêdu na obszary obecno-�ci w naukach �cis³ych. Przezwyciê¿a � jak siê wydaje � men-talny chaos przez jednoznaczne dookre�lenia, ale i zostaje nie-ustannie na nowo zagarniany przez obszary nieokre�lono�cii nieoznaczenia. Zostaje wch³oniêty przez to, co inne. I nie sta-nowi to zagro¿enia dla pojêcia punktu, ale ods³ania jego w³a-�ciw¹ naturê, a tak¿e naturê samej punktowo�ci my�li. Ka¿depojêcie odsy³a do czego� innego, do innych problemów, którepowoduj¹, ¿e w ogóle dane pojêcie ma istotne znaczenie. Pojê-cie pozwala na problematyzowanie. Pojêcia rozga³êziaj¹ siê nainne pojêcia. Bez tego, co dodatkowe, co problemowo zwi¹-zane z pojêciem, nie istnia³by wystarczaj¹cy merytoryczny1 G. D e l e u z e, F. G u a t t a r i: Co to jest filozofia? Przek³. P. P i e n i ¹ -¿ e k. Gdañsk 2000, s. 12.2 Zob. F. N i e t z s c h e: Tako rzecze Zaratustra. Ksi¹¿ka dla wszystkichi dla nikogo. Przek³. W. B e r e n t. Warszawa 1990, s. 270.3 G. D e l e u z e, F. G u a t t a r i: Co to jest filozofia..., s. 22.

9Pytania otwieraj¹cepowód, aby siê pojêciem zajmowaæ, by je roztrz¹saæ i usta-nawiaæ na nowo. Mogliby�my powiedzieæ, ¿e pojêcie krzy¿ujeproblemy. Pojêcie punktu urzeczywistnia siê w my�leniu, znaj-duje uciele�nienie w zdarzeniach, w do�wiadczeniach cz³o-wieka, w terytoriach, w dzia³aniach. Wielko�æ pojêcia, jegosi³ê organizowania my�li da³oby siê zmierzyæ natur¹ zdarzeñ,do których siê odnosi i o rytmie których za�wiadcza. Punktokazuje siê tu niezwykle pojemny i przydatny do opisania do-�wiadczeñ cz³owieka. W punktowym my�leniu odnajdujemywspólny rytm ludzi, rzeczy, zachowañ. Punkt jest obecnyw naszym my�leniu z uwagi na wiele aspektów ¿ycia. Funkcjo-nuje w astronomii, matematyce, fizyce, naukach technicznych,sztukach plastycznych, naukach spo³ecznych. Mamy punktkrytyczny trasy lotu, punkt Barana, punkt materialny, punktw geometrii, punkt centralny, punkt widzenia, punkt kulmina-cyjny etc.Punkt jest wa¿nym pojêciem, które w nauce ma swoje za-strze¿one terytoria. Przywo³uje terminologiê matematyczn¹,co znajdzie wy³o¿enie w dalszych rozdzia³ach tej pracy. W na-ukach �cis³ych rozprawia siê o punkcie przedmiotowo, stara-j¹c siê ustaliæ, wyliczaæ, dowodziæ, segregowaæ, t³umaczyæ napodstawie precyzyjnych punktów, ale nie ma tu skoncentro-wania siê na punktowo�ci w³asnego stylu my�lenia. Zreszt¹ tonie jest nauk �cis³ych zadanie. Nauki �cis³e nie dystansuj¹ siêdo przyjmowanej w nich perspektywy widzenia i nie wymu-szaj¹ pytañ o obecno�æ, czêstotliwo�æ, a mo¿e i konieczno�æmy�lenia punktowego, bo to ju¿ jest grunt humanistyki. Hu-mani�ci z pu³apu filozofii idei czy antropologii mog¹ próbo-waæ pytaæ o to, czym jest my�lenie punktowe, dalej � dlaczegojest wa¿ne dla do�wiadczenia cz³owieka, by zatrzymaæ namys³w punkcie, by obserwowaæ rzeczy w punkcie, by prowadziæmy�lenie od punktu do punktu. Teoria punktu, wznoszona niena potrzeby nauk matematyczno-przyrodniczych, ale szerokopojêtej humanistyki, jest dzi� wielkim wyzwaniem. I nie dlate-go, ¿e mog³aby aspirowaæ do miana metodologii, która by³abynarzêdziem porz¹dkowania �wiata tekstów, przedmiotów, za-

10 Wprowadzeniechowañ, konwencji mentalnych. By³aby to dalece posuniêtau¿yteczno�æ. Bardziej warto�ciowe wydaje siê co innego � po-kazanie, ¿e �punktowy� znaczy tyle, ile �ludzki� sposób do-�wiadczania siebie, innych, �wiata.Materia do�wiadczenia jest punktowa ze wzglêdu na zarów-no rytm samego do�wiadczenia, jak i strzêpy kontekstów, w któ-rych cz³owiek jest zanurzony. St¹d kluczowe pytania dla an-tropologii stanowi¹ pochodn¹ punktu, i to bez wzglêdu na to,w jakim stopniu my�l nasza otwiera siê na to, co ludzkie, arcy-ludzkie, zwierzêce, nie-ludzkie, boskie. Dlaczego cz³owiekpotrzebuje punktów w percepcji rzeczy? Dlaczego cz³owiekw do�wiadczaniu siebie, innych, przestrzeni nie mo¿e uciec odkonstruowania punktów oparcia? Dlaczego optyka jako punktwidzenia, i to bez wzglêdu na manifestowan¹ absolutyzacjêb¹d� relatywizacjê s¹dów, jest jedynym �ladem naprowadza-j¹cym na ruch my�lenia, który nie mo¿e nie byæ punktowy?Dlaczego jedynie w punktach skupienia b¹d� rozproszenia siecirelacji uchwytny jest cz³owiek? Dlaczego krucho�æ cz³owiekamo¿e byæ ods³oniêta raczej w punktach jego istnienia ni¿w ci¹g³ym bytowaniu? Dlaczego punkt jako to, co ma³e, margi-nalizowane i obce, stanowi miejsce, które jest prawdziwe? Dla-czego to jedynie punkt mo¿e ods³oniæ cz³owieka w podstawo-wym wymiarze jego istnienia, bez ideologii i mitologizacji �wia-ta? Dlaczego etyczny horyzont zdarzeñ, który kre�limy wokó³cz³owieka, je�li jest prawdziwy i nie tworzy tylko gmachu wie-dzy, musi koncentrowaæ siê w punktach jego do�wiadczeñ,w punktach jego istnienia, w punktach granicznych? Dlaczegojedynie cz³owiek ujêty punktowo i konkretnie, w okre�lonympunkcie czasoprzestrzeni, jest przywo³aniem prawdy terenu?Dlaczego jedynie punktowe �ledzenie drobin materii jest w sta-nie pokazaæ z³o¿ono�æ �wiata? Dlaczego opis punktowy nie jestjedynie ucieczk¹ przed ciê¿arem syntezy i generalizacji, alejest ruchem my�lenia, które w sposób dok³adny stara siê zbli-¿yæ do cz³owieka i natury zdarzeñ? Wreszcie to pytanie o kszta³trefleksji humanistycznej, która my�li punktowo, bo my�li bli-sko o cz³owieku.

11Pytania otwieraj¹ceStawiaj¹c takie pytania, jest siê z gruntu antropologii upraw-nionym do �ledzenia sposobów pojmowania punktu, obecno-�ci samego pojêcia i prób jego terminologicznego definiowa-nia, a raczej braku definicji w przypadku pojêcia podstawowe-go. Wymaga to tym samym wkroczenia na grunt nauk �cis³ych.Pamiêtamy jednak o tym, ¿e przedmiotem nauki, jak pisz¹Deleuze i Guattari, nie s¹ pojêcia, ale twierdzenia, i ¿e naukaw ogóle nie potrzebuje filozofii4, by rozwi¹zaæ swoje zadaniaw znajdowaniu funkcji i dowodzeniu. Jak zauwa¿aj¹ dalej ��filozofia mo¿e mówiæ o nauce tylko aluzyjnie, a nauka mo¿emówiæ o filozofii tylko tak, jak o chmurze�5. Nam jednak jestpotrzebne pojêcie, które wy³ania siê w ró¿nych obszarach my�li,równie¿ na gruncie tego, co naukowe. Siêgamy jednak do nauk�cis³ych nie po to, aby transponowaæ okre�lenia matematycz-ne czy astronomiczne na grunt literaturoznawstwa czy filozo-fii � przez ich sp³ycenie i powierzchowno�æ, albo inaczej, bysprawdziæ, jak humanistyczna metafora zyskuje rangê termi-nu w naukach �cis³ych bez wskazania na jej antropologicznykontekst. Rzecz w tym, aby wydobyæ powinowactwo my�le-nia, które ka¿e podobnie sytuowaæ metaforê punktu, rozstrzy-gaæ o podobnym otoczeniu pojêcia, przywo³ywaæ podobne me-chanizmy rozproszenia czy scalania. Konkluduj¹c, punkt wy-musza okre�lon¹ optykê pojmowania do�wiadczeñ cz³owiekai organizacji wiedzy � niezale¿nie od tego, czy sytuowan¹ hu-manistycznie, czy zlokalizowan¹ w obrêbie nauk matematycz-no-przyrodniczych. Punkt wymusza tu okre�lone rozstrzygniê-cia merytoryczne i odkrycie podobnych atrybutów my�lenia.I to daje uprawomocnienie humanistycznej eksploracji prze-strzeni nauk �cis³ych, które broni¹ swej odrêbno�ci i dystan-suj¹ siê od przechodzenia od pojêæ matematycznych do pojêæhumanistycznych6, mimo ¿e same z apologi¹ zagarniaj¹ me-4 Ibidem, s. 130.5 Ibidem, s. 178.6 A. S o k a l, J. B r i c m o n t: Modne bzdury. O nadu¿yciach nauki pope³-nianych przez postmodernistycznych intelektualistów. Przek³. P. A m s t e r -

