44494171-hancerle-gul-arasında-said-nursiyi-anlamak

8/8/2019 44494171-hancerle-gul-arasnda-said-nursiyi-anlamak

1/54

Ankara niversitesiSiyasal Bilgiler Fakltesi

Gelime ve Toplum Aratrmalar Merkezi

Ankara UniversityFaculty of Political ScienceResearch Center For Development & Society

Tartma MetinleriWorking Paper Series

** Research Fellow., Ankara University, The Faculty of Political Sciences, Department of Economics, 06590Cebeci, Ankara

e-mail: [email protected]

Only the author of the papers published in The Series can be heldresponsible for the views, ideas, and the terminology adapted in thepaper. The Research Centre for Development and Society (GETA)reserves the right to express opposing or supportive perspectiveupon the debates. The Series encourages the process of academic dialogue prior tothe publication of the written material. The Series believes thatconstructing and strengthening the critical environment in theacademia are crucially important for the lively academic dialogue.

Paper proposals for publication in The Series and othercontributions, comments, and remarks about the previouslypublished material can be sent to The Series correspondent.

Tartma Metinleriserisinde yaynlanan eserlerin gr, dnce veterminolojisi tmyle yazara ait olup, A.. SBF Gelime ve ToplumAratrmalar Merkezi'ni (GETA) balamaz.

Tartma Metinleri bilimsel almalarn yayn ncesi akademikdiyalog srecine dahil edilmesi ilevi ile akademik diyalogungelitirilmesini, glendirilmesini ve ihtiyacmz olan eletiri ortamnnoluturulmasn amalamaktadr.

Tartma Metinleri serisinde yer alan almalar hakkndaki grve deerlendirmeler, dorudan doruya yazara veya yazara iletilmekzere aadaki sekreterlik adresine gnderilebilir.

Ankara University Working Paper SeriesCorrespondent: Research Fellow

Onurcan Tastan

Publisher: Ankara University Publishing House

Haerle Gl Arasnda Said Nursiyi Anlamak

Ayhan YALINKAYA*

No.38

December/Aralk 2001http://www.politics.ankara.edu.tr/WP

http://www.politics.ankara.edu.tr/tartisma_metinleri.php


2/54

HANER LE GL ARASINDA SAD NURSY

ANLAMAK1

Ayhan Yalnkaya

Pir Sultan Abdalm can ge amaz/

Hakktan emrolmazsa irahmet yamaz/u ellerin

ta hi bana demez/lle dostun gl yareler

beni.

I.

Sonda sylenecek eyi en bata syleyerek balamak en iyisi. inde yaadmz dnya

ya da uygarln zerinde ykseldii btnsellik tasarmnn altnda tam aksine, kartlklar,

atmalar, farkllklar ve paralanma olduunu ve verili btnsellik tasarmnn da tam

buradan retildiini biliyoruz. Ayn ekilde, siyaset de gcn, bu btnselliin bir paras

olarak, bu paralanmlktan, sistemli farkllklardan, toplumsal tabakalamalardan, kamu-zel

ayrm gibi ayrmlardan, insanlarn ynetimiyle nesnelerin ynetimi gibi kkl ayrmalardan

alyor. Yine bu dnyann bir paras olarak siyaset, mevcut eyleme ya da ileyi tarzn, tpk

paras olduu btnsel dnya gibi, biricik tarz olarak kabul etmeyi dayatyor.

Oysa dnyann tam anlamyla bir felakete doru ilerledii bugnlerde siyaseti ve

uygarl bambaka bir biimde ve farkl bir btnsellik iinde kavrayabilme olanann

varlnn sorgulanmas ve byle bir olanan gereklilii, belki hi olmad kadar aciliyet

arzediyor. Farkl kavray tarzlar ve btnsellik araylar gkten vahyedilmeyeceine gre,

imdiki zamann n tarihin ve belleimizin zerine drmek, kkenlerimizi anmsamak,belleimizin ve zamanmzn ocukluk dneminde kaldn sandmz gelerin modern

dnyann ya da modern dnyamzn tam da kalbinde yayor olduunu ve hala ilevsel

kalabildiini grmek, bu anlamda nem kazanyor. Gemi zamana ait geler olarak kodlayp

kaldrdmz geler, ne lde deimi, gemite stlendii ilevler, tad anlamlar, artk

kaskat ve hibir kurtulu umudu sunmayan ve hatta giderek kleletirici ideolojik

biimlenmelere hizmet ediyor ya da byle grnyor olursa olsun, bunlarn bir tarihi, bir

1 Bu yaznn IV. Blmden balayan ksm ve devam, burada baz deiikliklerle yeralsa da, 11-12 Ekim 2001 tarihinde, A. . Siyasal Bilgiler Fakltesinde yaplanMlkiye Tartmalar Ide Kyametin Glgesinde Siyaset bal altnda tebli olaraksunulmutur.


3/54

dnm tarihi olduunu grmek ama bu tarih dntrc bir tarih olsa da, ayn zamanda

bunlarn farkl biimlenmeler altnda imdiki zamana tanm olduunu farketmek, ksacas

tarihin gerekte imdi ve burada olduunu grmek, yeni bir dnya ve yeni bir siyaset,

ksacas yeni bir btnsellik tasarmnn gelitirilmesinde nemli bir rol stlenebilir.

Burada zerinde zmlemeler yapmay deneyeceim ve bir tr yeniden okuma

yapmaya giritiim Said Nursi, ortodoksluuyla nl bir gelenein temsilcisidir. Bu anlamda

da yaygn olarak tarihin tutucu glerinin temsilcilerinden biri saylagelmitir. Ancak,

ortodoksluun bile belirli bir tarihi olduu kabul edildikte, gerekte Nursinin temsil ettii

anlayn kkenlerinin, beslenme odaklarnn, tam da kendisini ayrmak istedii heterodoks

gelenekte olduu da kolayca sylenebilir. Nursi, iddetle kar kp mahkum etmeye alt

heterodoks gelenekle ayn kkenlere, benzer temalara sahiptir. Burada akla yle bir soru

gelebilir: Niin Said Nursi? yle ya, tarihe kar belirli bir muhalif duruu temsil eden onca

isim ya da hareket varken, tam tersine tarihin tutucu glerinden birini semenin anlam

nedir? Gerekte bu soru, yantn iinde tamaktadr. Herhangi bir heterodoks gelenei,

rnein Bektailii ele alp buradan yola karak mevcut dnyay ve siyaseti kurma biiminin

dnda bir btnselliin btn iaretleri, kkende ve o kken kaynakl olmak zere imdiki

zamanda gsterilebilirdi. Ama sorun, orda deil; tam tersi, byle bir eyi hi iermiyormu

gibi grnen bir gelenekte bunu gsterebilmek ve bylece bu gelenei, reddetmek yerine,

yeni bir anlamlandrma yoluyla kendi tarihimizin yeniden organik bir paras haline getirmek.

Ayn zamanda, madem ki iinde bulunduumuz corafya ve zamanda, elimizde bulunan

malzemeyle i grmek zorundayz; o halde atmac bir yaklamla farkl olan dlayp

reddetmek yerine, bu yaklamn tesinde ok aykr yerlerde duranlarn bile ortak balar

olduunu farketmek ve bunlar glendirerek ne karmak, farkl bir btnsellik kurgusu

balamnda anlaml bir aba olarak gzkmektedir. Bylece kendini tek biim olarak dayatan

tarzlara kar kn olanaklarnn tam da dmanlklarmzda gizli olduu iaret edilebilir.

Said Nursinin szleriyle sylenirse, Krdn yakn uzak, uza yakndr. Belki Krt iingeerli olan bizim iin de geerlidir. Uzamzda sandmz tam burada, imdide hazr ve

nazrdr.

Ksacas bu yaz, dar anlamda, u amac gtmektedir: Yaygn olarak Said Nursinin dini

siyasete alet edildii savunulurken, ayn yaygnlkta olmak zere, Said Nursi ve nurcular bu

sav srarla reddetmektedir. O halde Said Nursi ve nurcular yalanclkla, ikiyzllkle

sulamak yerine, siyasetle ilikilerini ve dnyay anlamlandrma/kurma biimleri iinde

siyasetin oynad rol ya da ilevi aa karmak gereklidir. Bu ayn zamanda iindebulunduumuz zamanda dnyay kurma biimlerimizden farkl bir btnsellik kurma

biiminin varln, bunun kklerinin iddia edildii gibi slamda deil, slam ncesi


4/54

tarihimizde gizli olduunu gsterecek ve buradan da modern tarihin dorusal anlaynn

dayattklarnn ve kutsall slamiyetle snrlayarak imdiki zamana peke eken tutumlarn

aksine, farkl bir kutsalln tozlu izlerine, clz da olsa, bir k drecektir.

Geni anlamda gdlen amaca gelince... Balang olarak, Bermann bir ifadesi

seilirse, bu yaz2 bir tr yuvaya bakmak anlam tamaktadr. Berman bu ifadeyi zellikle

modernleme ve buna bal olarak modernizmin, zellikle 1970lerde, ABDde de iine

girdii krizden kmak iin gelitirilen bir stratejiyi adlandrmak iin kullanmaktadr. Fakat

artk hi kimse bu krizi ABDye zgleyemez. Bermana gre gemi modernizmlerin ou

kendilerini unutu yoluyla bulmutu. 1970lerin modernistleriyse kendilerini anmsayarak

bulma zorunluluuyla kar karya kald. (...) Bu projenin kendisi de yeni deildi. (...) Yeni

bir aciliyet kazanmt. (...) ada toplumun cesur bir yeni gelecek yaratma gizil gcn

yitirmi gibi grnd bir durakta modernizm, yeni yaam kaynaklar kefetme ynnde

youn basklarla kar karyayd. Bunun yolu da gemile yaratc bir yzleme sreciydi.

(...) Yuvaya bakmak....(...) ocukluumuza bak, toplumumuzun tarihsel gemiine

bak....Ayn zamanda modernistler, kendilerini gemileriyle harmanlamaya ya da

birletirmeye almaz. (...) Modernistlerin yapmaya alt, hepsini toparlayp gemie

gtrmek, baka bir deyile bugn gelitirdikleri benliklerini gemileriyle ilikilendirmek, bu

benliklerle radikal bir atma iine girebilecek eski babaevi tasavvur ve deerlerini

kazanmakt.3

Bu son ifadeye kadar Bermann modernistlere atfettii sorunun benim de sorunum

olduunu syleyebilirim. Ama ben bir adm daha atmak yanlsym; belki cahil cesareti,

belki nc dnyal olmann trajik kahramanl; ancak eski babaevi deerlerini yeniden

kazanmann ok fazla bir ey getireceini dnmyorum. Aksine kazanlmas gereken eski

ana oca deerleri. Yine Bermana bavurursam, onun zellikle Dostoyevskiye atfla

yapt bir ayrm, servenci modernleme ve rutin modernleme ayrmndan hareketle;

ister rutin, isterse servenci modernleme sz konusu edilsin, modenleme deneyiminin birbtn olarak, her ne kadar tam da buna yaslanyor gibi grnse de, gerekte bize byk

2 Bu metin uzun soluklu bir almann alt paralarndan biridir. Sz konusualmann alt paralarndan bir dieri de daha nce yine bu dizide ve ayrcayaynlanan Dede Korkut in Bir Krklama Denemesi balkl yazmdr. (lgili yaziin, Bkz. Tartma Metinleri, No. 30, ubat 2001 ya da Cevat GerayaArmaan,Ankara: Mlkiyeliler Birlii Yaynlar, No.25, 2001 iinde s.813-848) steyen ve gerekduyan okurlar, bu yazyla birlikte ona da yeniden gz atabilirler. Bu iki yaz da mitHassann almalar dorultusunda bir yeniden-okuma ve anlamlandrma denemesiniteliindedir. Ana kayna, esinlendiricisi mit Hassandr. Elbette Hassan yanlokumusam ya da onda olmayan sonular karmsam sorumluluk tmyle bana ait.3 M. Berman, Kat Olan Her ey Buharlayor, (ev. . Altu-B. Peker), 3. Bask,stanbul: letiim Yaynlar, 2000. s. 441-2.


5/54

harflerle yazlan nsan, Eitlik, zgrlk ve Adaleti unutturduunu hem de bunlarn stn

ve altn kaln kaln izerek unutturduunu- dnyorum. Bu kopkoyu maskelemeyi amann

en nemli stratejilerinden biri olarak gemie, belleimize dnmeyi nemsiyorum. Ancak bu

dn bize yeniden ama bu kez farkl bir biimde byk harfli deerleri kazandracak ve bu

kazanm ise bu deerlerin bandaki byk harfleri klterek, kendilerini bytmeyi olanakl

klabilecektir; emsi gr ki fa eder nurunu ayaklar altna.

II.

Said Nursi ve nurculuu anlamlandrmak, zellikle gnmz Trkiyesindeki yerini,

kitleler zerindeki etkisini anlayabilmek iin yaplan almalara, gelitirilen yaklamlara

bakldnda, bir ka temel yaklam hemen kendini gstermektedir. Bunlar iki grup iinde

toparlanabilirse eer, imdilik ilk gruba tekcil, ikinci gruba ise okcul yaklamlar adn

vereceim.

