5. Okręgi przemysłowe w Polsce

Okręgi przemysłowe są obszarami, na których koncentrowany jest przemysł składający się z mniejszych ośrodków przemysłowych.

Charakterystyka i ocena danego okręgu uzależniona jest od szeregu kryteriów, mających wpływ na jego powstanie i obecne funkcjonowanie.

I tak przy opisie danych okręgów przemysłowych bierze się pod uwagę m.in. stopień koncentracji lub rozproszenia: bazy surowcowej i energetycznej, transportu i łączności oraz wielkość zasobów siły roboczej.

Ośrodki przemysłowe – skupiska licznych zakładów przemysłowych, pełnią ważną rolę zaplecza gospodarczo-społecznego dla okolicznych regionów lub dla województwa.

W obecnym podziale administracyjnym ogromną rolę w gospodarce pełnią miasta wojewódzkie. Spośród innych miast mających znaczny wpływ na gospodarkę można wymienić np.: Kwidzyn, Grudziądz, Kutno, Puławy, Płock, Legnica, Głogów, Skarżysko-Kamienna, Mielec, Dębica, Sanok i inne.

Przeważająca część polskiego przemysłu skoncentrowana jest w regionach uznawanych za okręgi przemysłowe.

Okręgi przemysłowe na ziemiach polskich zaczęły tworzyć się w drugiej połowie XIX w., a więc w okresie zaborów.

W każdym z zaborów rozmiary i tempo uprzemysłowienia były inne.

Zdecydowanie najszybciej rozwijał się przemysł w zaborze pruskim, najsłabiej w austriackim.

W okresie międzywojennym pogłębiono nierównomierność w rozmieszczeniu ich rozpoczynając budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Podobnie w okresie PRL-u okręgi przemysłowe, powstając w miejscach eksploatacji nowo odkrytych złóż - siarki, rud miedzi i węgla brunatnego, nie przyczyniły się do zlikwidowania dysproporcji.

Wyznaczenie jednoznacznych granic okręgów przemysłowych w Polsce było i nadal jest bardzo trudne.

Ze względu na różnorodne kryteria brane w czasie ich wydzielania liczba okręgów podawana w poszczególnychopracowaniach nigdy nie była jednakowa.

Podczas analizowania tych zestawień można jednak zauważyć, że te największe i najistotniejsze okręgi – mimo odmiennegozasięgu – są w nich wymieniane zawsze.

W 1980 r. GUS wyróżnił 24. okręgi przemysłowe funkcjonujące na obszarze Polski, biorąc wówczas przy ich wydzielaniu pod uwagę:

różne wskaźniki uprzemysłowienia miast i gmin, m.in.

procentowy udział osób czynnych zawodowo w przemyśle w ogólnej liczbie ludności,

procentowy udział osób czynnych zawodowo w przemyśle w ogólnej liczbie ludności czynnej zawodowo.

ciągłość terytorialną badanych jednostek (bezpośrednie sąsiedztwo),

skupianie co najmniej 1% krajowego zatrudnienia w przemyśle lub 1% krajowej produkcji przemysłowej bądź 1% krajowej wartości brutto środków trwałych wykorzystywanych w przemyśle.

Zajmowały one łącznie około 26% powierzchni Polski,

skupiały prawie 80% pracujących w przemyśle.

Regres przemysłu i ogólna zła sytuacja gospodarcza lat 80. XX w. spowodowała duże zmiany w okręgach wyróżnianych w 1988 r.

Nastąpiły one m.in. w następstwie:

kurczenia się rynków zbytu,

przerostu zatrudnienia,

zacofania technologicznego.

Przede wszystkim zmniejszyła się w nich:liczba osób pracujących w przemyśle,

łączna powierzchnia zajmowana przez te formy koncentracji działalności przemysłowej (aż o 1/3).

Ze względu na niespełnianie niektórych kryteriówstatus okręgów utraciły okręgi:

białostocki, zielonogórski i płocko-włocławski.

Z okręgu górnośląskiego wydzielono okręgrybnicki.

Spadek zatrudnienia w poszczególnych okręgachprzemysłowych i zmniejszanie się ichpowierzchni spowodowały, że wskaźnikprzestrzennej koncentracji przemysłu wzrósł:

z 46 osób pracujących w przemyśle na 1 km2 podkoniec lat 70. XX w.

do 63 os./km2 w 1988 r.

Wprowadzenie zasad gospodarki wolnorynkowej po 1989 r. spowodowało:

zmiany struktury wielkości i własności przedsiębiorstw,

przebudowę struktury gałęziowej II sektora,

zmniejszenie się powierzchni okręgów przemysłowych,

obniżenie liczby osób pracujących w zakładach zlokalizowanych na terenie okręgów.