12 Wprowadzenietafory humanistyczne i poddaj¹ je diagnozom przyrodniczym7.Metafora w nauce bowiem, jak wyja�nia Theodore Brown, jestnarzêdziem o wielkiej konceptualnej sile8.Dlatego nale¿y przyjrzeæ siê na wstêpie terytorium nauk �ci-s³ych9 z uwagi na to, jak lokuje siê tam pojêcie punktu i w jakid a m s k i. Warszawa 2004. Spektakularny tekst, organizuj¹cy dyskusjê wo-kó³ nadu¿yæ w nauce, sam w swej formie okaza³ siê dla wielu manipulacj¹i wybiórczym oraz nieprecyzyjnym doborem przyk³adów tekstowych. Zob.m.in. M. H e r e r: Gilles Deleuze. Struktury � maszyny � kreacje. Kraków2006, s. 20�21. W ¿aden sposób te¿ nie zdyskredytowa³ postmodernizmu zewzglêdu na niekontekstualne i nierzetelne analizy. Nie rozwija bowiem my-�lenia, ¿e podobn¹ manipulacjê mo¿na przeprowadziæ, eksploruj¹c prze-strzeñ tzw. tradycyjnego dyskursu naukowego, gdzie w podobny sposóbsprawny �manipulator nauki� móg³by wykorzystaæ konwencjê tekstu na-ukowego, który rozstrzyga ostatecznie i jednoznacznie, szuka uprawomoc-nienia w autorytetach czy gromadzi zdania denotacyjne, otwarte na weryfi-kacjê czy falsyfikacjê, by stworzyæ tekst o nik³ej warto�ci merytorycznej.Problem bowiem le¿y nie tylko w formie wywodu, ale i w tre�ci, która albojest donios³ym wk³adem w my�lenie, albo jest gromadzeniem �bzdur�. Kon-kluduj¹c, formu³owanie �bzdur� zdarzyæ siê mo¿e orêdownikom zarównomodernistycznego, jak i postmodernistycznego porz¹dku. Dlatego o wieledonio�lejszym tekstem, który pokazuje maria¿ nauk �cis³ych i humanistyki,ale te¿ t³umaczy powi¹zania miêdzy nimi i akcentuje fakt �pisania� tego, conaukowe, jest analiza Kena Baake�a: Metaphor and Knowledge: Challengesof Writing Science. Ed. J. Z a p p e n. New York 2003.7 A. M i l l e r: Metaphor and Scientific Creativity. In: Metaphor and Ana-logy in the Sciences (Origins: Studies in the Sources of Scientific Creativity).Ed. F. H a l l y n. Dordrecht 2000, s. 147�164.8 T. B r o w n: Making Truth: Metaphor in Science. Champaign 2003, s. 14.9 Termin �nauki �cis³e� odnosimy, zgodnie z podzia³em zakorzenionymw historii nauki, do nauk matematyczno-przyrodniczych, które maj¹ od-mienny status od nauk humanistycznych, zgodnie z wyk³adni¹ WilhelmaDiltheya, Wilhelma Windelbanda czy Heinricha Rickerta. Odmienny statusmetodologiczny w zwi¹zku z odmienno�ci¹ przedmiotu i metody badañ po-woduje, ¿e � jak pisze ks. Micha³ Heller � nauki humanistyczne cechuj¹siê wiêksz¹ p³ynno�ci¹, wieloznaczno�ci¹ regu³ w procesie badawczymi naciskiem na interpretacjê. Zob. ks. M. H e l l e r: Filozofia nauki. Wprowa-dzenie. Kraków 1992, s. 19; W. D i l t h e y: Einleitung in die Geisteswissen-schaften. In: I d e m: Gesammelte Schriften. T. 1. Stuttgart�Göttingen 1958�1982.

13Pytania otwieraj¹cesposób po�rednio ods³ania siê punktowe my�lenie. Dyskursmatematyczno-przyrodniczy jest wa¿nym wzmocnieniemrozwijanej koncepcji humanistycznej, która stawia w centrumuwagi pojêcie punktu, gdy¿ w przestrzeni opisu rozwija jed-nocze�nie narracje o punktach granicznych figur, delimitacji,punktach regularnych czy nieregularnych, rozproszeniu, a tymsamym próbuje odnosiæ to, co punktowe, do ca³o�ci, choæbydo dynamicznej linii, ale jednocze�nie nigdy nie rezygnujez tego, co jest wyodrêbnionym punktem, który stanowi zacze-pienie, j¹dro, skupienie, ale te¿ jest, jak to metaforycznie okre-�laj¹ fizycy, �pakietem napiêcia�, czym zajmiemy siê w dalszychrozdzia³ach. W naukach �cis³ych jest preferowany przekazexplicite, który stanowi jasne sformu³owanie, wyra¿a rzeczyjednoznacznie, nazywa bez os³on i zaciemnieñ w ramachzdañ denotacyjnych, u¿ywaj¹c regu³ klasycznej logiki10, alete¿ to dyskurs, który t³umaczy i uzasadnia, przywi¹zuj¹c wagêtylko do tego, co powiedziane, napisane, deklarowane, dowie-dzione, nazwane. Paradoksalnie, ruch my�lenia skupiony wo-kó³ explicare rz¹dzi siê przywi¹zaniem do s³ów, wrêcz wiar¹w moc sformu³owania, gdzie to, co kontekstowe, co zwi¹za-ne podskórnie, co uwik³ane i po�rednio uchwytne � nie istnie-je. Troska o imponderabilia nie stanowi mocnej strony nauk�cis³ych.Dyskurs humanistyczny jest raczej skupiony na przekazieimplicite, wydobywanym z tego, co nazwane i nienazwane, cow³a�nie zwi¹zane, uwik³ane, wewnêtrznie zawarte, wmiesza-ne w porz¹dek bezpo�rednio analizowany. To dyskurs wokó³implicare ufaj¹cy po�redniej wiedzy, domy�lnie w³¹czonej,a uobecnionej w porz¹dkach zachowañ, uk³adach rzeczy, logi-kach czasoprzestrzennych. Takie jest nachylenie nauk huma-nistycznych, skoro sytuuj¹ siê blisko ¿ycia jako p³ynnej rze-czywisto�ci, jak wskazywa³ Wilhelm Dilthey w 1883 roku, pi-sz¹c, i¿ Geisteswissenschaften maj¹ dotykaæ ¿ycia w przeciê-10 J.-F. L y o t a r d: Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy. Przek³.M. K o w a l s k a, J. M i g a s i ñ s k i. Warszawa 1997, s. 123�124.

