39340083-Turkiye-Proletaryası

8/4/2019 39340083-Turkiye-Proletaryas

1/39

Trkiye Proletaryas - A. nurov

Trkesi: Gne BozkayaYar YaynlarAralk 1973 - stanbul

nc Bask: Mays 2006 - stanbulBask: Can Matbaaclkpek merkezi Topkap stanbulTel: (0212) 613 10 77

Yar YaynlarKurulu: 1972Ynetim: Bamusahip Soka 10/1 Caalolu - stanbul06.34.Y.0159-03ISBN 975-7530-42-5


2/39

indekiler

nsz1. Trkiye'nin Ulusal Ekonomisi ve Politik Dzeni

Trkiye'de ehirler Nasl Kurulmutur?

Trkiye Halknn Gelir Kayna Nedir?Trkiye Sanayisinin Geliememesinin Nedeni2. Jn Trkler ve Kemalist Devrim

Politik Dzen Hukuku - Yasas

3. Trkiye i Snfnn Yaama KoullarTrk isinin Geliri ve gni cretleri Neye Yetiyor?Konut artlar Gvenliisizlik

4. Trkiye i Snfnn McadelesiKemalist Devrimden nceki i HareketleriEmperyalizme Kar Mcadele Srasnda i HareketleriAmele TealiKemalist Hkmet ve i rgtleriKam ile Baklava-Brek PolitikasYerli ve Yabanc iler, Yabanc SermayeTrkiye i Snfnda Oportnizm

5. i Snfnn Gelien KavgasDemiryolu ilerinin GrevleriTramvay ilerinin Grevi

Zanaat ile Memurlarn Grevi6. Trkiye Sanayisi ve Trkiye Proletaryas Kadrosu

Trkiye Sanayisinin Hacmi


3/39

Maden SanayisiDeri SanayisiTrkiye Proletarya Kadrolarrgtl ilerin Saysi rgtleri Tipleri

1. retici i Kitlesinin Snfsal Birlikleri

2. Burjuva Partileri Tarafndan rgtlenmi OlanBurjuvalarn Etkisinde Bulunan Birlikler3. Kemalist Rejimi Benimseyen Birlikler4. Yar Kooperatif Halinde Olan, Yardmlama Dernei Tipinde Birlikler5. Ufak malathane Sahibi Ve Zanaat Tipinde Kooperatif Birlikleri


4/39

nsz

Trkiye'de 1919-1922 yllar arasnda patlak veren milli burjuva devrimi, Birinci DnyaSava'nda yenilen Trkiye'yi olduu gibi yutmak isteyen ngiliz-Fransz emperyalizmine veyardaks olan Yunan saldrganlarna kar yneltilmiti. Trkiye halk buna kar koydu ve zaferle

sonulanan bir milli mcadeleye giriti. Bu mcadelesinde Trkiye halk kendi bana braklmdeildi. Kendisi iin de azl dman olan ngiliz-Fransz emperyalizmine kar Sovyetler Birlii,Trkiye halkn destekliyordu.

Devrimin nderi Mustafa Kemal Paa'dan dolay Kemalist ad verilen bu Trk millidevrimini, Trkiye'nin milli burjuvazisi, yani tccar, toprak aas ve o srada Trkiye'de ok azsayda bulunan sanayiciler ynetiyordu. Kyl kitleleri rgtlenmem iti. Kyl yalnz millidmann seebiliyor, snf dman olan byk toprak sahiplerine, aalara, tefecilere, vurguncu vetccarlara kar sava amay dnemiyor, bunu beceremiyordu. Proletarya bu milli hareketinynetilmesini zaten dnemezdi nk gszd, gerektii gibi rgtlenmemiti, milli hareketin

beii olan yerlerde (Trkiye'nin Asya blm olan Anadolu'da) say bakmndan azd.Proletaryann nc partisi ve dier devrimci ii rgtlerinin rol bu savata yok denecek kadar

nemsizdi.Bunun sonucu olarak, milli devrimden yalnz Trkiye burjuvazisi faydaland. Burjuvazi elegeirdii iktidar, ii ve kyllerin srtndan gelir salamak iin kullanyor, iilerin srtndansalad krlarla kendi milli sanayisini kuruyor, emperyalistlerle birleip devrim eylemine karkoyuyor. Bu noktada Trkiye burjuvazisi ile yabanc burjuvazinin karlar birleiyor. Trkiye

burjuvazisi emeki snfnn en azl dmandr, emekiyi smryor ve iiyle kyl eylemlerinikorkun bir zulmle bastrmaya alyor. Bunun iin Trkiye proletaryasnn nnde, nceliklezlmesi gereken en nemli sorun, kendi durumlarn dzeltebilmeleri iin burjuvaziye karamansz bir mcadeleye girip, gerek emperyalistler gerekse z Trkiye burjuvazisi tarafndansmrlmelerine son vermek iin, emeki kitlelerini rgtlemektir.

Trkiye burjuvazisi, kendi sermayesi bakmndan fakir olduundan, yine de emperyalistlerin

yardmna muhtatr ve emperyalistlere bamll devam etmektedir. Sovyet iisi, karde Trkiyeproletaryasnn emperyalistlere kar giritii zgrlk ve egemenlik savanda tarafsz kalamaz.Geni ii kitlelerimiz Trkiye proletaryasnn ne olduunu bilmez, yaam koullarn tanmaz.


5/39

rgt ve savalar hakknda bilgi sahibi deildir. Bu kk kitabmzn amac, SSCB iilerineTrkiye proletaryasn tantmaktr.

A. NUROV Moskova, 1929


6/39

1. Trkiye'nin Ulusal Ekonomisi ve Politik Dzeni

29 Ekim 1927 tarihinde, Trkiye'de bir genel nfus saym yapld. Saym sonucu, Trkiyenfusu 13.5 milyon olarak tespit edildi. Bunun 3 milyonu, yani bete biri ehirlerde, arta kalan betedrd ise kylerde oturmaktadr. En kalabalk blgeler, sahillere yakn olanlardr, Anadolu

blgesi ile dier blgelerin nfusu azdr. Kalabalk saylan blgelerde 1 km kareye ortalama 18-87kii isabet ettii halde, az nfuslu blgelerde bu oran 2-25 kiiye dyor.

Trkiye'de ehirler Nasl Kurulmutur?

Trkiye'de tccar, esnaf, memur ve kylnn bir arada yaadklar olduka ufak nahiye vekasabalar vardr. Byk ticaret ve sanayi merkezi saylan ehirler ise pek azdr. 5-10.000 nfuslu 79kasaba var. 10.000-20.000 nfuslu 39 kasaba, 20-30.000 nfuslu 14 kasaba, 30-40.000 nfuslu 7 ve40.000'den fazla nfusu olan yalnz 8 ehir vardr. En byk ehirler Konya (47.286), Bursa(61.451), Adana (72.652), Ankara (74.704), stanbul'un skdar ilesi (124.555), zmir (153.845)ve stanbul (796.147)'dur. Konya ve Adana tarm ticareti merkezleridir, dier ehirler (Ankara hari)

liman ehirleridir.Trkiye nfusunun meslek saym yapld halde, sonular henz yaynlanmamtr. Ancak

ortaya u gerein kaca kuku gtrmez:1) Trkiye bir tarm lkesidir. Bir ehirliye drt kyl isabet etmektedir.2) lkede ticaret, zellikle esnaflk ok gelimitir. Geen yzyln sonunda Trabzon gibi bir

ehirde oturan 27 kiiye bir dkkan isabet ediyordu, Kastamonu'da bu oran 16 kiiye bir dkkanaykseliyordu. Ticaretin bugnk rol ve biimiyle ilgili olarak, stanbul ehrine ait belli balistatistiklere gre, stanbul'da 1927 ylnda 54.000 tccar ve 30.000 dkkanda alan 90.000mstahdem tespit edilmitir. Demek oluyor ki, stanbul'da oturan 26 kiiye bir dkkan ve her 15kiiye bir tccar isabet ediyor. stanbul halknn bete birinin ikolu ticarettir. Bu rakamlara tccaraileleri, nakliyeciler, hamal, ykleyici ve tccarlarn hizmetinde alan dier iiler dahil deildir.

3) Trkiye'nin zellikle demiryollaryla limanlara balanmam olan yerlerinde trl zanaatve esnaflk ok gelimi bir durumdadr. Bu blgelere yabanc lkelerden ithal olunan mallargiremez, nk ithalatn tamam denizyolu ile yaplmaktadr. Hinterland ekonomisi daha ok doal


7/39

dzene dayanmaktadr. Yani hazrlanan mallar ya retici tarafndan yahut da ayn blgedetketilmektedir. Mesela S. L. Kolyada, Anadolu'nun Ekonomi Dzeni adl makalesinde unlardiyor: ster gelip geen deve kervanlarn inceleyiniz, ister yol boyunca kk tara ehirlerininsaysz ufack dkkanlarna uraynz; her yerde yerli olarak yaplan mallar yada yerli zanaat rneya gze arpyor. Fakat ayn zanaatlar, yabanc lkelere de ihra olunan mallar hazrlyor. Bugibi zanaat erbab az deildir. rnein, Uak ehrinin 25.900 kiilik nfusundan 6.000 ksur kii

fazla miktarda ihra olunan hal dokumaktadr.

Trkiye Halknn Gelir Kayna Nedir?

1924 ylnda, ulusal ekonominin toplam geliri 700 milyon TL idi. Gelirin bete drd tarmrnlerinden ve bete biri sanayi rnlerinden salanmaktadr. Ulusal ekonominin rnlerinin 1/3'iihra edilmektedir. Bu ihra mallar ttn, pamuk, meyve, fndk, ceviz, sepide kullanlanmaddelerdir. Tahl ihra edilmiyor. Sanayi mallarnn ou ithal edilmektedir. Yabanc lkelerdenithal edilen mallarn hemen hemen yars tekstil mallardr ki, bunlarn hammaddeleri (pamuk, yn)lkede bol bol vardr. Bugn lkede, ylda 15 milyon metreden fazla kuma retilmektedir ki deeri5,5 milyon Trk lirasdr. Yabanc lkelerden 38 milyon Trk liras deerinde ynl kuma ithaledilmektedir. thal olunan ince ynl kumalar 32 milyon lira, pamuklular 86 milyon lira, toplamolarak ithal olunan kumalarn deeri 156 milyon liradr. Bu say, lke iinde retilen mallarndeerinin on katdr.

Ayrca, Trkiye'de tketilen eker, maden, kimya maddelerinin retimi iin gereken makineve donanm ile buna benzer mallar ithal edilir. Yalnz yurt iinde satlan imentonun byk birksm ile yiyecek maddeleri (eker hari), konserve gibi mamuller yerlidir. Geen yzyln ikinciyarsnda demiryollarnn denmesiyle d ticaret hzla gelimitir. Fakat, demiryollarnndenmesi ile sanayinin gelimesi paralel olmam, demiryollar sadece ithalatn artmasna yolamtr. Trkiye'nin demiryollarnn uzunluu 1928 ylnda toplam olarak 4635 kilometredir.Bunun 2248 kilometresi devlete, 2389 kilometresi yabanc sermayeye aittir. Bunun dnda 1967

kilometrelik hat devletin yine yabanc mteahhitlere verdii sipariler zerine halen denmektedir.Trkiye'nin btn demiryolarnn ya Ege, yahut da Marmara Denizi'ne k vardr, yurt iine fazlauzanmamaktadr. Btn demiryollar yabanc sermaye ile denmitir. Yabanc lkelerin amac ise,demiryollarnn denmesi ile Trkiye'den bol miktarda hammadde ithalini salamak, buna karlkda Avrupa'dan mal ihra etmek ve elbette Avrupa'dan Trkiye'ye daha kolay szmaktr.

Trkiye Sanayisinin Geliememesinin Nedeni

Yukarda verilen saylardan anlaldna gre, Trkiye'nin sanayisi zayf kalmtr. Oysa bulkenin doal koullar her trl sanayinin mkemmel gelimesine son derece uygundur. Aslnda,Kk Asya emperyalist devletlerin dikkatini bou bouna ekmi deildir. Charles Wilson adnda

bir ngiliz generali Trkiye topraklarnn zenginliklerini yle anlatyor:Anadolu'nun tarm rnleri ile maden hazineleri, doru drst ilense, olaanst

geliebilir. Amerika dnda dnyann hibir yerinde buday iin bu derece verimli topraklararastlamadm. Dnyada bu kadar eitli, birbirinden gzel meyve grmedim: Amasya elmas, Ankaraarmudu ngiliz as ile alanarak yetitirildi ve ngiliz trlerini lezzet bakmndan kat kat at;zm balar, zeytin ve incir baheleri gney ve bat sahilleri boyunca grlmemi aptayetitirilmektedir. Birok blgede ipek, pamuk, pirin, afyon, meyan kk, ttn, palamut,keiboynuzu vb. yetitiriliyor. Da yamalarnda saysz koyun ve kei srleri otluyor, keilerarasnda zellikle ipek gibi ince ve yumuak tyl Ankara keisi dnyaca tannmtr. Yksekyaylalarda ise gl cinsten at ve deve srleri yaylyor. lkenin madenlerinde altn, gm,

kurun, demir, ta kmr, boraks, krom, kil, kaya tuzu, kaolin, lleta, gl ve deniz tuzu bolmiktarda var. Birok yerde ylantana ve en iyi mermer cinslerine rastlanyor. Anadolu'nun okelverili sahilleri, tarm ve maden hazineleri varken, bu lke dnyann en verimli, en gelimi lkesi


8/39

olabilecekken, bugn acnacak durumdadr. Bunun nedeni, yzyllarca sren ve lkeyi ypratan ktynetimdir. Fakat zaman gelecek ve bu lkenin doal zenginlikleri tekrar iletilmeye balanacak, ozaman Trkiye, Akdeniz'de sahili olan lkeler arasnda en gelimi lke olacaktr.

