4. Descrición e análise da situación sociolingüística galega. Coordenadas sociais e dinámica do bilingüismo en Galicia

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    1/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    1. Variables bsicas para a descricin sociolingstica

    1.1.Competencia lingstica

    Esta unha nocin psicolingstica, pero con relevanciasociolingstica. Refrese capacidade para codificar e descodificar mensaxes /

    textos nun idioma.1) Tipos:

    Produtiva (activa) Receptiva (pasiva)Son preferibles os temos produtiva e perceptiva, xa que os segundos dan aentender que a recepcin dun texto unha actividade pasiva, pero non as

    porque require activar competencias.

    2) Eixos: a competencia lingstica desenvlvese nos eixos da oralidade e a lecto-escritura que, combinados coa producin e a recepcin, definen as catrodestrezas bsicas:

    Oralidade Lecto-escrituraReceptiva comprender lerProdutiva falar escribir

    En principio, estas destrezas estn organizadas en escala implicacional(comprender > falar > ler > escribir), dicir, cada unha delas vai implicada naseguinte. Isto acontece no proceso normal de adquisicin da lingua nativa, peroaltrase en situacins de bilingismo e na aprendizaxe de segundas linguas.

    3) Adquisicin e aprendizaxe: a psicolingstica (moi afiliada gramtica

    xenerativa) distingue de xeito tallante estes dous conceptos.a) Adquisicin: proceso natural polo que se obtn competencia nunha lingua

    primeira, en especial nas destrezas propiamente naturais (oralidade).

    b) Aprendizaxe: obtencin de competencias en segundas linguas, en xeral porva do estudo regrado.

    Desde o punto de vista dunha situacin ideal de monolingsmo e dagramtica xenerativa1 esta distincin moi importante. Porn, a sociolingsticacuestinaa xa que, por exemplo, existen persoas bilinges iniciais. Con todo, deutilidade a distincin entre a adquisicin como proceso natural e a aprendizaxe

    como proceso formal.4) Fluidez e correccin

    a) Fluidez: rapidez na producin / recepcin de enunciados mis ou menoscomplexos, adecuados, precisos, con amplitude de recursos lingsticos naexpresin.

    b) Correccin: conformidade a unha determinada norma, estndar ou non.

    1 Segundo a gramtica xenerativa existen uns universais lingsticos que se concretan nos parmetrosde cada lingua. Unha vez aprendida a lingua nativa os parmetros desta definen toda a aprendizaxe

    posterior.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    1

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    2/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    A competencia lingstica implica o manexo de varias normas, non sepode limitar variedade estndar.

    1.2.Competencia comunicativa

    Este un concepto que xorde da pragmtica, pero desenvolvido polosociolingista Dell Hymes. A competencia comunicativa fai referencia capacidade

    para interaccionar usando unha determinada lingua, para o que non suficiente acompetencia lingstica, xa que cada lingua se usa de xeito diferente (non en todas sedi o mesmo nos mesmos contextos). dicir, para conseguir a competenciacomunicativa necesario:

    1) Aprendizaxe formal: apoio, en especial para a aprendizaxe do estndar e desegundas linguas.

    2) Exposicin: tempo no que se reciben mensaxes nunha lingua.

    3) Uso ou interaccin.

    As, para conseguir competencia comunicativa na variedade estndar dogalego non suficiente co ensino, senn que se precisa tamn unha exposicin a esavariedade (para o que son precisos medios de difusin) e usala. dicir, ten que darseunha normalizacin social para que haxa normalizacin lingstica.

    1.3.Bilingismo

    1.3.1. Ambilingismo e bilingismo asimtrico

    A nocin de bilingismo est vinculada coa de competencia, en especial obilingismo individual, pero a pesar das diferenzas entre o bilingismo social e o

    individual (por exemplo, o primeiro non implica o segundo) podemos estableceralgunhas analoxas entre eles. As, no bilingismo social o normal que as daslinguas non estean en igualdade de condicins en tdolos parmetros (territorial,funcional, social), o mesmo acontece co bilingismo individual, no que podemosatopar:

    1) Ambilinges ou bilinges perfectos: persoas que teen unha competenciaequiparable nas das linguas e que non teen interferencias entre elas. Ademais,son quen de usalas independentemente do contexto, tema ou interlocutor. Esta unha definicin moi esixente, polo que son moi poucos os individuosambilinges.