Tekcil yaklamlarn en tipik ve ilk rnei devlette, devletin somut kurumlarnda ya da

temsilcilerinde kendini gsteren anlaytr. Bu yaklama devleti yaklam ad da verilebilir,

nk bunun merkezinde devlet kavramnn, tarihten karlm bir biimde,

mutlaklatrlmas yatmaktadr. Yani, devletilikten kastettiim, devletin bekasn her eyin

stnde tutan, devletin nihayetinde tarihsel bir ey olduunu gz ard eden ve dolaysyla

devletin karsnda hereyi klten bir zellii olmasdr. Devlet bu biimde

mutlaklatrlarak tarihten ve tarihsel olan hereyden karld m, ister istemez devletin

izdii politikalar, gsterdii ynler, cisimletirdii anlay ve programlar dndaki btn

yn, program ve politikalar devlete kar, giderek devlet dman olarak kodlanmaya hazr

hale gelmektedir. Artk merkezka eilimi yksek olan ya da byle bir potansiyel ieren her

harekete kar devletin doal olarak bir savunma ve saldr refleksi gsterme hakk olduu

savunulacak, buna dayal uygulamalar meru kabul edilecektir. Buna gre, elbette devlet

snflar, dinler, cinsler, etnik gruplar ve diller stdr. Onun amac bizatihi kendisidir.

Hereye kar mesafeli duran (fiili durumun ne olduunun bu anlamda nemi yoktur) devlet,

elbette doal haklar gerei, kendisinden uzaklamaya alan her harekete, her eilime

kar bir baka hareketi, bir baka eilimi destekleyebilir, kullanabilir, onlar araclyla iddet

kullanabilir ve ilh. rnein, farkl slami anlaylar boyveriyorsa devlet onlar, diyelim

Diyanet leri Bakanl, araclyla kontrol altna alabilmeli; alamyorsa, bu farklanlaylar birbirine kar kullanma becerisine ve kvraklna sahip olmaldr ki zaten hakk

olduu aktr.


6/54

Anlald gibi, bu yaklam iin devletin dnda bir dnya tasarlamak olanakszdr.

Devlet, bu balamda adeta ontolojik bir kategori olarak kabul edilebilir. Devlet hereyle zde

ve hereyin stnde yer almakla, giderek kendi tarihsel biiminden soyutlanmakta ve devlet

eittir devletin veri biimi, devlete kar muhalefet eittir veri biimine muhalefet olarak

okunmakta, veri biime yneldii kabul edilen her tehdit bizatihi bu devletin temsil ettii ve

kurduu dnyay ykmaya ynelik bir tehdit olarak kodlanmaktadr. Said Nursi ve nurcu

hareket de bu perspektifle deerlendirilmektedir.

Bu yaklama kar Said Nursinin ve nurcu hareketin tepkisi ortama uyum salamak ve

bunu yaparken de zellikle ilgili evrelere veri devletin veri biimiyle herhangi bir

sorunlarnn olmadn, hatta aksine devletin veri haliyle bekas iin, onlardan daha ok, bu

devlet iin mcadele etme arzusu iinde olduklarn niyet ve fiilleriyle gstermek eklinde

olagelmitir.Yani rnein, Said Nursi en has cumhuriyetinin kendisi ve taraftarlar olduunu

iddia etmi ve mr boyunca devlet dman olarak tanmlanan kesimlere kar mcadele

kararll iinde olduklarn belirtmekten geri durmamtr.4 Bylece, devlet dman saylan

kesimler, Said Nursi ve nurcu hareket tarafndan ayn zamanda din dmanlna tahvil

edilerek, devlet ve din dmanl zdeletirilmi, bu zdeleme zerinden Said Nursi hem

taraftarlarna ve dmanlarna kar devletle ilikisini savunucu ve merulatrc bir araca

kavumu, hem de bu sylem, veri devletle ilikilerin kurulmas ve gelitirilmesi iin uygun

bir zemin oluturmutur.

Bu yaklamn Said Nursi ve nurculuu kavray biimi devlet merkezli olduu lde,

elbette daha ok, zel olarak siyasal bir kavray biimine denk dmekte, bu da sorunun

yalnzca siyasetle ilikili boyutlarnda odaklanmay beraberinde getirmektedir. Bunun

dndaki her ge de siyasal olarak okumaya ak hale gelmektedir. yle ki bu yaklam, i

mant gerei, kendi erevesinin dna taan her geyi, takyye, ikiyzllk, sinsilik,

zaman beklemek, kendini deifre etmemek, gizli rgtlenme gibi terimlerle ilikilendirerek

sunmaya hazr beklemektedir. Doal olarak da bu tek merkezli okuma biimi ister istemezok ok eksik ve hatal bir okuma biimiyle karmza kmaktadr. Gerekte bu biim bir

yandan bir dman kodlamas yaparken, br yandan dmann tanmlanmamas iin elinden

geleni ardna koymamaktadr; bu nedenle de kamuoyu nezdinde giderek inandrcln ve

4 rnein Said Nursinin kendi cumhuriyetiliini temsil etmek zere kullandkarnca hikayesi nurcu literatr iinde yaygn olarak bilinmektedir. rnein, bkz.Mehmet Akar, Risale-i Nurlarda Temsiller ve Hikayeler, 1. Bask, stanbul: TimaYaynlar, 2001, 316 s., s. 306. Said Nursi ve Nurculua ilikin olarak imdilikdorudan alnt yapmadka kaynak gstermeyeceim. Bunun iin kaynakada yeralan Said Nursinin yaptlar ve nurculukla ilgili dier yaynlara baklabilir. Buradaimdilik yaklamlara ilikin ok kaba bir zet yapmakla yetindiim iin, Said Nursininyaklamn da tm yaptlar iinden zet olarak aktarmakla yetiniyorum.


7/54

geerliliini yitirmekte, bunun stne devlet yeni bir cephe aarak, kendi gelitirdii syleme

taraftar olanlar-kar olanlar zihniyeti iinde, devlete kar olanlar-devleti savunanlar

biiminde kamuoyunu iki dman kampa blmeye ve kendi dndaki her yurtta dman

safna koyacak biimde davranmaya balamaktadr. Bylece din ve devlet merkezli iki

dman kamp yaratlmakta ve bizatihi devlet, dman cehpeyi geniletmek iin elinden geleni

yapmaktadr. Muhtemeldir ki istenen tam da budur; yani devletin iki dman kampa

blnm ve kamplamann dayatld bir tarihsel ortamda, tam da bu kamplamann

yaratt uurumlarda sonsuza kadar bekas... Bu kamplamadan kanmaya alan herkese,

devlet uurumu iaret etmekte, oraya bakmasn sylemektedir ama unutulan bir ey vardr:

Kim uuruma bakarsa, uurum da ona bakar!

Tekcil yaklamlarn bir dier rneini, Prof. Dr. Alpaslan Iklnn yaklam

oluturmaktadr.5 Bir nceki yaklamda olduu gibi, burada da merkezde bir kavram

oturmakta ve btn yaklam tek bana belirlemektedir ki bu kavram ulus-devlet kavram ve

bununla dorudan ilikilendirilen Kemalizmdir. Iklnn asl problemi Kemalizme

ilikindir. Ona gre, Kemalizm tarihi boyunca eitli saldrlarla kar karya kalmtr. Fakat

zellikle iki nemli dnm noktasnda bu saldrlar younlamtr. lki, Cumhuriyetin

kurulu aamasnda yedi dvel Kemalizme kar saldrya gemitir; ikincisi ise yeni dnya

dzeniyle birlikte ulus devletin yklmas iin yrtlen saldrlardr. Nurculuk, bu her iki

dnemde de saldrganlarn iinde zel bir nem tar. Birinci aamada Said Nursi, ikinci

aamada Fethullah Glen bunun temsilcileridir. (s. 77 ve devam) Alpaslan Ikl, bir yandan

gerek Said Nursi ve gerekse onun gnmze uyarlanm bir grnm olarak Fethullah

Glenin zel ve farkl bir ey yaptn, en azndan insanlar zel ve farkl bir biimde

etkilediini farketmi grnmektedir ama br yandan bu farkll aklamak ve anlamak

yerine, yalnzca sergileyici bir tutumla yanllamaya almakla yetinmektedir ve elbette bu

da en azndan Said Nursi dzeyinde, hi mi hi yeterli olmamaktadr. Iklya gre, Gerek

Said Nursinin, gerekse Fethullah Glenin ender bulunan yeteneklerle donanm birer ocukolarak yaama adm attklarndan kuku duymuyorum. Her ikisinde de ok belirgin olan,

insanlar etkileme gc ve ok derin bir misyon duygusu, kolay bulunabilecek trde ve

dzeyde deildir. (s. 92) Devamla, Nursinin balatt akm, ok deiik ynlerde ve

yerlerde gelimi; dnyann en gzel ieini yetitirmek umuduyla da olsa, onun ektii

tohumlardan acayip bir bitki ortaya kmtr (s. 93) ve son sz : Denilebilir ki Dounun ve

Gney Dounun geri kalml barndan kard bu iki insann, lkenin kaderi zerinde

5 Prof. Dr. Alpaslan Ikl, Said Nursi, Fethullah Glen ve Laik Sempatizanlar,stanbul: Cumhuriyet Yaynlar, Nisan 2001, 94 s. Aksi belirtilmedike btn alntlarbu metindendir ve sayfa numaras alnt ya da atf yaplan yerde, parantez iindeverilecektir.


8/54

oynad rolle btnlenmektedir. Sanki geri kalmlk, intikamn almaktadr. (s. 94)

Grld gibi Ikl, geri kalml bu iki portre asndan aklayc bir dinamik olarak ne

srmektedir ama br yandan, her ne kadar balangta nurculuk zellikle krsal alanda,

tarmsal ekonominin hakim olduu blgelerde balamsa da giderek kentlere yaylm ve

nihayet en kentli, en zengin, en modern snflar iinde bile belli bir etki dzeyine ulamtr;

bu anlamda krdan kente ilerleyen bu yaylmann ne gibi bir gereksinime karlk verdii

sorusunun yant yoktur Iklda.

Said Nursi, Ikl iin aklanmas ve anlalmas gereken bir vaka olarak kabul

edilmiyora benzemektedir. nk Ona gre, Nursinin anlalamamasnn asl nedeni,

yazdklarnn hacmine oranla anlalacak ok az ey iermesidir. Bu yzden de ona hayranlk

besleyenler, bunun nedeni aklayamadklarndan, onun anlalamayacak kadar derin grler

ortaya koyduu yolunda bir gerekeye snmaktadrlar. (13) Ikl iin Nursinin nemi esas

olarak kendi ifadesiyle Kuran kendisine dayanak yapmak suretiyle mritlerinin ve

taraftarlarnn gznde eriilmez bir yer kazanabilmi olmasndan kaynaklanmaktadr. Ama

Nursi bunu nasl baarmtr? Bu alanda faaliyet gsteren hemen herkes elbette birincil

referans olarak Kuran kullanmaktadr. Bu hi de Nursiye zg bir durum deildir. Bu

noktada Nursinin farkll nerededir, bunu aklamaya almaz Ikl. Bunun yerine

Nursinin kendisini nasl nemsediinin iaretlerini sralamaya koyulur. (14 ve devam)

Devamla, Risale-i Nurlarla Kuran arasnda kurduu ilikilerden dolay Nursinin bunlar

Kurana eit veya ortak kotuunu iddia etmekte, buradan da Peygambere irk koulduu

sonucuna ulamaktadr. (s.19) O halde, Nursi, Iklnn emasna gre, insanlarn, zellikle

Kemalist devrime tepkili baz kesimlerin kutsallk araylarna yant vermi ve onlar Kemalist

devrime kar harekete geirmek zere, Iklnn deyimiyle kafalarndan yakalamtr.

Said Nursinin, Fethullah Glenin tersine, herhangi bir uluslararas g ya da baka

aktrler tarafndan kullanlmadn Alpaslan Ikl da teslim etmektedir. Ona gre, Nursi,

kendi tutku ve kurgularnn etkisi altndadr. (s. 5) Ortada herhangi bir uluslararas destekolmad gibi, cumhuriyet ynetimlerinin DP iktidarna kadar Nursiyi srekli kovuturduu

ve srgnde tuttuu anmsanrsa, Nursinin nasl olup da yaygn bir gce eritii sorusu ve

buradan hareketle Nursinin kendi tutku ve kurgularnn zellii Iklnn dikkatini ekmesi

gerekirken, hi ekmemi, sadece din smrs yapldn vurgulamakla yetinmitir. Ikl

iin insanlar belirli bir yere srklemek ya da belirli bir yerde tutmak iin kullanlan aralarn

en banda din smrs gelmektedir ve anlalan Nursi de bunun rneklerinden biridir. (s.7)

Byle bir aklama emasyla yetinilince, ister istemez nurculuun nemli bir gesi olan,Nursinin ya da Risale-i Nurlarn gsterdii keramet ve mucizeler de parapsikolojinin alanna

terkedilmi ve aklanma gerei duyulmamtr.(s. 21)


9/54

Said Nursi zerine asli olarak buraya kadar syledikleriyle yetinen Ikl, daha sonra

erif Mardinle hesaplamaya girimektedir. nk temel olarak Iklya gre, uluslararas

belirli bir plan iinde Kemalizm ve onun rn Trkiye Cumhuriyeti ortadan kaldrlmak

istenmekte ve bu da lml slami hareketler ve yeil kuak projesiyle ilikilendirmektedir. te

Mardin eliyle uluslararas dzeyde nurculuk ve Said Nursiyi canlandrma abalar bunun

iaretinden baka bir ey deildir (23 ve devam.) Ikl, erif Mardin eletirisi iinde Said

Nursinin kimi sz ve eylemlerine atfta bulunmakla yetinmekte (s.32 ve devam) ve ardndan

(s.40) Glen dnemine eilmektedir. Ama ona gre, Glen nurculuk akmnn temsilcisi ya da

izleyicisi olduunu fazlaca grnr klmamaya ayr bir zen gstermektedir. Neden? nk

nurculuk bir tarikat saylrsa kendisi de ceza yasasnn kapsam iinde yer almamak iin tedbir

almaktadr. (s.41) Iklya gre Glenin dnceleri Nursininkinin uzantsndan ibarettir. (s.