Trkiye'de lkenin z sanayisinin geni lde gelimesi iin art olan hammaddeler toplubir ekilde bulunuyor: demir, petrol, takmr, renkli madenlerin trl ham ekilleri (bakr, inkovb.) Toprak hazineleri de olaanst elverilidir. Btn bunlar varken Trkiye sanayisinin

gelimemesinin sebebi nedir?ok ileri teknii olan gl ve ilerici bir sanayinin kurulmas iin ok byk bir yatrmgerekmektedir. Oysa Trkiye, yabanc halklarla savam, lkeler igal eden, bitmez tkenmezsavalar srdren, aralksz ayaklanmalar bastrmak zorunda kalan bir monari idi. Savalar lkeyisarsyor, ypratyordu. Trkiye, Karadeniz'den Akdeniz'e ve Avrupa'dan Asya'ya uzanan ticari veaskeri gzergahn zerindedir. Bu yollar keyfine gre kapatarak, bu yollardan faydalanan btndevletleri kendisine baml hale getirebilirdi. Bu yzden Trkiye, dnya zerinde egemenlikkurmak isteyen arlk Rusya's, ngiltere, Fransa, Avusturya gibi devletlerin doymak bilmezagzllklerinin hedefi idi. Trkiye'nin paylalmas iin birka yzyldan beri bir takm gldevletler arasndaki ekimeler devam ediyor. Bunun iin Trkiye, fedakarlk yaparak kendisinesaldrya ynelen her gl devlete bir saldrmazlk pay vermezse, onunla savamak zorunda

kalyordu. Devlet gelirlerinin byk ksm bu savalara harcanyordu, lke gitgide kyordu.Trkiye'de son toprak blmesi Birinci Dnya Sava'ndan sonra olmu, ngiltere, Filistin ve Irak',Fransa ise Suriye'yi ele geirmitir.

Byk giriimlerde bulunmak iin her eyden nce huzur ve dzenli bir hayat gerekiyor.Baka trl, salam bir temeli olan giriim kurulamaz. Oysa mteebbis iadam Trkiye'de neyamaya kar, ne yabanc lkelerin saldrsna, ne de kendi yurdunun devlet memuru ile askerimemurlarnn keyfi hareketlerine kar korunmutu. Kylleri bir yandan bitmez tkenmez savalar,te yandan da byk toprak sahipleri ve aalar ypratyordu.

Savalara para yetmiyordu, Trkiye durmadan yabanc devletlerden kredi almak zorundakalyordu. Bylece gitgide kredisinden yararland Avrupa devletlerine bamll artyordu. Vegnn birinde borlarn deyemeyince, iflas etmi bir borlu ilan edilerek, lkenin btn gelirlerialacakl olan devletlerin kontrol altna verildi. Yabanclarn Trkiye'de bir sr imtiyazlar vard.Yabanclar Trkiye mahkemelerine tabi deildi, gmrksz ve vergisiz olarak kendi lkelerindendiledikleri mal ithal edebiliyorlard, hibir vergi demiyorlard. Yabanc uyruklular, Trkiye'dekendi vatandandan ok daha elverili durumda idiler, bunun iin yerli tccar ve sanayiciler,yabanclarla rekabet edemiyordu. stn teknik sayesinde, Avrupa mallar daha da ucuza geliyordu.Sat ise yabanc kapitalistlere tannan imtiyazlar sayesinde kolaylatrlmt.


9/39

2. Jn Trkler ve Kemalist Devrim

Gerekte, fakir olan lkeyi insafszca soyan byk toprak sahipleriyle din adamlarnn ve enbata da sultanlarn egemenlii sonucunda Trkiye, tamamen Avrupa sermayesinin eline derek,Avrupa kapitalizminin klesi olmutu. 1908 ylnda sultann egemenlii, Trkiye tarihinde ilk defa

olmak zere Trkiye ticaret burjuvazisi, subaylar ve asilzadelerin birlemi gcyle kkndensarslmtr. Bu burjuva devrimi, Jn Trk devrimi olarak tannmaktadr ve bunu balangta halkynlar da desteklemitir.

Jn Trkler, Trkiye'nin gelimesine nem vererek bir takm nlemler almlardr: lkeendstrisinin korunmasna ait birok yasa ve ynetmelik yaynlamlar, birok reform yapmlardr.

O zamana kadar yabanclara tannan birok imtiyaz kaldrlm, bylece Jn Trk ynetimisrasnda, zellikle Birinci Dnya Sava yllarnda, birok yeni ticaret ve sanayi iletmesikurulmutur. Fakat Jn Trkler yurdun fakirliini ortadan kaldrp lkenin yeterince gelimesi iingereken sermayeyi ortaya koyamamlardr. Kald ki bir sr savaa girimek zorunda kaldklariin, Jn Trkler yeniden yurt dndan kredi aramaya balamlardr. Bu yzden tarm rnlerini,sanayi mamul haline getiren bir takm ufak tefek iletmeler kurmaktan teye gidilememitir.

Trkiye yar-smrge zelliini koruyordu. Yani kapitalist lkeler iin, hammadde alpsanayi mamullerini sattklar bir pazar durumundayd. Politik bakmdan Trkiye bamszsaylyordu. Fakat Trkiye emperyalist lkelerin elinde oyuncakt. Bu yzden Trkiye, ekonomikynden ar derecede baml bulunduu Almanya tarafndan Birinci Dnya Sava'na itildi veAlmanya uruna savat. Almanya sava kaybedince, Trkiye tam anlamyla yama edildi. lkenin

btnln korumak iin ikinci bir devrime ihtiya duyuldu.Bu kez Kemalist devrim ad ile tannan devrim, ngiliz-Fransz emperyalizmine kar

yaplmtr. Devrim, adn, Trkiye burjuvazisinin nderi Mustafa Kemal Paa'dan almaktadr.i snf ile kyl kitleleri o zamanlar henz gszd. Daha snf karlarn henz

kavram deillerdi. stelik de hibir ekilde rgtlenmemilerdi. Bunun iin devrimde bal banabir rol oynayamadlar. Devrimin bana Trkiye ticaret burjuvazisi geti. Trkiye tarm lkesi

olduu iin, tccarlarn balca alverii tarm rnleri zerineydi. Bylece ticaret burjuvazisi,aalar ve byk toprak sahipleri ile sk balar kurdu: Trkiye'deki her kyde aa ve byk topraksahibi, ayn zamanda tefeci ve kyl rnlerinin belli bal alcs ve satcsyd. Bu aalarn, bazen


10/39

un deirmeni, ya veya kuru meyve ileyen kk imalathaneleri ve dier ufak tefek iletmelerioluyordu. Aalar, ayn zamanda tarm rnlerini toptan satn alan byk ticaret firmalarnnacenteleri durumundaydlar.

Bu koullar altnda, Trkiye Avrupa kapitalistlerine yenilmi olsayd, yabanclar en ksazaman iinde btn ticareti ve sanayiyi ele geireceklerdi. Trkiye burjuvazisi bir lm kalmsorunuyla kar karyayd: Kapitalistlerin igali altndaki liman ehirleri olmazsa, devlet kendilerini

desteklemezse, yabanclara verilen imtiyazlar devam edip Trkiye her bakmdan yabanc sermayeyebal kalrsa, yurdun z ticareti ve sanayisi erge lecekti. Tccar, sanayiciyi, tarm rnleriniyabanc lkelere satan aa ve byk toprak sahiplerini devrimci klan ite bu tehlikeydi. Kyl, iive kk esnafn kapitalistler ve toprak aalarna kar duyduu honutsuzluk, ustalkla yabanckapitalistlerle mcadeleye dntrld. Bunun iin devrim btn yurda yaylarak ulusal bir nitelikkazand. Ne olursa olsun yine de, burjuvazi, burjuvazidir. Burjuvazi iin ba dman smrenlerdeil, smrlenlerdir; ister kendi halkndan, ister yabanc uyruktan olsun... Emperyalistler ufaktefek dnler vermeye balaynca, Kemalistler hemen Fransa, talya, ngiltere ve dier lkeler

burjuvazisiyle anlamalar imza etmekte gecikmediler. Kemalistlerin korkusu uydu: Sava devamederse, emeki kitleleri yabanc smrclere kar mcadeleyle yetinmeyip, kendi yurtta olansmrclere kar da savaa giriebilirdi. Bylece bir sre daha demiryollar, fabrikalar, maden

ocaklar vb. yabanclarn elinde kald. Avrupa'nn byk banka ve firmalar bugn bile Trkiye'dediledii biimde almaktadr. Bununla birlikte, devrimin sonunda, yurt iinde ticaret ve sanayiningelimesine yol aan baz koullar ortaya kt. rnein, yabanc lkelerden ithal edilen mallardandaha yksek vergi ve gmrk rsumu alnmaya baland. Yabanc sermayeye tannan rhan haklarkaldrld. Fakat yine de Trkiye, yabanc emperyalistlerin basks altnda baz eski borlar tanmakzorunda kald, yabanclara ticaret serbestisi salad. Geri bu serbest ticarette, yabanclar T.C.vatandalarndan fazla yada zel herhangi bir hakka sahip deildi. Fakat bu eit olmayanlararasnda eitlikti. Gl Avrupa sermayesi, nasl olur da, zayf yerli sermayeye eit olabilir?Doaldr ki, hibir eitlik sz konusu olamazd.

Kemalist devrimin ekonomik sonucu pek de parlak deildir. Fakat ne de olsa, Trkiye'dekisanayi ve ticaret artk gerekten daha kolay geliiyor ve Kemalist hkmet elinden gelen yardmesirgemiyordu. Gerek yerli sermaye, gerekse yabanc sermayeyle yeni yeni sanayi iletmelerikuruluyor ve. buna paralel olarak Trkiye proletaryas da geliiyordu.*

Trkiye burjuvazisi, eskiden beri, proletaryann ve kyl ynlarnn kitle halindekieyleminden ateten korkar gibi korkard. Fakat Kemalist milli-burjuva devrimi 1919-1920 yllararasnda, yani Sovyet Cumhuriyetlerinin emperyalizme kar en ar savalar yrtt srada

patlak vermitir. uras kesindir ki, Kemalist devrim, ezilenlerin ortak dman olan dnyaemperyalizminin gsz bir hale getirilmesine yaramtr. Bunun iin, devrimci olmad halde,Kemalist burjuvazi, kendi isteiyle olsun olmasn, yine de uluslararas devrime yardmc olmutur.Devrim, ulusal bilinci uyandrarak dier Doulu ve emperyalizmin smrgesi lkelere rnekoluyordu. Bunun iin Sovyetler Birlii, ngiliz-Fransz emperyalizmine kar savanda Trkiye'yi

destekliyordu.Trkiye, emperyalizme kar at savata, kendi politik bamszln korumu vesalamlatrmtr. Bu, lkenin daha sonraki gelime aamas iin gerekliydi. Bu aamadadr ki,Trkiye proletaryas ve kyl ynlar, yoksulluklarnn, yalnz yabanc kimselerin smrsnedayanmayp hangi lkeden olursa olsun yerli yada yabanc kapitalist ve byk toprak sahiplerininsmrclne dayandn aka anlamaktadrlar.

* Her trl sanayi giriiminin (el iilii, zanaat, byk sanayi vb.) son istatistikleri 65.245 iletmeyi gsteriyor.Bunun 256.855 iisi vardr. Ayrca 10.941 i sahibi ve 7.817 mstahdem. Geri bu saylar fazla bir ey ifade

etmiyor, nk bunlar teker teker iletmenin karakterini ve hacmini gstermiyor. Sonra cretli iinin aileleriyleiverenlerin ailelerinin bu saynn iinde olup olmad belli deildir. Fakat ne de olsa, aklamadan anlaldnagre, zellikle madencilik (takmr, pirin, gm, kurun), sonra tekstil, un ve unlu mamuller, dericilik ve hertrl tarm sanayisi gelimitir. Brormzn sonunda iilerin eitli sanayi ikollarndaki dalm gsterilmitir.


11/39

Politik Dzen

Her ne kadar baz grntsel demokratik biimler varsa da (seimle meydana getirilenparlamento vb.), Trkiye'de bugn mevcut dzenin z, btn demokrasilerden uzak birdiktatrlktr. Egemen parti dnda hibir parti rgt yoktur ve hibir partinin kurulmasna olanaktannmamaktadr. Sosyal-demokrat partiler bile yasaklanmtr. Gazete ve dergiler bir an dahigevemeyen sk bir kontrol altndadr. Hatta bu gazete ve dergilerde hkmet aleyhine ilerideherhangi bir makale kmas olasl bile, bunlarn kapatlmasna yetiyor. lkenin tek ve egemensiyasi rgt olan Halk Partisinin tzne gre, partinin deimez bakan Kemal Paa'dr. 1927yl Haziran aynda Halk Partisi tznde baz deiiklikler yaplarak, bundan byle parti genel

bakanna, yani Kemal Paa'ya, parlamentoya partili milletvekillerinin seilmesinde tam yetkiverilmitir. Yine seim kampanyasnn ynetilmesi, parti bakanna braklmtr. Halbuki partinineski tznde, bu ynetim seim brosunun iiydi. Halk Partisi'nin parlamento grubu ve HalkPartisi yesi olan bakanlar, bu yeni tze gre, dorudan doruya parti bakanna balanmtr.

Bugnk T.C. Hkmeti elbette bir diktatrlk hkmetidir. nk egemen olan Trkiyeburjuvazisi tamamen gszdr ve geliebilmek iin emeki halk ezmek zorundadr. Fakat budiktatrlk ok gzel szlere brnyor, snflar arasnda bar ve halk egemenlii gibi

cmlelerle ssleniyor. Smrenlere kar fkelerini baka mecralara dkmek ve proletaryay bakauluslara saldrtmak iin Trkiye'deki ii ve kyl kitlelerinin eitli oven duygular her araca bavurularak krkleniyor.

Kemalistler, halk kitlelerine ho grnmeye alyor ve bu amala eitim ve sosyal yardmabalarna giriiyor. Bu kampanya uruna yalnz stanbul ilinde yetikinler iin 27 halk okulu, dulve yoksul kadnlar iin ocaklar, dispanserler ald. Halk Partisi, emeki kitlelerinin gveninisalamlatrmak iin, halk bayramlarnn saysn arttrd, beyaz terr maskelemek iin genliinspor rgtlerini destekleyerek gelitirdi, bir takm burjuva hanmefendiler tarafndan kurulan kadnderneklerine yardm etti. Bir sre nce babakann yaynlad yeni bir emre gre, Trkiye'nin spordernekleri ile hkmet tarafndan desteklenen dier derneklerce tavsiye edilecek kimselere resmidaire, kurulu ve devlet fabrikalarna memur olarak atanmada ncelik tannacaktr. Halkn

aydnlatlmas ve elendirilmesi iin Trk Ocaklar (Halkevleri) adnda zel rgtler meydanagetirildi. Birinci Dnya sava srasnda 28 ocak varken, 1920 ylnda ocak says 270'e ve yesays 40.000'e ykseldi.