    2) Bilinges asimtricos, que son a maiora dos individuos bilinges e presentandiferenzas entre unha e outra lingua, que se poden manifestar de diferentesxeitos:

    a) Competencia desigual.

    b) Competencia similar pero con tendencia a usar s as estruturas comns entreas das linguas. Isto nunha situacin de bilingismo social conduce dinmicade converxencia lingstica ou ismorfismo.

    c) Especializacin funcional: uso dunha ou outra lingua dependendo docontexto, o tema ou o interlocutor.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    2

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    3/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    1.3.2. Bilingismo adquirido e bilingismo consecutivo

    1) Bilingismo adquirido: adquisicin simultnea das das linguas antes dos 3ou 4 anos.

    2) Bilingismo consecutivo: aprendizaxe dunha segunda lingua.

    1.3.3. Bilingismo aditivo e bilingismo substrativo

    1) Bilingismo aditivo: aprendizaxe da segunda lingua como ampliacin dorepertorio lingstico do individuo.

    2) Bilingismo substrativo:

    a) En sentido feble : a aprendizaxe da segunda lingua supn a distorsinde parte do repertorio lingstico (tendencia fusin, distorsin,interferencias).

    b) En sentido forte semilingismo: nocin que nace do estudo decomunidades lingsticas de inmigrantes que viven en condicins deillamento da comunidade de orixe e non posen medios para a boaaprendizaxe da segunda lingua nin para manter en condicins a primeira.O que acontece que se deteriora a competencia lingstica na linguanativa sen obter competencia suficiente na segunda lingua, de xeitoque se d unha desestruturacin, unha anoma lingstica.

    2. Descricin da situacin sociolingstica galegai

    2.1.Introducin

    Para a anlise e descricin da situacin sociolingstica galega imoscomparar os datos do Mapa Sociolingstico de Galicia (datos de 1991 1992) cosda enquisa realizada en 2003 polo Instituto Galego de Estatstica. Anda que 11anos un lapso de tempo reducido para detectar mudanzas e tendencias, o galego esta sufrir un proceso de cambio moi rpido e a comparacin destes datos pode darnosunha idea da evolucin da situacin sociolingstica.

    Por outra banda, debemos ter en conta a diferenza entre os datosdeclarados e os observados. A fiabilidade dos primeiros depende do tema que setrate (por exemplo, en cando lingua inicial poden ser fiables, pero non as no que serefire habitual), mentres que os segundos son, en xeral, mis fiables.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    3

    http://www.ige.eu/ga/sociais/benestar/cvida/indice_2003.htmhttp://www.ige.eu/ga/index.htmhttp://www.ige.eu/ga/sociais/benestar/cvida/indice_2003.htmhttp://www.ige.eu/ga/index.htm
  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    4/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    2.2.Lingua inicial declarada (2003)

    Como podemos observar, en 2003 mis da metade da poboacin ten ogalego como lingua inicial, menos dun terzo o casteln, arredor do 16% as das eunha porcentaxe moi reducida outras.

    - Bilinges iniciais + galego lingua inicial =2/3 da poboacin teen o galegocomo lingua inicial.

    - Bilinges iniciais + casteln lingua inicial = menos da metade da poboacinten como lingua inicial o casteln.

    2.3.Lingua habitual declarada (2003)

    - Monolinges en galego + bilinges de dominancia galega = mis do 60%da poboacin usa o galego.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    4

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    5/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    - Bilinges de dominancia galega + bilinges de dominancia castel = menosdo 40% da poboacin bilinge.

    - Monolinges en galego + monolinges en casteln = mis do 60% dapoboacin monolinge.

    2.4.Competencia nas catro destrezas bsicas (2003)

    - Observamos unha frecuencia decrecente: receptiva oral < produtiva oral pais > irmns > parella > fillos, ags nos tramosde 26 a 35 e de 16 a 35 nos que a lingua habitual coa parella menor ca cosfillos, xa que hai parellas que falan casteln pero que aos fillos lles falangalego, polo que hai un proceso de recuperacin (maior conciencialingstica).

    - Noutras enquisas a estudantes de 10 a 14 anos comprbase que hai moitavariabilidade nos usos lingsticos na familia:

    maior a presenza do galego nas xeracins mis vellas e menornas mis novas;

    os avs son en moitas ocasins os que transmiten a competencia

    en galego aos netos, xa que os pais lles falan casteln aos fillos.