W efekcie w 1999 r. wydzielono już tylko 15 okręgów przemysłowych, biorąc pod uwagę:

stopień koncentracji pracujących w przemyśle,

wyższe niż średnie wartości dla Polski – 11,7 os./km2,

udział pracujących w przemyśle w ogólnej liczbie ludności przekraczającego średnią krajową – 9,4%,

ciągłość terytorialną w obrębie okręgów,

powiaty wchodzące w skład okręgu musiały ze sobą bezpośrednio sąsiadować,

liczby pracujących w przemyśle w obrębie danego okręgu,

stanowiącej co najmniej 1% ogólnej liczby pracujących w przemyśle w naszym kraju,

czyli co najmniej 36,5 tys. osób.

Przekształcenia funkcjonalne i przestrzenne, a także zapoczątkowanie restrukturyzacji w okręgach przemysłowych w latach 90. XX w. spowodowały duży wzrost znaczenia największych okręgów, szczególnie o zróżnicowanej strukturze gałęziowej produkcji.

W tym okresie zwiększyła się rola dużych okręgów,

napłynęła do nich najwyższa wartość inwestycji zagranicznych, m.in.: warszawskiego i wielkopolskiego (obejmującego dawniej okręgi poznański i kaliski).

Jednocześnie likwidacja nierentownych zakładów przemysłowych i utrata rynków zbytu doprowadziły do tego, że z przestrzeni przemysłowej Polski zniknęły niektóre okręgi surowcowe, np. tarnobrzeski.

Na skutek trudności w dopasowaniu produkcji do warunków gospodarki rynkowej i przekształcenia w strukturze funkcjonalnej dużych miast, zmniejszyła się powierzchnia okręgów:

opolskiego, bydgoskiego, gdańskiego, wrocławskiego, łódzkiego, krakowskiego.

Z tych samych powodów niektóre tereny, np. w okolicach Torunia, Rzeszowa, Tarnowa i Krosna, przestały pełnić funkcję przemysłową.

W ostatnich kilkunastu latach struktura przestrzenna przemysłu w Polsce uległa przekształceniu.

Niektóre z wcześniej wyróżnianych okręgów zanikły, inne straciły znaczną część swojego potencjału przemysłowego, z kolei w jeszcze innych nastąpił jego wzrost.

Skutkiem tych zmian jest wzrost pierwotnych dysproporcji między:

lepiej uprzemysłowioną południowo-zachodnią i centralną częścią Polski,

obecnie prawie połowa potencjału polskiej sfery przemysłowej (mierzonego liczbą zatrudnionych w przemyśle oraz wartością jego produkcji sprzedanej) skupia się na terenie trzech województw: śląskiego, wielkopolskiego i mazowieckiego;

oraz mniej rozwiniętymi przemysłowo: wschodem, północnym wschodem i większością Ziem Odzyskanych.

najmniejszym potencjałem odznaczają się obszary na terenie województw: podlaskiego, opolskiego, świętokrzyskiego i lubuskiego.

Jednym z czynników prowadzących do zwiększania się różnic między rozwojem gospodarczym w poszczególnych regionach Polski jest odmienne tempo restrukturyzacji przemysłu – zarówno w poszczególnych regionach, jak i w okręgach przemysłowych:

najszybciej proces ten przebiega w okręgach do których napływa największa część BIZ:

warszawskim i poznańskim,

wolniej – w okręgu w znacznym stopniu bazującym na przemyśle wydobywczym:

w Śląsko-Krakowskim Okręgu Przemysłowym.

Zmiany zachodzące w przemyśle w latach 1989-2004 spowodowały, że w 2005 r. po raz kolejny dokonano klasyfikacji okręgów przemysłowych.

Przyjęto, że każdy wyróżniony okręg powinien:skupiać co najmniej 2% ogółu pracującychw przemyśle,

obejmować przynajmniej jeden ośrodek lubpowiat zatrudniający nie mniej niż 0,5% ogółupracujących w przemyśle.

W ten sposób wydzielono tylko 8. okręgówprzemysłowych.

Najważniejszym z wyróżnionych okręgówzostał Śląsko-Krakowski Okręg Przemysłowy,który grupował wyróżniane wcześniej okręgi:

górnośląski,

bielski,

krakowski

częstochowski,

skupiał ponad 22% ogółu zatrudnionychw przemyśle.

We wszystkich funkcjonujących współcześnie okręgach obserwuje się proces deglomeracji przemysłu, który polega na przenoszeniu zakładów przemysłowych na obrzeża miast lub na obszary wiejskie m.in.:

ze względu na możliwość zwiększenia przestrzeni produkcyjnej,

niższe koszty gruntów i siły roboczej.