Devrimin ilk yllarnda Trkiye burjuvazisi, dzmece komnist rgtler meydana getirmeyealyordu. Bunlar gya Mslmanlk ile komnizmi badatracakt. Szm ona komnistsloganlaryla bu rgtler, komnizmi, burjuvazinin hizmetine sunacakt. Komintern'in davetizerine 1920 ylnda Bak'de dzenlenen Dou Halklar Kurultayna Trkiye delegesi olarakkatlan Enver Paa yle diyordu: Yalanc ve sahtekar Avrupa politikaclarnn tam tersine, biz

bugn en doru ve en vefal mttefikimiz III. Enternasyonal'le el ele ve yan yana yryoruz. AynEnver Paa, birka yl sonra Trkistan'da Sovyet Hkmeti aleyhine dzenledii bir ayaklanmadalmtr.

Komintern'in II. Kongresi'nde Vladimir lyi Lenin'in verdii rapora gre, Azgelimilkelerde szm ona zgrlk uruna bir takm burjuva-demokratik akmlarn da tornistan edip,

boyayp boyayp zorla komnizm rengine brmeye alan eylemlere kar mutlak ve amansz birsava almas zaman gelmitir. Ancak, bu durumda renk deitirme, Trkiye burjuvazisine yararlolmaktan ok zararl olmutur; nk uyarlan halk kitleleri yava yava sosyalizmle ilgilenmeye

balyor, buysa burjuvazi iin tehlikeli oluyor.Trkiye burjuvazisi, sermayeyle emek karlarnn badatrlmas yolundaki giriimlerinde

Avrupa'nn sosyal uzlatrclarnn tecrbelerine dayanmaktayd. Fakat daha nce desylediimiz gibi, T.C. Hkmeti byle bir partinin faaliyeti, cumhuriyetimizin z durumunauygun olmaz gerekesiyle, Trkiye'de sosyal-demokrat partinin kurulmasna izin vermedi. T.C.Hkmeti kendi kendine yani sosyal-demokratlarn yardmndan faydalanmadan, Avrupauzlatrclnn yolunda yrmek istiyor. Bu amala Trkiye, Milletler Cemiyeti nezdindekiUluslararas Emek Brosu ile iliki kurmutur. Trkiye'nin Berlin elisi Mahmut Mnir Bey ikiyldan beri hem elilik, hem de Uluslararas Emek Brosunda daimi gzlemcilik grevini bir


12/39

arada yrtmekte ve bu Bronun btn konferanslarna katlmaktadr. Trkiye Dileri BakanlMstear, bu yaknlarda gzlemcimize gsterilen iyi kabulden dolay Emek Brosu bakanna

bir teekkrname gndermekten geri kalmamtr. Bu mektup, Broya baarlar diliyor ve Brosayesine Trkiye'deki alma koullarnn hayli dzeldiini aklyor.

Hukuku - YasasBtn bu ssl szlerle uzlatrc nlemler altnda proletaryann snf dman ok ak

biimde grnyor. Yrrlkteki i hukukuna bir gz atmak yeterlidir. Sendikalar hemen hemenyasaklanmtr; kurulmasna izin verilen federasyon ve dernekler hayr ileriyle yetinip devletkontrol altnda almak zorundadr.

1923 ylnda emperyalistlere kar silahl mcadele bitince, zmir'de bir ktisat Kongresiyapld. Bu kongrede halk adna lkenin bundan sonraki ynetimine yn verilecekti. Oysa, delegelerounlukla tccar, byk toprak sahibi, aa ve bir takm kk sanayi iletmesi sahipleriydi.Toplantya katlan delegeler, yol parasn ve zmir'deki masraflar kendi keselerinden demekzorundaydlar. Bu da yalnzca zenginlerin harcyd. i delegeleri arasnda gerek ii yardan azd.Hepsi stanbul'dan, zmir'den ve baka bat sahil ehirlerinden gelmiti, ki bu ehirlerden zmir'eseyahat hepsinden ucuzdu. i delegeleri arasnda atlye altranlar, eski bir vali, hatta imamlardahi vard. zmir Kongresi'nde ii delegeleri, i hukukunun yasalatrlmasn. 8 saatlik ign,

birlik kurma ve toplant hakk, iverenlerle toplu szleme yapma hakk istiyordu. Hkmet yeniyasalar karmay vaat etmekle beraber, birlik ve federasyona izin veremeyeceini kesinlikle

bildirdi. Bu zayf vaatler bile sadece birer vaatten ibaret kald... Demek oluyor ki, Kemalistler buszm ona ii delegasyonunu bile kendilerine muhatap saymak istemiyorlard. Her trl ikoludernekleri ve dernek birlikleri yasaktr. Oysa, anayasaya gre, hkmetin izniyle kurulan her trl

birliklere -yalnzca topluma zararl ve mevcut politik dzeni sarsacak nitelikte olan gizli birliklerhari- izin verilmiti. Ayrca adn ve amacn baka rk veya milliyetten alan politik dernekleryasaklanmt. Dikkatle baklrsa, bu yasa hkmete, iine gelmeyen her ii rgtn datmak

hakkn veriyor.*

Halen 25 Haziran 1909 tarihinde yaynlanan grev yasas yrrlktedir. Bu yasaya gre grevidzenleyenler bir yl hapisle cezalandrlmaktadr. u var ki, iileri ar derecedefkelendirmemek iin bu yasa hemen hemen hi uygulanmyor. Bugne kadar iilerin emei hibiryasayla korunmu deildi. Bir tek istisna, yaynlanan bir yasayla, nfusu 10.000'den fazla olanehirlerde, cuma gnnn 2 Ocak 1924'ten itibaren zorunlu tatil gn sa-ylmasdr. Fakat bunun da

bir ok boluklar vardr: rnein, bu yasadan mevsimlik iiler, maazalar, tramvay iletmeleri,hastaneler, vb. yerlerde alanlarn yararlanamamas gibi... Kald ki, bu yasa dahi, aslndauygulanmyor. Yasas tasarlar 1910 ylndan bu yana eitli tarihlerde hazrland halde, bugnekadar hibiri kabul edilmemitir. Son yllarda, bir saat le paydosu olan on saatlik ign tasarsmecliste birka kez gndeme alnmsa da, bu tasar bir trl yasalatrlmamtr. En son tasarda

ignnn hkmetin izniyle 12 saate kadar uzatlmas dahi ngrlyor, Trkiye'dekimteebbisler buna bile iddetle kardr; on saatlik ign, henz gelimekte olan gen yerlisanayiyi ykacakm!

verenle ii arasndaki btn anlamazlklar yasalara gre deil, dosta anlamatemeline gre zmleniyor. Bu amala baz iletmelerde, rnein stanbul Tramvay letmesi'ndeuzlama komisyonlar kurulmu, bu komisyonlar iletmeciyle ii delegelerinden oluturulmutur.Bu komisyonlarn kurulmas aslnda iletmenin elindedir ve iletme, elbette ki, komisyon yeleriniiine gelen adamlardan semektedir. rnein, 1926 ylnda stanbul Tramvay letmesi, komisyonadelege seimini, bir gn nce ilan etmitir. iler gerektii gibi hazrlanamadklarndan, seilendelegeleri kabul etmemilerdir. Yani tasarya gre, herhangi bir iletmede anlamazlklarzmlenememise, vali yada belediye bakan, hkmet yetkililerinden, yneticilerden ve

iilerden oluan bir uzlama komisyonu kuracaktr. Bu komisyon da anlamazl zemezse,

* Haber aldmza gre, Trkiye'de imdi yeni batan sendika tescili yaplyor. Bundan ama iilerin devrimcisnfsal rgtlerini kapatp yalnzca hkmete bal olan rgtlere izin vermektir.


13/39

yasaya gre, memur ve ii iini terk edebilir, fakat her trl gsteri, eylem ve almazgrlne halel getiren hareketler yasak edilmitir. Yani grev krclaryla mcadeleyasaklanmtr. Bylece patronun herhangi bir grevi hemen datmas mmkndr.

Meclise 1925 ylnda sunulan Yasas tasars, i hukukunun iilerin korunmas iin deil,sadece kapitalistlerin korunmas iin tasarlandn gsteriyor. Kanunun sekiz maddesinden bei,yalnzca iletmecinin ve mteebbislerin korunmasn ngrmektedir.

Bunlardan n zetleyelim:1. verenler randmann artrlmas iin ne gibi nlemlerin alnacan hkmetebildirecektir.

2. letmeciyle hkmet arasna ok sk bir ibirlii kurulacaktr.3. Btn ticaret ve i bankalar, iletmecilere yardm edecektir, vb. vb.


14/39

3. Trkiye i Snfnn Yaam Koullar

Trk isinin Geliri ve gn

Trkiye'deki ii kitlelerinin yaam koullarnn arl, ignne karlk ald cretten

apak anlalmaktadr.Hkmete yakn olan Milliyetin bir yazar, 21 Ekim 1923 tarihli nshada, Hali Vapur

letmelerinde alan iiler hakknda unlar yazyor:Kendileriyle yaptm grmede iiler bana unlar anlattlar: gnmz gne

domadan, saat 5,30'da balar ve gece saat 10'a kadar srer. Cuma gn hari. nk cuma gntatil olduu iin trafik ok youndur. Cuma gnleri biz gece saat 11, hatta 11,30'a kadar almakzorunda kalyoruz. leyin yemek yiyebilmemiz iin iki saatlik paydosumuz var. Bylece ariimiz (hamallk yada ykleyici olarak almamz) 24 saatte en az 14 saat sryor. letme, hideilse le paydosumuzu 2 saat daha uzatsa da, biz de dinlenmi olsak.

stanbul liman iileri gnde 12 saat almay nimetten sayyor. Bu krek cehenneminebenzeyen iin creti nedir?

Hangi ii yaparsak yapalm, irket ie yeni alnm iilere ayda 25 lira dyor. Ancak ilk 6aydan sonra bu cret 30 liraya ykseliyor. Zam iin yllarca beklemek lazm. Aramzda irkette 10-15 yl alan arkadalar var, bunlar en fazla 40-50 lira alyor. Onlar da zaten topu topu drt-bekiidir. irketimizin, altrd iinin durumunun dier irketlere gre daha iyi olduuna dairaklamas geree uymuyor.

Oysa, irketin bu iddias hi de aslsz yada aka deildir. Ne yazk ki, dorudur. ilerindurumu baka irketlerde daha da beterdir. Demiryolu inaatnda alan Trkiyeli ii gnde 15saat alr, gnlk kazanc 80 kuru, hatta daha da azdr.

Dokumaclar ve ttn iileri gnde 15 saat alrlar, gnlk cretleri 1 liradr.stanbul'un baz semtlerinde lokanta, otel, kasap ve buna benzer iletmelerde iiler gnde

20 saat alr ve yalnz 4 saat dinlenip uyuyabilirler.Frn iisinin durumu daha da berbattr. gnleri 18 saatten fazladr. stanbul'un baz semt

frnlarnda i 24 saat devam ediyor. ok defa ii 24 saatlik ignnde, uygun bir saatte bir yerekvrlp kestirir, yoksa ii gece gndz devan eder. Bunu yazan bir burjuva gazetesidir (Vakit, 18


15/39

Mart 1926). Mslmanlarn ok nem verdii dini bayramlara da hi sayg gsterilmiyor.Sanayinin trl i kollarndaki cretler nasldr? Bunun cevabn Journal d'Orient (Aralk

1928) ii cretleri hakkndaki makalesinde veriyor:

Sanayi ikollar Usta rak Ba amele Kalifiye olmayan

Konserve ayda 80 TL 40 TL - gnde 50 kuru

eker ayda 30-50 TL - - ayda 8-10 TL

Dkm gnde 3-4 TL gnde 2-2.5 TL - gnde 50 kuru

Hal ayda 80 TL ayda 60-70 TL gnde 1 TL gnde 35-100 kuru

Parfmeri (Itriyat) ayda 65 TL - ayda 40 TL ayda 25-40 TL

Matbaa ayda 70 TL - - ayda 25 TL

Mobilya gnde 2-3 TL - gnde 180-200 kuru gnde 30-50 kuru

Bu cetvel tahminidir. Cetveldeki cretler yerli ve yabanc iinin ortalama creti olarakgsterilmitir. Oysa, bir yabanc ii yerli iiden ok daha yksek cret almaktadr. nk yabanciiler hem okuma yazma bilir, hem de ok daha kalifiyedir. Kapitalistler (zellikle yabanc olanlar)yabanc iiye daha fazla verip onu kendilerine destek yaparlar. Bylece rnein takmrendstrisinde yabanc ustalar gnde 410 ila 730 kuru alrlar, yerli usta iilere denen cretler ise160 ila 300 kuru arasndadr. Ocaklarda yeraltnda alan yabanclar 170 kuru alrlarken, yerlilereyalnzca 60 kuru denmektedir. Yerst tesislerde alan yabanclar 300 kuru, yerliler 100 kurualrlar. Yabanc raklar 400-450 kuru alrlar, yerliler ise 160-350 kuru. Yabanc memurlar gnde300 kuru alrlar, yerliler 100 kuru. stanbul Tramvay letmesinde alan yerliler ayda 30 liraalrken, yabanclara 120 lira aylk cret deniyor. Yerli ii ve memurun cretleri yabanc ii vememurunkinden iki misli dktr. Bunun iin bu cetvelde gsterilmi olan ortalama cretler yerli

ii iin daha dk, yabanc ii iin daha yksek dnlmelidir.Hem yerli, hem de yabanc burjuvazi, kadn ve ocuklarn emeini de insafszca smryor.*Erkek dokumaclar gnde 1,5 lira alyorsa, kadnlar 75 kuru, ocuklar ise 20 kuru ve daha az alr.

Nakliye ilerinde kadn iiye 20-70 kuru, ocuklara 10-50 kuru deniyor. Erkek maden iisi 60-200 kuru alrken kadn 15-60 kuru, ocuklar 10-15 kuru gndelik alyor. Birok iletmede 10yandan ufak olan ocuklar gnde 13 saat alrlar. Byk ehirlerde ii cretleri biraz dahayksektir. Bu aadaki cetvelden anlalyor:

Byk Merkezlerdeki i cretleri (Gnlk, kuru olarak)ehirler Erkek Kadn ocuklar stanbul 80-250 40-110 10-90

zmir 115-500 80-160 30-150Ankara 110-450 - 30-120Samsun TtnFabrikas 150-200 15-50 -

zellikle Birinci Dnya Sava'nda kadn ve ocuk emeinden yararlanmaya balanmtr.Kadn ve ocuklar erkekler kadar alrlar, emekleri ucuz olduu iin kapitalistler yetikin erkekalmaktansa, kadn ve ocuk almay tercih ederler. Erkek iilerle kadn ve ocuk iiler arasndaki

bu rekabetten yine kapitalistler yararlanmakta ve iki taraf arasndaki ayrl krkleyip cretleridrmektedir.