    2.7. Lingua inicial por tamao de hbitat (2003)

    51,7

    31,1

    16,9

    19,9

    22,9

    13,1

    28,4

    46

    70

    0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

    Mis de 50.000

    De 10.000-50.000

    Menos de 10.000

    Casteln IGE

    Nas Das IGE

    Galego IGE

    Tipos de hbitats

    non urbano menos de 10.000 habitantessemiurbano (vilas) 10.000 50.000 habitantesurbano (cidades) mis de 50.000 habitantes

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    8

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    9/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    O hbitat unha variable sociolxica importante, que nos permite explicarboa parte da variacin sociolingstica. Como podemos comprobar as diferenzas entreestes tres tipos de hbitats son moi notables:

    - Menos de 10.000 habitantes:

    o galego lingua inicial de ata o 70%;

    hai menos bilingismo inicial ca noutros hbitats;

    o hbitat no que a presenza do casteln como lingua inicial menor.

    - 10.000 50.000 habitantes:

    o galego sigue sendo a lingua inicial mis importante;

    o hbitat no que hai mis bilingismo inicial;

    o casteln a lingua inicial de arredor dun terzo da poboacin.

    - Mis de 50.000 habitantes:o casteln a lingua inicial maioritaria;

    o bilingismo inicial importante, pero non tanto coma no hbitat anterior;

    o galego a lingua inicial minoritaria.

    2.8.Lingua inicial nas sete cidades (2003)

    54,2

    30,7

    13,1

    1,9

    54,6

    15,9

    28,5

    0,9

    45,3

    32,9

    19,7

    2,1

    35,8

    39,8

    24,1

    0,3

    33

    39

    24,5

    3,5

    50,1

    23,5

    24,9

    1,6

    59,7

    20,9

    17,4

    1,9

    0

    20

    40

    60

    A Corua Ferrol Santiago Lugo Ourense Pontevedra Vigo

    En casteln En Galego Nas das Noutra/s

    - As cidades presentan perfs moi diferentes e que non sempre responden percepcin social:

    A Corua non a cidade mis castelanizada de Galiza en contra do que sepuidera pensar, xa que o discurso pblico contra o galego creou unha imaxe naque os cidadns se recoecen, pero non real.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    9

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    10/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    Vigo a cidade mis castelanizada de Galiza, anda que non ten a imaxe decidade castelanizada que ten A Corua e o galego est relativamente presentena vida pblica.

    Ourense e Lugo son as cidades das que mis se mantn o galego.

    Como vemos, a realidade sociolingstica complexa e en Galiza haiambientes moi galeguizados, pero tamn os hai moi castelanizados xa que non unbloque homoxneo. Isto haino que ter en conta:

    a) Para calquera intervencin normalizadora (hai que ter en conta non s osdatos obxectivos dos diferentes ambientes, senn tamn as percepcinssociais).

    b) Para o ensino, xa que non se pode aplicar o mesmo modelo en ambientes tandiversos.

    2.9.Evolucin da lingua inicial (1992 > 2003)

    A evolucin que se observa nestes dous grficos non quere dicir que sigahabendo unha perda do galego como lingua inicial, xa que se no 1992 o galego eralingua inicial maioritaria nos tramos de maior idade pero non nas persoas mis novas,isto explcase s porevolucin vexetativa.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    10

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    11/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    2.10.Evolucin da lingua habitual (1992 > 2003)

    38,7

    42,85

    29,9

    18,4720,8

    18,82

    10,6

    19,86

    0

    10

    20

    30

    40

    50

    60

    70

    S castelnMis CastelnMis GalegoS Galego

    MSG

    ECVF

    Como podemos observar a tendencia que reflicte este grfico :

    a) O aumento do monolingsmo, tanto galego como casteln.

    b) A diminucin do bilingismo, tanto de dominancia galega coma de dominanciacastel.

    Estes datos son congruentes coa freada da perda do galego como linguainicial e non se poden explicar pola evolucin da competencia, pero si en termos deocasins de uso e motivacin (LePage):

    1) Aumento dos monolinges en casteln (que en principio se explica poloaumento do casteln como lingua inicial evolucin vexetativa):

    Ocasins de uso dos castelanfalantes para falar galego:

    En xeral aumentan, xa que aumenta a presenza do galego na vida pblica ehai unha maior mobilidade da poboacin, pero isto depende de moitosfactores.