14 Wprowadzenieciu siê miêdzy ¿yciem � ekspresj¹ � rozumieniem11. Dilthey niewymaga³ jednak takiej kreacji, która wytrzyma³aby dysharmo-niê w cz³owieku i �wiecie, a to w³a�nie by³ postulat Nietzsche-añski � pisanie, które kusi³oby jêzykiem jako wezwaniem eg-zystencjalnym12. W ten sposób humanistyka rozmazuj¹c prze-pa�ci miêdzy porz¹dkami wiedzy i sztuki, a tak¿e etyki, oddalamo¿liwo�æ rozparcelowania cz³owieka i neguje wiedzê zasie-dzia³¹, naukê uprawian¹ przez uczonych �w ch³odnym cieniu�13.Os³anianie cz³owieka w humanistyce przed zaborcz¹ wiedz¹,tak jak i os³anianie cz³owieka w praktykach kulturowych przedujawnieniem, ma podobne parametry. Zas³ona ocala jego przej-rzysto�æ, choæ nie wywleka na jaw. Chroni akty wykorzenianiai zakorzeniania, dobr¹ tajemnicê cz³owieka. Namys³ humani-styczny musi ufaæ temu, co domy�lne, os³onione, nieujawnione.Antropologia14, wyodrêbniona jako dyscyplina naukowa, towyraz szczególnej ufno�ci w rzeczywisto�æ pozadyskursywn¹11 Zob. na temat projektu nauk o duchu w: W. D i l t h e y: Einleitung in dieGeisteswissenschaften..., T. 1.12 F. N i e t z s c h e: Tako rzecze Zaratustra..., s. 101.13 Ibidem, s. 151.14 Antropologia w nauce jest zarówno umocowana w poszukiwaniach ewo-lucyjnych od lat 60. XIX wieku, jak i w dalszym ci¹gu rozwijana zw³aszczaw antropologii badañ kulturowych w wydaniu funkcjonalistów czy szko³ykultury i osobowo�ci w XX wieku, zorganizowana dalej w szereg metodstrukturalnych, poststrukturalnych odga³êzieñ, �cie¿ek zespo³owych i indy-widualnych w badaniu kultury. Zob. na temat historii badañ antropologicz-nych w: B. O l s z e w s k a - D y o n i z i a k: Cz³owiek � kultura � osobowo�æ.Wstêp do klasycznej antropologii kultury. Kraków 1991; F. B a r t h, A. G i n -g r i c h, R. P a r k i n, S. S i l v e r m a n: One Discipline, Four Ways: British,German, French, and American Anthropology. Chicago 2005. Jednak to te¿antropologia rozwijana jako filozofia cz³owieka, któr¹ da siê odnale�æw historii idei, ale która daje siê zawêziæ do projektu dyscypliny naukowej napocz¹tku XX wieku w wydaniu Maxa Schelera, Helmutha Plessnera czy Ar-nolda Gehlena. Zob. M. S c h e l e r: Pisma z antropologii filozoficznej i teoriiwiedzy. Przek³. S. C z e r n i a k, A. Wê g r z e c k i. Warszawa 1987; H. P l e s -s n e r: Pytanie o conditio humana. Wybór pism. Wybór, oprac. i wstêpZ. K r a s n o d ê b s k i. Przek³. Z. K r a s n o d ê b s k i, M. £ u k a s i e w i c z,A. Z a ³ u s k a. Warszawa 1988; A. G e h l e n: W krêgu antropologii i psycho-logii spo³ecznej. Studia. Przek³. K. K r z e m i e n i o w a. Warszawa 2001.

15Pytania otwieraj¹cew my�l banalnej zasady, i¿ nie tylko mówimy i piszemy. Jestró¿na te¿ od filologicznego czy filozoficznego przywi¹zaniadyscyplinarnego do s³owa, które jest czêsto absolutn¹ baz¹ roz-strzygniêæ, gdy¿ ufa siê mocy i ostentacji s³owa. I dzieje siê takmimo wyra�nie zamanifestowanego zluzowania filozofii i filo-logii w pokazywaniu rozmycia znaczeñ czy ods³anianiu kon-tekstu s³owa, gdzie kluczowe wydaj¹ siê optyka Deleuze�a czyoptyka Derridy15, pokazuj¹ce pracê ró¿ni¹cego zapisu. To roz-ró¿nienie jest wa¿ne, aby zdaæ sobie sprawê z tego, jak w spo-sób antropologiczny mo¿emy patrzeæ na przestrzeñ nauk �ci-s³ych. Interesuje nas nie tylko to, co jest przedmiotem refleksji,ale przede wszystkim to, jak konstruowana jest my�l, w jakieuk³ada siê kszta³ty i na jakie pozadyskursywne do�wiadczenianaprowadza, te manifestowane i te ukryte, jak powi¹zana jestz innymi przestrzeniami my�lenia og³aszanymi czêsto w odse-parowanych obszarach wiedzy.Wsparcie w antropologii, ze wzglêdu na rozleg³o�æ przed-miotu i metodologicznych narzêdzi, stwarza mo¿liwo�æ koor-dynacji badañ kulturowych, których nie sposób jednoznacz-nie rozdzieliæ miêdzy wyodrêbnione dyscypliny naukowe. Jed-nak przywo³ana tu perspektywa antropologii punktów nie tyl-ko odnosi siê do wyspecjalizowanej i zinstytucjonalizowanejdyscypliny akademickiej, ale jest podej�ciem humanistycznym,które wydobywa antropologiê w jej ujêciu etymologicznym,w tym, ¿e wi¹¿emy anthropos (gr. a/nqrwpo») i logos (gr. lo/go»),¿e rozumiemy imperatyw, który ka¿e rozczytywaæ to, co ludz-kie. Tak pojêta antropologia zostaje pierwotnie usytuowanaprzed separacj¹ naukow¹, bêd¹c¹ podstaw¹ wyodrêbniania an-tropologii fizycznej, spo³ecznej czy kulturowej i filozoficznej.Maj¹c w pamiêci rozró¿nienie miêdzy Kantowskim pytaniem:15 Zob. G. D e l e u z e: Ró¿nica i powtórzenie. Przek³. B. B a n a s i a k,K. M a t u s z e w s k i. Warszawa 1997; J. D e r r i d a: Pismo filozofii. Wybóri przedm. B. B a n a s i a k. Przek³. B. B a n a s i a k, K. M a t u s z e w s k i,P. P i e n i ¹ ¿ e k. Kraków 1992; J. D e r r i d a: Prawda w malarstwie. Przek³.M. K w i e t n i e w s k a. Gdañsk 2003.

16 Wprowadzenie�Czym jest cz³owiek?�16 i jego projektem antropologii pragma-tycznej a Schelerowsk¹ i Plessnerowsk¹ koncepcj¹ antropolo-gii filozoficznej17, i jeszcze dalej � miêdzy dyskursem, któryempirycznie dookre�la cz³owieka w formu³ach antropologiifunkcjonalnej, strukturalnej czy konfiguracjonizmu18, ale tak-¿e miêdzy antropologiczn¹ przestrzeni¹ w badaniach CulturalStudies19, musimy jednak zapytaæ o to pierwotne odniesieniedo wiedzy o cz³owieku. Antropologia �dotyka� tego, co ludzkiew bezpo�rednim otoczeniu, zmusza do pytania o do�wiadcze-nie w dynamicznej relacji miêdzy tym, co indywidualne i wspól-notowe, pozwala przerzucaæ pomosty miêdzy tym, co uniwer-salne, i tym, co kontekstualne, miêdzy tym, co powtarzalne,i tym, co jednorazowe. Antropologia odarta z nawarstwieñ se-paracji naukowych ka¿e na nowo zastanawiaæ siê nad tym,czym jest cz³owiek, i ka¿e szukaæ opisu, który jest w stanieprzywo³aæ ludzkie do�wiadczenie. Dlatego te¿ nale¿y j¹ usytu-owaæ przed wszelkimi dalszymi podzia³ami w wiedzy o cz³o-wieku (antropologia obrazu, antropologia muzyki, antropolo-gia architektury etc.) Taka perspektywa, odniesiona do pyta-nia o do�wiadczenie ludzkie, mo¿e rodziæ obawy o to, czy abyantropologia w swej ogólno�ci nie jest niebezpieczn¹ formu³¹,w której ma³o precyzyjnie lokujemy dzi� ró¿ne ujêcia badaw-cze. Jednak broni¹c statusu niepodzielnej antropologii, czyni-my uznanie dla braku separacji w wiedzy o cz³owieku, co nieznaczy, ¿e przek³ada siê to na ca³o�ciow¹ i systemow¹ wizjê16 I. K a n t: Logika. Podrêcznik do wyk³adów (wydany przez G.B. Jäsche-go). Przek³. Z. Z a w i r s k i. �Filo-Sofija. Rocznik Komisji Filozofii� 2002,nr 2, A 25, s. 141.17 Zob. M. S c h e l e r: Pisma z antropologii filozoficznej...; H. P l e s s n e r:Pytanie o conditio humana...18 Empiryczna antropologia wi¹¿e siê z zapleczem metodologicznym, któregromadzi narzêdzia stosowane w badaniach terenowych, zob.: A. E r v i n:Appied Anthropology: Tools and Perspectives for Contemporary Practice.Boston 2004.19 J. S t o r e y: Cultural Studies & The Study of Popular Culture. Theoriesand Methods. Edinburgh 1998.