* Kadn ve ocuk ii saysn gsteren doru drst istatistikler yoktur. Bugne kadar yaplm saym, 14 yandankk kz ve erkek ocuk iilerin saysn 12.664 olarak gstermitir.


16/39

i cretleri Neye Yetiyor?

Trkiye'de iilerin kazancnn para olarak deil de, gerek karl ne kadardr? Yani,kazandklar parann satn alma gc nedir? Sava ncesi cretlerle karlatrlrsa, Trkiyeiisinin para olarak kazanc 6-7 kat art. Ya hayat pahall? zel bir ekilde kurulan hkmetkomisyonlarnn tespit ettiine gre, yiyecek fiyatlar 1912 ylna oranla 21 kat artt. En fazla fiyatart yiyecek maddelerinde oldu. Yani, ii iin en gerekli maddelerin, eker ve patatesin fiyatlar24 kat, bitkisel yalarn-ki 30 kat, ununki 18 kat, sabunun ve gazyannki 17 kat artt. Demekoluyor ki gerekte Trkiye ii snfnn geliri, sava ncesine oranla 3-4 kez azalmtr; zira hayat

pahall para olarak gelir artn 3-4 kez gemitir.Pahalln bu art, Kemalist hkmetin politikas ile aklanabilir. Bu hkmet bir sre

ticaret tekeli kurarak satlan maddelerin vastal vergilerini durmadan artrmaktadr. Tannm birgazeteci, Tekel kelimesi, Trkiye halk iin yasallam soygun anlamna geliyor, demektedir.Almanya'da kan Bergwerkzeitung, 25 Eyll 1927 tarihli saysnda, tekelcilik politikasnn nasl birsoygun olduunu ve vergilerin korkun hacmini gsteren rakamlar yaynlanmtr. Buna gre,gazyann stanbul'a teslim fiyat 4,5 kurutur (litresi) sat fiyat ise 16,5 kuru; yani fiyat 4 katartyor. Benzin fiyat 7 kurutan (al fiyat) 11,5 kuru imtiyazl sat fiyatna kyor (fabrika,

atlye v.s. iin.) ekerin fiyat yar yarya artyor. Bu vastal vergiler, tekellerle birlikte 1927-1928yllarnda devlet gelirinin bete n oluturuyor. Tccar ve kapitalistler bu vergilerden zarargrmyor. nk bu vergiler sat fiyatlarnn artrlmasyla, tketiciden tahsil ediliyor. Buvergilerin tm arln, emekiler tayor, nk yoksul insanlarn gelirinin en byk ksmyiyecek ve dier birinci derecede gerekli maddelere harcanyor. O halde Trkiye'de iiler bu gelirlenasl geiniyorlar? rnek olarak olduka kalifiye olan ortalama bir demiryolu iisini alalm. Aylkgeliri 55 liradr. Bu parann 5 liras gelir vergisine gidiyor. Sosyal vergi ve denekler 2 lira 60 kurututuyor. Ev kiras 10 lira; yiyecek, giyecek ve dier masraf iin gnde 75 kuru kalyor. Bu hayat

pahall karsnda demiryolu iisi, haftada bir kez et yiyebiliyor, kalan gnler ise ekmek, zeytin,peynir, pirin ve balk yiyebiliyor.

Konut artlar

Dier iilerin durumu daha iyi deil, hatta ou kez daha da ktdr. Ev kiras stanbul,zmir, Ankara ve baka byk ehirlerde ii gelirinin drtte birini yutuyor. Bunun iin Trkiye'deiilerin oturduu yer ou kez bir insan evi olmaktan uzak kalyor. Takmr ocaklarnn

bulunduu Zonguldak ve civarnda ii barakalarnda ranza bile yok; barakalar o kadar pis ki, iikahvelerde veya ak havada uyumay tercih ediyor. Sahil ehirlerindeki liman iisinin ou kezhi konutu olmuyor.

Akam Gazetesi'nin 25 Eyll 1926 tarihli saysnda Balya Karaeddin madenocaklarndaki iilerin oturma yerleri ok canl bir ekilde anlatlyor. Bu maden ocaklarnda gm

ve kurun retiliyor. Bilindii gibi kurun retiminde zehirli sis meydana getiren gazlar kyor. Bugazlar yalnz insanlara zararl olmakla kalmyor, maden ocann civarndaki btn ormanlartamamen kurutuyor. ki ky maden ocaklarn ileten bir Fransz irketini asliye mahkemesineikayet edince, mahkeme durumu aratrmak iin zel bir aratrma komisyonu gnderdi. Komisyonkylnn ikayetlerini yerinde buldu. Aratrma srasnda, maden ocaklarnda altrlan iilerintyler rpertici yaam koullarn da ortaya serdi. Maden ocaklarna ok yakn bulunan ii evlerizehirli gazlardan hibir ekilde korunmam. Bunun iin iiler gittike perian oluyor ve erkenyata lyor. Oysa mhendis ve mdrlerin evleri maden ocann bulunduu dan bryamacndadr ve gazdan mkemmel bir ekilde korunmutur.

GvenliiHibir yetkili makam emein korunmas ile ilgilenmiyor. Geri olan bir teknik, makinelerin

ada tekniin gereklerine uymayp. stelik de ar derecede anm olmalar, koruyucu


17/39

nlemlerin alnmamas ve insan gcn aan ar ilerde ypranan ve yeteri kadar beslenemeyeniilerin yorgunluu yznden sk sk byk i kazalar oluyor. rnein, 1927 ylnda BalyaKaran adndaki maden ocandan iiler koma halinde karlmtr. Kaza sonunda retim 4/5orannda azalm olduundan 800 ii iinden karlm, yani Trkesi, be parasz sokaaatlmtr. 1927 ylnda Ankara'daki fiek fabrikasnda (devlet fabrikas) mermi doldurulurken

patlama olmu, 2 ii lm, 13 ii yaralanmtr. zmir'de, 1925 ylnda zeytinya fabrikasnda

kazan patlam, 11 ii lm, 4 ii koma halinde hastaneye yatrlmtr. zel teebbs ilehkmet bu kadar iinin lmne kar kaytsz kalmtr. Bu irkin olay zmir iilerini o derecezmtr ki, iiler protesto olarak 24 saat btn iyerlerinde ilerini durdurmulardr.

Trkiye'de iiler arasnda meslek hastalklar, zellikle, verem, geni lde yaylmtr.Trkiyeli ii, 40 yana varnca bir ihtiyardr. nsan gcnn stnde olan ar i ve gerektii gibi

beslenememesi, iinin bnyesini tez ypratyor. 26 Austos 1927 tarihli Pravda,(Kitaygorodski'nin makalesi)

sizlik

Trkiye'de ne i borsalar, ne de herhangi bir i bulma kurumu var. Bu eksiklikten, iverenkadar onun ibirlikileri de yararlanyor; bu madrabazlar ve dalavereciler iiyi aktan aasmryor. Ameleba ile ekip balarnn keyfi hareketlerinden iiler ok ikayetidir. Bunlar iiyiie yerletirmek vaadiyle ve dier frsatlarla iiden rvet istiyor. rnein, Zonguldak'ta iiler, ieavular araclyla alnyor. Bu avular, bir iiyi iyerine yerletirince en aa kazacnn1/10'unu gasp ediyor.

Trkiye'de pek ok toprak varken, isizlik durmadan artyor. sizlik istatistikleriyaplmad iin, isizlerin says kesin olarak bilinmemektedir, fakat u kesindir ki, kyllerinkylerinde beslenme ve yaama olana bulamamas, byk ehirlerde rasyonalizasyon, iflas ve

birok iletmenin ektii para darl yznden, isizlerin says durmadan artmaktadr. Soyulup evibark yklan birok kyl, rgat olmakla kalmyor, i aramak iin ehirlere g ediyor. Kyde

kyly tefeci, byk toprak sahibi, aalar, toptanclar, tccarlar insafszca soyuyor. Trkiye'ninou ky aileleri yoksuldur. letmeleri fakirdir. Ne yeterli topra, ne arac, makinesi, ne dehayvan var. Fakir kyl zenginlerden, yani byk toprak sahibi ile aalardan topra icara, aralar

borca alr; karlnda mal sahibinin tarlasnda hem bedava rgatlk yapar, hem de rnn yarsnyada te birini verir. Ara almaya, geinmeye paras yetmedii iin, kyl, paray tefecilerden alpfahi faizle der. Yoksul kylnn, rnn pazara indirmek iin at, arabas olmadndan, isteristemez rnn yok pahasna toptancya vermek zorundadr. Bu toptanc, ou kez, topra icaraald toprak sahibi, aa veya tefecidir. Bu yzden, kylnn ufack iletmesine eit eit bor,faiz, vergi biniyor ve er ge bunun yk altnda yklyor. Fakir kyl kitleleri ya kylerde rgatolarak almaya yahut da ehirlere gidip kendine i aramaya zorlanyor.

imdiyse, ehir iileri arasndaki isizliin neden arttn inceleyelim.

Balca nedenlerden biri rasyonalizasyondur. 11 Ekim 1928 tarihli Milliyet GazetesiErmans Spiker adl ttn irketinin 150 iiyi iten karttn bildiriyor. ilerin itenkarlmasna sebep olarak da, bu irketin daha modern ttn ileme yntemlerine bavurmasgsteriliyor. Bu yntemler sayesinde iiye ihtiya azalmtr. Rasyonalizasyon yaplrken, irketdaha az kalifiye olan yerli iiyi atp, yerine, daha az sayda, fakat buna karlk daha kalifiye olanyabanc ii alyor. Bu iiye daha yksek cret veriyor. Baka iletmelerde de durum byledir.stanbul Tramvay letmeleri'nde ii ve memur says gitgide azalyor. ilerden olmayacakcezalar kesiliyor, iilerin kendiliinden iyerini terk etmeleri iin trl bask yntemlerikullanlyor. Yabanc mallarla rekabet edebilmek iin, mevcut fabrika ve iletmeler, yalnz yerliiileri smrmekle kalmyor, ayn zamanda tekniini gelitirerek, ii saysn durmadan azaltyor.Buna ramen yine de Trkiye'nin sanayisi, gelimi bir sanayi saylmaz. Trkiye'de birok

iletmelerde hl elii revatadr. Kalifiye ii ve ustalara gnde 1 lira cret deniyor. Builetmelerde tekniin rol son derece nemsizdir! Fakat zanaat ve yar-zanaat tipinde olan iletmeleryannda kurulan bycek tesisler, yaayabilmek iin tekniini gelitirmek zorundadr.


18/39

sizliin ikinci nedeni: flas ve para sknts. Yerli ticaret ve sanayi kurulularnn iflaslargitgide artyor. Bunlarn sebebi nedir?

Son yllarda birok tesis kuruldu, ama bunlarn yeterli sermayesi yoktu. Bu trl tesislerinkurucular hkmetten eitli ayrcalklar ve kolaylklar bekliyorlard. Ayrca, devlet bankalarndanve kredi kurulularndan da yardm esirgenmeyeceinden emindiler. Ama, umduklarn da

bulamadlar. Kald ki, sermaye ve bilginin yerini hibir ayrcalk ve kolaylk tutamaz. Buna

karlk yabanc firmalar sermaye ve teknik bilgiye fazlasyla sahip olduundan, yerli firmalarglgede kald. Yeni kurulu ve iletmelerin elinde bulunan sermaye, ksmen lkeyi terk etmi olanErmeni ve Rumlara ait iletmelerin ele geirilmesi, ksmen de devlet kurumlarnn soyulmas vervetlerle yaratlmt.

Bunun dnda, yerli iletmelerin para sknts ve iflas, Trkiye'nin yabanc lkelere tarmrnlerini satnda meydana gelen glklere de dayanyor. Trkiye'nin geleneksel tarm rnleriarasnda yer alan ttn, pamuk gibi rnler, bol miktarda baka lkelerde de yetitiriliyor.Trkiye'de kyllk o kadar yoksul, teknii o kadar geridir ki gelimi lkelerin rekabetinedayanamyor. Bu yzden bu rnleri ihra eden yada tarm rnlerini ileyen birok fabrikaalmasn durdurmak zorunda kalyor.

1927 ylna ait stanbul Blgesi ve 8 Civar Vilayeti Ticaret daresi'nin raporuna gre 1927

ylnda 12 iflas kaydedilmi, 751 kk iletme iini durdurmak zorunda kalmtr. 1928 ylndayaplan geici saym sonucu, iflaslarn 400'e, ii durdurmannsa 1000'e ktn gsteriyor. flaseden bu iletmelerde alan iiler, tabii ki, sokaa atlmlardr. Bu duruma paralel olarak ticaretehizmet eden ikollarnda da ii says azaltlyor (liman iisi, hamal vb.). Kapitalistler buisizlikten yararlanarak ii cretlerini dryor. iler ise ya bu indirimi kabul etmek zorundadryahut da iten atlmay gze almalar gerekiyor.

Trkiye burjuvazisi henz gszdr; gerekli sermayesi yok. Bu sermayeleri bir arayagetirip oaltmak gerekli. te, sermaye artrma uruna ii ve kyly soyuyor, gizlemeye bilegerek grmeden byk bir a gzllkle emekilerin suyunu skabildii kadar skyor.

Vakit Gazetesinde kasaplar ve frnlardaki korkun i artlarn anlatan burjuva gazetecisiMehmet Asm, makalesinde unlar diyor:

Biz bu rnekleri verirken, memleketimizde genellikle iilerin hayatlarn bir nizamasokmak zorunda olduumuzu anlatmak istiyoruz. Elbette ki amacmz hibir zaman baz lkelerde

balam olan ar zoraki ii hareketlerine uymak deildir. Kald ki, yurdumuzda kr krneaadaki forml tatbik etmek aklmza dahi gelmez! Yani: 8 saatlik ign, 8 saat uyku, 8 saatistirahat. Bu 8 saatlik ign formln uygulayanlar, bununla hibir iyi sonuca varm deildir.Henz her eyi bir dzene sokup btn gcn ite toplamak zorunda olan lkemiz iin bu hayalrn formller peinde komak, esasen yurdumuzda mevcut geim skntsn kat kat arttrmakdemek olacaktr.