42) Fakat yine de aralarnda nemli farklar olduunu syler Ikl. Ama bu farklar

dncelerinin zyle ilgili deil, ortaya ktklar dnemin ve koullarn deiik olmasndan

kaynaklanmaktadr. (42-3) Fethullahln nurculuk akm iindeki yerini belirleyen yeni

dnya dzeninde kendisine biilen lml slami rolde aranmaldr. (ayn yerde) Fethullahlk

ile Said Nursi dnemi nurculuk ve Fethullah Glen ile Said Nursi portreleri arasnda bir

farkllk olduunu sezmi grnmektedir Ikl ama bunlarn nereden kaynaklandn

aklayamaz. Bu nedenle iki portre ve iki hareket arasnda geen zaman ya da Trk Ceza

Yasasnn ilgili maddelerini bizatihi aklayc bir dinamik konumuna ykseltmek zorunda

kalr.

Belirli bir anlamda tanmland dndrlen Kemalist ideolojinin merkezde yer ald

bu yaklamn kilit terimleri hemen sralanabilir; adlk, emperyalizmin tuza ve

oyunca, gericilik, karanlklk, anti-laiklik ve laik devlet dmanl ve ilh. Gerek

Cumhuriyetin kurulu yllarnda ve gerekse gnmzde veri devletin niteliinin ne lde

laik olduunu sorgulamakszn, veri devleti laik sayma eilimine kap at lde, bu

yaklam birinci yaklamla bulumaya da zemin hazrlayabilecek nitelikte grnmektedir.Bunun doal sonucu olarak da devletin her trl dinsel etkinlik, sre ve arac, kendi

gereksinimlerine uygun bir biimde kullanmas laiklik adna meru kabul edilecektir. Ama bu

kullanmn, laiklik ilkesi gerei her trl dine kar belirli bir mesafede durmas gereken

devletin bu mesafeyi yok etmesi bir yana, dinsel sorun alanlarnda bile taraf olduu, hatta

giderek bir din reticisi konumuna ykselmesi anlamna geldii gzden karlacaktr.

Satr aralarndan anlalabildii kadaryla bu yaklam, din ve zel olarak nurculuu

dnyay anlamlandrma sistemlerinden biri olarak grmemekte, aksine tarihsel ilerlemeninbelirli bir basamanda kalmas gereken bir olgu olarak kabul etmektedir. Bu basamakta

kalmam, hala bugne tanm ise kesinlikle kamusal yaam belirlemesine, denetlemesine


10/54

ve dzenlemesine izin verilmemeli, kiisel vicdanlarda yaanmasna ise karlmamaldr. Din

bir anlamlandrma sistemi olarak kabul edilmediindendir ki gnmzde byle iledii

grld anda, bunun neden ve etkilerini, anlamlandrma biimlerini aklamaya almak

yerine, bu etki dsal kaynaklara, emperyalizm, yeni dnya dzeni gibi, balanmaktadr. Ama

arada unutulan ey emperyalizmin ya da yeni dnya dzenin de gerek insanlarla iler

olduudur; robotlarla deil. Bu yaklamn alttan alta ierdii ama Iklda aka ortaya

konmayan, yalnzca ima edilen adlk eletirileri ise zaten Kuran referans olarak kabul

eden bir slami hareket ya da portre iin kayda deer bir eletiri olmaktan uzak olacaktr;

nk hem Kurann kendini tarih karsnda konumlandrma biimi ve misyonunun

kapsayc vasf ve hem de ad bir inan sistemi olarak nurculuun bu kadar ada bir

ortamda nasl var kalabildii sorusunun kendisi, bu eletiriyi saf d etmektedir.

Nurcu hareketin bu yaklama refleksi birka dzeyde kendini gstermektedir.

ncelikle retisel ve pratik olarak slama ya da Kurana kar tarafszl olanaksz sayan,

bunun kfre taraf olmak olacan belirten Nursi iin, devletin, hem de dinsiz asla var

olamayaca sylenen Trk devletinin din, zel olarak slam karsnda tarafszl

dnlemez. Elbette slamn tarafnda olmaldr. Yok eer, bu olmuyorsa, o halde etkin bir

biimde kfr de desteklememeli, mademki ateist ve materyalistlere zgrlk sunmaktadr,

ayn zgrl kendilerine de sunmaldr ki hakiki laiklik de bu olmak gerekir. Oysa Nursi bu

anlamda devletin laik olmadnn, aksine dinler karsnda, kendi karlar dorultusunda

bizatihi taraf olduunun farkndadr ve bu tarafgirlii kendi etiketiyle damgalamann

peindedir. Fakat hibir durumda Nursi, laiklii inananlardan inanmayanlara ynelik tehditleri

nleyici bir siyasal hat olarak kabul etmez. nananlarn yani mslmanlarn inanmayanlara

kar zamann koullarna uygun her trl arala mdahalesi, elbette dinin gereini yerine

getirmekten baka bir ey deildir ve devlet buna karmamal, aksine destek olmaldr. Bu

anlamda nurculuk balamnda anti-laiklik eletirisi, laiklik her nasl ele alnrsa alnsn,

kesinlikle yerinde bir eletiri olarak durur. Fakat sorun, devletin laiklii sz konusuedildiinde bu kadar basit deildir. Said Nursi ve Nurcular devletin de kendileri gibi bir

kutsallk anlay bulunduunun ve bunun iini ortodoks slami anlaylarla doldurduunun

farkndadr. yleyse sorun devletin temsil ettii kutsalla uygun bir davran izgiye

ekilmesi sorunudur. Ksaca ortada laik bir devlet yoktur ki Said Nursi ona kar olsun!

kinci refleks kendini Batyla, zellikle ABD emperyalizmiyle ilikilerde

gstermektedir. ncelikle Said Nursiden beri, nurcu hareket iinde materyalizme ve ateizme

kar ibirlii anlamnda, Hristiyan dnya ile iyi ilikilerin kurulmas gerektii yolunda birsylem ilemektedir. Bunun balangcnn Fethullah Glenle ilgisi yoktur. Glen bu

dncenin icracs olmutur. Hatta Nursi, her dinin tek bana ateizm ve materyalizme kar


11/54

baarsz olacan, ancak bir araya gelir ve ortak bir mcadeleyi seerlerse baaracaklarn

beyan etmitir. Ama bundan da tesi, daha Said Nursi dneminde ABD slamn en hzl

yayld lkelerden biri olarak kabul edilmi ve burayla ilikilerin nemine dikkat

ekilmitir. Bylece emperyalizmle ilikileri aklayc bir zemin, daha Nursi zamannda

kurulmaya balanmtr.

Alttan alta ima edilen adalk eletirilerine ise, slamn din olarak bilim ve

teknolojiyle uyumazlk iinde olmad savlanarak, ncelikle adalk, veri bilim ve

teknolojik dzeyle snrlandrlmaya allm, arkasndan da Kurann zaten veri bilimsel

dzeyi bizatihi ierdii, yani bilim ile Kurann ayn eyleri syledii iddia edilmitir.

Said Nursi ve Nurculua tekcil yaklamlardan bir dier rnei Turan Dursun

vermektedir. Ancak Turan Dursunun ateist dneminden sz etmiyoruz; mmin bir mslman

olarak Turan Dursun, Said Nursi ve Nurculukla hesaplamaktadr.6 Kestirmeden unu

syleyebiliriz ki Ikl ne kadar siyasal nitelikli bir eletiri yneltmekteyse, Dursun da o kadar

dinsel bir eletiriyle karmza kmaktadr. Dolaysyla, Dursunun yrtt tartma

teolojik nitelii ar basan bir tartma olarak din iidir. Nursi ve nurculuu tarihsel,

sosyolojik ve siyasal olarak anlamlandrmaya deil, dinsel olarak belirli bir yere oturtmaya

almaktadr. Anlalaca gibi, bu yaklamn Nursi ve Nurculua bakn belirleyen

merkezi kavram belirli bir din, zellikle belirli bir slam kavraydr.

Buna gre, nurculuk, slam saptran, slamla gerekte ilikisi olmayan, slam ktye

kullanan, Nursiyi peygamberlik mertebesine karan, Risale-i Nurlar Kuranla yartrmaya

kalkan bir sapknln adndan baka bir ey deildir. Dursun iin Said Nursi, karanlk

emellerini gerekletirmek iin [bu emeller Dursun iin gerekten karanlk olmaldr nk

buna dair herhangi bir aklamas yoktur.] dinimizi alet eden, gerekte dinin temellerine bile

inand pheli olan, riyakar bir insan olarak yaam ve hayatnn sonuna kadar bu tutumunu

srdrmtr. (s. 13) Nurculara gelince: nemli bir blm saf ve mslmanl gerek

anlamda bilmeyen bir zmre, bir dier blm de hereyin farknda ama karlarn din veimann stnde tutan bir zmredir. (s. 12) (Ab) Yani nurcularn bir blm, slam iinde

bulunduklar tarihsel dnemde yaama arzular iten olmakla birlikte bunu nasl

baaracaklarn bilmeyen ve dolaysyla kendilerini cehaletten ya da aresizlikten ya da

kandrlmlktan tr Nursinin kapsnda bulan kesimlerdir. Ksacas Dursun, Said Nursi

ve nurculuun dinsel bir profilini karmaya, bunun din ve slamla ne lde badap

badamadn anlamaya almaktadr. (s. 99) Bunu yapmaya alrken de, elbette dine

6 Turan Dursun, Mslmanlk ve Nurculuk, 3. Bask, stanbul: Kaynak Yaynlar,1997, 144 s. Bu kitabn ilk basks Dursunun mslmanl dneminde, 1971 ylndayaplmtr. Dolaysyla, bu kitapta Dursun mslmanlk iinden konumaktadr.


12/54

ierden bir bak asyla eilerek, dinin kendine atfettii misyonlar veri saymakta, zellikle

slamn birincil kaynaklar saylan Kuran ve sahih olduu kabul edilen hadislere

yaslanmaktadr.

Turan Dursun mmkn olduunca ierden bir okuma yaparak zellikle Risale-i

Nurlarn ierik dzeyinde dinsel bir zmlemesini yapmaya alm ve bunlarn din

dln, bizzat dinsel kaynaklara yaslanarak gstermeyi baarmtr. Fakat burada kkl ve

ayn zamanda metodolojik bir sorunla kar karya kalyoruz. Bu da belirli bir din anlaynn

ve bununla balantl bir slami z ya da gerek slamiyet anlaynn veri saylmas, ifade

yerindeyse slamn tarihten karlarak, slam kendini yazl kaynaklarnda nasl sunmu ve bu

belirli bir dnemde nasl anlamlandrlmsa bunun hakiki slama ait olduunun varsaylmas,

ksacas z slam- z olmayan slam, hakiki slam-sahte slam gibi ayrmlara kap almasdr.

Said Nursi balamnda Dursun, gerekte Nursi ile bu anlamda ayn yolu izlemektedir. nk

Nursi de dine bak asyla zcdr. Fakat Dursun, onu kendi yntemi ve bizzat kendi

malzemeleriyle vurmakta, en nemli kozlarn elinden almaktadr. Dursunun bu abas,

nurculuu dinsel olarak anlamamza yardmc olsa da din d platformlarda nurculuu

zmlememize ok fazla yardmc olmamakta hatta yanltc olabilecek gibi grnmektedir.

nk soruna bu biimde zc yaklamak demek, tartmay tmyle dinsel alana

hapsetmeye yaramakta, dolaysyla nurculuu tartmak slam ii bir tartma yrtmeye

dnmektedir. Oysa salt slam ii bir tartma bizim nurculuun anlamlandrma sistemini

anlamamza yardmc olmayacaktr.

Nursi ve nurcularn Dursuna kar retebilecekleri tek refleks biimi, refleks

retmemek ve tartmaya girmemektir. Gerekte retebilecekleri hibir yant da yoktur.

nk Dursun onlarla ayn zeminden, ayn malzemeyi kullanarak konumaktadr. Bu gibi

durumlara kar Nursinin tavr ok nettir. Eer kendini mslman olarak tanmlayan ve hele

de alim kimlii tayan birileri Risale-i Nurlara kar karsa sakn ola ki onlarla tartmaya

girilmemelidir. Nursi bunu eitli biimlerde aklamaya alsa da gerekte bu tavraklayamaz. Daha ok geitirmeye alr btn metinlerinde.