17Pytania otwieraj¹cecz³owieka. Optyka jest tu przeciwna, ka¿e akcentowaæ punk-towo�æ my�li i dzia³añ cz³owieka.Dlatego kiedy antropologia punktu posi³kuje siê pojêciemdo�wiadczenia, to nie pod¹¿a ani empirycznym traktem Fran-cisa Bacona20, ani Husserlowskim traktem do�wiadczenia �ro-d³owego21, które staje siê królestwem obecno�ci, czystej �wia-domo�ci, intencjonalnych aktów, ani te¿ nie przywo³uje mi-stycznego, totalnego, wewnêtrznego do�wiadczenia GeorgesaBataille�a22. Bli¿ej jej do Heideggerowskiego zakorzenieniaw �wiecie23, które jedynie w prze�witach otwiera na bycie, czydo hermeneutycznego do�wiadczenia Hansa-Georga Gadame-ra24, które eksponuje �ladowo�æ. Nie traci z pola widzenia etycz-nego spotkania z Innym w koncepcji Emmanuela Lévinasa25.Jednak nie daje siê sprowadziæ do ¿adnej z tych wyk³adni. Kon-centruje siê na do�wiadczeniu punktowym, a zatem na nieu-stannym byciu w ruchu, na tym, co zwyczajne, chwilowe, coniesta³e, ale i odwieczne, a co jest jedynie fragmentarycznieuchwytne, niejednorodne. Odsy³a i do najprawdziwszego �ró-d³a, i �wiadomo�ci, i dzia³ania, i chwilowo�ci, i powtórzenia,i zwyk³o�ci bycia w �wiecie, i codzienno�ci. Koncentrowaæ siêna do�wiadczaniu kultury26, znaczy koncentrowaæ siê na tym,20 F. B a c o n: Novum Organum. Przek³. J. W i k a r j a k. Warszawa 1955,s. XIX.21 Zob. E. H u s s e r l: Medytacje kartezjañskie. Przek³. A. Wa j s. Warsza-wa 1982.22 Zob. G. B a t a i l l e: Do�wiadczenie wewnêtrzne. Przek³. O. H e d e -m a n n. Warszawa 1998.23 M. H e i d e g g e r: Bycie i czas. Przek³. i przedm. B. B a r a n. Warszawa2007, s. 81�145.24 H.-G. G a d a m e r: Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej.Przek³. B. B a r a n. Kraków 1993, s. 324�337.25 E. L é v i n a s: O Bogu, który nawiedza my�l. Przek³. M. K o w a l s k a,przedm. T. G a d a c z SP. Kraków 1994, s. 59�61, 225�234.26 Zob. w odniesieniu do pojêcia do�wiadczenia: Pojednanie to¿samo�ciz ró¿nic¹? Red. E. R e w e r s. Poznañ 1995; zob. na temat opisywania to¿sa-mo�ci w aspekcie do�wiadczania: A. K u n c e: To¿samo�æ i postmodernizm.Warszawa 2003.2 Antropologia...

18 Wprowadzenieco siê nam przytrafia co dnia. Dlatego sytuuje siê przez powi-nowactwo idei raczej w pobli¿u prze¿ycia jako zdarzenia punk-towego Franklina Benjamina, które jest szokiem, jakiego do-znaje nowoczesny cz³owiek, bombardowany bod�cami � jakwyja�nia to Benjamin, eksploruj¹c Kwiaty z³a Charlesa Bau-delaire�a27. Blisko jej do pulsuj¹cych, p³ynnych i mikroskopij-nych form do�wiadczenia spo³ecznego Georga Simmela28.Antropologia punktu to perspektywa badawcza, która ka¿epatrzeæ punktowo, bez wzglêdu na badany obszar. Nie wydzielawiêc kolejnego obszaru kulturowego i nie tworzy dla niego spe-cyficznych narzêdzi metodologicznych. Punkt zatem jest tu po-jêciem, które orientuje epistemologicznie, a nie przedmioto-wo. Za pomoc¹ tego kluczowego pojêcia mo¿na rozczytaæ kul-turowe przestrzenie, ale te¿ na mocy punktu mo¿na �prze-pisaæ� w¹tki konstytuuj¹ce teksty Kapu�ciñskiego. Do�wiad-czenie kulturowe i literatura s¹ tu w sprzê¿eniu wzajemnym29,jednak �wiadomo�æ tych relacji nie ka¿e sytuowaæ antropolo-gii punktu w obrêbie antropologii literatury. Antropologia punk-tów jest bowiem perspektyw¹, która nie separuje antropologiiliteratury od antropologii miasta czy antropologii codzienno-27 W. B e n j a m i n: O kilku motywach u Baudelaire�a. �Przegl¹d Humani-styczny� 1970, nr 5, s. 74.28 G. S i m m e l: Socjologia zmys³ów. W: I d e m: Most i drzwi. Wybór ese-jów. Przek³. M. £ u k a s i e w i c z. Warszawa 2006, s. 185.29 Zob. na temat najbardziej antropologicznego podej�cia korzystaj¹cegoz wiedzy etnograficznej w rozczytaniu literatury m.in.: Literature and An-thropology. Ed. P. D e n n i s, W. Ay c o c k. Lubbock 1989; zob. na temat in-terdyscyplinarnych studiów nad literatur¹, gdzie wykorzystuje siê perspek-tywê postkolonialn¹, feministyczn¹, kulturow¹, psychologiczn¹: BetweenAnthropology and Literature: Interdisciplinary Discourse. Ed. R. De A n g e -l i s. London 2002; zob. na temat powi¹zañ do�wiadczenia i literatury, stu-diów kulturowych i antropologii kultury: R. N y c z: Antropologia literatury� kulturowa teoria kultury � poetyka do�wiadczenia. �Teksty Drugie� 2007,nr 6; P. M a r k o w s k i: Antropologia i literatura. �Teksty Drugie� 2007, nr 6;zob. na temat problemów metodologii antropologii literatury jako odrêbnejdziedziny badawczej: E. K o s o w s k a: Antropologia literatury. Teksty, kon-teksty, interpretacje. Katowice 2003.

19Pytania otwieraj¹ce�ci etc. Formu³a �przy tekstach� uprawnia do tego, ¿eby w blis-ko�ci literatury prowadziæ rozwa¿ania, koncentruj¹c siê na tym,co do�wiadczane w kulturze. Zatem to droga badawcza, któranie pod¹¿a tylko za pytaniem o to, jak w literaturze wyra¿a siêdo�wiadczenie, ale kieruje my�li zasadniczo ku temu, czym jestdo�wiadczenie kulturowe, które domaga siê opisu literackie-go, diagnozy reporterskiej.Antropologia punktu jest prób¹ zwymiarowania perspekty-wy badawczej, która koncentruje namys³ w punkcie, mierzy odpunktu do punktu, zaznacza zarówno punkty szczególne i orien-tuj¹ce, jak i punkty krañcowe, odnotowuje gêsto�æ rozmiesz-czenia punktów, regularno�ci i nieregularno�ci punktów, znaj-duje punkty zaczepienia w obserwacji oraz w rozpoznawanychfigurach my�lenia i dzia³ania cz³owieka. Jednocze�nie prowo-kuje pytania o to, jak prowadziæ opis punktowy, który przysta-je do punktowej materii do�wiadczenia. Zmusza do pytania,w jakim stopniu jest mo¿liwe konstruowanie punktowej wy-k³adni jako skutecznej ucieczki przed syntez¹ i generalizacj¹w konstruktach wiedzy. Ka¿e rozwa¿aæ rolê konfiguracji punk-tów, fakt, ¿e s¹ wydobywane za pomoc¹ syntagm i megasyn-tagm, czyli bior¹ udzia³ w tworzeniu relacji, ca³o�ciowych struk-tur czy systemów. Akcent wa¿no�ci mo¿e byæ po³o¿ony na za-rysowan¹ figurê lub na autonomiczny punkt. Antropologiapunktu nie uchylaj¹c dynamiki odnoszenia czê�ci i ca³o�ci, ka¿etwierdziæ, ¿e punkt istnieje w sieci zale¿no�ci, lecz wszelkie z³o-¿enia, nawet systemowe, nie s¹ w stanie wyeliminowaæ wyra-zisto�ci punktu. Nie tyle ka¿e koncentrowaæ siê na statycznychformach, które jako figury i bry³y mia³yby tworzyæ ludzk¹ wie-dzê i do�wiadczenie, ile na ruchu transformowania i nieustanne-go po�redniczenia miêdzy tym, co punktowe, i tym, co figural-ne. Dlatego w polu zainteresowania antropologii znajd¹ siêpunkty w percepcji rzeczy, optyki jako punkty widzenia, kon-struowane punkty oparcia w do�wiadczaniu siebie, innych i prze-strzeni.Wydobycie antropologii punktów w tych rozwa¿aniach bê-dzie przebiega³o w kilku obszarach. Pierwszy pu³ap to prze-2*