Mehmet Asm, Trkiye ii snfndan, SSCB'de uzun zamandan beri 8 saatlik ignnnuygulandn ve hatta neredeyse 7 saate indirileceini bilerek saklyor. SSCB'nin, iinin smrs

yerine lkenin varlnn artrlmas iin ok daha baka areler bulduunu da bilerek saklyor.Mehmet Asm hi sklmadan, Trkiye burjuvazisinin isteini itiraf ediyor: inin elinden enzorunlu ihtiyac olan eylerin alnmas pahasna sermayenin artmn!

Yine de Mehmet Asm bile, iinin tyler rpertici smrsnden yararlanarak frnsahiplerinin rakiplerine kar koyduklarn saklayamyor. Bu rekabetin baka bir sebebi, rneinsokaklarda gezici satclarn ekmei 16 kurua sattklar halde, belediyenin ekmee koyduu narhn17 ksur kuru olmasdr, diyor Mehmet Asm. Yabanc mallarn rekabetine ve geri teknie ramen,

birok kapitalist, iiyi smrerek muazzam krlar salayabiliyor. rnein, 1927 ylnda arkUndeirmeni Birlii adnda bir irket 600.000 liralk sermaye karlnda, 190.000 lira krsalayabilmitir. Sabun Fabrikalar Birlii adndaki irket 137.000 liralk sermaye ile ylda 260.000lira kr salamtr.


19/39

4. Trkiye i Snfnn Mcadelesi

Kemalist Devrimden nceki i Hareketleri

Jn Trk devriminden nceki snrsz monaride, Trkiye'de ancak birbirinden kopuk tek tk

zanaat birlikleri vard. i birlikleri kurmaya alan ilerici iiler, bu cesaretlerini Arap lkelerinemr boyu srgnle derdi; orada da genellikle habis stmaya yakalanarak lrlerdi.

Burjuvazi hibir zaman halk kitlelerinin yardm olmadan iktidara gelmi deildir. Nitekim,Jn Trk burjuvazisi de, emekilerin srtndan iktidara gelmiti ve bunun iin, hi deilse iktidarnnilk gnlerinde, emekilere sz, basn, toplant ve birlik kurma zgrl vermek zorundayd.Demiryollar iileri sendikalan, terzi, berber, ofr, garson, liman iisi birlikleri vb. kurulmutu.

Yurdu bir grev dalgas boydan boya kaplad-bu grevler her eyden nce yabanckapitalistlere kar ynelmiti.

Anadolu ve Trakya demiryollar iileri, arkasndan, ttn iileri, terziler, frnclar hattabaz kurumlarda alan memurlar da greve giriti. Kitle hareketlerinin hzla bymesi ve iilerinistekleri, Jn Trk'leri rktmt. yle ya, burjuvazi iktidara, iilerin srtndan mmkn olduu

kadar fazla sermaye biriktirmek iin gelmiti, oysa iiler bunu engellemek istiyordu! Emperyalistdevletlerin hogrsn ve sempatisini elde etmek iin, Jn Trk'ler, ne kadar lml, yani iisnfna ne kadar dman olduklarn onlara gstermek zorundaydlar. Jn Trkler devrimingetirdiklerini snrlandrmaya balyordu. Sendikalarn ou datld. Geri kalan yardmlamasendikalar, milli ve dini birlikler, hkmet ajanlarnn kadrolara szdrlmas hatta zorlasokulmasyla soysuzlat.

1909 ylnda yabanc sosyalistler, zellikle Bulgar sosyalistleri, ajitasyon ve propagandayngren Sosyal Bilimleri Aratrma Grubunu kurdular. O zamana kadar yeraltnda alan Ermenimilliyetilerinin kurduklar Danak Partisi de ortaya kt. Danaklarn Jn Trklerle olan ibirlii1915 ylna kadar devam etti. Birinci Dnya Sava'nda Danaklarn ou ya kuruna dizildi yahutda Mezopotamya'ya srld. Daha sonraki yllarda ancak ok az sayda kii oradan tekrar yurdadnebildi.

Sosyal Bilimler Aratrma Grubu 1911 ylnda Selanik'te Trkiye'nin ilk genel sosyalistkongresini dzenledi. Kongreye sekiz proleter-snfsal sendika katld. Sosyal Bilimleri Aratrma


20/39

Grubu, kongrede alnan karar zerine, Trkiye Sosyalist Partisi'nin rgt merkezi oldu.1912 ylnda bu parti stanbul, zmir ve Trkiye'nin Rumeli kesiminde parlamento

seimlerine katld. Sendikalar Ortak Sendika iinde birletirildi ve hkmetin takiplerindenyakasn kurtaran 16 stanbul sendikas, 2500 yesiyle bu rgte katld.

Sosyal Bilimler Aratrma Grubu iki gazete yaynlyordu. i adn tayan bu gazetelerYahudice-spanyolca ve Yunanca yaynlanyordu. Bu ikinci gazete daha sonra Selanik'e nakledildi

ve bir sre daha, Franszca olarak, Solidarite (Dayanma) ad ile kmaya devam etti.Dnya Sava sralarnda iilerin btn snfsal rgtleri, bu arada Ortak Sendika ileSosyal Bilimleri Aratrma Grubu kapatld. Hkmetin gerekesi, sava nasl olsa btn snflar

birletirdiine gre, snf kavgasna son verilmesiydi. Bu amala, proletaryann snfsal birlikleri vergtleri datld. Fakat ok gemeden Jn Trk'ler, tekrar iinin desteine ve sempatisine muhtakalp, onlarn ocana dtler. Bir sr ulusal ii rgt meydana getirdiler. Bir burjuva-polissosyalist partisi kuruldu, bu partiye kapitalistler, avukatlar, hatta generaller ye oldular. 1917ylnda bu sosyalist burjuvazi ve muhafzlar, Stockholm'de dzenlenen Uluslararas SosyalistKongresi'ne Trk Sosyalist Partisi adna katlmak istedi. Bu olayn erefine byk vezir (bakan)Talat Paa Emniyet Mdrl'ne emir vererek, Trk Sosyalist Partisi ibareli zel bir mhr dahiyaptrmtr. Trkiyeli iiler ve sosyalistler adna iki Trk, bir de Alman niversite profesr

sve'e gnderildi. Fakat, bu temsilciler kongreden rezaletle kovuldu. Bundan byle, hkmetyanls Trk basnnda, sosyalist eylem hakknda ar kfrlerden baka bir ey yaynlanmdeildir.

Emperyalizme Kar Mcadele Srasnda i Hareketleri

Dnya Sava, Ekim devrimi ile Trkiye'de ulusal kurtulu savann balamas, Trkiyeproletaryas saflarn pekitirmitir.

Birinci Dnya Sava srasnda birok Osmanl askeri, Avrupa ve Rusya'da sava tutuklusuolarak kalmtr. Savan sonu, Rusya'nn ubat ve Ekim devrimleri tarihlerine rastlamaktadr.

Baka lkelerde de devrim hareketi gn getike kzyor, gleniyordu. Osmanl sava esirleri, bulkelerde, zellikle Rusya'da devrim havasn teneffs ettiler, devrimci proleter eyleminindeneyiminden yararlandlar. Sava sralarnda birok Osmanl iisi, Almanya ve Avusturya'da savasanayisi kurulularnda eitim grd ve bu vesileyle Avrupa ii hareketi hakknda bilgi edindi.

Sava, Osmanl iisinin sefaletini kapitalistlerin smrsne kar duyduklar fke vehonutsuzluunu, kat kat arttrd, son haddine getirdi. Btn bu artlardan dolay, Birinci DnyaSava sonu ve emperyalistlere kar Kemalist Devrim adyla tannan ulusal kurtulu sava, iieylemlerini de canlandrd. Bu hareket g kazanmaya balad. Kemalistler de, Jn Trk'ler gibi,yalnz emeki kitlelerinin desteiyle iktidara gelebilirdi. Jn Trk'ler gibi, Kemalist devrimin ilkaylarnda milli burjuvazi, ii rgtlerinin kurulmasna engel olamad. Ancak, bu sendikalar srfsnfsal nitelikte deildi; bazlar burjuvazinin etkisi altndayd.

Baz sendikalarn banda satlm avukatlar ve trl madrabazlar bulunuyordu; bunlariileri ele veriyor, sendika paralarn ceplerine indiriyordu. Baz sendikalar, iilerden baka, bir deufak tefek i sahipikleri ile yar-proleter elemanlar da iine alm bulunuyordu. Bununla

birlikte, birok snfsal ii rgtleri de kurulmam deildi.1920 yl sonunda stanbul Milletleraras i Birlii kuruldu. Bu birlik, sendikalar iinde

kendi hcrelerini oluturuyordu. 1921 ylnda bu Birlik, Kzl Komintern'e ye oldu. Derken,Trkiye proletaryasnn politik rgtleri de yaratld. 1920 ylnda baz gen Trkler (bu genlerAlmanya'da eitimleri srasnda Spartakistlerin etkisi altnda kalarak komnist olmulard) Trkiyei-Kyl Partisi'ni kurdular. Parti uzun mrl olmad. 1920 yl Eyll aynda Baku'da TrkiyeKomnist Partisi kuruldu.

Trkiye proletaryas, ulusal kurtulu hareketinde, emekilerin nderi olarak byk rol

oynayamad. Bunun nedeni her eyden nce, proletaryann rgtlenmesinin emperyalistlerin elindeolan istanbul'la snrl kaldr. Bu yzden Trkiye proletaryasnn en nemli ksm, ulusalmcadelenin dnda kald.


21/39

Kemalist burjuvazi emperyalistlerle bar antlamasn imzaladktan sonra, balca limanehirleri olan stanbul ve zmir Trkiye'ye iade edildi, bylece milli burjuvazinin zaferi kesinleti.Burjuvazinin artk emeki kitlelerinin desteine ihtiyac kalmamt. Snf kavgasnn bymesineengel olmak gerekliydi; yle ya, yerli olsun yabanc olsun, bu kavga, btn smrenlere, btnkapitalistlere kar ak bir sava halini almak zereydi.

Kemalistler, komnist partinin ve ii hareketinin canna okudu. Komnist parti yeraltna

inmek zorunda kald. Birok nl yesi, bu arada Mustafa Suphi, hunharca ldrld, hayattakalanlar kovuturmaya urad, hapislere atld. 1923 ylnda stanbul Milletleraras i Birliikapatld. Kapatlmas iin, 1 Mays gnnn kutlanmasyla ilgili bildirilerin datlmas bahaneedildi. Birliin ileri gelenleri tutukland ve tpk vaktiyle Jn Trk'lerin proletarya snf hareketininhesabn grdkleri, burjuvazi kontrolnde szm ona ii rgtleri kurmaya koyulduklar gibi,imdi de Kemalistler, kendi burjuva sendikalarn, ii eylemine kar mcadele arac olarakkullandlar. Bu yeni sendikalarn amac, ii snfnn politikadan ve snf mcadelesindenuzaklatrlmas, gerek ii birlikleri ve rgtlerinin datlmas, trl trl bo vaatler ve be

paralk dnlerle iilerin elde tutulmas, devrimci nderlerin uzaklatrlp yerine burjuvazininyardaklar olan nderler getirilmesi idi.

Bunu baardktan sonra, artk sendikalara ihtiya kalmayacakt ve sendikalar rahata

kapatlabilirdi.Gerek ii sendikalarnn datlmasn kamufle etmek ve te yandan da Kemalistlerin

iiye kar olmadklarn gstermek iin, Sendikalar Birlii kuruldu. Bu Birlik, balangtaKemalistler tarafndan ho grlyor ve destekleniyordu. Birliin 32.000 yesi 32 sendikadatoplanmt. i ile iveren arasndaki btn anlamazlklar bu Birlike bartrc-uzlatrcdanmalarla zlyor ve bu danmal toplantlara daima polis komiserleri bakanlk ediyordu.Birlik komnizmle mcadele ediyor, sosyalist olanlar kendi evresinden uzaklatryor, grevlereengel oluyordu. 13 Aralk 192l'de Birliin en son k, burjuvazi temsilcisi stanbulmilletvekillerinin erefine parlak bir ziyafet dzenlenmesi oldu. Milletvekillerinden biri, akirRasin, Birliin, iiler evresinde sosyal ve vatan polisi vazifesini ok iyi grdnsyleyerek, bundan byle de ayn gayretle alacana dair mitvar olduunu aklad.Ziyafette bulanan baka bir milletvekili iilerden zavall yurdun pek ok ihtiya duyduusermayeye kar gven beslemeleri, kapitalistlerin szn dinlemeleri ve tehdit edici bir g deil,varlk ve zenginlik yaratan bir g haline gelmelerini istedi.

Her nedense bu iyi niyetlerine(!) ve zararsz tutumu-na(!) ramen, Kemalistler, bu Birlii deok gemeden kapattlar. yle ya, Birlik, iileri snfsal rgtlerinden uzaklatrm, baka bir yereekmi, grevini tamamlam ve artk gereksiz bir kurul olmutu; rahata kapatlabilirdi.

Ne var ki, bu Birlik gibi sendikalarn kurulmas da iilerin snf karlarn anlamalarnayardmc oluyordu. iler burjuvazi tarafndan balarna musallat edilen bakanlar kovuyor ve

baz sendikalar proleter-devrimci birer rgt haline getirmekte gecikmiyorlard.Bunun en gzel rneini stanbul'da Amele Teali adndaki dernek vermiti. Amele

Teali, Kemalist olan eski bakann kovdu, yerine aktif ve ilerici bir iiyi getirdi ve bu birlikbylece, gerek bir ii rgt halini ald.