Fakat Dursunla ilgili sorun u noktada dmlenmektedir: slam, z slam olarak

kavrar ve anlamlandrmaya alrsak (kald ki her anlamlandrmann bizatihi tarihsel

olduunu gz ard etsek bile) slam belirli bir anlamla kapatp donduruyoruz demektir. Yani,

tarihsel olarak srekli bir oluum ve geliim iinde olmayan, toplumsal-tarihsel koullara gre

kendini yeniden retme becerisine gereksinim duymayan, doduu anda neredeyse

tamamlanm, bitmi bir dinin gerekten de bitmi, l bir din olduunu syleyebiliriz. Aynkolaylkla, slamn byle bir din olmadn da syleyebiliriz, en azndan belirli bir ortodoks

kavraya gre. Bu anlamda Dursunun yntemi gerei, belirli okuma ve anlamlandrma


13/54

biimlerini ze ilikin ve baka bazlarn ze aykr sayarsak, gerekte dinin gelime

kanallarn kapatyoruz demektir. Elbette bu Dursun iin bir sorunsal alan deildir. nk

slam z gerei, evrensel karakteri ve insanln tm hikayesini iermesi gerei bitmi,

tamamlanm bir dindir. Bu anlamda sorun, dinde deil, onu tarihsel olarak uygulayacak,

okuyacak, anlamlandracak insanlar da olacaktr ki Dursun da bunu sylemektedir. Sorun

bizzat Said Nursidedir. Ama bunu sylemek ayn zamanda sorun Turan Dursundadr da

demektir. Ayn ekilde z slamdan, z okuma biimlerinden sz edemeyeceksek, bunun

anlam okuma biimlerinin tarihsel olarak birbirine kar yanl ya da doruluundan sz

edebileceimizdir, zsel olarak deil! Dursunun slam okuma biimi ne kadar doruysa,

Nursininki de o kadar dorudur! (Elbette burada dorudan ve bizatihi Nursinin Kurani

bilgisinin, dil bilgi ve becerisinin eksikliinden, yetersizliinden, yanllndan kaynaklanan

okuma ve anlamlandrma biimlerinin de en az Dursununki kadar doru olduundan sz

etmiyorum!)

Said Nursiye, Turan Dursun gibi slam iinden bakma iddiasnda olan bir baka

yaklama da ksaca deinmek, dinsel bak asn anlamamz daha da kolaylatrabilir.

Bu yaklam da Nursiyi yetersizlikle ve aka slama kar su ilemekle eletirmekte

ama hemen ardndan nurcularn bunun da tesinde slama dmanlk ettii saptamasn

yapmaktadr.7 stelik, ilgin bir biimde, Ikl tarafndan Kemalizmin ve ulus-devletin ba

dmanlarndan biri ilan edilen, Fethullah Glen zerinde durulmakta ve bu ahsn Kemalizm

ve dier din dmanlarnn ibirlikisi olduu, bu yzden de mevcut tauti rejim tarafndan

sarlp sarmaland iddia edilmektedir.

Ramazan Ylmaza gre, Nursi, zamann tauti gleriyle, bilebildii kadaryla, islami

esaslarla mcadele etmi bir kiidir. Bilebildii kadar islami esaslar diyoruz, nk bildii

islami esaslar, medreseden rendii ve Osmanl din kltrnden elde edildiinden fazla

deildi. Medreseden Kurani bilgileri, Osmanl kltrnden de slami olmayan, Orta Asya

amanist kltrnn bir rn olan tasavvufu (vurgu bana ait) alan Said Nursi, hayatboyunca bu iki zt kltr bir arada bulundurmu, dncelerini bunlardan oluturmutur.(s.

172) Ylmaz iin Nursi, hayat boyunca bu yzden elikiler iinde kalmtr. Bir tefsir

yazmaya alm ama bunda baarl olamam, bunun yerine ayetlerden, birou kelime

kelime olmak zere blmler alm ve bunlar kendince zahiri anlamlar dnda ve ou

yerde ebced hesabyla manalandrmaya almtr ki bu byk bir yanllk ve sutur. (Ayn

yerde) Fakat Nursi bunda da baarl olamam, bu tefsirden, hemen hemen yardan fazlas

hikaye olarak anlatlan kssalardan oluan Risale-i Nur klliyatn elde etmitir.

7 Ramazan Ylmaz, Tevhidin Dman Tefrika, Ankara(?): Mcahede Yaynlar,Yayn Tarihi Belirsiz, zellikle Nurculuk baln tayan, s. 172-190 aras blm.


14/54

Ramazan Ylmaz, anlald kadaryla Kuran ve dine yaklam itibariyle tam bir

ortodokstur ve onun iin Kuran zahiren ne diyorsa odur. Kurann batnyla uramak

doru deildir ve insann kendi yanllklarna Kurani delil getirmesi gibi bir sonuca srkler.

Said Nursi de bununla malldr.

Said Nursi tasavvufi eilimleri nedeniyle dine kar yanl yapmakla eletirilse de

itenliinden kukuya dmemektedir yazar. Ama sz konusu olan zellikle Fethullah Glen

ve nurcu dier gruplar ise bu itenlikten eser yoktur. Yazara gre, burada sz konusu olan

yalnzca F. Glen deildir; Aczimendisinden Yeni Asyacsna, Yeni Nesilcisinden

Krkncsna, tm nurcular (Med Zehra ve Zehraclar istisna brakrsak8) hemen tm bugn

hem stadlarnn yolundan sapmlar hem de tauti sisteme koltuk denei, hatta neredeyse

rejimin bizzat kendisi olmulardr. (s. 181)

zerinde ksaca durduum bu yaklam da Turan Dursunun yaklamnda olduu gibi,

Said Nursiyi anlamlandrmak deil, slama gre kodlamak amacn gtmektedir. Bu yzden

slam ve Nursi ilikisini anlamamzda yardmc olsa da, Nursinin ve nurculuun yaygn

etkisini anlamakta ok fazla yardmc olamamakta, onun yerine yine Dursunda ve Iklda

olduu gibi, bu yaygn etkiyi dsal faktrlerle (tauti rejimin destei gibi) aklamaya

almaktadr. Bu balamda da Ikldan ok daha sert vurgularla nurculua ve onun her

kesimden temsilcilerine saldrmaktadr.9 Fakat Ylmazn yaklamnn zgn bir yan da yok

deildir. O da yukarda vurgulu bir biimde aktardm, Nursinin amanist kltrn etkisi

altnda olduuna dair savdr. Bu sav imdilik aktarmakla yetineceim ama ilerde bununla

ilgili bir alana girmek zorunda kalacaz.

Said Nursi ve nurculuu okuma ve anlamlandrma biimlerinden olan tekcil

kavraylara verdiim bu rneklerden sonra, bir de okcul kavray rneklerine gz atmalyz.

III.

8 Burada kk bir anmsatma; anlamlandrmay okura brakmak zere; bilindii gibi,getiimiz yl boyunca yaplan Hizbullah operasyonlar sonucu birok karma ve failimehul cinayet aydnlatlmt. Bu operasyonlar balatan da yukarda yazarnistisna sayd hareketlerin temsilcilerinin Hizbullah tarafndan pepee karlmas veldrlmeleri olmutu.9 zellikle Fethullah Glenle ilgili blmlerde, s. 175-181 aras yer verilen birmektupta Glen eitli bakmlardan tam anlamyla mahkum edilmekte ve dindman olarak kodlanmaktadr.


15/54

Bu yaklamlara ilk ve en nemli rnei erif Mardin oluturmaktadr.10 Mardin birden

fazla eksende Said Nursi ve nurculuu anlamlandrmay denemektedir ki tarih ve sosyoloji bu

eksenlerin banda gelmektedir. erif Mardin, Nursi ve siyaset ilikisine dorudan

deinmemeye, nedense zel bir nem gstermektedir. Hacimli kitab boyunca Mardinin

kard siyasal sonular ya da siyasal deiniler tmyle dolaymldr. Sanki Said Nurside

dorudan siyaseti ilgilendiren hibir ge de yokmu da, Nursinin genel yaklamnn

btnsellii iinde siyaset de ylesine bir ge olarak yer alyormu gibi davranmaktadr

Mardin. Aslnda bu anlalabilir gzkmektedir. nk Mardin, kitab boyunca garip bir

metodolojik izgide ilerler. Eldeki malzeme, Nursi, Risale-i Nurlar ve eitli nurcu yaynlar,

ne sylyorsa onu olduu gibi kabul etmi, sorgulama abasna girimemi ve bu malzemeyle

arasndaki mesafeyi mmkn olduunca kapatmaya alarak eletirel bir tutum taknmaktan

kanmtr. Hal byle olunca, Said Nursinin siyasetle ilgilenmedii savlar da

anmsandnda, madem ki Nursi siyasetle ilgilenmediini, es kaza kendi yolunda ilerlerken

siyasete temas etmise bunun iradi bir seimle olmadn sylemektedir; o halde Mardin de

Nursi ve siyaset ilikisine zorunlu olmadka deinmeyecektir ve gerekten de deinmemitir.

Bu deini eksikliine ilikin bir baka aklama emasn ise Mardinin Bloch referansnda

bulmak mmkn grnmektedir. Burada sz konusu olan, bizzat kendisi de modern

Trkiyedeki yaygn politizasyon tarafndan etkilenen siyaset-ncesi (ab) bir rgtlenme

biimidir. Bu rgtll bir arada tutann ise, hi olmazsa bir ada filozof tarafndan

(Bloch) ciddiye alnm olan bir ilkenin, yani umut ilkesinin tesinde bir ey olmad

dnlebilir. (s. 351) Mardinin, hevesli ve acemi bir lisans seminer rencisi gibi, siyaset-

ncesi bir durumla Nursi ve nurcu hareketi nasl ilikilendirdii ve buradan hemen Blocha

sramay baard mehuldur ama ben imdilik bunu veri sayp, madem ki siyaset-ncesi bir

durumla kar karyayz, Mardinin Nursi ve siyaset ilikisine zel olarak eilmemesini kabul

edilebilir sayp geeceim.

Mardinin Nursiye ve nurcu harekete yaklamndaki temel sorun metodolojisindenkaynaklanmaktadr. ncelikle, yazar gerek Osmanl toplumu, gerek Trk toplumu olsun,

bunlarn getii her yerde bir genelleme hastalyla karmza kmakta ve bu toplumlar

sanki, Taner Timurun ifadesi seilirse,11 ok kat ve trde toplumlarm gibi kabul

10 erif Mardin, Bedizzaman Said Nursi Olay, Modern Trkiyede Din veToplumsal Deiim, 7. Bask, stanbul: letiim Yaynlar, 406 s. 199911 Taner Timur, Mardinin belli bal temel argmanlarn son derece baarl birbiimde zmlemektedir. O nedenle burada onun deindii noktalaradeinmeyeceim. Bunun iin bkz. Taner Timur, Kreselleme ve Demokrasi Krzi,1. Bask, Ankara: mge Yaynlar, 1996 iinde, Kreselleme: Kuram, deoloji veGerekler, s. 7-90, zellikle Sivil Toplum, Din ve Demokrasi: erif MardinleTartma s. 29-47


16/54

etmektedir. Osmanl toplumu ve Trk tarihine ilikin saptamalarn tarihilere brakrsak,

rnein Trk toplumunu Kemalist devrimle ilikilendirirken, Kemalist Devrimin bu devrim

bile olup olmad kukulu olan devrimin, Trk toplum ve insann anlam dnyasn

boaltt gibi bir kabulden hareket ederek, Said Nursi ve dine buradan hareketle bir yer

amaya almaktadr. Kemalist devrim devrald anlam dnyasn datm ama ne yazkki

dattnn yerine yeni bir anlam btn geirememi ve bunun yaratt boluk da Said

Nursi temsiliyle din tarafndan, farkl bir biimde doldurulmutur. Bylesi bir kabul, Trk

toplumunun genel olarak Kemalist devrimin saldrd ve ykmaya alt anlam dnyasnn

iinde kendini var ettiini de art komaktadr. Nfusunun nemli bir blm de Alevilerden

oluan ve dine tmyle farkl yaklaan, farkll lsnde Kemalist devrimin amalaryla

kendi anlam dnyalar arasnda bir iliki kurmay baaranlarn milyonlarca olduu

Trkiyede, Mardinin yaklam ancak bu nfusu gz ard ettiimiz lde geerlidir.

Bylece Mardinin varsaym ancak ve ancak snni-hanefi-, ortodoks-beyaz Trkler iin

geerli olabilecektir ama o bunun farknda deilmi gibi yaparak, genelletirmeyi semekte,

siyah Trkleri yok saymaktadr.

kinci olarak, Mardinin Said Nursiyi aklayabilmesi, ona Trk tarihinde ve anlam

dnyasnda doldurabilecei bir boluk yaratmasyla mmkndr. Eer bir boluk yoksa, belli

ki Said Nursi Mardin iin aklanmas ve anlamlandrlmas gereken bir toplumsal pratiin ad

olmaktan kacaktr! Bu yzden de Mardin btn gcn boluk yaratmaya ayrr ve gerek

Osmanlya, gerek Trkiyeye ilikin zmlemeleriyle bunun altyapsn oluturmaya alr.

Gerekten de Mardin bu boluk tasarmn pek sevmi gzkmektedir. Srekli bir boluktan

sz eder durur. (rnein, s. 26, s. 39 ve ilh.) Bu da ister istemez Mardini olann deil, olmas

gerekenin analizcisi konumuna srkler. Arlk noktas da, gerekte Nursi ne kadar

hacmen yer kaplarsa kaplasn, Trk modernleme deneyimidir. Said Nursinin bu boluu

nasl doldurduunun bir nemi yoktur, nemli olan boluun varl ve doldurulmasdr. Bu

yzdendir ki Mardin, Taner Timurun da saptad zere Risale-i Nurlarn bir ierik analizinegirimeyi gereksiz grr. Bundan kanamad yerde de genel geer atflarla sorunu zmeye

alr. rnein halk slam, tasavvuf, halk kltr, mistisizm, dinsel lehe, sufilik gibi

kavramlar snrlarn netletirmeden, yine genel geer bir biimde kullanr ve sorun zlr.