    En mbitos concretos coma o ensino non podemos dicir que se dea ungrande aumento das ocasins de uso, xa que un mbito mis galeguizadoonde o galego xa lingua de uso, e mis castelanizado onde o casteln alingua de uso habitual.

    Motivacins dos castelanfalantespara falar galego:

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    11

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    12/21

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    13/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    - Fala: incremntase e tamn moi alta.- Lectura: aumento notable da competencia, anda que non plenamente

    satisfactorio.- Escritura: aumento insuficiente.

    Como vemos, as competencias da oralidade son moi elevadas pero nalecto escritura, anda que hai un incremento moi notable (presenza do galego noensino), seguen sendo insuficientes.

    Por outra banda, a introducin do galego no ensino d lugar a uns falantesalfabetizados en galego e, polo tanto, cunha maior conciencia lingstica e unhamenor tendencia asimilacin

    2.12.Lingua inicial segundo a lingua habitual (2003)

    31,415,8

    15,313,1

    24,4

    5432,5

    8,54,9

    0,1

    13,237,4

    30,718,7

    0,1

    1,44,9

    20,4

    73,20,1

    0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

    Noutra/s

    En casteln

    Nas das

    En galego

    S casteln Mis casteln Mis galego S galego Outra/s

    Os resultados da lingua habitual segundo a lingua inicial son contra-intuitivos, feito que pode translucir que existen fenmenos que non se ven ou que se

    d unha distorsin dos mesmos por causa da percepcin social.- Hai un peso do bilingismo maior do esperable.

    - Os falantes co galego como lingua inicialmanteen mis a lingua inicial csque falantes de lingua inicial castel. Isto contraditorio co proceso deasimilacin, xa que apunta a unha recuperacin.

    Neste senso debemos distinguir entre o cambio interxerancional e ointraxeracional ou biogrfico. Tndese a pensar que os dous van no mesmo sentido,

    pero non as: mentres que no cambio interxeracional hai unha forte perda defalantes no biogrfico hai unha leve recuperacin.

    Como vemos, a situacin global reflexa a interaccin de diferentesmicroprocesos que camian en direccins diferentes.Introducin sociolingstica galega

    2007/2008USC

    13

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    14/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    2.13.Destrezas segundo a lingua habitual (1992)

    24,30%

    38,80%28,10%

    21,10%

    71,60%

    30,40%

    97,80%99%

    36,20% 50%

    59,20% 45,10%

    99,90%98,60%

    83,30%

    95,80%

    0%

    20%

    40%

    60%

    80%

    100%

    s galego mis galego mis casteln s casteln

    escribir falar ler entender

    1) Paradoxos:

    a) Monolinges en galego: moita competencia nas destrezas da oralidade peromoi baixas na lecto-escritura.

    b) Bilinges de dominancia galega: incremntanse as competencias en lecto-escritura, pero sigue habendo un desfase moi importante con respecto s daoralidade.

    c) Bilinges de dominancia castel: baixa a competencia nas destrezas orais eaumenta nas de lecto-escritura. o grupo que menor desfase presenta entreestes dous tipos de destrezas.

    d) Monolinges en casteln: baixan as competencias nas destrezas orais, malia

    que a de comprensin contina a ser alta. En lecto-escritura tamn son baixas,pero maiores cs dos monolinges en galego.

    2) Fenmenos que se poden observar:

    a) Oralidade vs. lecto-escritura.

    b) Baixa competencia dos monolinges en galego nas destrezas de lecto-escritura, un fenmeno relacionado co perfil sociolxico deses falantes: sonde maior idade, teen unha capacitacin educativa menor, viven no mbitorural e estn relacionados coa economa primaria3.

    3 A capacitacin requerida para o traballo (permanencia no sistema educativo e manexo de linguas) non

    a mesma nas ocupacins do sector primario (aprendizaxes orais) ca nas do sector terciario (maiorcapacitacin educativa, necesidade dunha maior competencia nas destrezas de lecto-escritura). Neste

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    14

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    15/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    2.14.Destrezas segundo o nivel de estudos (1992)

    56,10%51,30%

    16,40%

    0,50%

    68,70% 75,60%

    36,50%

    8%

    96,40%

    90% 77,90% 76,40%

    98,50%97,40% 96,90%96,80%

    0%

    20%

    40%

    60%

    80%

    100%

    ningns primarios medios universitarios

    escribir ler falar entender

    Como podemos observar, canto maior o nivel de estudosmenor acompetencia na oralidade activa e maior na lecto-escritura. un dato bastantecurioso e que est relacionado coa introducin do galego no ensino.