Amele Teali

Amele Teali, 1924-1926 yllarnda ii eyleminde ok nemli bir rol oynad. Bu yllar,Kemalist ii nderlerinin iinin bana orap rdkleri devrin en hareketli zaman saylr.Hikayesi olaanst ve ibret vericidir:

stanbul Sendikalar Birlii Amele Teali, 1924 ylnn Austos aynda, sosyalistlerinnclnde kuruldu. Kuruldu ama, hkmet yetkilileri kukuland. lk frsatta (1 MaysBayram'nn kutlanmas dolaysyla bror yaynlanmas bahane edilerek) Birliin sosyalist

nderleri tutukland. Kimi 7 yl, kimi 17 yl krek cezasna arptrld.Polis Amele Tealini penesine geirdi ve bu Birlii yeni batan rgtleyerek stanbul

i Yardmlama Birlii haline soktu. Amele Tealinin ynetim kurulu bakanlna stanbul


22/39

Halk Partisi Sekreteri Doktor Refik smail getirildi. Bu Refik Bey, esasen daha evvel de u mahutBirliin bakan idi. Yeni bakan ilk toplantda Trkiye'de iilerin politik sorunlarlailgilenmediini aklad.

Fakat bu arada ii kitlelerinin potansiyeli o derece artt ki, burjuva elemanlar, 1925-1926yllarnda Amele Tealiden ister istemez el ayak ekmeye balad. Birlik yneticileri olanKemalistler, birlik istedii kadar ikide bir Kemalist hkmete balln ilan etsin, ii isteklerine

uymak zorunda kaldlar.Hkmet, Meclis'te i yasas tasarsn gndeme ald srada, Amele Teali 13 ubat 1925tarihinde 14 sendikadan 150 delege toplad. Sendikalarn yeleri o zamana kadar 30.000 iiyiayordu. Toplantda Amele Teali'nin kendi yasa tasarsnn hazrlanmas iin bir komisyon seildi.Bu i yasas tasars 21 ubat 1925 ylnda bir daha toplanan ve bu defa Byk i Kongresiadn alan kongrede yeni batan grld. Kongre hkmete bir heyet gndererek, aadakiisteklerini iletti:

46 saatlik i haftas. Anneliin korunmas. zel ahslarla szleme yaplmasnnyasaklanmas. Patron, ie ii alrken ancak sendikalarla veya ii rgtleri ile toplu szlemeyapabilir. yasasna sayg gstermeyen iyerlerinin ar bir ekilde cezalandrlmas ve suunarlna gre, gerektiinde iyerlerine el konulmas. Sendikalarn hukuki ve hkmi ahs olarak

tannmas.Bununla birlikte Amele Teali hkmete balln belirtmeye devam etti.1 Ekim 1926 tarihinde dzenlenen Amele Teali'nin yllk kongresi, o yl Mustafa Kemal'e

yaplan baarsz suikasttan dolay suikastlar lanetlemekle ald. Mustafa Kemal'e aadakitelgraf gnderildi: Amele Teali, yllk kongresi mnasebetiyle muhterem Gaziye selam eder, ikanunun bir an evvel tasdikini diler. Kongre bakan Hayreddin.

Oysa bu d grnn arkasnda Amele Tealinin eylem ekli deimekteydi. Hkmetistedii kadar devrimci Birliklere bask yapp Amele Teali'den bunlarn kapatlmasn istesin, bueylem gitgide daha belirli ekilde snfsal nitelik kazanyordu.

Kemalist yneticiler atldktan sonra, Amele Teali gerek bir ii merkezi haline geldi.kdam Gazetesi'nin 1 Mays 1927 saysnda unlar yazyor: 2000'e yakn ii iini terk etti veAmele Teali binasnda toplanarak hep birlikte nl air Nazm Hikmet'in yazp besteledii Trksn sylediler.

Amele Teali bir ok grevi destekledi, grevci iilere yardm etti, mcadelenin ynetiminizerine ald. Btn bunlar Kemalist hkmeti ileden kard. 1927 yl sonlarna doru AmeleTeali, yasad bir kurulu olduundan kapatld. Amele Tealinin yasad halini mahkemeheyeti bile kantlayamad. Buna ramen 150 aktif Amele Teali yesi ve bu arada btn ynetimkurulu tutukland, binas yama edildi, rgt datld. Amele Teali'nin yama edilmesi zerineKomintern'in ynetim kurulu aadaki bildiriyi yaynlad:

TRKYE'NN SINIFSAL SENDKALARINI KORUYALIM

Dnya lkeleri iilerine!Yoldalar!Btn Trkiye'yi iine alan sendikalar birlii rgt Amele Teali, Kemal Paa'nn

szde milli-devrimci hkmetinin emriyle datld. Aktif yeleri tutukland, rgt binasyama edildi. Amele Teali'nin tek kusuru, sefalet ve yoksulluktan inim inim inleyen Trkiyeii kitlelerini rgtleyen bir merkez olarak kurulmu olmasdr.

Halk Partisi Hkmeti (Kemalistler) uzun zamandan beri sendikay ele geiripfaist bir rgt haline getirmeye altlar. Fakat ne arlk zamannn milli istihbarat efiZubatov'un kulland yntemler, ne rvet, ne bask, ii ynlarnn kendiliinden snfsalsendika rgtlerine kar sevgi ve eilimim zayflatamad. Parlamento seiminde HalkPartisi yeniden iktidara geldikten ve Kemal Paa'nn be gn sren Trk demokrasisinin

baarsn' ven demecinden sonra, ii sendikalarnn lml merkezi yama ediliyor. te,btn dnyada burjuva demokratlarnn szleri ve ite ileri.Amele Teali her ne kadar Komintern yesi deilse de, yine de Trk


23/39

Narodniklerinin bu yeni olumsuz davran karsnda ynetim kurulumuz duyduuhiddeti ve te yandan da Trkiye'de ar bir bask altnda olan ii kitlesine kar derin sevgive saygsn ifade eder.

Komintern'in ynetim kurulu, dnya iilerini Trkiye snfsal birliklerinin yamaedilmesine kar protestoya davet ederken, Kemalistlerin yama yntemlerine,

bozgunculuklarna ve ii snfn faist usulleriyle yozlatrma giriimlerine kar

mcadeleye ve Trkiye ii snfna yardma aryor!Kemalistler, Trkiye'de ii kitlelerini zorbalkla milli burjuvaziye balamak istiyor,kendine bal sendikalar kurup snfsal ii hareketinin kkn kazyor. Fakat btn bu iirgtlerini kendilerini smrenlerin boyunduruu altna sokma planlar, Trkiye

proletaryasnn iddetle kar koymas ile arparak bozulacaktr ve Trkiye proletaryasbtn dnya iilerinin yardmyla Kemalist himayesinden kurtularak kendi snfsalrgtlerini kuracak ve smrenlerin basksndan da kurtulmak iin azimli bir mcadeleyegiriecektir.

Kemalist Hkmet ve i rgtleri

Kemalist hkmet fabrika ve iletme sahiplerini korur, nk Kemalist ticaret burjuvazisisermayesini, yeni gelien sanayi kollarna yatrr. Daha ok yeni olan sanayi burjuvazisine smsk

baldr. Birok giriim ve ticari kurulu, hkmet bankalarndan aldklar para ile kurulmutur.Birok iletmenin sermayesi yalnz ksmen zel sermaye saylabilir. Bu sermayenin byk ksm,zel ahslarn elinde fazla sermaye bulunmadndan, hkmet tarafndan denir.

Kemalist hkmet de bir sr tekeller kurdu: ttn ileme ve ihra etme tekeli, eker,gazya, kibrit, tuz, barut, iskambil kad, liman ileri vb.

Bu tekeller sayesinde hkmetin kendisi de mteebbis bir tccar haline geldi. Demiryollarya devlet hazinesinden yahut da yabanc kapitalistler tarafndan yaplyor: bu yabanc kapitalistlerehkmet rahat alma koullar salamak zorundadr. Yabanc yatrmlarla alan irketlerde de

durum farkl deildir. Nitekim birok Kemalist milletvekili ve devlet adam, iktidardanyararlanarak, Birinci Dnya Sava srasnda yurttan kaan Rum, Ermeni ve dier yabancuyruklulardan kalan kurulular ele geirip, memurluklar srasnda bir yana koyduklar paralarlailetiyor ve yeni yeni iletmeler kuruluyor.

Eninde sonunda birok Kemalist, eitli yabanc firmalarn orta oluyor. Bu yabancfirmalar da, hkmet organlar ile sk ilikisi olan, isim sahibi memurlardan ve ortaklarndanyararlanyor.

Btn bu koullar, ister istemez, Kemalizmi ii hareketiyle iddetli bir atma iinesokuyor. Birok iverenle anlamazlkta, iiler karlarnda dorudan doruya hkmeti buluyor.arpan taraflarn birisi hkmet oluyor, nk iiler, hkmetin -hem kapitalist, hem de devletolarak- karna zarar veriyor.

Fakat Kemalistlerin de, bu durumun, Kemalizmin gerek niteliini iilerin gzleri nneapak sereceini ve ii snfnn devrimci hareketini tevik edeceini bilmemeleri iin, dpedzenayi olmalar gerekir. Bunun iin Kemalizmin iilerle olan ilikisi bakmndan politikas sonderece apraktr. Trl manevralarla doludur. Bu manevralardan ama, Kemalist hkmetinin,

burjuva-snfsal temele dayandnn kamufle edilmesidir.i hareketlerine ait demelerinde ve yazlarnda Kemalistler, her eyden nce, Trkiye'deki

ii sorununun baka lkelerden farkl bir biimde zlmesi gerektiini, yani iilerin kapitalizmekar mcadeleye girmesinden ok hkmet araclyla ibirlii kurmas sayesindezmlenebileceini kantlamaya alyorlar. Kemalistler her yerde herkese sosyalizmin Ruslarazg bir olay olduunu, Trkiye ile hibir ilikisinin olmadn kantlamaya alyorlar.Dediklerine baklrsa, Trkiye'de snf kavgas yokmu ve olmazm.

Pravda gazetesi'nin 1927 yl Ekim aynda yaynlad Trkiye ii hareketine deinenyaz dizisine kar Akam u aklamada bulundu: Trk iisi ve Trk ivereni kardeegeinirler. Trkiye'de komnist partisi yoktur ve byle bir partiye msaade edilebilecei tasavvur


24/39

bile edilemez.O halde, Trkiye'de gerekten snf kavgas var m? 7 Haziran 1927 tarihli saysnda

Milliyet gazetesi bu soruya cevap veriyor: Sanayimiz yeni yeni gelimeye balad. Bu yzdenTrkiye'de hibir snf kavgas olamaz.

Fakat son iki- yl iinde demiryollar iileri, tramvay iletmeleri iileri, liman iileribyk apta grevler dzenledikten sonra, snf kavgasnn varl zor inkar edilir. Bunun iin

Kemalistler, mevcut ii mcadelesini engellemek, kapitalistlere yardm etmek, ii evrelerini nepahasna olursa olsun yozlatrmak, kimini rvet yoluyla, kimini korkutarak birbirinden ayrmakamacyla, kendi aralarnda eitli elikiler yarattklar gibi kk burjuvalarla da anlamazlkrklemek iin ellerinden geleni yapyorlar. Kyller, zanaatlar, kk esnaf, byk sermayenin

basks altnda inim inim inliyor, fakat yine de zel ufack iletmelerin sahibi sayld iinKemalistler onlar kkrtp iilere saldrtyor; iilerden ekya, bozguncu, cani, diye sz ederekufack, miskin bezirgan, kendi malnn selameti iin tir tir titretiyor.

20 Ekim 1928 tarihinde, Milliyet Gazetesi tramvayclarn greviyle ilgili olarak unlar yazd:zgrlk - iki yan da keskin bir silahtr. Bu silah kullanmay bilmeyenin elinde, zgrlk, faydalolmaktan ok tehlikeli bir ara olur. Sonuta, yzlerce ailenin sefaletinden baka bir ey salamayan

byle bir hareketin sorumluluu kime decektir? imdi, akl banda olan ii bu soruya kendisi de

cevap verebilir. Herkes bilir ki, grev snrl sayda kundaknn iidir, bunlar disiplin dman,karanlk bir amac olan kiilerdir. Hkmetin bu grevin nasl sonulanacan bilmediinidnenler ok yanlyor.

Kam ile Baklava-Brek Politikas

i hareketine eitli basklar yaparak Kemalistler kendilerine bir nevi ii hamisi ssvermeyi de ihmal etmiyorlar. Bu allm kam ile baklava-brek politikasdr. Bu baklava-brekgeri biraz tatldr ama, kamy aklatan da kamy var hzyla iinin srtna indiriyor. Kemalistlerii snfna kar aktif olarak arpan taraflardan biri olmaktan kendini alamaz ki!

Kemalistlerin baklavas, Kemalist hkmeti ve iktidardaki Halk Partisi'ni, ii karnkollayan ve iiyi koruyan bir parti olarak gstermek abasdr. Kemalistler bu amala kendi iibirliklerini kuruyor, kendi adamlarn mevcut ii birliklerine szdryorlar. Anlamazlklarda ii ileiveren arasnda arac roln zerine alyorlar ve bazen de dorudan doruya kavgaya kararakiilerin karn koruyorlar, hayr ileriyle urayorlar, bazen i yasas tasars ile ilgilendiklerinianlatmaya alyorlar, vb. Kemalistlerin bu ii koruma faaliyetlerinden bir-iki rnek verelim.

1926 ylnda Dou demiryollar kesiminde bir anlamazlk douyor. Hkmet ie karyor.Anlamazln sebebi, demiryolunu yapan irketin gelirinin azalmas bahanesiyle kapitalistlerin iicretlerini indirerek ignn uzatmasyd. Hkmetin tarifeleri arttracan vaat etmesi zerineirket ii cretlerini de biraz ykseltti. Kemalist ii himayesinin tipik rnei budur: Kazananyalnz kapitalistler oldu, nk sonuta iinin ign hayli uzad, irketse yolcu ve yk tarifesinin

ykseltilmesiyle yine ii srtndan gelirini artrd.1928 ylnda ayn Dou demiryollarnda iiyle iveren arasnda yine bir anlamazlk

douyor. e yine hkmet karyor. Bu kez Vali Muhittin Bey'in bakanlnda alan iSorunlar Komisyonu ie el koyuyor. Aracl baarldr: Anlamazlk baar ile halledildi.Bunun erefine byk bir ay ziyafeti dzenlendi. Ziyafette her iki tarafn temsilcileri bulundular vestanbul Valisi Muhittin Beye aracl iin teekkr ettiler. Daha sonraki satrlarda LaRepublique gazetesi unlar yazyor: Muhittin Bey de emek ve sermayenin el ele verip aynyoldan yrmesinden duyduu memnuniyeti izhar eyledi. Evet, iilere de Vali Beyin ayndanikram edildi ama, anlamazln baarl taraf yalnz kapitalistlere aitti. Szlemeyi imza ederkenii temsilcileri: Bize bu szlemeyi zorla imzalatyorlar. Biz aslnda birok maddesini kabuletmek istemedik, demitir.