20 Wprowadzeniestrzenie my�lenia wokó³ punktu, co musi zostaæ prze�ledzonezarówno w naukach matematyczno-przyrodniczych, w funk-cjonalnym u¿ytkowaniu my�lenia o punkcie, jak i w humani-styce. Zarysowane przestrzenie nauki i organizacji spo³ecznejumo¿liwi¹ wskazanie na powinowactwo my�li, któr¹ organi-zuje punkt, ale i pozwol¹ na ustalenie parametrów i otoczeniapunktu tak, aby mo¿liwe by³o za po�rednictwem tego pojêciasformu³owanie antropologii punktów. Zakoñczy siê to wska-zaniem na przestrzeñ tekstow¹ Kapu�ciñskiego, która mocujesiê z punktowym rozczytywaniem �wiata i która jednocze�niemo¿e s³u¿yæ za pole egzemplifikacji.Drugi pu³ap to ju¿ sfera praxis, która jest eksploracj¹ do-�wiadczeñ cz³owieka w kulturze. Eseistyczne rozwa¿ania for-mu³owane z perspektywy antropologii punktów koncentruj¹siê na cz³owieku w konkretnych, punktowych przejawach jego¿ycia wspólnotowego, w tym, co jednocze�nie indywidualnei zbiorowe, kontekstowe i uniwersalne. Posi³kuj¹ siê punkto-wym exemplum wydobytym przez Kapu�ciñskiego w trakciejego podró¿y, a zarysowanym s³owem i obrazem. Orientacjawytyczona przez epistemologicznie wydobyty punkt bêdzieprowadzi³a do interpretacji nastêpuj¹cych w¹tków tematycz-nych umiejscowionych w zapisach Kapu�ciñskiego: intymno�æ,poddanie siê obco�ci, dystans, cia³o kulturowe, cisza, miejsce,blisko rytmu, podejrzana ca³o�æ, urok mikrologii, apokalypsis.W zakoñczeniu podniesione zostan¹ ponownie problemy ba-dawcze, które wy³ania proponowana perspektywa i postawio-ne pytania o mo¿liwo�ci interpretowania do�wiadczeñ cz³o-wieka z uwagi na pojêcie punktu.Eksploracjê my�lenia punktowego otwiera dyskurs naukmatematyczno-przyrodniczych.

Nota bibliograficznaFragmenty czê�ci drugiej, w zmienionym kszta³cie, zosta³yog³oszone w nastêpuj¹cych publikacjach:O dwudziestowiecznej wra¿liwo�ci epistemologicznej. W: Dwu-dziestowieczno�æ. Red. M. D ¹ b r o w s k i i T. W ó j c i k. War-szawa 2004, s. 113�120.O ciszy. �Anthropos?� 2005, nr 2�3.O motylu i dyskretnym uroku mikrologii. W: Skala mikro w ba-daniach literackich. Red. A. N a w a r e c k i i M. B o g d a n o w -s k a. Katowice 2005, s. 38�49.Kultura i Apokalypsis? Refleksje o apokaliptycznym wymiarze�wiata na marginesie opisów Ryszarda Kapu�ciñskiego. W:Apokalipsa. Symbolika � tradycja � egzegeza. Red. K. K o r o t -k i c h, J. £ a w s k i. Bia³ystok 2006, T. 1, s. 363�370.O koszu na �mieci, miejscu i sztuce ufnej kalkulacji. �Anthro-pos?� 2006, nr 6�7.Cia³o kulturowe. W: Mity s³owa � mity cia³a. Red. L. Wi � n i e w -s k a, M. G o ³ u ñ s k i, wspó³pr. A. S t e m p k a. Bydgoszcz 2007,s. 299�309.20 Antropologia...

306 Nota bibliograficznaIntymno�æ. �Anthropos?� 2007, nr 8�9.Miejsce i rytm. O do�wiadczaniu miejsc w kulturze. W: Geniusloci. Studia o cz³owieku w przestrzeni. Red. Z. K a d ³ u b e k.Katowice 2007, s. 93�119.Poddañstwo � dystans. Trudna wiedza w do�wiadczeniu obce-go. W: Wizerunki wspólnoty. Studia i szkice z literatury i antro-pologii porównawczej. Red. Z. K a d ³ u b e k, T. S ³ a w e k. Ka-towice 2008, s. 111�143.O gêsto�ci miejsca. �Przegl¹d Kulturoznawczy� [w druku].

Abélard Pierre 231Adam Alison 175, 288Adorno Theodor W. 242, 245, 256, 289Ahmes 24Alberti Leon Batista 76Allison David 70, 288, 292Alvarez-Gaumé Luis 39Amin Dada Oumee Idi 93Amsterdamski Piotr 11, 34, 36, 293,295, 302Anaksagoras 68Anaksymander 67Anaksymenes 68Angelis Rose, de 18, 290Ankersmit Franklin Rudolf 71, 72, 289Archimedes 24, 26, 289Ariés Philippe 174, 289Arystoteles 27, 62, 68, 74, 82, 232, 289Asante Kariamu Welsh 228, 289Asante Molefe Kete 228, 289Aycock Wendell 18, 297Baake Ken 12, 289Bacon Francis 17, 289Bamford Sandra 123, 289Banasiak Bogdan 15, 70, 73, 123, 163,200, 229, 231, 240, 242, 252, 254,255, 264, 280, 292, 293

Baran Bogdan 17, 180, 275, 294, 295,299Barley Nigel 179, 289Barnard Emile 77, 289Barth Fredrik 14, 289Barthes Roland 81, 83, 123, 278, 289,290Bartmiñski Jerzy 83, 84, 294, 298,300, 302Baszniak Tadeusz 155, 301Bataille Georges 17, 122, 290Baudelaire Charles 18, 71Baudrillard Jean 97, 279, 290Bauman Janina 124, 143, 157, 240,290Bauman Zygmunt 124, 134, 143, 147,157, 214, 220, 240, 290Ba¿añski Stanis³aw 34, 293B¹kowska Aleksandra 187, 302B¹kowska Eligia 174, 241, 289, 291Benedict Ruth 230Benedyktowicz Zbigniew 116, 288Benjamin Walter 71, 214, 275, 290Bentham 214Berent Wac³aw 8, 102, 166, 194, 276,299Bere� Witold 92, 287, 290Bergson Henry 179, 290

Indeks osobowy

20*

308 Indeks osobowyBertalanffy Ludwig, von 279, 290Bhushan Bharat 56, 293, 302Biddiss Michael 184, 290Bieniok Bogumi³ 33, 294Bieñczyk Marek 123, 289Blake William 251, 283, 290Bless Robert 45, 291Bloomer Kent 227, 291B³oñski Jan 250, 291Bogatyriew Piotr 202, 291Bogdanowska Monika 256, 299Boguta Marta 77, 294Bohdanowicz Roman 52, 300Bolyai Janos 30Bonnemaison Joël 204, 205, 291Borroughs William Seward 87Borucki Bogdan 162, 288Brach-Czaina Jolanta 197, 203, 291Braudel Fernand 133, 291Brejdak Jaromir 138, 294Bricmont Jean 11, 302Brockman John 170, 303Brown Theodore 12, 291Brunelleschi Filippo 76, 296Buber Martin 109, 129, 139, 291Bunn Ted 215, 291Buonarotti Michelangelo [Micha³Anio³] 102Burnetko Krzysztof 92, 287, 290Burska Ewa 143, 162, 195, 299Burszta Józef 159, 295Byd³oñ Antoni 108, 298Caillois Roger 250, 291Canetti Elias 97, 109Capra Fritjof 33�35, 38, 41, 156, 196,215, 219, 222, 291Casas Marrodán Casas 150, 297Castro Fidel 95Cézanne Paul 80, 289, 291Chalon René, de 174Chamberlain Houston Steward 184

Chaunu Pierre 241, 291Che³stowski Bogdan 148, 300Chrostowski Jacek 55, 296Chudoba Ewa 111Cichowicz Stanis³aw 179, 290Cioran Emil 109Clifford James 105, 123, 130, 280, 291Cochran Lawrence 77, 289, 291Conley Tom 75, 292Cook James 130, 291Counihan Carole 175, 291Courant Richard 30, 291Czaja Dariusz 116, 288Czerniak Stanis³aw 14, 157, 294, 301Czerwiñski Marcin 67, 293Dalton John 38Dancygier Józef 218, 294Dawkins Richard 170, 291D¹browski Mieczys³aw 72, 87, 116,142, 291, 292, 300Deleuze Gilles 8, 11, 12, 15, 27, 28,72�75, 82, 163, 200, 229, 240�242,252, 257, 264, 292, 295Demokryt 33, 68Dennis Philip 18, 297Derrida Jacques 15, 69�71, 147, 148,163, 197, 231, 242, 254, 292, 301Descartes René 29, 75, 213, 292Descombes Vincent 255, 280, 292Dickens Charles 97Diels Hermann 24, 68, 196, 224, 292Dilthey Wilhelm 12�14, 293Dobrowolska Monika 203, 228, 297Dolatowska Krystyna 250, 291Domaga³a Dorota 157, 294Domañska Ewa 72, 289Doran Michael 77, 289, 291Dudko Bo¿ena 97, 143, 299Duras Marguerite 101Duvalier François 189Dworak Tadeusz 42, 299