Somut bir nrek zerinden konuursak, Risale-i Nurlarn sahip olduu metafizik gler

Mardin iin halk slamnn sahip olduu kltrel gelerden biri olmaktan teye gitmez. Ama

bir genin bir yere ait olduunu saptamann o geyi anlamlandrmak olmadn nedense

unutur.nc olarak Mardin, bir zmlemenin en temel biriminin kavramlar olduunun ve

kavramlarn da zmlemeyi berraklatrmak iin kullanldnn, bulanklatrmak iin deil,


17/54

farknda deildir. Kavramlar tmyle keyfi bir biimde salnmaktadr. ok temel, ok basit

bir rnek vermek gerekirse, rnein mmet kavram. Mardine gre, mmet kavramnn

karakteristik bir zellii, mminler topluluunun, resmi grevlilere kar eletirel bir tavr

almada kendi kendine tand izindir. En son ran Devrimi de, btn slam toplumlarnda

bulunan bu itirazc potansiyelin zerine oturmutur. (s. 257) Burada neyin, nereden ve nasl

ele alnmas gerektii konusunda ap kalrsnz. ncelikle mmet kavramnn byle bir

zellii sorgusuz bir biimde kabul edilse bile, srf kavram byle bir itirazc potansiyel tayor

diye, bu potansiyelin tarih st bir biimde btn slam toplumlarna nasl yaylabildiini

anlamakta glk ekiyorum ben. kinci olarak, ran devriminin bu itirazc potansiyel zerine

oturduunu kabul edebilmek iin, Snni-ii ayrmna gzlerinizi kapatmanz, bu ayrmdan ve

Fars tarihinden beslenen btn zellikleri yok saymanz ve nihayet btn slam yatay olarak

kesen kavram ve temalardan te, ran devriminde yaamsal nem tayan kavram ve temalarn

ii literatrn devrimci ii teorisyen ve nderler tarafndan (eriati, Humeyni gibi) nasl

yeniden anlamlandrlp dntrldn yok saymanz ya da bilmemeniz gerekir. Ve

nihayet, geliyoruz kavramn karakteristik zelliklerinden biri olan eletirel tavr alma izni

sorununa. Herkesin bildii gibi, kavramlar gkten zembille inmedii gibi, vahiy rn de

deildir. Kavramlarn da bir tarihi vardr. Kavramlar stlendikleri yklemleri belirli bir

tarihsel sre iinde stlenir ve tarihin belli anlarnda da bunlar boaltarak, yeni yklemler

edinebilirler. Dolaysyla kavramlarn belirli bir andaki karakteristiinden sz etmek, gerekte

belirli bir tarihsel andaki karakteristiinden sz etmektir. Bu gz ard edildii anda, tarih st

bir karakteristie snarak, rnein randaki gibi bir devrimi potansiyel olarak Suudi

Arabistana da atfedebilirsiniz, Afganistana da, Trkiyeye de, Suriyeye ve Msra,

Cezayire de...Mardin, kavramlara ilikin bu zensiz tutumunu en temel kavramlarndan biri

olan halk slam iin de gstermektedir. Halk slam Mardinden anlald kadaryla yekpare

bir btndr. Heterodoks slam da niteler bu kavram, Ortodoks slamn halk katndaki

pratiklerini de. Bu arada bu halkn kim olduunu sorgulamaya bile gerek yok. Bugzkaralk nedeniyledir ki rnein hemen kitabnn banda Afganistan iin, N. Shahrani

tarafndan yaplm bir aratrmay ve dini halk edebiyatna ilikin rneklerin dkmnn

Trkiye iin de geerli olduunu syleyiverir! (s.15) Sonra da kerameti kendinden menkul,

hibir aratrmaya dayanmakszn, hibir referans gstermeksizin, kendince dini halk

edebiyat rneklerinin kyler dzeyindeki karlklarn sralayverir. Ama nedense bu halk

edebiyatnn rnekleri iinde, Mardin, bu edebiyatn zellikle Arapa okuyamayan ve

dolaysyla Kurana dayanmayan kesimler iin nemine deinmekle birlikte, Gazavat- Alider Memleket-i Sind ve Mzekki n-Nfus yer alr da Kan Kalesi Cengi yer almaz;

Muhammed Destan yer alr, ah smail destan yer almaz! (Belki de Mardin, rnein ah


18/54

smail Destanndaki ah smailin Safevi ah smail olduunu sanmaktadr!) Sleyman

elebininMevlidi ve hatta Siyer-nNebi yer alr, rnein Hac Bekta VelininMakalatve

Velayetnamesi yer almaz! Buradan nereye varacaktr Mardin; dahas Nursinin o adal,

anlalmaz, dil yanllklar ve bozukluklaryla dolu metinlerini byle bir gelenee sahip

Halk slam iine nasl yerletirecek, nasl anlam kazandracaktr?

Mardine gre, Halk slamnn bnyesinde barnan islami halk edebiyatnn metinlerini

okuma pratiinin oluturduu zemine yerlemitir, Risale-i Nurlar. Bunlar balangta dinsel

adan itibar sahibi olan kiiler tarafndan halka okunmaktadr. Ancak zellikle ilk

dnemlerde, der Mardin, Said Nursinin fikirlerini merulatran, onun kyller, hatta

kasaballar tarafndan pek ok durumda anlalamayan szleri deil, deindiimiz okuma

uygulamas araclyla srdrlen huudur. (Son vurgu bana ait) ve bize den de yine

Taner Timura uyarsak, bu noktada Mardinin fare bile douramadn sylemekten ibarettir.

Mardinin huu analizini kabul ettiimiz anda birden fazla sorunla kar karya geliriz.

ncelikle huu, okuma pratii araclyla srdrlen bir durum deil, bizzat okuma

pratiini nceleyen ve bu pratik iinde kendini yeniden reten bir pratiktir. nceleyebilmesi

iin okunacak eyin belirli bir meruiyetinin olduu batan veri saylr. rnein okunacak ey

Kan Kalesi Cengi ise daha metin ortaya kt anda, meruiyet orda hazr ve nazrdr; ancak

bu hazr olma sz konusu edilebiliyorsa huu durumu ortaya kar. Yani, Mardinin iddiasnn

aksine huu bir meruiyet dourmaz. Mardin, ltfedip bir szle baksayd huu szcnn

alakgnlllk, Tanr huzurunda nefsini hor ve hakir grme, yani benlii terk anlamna

geldiini bilirdi. Bunun sonucunda da benlii terkin metnin okunmas dolaymyla ortaya

kmadn, metinle birlikte var olduunu da grrd. Kan Kalesi ortaya ksn kmasn,

orada Hz. Alinin sz konusu edildiini bilmek, onun karsnda benlii terki kendiliinden

dayatr. Okunup okunmamasnn hibir nemi yoktur; bu bizzat gcn Hz. Alinin, Mardine

uyarak syleyelim, meruiyetinden almaktadr. Bu meruiyet ise gcn baka bir yerden

almaktadr, yine Mardinin dnp bakma gereini hissetmedii bir yerden. Ortodoks dinanlaynn ierdii kutsallk ve zaman anlaynn dnda bir kutsallk ve zaman

kavrayndan. Mardinin dnp bakmas gereken ilk yer, Risale-i Nurlarn halk slamnn

klliyat iinde yer bulduunu madem ki kabul ediyor ki bu da sorunlu bir alandr, nasl yer

bulabildiini, sevdii deyile sylenirse, nasl bir bolua karlk geldiini aklamak

olmalyd. Onun yerine genel geer olarak huuya snan Mardin, bize gerekte unu

sunmaktadr: Nursi meruluunu tarih-stnden almaktadr! Huu durumu benliin terki

anlamnda, belirli ve farkl bir kutsallk anlay iinde anlamlandrlmad srece, tarih-stbir durumdur ve buraya akln kurallar uygulanamaz nk akln geride brakld bir uzam

iaret etmektedir. te bu uzam Nursinin szlerinin meruluk kaynadr. Bu durumda zaten


19/54

akln kullanan bir bilim insan olarak Mardinin bunu aklamak gibi bir ans yoktur; Mardin

de zaten bunu kabul etmekten baka bir ey yapmamaktadr. Madem ki akln uygulanamad

bir alandr, peki Mardin huuya nereden ulamtr? Sanyorum Mardine vahyedilmitir bu

ya da Mardin, olan aklamak yerine nasl olmas gerektiini gzettii iin, duruma uygun bir

ema uydurmaya almaktadr.

Mardinin metodolojisindeki bir dier sorun da tarih bilgisinden ve tarihi okuma

biiminden kaynaklanmaktadr. Soyadn tad soyun da dahil olduu Nakibendi

Tarikatna ilikin yaklam bunu tipik bir biimde gstermektedir. (s. 91) ncelikle

Mardinin tarikatlara ve bunlarn ortaya k biimlerine ilikin ok temelli bir eksiklii

hemen gze arpmaktadr. yle ki Triminghama yaslanarak, Nakibendi tarikatnda

ifadesini bulan i-arlkl iman anlaynn, slamiyet ncesine ait dini pratikleri standart

snni inanlar ile pek kolay [pek kolay m?] badamayan Orta Asyal Trklerin amanist

ibadet alkanlklarn denetim altna almann bir yolu olarak dnlmt diyerek Naki

tarikatna bir sper-bilin atfetmektedir. Oysa tarikatler ve onlar da ifadesini bulan eitli

anlaylar, bylesi sper-bilinlerin iradi seimleriyle ortaya km eyler deildir. Buraya

biraz sonra girmek zere Mardini izlersek, yle bir kmaza sokar kendini Mardin: Bir

yandan bu tarikat ierdii anlayla amanist alkanlklar denetlemeye almaktadr, br

yandan yine Mardine gre, Nakibendi tarikatnn bunu gerekletirirken yapt ey, dinsel

ykmlln ve Allahn birliinin ortodoks yorumunda taviz vermemekteki srar

olmutur. zetle, bir yandan onlar denetlemek istiyorsunuz, bir yandan ortodoks yorumdan

taviz vermiyorsunuz. Peki, bu denetimi nasl baaryorsunuz? Yoksa Nakibendi tarikat

silahl bir rgtlenme miydi ve iddet kullanarak m bu denetimi gerekletirdi?

Azck tarih bilgisi olan herkes, Nakibendiliin kendisini Ahmet Yeseviye dayandran

bir tarikat olduunu, Yesevinin ise balangta ortodoks saylsa da sonradan, Kprlnn de

saptamasyla hetedoroks nitelikli olduunu bilir. Ayrca, bildii bir ey daha vardr: Hangi tr

tarikatten sz edersek edelim, ister Bekri, ister Alevi12, tarikatin bizatihi kendisi dininortodoks yorumunun belirli bir ihtiyac karlayamad varsaymna dayanr ve hatta giderek

dinin belirli bir formunun, rnein slamn, belirli bir ihtiyac karlayamadn kabul eder ki

bunun anlam tarikatn k noktas olarak bizatihi kendisinin belirli bir anlamda din-d

olduudur. Yani tarikat gerei dpe dz slamn yaylm ve yaanmas srecinde karlat

bir krize iaret eder! Bu ayn zamanda slam ncesi kltrlerin karlat var olma ve

kendini yeniden retme krizidir de! Bu anlamda tarikatler, slam d pratik ya da inanlar

12 Buradaki Aleviliin heterodoks bir inan sistemi olarak Alevilikle bir ilgisi yoktur.Kastedilen soy zincirinin ilk halkas olarak Hz. Aliyi gren ve kendisini Peygambereburadan balayan tarikatlerdir. Bekri tarikatler ise Peygambere Hz. Ebu Bekirzerinden ulamaktadr.


20/54

denetlemenin bir arac olarak ortaya kmaktan ok, bu pratik ve inanlarn slam iinde

kendilerini var klma ve yeniden retmelerinin bir arac olarak tarih iinde ekillenirler.

Ancak, sre iinde ilev ve rol deiiklii elbette karmza kabilecektir. Fakat Mardinin

szn ettii tarih 12. yzyldaki ortaya k tarihidir. Yani henz Trklerin mslmanlama

sreci iinde bulunduu dnemdir ve bu dnem iki yz yl daha srecektir! Yani slam,

brakalm amanist13 ibadet alkanlklarn denetleme sorununu, henz amanist Trklere

nfuz etme sorunuyla boumaktadr. Ayn ekilde amanist kltr de var kalma sorunuyla

boumaktadr. Bu iki ayr kltrn karlama noktasnda yaanan kriz tarikatlar dourmu

ve tarikatlar her iki kltrn karlkl taviz vererek i ie getii bir zm noktas

oluturmulardr ki zellikle Yesevi ve Yesevi kkenli tarikatlar, (Bektailik gibi) bunun tipik

rnekleridir.14

erif Mardinin en temel sorunu Nursinin metinleriyle ilikisinin zayfldr. Bu hem

bu metinlere eletirel olarak yaklamamay, hem de metinlerin ierikte ne sylediiyle

ilgilenmemeyi ve sonu olarak metinleri anlamlandrma abasndan uzak olmay

iermektedir. Bu nedenle de, her ne kadar k noktas olarak Sayn Ikldan tmyle farkl

bir yerden hareket etse de (toplumsal bir pratik olarak din ve bir anlamlandrma sistemi olarak

nurculuk) dnp dolap ayn yerde bulumaktadrlar. Bu buluma noktas da (biri,

anlamlandrmaya deer ok ey bulamadndan, teki bu anlamlandrma abasnn konuyla

dorudan ilgisi olmadn varsaydndan) Nursinin deirmenine dardan su tamak, yani

hangi sorunu aklamak durumuyla kar karya olurlarsa olsunlar, dsal faktrlere

bavurmak zorunluluuyla kar karya gelmeleridir. Bu dzeyde bir karlatrma

yapldnda Iklnn tutumunun daha salkl olduu da kolayca sylenebilir. nk Ikl,

kendi perspektifi dorultusunda, syleyeceini nete ortaya koymakta, herhangi bir

bulankln arkasna snmamaktadr. Oysa Mardin, bulankl akademik aklama abas

olarak kabul etmemizi istemektedir ki bunun da tipik rneini, yukarda, imdilik

deinmeyeceim dediim Nursi ve siyaset ilikisine deinirken vermektedir.Burada, hakkn teslim etmek iin belirtelim ki Mardin, nurculuk ve siyaset ilikisine

belirli bir yer vermitir. (s. 251-254) Ancak yer verdii blmn bal bile ilgintir ve zel

bir baka iaret etmektedir. 4. Blmn birinci alt ana blm olan A: Nurculuk ve d

dnya blmnde siyasete letiim alar ve siyaset alt bal altnda yer verilmektedir.