Najwięcej okręgów przemysłowych Polski, niezależnie od okresu powstania, ma genezę surowcową, np.:

górnośląski (obecnie wchodzi w skład śląsko-krakowskiego),

sudecki,

staropolski (istniejący w podziałach do 1988 roku),

częstochowski (obecnie wchodzi w skład śląsko-krakowskiego),

piotrkowsko-bełchatowski (obecnie wchodzi w skład łódzkiego),

tarnobrzeski (istniejący w podziałach do 1988 roku),

karpacki (istniejący w podziałach do 1988 roku),

opolski (istniejący w podziałach do 1988 roku),

płocki (wchodzący w skład płocko-włocławskiego w podziale z 1980 roku).

Pozostałe okręgi przemysłowe rozwinęły się ze względu na:

dogodne położenie komunikacyjne:gdański,

szczeciński (istniejący w podziałach do 1999 r.);

wykorzystując zasoby siły roboczej i rynek zbytu dużego miasta:

poznański,

krakowski (obecnie śląsko-krakowski),

wrocławski,

bydgoski i toruński (obecnie bydgosko-toruński);

decyzje polityczne:lubelski (istniejący w podziałach do 1999 roku),

rzeszowski (istniejący w podziale z 1980 r., jako rzeszowsko-tarnowski oraz w 1988 r. jako rzeszowski),

tarnowski (istniejący w podziale z 1980 r., jako rzeszowsko-tarnowski),

łódzki.

Genezę poligenetyczną posiada:warszawski okręg przemysłowy.

Znaczny wpływ na zmiany w przestrzennej koncentracji przemysłu miało także powstawanie specjalnych stref ekonomicznych.

Objęły one swym zasięgiem:

zarówno obszary o niskiej koncentracji przemysłu,

np. Słupska SSE,

jak i tereny przemysłowe, które straciły na znaczeniu w wyniku restrukturyzacji,

np. Mielecka SSE.

Znaczenie II sektora gospodarki w Polsce z roku na rok staje się coraz mniejsze.

Niestety, aby krajowy przemysł mógł być postrzegany na rynku UE jako konkurencyjny, należy przeprowadzić w nim wiele zmian, np.:

przekształceniu musi ulec przede wszystkim struktura gałęziowa, w której zdecydowanie większą rolę niż obecnie powinien odgrywać przemysł zaawansowanej technologii.

Śląsko-Krakowski Okręg Przemysłowy – dawniej na jego terenie wyróżniane były:

Górnośląski Okręg Przemysłowy,

Częstochowski Okręg Przemysłowy,

Bielski Okręg Przemysłowy,

Krakowski Okręg Przemysłowy.

Do głównych ośrodków tych okręgów zaliczamy:

Kraków,

Katowice,

DąbrowaGórnicza,

Rybnik,

Sosnowiec,

Częstochowa,

Tychy,

Bielsko-Biała,

W okręgu tym:

skoncentrowane jest:

około 17% ludności polskiej,

około 22% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

został rozwinięty przemysł:

paliwowo-energetyczny (w tym górnictwo węgla kamiennego),

maszynowy (produkcja maszyn i urządzeń dla przemysłu oraz przemysł samochodowy),

elektroniczny,

metalurgiczny (korzystający z lokalnych lub importowanych surowców),

chemiczny,

spożywczy,

mineralny;

Powstanie i rozwój tego okręgu wynika z:

posiadanych przez nie surowców mineralnych,

obecności dużego potencjału siły roboczej (w tym także wykwalifikowanej),

chłonnego rynku zbytu,

istnienia rozwiniętego zaplecza naukowo-badawczego,

czynników politycznych.

Warszawski Okręg Przemysłowy składa się z:Warszawy,

mniejszych ośrodków:

Piaseczna, Wołomina, Ożarowa Mazowieckiego i Pruszkowa;

koncentruje około:

7% ludności Polski,

7% wszystkich pracujących w przemyśle i budownictwie;

cechuje się znaczną różnorodnością gałęzi przemysłowych:

przemysł elektroniczny i elektrotechniczny,

przemysł precyzyjny,

przemysł środków transportu,

przemysł metalurgiczny,

przemysł farmaceutyczny,

przemysł odzieżowy,

przemysł poligraficzny,

przemysł obrabiarek i maszyn budowlanych,

przemysł perfumeryjno-kosmetyczny;

prężnie się rozwija ze względu na:

położenia w centrum kraju (Warszawa jest stolicą kraju),

znaczne zasoby siły roboczej (w tym wykwalifikowanej),

bardzo rozwiniętego zaplecza naukowo-badawczego (największe polskie uczelnie: UW, Politechnika Warszawska i inne),

chłonnego rynku zbytu.