309Indeks osobowyDworak Tamara 42, 299Dzier¿yñska Aleksandra 65, 294Dzikowska El¿bieta 181, 288D¿urak Ewa 123, 280, 291Ebner Ferdynand 109, 139Eckhart Carl 36, 295Eckhart Johannes [Mistrz Eckhart]192, 299Eco Umberto 97, 173, 174, 293Eduardo Juan 66, 293Einstein Albert 33, 34, 215, 302Eliade Mircea 66, 67, 109, 227, 293Eliot Thomas Stearns 103Elzenberg Henryk 137, 301Empedokles 68Ervin Alexander 16, 293Esner Klaus 24, 62, 300Euclid [Euklides] 25, 27, 28, 33, 41,61, 293Evans-Prichard Edward Evan 104Feuillet Michel 65, 293Feynman Richard P. 34, 35, 56, 293Fibonacci [Leonardo z Pizy] 25Fija³kowski Stanis³aw 77, 194, 274, 296Firth Raymond 204, 293Foucault Michel 47, 123, 213, 293Franklin Benjamin 18, 174, 293Frazer James, sir 154Frederickson George 137, 293Freud Sigmund 122, 131, 190, 293Friszke Andrzej 107, 179, 297Frybesowa Aleksandra 250, 291Fuentes Carlos 97, 198, 293Fukuyama Francis 264, 293Gadacz Tadeusz, SP 17, 136, 199,245, 275, 297Gadamer Hans-Georg 17, 275, 279,294, 301Gajewski Ryszard 34, 293

Ga³¹zka Andrzej 52, 294Geertz Clifford 105, 144, 164, 165,167, 280, 294, 301Gehlen Arnold 14, 294Gellman Murray 39Geremek Bronis³aw 133, 291German Michai³ 77, 294Ghiberti Lorenzo 76Gingrich Andre 14, 289Gleick James 226, 294G³az Adam 84, 294Gobineau Artur 184, 294Goffman Erving 65, 294Go�dziak El¿bieta 159, 295Grabowski Janusz 175, 205, 295Graham Elaine L. 176, 294Graja Andrzej 55, 296Grass Günter 97Green Michael 39Green Roger Lancelyn 58, 294Greene Brian 33, 38, 39, 294Gromska Daniela 27, 289Gröbel Friedrich 60, 298Grynberg Marek 34, 293Grzebieniowski Tadeusz 52, 294Guattari Félix 8, 11, 27, 28, 72�75,82, 83, 242, 252, 292Guevara de la Serna Ernesto Rafael[�Che� Guevara] 95Guriewicz Aron 218, 294Habel Edwin 60, 298Habermas Jürgen 157, 294Hadrian 217Haeffner Gerd 138, 294Hajle Sellasje [Ras Tafari Makon-nen] 183, 191, 252Hall Calvin Springer 279, 295Hall Edward T. 156, 159, 228, 295Hallyn Fernand 12, 298Hassan Ihab Habib 247, 295Hawking Stephen 215, 295

310 Indeks osobowyHeath Thomas 25, 26, 61, 289, 293,295Hedemann Oskar 17, 290Hegel Georg Wilhelm Friedrich 70,164, 175, 205, 231, 241, 295Heidegger Martin 17, 70, 87, 275,279, 295, 301Heimann Heinz-Dieter 60, 298Heisenberg Werner 36, 156, 295Heller Micha³, ks. 12, 295Hemingway Ernest 97Heraklit 68Herbert Zbigniew 83, 303Herer Micha³ 12Herodot 96, 100, 103, 130, 138, 143,158, 204, 209, 221, 288Hesse Hermann 230�232, 295Hilsberg Walter 111Hölderlin Johann Christian Friedrich87, 295Ho³ówka Teresa 156, 228, 295Hoyt Frank 36, 295Hudson Brian 24, 62, 300Huizinga Johan 227, 295Hume David 26Husserl Edmund 17, 69, 70, 163, 242,292, 295Huxley Aldous 97Ignacy, �w. 174Illife John 242Ingarden Roman 280, 296Iwiñska Magda 166, 195Jancewicz Anna 143, 162, 299Janion Maria 174, 296Jannasz Justyna 170, 303Jannasz Marek 170, 303Janssen Hans 55Janssen Zachariasz 55Janus El¿bieta 202, 297Ja�kowski Piotr 226, 294

Jezus Chrystus 62, 64, 65, 183Jêdrzejko Mariusz 52, 300Jonasz 64Kafka Franz 200, 296Kalaga Wojciech 209, 281, 300Kalamaras George 196, 296Kalestyñski Andrzej 55, 296Kalinowska Maria 191, 296Kalinowski Marek 41, 302Kandyñski Wasyl [Kandinsky] 75,77�80, 194, 274, 294, 296Kania Ireneusz 66, 214, 290, 293Kaniowa Maria 198, 293Kant Immanuel 16, 111, 137, 263,280, 296Kapu�ciñski Ryszard 5, 7, 18, 20, 84�90, 92�117, 125�130, 132�135, 138,139, 141�146, 148, 150, 151, 153�156, 158�162, 166, 168, 170�174,176�178, 180�183, 185�188, 190�196, 198�202, 204�209, 211�223,225�230, 232�247, 249�252, 256,258�260, 262�271, 273, 284, 287�290, 299, 303Kasprzak Marek 45, 48, 296Kasulis Thomas 122, 296Keating Michael 53, 57, 296Kemp Martin 76, 80, 296Kessel Joseph 97Khouri Nadir 99Kierszyc Zofia 230Kimbangu Simon 183Kipling Joseph Rudard 139Kisielewski Stefan 226, 296Kline Morris 24, 296K³oskowska Antonina 230Kocjan Krzysztof 227, 293Ko³odziej Rafa³ 30, 291Ko³odziej-Józefowicz El¿bieta 39,297Komendant Tadeusz 123, 213, 279,290, 293

311Indeks osobowyKonarek Andrzej 58, 294Kordos Marek 24, 296Kosowska Ewa 18, 296Kowalczewska Joanna 279, 295Kowalska Bo¿ena 80, 296Kowalska Ma³gorzata 13, 17, 136,148, 199, 203, 244, 245, 275, 297,298, 300Kranz Walther 24, 68, 196, 224, 292Krasnodêbski Zdzis³aw 14, 180, 299Krawczyk Jaros³aw 162, 288Król Artur 58, 294Królikowska Zofia 34, 293Kruk Stanis³aw 49, 296Krzemieniowa Krystyna 14, 242, 289,294Krzemieñ-Ojak S³aw 242, 289Ksenofanes 68Kuanda Kenneth David 93Kubiak Zygmunt 251, 283, 290Kubica Gra¿yna 107, 179, 298Kubisz Bogus³aw 162, 288Kujawski Adam 55, 296Kukulski Leszek 250, 291Kulesza Witold 133, 291Kumaniecki Kazimierz 227, 303Kunce Aleksandra 17, 125, 138, 275,297Kunz Tomasz 134, 220, 290Kurecka Maria 227, 231, 295Kuroñ Jacek 107, 179, 297Ku�niewicz Andrzej 87, 291Kwietniewska Ma³gorzata 15, 71, 172,208, 292, 298Landman Adam 164, 175, 205, 295Lagrange Joseph Louis 45Lao-Tse 158Laplace Pierre Simon, de 48Lapouge Georges Vacher 184Las Casas Bartolomeo 136, 137Latham Marcia 29, 292

Laudan Larry 29, 301Leavey John 70, 292Lederman Leon 39, 297Leeuw Gerardus, van der 131, 297Leeuwenhoek Antoine, van 55Leibniz Gottfried Wilhelm 74, 231,292Le� Barbara 108, 298Le�niak Kazimierz 68, 82, 232, 289Leukippas 68Leven Rachel 212, 297Lévi-Strauss Claude 74, 106�108, 179,203, 228, 297Lévinas Emmanuel 17, 109, 129, 136,139, 142, 199, 245, 275, 297Lévy-Bruhl Lucien 187, 203, 297Lindzey Gardner 279, 295Linneusz Karol [Linné Carl, von] 250Lipszyc Adam 155, 301Lisiecka S³awa 87, 295Lisowski Jerzy 250, 291Llosa Mario Vargas 97, 150, 297Llull Ramon 66London Jack 97Lord Georgiana 192, 302Luhmann Niklas 122, 297Lumumba Patrick 93Lyotard Jean-François 13, 244, 297£êcki Krzysztof 146, 147, 288£obaczewski Niko³aj 23, 30£okas Ewa 33, 294£otman Jurij 202, 297£oziñski Jerzy 122, 297£ugowska Jolanta 83, 298£ukasiewicz Ma³gorzata 14, 18, 71,180, 245, 256, 275, 289, 299, 300£yszkowicz Adam 48, 298Macura Pawe³ 33, 156, 215, 291Malec Krzysztof 193, 298Malicki Zas³aw 76, 303