Baln aka syledii ey, siyasetin d dnyaya ait oluu ve nurculukla ilikisinin isel

13 Burada her ne kadar amanist nitelemesini kullanyorsam da, amaniliistandart bir din olarak kabul ettiim anlam karlmamaldr.14 Bu konuda ve zellikle Yesevinin heterodoks niteliine ilikin saptamalara ilikin,daha ayrntl bilgi iin, bkz. Turgut Akpnar, Trk Tarihinde slamiyet, 1. Bask,stanbul: letiim Yaynlar, 230 s, 1993


21/54

olmaddr. Baln sylediini ilgili blm de dorulamaktadr. lgili blmde Said

Nursinin kendisinin siyasetle olan ilikisi (...) daha karmak bir model ortaya karmaktadr

diyen Mardin nedense bu karmak modele deinme gerei duymamakta, Nursinin uzun

vadeli bir siyasi ama diye nitelenebilecek bir amac ve ksa vadeli amalar olarak

nitelenebilecek, ilgili dnemlerdeki partilerle ilikilerden beklenen sonular gibi, ikincil

amalar olduunu belirtir ve fakat, okur bu modelin neresinin karmak olduunu bir trl

anlayamaz. Zaten baka bir deini de yoktur. Hemen devamnda, aile ilikileri, aalk

konumu, din eitimi ve arkadalk balarnn birbirleriyle i ie gemesi sonucunda ortaya

kan bir adan sz eder Mardin. letiim a denilen ey budur. Bu a hem Nurculua taraftar

kazandrm, hem de Nursinin mesajn merulatrmtr. Anlalan bu a, -Mardinin

anlamamz bekledii sonu bu olsa gerek- ayn zamanda Nursiyi politik bir figr olarak

karmza karacak ve kendisine politik bir destek salayacaktr. Balangta Trkiyenin

dousunda tarikat-aa ann salad destee, giderek Eskiehir, Afyon, Isparta gibi Bat

illerinden gelen baz ynlerden farkl bir destek de eklenecektir. te siyaset, Said Nursi ve

nurculuk ilikisi bu kadardr! Yani unu mu demek istemektedir Mardin; Douda aalar ve

Batda daha elit baz gruplar Said Nursi ve nurcu hareketi eitli politik, toplumsal amalar

iin desteklemiler, onu kullanmlardr ve Nursi ve nurculuk da ikincil amalar zerinden

birincil amacna ulamak iin DP gibi siyasal partileri kullanmaya almtr? Eer denilmek

istenen buysa, Said Nursi ortaya kt kal bu saptama srekli yaplmtr. Gerekte

Mardinin bizden bekledii udur: Siyaset ile Nursi ve Nursinin retisi arasnda isel bir

balant yoktur. Bu balant toplumsal koullar gerei zorunlu, kanlmaz ama her durumda

arzi, dsal olarak kurulmaktadr. Bu durumda elbette Trkiye Cumhuriyetinin Nursiyi

siyaset yapmak, dini siyasete alet etmekle ilgili yrtt kovuturmalar da, belirli

duyarllklar ve refleksler nedeniyle arizi olan zsel sayma yanlgs ya da kastndan

kaynaklanmaktadr ki zaten Nursi de bunu nerdeyse ayn biimde sylemektedir. Mardin de

onun her sylediini veri saydna gre, sorun yoktur. Oysa ayn Mardin, daha nce siyasetleNursinin ilikisinin hi de dsal olmadna ilikin kimi ipular yakalam ama bunlar

zellikle gzden karmak iin elinden yapmtr.

Nursinin sk sk Trkiyede eriat yeniden kurmak istedii yolunda sulamalarla

karlatn saptayan Mardin, hemen arkasndan u saptamay yapar: Gerekte ise, Said

Nursinin slamiyetin yeniden canlandrlmasn mmkn klacana inand admlar, hayat

boyunca Trkiye Cumhuriyetinin laik yasalarn tahribe ynelik herhangi bir faaliyette

bulunmadn ileri srme imkan tanmaktadr. (s. 160 ve devam) Bu imkan nasl eldeetmitir Nursi, Mardine gre; taraftarlarn uyararak, henz zamann kendi programlar iin

yeterince olgunlamadn saptayarak. Gerekten de hemen devamnda Mardin tam da bunu


22/54

syler. Nursinin de dahil olduu bir halkann ncelikli grev olarak imann pekitirilmesi,

arkasndan eriatn bir btn olarak ortaya karlmasn stlendiini belirten Mardin, bu

admlarn arkasnn geleceinin farkndadr ki Bedizzaman, daha sonraki ikinci ve nc

admlar, belirsiz bir gelecee brakyordu der. Nursi takipilerine, artk zamann

olgunlat gibi yanl bir sonuca varmamalar uyarsnda bulunuyordu. (s. 161) Ne iin

zaman olgunlamamtr? eriatn bir btn olarak canlandrlmas iin. Yani Nursinin bu

amacn bizzat Mardin saptamaktadr. Peki, Trkiye Cumhuriyeti Nursiyi neyle sulamtr

hep; eriat yeniden kurmak istemekle! O halde, Sayn Mardine sormal, bizatihi kendi

kurduu ereve iinde, Nursinin zamann olgunlamad saptamas, byle bir ama

gtmediini mi gsteriyor, yoksa byle bir ama iin atlacak admlarn dikkatli atlmas

gerektii, koullarn gz nnde tutulmas gerektiini mi? Ayn ekilde, bylesine btnsel

bir ama tayan bir portrenin nasl oluyor da siyasetle ilikisi kesilmeye allyor? Belli ki

Mardin, siyasetten ancak veri tarihsel dnemin siyaset yapma biimlerini anlamakta, Nursiyi

bu biimlere sdrmak istemedii ama koyacak yer de bulamad iin siyasetten

uzaklatrmaya ve en sonunda da siyaset-ncesi bir duruma yerletirmeye almakta, bunu

da tanmlama ve aklama zahmetine girmeksizin (ya da byle bir durumdan zaten hi

haberdar olmad iin) yk Blochun omuzlarna brakmaktadr. Belli ki nesnesiyle

mesafesini kaybeden Mardin, gerekte siyasetle Nursi ve Risale-i Nurlarn ilikisini,

metinlerin ieriine ynelmedii iin syleyememekte, sylyormu gibi yaparak, bir futbol

terimi seilirse, tam anlamyla topu taca atmay tercih etmektedir. Elbette srekli taca giden

toplar ya da srekli kalburla tanan deirmen sularyla ne deirmen dnmekte, ne oyun bir

trl ilerleyebilmektedir.

Fakat artk bu kadarla yetinerek, man ilerlediini, deirmenin dndn varsayp,

Mardinin en iddial saptamalarndan birine deineceim. O da Nursinin yeni bir dinsel

lehe, kiiselci bir dinsel deneyim ve metin merkezli bir dindarln temsilcilii mertebesine

ykseltilmesidir. Sondan balarsak, bizatihi slamn kendisinin metin merkezli bir dinolduunu kabul edebiliriz. Bu ister ortodoks retinin dinin temellerine ilikin kabullerinde,

isterse halk slamnn dini bir toplumsal pratik olarak yaaynda kolaylkla gsterilebilir.

Ama burada metin merkezlilikten ne anlalmaldr? Mardinin anlad ey, metnin kendi

karizmasnn ne kmas m, mesajn ne kmas mdr? Ancak, Mardin her ikisini ifade etse

de ikisinin birbirinden farkl olabileceinin farknda deildir en bata. Mesajn ne kmas,

metnin okuma nesnesi olma niteliini vurgulayarak ne karrken, metnin karizmas okuma

nesnesi olmasn gerektirmez, yani okunmasn hi de gerektirmez. rnein, herhangi birmslman kylnn evine gidildiinde, tavana yakn, el erimine mmkn olduunca uzak bir

noktada Kurann zel kab iinde asl olduunu grebiliriz. Bu metin, ancak doum, lm


23/54

gibi tarihsel zamann kutsal zaman tarafndan yarldnn hissedildii anlarda alp

okunacaktr ama byle olmas metnin merkezi bir rol oynamad anlamna gelmez. Aksine o

adeta, duruuyla bizatihi o evin adr direidir! Ev onun evresinde rgtlenerek var

olmutur. Onu ekip aldmzda ev dalacak, kaosla kar karya kalnacaktr. Mardin

anlald kadaryla, betimlemeye altm bir merkezlilikten ok, mesaja dayal bir

merkezlilikten sz etmektedir. Bu da metnin okunmas gereini n koul olarak bize

dayatmaktadr. Mardin, kitabnn kimi blmlerinde Nursiye yapt atflarla mesaj

merkezlilii iaret eder gibi grnmektedir. rnein Mardin, Nursinin dayanak olarak

sulandrlmam bir Kuran mesajn setiini veri kabul etmektedir. (s. 230) [nsan, Risale-i

Nurlarda olduundan te, Kuran acaba nasl sulandrlabilirdi diye dnmeden edemiyor.]

Fakat bu durumda Mardinin slamn bizatihi mesaj merkezli olduundan hareketle, Nursinin

bundan farkl olarak, bu merkezlilikte nasl bir dnm yarattn, mesaja ne kattn

gstermesi beklenirdi. Hele de sulandrlmam bir Kuran mesajn setiini veri sayabilmek

iin de Risale-i Nurlar ile Kuran arasndaki ilikileri, bu brorlerin Kuran nasl

yorumsadn incelemesi beklenirdi ama bunu yapmamtr.15 Onun yerine batan beri ayn

eyi yinelemekle yetinmitir: Yazl metinlerin karizmatik nderlerin talimatlarnn yerini

almas ve Kurann merkezi hakikatlerinin daha geni bir kesim tarafndan anlalabilir

klnmas. (s. 63) Bu, Mardine gre, mesaj yaymann tesinde bir eydir, bir seferberliktir.

(s. 62) Niin? nk, bu yeni bir giriim olmasa da, Nursinin amac yeni, btnselci ve

ideolojik bir nitelik tayordu. (ayn yerde.) Said Nursiye mesaj merkezlilii ille de atfetmek

isteyen Mardin, bunun nnde duran en nemli engel olarak bizzat Nursinin dilinin

sorunluluunun farkndadr. Kuran Trke aklamak misyonunu ykledii Nursinin

Trkeyi yirmi yandan sonra, o da ne lde renebilmise, renmi olmas, Trke

asndan uygun dmeyen bir sentaks kullanmas, szm ona bir yandan mistisizmi dlad

iddia edilirken, br yandan Nursinin slubunun mutasavvflarn slubundan kopamam

olmas sorun yaratmaktadr. Bu sorunu da Mardin kendince avermitir. Btn bunlarNursinin slubuna byleyici bir g kazandrmaktadr! (ayn yerde.)

Mardinin Trk edebiyat bilgisini ve zevkini hi sorgulama gerei duymakszn, bu

byl sluba ilikin saptamalarna bakldnda karmza kan geler unlardr; kvraklk,

sarsclk, gramer kurallarna aykr cmlelerin ekici etkisi, Trke cmlelere zel bir ahenk

veren Arapalam zengin kelime haznesi, retoriinde Kurann slubunu artran

ynlerin bile bulunmas ve ilh. (s. 280) Ancak hemen ardndan sorun balamaktadr. nk

Mardine gre, Nursi de, rnein Arabi gibi, sra kendi dncelerinin aklamasnageldiinde hemen hemen tamamen anlalmaz kalmaktadr. (ayn yerde.) Fakat Mardin, bu

15 rnein Turan Dursun Mardinin kaynakasnda yer almamaktadr.


24/54

kapall da amaya azimlidir. Byle olsa da dinleyicileri buna hazrdr. kinci olarak, ok

daha geni bir etki salayan ey tasavvufun rttne inanlan, o ifade edilmeyecek lde

kutsal anlam tayan eydi. Bedizzamann alt snftan takipileri zerindeki etkisi, ite bu

ikinci dzeyde kavranlmaldr. (s. 281)

Mardinin nereden nereye geldiine dikkat edilmelidir. Kuran Trke aklama

seferberliiyle ilikilendirdii Nursi, u anda kendi derdini anlatma balamnda tam anlamyla

kapallkla ifade edilmektedir. Ayn Nursi, daha ilerde yine vurgulu bir biimde, iletiimin

younlat bir ada anlamn (mana) merkezi bir yer igal ettiini kavramasyla vgyle

karlanmaktadr. (s. 354) Anlam nemseyen, Kurann Trkesini nemseyen Nursi ve

aksine, gcn kapallndan, karanlklndan alan bir baka Nursi!