Poznański Okręg Przemysłowy:

skupia ok. 5% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

wysokie skupisko zakładów przemysłowych jest obecne w:

Poznaniu oraz w okolicach:

Gnieźnie,

Wrześni,

Śremie,

Szamotułach,

Swarzędzu;

dobrze rozwinięty jest tu przemysł:

elektromaszynowy,

środków transportu,

chemiczny,

meblarski (np. w Swarzędzu),

spożywczy;

rozwój zawdzięcza się:

obecności siły roboczej,

wyjątkowo dobremu rozkładowiprzestrzennemu komunikacji.

Łódzki Okręg Przemysłowy:

do głównych ośrodków zalicza się:

Łódź,

Piotrków Trybunalski,

Pabianice,

Zgierz,

Tomaszów Mazowiecki;

koncentruje ok. 4,5% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

specjalizacją tego okręgu jest przemysł lekki,

w szczególności włókienniczy i odzieżowy;

dobrze rozwinął się także:

przemysł spożywczy,

przemysł wyrobów gumowych;

rozwój ośrodka spowodowany był głównie obecnością:

siły roboczej,

dobrego położenia komunikacyjnego (środek Polski);

okręg ten jest obecnie silnie restrukturyzowany,

niestety obecnie silnie zagraża mu wysokie bezrobocie.

Gdański Okręg Przemysłowy:

główne ośrodki:

Gdańsk,

Gdynia,

Pruszcz Gdański,

Starogard Gdański,

Tczew;

skupia około 3,5% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

rozwinął się on dzięki:

nadmorskiemu położeniu(możliwość rozwoju portów),

zasobności w siłę roboczą;

obecnie najlepiej rozwiniętyjest przemysł:

rafineryjny,

chemiczny,

elektroniczny,

elektrotechniczny,

przemysł stoczniowy(wychodzący z problemów).

Bydgosko-Toruński Okręg Przemysłowy:

z ośrodkami na czele, takimi jak:

Bydgoszcz,

Toruń,

Inowrocław,

Świecie;

koncentruje nieco więcej niż 3% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

swoje powstanie i rozwój zawdzięcza:

zasobom wodnym regionu,

dogodnemu położeniu komunikacyjnemu,

znacznym zasobom siły roboczej;

jest wyspecjalizowany w przemyśle:

chemicznym,

maszynowym,

spożywczym,

środków transportu.

Wrocławski Okręg Przemysłowy,

do głównych ośrodków należą:

Wrocław,

Oława,

Oleśnica,

Jelcz-Laskowice;

skupia około 3% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

swój rozwój zawdzięcza:

położeniu komunikacyjnemu,

zasobom siły roboczej;

obecnie najlepiej rozwinięty jest przemysł:

maszynowy i urządzeń energetycznych,

środków transportu,

spożywczy,

chemiczny.

Sudecki Okręg Przemysłowy:

główne ośrodki:

Wałbrzych,

Jelenia Góra,

Kłodzko,

Nowa Ruda,

Dzierżoniów;

koncentruje ponad 2% wszystkich zatrudnionych w przemyśle i budownictwie;

niegdyś bardzo silnie związany byłz lokalną bazą surowcową(obecnie znacznie mniej),

restrukturyzacja przyczyniła się doznacznego zagrożenia bezrobociem;

obecnie najlepiej rozwiniętyjest przemysł:

wydobywczy,

włókienniczy,

odzieżowy,

mineralny,

chemiczny.

Warszawski Okręg przemysłowy jest to drugim pod względem wielkości okręgiem przemysłowym w Polsce.

Obejmuje on część województwa mazowieckiego.

Na jego obszarze znajduje się 35 miast, w tym: Warszawa, Piaseczno, Pruszków, Żyrardów, Konstancin-Jeziorną i Skierniewice, które zamieszkuje je łącznie około 3 mln osób.

Początki WOP-u sięgają XIX wieku, kiedy to Warszawa była największym miastem na ziemiach polskich, co doprowadziło do najwyższej koncentracji ludności w Polsce.

W okresie II Wojny Światowej wszystkie zakłady przemysłowe na tym terenie całkowicie podupadły.

W dziesięć lat po wojnie nastąpił gigantyczny rozwój WOP-u.

Był on możliwy między innymi dzięki stołecznym funkcją Warszawy a także dogodnemu położeniu oraz różnym wielkomiejskim czynnikom, (bardzo duży udział nakładu finansowego spoza Polski oraz liczne inwestycje).