Daha yukarda hkmet organ olan bir gazetenin tramvayclarn grevi konusundakigrn aklamtk. Szm ona bu grevi dzenleyenler disiplin ve asayi dmanlar imi... Buanlamazlkta da hkmet bir nevi bartrc-uzlatrc rol oynamak istiyor. Emniyet Mdr erif


25/39

Bey, resmen unlar aklyor: Polis grevin balangcndan beri btn hareketi smsk kontrolediyor. Grev bittikten sonra Tramvay letmesi 138 iiyi tekrar ie almak istemeyince, iilerHalk Partisi mfettiine bavuruyorlar. Mfetti de, Tramvay letmesinin ilerini inceleyipounun yeniden ie alnacan sylyor. ilere hkmete bavurup iin zn ve istekleriniyazl olarak anlatmalarn neriyor. Sonuta, irket 75 iiyi yeniden ie ald, en aktif olan 60 iiyide bordro d brakt. Yine de Kemalistler iileri korumu gibi glndler. Oysa kendi

yazlarnda da dedikleri gibi, iverenin tarafndaydlar.

Yerli ve Yabanc iler Yabanc Sermaye

iler arasnda, burjuvazinin ustalkla krkledii oven duygular zellikle gldr. Trkiiler, baka rktan iilere kar kkrtlyor. Kapitalistlere kar mcadele etmek yerine, Trkiiler, kendi kardeleri olan baka milliyetten iilerle srekli eliki halinde tutulmaktadr.rnein, Zonguldak'taki grev srasnda iiler kmr ocaklarna Trk olmayan iilerinsokulmamasn istiyorlard. Buna benzer olaylar dier iletmelerde de sk sk olmaktadr.

Elbette yerli birok kapitalist, rakibi olan yabanc kapitalistlerin yklmasn ister, bunun iinbu kapitalistler bazen ii koruyucusu olarak grnmeye gayret eder ve kendi keselerinedokunmadan yabanc kapitalistlere kar koyduu srece, iiyi destekler... Bu koruma, Trkiye

burjuvazisi kendi kesesinden de fedakarlk yapmak zorunda kald zaman orackta sonaermektedir, ama ne de olsa, bunun rnekleri hayli ilgintir.

Kzl Sendikalar Enternasyonali Dergisi'nin 1924 ylna ait 2-3. saysnda unlaranlatlyor:

1923 yl Austos aynn son gnlerinde, bir ngiliz kumpanyasna ait zmir-Aydndemiryolunda kargaalk kmt. Karma komisyonun kavga konusu sorunlar zme giriimlerihibir sonu vermedi. Ve sonunda 1 Eyll gn grev ilan edildi. Demiryollar ileriFederasyonu'nun Bakan Refik evket, grevi desteklediinden, istifa etti. Greve katlanlarn says3.000 iiyi buldu, grevcileri bir de zmir tccar destekliyordu ve hatta grevcilere 300 liralk bir

yardmda dahi bulundular. Bu grevin byle popler bir hale gelmesinin sebebi, grevin bir deovence yannn bulunmasyd; bu ovence duygular, btn Ermeni ve Rum iilerin yerine Trkiilerin alnmas isteinde ifade bulmutu. Kumpanya bu istei kabul etti, fakat ngiliz idarecileriyeni ie alnan iilerin cretlerini indirdi. Mcadele uzadka uzad ve gayet keskin bir karakteralmaya balad. Grevcileri yalnz Trkiye ticaret burjuvazisi ve vilayet idaresi desteklemeklekalmad, bir de frankofl elemanlar ie kart -bunlar ngilizleri gl bir rakip grdklerindengrevi krklyorlard. Kumpanya grevcilerin ilerine son vermeye balad ve yerine grev krcelemanlar sokmaya alt; fakat bunda da baarsz kald. Halkn ve hkmetin karn korumakiin iiler postay drezinle getirip gtryordu. Fakat grevin gitgide uzamas, tccar ve topraksahiplerinin keselerine dokunmaya balad, nk tanmayan incirler fazla beklemekten dolaydepolarda rmeye yz tutmutu. Tccarlar, Ticaret Bakanl'na ikayette bulundular ve bunun

sonunda hemen sert nlemler alnarak grev durduruldu. Ve 10 Eyll gn trenler yeniden ilemeyebalad.

1927 ylnda birka birlik (federasyon), Fransz, ngiliz vb. kumpanyalarndan birkaistekte bulundu. ilerin temsilcileri Halk Partisi'nde Meseleleri Tetkik Komisyonu tarafndanarld. Bu komisyon iilerin isteklerini destekleyeceini bildirerek, unlar aklad: Halk partisidaima emekilerin karn korumutur, bunun iin btn federasyon iisine en iyi hal aresi olarak

bu demokratik esaslara dayanan partiye girmeyi tavsiye ederiz, biz de iileri kendi himayemizealalm.' Fakat ii delegeleri, kesin bir dille, Halk Partisi ile birlemeyi reddettiler; bugne kadaryalnz Kahve ve Lokanta iileri Federasyonu Halk Partisi'ne geti. Fakat delegeler, hi deilse,iilerin tek tk de olsa partiye girmelerini destekleyeceklerini vadetmek zoruna kaldlar (buvaatlerini yerine getirip getirmemeleri baka bir konudur). Kemalistler, gerekten, iilerin baz

isteklerini destekleyerek iletme sahiplerinden baz fedakarlklar yapmalarn istediler ve onlarbunu yapmaya zorladlar.

Kemalistler bylece gerici iilerin oven duygularn krklemek istediler: Hani, bakn


26/39

ocuklar, biz Kemalistler, iilerimizi yabanc sermayeye kar nasl da koruyoruz, gibisinden...Fakat bu sadece grnte byle idi; bunu Kemalistlerin yabanc sermayeye verdikleri dnlergsteriyor (rnein, Avrupa kapitalistlerine eski borlarn altnla denmesinin kabul gibi).Mcadele daha keskin bir hal almaya balaynca, Kemalistler kendi snfndan olan kardeleriniyani yabanc kapitalistleri iilere kar desteklemekten geri kalmazlar! rnein, Adana-Nusaybindemiryolundaki olaylar bunu apak gstermektedir. Bir Fransz kumpanyasna ait olan bu hatta

kan grevde, polis, silahsz grevcileri tam anlamyla kuruna dizdi.ok daha fazla cret alan yabanc iiler, yabanc kapitalistler hesabna, 'kara cahilAsyallara' gz kulak olmak, bir nevi gardiyan roln oynamaya raz olmak zorundadrlar. Yabanckapitalistler kendi uyruklarndan olan iilere bol keseden para verip onlar Trkiyeli iidensoyutlamaya gayret ederler. Bu politikann sonucu olarak, Trkiye'de alan Avrupal iiler,kapitalistlerle daha kolay uzlar. Fakat buzlar bu alanda da zlmeye balam gibidir, 1928ylnn Ocak aynda Trkiye'den komnizm propagandas yaptklar gerekesiyle 48 Macar iisisnrd edildi.

Trkiye i Snfnda Oportnizm

Trkiye'de, ii snf evrelerinde oportnizm iin elverili artlar var mdr?Oportnizm, burjuvazi ile uzlama politikasdr. Bir oportnist, ii snf arasnda burjuva

veya kk burjuva propagandas yapan, arkadalarn bu adan etki altnda brakmak isteyen birii veya herhangi bir ii rgtnn yesidir. Tek tk iiler, ya burjuvazinin rvetinedayanamayarak oportnist oluyor yada esasen kk burjuva balar henz kopmad, ufak tefekmal-mlke (toprak, hayvan, alet edevat veya tezgah) sahip olduklar iin oportnizme sapyorlar...Gerek iinin hibir zel mal mlk yoktur ve bunun iin kar burjuvazinin karyla elikihalindedir. z ii politikasnn amac, fabrika, kk iletme ve dier retim arac olankurulularda, az da olsa, ortaklk paylarna son vermek ve bu kurumlar toplumsal kolektif mlkiyethaline evirmektir. Emperyalist lkelerde burjuvazi, eitli mallan, azgelimi lkelere -smrge ve

yar smrgelere- srp satmakla milyonlara, milyarlara varan sermayeler biriktiriyor. Busermayelerin gln derecede kk bir ksm, baz ii gruplarna iyi cret demek iin harcanr.Bylece iiler arasnda da ayrcalkl bir ii aristokrasisi meydana gelir. Bu aristokrasi, hereyden nce, ii snfn, burjuva asndan etki altna almaya gayret eder. zellikle sendikaevrelerinden ve sosyal-demokratik eilimde partili brokratlar arasndan eleman seilip bunlaraoportnist bir politika gtme grevi verilir.

Trkiye, azgelimi, yar-smrge bir lkedir. Trkiye ii snf ve kylln srtndanFransa, Almanya ve ngiltere kapitalistleri servetler salyorlar ve bu servetler Bat-Avrupa'l iiaristokrasisinin azna bir parmak bal alyor. Grne gre, Trkiye'de iiler arasndaoportnizm iin elverili koullar yoktur. Ama olaylar bunun tersini gsteriyor. Trkiye'de burjuvaziii snfn etkilemek iin trl yollar buluyor; fakat bu etki yollar, emperyalist lkelerden

farkldr. nk, Trkiye burjuvazisinin elinde emperyalist devletlerin elindeki olaanst kr yokki, hi deilse iilerin bir ksmn para ile satn alabilsin. Trkiye burjuvazisi baka arelere

bavuruyor: iinin cehaletinden, kyllkle, zanaat, esnaf ve bezirganla, dier kk burjuvazielemanlar ile ilikisinden, iilerin dank ve rgtlenmemi bir halde bulunmalarndan, iilerarasnda mevcut kk burjuva duygularndan yararlanyor.

Burjuvazi, rnein liman iilerininki gibi ii evrelerinde, kk burjuva elemanlarnaknndan yararlanarak, grev krclar rgtlyor. Liman iisinin 1922 ylndaki grevi srasndagrev yapan 400 iiyi datmak iin 2000 kii hizmet arz ettiler! Ancak son yllarda bu zcolaylara rastlanmyor veya daha az rastlanyor, nk Trkiye proletaryasnn snf duygusu ve

bilinci gn getike artmaktadr.Hatta sanayi proletaryas bile -madeni eya fabrikalarnda alan iiler, dokumaclar-

henz zanaatlarn kurduu imalathane geleneklerinden tam anlamyla kurtulmu saylmaz; buimalathaneler, kk mlkiyettir. Eski geleneklere bal olan ii, ou kez politikada duraksamaya,kararszla dyor -bu karakteristik daha ok kk burjuvaya zgdr. Kapitalizm, zanaat ve


27/39

kyly de sefalete dryor, nk bunlarn ufack imalathaneleri, byk kapitalistleriniletmeleriyle yaramyor. Bu iflas etmi zanaat ve kyller, kapitalizme kar duyduklar fkeiinde ii snfnn mttefiki oluyorlar. Fakat bu gibi elemanlar, yine de kendi mal mlkleri zerinetitrer, sosyalizmi istemez, yada sosyalizmden hemen refah iinde bir yaama olana bekler. Ve buhemen mmkn olmazsa, devrimden korkmaya balar ve eninde sonunda elini kapitalizme uzatr.

Trkiye ii evrelerindeki oportnizm, iflas etmekte olan kk burjuva oportnizmidir;

bunun iin Trkiye ii snfnn bir kesiminde byk duraksamalar grlyor. Ar sa, yaniburjuva-reaksiyoner (gerici) sapmalar da, gze arpyor. Trkiye tarihinde iilerin kendileriniunutup, kiisel karlarndan ok uzak mcadelelere srklendikleri, liman iisi ve dier iilerinErmeni katliam vb. gibi eylemlerde rahata kullanldklar grlyor. Bunun iin devrimcisendikalar ve proletarya partisi, ii snfnn bu her iki kk burjuva sapmas ile de iddetlemcadele etmelidir.


28/39

5. i Snfnn Gelien Kavgas

Trkiye, ii hareketinin en zalimce kovuturmalara urad lkelerden biridir.Komintern'in III. Kongresi (1924 ylnda) zel bir kararla Trkiye ii snfna yaplan bu basklariddetle protesto ederek u bildiriyi yaynlamt:

Komintern'in III. kongresi, Trkiye'deki Kemalist hkmetin, Trkiye devrimci iirgtlerine yapt basky ve iileri uratt kovuturmay iddetle protesto eder. Kongre, Trkiyeproletaryasna en kardee, en samimi duygularn iletir ve kapitalizm boyunduruundan kurtulmasyolundaki mcadelesinde her trl yardmda bulunmaya hazr olduunu iletir.

1925 ylndaki Krt isyanndan sonra ayn yl, istiklal mahkemeleri kurularak yine iki ylsreyle skynetim ilan edilmiti. Bu olay vesile edilerek ii, kyl ve genellikle btn emekikitleleri ar kovuturmalara uratld. Aydnlk ile Orak eki gazeteleri kapatld, Trkiye'de iiliderleri, eitli ii birlikleri ve bu gazeteleri karan yaynevleri sorumlular istiklalmahkemelerince 10-15 yl hapis cezasna mahkum edildiler.

Tarihin tekerrr! Tpk bunun gibi, devrimin sonunda emeki kitlelerinin srtndan iktidaragelmi olan Jn Trk'ler de vaktiyle ayn eyi yapmlard. Fakat ne oldu? Jn Trk'ler eninde

sonunda Alman emperyalizminin uysal arac haline geldiler.Polis hem grevcileri, hem de grev dzenleyebilecein-den kukuland kimseleritutukluyor. 1927 yl Eyll aynda stanbul'da 20 ii tutukland. Ttn fabrikalar iileri arasndagrev ars datld iddia ediliyordu.