    2.15.Destrezas segundo a idade (1992)

    A idade unha variable sociolxica cun grande poder explicativo. As,observamos:- A competencia na oralidade activadescende canto menor a idade.

    sentido ten poder explicativo a asociacin de ocupacin, nivel educativo requerido e manexo dalecto-escritura, pero non a clase social (que difcil de definir en termos socioeconmicos e que non

    achegara resultados significativos).

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    15

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    16/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    - A competencia en lecto-escrituraaumenta canto menor a idade.

    As, por exemplo, os resultados dunha enquisa feita na USC reflectan quea competencia en lecto-escritura era maior nos alumnos ca nos profesores.

    ***

    Como puidemos ver, as variables sociolingsticas mis importantes sonas de lingua inicial, lingua habitual e competencia lingstica; mentres que asvariables sociolxicas relevantes son a idade, o hbitat, o nivel de estudos ou a

    profesin.

    Os cruces entre estes dous tipos de variantes reflicten tendenciasevolutivas. Entre elas destaca o cruce entre lingua inicial e lingua habitual, que nosachega un resultado contra-intuitivo que demostra que a situacin sociolingsticaque estamos a analizar complexa e est composta por diferentes dinmicas quenon sempre van na mesma direccin nin ao mesmo ritmo.

    3. Outras cuestins

    3.1.Hbitats e redes de comunicacin social

    1) O hbitat unha das variables sociolxicas mis relevantes, feito que se explicapor unha historia social na que as cidades foron enclaves castelanizadores:

    A lenta urbanizacin que se deu en Galiza favorece que se dea a asimilacindos falantes que chegan s cidades.

    As, a vida pblica das cidades queda reservada ao casteln, feito que

    favorece a fragmentacin do galego por carecer dun espazo de comunicacinsupradialectal. Un exemplo o caso de Santiago, onde anda estn vivas asdiferentes variedades dialectais.

    2) A oposicin entre hbitats rurais e urbanos est estreitamente vencellada con doustipos de redes de comunicacin social, tamn opostos:

    a) Redes sociais densas e mltiples:

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    16

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    17/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    Densas: cada un dos participantes relacinase con todos os demais. Mltiples: os participantes relacinanse entre si porvarios conceptos.

    b) Redes sociais difusas en sinxelas:

    Difusas: non todos os participantes se relacionan entre si. Sinxelas: a relacin entre os participantes prodcese porun s concepto.

    As, no medio non urbano a rede densa e mltiple, mentres que nourbano predominan as difusas e sinxelas, que favorecen unha variedade lingsticamis impersoal e tamn ao casteln.

    A nocin de redes de comunicacin unha ponte entre a de dominios de

    uso (macro) e a anlise de situacins comunicativas concretas (micro).

    3.2.Dominios de uso (macro)

    1) A nocin de dominio de uso resulta da correlacin entre:

    a) Regularidades no uso lingstico (variedades) xneros do discurso etipos de texto especficos.

    b) Contextosnos que se impoen determinadas pautas de uso lingstico. oque xustifica falar, por exemplo, do galego no ensino.

    2) Tipos de dominios:

    a) Altos: formal, pblico, impersoal, variedades mis estandarizadas eelaboradas.

    b) Baixos: informal, privado, persoal, variedades mis relaxadas, espontneas,menos estandarizadas e elaboradas.

    A pertinencia sociolingstica desta distincin ten moitas ramificacinsen tdolos planos (uso, forma, significado, nivel de elaboracin...). As, a nocin dediglosia constrese sobre ela (funcins, prestixio, elaboracin). Ademais, debemos teren conta o carcter multiplicador dos dominios altos, importante para crear unambiente sociolingstico e para a exposicin dos falantes lingua, en especial en

    situacins de contacto.Introducin sociolingstica galega

    2007/2008USC

    17

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    18/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    Por outra banda, a nocin de redes pdese reconducir de dominios:

    - Dominios altos redes difusas.- Dominios baixos redes densas.

    3.3.Situacins comunicativas concretas (micro)

    3.3.1. Proposta de Halliday

    Existen diversas estratexias para analizar e interpretar os eventoscomunicativos concretos, imos expoer a proposta de Halliday que se basea nadistincin de tres grupos de elementos:

    1) Campo ou accin social na que se insire, no que distinguimos:

    a) Escenario institucional (fogar, ra, escola...).

    b) Tema en relacin co escenario institucional: mis institucionalizado ou mispersoal. un elemento que define en gran medida a modulacin lingstica.