Dominującą gałęzią przemysłu jest tu branża elektromaszynowa, która skupia się głównie w Warszawie, Błoniach, Pruszkowie, Piasecznie, Ożarowie i Mińsku Mazowieckim.

Olbrzymie znaczenie ma także przemysł elektroniczny i elektrotechniczny wytwarzająca:

telewizory, radioodbiorniki, półprzewodniki, sprzęt medyczny i optyczny, przyrządy pomiarowe, a także akumulatory.

Duże znaczenie ma tu także przemysł maszynowy i metalowy:

produkcja obrabiarek, łożysk toczonych i pomp, a także maszyny i urządzenia przeznaczone do budownictwa.

Pozostałe gałęzie przemysłu występujące w WOP, to:

przemysł farmaceutyczny,

poligraficzny,

spożywczy,

kosmetyczny,

odzieżowy.

Jeszcze do niedawna okręg ten charakteryzował się największą w kraju koncentracją przemysłu środków transportu,

znajdują się tutaj Fabryka Samochodów Osobowych, Zakłady Mechaniczne „Ursus” i inne firmy zajmujące się sektorem motoryzacyjnym,

większość z nich obecnie już nie istnieje.

Bardzo charakterystycznym elementem tego okręgu jest również bardzo duży udział kadr wykwalifikowanych w całokształcie zatrudnienia, co prowadzi do bardzo silnie rozwiniętej kooperacji.

Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP) – jest największym regionem przemysłowym naszego kraju, a także jednym z większych w Europie.

Znajduje się na Wyżynie Śląskiej, a także Kotlinie Oświęcimskiej.

Jego teren obejmuje województwo śląskie oraz część małopolskiego

Swoim zasięgiem obejmuje 14. większych miast m.in.:

Bytom, Chorzów, Gliwice, Siemianowice, Zabrze, Tychy, Sosnowiec, Ruda Śląska, a także Dąbrowa Górnicza.

Jego głównym miastem są Katowice.

Okręg ten zajmuje się produkcją w bardzo wielu dziedzinach.

Największe znaczenie ma tam przemysł górniczy,

znajduje się tu kilkanaście czynnych kopalń węgla kamiennego.

wydobywane są tutaj również rudy cynku i ołowiu w rejonie Olkusza.

Bardzo duże znaczenie ma także przemysł hutniczy,

występują tu liczne huty żelaza i metali nieżelaznych.

Kolejną bardzo istotną dziedziną przemysłu jest przemysł energetyczny,

znajduje się tu kilkanaście elektrowni oraz elektrociepłowni.

Do największych zalicza się elektrownie w Łaziskach Górnych, Będzinie, Sierszy, Skawinie i Jaworznie.

Duże znaczenie w GOP-ie ma także przemysł chemiczny.

Znajdują się tutaj zakłady azotowe, fabryka farb i lakierów firmy produkujące artykuły chemiczne i kosmetyki.

Z przemysłu motoryzacyjnego i transportowego:

fabryka Opla (Gliwice),

fabryka Fiata (Tychy),

tramwaje firmy Alstom Konstal,

pojazdy pancerne (czołgi i transportery opancerzone) firmy Bumar Łabędy.

Przez teren GOP-u przebiega wiele szlaków komunikacyjnych, jak:

autostrada A4 łącząca Niemcy z Ukrainą,

trasa europejska E75 przebiegająca od Norwegii aż po Kretę (fragment stanowi A1).

GOP stanowi także jeden z większych węzłów kolejowych w Polsce i to zarówno w dziedzinie przewozów pasażerskich, jak i towarów.

Znajduje się tu międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice.

GOP jest także jednym z większych ośrodków naukowych na świecie, gdyż znajduje się tutaj prawie pięćdziesiąt uczelni wyższych, gdzie uczy się ponad ćwierć miliona studentów.

Najbardziej popularne z nich to: Uniwersytet i Politechnika Śląska, Akademia Muzyczna, Ekonomiczna i Wychowania Fizycznego w Katowicach, Akademia Sztuk Pięknych oraz wiele uczelni technicznych.

Łódzki Okręg Przemysłowy (ŁOP):

znajduje się na terenie województwa łódzkiego,

obejmuje swoim zasięgiem takie miasta jak:

Łódź,

Zgierz, Pabianice, Ozorków, Konstantynów i Aleksandrów Łódzki, Sieradz, Zduńską Wolę i Tomaszów Mazowiecki.

Powstał w latach 20. XIX wieku wskutek dekretów sejmu Królestwa Polskiego, kiedy to Łódź włączono do miast fabrycznych Kalisko-Mazowieckiego Okręgu Przemysłowego.

Dzięki dogodnym warunkom naturalnym region ten zaczął gwałtownie się rozwijać, aż do lat 90. XX wieku.