Ne kadar masumca yaplrsa yaplsn, her ey eninde sonunda, bir ayaklanma teebbsoluyor, hatta hatta 1 Mays bayram kutlamalar bile! 1 Mays 1928 arifesinde gece yars polisstanbul'un, zmir'in ve Adana'nn btn ii semtlerine nbeti ekipler gnderdi. Bu ekipleringrevi 1 Mays bildirilerinin yaylmasna engel olmakt. Hkmet yetkililerinin kuku derecesini,Milliyet Gazetesinin 22 Ekim 1929 tarihli says apak gsteriyor:

Dn Aksaray tramvay deposunda, cretler datlrken, tekrar ie alnmam olan bir grevci,cretini alp veznenin bulunduu odadan kan her iinin kulana bir eyler fsldyordu. inin

bu tutumu depo mdrnn houna gitmedi, derhal telefonla polisi ard. Soruturma sonundaanlaldna gre, bu ii sadece Tramvay letmeleri ileri Birlii'ne aidat toplamaktaym.

ileri, gammaz, ispiyon, sivil polis, jurnalci alar sarmt. Bunlar, iilerin her admn


29/39

takip ediyordu. 1926 ylnda stanbul Tramvay letmeleri ileri Birli-i'nin dileklerinden biri de,iiler arasnda jurnalciliin ve ispiyonluun yok edilmesi idi, ki bunlarn elebas, iletmenin takendisiydi. Bu kumpanya, kendi kesesinden bir ispiyonlar ordusu besliyor, bunlar ii klndaiiler arasna sokuyordu.

zmir'de bir Rum kapitalistin fabrikasnda geen u ufak sahne ok karakteristiktir:

KOZMETTO FABRKASINDA LER ARASINDA BR KONUMABirinci ii: u Kozmetto denilen herif ve kumpanyas, emperyalistlerin Anadolu'yuistila etmesine yardm etmi vaktiyle, diyorlar... imdi de bizi smryor...

kinci ii: Bo ver, be karde! Hkmet bize yardm edecek, yoksa bu millimcadele bouna m?

(ki hafta sonra)Btn iiler bir arada: Hayr, bu olamaz, buna dayanlmaz artk! Gnde 24 saat

almak ne demektir, buna kim dayanr? Arkadalar, grev! Grev!Uzakta duran bir ii: ocuklar, ocuklar! Aman ne iyi! Polis geliyor, herhalde u

Rumun arkna okuyacak!Polis (iilere): Sen... sen... sen de... Be kiisiniz. Kanun adna sizi tutukluyorum,

be kiiden fazla toplantlar yasaktr.

Bu olay gerekten olmutur ve herhalde herhangi bir yorum gerektirmez. i hareketiniezmek iin Kemalist hkmet her araca bavuruyor, her eyi mubah gryor. i rgtlerinin ilericiyelerini polis gece yarsndan sonra, afak vakti evinden alp karakola gtryor, birka gngzaltnda tutuyor... Sebep? Hi! Filan tarihte, falan gnde kravatlarn rengi ne imi, kasketlerindenasl iaretler varm, ne konumular acaba? Sendikalarn baz akl banda ilerici yeleri, bu

bitmez tkenmez karakola srklenmelerden o kadar bkm, sinirleri o derece bozulmutu ki, faalyelikten istifa etmek zorunda kalmlard.

te size, snflar st, uzlatrc, kapitalizmle emein bartrcs olan Kemalizm!imdi de, son yllarda Trkiye ii snfnn mcadelesiyle ilgili baz ilgin gerekleri ele

alalm. Bir i sava olmad zamanlarda iilerin en belli bal ve keskin mcadele biimi,grevlerdir. Grevcilerin ve grevlerin tam says henz kesinlikle saptanm deildir. Fakat yine de,aadaki saylar, Trkiye'de grev hareketinin boyutlarn apak gsterecektir. 1925 ylnda 32.100ii 10 grev yapmtr. Bu grevler arasnda en byk apta olan, Zonguldak'ta 12.000 iininkatld genel grevdi; bir de zmir'de, kuru meyve fabrikalarnda alan 5.000 iinin yedi gnsren grevi yabana atlmaz.

1928 ylnda, iki ay iinde, yani Nisan-Maysta birbiri ardna aadaki grevler yapld:1. Adapazar karoseri fabrikasnda alan 180 iinin 10 gnlk grevi. Grevden ama:

cretin ykseltilmesi. ilerin istekleri yerine getirildi.2. Demiryollar inaatnda 1.500 iinin 7 gn sren grevi. Sebebi: Aslnda dk olan

cretlerin denmemesi. ilere mesken ayrlmamas. iler yendi.3. gnnn ksaltlmasn isteyen 300 stanbul dokumacsnn grevi. iler yenildi.4. 500 stanbul ttn iisinin gn sren grevi. Grevciler yendi, cretlerine 40 kuru zam

yapld.5. 70 maden iisinin (Maden leri Fabrikas, stanbul) alt gn sren grevi. iler yenildi.Bylece, son yllarda grev hareketi gittike daha byk ii kitlelerini iine alyordu. Ne

Kemalist, ne de devrimci liderler, iinin kendiliinden patlak veren fkesine engel olamyordu.

Demiryolu ilerinin Grevleri

Demiryolu iilerinin grevleri hem rgtl, hem de rgtsz iileri ilgilendiriyor. 1926

ylnda Dou Demiryollar daresi, kr azalyor bahanesiyle ii cretlerini indirerek ignnuzatmt. iler hemen bir grev komitesi seerek, sendika ye saysnn alt kat, 12.000 imzal birdileke hazrladlar.


30/39

Trkiye ii snfnn gc, rgtlenme yetenei ve mcadelede gsterdii kararllk,disiplin, cesaret, gereinde lm gze almas ve mcadele iinde bu toplu, dzenli haliniyitirmemesi, gerek bir l olabilir. Baka bir l de, kapitalistlerin ve hkmetin korku vefkesinin iddetidir. Fakat bunu istatistikler ne yazk ki gsteremez.

Trkiye ii snfnn mcadelesi iin en belirli rnek, 1927 Austos aynda patlak verenAdana-Nusayin demiryolu grevidir. Bu hatta alan yap iilerinin durumu gerekten dayanlmaz

bir haldeydi. Fakat iilerin iyerini brakmalar aslnda pek nemi olmayan bir nedenedayanyordu: Bayram arifesinde kendilerine istedikleri avans denmemiti. Bundan nce iitemsilcileri 31 dilek saptamt; bu dilekler olduka mtevaz ve basitti: rnein, i srasndahastalanan iilerin cretsiz tedavisi, yol harcrahnn denmesi, irketin ynetimi tarafndanherhangi bir su yklendiinde, iilere kendi avukatlar tarafndan savunma hakk, tatil gnleri iinde cret denmesi, yabanc iilerin davet edilmemesi (birka uzman dnda), izin verilmesi vecretli izin tannmas, fazla mesai iin daha yksek cretler denmesi, keyfi iten karmalara sonverilmesi, sendikann tannmas gibi. (Aslnda iiler, doal haklar olan, fakat irket tarafndanyoksun brakldklar adaleti istiyorlard.) Kapitalistler bir trl cevap vermediler ve aradan

birbuuk ay getikten sonra da dilekeyi reddettiler. Bunun zerine balayan grev 20 gn srd vegreve 850 ii katld. ki gn tren ilemedi.

Sonunda, nc gn kumpanya (Fransz kapitalistler irketi) grev krclara yardm iin birtren yollad. O zaman birka yz ii karlar ve ocuklaryla hat boynuca ray zerine yatt ve trenyolunu kapadlar. Buna karlk Kemalist hkmet yetkilileri askeri birlik gndererek aralarndaoluk ocuk ve kadn bulunan silahsz iilere ate atrd. Raylar al kana boyand, 22 elebatutukland.

Grev yabanc kapitalistler tarafndan ezildi ve bu ie demokratik olan Kemalist hkmetde katld. Kapitalistlerin snf kardelii, milli dmanlklarna ar basmt. Bu rnek tek deildir.1926 ylnda Seyrsefayin irketi'nde alan iilerin grevi de ayn ekilde bastrld. Hkmetgrevi datmak iin deniz askerlerini grev krc olarak gnderdi.

Tramvay ilerinin Greviilerin kahramanca mcadeleleri iin dier bir rnek, stanbul tramvayclarnn, 1928

ylndaki grevi olmutur. Bu grev burjuvazinin korkaklnn ve hiddetinin derecesini gsteriyor.iler isteklerini kabul ettiremedi-ler, nk hkmet, polis, kapitalist ve batan karlm zavall,a, grevkrc rolndeki iilerin gc ar bast ve grevi ezdi. Bu grevi Dounun Tanyeriadndaki gazetenin 2 Kasm 1928 tarihli says u ekilde anlatyor:

stanbul tramvay iileri, greve son vermeye karar aldktan sonra, ehrin geici valisi vebelediye reisi olan Muhittin Bey'e bu karar bildirmek istediler. Vali, iilerle Tramvay iletmeleriMdrl arasndaki arac roln zerine almak zahmetine her naslsa katlanmt. Fakat o andaiki tarafn ans eit olmaktan kt. Grev krclarla polis ve tramvay idaresi bir araya gelerek

tramvay seferlerini tekrar dzene koydu ve iletme mdrl de ie balamayan iileri itenattn bildirdi. Tramvay letmesi sz konusu deildi. Valinin btn aracl, muhterem bayHindorftan ricalarda bulunarak grevcilere kar merhametli davranmasn istemekten ibaretti.Zira, Muhittin Bey'in ifadesine gre, zavalllar, yabanc elebalar tarafndan aldatlm ve imdiok sayda iinin isiz kalma olasl varm. Vali dareye yalvararak iilerin tekrar iealnmasn ve eski kdemlerinin korunmasn istemi. Muhterem Bay Hindorf bu yalvarmakarsnda yumuam ve bunu vali beyin licenaplna atfederek iilerin tekrar iealnmasn kabul eylemi. u artla ki, elebalar kap dar edilecektir. Grevcilerin tekrar iealnmalar ancak teker teker dilekeyle bavurmalar zerine mmkn olacaktr. Bylece, iilerintekrar ie alnmas idarenin keyfine bal kalyordu.

En iyi iilerden 60 kii sokakta kald. Bu olaydan sonra kapitalistlerle hkmet erkan

ellerinden geleni yaparak iileri korkutup bilinli hareketlerine engel olmaya alt. Hkmet vegazeteleri, halk iilere kar kkrtyor, grevi rgtleyenleri bir nevi, ekya, haydut gibigsteriyordu.


31/39

60 tramvay iisi, greve nayak olmalarndan dolay iyerlerine bir daha alnmaynca, 27Ekim gn ikinci bir grev dzenlemek istediler. Bu iiler, ikinci grev de baarsz olursa, btnkablolar keserek tramvay raylarn tahrip etmeyi dnyordu. dare, iilerin bu kt niyetlerindenhaberdar edilerek, i banda olan iilere, bu tasarladklar ie giriirlerse bir daha asla iealnmayacaklarn bildirmitir. Bundan baka dare, polisin yardmyla her trl nlemi almtr.

Bu nlemler, kapitalistlerin tam zamannda yeterli sayda grev krcs yetitirmesinden

ibaret kalmtr. Btn bunlar korkudan yaplyordu. Ayn zamanda polis, grev sonucu ile ilgilikanaatlerini aklayan bildiri datanlar harl harl her yerde aryordu. Bu bildirinin metni u:Bu defa grevi kaybettik. Arkadalar, bu sizin iin bir ders, iyi bir ders olsun. Gelecek defa

grevi kazanmak iin kuvvet toplayalm ve rgtlenelim.ilerin btn istekleri yalnz iten kovulan 60 arkadan tekrar ie alnmas idi.

Zanaat ile Memurlarn Grevi

Grev hareketi, Kemalist hkmetin cretli ii haline soktuu eski zanaatlara da sryor.1927 ylnn Ocak aynda 3.000 kayk grev ilan ediyor. Kayklar liman iletmesi tekelidaresinden, bu idarenin birka ay nce kendilerine yaptrd iin bedeli olan 25.000 liraydemesini istediler, aksi halde almayacaklarn birka kez bu iletmeye ihtar ettiler. Fakatiletmenin ajanlar iileri zorla altryordu. iler eninde sonunda sorunla karlatlar: Yaisiz kalmak, ya kayklarn iletmeye satp ie alnmak, yahut da grev yapmak! Bu son areyihepsinden makul buldular. Grevciler grev krclar altrmadlar, kayklarna aldklar ykleridenize attlar. Grev mkemmel bir ekilde rgtlenmiti. Nihayet 6 Ocak tarihinde limana LloydTriestino adndaki gemi girerek demir att. iler vapuru boaltmak istemediler. O zaman Nakliyatirketi polise bavurarak ya iilerin zorla altrlmasn, yada grev yapanlarn yerine baka iidavet etmek iin imkan yaratmasn istedi. Grev yapan i-ilerse, iletmenin kendilerine borcu olan25.000 lirann denmesinde srar ediyordu. Balayan arpmaya arkadalarn desteklemek iinehirden koa koa gelen baka iiler de katld. arpma yerine asker gnderildi. Durum gerek

bir ayaklanama halini alyordu. arpmada 10 ii ldrld, polis ve iiden 50 kii aryaraland. 370 kii tutukland. (Bu haber Duvar Gazetesi'nin 28 Ocak 1927 tarihli saysndanalnmtr.)

Bundan sonra limanda btn iler durdu. Tutuklanan iiler arasndan 33 ii, bu aradaKayklar Birlii'nin bakan mahkemeye verildi.

1926 ylnda hamallar ve liman iileri de harekete geti. J. Zimmering'in Trkiye'de 1926ylndaki ii hareketi adl makalesinde (27 Ocak 1927 tarihli Milletleraras i HareketiDergisi) unlar anlatlyor:

Karayollar Nakliyesi adndaki irketin kurulmas srasnda birok anlamazlk ortayakmtr. nk bu irketin statsne gre, irketin stanbul'da nakliyat ve yklemeyi tekelinealmas ngrlyordu. Bu irketin hizmetinde alanlar, darda herhangi bir nakliye ii

yapamayacaklar gibi boaltma-ykleme iini de yapamayacaklard. Btn hamallar ve limaniileri bunun iin irkete tescil olunup gnlk gelirlerinin % 15'ini irkete demek zorundaolacaklard.

Bu art 15.000 nakliye iisinin karma dokunuyordu. irket ald gn liman hamallargrev ilan ettiler. Kendi birlikleri nderliinde iiler bu irketin feshini istediler. Protesto gsterisinetescilli iiler de katld. Ksa bir zaman iinde de olsa, iiler diledikleri gibi alma imkann elegeirdiler, fakat irketin hizmetinde alanlarla tescilli olmayanlar arasnda arpmalar olmaya

balad. Bu arpmalar srasnda polis defalarca ie karp birok kii

Documents

39340083-Turkiye-Proletaryası