Bu ve benzeri elikiler Mardin iin kayda deer deildir; nk Mardin, nihai olarak

Nursinin baarsnn dini leheyi hem bireysel hem de toplumsal dzeyde

canlandrmasndan kaynaklanmakta(s. 40) olduunu dnmekte, buna bal olarak slami

leheyi yeniden kurup ihya ettiini savunmaktadr. (s. 365) Mardinin leheden ne anladna

gelince: Lehe derken, toplumsal ilikilerin belirli bir alannda kullanlan zel dili

kastediyorum. Sylem ise bu lehenin, daha belirgin pratik kayglarn araclyla

ekillendiriliidir. (s. 11) Devamla, benim grdm, slami lehenin toplumsal hayatn

btn ynlerini kapsama anlamnda nfuz edici bir nitelik tad ve Batdaki dinlere gre

st ve alt snflar tarafndan daha eite paylalddr. (...) Byle bir lehenin

paylalmasyladr ki, islami toplumlarda toplumsal meruiyet diyebileceimiz bir olgu

belirir. (s. 17) Bu ayn zamanda slama ikin demokratik bir eilime karlk gelmektedir.

Sonu olarak, Mardine gre, lehe dzeyde bir ara ilevi gryor: kiiyi evreleyen

dnya ile ilgili bir efsun yaratan mitik-iirsellik duygusunun korunmasdr. Lehe, bir

adan belirli birinin kiiliinin ya da kimliinin genilemesi eklinde tanmlayabileceim bir

kavramdr. nc olarak bu lehe evrenin ve dnyann bilisel bir modelinin

oluturulmasna yaramaktadr. (s. 343 ve devam)Fakat Mardinin lehe ile Nursi arasnda ilevsel bir balant kurabilmesi iin, ncelikle

yine bir boluk yaratmas gerekmektedir; yle bir boluk ki bu boluk ihya ettii slami lehe

araclyla Nursi tarafndan doldurulsun! Bunun iin yeniden tarihe bavurur; Trkiye

Cumhuriyetinin gndelik ilikileri ayrntlandran bir harita oluturmakla ilgilenmedii,

bunun byk bir ihmal olduu, Nursinin ise dini leheyi yeniden canlandrarak toplumsal

yaamn diline hayat verdiini savunan (s. 359) Mardin, Trkiye Cumhuriyetinin

kuruluundan bugne herhangi bir sosyal bilgiler ya da hayat bilgisi gibi ilkokul derskitaplarna (okumasna bile gerek yok, resimlerine) bir gz atma gerei duymamtr belli ki

bu kadar afaki bir biimde Cumhuriyetin gndelik ilikileri anlamlandrma konusunda


25/54

ihmalkar davrandn syleyebilmektedir. Peki bu ihmalkarl nasl telafi etmitir Nursi?

Mardine gre, Nursi eitli dzeylerde yeni bir dzen oluturma adna yola kmtr ve

bunlardan biri de devlete kar ailenin yeni bir deere kavuturulmasdr. (ayn yerde.) yle

devam eder: Nursinin syleminde yer alan ve benim kiicilik eklinde adlandrdm

zelliin merkezinde aile rnts yer alyordu. Kiiciliin ikinci kullanm ise, insann

tarihinden (...) tarihin devresel zamannn yerini, daha byk lde ve daha kesin bir

dorusalla sahip, daha gvenilir bir zaman erevesine yerletirmesidir. Bu, slami kadere

zg, iinde balangcn ve sonun belirlenmi olduu zaman lei idi. Dini sylem ve

lehenin bir nc kullanm ise, bunlarn konsensus salamada ara olmalardr. (s. 360)

Bylece kiicilik ile lehe de ilikilendirilmi olur.

Fakat hemen burada bir mdahalede bulunmak gereklidir. Mardin, Cumhuriyetin

ierdii tarih duygusunun ve sunduu zaman kavraynn tuhaf bir biimde devrevi

(dngsel) olduu gibi garip bir sanya sahiptir. Byle bir san karsnda, elbette slamn

ierdii dorusal zaman kavray daha gvenilir kalmakta, en nemlisi bu da slami kader

anlayyla ilikilendirilerek, ba ve sonunun belirginlii anlamnda iyiden iyiye gvenli bir

liman gibi sunulmaktadr. Oysa gerekte Cumhuriyetin zaman algs da en az slamnki

kadar dorusaldr nk bu zaman algsnn zel olarak Cumhuriyet ya da slamla ilikisi

yoktur. Nihayetinde tarih, Eski Ahitin icat ettii, Yeni Ahitin gelitirdii bir eydir. slam bu

gelenei devralr ama elbette kkl bir deiimle ve fakat deitirdii zellii dorusall

deildir. Gemie ve kurtulua ilikin boyutudur. Bat modernlemesinin dayand tarih ve

zaman algs nasl Yeni Ahit zerinden gelimise, Trk modernlemesinin admlarndan biri

olarak Cumhuriyetin algs da bu izgiyi izlemitir. Bu anlamda, dorusal tarih anlaynn

ba ve sonu iermesi ile gvenilirliinin bizatihi slamn kader anlayyla dorudan hibir

ilgisi yoktur.16

imdi kaldmz yerden devam edersek, Mardin szn yle srdrr: Kald ki zaten

sonuta, Nurculukta neyin gerekten dini olduunun anlalmasnda nem tadnainandm iki zellik ne karlabilir. Biri, kiinin dine balanmasnda sembolik malzemenin

sahip olduu merkezi yerdir. kincisi ise, dini semboller kmesinin bireysel dzeyde

ekillendirilebilir niteliidir. (s. 39) Mardin, nurculuun doup ykseliinde demokratlam

bir yn bulmaktadr; nk, bu ykseli, alt snflardan insanlara, dini mesajlar kendi

bildikleri yollardan yorumlama olana tanyordu. (s. 349) Ek bir kant olarak da Nursinin

16 Bunun iin rnein Bkz. Krishan Kumar, Sanayi Sonras Toplumdan Post-Modern Topluma ada DnyannYeni Kuramlar, ev. M. Kk, Ankara: DostYaynlar, 1999, 263 s., zellikle 87. s.dan itibaren Modernlik Fikri balkl blm ileReha amurolu, Dnyordu, (Bektailikte Zaman Kavray), stanbul: MetisYaynlar, 99 s., 1993


26/54

irekilik ve sekincilikten ban koparmas sunulmaktadr. Bylece Nursinin szm ona

kiiselci yaam gr, dinsel lehe ve metin merkezlilik i ie geirilmi olmaktadr.

Bu yuma anlayabilmek iin ipin ucundan samak arttr. Ama son olarak Mardinin

Said Nurside bulduu kiiselci dnya grn nasl ele aldn ksaca grelim. Bu gr,

toplumu, analar ve babalar, bizim hkmdarmz ya da hkmdarlar gibi bileenlerin

toplam eklinde izer. Usta ve onun rencilerinden, usta zanaatkar ile onun rak ya da

halifelerinden sz eder. Bu belirtiler arasndaki balantlar ise evlat sevgisi, verilen szn

tutulmas, yeminin kutsall, arkadalk balar kurulmas, komularla iyi geinme ve

(ksmen) dini bir cemaatin yesi olarak saygn bir konum elde etmeye almak gibi

unsurlardan ibarettir. Btn bu kavramlar iin bir ad aranrsa bunlar kiiselci olarak

tanmlanabilir. Bu konumun bireyciliin savunulmas anlamna gelmediine daha nce iaret

etmitim. nemli olan kavramlarn, gerek kiilerden oluan bir toplum anlay zerine

oturmasdr. (s. 259) Mardin, bu gerek kiileri zellikle vurgulamaktadr nk Bat Avrupa

tarz kavramsallatrmann getirdii mirasn bir paras olarak toplumun birey-st,

dolaysyla fiktif kavran karsnda bu gereklik zel bir nem tamaktadr.

Sondan baa doru ilerlersek, en bata Mardin, kiiselci dedii ilikiler sisteminin

iindeki iktidar balantsn grmezden gelmektedir. Usta-rak, baba-oul ilikisinde apak

bir iktidar ilikisi vardr. Fakat Mardin buna daha nceden zemin hazrlayarak, kendisinin bu

ilikiler setinin kurucu unsuru olan sylemi Foucault gibi kavramadn belirtmi ve bu arada

Foucaultya da bir alm atmay ihmal etmemitir. Mardine gre, Foucaultnun sylemi

iktidar ilikileriyle ekillenmekte, kendi kullanm ise kavrayla ilgili sorunlara tekabl

etmektedir. Foucault, sylem kullanclarnn dorudan bu kullanm nedeniyle ayrcalk

kazanan zel bir topluluk oluturmalarnn altn izer. Bense tersine, sylemin geri plannda

yatan bir leheye giderek daha geni kesimlerin ulaabilmeleri olgusu zerinde duruyorum.

(s. 19) Oysa Foucault, Mardinin syledii gibi, sylemin kullanm nedeniyle ortaya kan

dar, zel insan topluluklarna vurgu yapmaz; vurgusu sylemin topluluk oluturucu rol ve bukullanmn ayn anda iktidar ilikileri anlamna geldii zerinedir. Mardinin sylemin

ieriini daraltarak, leheyi daha geni kesimlere ama abas basit bir anlam kaydrmasndan

teye gitmez. Ayrca lehenin kullanmnn bir konsensus salamaya hizmet ettiinden sz

eden Mardin, gerekte bizzat sylemin topluluk kurucu rolne iaret etmekten te bir ey

yapmamaktadr ama bir farkla, bunun iktidar ilikileri iermediine inanmamz istemektedir.

kinci olarak, bu dnya gr iinde ierili bulunan ilikiler ann gerek kiiler

zerine kurulu olduunu srarla vurgulayan Mardin, bu gerekliin bizatihi kurulan bir eyolduunu, en az Batdaki toplumun birey-st nitelii lsnde yapayl kadar, yapay

kiiliklere denk dtn grmezden gelmemizi istemektedir. Oysa ayn Mardin, biraz ilerde


27/54

son derece abartl ve eliik bir ifadeyle Said Nursinin dncesinde bireysellik bile,

referans erevesi olarak kiinin yapsndan ve zelliklerinden deil, ilahi dzenden

gelmektedir (s. 265) diyecektir. Bireyselliin bile ilahi dzen tarafndan kurulduunu

savunan bir Mardin, br yandan aile ilikileri iindeki kiinin gerek olduuna, yapay

olarak kurulmadna, darda biilmi bir kumaa sarp sarmalanmadna inanmamz

beklemektedir; orada, Kuranda ve Risale-i Nurlarda bir ilahi referans durmuyormu gibi.

nc olarak, Mardin Said Nurside bireyi mi, kiiyi mi aradna bir trl karar

verememi gzkmektedir. Mardine gre, Nursinin hayat hikayesinde tekrar tekrar ortaya

kan bir tema, mslmanlarn, belirli bir siyasi dzenin uyruklar olarak deil, bireyler ve bir

cemaatin yeleri olarak harekete geirilmeleri gerektii yolundaki temadr. (s. 164) Fakat

ayn Mardin, biraz ilerde Nursinin balca korkusunun bir mslmann yaamna ben

duygusunun egemen olmas olduunu syler. (s. 266) Mardinin ben duygusu ile birey olmay

birbirinden nasl bu kadar kolayca soyutlayabildiini ve cemaatin yesi olmak ile birey

olmay nasl uzlatrdn kendi adma ben bilemiyorum. Sorunu iyi tarafndan grp kiiyi

aradn varsayyorum. Kiiselcilik zerinden karmza sorunlar kmaya devam ediyor ama.

Mardin bir yandan Risale-i Nurlarn kapallndan, gizemliliinden, rtklnden sz

ederken, ayn metinlerin sunduu semboller dnyasnn bireysel olarak, (dikkat kiisel olarak

deil!) ekillendirilebilir nitelikte olduunu syleyiverir. Elbette burada gizemin ve karanln

yaratt diyalektik etkiden sz edebiliriz ama eer Said Nursi nmz kesmezse. Oysa

biliyoruz ki Nursi, risalelerin anlalamamas durumunda kiilerin bu sembolik metinleri

kendilerince anlamlandrmalarna cevaz vermez, tersine, anlayana kadar, semboller dnyas

onlara kaplarn aana kadar yeniden yeniden okumalarn buyurur. Hatta anlayanlara bile on

be gnde bir tekrar etmelerini buyurur. Elbette buradan Mardinin kard gibi bir sonucu

da karabiliriz. Gerekte, yeniden yeniden okuma demek kiinin metnin ierdii semboller

dnyasyla ilikisini gelitirerek, onu kendi semboller dnyasnda anlamlandrmas anlamna

gelecektir ama yine Nursi nmz keser ve Kurann bu adaki en geerli tefsirininrisaleler ve din yenileyicisinin de kendisi olduunu kesin bir arlkta ortaya koyar. Metne ve

kendisine atfettii ve Mardinin ifadesiyle iletiim alarnn bizatihi yaratt iktidar

ilikileri iinde, hi kimse kendi bildiince risaleleri ve Kuran anlamlandrma hak ve

ansna sahip deildir. Nasl Ortaada bilgi edinmek ve anlamak demek o konuda

Aristotelesin ne dediini renmek ve anlamak, daha derin bilgi de St. Thomasnn ne

dediini bilmek ve anlamak ise; burada da karmza nce Kurann ne dediini anlamak,

daha iyi bir anlama ise Nursi ve risalelerin ne dediini anlamak biiminde kmaktadr.Mardinin yine gzden karmak istedii ey, Nursinin ve metnin karizmasnn ayn anda

iktidar anlamna geldiidir. Bu iktidar yok sayarak kiiselcilie kap amaya almaktadr.