Od około dwudziestu lat w ŁOP-ie trwa kryzys gospodarczy,

spowodowany spadkiem produkcji w przemyśle lekkim.

Łódzki Okręg Przemysłowy był w czasach swej świetności znany na całym świecie z przemysłu włókienniczego.

Innymi dobrze rozwiniętymi gałęziami w tym regionie były także przemysł:

elektromaszynowy,

chemiczny,

skórzano-obuwniczy.

Obecnie na terenie ŁOP-u znajdują się fabryki wielkich zagranicznych inwestorów, produkujących głównie sprzętAGD:

Bosch, Siemens, Philips, Indesit oraz General Electric.

Ze względu na dogodną lokalizację znajdują się tu wielkie koncerny zagraniczne, np.. Coca-Cola, Gillette czy też Shell.

Na przedmieściach rozwija się przemysł spożywczy i poligraficzny.

Od kilku lat, z powodu dużej liczby wykształconych osób do ŁOP-u zaczęły przybywać firmy zajmujące się usługaminiematerialnymi:

Rozwija się tu księgowość, bankowość elektroniczną, telemarketing oraz usługi informatyczne:

Mają tu siedzibę: Citi Banu, Philips, Accentur, mBank Multi Bank.

Inne atuty to:

centralne położenie w Polsce;

skrzyżowanie autostrad i dróg ekspresowych;

dobrze rozwinięta sieć kolejowa;

lotnisko międzynarodowe.

W Łodzi i w regionie działa też ŁódzkaSpecjalna Strefa Ekonomiczna:

Najważniejsi inwestorzy to:

Dell, Gillette, Indesit, BSH, Procter & Gamble, ABB.

Staropolski Okręg Przemysłowy – najstarszy okręg przemysłowy w Polsce.

Swoim obszarem zajmuje terytorium województw:

świętokrzyskiego,

mazowieckiego,

łódzkiego.

Jego główne ośrodki przemysłowe to:

Kielce,

Starachowice,

Radom,

Skarżysko-Kamienna,

Ostrowiec Świętokrzyski.

W czasach przedhistorycznych na obszarze tym wydobywano i obrabiano krzemienie, wytapiano żelazo.

Pierwsze zakłady przemysłowe powstały w średniowieczu.

Początkowo rozwijało się tutaj bardzo szybko hutnictwo i górnictwo, a także przetwórstwo metali, wykorzystywanych np. do produkcji broni.

Bardzo ważną rolę pełnił tu także przemysł wydobywczy, głównie rud ołowiu, miedzi oraz srebra oraz od XVIII w żelaza.

Największy rozkwit Staropolskiego Okręgu Przemysłowego przypada na I połowę XIX wieku, kiedy to zaczął tam dominować przemysł metalowy.

Już w drugiej połowie tego samego wieku nastąpił jednak kryzys (zabory).

W okresie międzywojennym Zagłębie Staropolskie włączono w do Centralnego Okręgu Przemysłowego, co wiązało się z wieloma modernizacjami.

Po II Wojnie Światowej nastąpiła znaczna rozbudowa przemysłu zbrojeniowego i powstało wiele nowych fabryk,

np. Fabryka Samochodów Ciężarowych „Star” w Starachowicach.

Obecnie duże znaczenie mają tu takie gałęzie przemysłu jak: metalurgiczny i hutniczy (huta żelaza w Ostrowcu Świętokrzyskim),

maszynowy,

ceramiczny,

cementowy, mineralny i kamieniarski,

środków transportu,

materiałów budowlanych.

Na jego terytorium znajduję się również elektrownia „Kozienice”, zakład tworzyw sztucznych w Pionkach oraz zakłady tytoniowe w Radomiu.

SOP jest niestety w dużym stopniu zagrożony zjawiskiem bezrobocia.

W skład Gdańskiego Okręgu Przemysłowego wchodzi m.in.:

Trójmiasto,

Rumia,

Starogard Gdański,

Pruszcz Gdański,

Wejherowo.

Okręg ten znajduje się nad Bałtykiem i właśnie dlatego podstawą jego rozwoju jest gospodarka morska, w tym do niedawna przemysł stoczniowy (produkcja statków, jachtów i sprzętu nawigacyjnego).

Ponadto bardzo wysoko rozwinięty jest przemysł:

Elektromaszynowy (produkcja sprzętu elektronicznego, telewizorów),

spożywczy (rybny, mięsny i piwowarski),

drzewno-papierniczy i meblarski,

chemiczny („Polfarma Starogard Gdański” i „Lotos - Rafineria Gdańska”,

poligraficzny,

energetyczny (Elektrownia Wodna Żarnowiec).