    2) Teor, no que se contemplana) Identidade dos participantes, tanto individualmente como en relacin

    categora social que pertencen.

    b) Relacin entre os participantes no evento. Por exemplo, non a mesmarelacin entre un mecnico e unha mdica nun hospital ca nun taller.

    3) Modo, no que se inclen:

    a) Canle: oral ou escrita, en persoa ou non...

    b) Xnero: existen diferentes xneros codificados, con pautas claras de usolingstico.

    3.3.2. Significado do uso e acomodacin lingstica

    A sociolingstica tradicional tende a afirmar que as variedadeslingsticas estn simplemente asociadas a certas situacins. Porn, a lingua unelemento que tamn pode contribur a definir a situacin. dicir, non s as mensaxeslingsticas teen significado e significante, senn que tamn o uso que se faga dalingua pode ter un significado4, o que chamamos significado do uso:

    a) importante para moldear a autopercepcin e identidade do falante enrelacin con grupos socialmente recoecidos (solidariedade ou non con eles).

    b) Coecer e manexar o significado do uso forma parte da competenciacomunicativa.

    c) Son significados non inherentes, senn socialmente atribudos e tamnvariables.

    En relacin con isto estn as estratexias de acomodacin lingstica, dicir, como se manexan nas situacins de interaccin estes significados do usomediante a converxencia ou diverxencia lingstica para expresar solidariedade,

    4 Por exemplo nos estudos de xnero no uso lingstico subxacen relacins de poder, pautas repetidas e

    transculturais (importante para a sociolingstica aplicada).

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    18

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    19/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    disociacin, dominacin ou subordinacin entre os falantes ou os grupos cos quese identifican:

    a) Converxencia: estratexia de acomodacin tpica na que se d unhaaproximacin entre os interlocutores nas sas pautas lingsticas, comoexpresin de solidariedade. Pode ser:

    Mutua ou unilateral. En situacins de contacto: ascendente (B A) ou descendente (A

    B)

    b) Diverxencia: disociacin que se manifesta na tendencia ao uso de pautaslingsticas claramente diferenciadas como mostra de antipata. Un tipoespecial de diverxencia a desacomodacin, consistente na repeticin demensaxes emitidas nunha lingua x por un interlocutory noutra lingua poroutro interlocutor.

    Debemos ter en conta que a interpretacinda converxencia unilateral

    non sempre a mesma, xa que os significados socialmente atribubles aocomportamento lingstico son complexos5. As, para un galegofalante o feito de queun castelanfalante lle use o galego pode ter varias interpretacins, e mesmo levar aunha converxencia cruzada (o castelanfalante fala galego e o galegofalante falacasteln). O cambio de lingua do castelanfalante nesta situacin pode explicarse porsolidariedade, pero o do galegofalante pode ter diferentes motivacins:

    Que non perciba que o interlocutor lle est a falar galego, porque o fala moimal ou porque non concibe que unha persoa pertencente a unha certacategora social poida falar galego.

    Se percibe que o interlocutor fala galego pode usar o casteln por diversos

    motivos:Razns pragmticas.

    Percepcin dun uso condescendente (paternalista), dicir, interprtase queo interlocutor fala galego porque cre que non vai ser entendido en casteln.Entn o galegofalante reacciona usando o casteln para demostrar quedomina esa lingua.

    Como vemos, nunha situacin comunicativa sinxela hai moitasposibilidades xa que se vai moldeando de xeito dinmico e interactivo e interveenmoitos factores. Todo isto haino que interpretar en termos da percepcin do

    falante

    6

    , non do observador, xa que os significados socialmente atribudos estnrelacionados con esa percepcin que combina informacin lingstica + identidadesocial + situacinpara identificaro que fala o interlocutor. De a a complexidadedeste tipo de anlises.

    ***

    5 Se a interpretacin fose unidireccional nas situacins de diglosia non podera existir a converxenciadescendente.6 As, por exemplo, trazos coma a entoacin son moi importantes para a percepcin do falante, anda

    que sexa un elemento marxinal para a lingstica.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    19

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    20/21

    4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmicado bilingismo en Galicia

    En conclusin, a sociolingstica non pode ser s descritiva, senn queten que inclur a interpretacin e como os participantes perciben as situacins. Asdas cousas son necesarias para comprender a situacin dun idioma.