312 Indeks osobowyMalinowski Bronis³aw 103, 105�108,179, 204, 298Márai Sándor 109Markowski Pawe³ Micha³ 18, 123,148, 289, 292, 298Marquez Gabriel García 97Marzêcki Józef 175, 270, 302Massumi Brian 74, 242, 252, 292Mateusz, �w. 63Matuszewski Krzysztof 15, 70, 73,163, 200, 229, 240, 242, 252, 254,255, 264, 280, 292Mayenowa Maria Renata 202, 291,297Melville Herman 97Merleau-Ponty Maurice 203, 213, 221,298Michalski Krzysztof 190, 300Mickiewicz Adam 83, 299Migasiñski Jacek 13, 190, 203, 244,297, 298, 300Miller Arthur 12Moche Dinah 44, 45, 298Moj¿esz z Leonu 66Montaigne Michel, de 136Morawiñska Agnieszka 204, 302Morgana Le Fay 58Mosse George L. 184, 294Mrygoñ Bogus³aw 40, 298Mugabe Robert 93Murawski Roman 29, 30, 32, 298Nancy Jean-Luc 172, 208, 216, 220�222, 298Naser Gamal Abdel 210Nawarecki Aleksander 83, 256, 299Newton Izaak 33Niebrzegowska-Bartmiñska Stani-s³awa 83, 84, 294, 298, 300, 302Nietzsche Friedrich 8, 14, 102, 109,166, 179, 180, 194, 198, 229, 255,276, 280, 299

Nkomo Joshua 93North John 42, 299Nowacka Beata 92, 287, 299Nowak Andrzej 198, 293Nowakowski Rados³aw 159, 228, 295Nowicki �wiatos³aw Florian 241, 295Nycz Ryszard 18, 72, 83, 84, 148, 279,289, 290, 292, 294, 298�300, 302Ochab Maryna 122, 290Olszewska-Dyoniziak Barbara 14,106, 204, 298, 299Onishi Naoki 130, 291Ortega Jose 198, 293Ortega y Gasset José 109, 143, 162,166, 195, 299Orwell George 97Pahlavi Mohammad Reza 93Paleñ Magdalena 65, 293Paluch Andrzej 108, 298Parkin Robert 14, 289Parmenides 224Paustian Timothy 56, 299Pawe³ �w. 63, 64Pawluczuk Romuald 55, 296Pénot-Demetry Josée 204, 291Petrusjan Benik 125�128, 134Pico della Mirandola Giovanni 137,299Pieni¹¿ek Pawe³ 8, 15, 28, 70, 72, 242,254, 292Piesiak Jaros³aw 41, 302Pietrzyk Bart³omiej 264, 293Piórczyñski Józef 192, 299Pitagoras 24, 25, 62Planck Max 36Platon 224, 242, 299Plessner Helmuth 14, 16, 179, 180, 299Plezia Marian 60, 301Poincaré Henri 29, 300, 301Pomian Krzysztof 74, 203, 228, 297

313Indeks osobowyPomorski Jan 84, 300Popowski Wac³aw 124, 157, 197, 225,240, 301Porêba Marcin 122, 131, 293Porter Roy 52, 300Potasiñski W³odzimierz 52, 300Prokopiuk Jerzy 131, 230, 297Prokopova Magdalena 24, 62, 300Protagoras 224, 299Proudfoot Michael 175, 288Przestalski Stanis³aw 53, 56, 300Quincey Thomas, de 111Quint Josef 192Rabelais François 179, 300Radcliffe-Brown Alfred Reginald 104Radzicki Józef 279, 295Reale Giovanni 24, 67, 68, 300Rees Martin 39, 40, 301Regner Leopold 27, 62, 289Reszke Robert 122, 129, 131, 291, 293Rewers Ewa 17, 72, 125, 209, 275,281, 300Richier Ligier 174Rickert Heinrich 12Ricoeur Paul 148, 190, 279, 300, 301Ridpath Ian 39, 40, 45, 288, 301Riemann Georg 23, 30Riesman David 109Robbins Herbert 30, 291Roberts Gary 56, 299Rorty Richard 90, 124, 134, 157, 164,165, 167, 197, 225, 240, 241, 244,301Rosenzweig Franz 129, 139Rosner Katarzyna 279, 301Rousseau Jean-Jacques 136, 137, 301Roy Claude 97Ró¿ewicz Tadeusz 83, 303Rushdie Salman 98, 301Russel Bertrand 155, 301

Sadurska Anna 227, 303Sady Wojciech 29, 301Said Edward 139, 301Salwa Piotr 174, 293Samuel Geoffrey 176, 301Sartre Jean Paul 97, 197, 208, 301Scheler Max 14, 16, 301Schopenhauer Arthur 112Schwarz John 39Sears Sally 192Sepulveda Juan Ginés, de 137Serres Michel 140, 163, 301, 302Seurat Georges 76, 80, 296Shiff Richard 77, 289, 291Shryock Andrew 123, 299Sidorek Janusz 69, 295Siemek Marek Jan 245, 256, 289Silverman Sydel 14, 289Simmel Georg 18, 71, 275, 301Skaliñski Tadeusz 55, 296Skalska Ewa Maria 99Skarga Barbara 245, 297Skoneczny Marek 170, 291Skórczyñski Aleksander Maria 47,301S³awek Tadeusz 147, 197, 301Smith David Eugene 29, 292Soja Edward W. 209, 301Sokal Alan 11, 302Somoza Garcia Anastasio 189Sontag Susan 83, 192, 290, 302Spencer Stephen 137, 207, 302Spengler Oswald 175, 270, 302Spreti Karl, von 95, 287Steinbeck John 97Steinsberg Aniela 107, 179, 297Stomma Ludwik 107, 179, 297Storey John 16, 302Str¹czek Krystyna 116, 162, 287, 288Surowska Barbara 200, 296Symotiuk Stefan 214, 220, 302Szahaj Andrzej 157, 294

314 Indeks osobowySzczubia³ka Micha³ 155, 301Szumilewicz Irena 29, 300Szwarcman-Czarnota Bella 187, 297Szyler Ewa 179, 289Szynkiewicz S³awoj 106, 204, 298Tabakowska El¿bieta 84, 302Tales z Miletu 24, 68Tarnowska Krystyna 58, 294Tatarkiewicz Anna 67, 293Taylor Edward Burnett 187, 302Taylor John 41, 302Teresi Dick 39, 297Thoreau Henry David 197, 302Thorne Kip Stephen 215, 302Tiedemann Rolf 214, 290Timur 265Tischner Józef 109, 149, 199, 302Tokarska-Bakir Joanna 65, 294Trznadel Jacek 81, 197, 208, 278,290, 301Tuan Yi-Fu 204, 302Twain Mark 97Uexküll Jakob, von 82Ugniewska Joanna 174, 293Unschuld Paul 52Uspienski Borys 202, 235, 297, 302Varela François 170, 303Velrose Erga 30, 291Wajs Andrzej 17, 295Walczewska S³awomira 69, 295Waligórski Andrzej 106, 204, 298Wallis Aleksander 156, 228, 295Wa¿yk Adam 91, 95W¹chocka Ewa 191, 303

Wêgrzecki Adam 14, 301Wêgrzyniakowa Anna 83, 303Wiês³aw Witold 24, 303Wikarjak Jan 17, 289Windelband Wilhelm 12Wirpsza Witold 227, 295Wi�niewska Lidia 83, 191, 297, 303Witruwiusz 227, 303Witten Edward 39Wittgenstein Ludwig 192, 303Witwicki W³adys³aw 224, 299Wojciechowska Wanda 29, 213, 292Wojciechowski Jan Stanis³aw 72, 300Wojciechowski Krzysztof 204, 302Wojciszke Bogdan 122, 303Wolniewicz Bogus³aw 192, 303Wolny-Zmorzyñski Kazimierz 92,287, 303Woolf Virginia 83Woydy³³o-Wo�niak Ewa 279, 290Wójcik Tomasz 72, 300Wyka AnnaZaj¹czkowski Pawe³ 203, 228, 297Za³uska Andrzej 14, 180, 299Zappen James 12, 289Zawirski Zygmunt 16, 138, 296Zeidler-Janiszewska Anna 72, 300Zeilik Michael 33, 38, 43, 303Zieliñski Edward Iwo 24, 67, 300Zwieg Georg 39Zwoliñska Krystyna 76, 303Zydler Jan 23, 303¯eleñski Tadeusz (Boy) 179, 300¯urowski Maciej 250, 291¯y³ko Bogus³aw 235, 302