Krakowski Okręg Przemysłowy zamieszkuje go ponad milion ludzi.

W jego skład wchodzi:

Kraków, Bochnia, Skawina, Wieliczka i Myślenice.

Duże znaczenie miał do niedawna przemysł hutniczy (żelazo i stal),

Obecnie rozwinięty jest przemysł:

środków transportu – maszyn budowlanych i lokomotyw w Chrzanowie;

gumowy – zakłady przemysłu gumowego w Krakowie (sprzęt sportowy);

chemiczny – Krakowskie Zakłady Sodowe, Zakłady Chemiczna „Alwernia”; przemysł farmaceutyczny – zakłady „Polfa” i „Pliva” w Krakowie;

wydobywczy – kopalnie soli w Wieliczce i Bochni;

maszynowy – Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury w Krakowie;

szklarski – huta szkła walcowego „Vitrobud” w Jaroszowcu k. Olkusza;

drzewny w Krzeszowicach,

papierniczy – International Paper Klucze S.A.;

przemysł elektrotechniczny – Zakłady Teletechniczne „Telos” w Krakowie; Centrum Oprogramowania Motorola GSG Poland;

przemysł odzieżowy w Krakowie, Trzebini i Myślenicach („Vistula”);

przemysł skórzano-obuwniczy w Krakowie;

przemysł energetyczny – elektrociepłownie w Krakowie i Skawinie;

przemysł spożywczy – Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Wawel” w Krakowie oraz „Lajkonik Snack S.A.” w Skawinie;

przemysł tytoniowy – Krakowskie Zakłady Tytoniowe.

NAZWA OKRĘGU CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNE OŚRODKI

POZNAŃSKIOkręg

Przemysłowy

obejmuje stosunkowo niewielki obszar w porównaniu do liczby zatrudnionychprzemysł:

spożywczy (tytoniowy, spirytusowy, młynarski, mięsny, cukrowniczy),elektromaszynowy (samochody, wagony kolejowe i lokomotywy, obrabiarki)chemiczny (lekarstwa i kosmetyki),poligraficzny,meblarski,odzieżowy

atrakcyjny ze względu na dogodne położenie komunikacyjne, wykwalifikowaną kadrę pracowniczą, Targi Poznańskie, rozwinięte rolnictwo i zróżnicowaną strukturę przemysłu

Poznań,Swarzędz,Luboń,Tarnowo Podgórne,Kórnik,Mosina

WROCŁAWSKIOkręg

Przemysłowy

dominacja przemysłu elektromaszynowego (maszyny i urządzenia elektryczne, tabor kolejowy, sprzęt AGD, autobusy i samochody osobowe, maszyny rolnicze)pozostałe gałęzie przemysłu:

chemiczny (środki piorące, lekarstwa, garbniki syntetyczne, gazy techniczne, farby, lakiery), spożywczy (cukrowniczy, piwowarski, młynarski, tłuszczowy),lekki (odzież, obuwie)

duży udział inwestycji zagranicznych i kapitału prywatnego

Wrocław,Brzeg,Brzeg Dolny,Jelcz-Laskowice,Oleśnica,Oława

BIELSKIOkręg

Przemysłowy

zmiana struktury przemysłu z dominującego lekkiego na rzecz przemysłu elektromaszynowego(samochody osobowe, silniki i części do samochodów)pozostałe gałęzie przemysłu:

lekki (tkaniny wełniane, obuwie),chemiczny (tworzywa sztuczne, kauczuk syntetyczny, farby, rafinacja ropy naftowej),metalowy (odlewy żeliwne, wyroby walcowane), spożywczy (piwowarski, tłuszczowy, cukierniczy)

Bielsko-Biała,Czechowice-

Dziedzice,Oświęcim,Cieszyn,Żywiec,Kęty,Andrychów

NAZWA OKRĘGU CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNE OŚRODKI

SUDECKIOkręg

Przemysłowy

silnie rozproszony, z małymi ośrodkami przemysłowymi likwidacja Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (Wałbrzych, Nowa Ruda) spowodowała powstanie obszaru bezrobocia strukturalnegoprzemysł:

paliwowo-energetyczny (Zagłębie Turoszowskie z elektrownią „Turów" w Bogatyni),lekki (tkaniny lniane i jedwabne, dywany),mineralny (pozyskiwanie granitu, szkło gospodarcze, kryształowe i techniczne, porcelana, porcelit, fajans),elektromaszynowy (tabor kolejowy, wyposażenie dla przemysłu spożywczego),chemiczny (farmaceutyczny)

problem degradacji środowiska związany z przestarzałymi gałęziami produkcji oraz napływem zanieczyszczeń transgranicznych