28/54

Kald ki ancak cemaat iindeki konumuyla tanmlanan ve tanmlanma biimiyle dorudan

bal olan kii (Mardinin ifadesiyle kavramsal bir model olarak kiiselciliin odak noktasn

zne deil, yklem oluturur s. 265) nasl olacak da kiiselci bir anlam stratejisi

gelitirecektir, belli deildir.

Ayn sorun, yalnzca anlamlandrma stratejilerinde deil, dorudan kiici dinsel

pratikler iin de geerlidir. yle ki Mardin, zellikle Gazzalinin hyasna atfta bulunarak

Nursinin oradaki emay tersine evirdiini, yani Nursideki vurgunun slami ahlakn ekil-

ibadet yn zerinde deil, mana yn zerinde olduunu belirtmektedir. (s. 354) Bunun ak

anlam ise, yine Mardine gre, tevhidin, Allahn birliinin teyidinin ne karlmasdr.

(ayn yerde) Bu ekilde bir sunumdan yola kldnda, okur kolayca Nursinin imana vurgu

yaptn, ekli olan ikincil olarak deerlendirerek kiiyi tevhidi snrlar ierisinde

ykmllklerle donatmad, yani kiinin gndelik yaamn dzenleme peinde olmad

sonucuna varabilir. Oysa gerek risalelerde ve gerekse nurcularn gndelik yaamnda bunun

tam tersi gzlenmektedir. Aksine, Nursi kendisine inananlarn yaamnda tam bir

standardizasyon peindedir; kald ki zaten bu standartlatrma abas nedeniyle (ki ayn ey

anlam katnda yaplmaktadr zaten) kiiler bir topluluk, bir cemaat ruhuna kavumaktadrlar.

Mardin, Nursinin Hanmlar Risalesi, Genlik Risalesi, htiyarlar Risalesi gibi risalelerinin,

niin zellikle byle kodlandn grmemie benziyor; ayn ekilde Risale-i Nur klliyatnn

organik paras olanMektubatnda yer alan dzenleme giriimlerini de yok sayyor. Ksacas

Nursi iin din, kiinin iman temelli olmak zere istedii gibi deneyimleyecei bir alan

deildir. Aksine bu deneyim belirli kurallar iinde ilemelidir. Nursiden kiici bir dinsel

deneyimin ipularn tretebilmek iin Anadoludaki kiiselci dini deneyimlerden haberdar

olmamak gerektii gibi, ayn zamanda, Nursinin izledii izginin zaman kavrayndan ve

bu kavrayn tarihe mdahale etmeyi meru grdnden ve merulatrma biimlerinden

haberdar olmamak gerekir. En nemlisi, Nursinin hi de kiici olmayan btncl bir sistem

kurmaya altndan, buna bal olarak btncl bir devlet ve toplum felsefesine sahipolduundan haberdar olmamak gerekir.17 Fakat Mardin bu konuda srarldr ve unu

sylemeyi bile baarr: Kiiselci sistemde topluma ilikin -slamiyet dnda- kutsi

kavramlar olmadndan, kiinin peinde kotuu ey de bir btn olarak toplumun deil

bireyin ve onun gnlnn deitirilmesi olacaktr. Grld kadaryla, siyaseti brakp

bireylerin dntrlmesi iine dndnde Said Nursinin aklnda yatan da, gnllerin

seferber edilmesine ynelik bu imkanlard. (s. 261) Mardin, gnlleri kazanma iinin bizatihi

kendinde bir deer tadna inanmamz beklemekte, bunun bir stratejinin paras olduunu,

17 rnein buna iaret eden bir nurcu metin iin bkz. Safa Mrsel, BedizzamanSaid Nursi ve Devlet Felsefesi, stanbul: Yeni Asya Yaynlar, 479 s, 1995


29/54

bizzat metninin deiik yerlerinde, eitli aamalar halinde kendisi syledii halde,

unutmamz beklemektedir.

imdi, son olarak, biraz geriye, Mardinin leheye atfettii ilevlere dnp bir kez daha

bakalm. lk ilevi kiiyi evreleyen dnya ile ilgili bir efsun yaratarak mitik bir iirselliin

korunmas,18 ikinci ilevi belirli kiilik ya da kimliin genilemesi ve nihayet evren ve

dnyann bilisel bir modelinin oluturulmasyd. Mardin, kendi kulland anlamda lehenin

manevi varlklarla ilgili olduunu ve gcn Allahn varlna dair bir temel kabulden

aldn belirtmekte ve byle bir lehenin nereden kaynakland konusunu aratrmadn ve

dahas, herhangi bir cevabnn da bulunmadn saptayarak, gerekte Nursi stne btn

analizini pe atmaktadr. niteliksel zelliini saptadn syledii lehenin bu

niteliksel zelliini de aklayamamaktadr elbette. Oysa Mardin, sezgisel dzeyde ipularna

sahiptir ama sahip olduunun farknda deildir. Mardinin siyaset-ncesi gibi, kiiselci

dnya gr gibi kulland kavramlar, lehenin bu niteliklerinin nasl anlamlandrlmas

gerektiinin de iaretlerini sunmaktadr ama en iyi olaslkla sosyolojizm batandaki

Mardinin bu yol iaretlerini grmesi olanakszdr. Bunun iin biraz geriye, siyasal

antropolojinin ve tarihin yzd sulara yelken amak gerekmektedir. Fakat buraya yelken

amadan nce, farkl bir btnsellik iinde, okcul dier bir Said Nursi okumasna daha

eilmeliyiz.

Said Nursinin kiiselciliinden ok btnsellii stne vurgu yapan bu anlamlandrma

biimi Ali Bulaa aittir.19 Bu yaklama gre, Trkiye zelinde zellikle said Nursi, sivil

18imdiye dein Nursi dil, lehe ilikisi zerine Mardin dolaymyla durmakla birliktesomut bir rnee deinme gerei hissetmedim. Ama tam burada bu dile ilikin birrnei vermekten kanamayacam, bu mitik iirsellii belki biraz aydnlatabilmeyeyarar diye. Nursi, rnein Trkeyi yle kullanmaktadr: Firkatli ve gurbetli biresarette, fecir vaktinde alayan bir kalbin alayan alamalardr. (Sz: 213) teMardin, buradan iirsellik tretmektedir. Bu konuda Nursinin fikri sorulursa, o,

kendisine iki eyin verilmediinden ikayetidir. lki, hsn-i hat, ikincisi, iirikastederek, nazm yetenei. (BL: 177) Ayn ekilde Nursinin metinlerininrgtleniine bakldnda da bir fikir sahibi olunabilir. Bunun iin de rnek olarak yineSzlerden 25. Szn plann veriyorum: Yirmi beinci sz, htar, Mukaddeme, 1.Cz, 2. Cz ve Tetimme, 3. Cz, 1. ule, 1. ua, 1. Suret, 2. Suret, 1. Nokta, 2.Nokta, 3. Nokta, 4. Nokta, 5. Nokta, 2. ua, 1. Lema, 2. Lema, 3. Lema, 4. Lema,5. Lema, 1. Ik, 2. Ik, 3. Ik, 4. Ik, 5. Ik, 3. ua, 1. Cilve, 1. avk, 2. avk, 3.avk, 2. Cilve, 3. Cilve, 2. ule, 1. Nur, 2. Nur, 1. Meziyet, 2. Nkte, 3. Meziyet, 4.Nkte, 5. Meziyet, 6. Nkte, 7. Sr, 8. Meziyet, 9. Nkte, 10. Nkte, 3. Nur, 3.ule, 1.Ziya, 2. Ziya, 3. Ziya, Hatime, 1. Zeyl, 1. Nokta, 2. Nokta, 3. Nokta, 4. Nokta, 5.Nokta, 6. Nokta, 2. Zeyl, 1. Haiye, 2. Haiye. Grld gibi bizatihi plann kendisibile ba dndrcdr! (!)19 Ali Bula, Dinlerin Meydan Okuyuu: Entegrizm ve Fundamentalizm, Birikim,Say 37, s. 17-28, Mays 1992. Bu makale zel olarak Said Nursi zerine deildir,ancak Nursiye ilikin bir anlamlandrmay iermektedir.


30/54

islami anlayn en iyi temsilcisidir. Sivil slam ise veri dnyaya bir alternatif araydr. Genel

ilkeler balamnda ve yalnzca mslmanlara zg olmak zere btnc olup, slamn iinde

veya dnda, dini, kltrel ve hukuki zerklik temelinde oulcu bir toplumsal projenin

kurtarclna inanr.

slami bak alarn ve hareketleri, politik ya da resmi ve kltrel ya da Sivil slam

kavramlaryla ikiye ayrarak ele alan Bula, Resmi slamn politik bir hareket olarak

merkezine devlet ve iktidar koyduunu, bu nedenle yukardan aaya bir mslmanlamay

savunduunu, Sivil slamn ise aadan yukarya bir mslmanlamann ya da devleti deil,

toplumu ele geirmenin ncelikli olduu, bu nedenle kltrel ve sosyal kimlii, askeri ve

siyasal kimliine baskn kan bir hareket ve bak asnn ad olduunu belirtir. Bula,

buradan hareketle Nursiyi Sivil slamn en iyi temsilcisi olarak kabul etmesine karn,

kendisinden sonra gelien nurcu hareketi Resmi slamn uzlamac kanadna dahil eder ve

bylece en bata, Said Nursiyi anlamlandrmakla nurculuu anlamlandrmak arasnda bir

izgi ekerek bunlarn bir ve ayn eyi ifade etmediini saptar.

Bu ereve iinde Sivil slama gre, slam, salt bir devlet dzeni ya da politik hareket

olmayp, hayatn siyasal boyutunu inkar etmeksizin, siyaseti aan bir mmet ve toplum

projesinin savunuculuunun ad anlamna gelmektedir. Modernitenin yneldii homojen

evrensel devlet modeline kar mmet temelinde yine evrensel bir toplumsal alternatif proje

ile kar klabileceini; bunun iin de imdilik izlenmesi gereken yntemin aile bata olmak

zere, islami sivil cemaat, tarikat ve topluluklarn eitlendirilip glendirilmesi yolunun

seilmesi gerektiini belirtmektedir Bula. Bylece Sivil slam, modern Batdan

epistemolojik bir kopu anlamnda ele alnmakta, yeniden itihat gc kazandrlm Kurana

ve modern yaam biimlerine alternatif olarak snnete dn savunulmaktadr. Sonu olarak

Sivil slam iin ncelikli sorun siyasal iktidarn nasl ele geirilecei sorunu deil, siyasal

iktidarn kltrel ve toplumsal arka plannn ne olaca sorunudur. Sivil slamn en iyi

temsilcisi olarak Nursiyi kabul eden Bula, Nursinin Eski hal muhal, ya yeni hal, yaizmihlal diyerek slamn iinde bulunduu kavak noktasn ok iyi zetlediini

belirtmektedir.

Bulan yaklam Nursiyi anlamak bakmndan en salkl grnen yaklamlardan

biri gibi durmaktadr. Gerekten de rnein Nursinin siyasete ilikin yaklam Bulan

erevesi iinde olduka net bir biimde aydnlanm gibidir. Nursinin siyasetle

ilgilenmedii, aksine onu aan bir deerler sisteminin ihyasna ynelik olarak alt zerine

vurgular, Bulan bakyla, siyasal iktidar sorununun ikincilletirilmesiyle kolayca anlalrolmakta, takyye, gizlenme, ikiyzllk gibi aklamalara gerek kalmamaktadr. Byle

olmakla birlikte, Bulan yaklam en bata arpk bir sivil toplumcu anlay ve zc bir


31/54

islami kavrayla malldr. Bu malll lsnde de Nurside karlatmz kimi geleri

yok saymamz gerektirmektedir.

En bata, mmetten balayarak, cemaat, tarikat, aile ve benzeri oluum ya da

topluluklar tmyle devletsiz bir ortamda yayorlarm, devletle hibir ilikileri yokmu ve

tam aksine bunlar birbirini var etmiyor da bamsz krelerde birbirlerine dokunmadan

yayorlarm gibi bir varsayma yaslanmaktadr.20 Bundan tr de slam mmetinin tarihine

gzlerimizi kapatmamz gerektirmekte, mmetin tarihsel olarak deil de adeta kitabi olarak

kurulan ve batan itibaren veri saylmas gereken bir kategori olarak kabuln dayatmaktadr.

Oysa bizzat mmetin oluumu devletin oluum sreciyle iie gemitir ve mmet devleti var

ettii srece, devlet de mmeti var etmitir. Bu anlamda mmet tarihsel planda hazr bulunan

bir kategori ya da gereklik deil, bizatihi kurulan bir ey olarak karmza kar. Bula,

mmet ya da benzeri kavramlarla siyasal alann ve tarihin ilikisini kopard iin, Nursinin

metinlerinde rastlanan ilikileri de yok saymamz beklemektedir. rnein Nursinin srarla

vurgulad devlete sadakat, devletle ortak amalara sahip olmak gibi iddialarn grmezden

gelmektedir. Elbette Bula, bu ve benzeri iddialarn mahkemelerde savunma amal

sylendiini iddia edip zerinden atlayabilir ama ne yazkki bunlar yalnzca Nursinin

savunmalaryla snrl deildir.

Ayn ekilde, Nurculukla Nursiyi

Documents

44494171-hancerle-gul-arasında-said-nursiyi-anlamak