    Introducin sociolingstica galega2007/2008

    USC

    20

  • 8/14/2019 4. Descricin e anlise da situacin sociolingstica galega. Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo en Galicia

    21/21

    iBibliografa:

    - Lorenzo, A. / Monteagudo, H. (2005): A sociedade galega e o idioma. A evolucin sociolingstica de Galicia

    (1992 2003). Santiago, Consello da Cultura Galega

    - www.loia.org

    - Fernndez Rodrguez, M. & Rodrguez Neira, M. (coords.): Lingua inicial e competencia lingstica en Galicia. A

    Corua, Real Academia Galega, 1994- Fernndez Rodrguez, M. & Rodrguez Neira, M. (coords.): Usos lingsticos en Galicia. A Corua, Real

    Academia Galega, 1994

    http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/biblioteca1_detalle.php?id=63http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/biblioteca1_detalle.php?id=63http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/biblioteca1_detalle.php?id=63http://www.loia.org/http://www.loia.org/http://iacobus.usc.es/search*gag/X?t%3A(lingua%20inicial%20e%20competencia%20ling%FC%EDstica%20en%20Galicia)&undefined=undefined&searchscope=1&b=05%20%20%20&l=&Da=&Db=&p=&m=&SORT=Dhttp://iacobus.usc.es/search*gag/X?t%3A(lingua%20inicial%20e%20competencia%20ling%FC%EDstica%20en%20Galicia)&undefined=undefined&searchscope=1&b=05%20%20%20&l=&Da=&Db=&p=&m=&SORT=Dhttp://iacobus.usc.es/search*gag/X?t%3A(lingua%20inicial%20e%20competencia%20ling%FC%EDstica%20en%20Galicia)&undefined=undefined&searchscope=1&b=05%20%20%20&l=&Da=&Db=&p=&m=&SORT=Dhttp://iacobus.usc.es/search*gag/X?t%3A(lingua%20inicial%20e%20competencia%20ling%FC%EDstica%20en%20Galicia)&undefined=undefined&searchscope=1&b=05%20%20%20&l=&Da=&Db=&p=&m=&SORT=Dhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=t%3A(usos+ling%FC%EDsticos+en+galicia)&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&searchlimits=b%3D05%2520%2520%2520&searchorigarg=Xt%3A(lingua+inicial+e+competencia+ling{232}uhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=t%3A(usos+ling%FC%EDsticos+en+galicia)&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&searchlimits=b%3D05%2520%2520%2520&searchorigarg=Xt%3A(lingua+inicial+e+competencia+ling{232}uhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=t%3A(usos+ling%FC%EDsticos+en+galicia)&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&searchlimits=b%3D05%2520%2520%2520&searchorigarg=Xt%3A(lingua+inicial+e+competencia+ling{232}uhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=t%3A(usos+ling%FC%EDsticos+en+galicia)&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&searchlimits=b%3D05%2520%2520%2520&searchorigarg=Xt%3A(lingua+inicial+e+competencia+ling{232}uhttp://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/biblioteca1_detalle.php?id=63http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/biblioteca1_detalle.php?id=63http://www.loia.org/http://iacobus.usc.es/search*gag/X?t%3A(lingua%20inicial%20e%20competencia%20ling%FC%EDstica%20en%20Galicia)&undefined=undefined&searchscope=1&b=05%20%20%20&l=&Da=&Db=&p=&m=&SORT=Dhttp://iacobus.usc.es/search*gag/X?t%3A(lingua%20inicial%20e%20competencia%20ling%FC%EDstica%20en%20Galicia)&undefined=undefined&searchscope=1&b=05%20%20%20&l=&Da=&Db=&p=&m=&SORT=Dhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=t%3A(usos+ling%FC%EDsticos+en+galicia)&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&searchlimits=b%3D05%2520%2520%2520&searchorigarg=Xt%3A(lingua+inicial+e+competencia+ling{232}uhttp://iacobus.usc.es/search*gag/?searchtype=X&searcharg=t%3A(usos+ling%FC%EDsticos+en+galicia)&searchscope=1&sortdropdown=-&SORT=D&extended=0&searchlimits=b%3D05%2520%2520%2520&searchorigarg=Xt%3A(lingua+inicial+e+competencia+ling{232}u