Aleksandra Kunce

The anthropology of pointsDeliberations on texts by Ryszard Kapu�ciñskiS u m m a r yThe anthropology of points. Deliberations on texts by Ryszard Kapu�ciñ-ski outlines a research perspective of an anthropology of points. A point isa notion orientating in an epistemological, and not subject way. By means ofthis key-word, one can read cultural spaces, but also �rewrite� the motivesconstituting texts by Kapu�ciñski. Cultural experience and literature standhere in a mutual link so it is a research way which follows not only thequestion on how experience is expressed in literature, but, basically speak-ing, allows for thinking about what a cultural experience demandinga literary description and reportage diagnosis is. The arrangements on howthe point is filled in the space of Maths, Physics or Humanities make it pos-sible to take out the notion contours and thought style organized in a pointway. However, it is only a combination of a theoretical interpretation witha textual description by Ryszard Kapu�ciñski that allows for an exemplifica-tion of the way man�s experiences picture in the culture. A combination ofthoughts with texts by Ryszard Kapu�ciñski allows for asking the questionon what point thinking is, and why it is important for man�s experience.The anthropology of point concentrates mind on the point, measuresa distance from one point to another, marks special, orientating and extre-me points, records density of point placement, regularity and irregularity ofpoints, finds the points of fastening in observation and recognized figuresof thoughts and man�s activities. At the same time, it provokes the questionson how to conduct a point description which matches the point matter ofexperience.Anthropology is an entrance into the insight of things, and, thus, it has todirect at what an already-outlined etymology of punctum indicates � some-thing that moves one thoroughly, pierce and hurt, and has a bitter taste. Thepoint becomes a stigma, a sign and takes on a concrete figure carved on thebody. It is a bundle of relations, something that pierces one thoroughly. It is

316 Summarya culmination, a destination of an anthropologist journey to the ends of theworld, a turn towards the other and itself, a beginning and an end, the alphaand omega. It constitutes an axis mundi, presents itself in stations, border-line pole, unimportant and stable places which give support and de-orientate,is in the places of coincidence and junction of the things, is in the immobiliz-ed and dynamic.The research optics placed in the point opens a space around man � ac-cording to a treaty of geometry and picture which make the point a perfectpotential. It is sudden. The picture, though, closes because a line is alreadythe end, a clear outline of things, whereas it just the point that opens theworld. The point is a place in which life pulses. It opens itself to other points,creates networks of references and is active. It opens the world � includ-ing the orders of nature, social life and metaphysical existence. The anthro-pology of points explores this dynamics and allows for an interpretation ofthe human space via an epistemologically derived notion of point.The extraction of an anthropology of points takes place in several areas.The first of them covers the spaces of thinking around the point, which iswell-examined both in the mathematical and natural sciences, in the func-tional usage of thinking about the point, and in the humanities. Outlinedspaces of science and social organization allow for an indication of the affi-nity of thoughts organized by means of a point, but also allow for an establish-ment of point parameters and environment. The next space that underwentinterpretation is a textual space in Kapu�ciñski which serves the field ofexemplification. The second field is the praxis sphere, which is an explora-tion of man�s experiences in culture. Esseistic considerations make use ofa point exemplum derived by Kapu�ciñski during his journey and outlinedvia the word and picture. An orientation determined by an epistemological-ly-derived point leads to an interpretation of the following thematic motivesplaced in notes by Kapu�ciñski: intimity, submission to strangeness, distance,cultural body, silence, place, closeness to the rhythm, suspected whole, mi-crology charm and apocalypsis.

Aleksandra Kunce

Anthropologie der PunkteEine Diskussion auf der Grundlage der Textevon Ryszard Kapu�ciñskiZ u s a m m e n f a s s u n gDer vorliegende Text stellt die Forschungsperspektiven von der Anthro-pologie der Punkte dar. Ein Punkt ist ein Begriff, der epistemologisch undnicht sachlich orientiert ist. Mit Hilfe des Schlüsselbegriffs werden Kul-turräume erforscht aber auch die Kapu�ciñski�s Werke bildenden Motiveinterpretiert. Die Kulturerlebnisse und die Literatur sind hier miteinandergekoppelt; das ist also ein Forschungsweg, der sich nicht nur die Frage stellt,auf welche Weise die Erfahrungen in der Literatur auszudrücken sind, son-dern auch darüber nachdenkt, was ist eigentlich ein Kulturerlebnis, das eineliterarische Beschreibung, eine Diagnose des Reporters braucht. Die Fest-stellung wie ein Punkt im Bereich der Mathematik, Physik oder Humanistikerfüllt wird lässt die Konturen des Begriffs und den Stil des punktorgani-sierten Gedankens ans Licht bringen. Aber erst die Verbindung von der theo-retischen Auslegung mit den Texten von Ryszard Kapu�ciñski erlaubt, dieErfahrungen des Menschen auf dem Kulturgebiet zu exemplifizieren. AmBeispiel der Kapu�ciñski�s Texte kann man das Punktdenken und dessenRolle für menschliche Erfahrung überlegen.Die Anthropologie der Punkte konzentriert die Überlegung in einemPunkt, messt sie von einem Punkt bis zum anderen aus, markiert besonde-re, orientierende und extreme Punkte, indem sie ihre Verteilungsdichte, re-gelmäßiges und unregelmäßiges Vorkommen festlegt, nach eventuellen An-haltspunkten in der Beobachtung und in den erkennbaren Denk- und Tätig-keitsfiguren sucht. Sie provoziert die Frage, wie eine punktorientierte mitder Punktmaterie der Erfahrung zusammenpassende Beschreibung aus-sehen sollte.Anthropologie geht ins Sachinnere und deswegen muss sie uns auf dasAlles lenken, was von der oben genannten punctum Etymologie folgt � alsdessen, was uns zutiefst erschüttert, was uns durchdringt und verletzt, was

318 Zusammenfassungbitter ist. Ein Punkt wird zu einem Stigma, einem Zeichen, zu einer konkre-ten im Körper eingeprägten Form. Er ist ein Strahl von Relationen, etwasdurch Mark und Bein dringendes. Er ist eine Kulmination, ein Ziel der Reisedes Anthropologen durch dick und dünn, eine Wendung zum Anderen undzu sich selbst, ein Anfang und ein Ende, das A und O; er ist axis mundi undwird in Stationen, Grenzpfählen, an unwesentlichen und festen Orten ver-gegenwärtigt, die zu einem Rückhalt werden oder irreführen, er ist im Be-rührungspunkt von Dingen, er steckt in dem was fixiert und dynamisch ist.Die in einem Punkt lokalisierte Forschungssehweise öffnet den Raumringsherum den Menschen, was mit Geometrie und Zeichnung überein-stimmt, die den Punkt zu einer idealen Potenz machen. Mit der Zeichnungwird der deutliche Sachumriss geschlossen, denn eine Linie ist doch einEnde; die Welt kann nur mit dem Punkt geöffnet werden. Ein Punkt ist einesolche Stelle, an der das Leben pulst. Er ist für andere Punkte offen, bildetein ganzes Bezugsnetz, ist belebt. Der Punkt öffnet die Welt, indem er dieOrdnung der Natur, des gesellschaftlichen Lebens und des metaphysischenSeins zusammenfasst. Die Anthropologie der Punkte untersucht die Dy-namik und durch epistemologische Auffassung des Punktes erlaubt, denmenschlichen Raum zu ergründen.Das Herausholen von anthropologischen Punkten verläuft in einigenBereichen. Die erste Höchstgrenze bilden Denkräume ringsum den Punkt,was sowohl durch Mathematiknaturwissenschaften (funktionsbedingteWahrnehmung des Punktes), wie auch durch Humanistik erforscht wird.Die umgerissenen Bereiche der Wissenschaft und der gesellschaftlichenOrganisation ermöglichen, die dank dem Punkt erreichte Denkverwandt-schaft nachzuweisen, aber auch die Parameter und die Umgebung des Punk-tes zu bestimmen. Weiter wird der von Kapu�ciñski erschaffene, hier als einExemplifikationsfeld dienende Textraum interpretiert. Die zweite Höchst-grenze bildet die praxis Sphäre, die die Erforschung von menschlichen Er-fahrungen in der Kultur ist. Bei essayistischen Überlegungen bedient mansich des Punktmusters, das von Kapu�ciñski während seiner Reisen heraus-bekommen und mit Wort und Bild veranschaulicht wurde. Die durch denepistemologisch gewonnenen Punkt bestimmte Orientierung führt zur In-terpretation von folgenden in Kapu�ciñski�s Schriften angebrachten thema-tischen Motiven: Intimität, Entfremdung, Distanz, Kulturkörper, Stille, Ort,Nähe des Rhythmus, merkwürdiges Ganze, Reiz der Mikrologie, Apokalypse.

RedaktorBarbara KonopkaNa ok³adce i stronach dzia³owych zamieszczono zdjêcia autorstwaLes³awa K³osa w aran¿acji Aleksandry KunceOpracowanie graficzne i komputerowePaulina Tomaszewska-Ciep³yRedaktor technicznyMa³gorzata Ple�niarKorektorAgnieszka PluteckaCopyright © 2008by Wydawnictwo Uniwersytetu �l¹skiegoWszelkie prawa zastrze¿oneISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-1789-2WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu �l¹skiegoul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.plWydanie I. Ark. druk. 20,0 + wklejka. Ark. wyd. 17,5. Prze-kazano do ³amania w sierpniu 2008 r. Podpisano do drukuw listopadzie 2008 r. Papier offset. kl. III, 80 g Cena 30 z³£amanie: Pracownia Sk³adu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu �l¹skiegoDruk i oprawa: EXPOL, P. Rybiñski, J. D¹bek, Spó³ka Jawnaul. Brzeska 4, 87-800 W³oc³awek