Wałbrzych,Bogatynia,Jelenia Góra,Bolesławiec,Dzierżoniów,Świdnica,Zgorzelec,Kłodzko,Bielawa, Lubań,Kamienna Góra,Złotoryja,Strzegom, Strzelin

SZCZECIŃSKIOkręg

Przemysłowy

ze względu na bliskość morza dominacja przemysłu stoczniowego (Stocznia Szczecińska)pozostałe gałęzie przemysłu:

chemiczny (nawozy fosforowe, azotowe, kwas siarkowy),celulozowo-papierniczy,energetyczny,spożywczy

Szczecin,Police,Skolwin,Gryfin,Gryfice,Goleniów

BYDGOSKO-TORUŃSKI

Okręg Przemysłowy

przemysł:elektromaszynowy (kable, rowery, sprzęt AGD), chemiczny (chemia gospodarcza, wyroby gumowe, chlor, soda, włókna syntetyczne, środki higieny),spożywczy (cukierniczy i cukrowniczy, tłuszczowy),mineralny (wapno, cement, szkło)

ze względu na bliskość surowców mineralnych (pokłady soli kujawskiej) i podobny profil produkcji często Okręg Bydgoski i Toruński wymieniany jest jako jeden

Bydgoszcz,Toruń,Inowrocław,Janikowo,Kruszwica

NAZWA OKRĘGU CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNE OŚRODKI

PŁOCKIOkręg

Przemysłowy

najmniejszy powierzchniowo okręgdominuje przemysł rafineryjny i petrochemiczny (PKN Orlen)pozostałe gałęzie przemysłu:

elektromaszynowy (maszyny rolnicze), odzieżowy,spożywczy

Płock,Gostynin

OPOLSKIOkręg

Przemysłowy

brak wyraźnej koncentracji produkcji w jednym ośrodkuzróżnicowana struktura przemysłowa:

mineralny (cement, wapno),chemiczny (nawozy azotowe),metalurgiczny (odlewy stalowe),spożywczy (młynarski, cukrowniczy),elektromaszynowy (części do samochodów),meblarski

Opole,Kędzierzyn Koźle,Nysa,Kluczbork,Strzelce Opolskie,Zdzieszowice

CZĘSTOCHOWSIOkręg

Przemysłowy

niewielki obszarowoprzemysł:

hutniczy (stal, produkty walcowane, odlewy stalowe), elektromaszynowy (sprzęt AGD),mineralny (cement),zmniejszający się udział przemysłu lekkiego (włókiennictwo)

Częstochowa, Myszków,

Koniecpol

LUBELSKIOkręg

Przemysłowy

przemysł:wydobywczy (węgiel kamienny),elektromaszynowy (śmigłowce i szybowce, części samolotowe, maszyny rolnicze),spożywczy (cukrowniczy, spirytusowy, tytoniowy),farmaceutyczny

Lublin,Świdnik,Bogdanka

NAZWA OKRĘGU CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNE OŚRODKI

RZESZOWSKIOkręg

Przemysłowy

przemysł:elektromaszynowy (samoloty, silniki wysokoprężne, sprzęt AGD),chemiczny (opony samochodowe, farby, lakiery), spożywczy (mięsny, cukierniczy, spirytusowy), mineralny (szklarski, porcelana elektrotechniczna)

Rzeszów,Dębica,Mielec,Łańcut

PIOTRKOWSKO-BEŁCHATOWSKI

Okręg Przemysłowy

dominuje przemysł wydobywczy (węgiel brunatny) i oparty na nim energetycznypozostałe gałęzie przemysłu:

mineralny (szklarski, produkcja gipsu), elektromaszynowy (maszyny górnicze),meblarski

Bełchatów,PiotrkówTrybunalski,Radomsko

TARNOWSKIOkręg

Przemysłowy

niewielki powierzchniowo z dominującym przemysłem:chemicznym (nawozy azotowe),spożywczym (mięsny, piwowarski)

Tarnów, Brzesko

TARNOBRZESKIOkręg

Przemysłowy

restrukturyzowany ze względu na zaniechanie wydobycia siarki będącej podstawą jego rozwoju pozostałe gałęzie przemysłu:

elektromaszynowy (maszyny ciężkie i sprzęt wojskowy),spożywczy (piwowarski, mięsny),mineralny (szkło płaskie)

Stalowa Wola,Tarnobrzeg,Sandomierz,Leżajsk,Nisko,Nowa Dęba,Nowa Sarzyna

KARPACKIOkręg

Przemysłowy

słabo rozwinięty z dominacją zakładów związanych z rafinacją ropy naftowej,szklarski (szkło stołowe, ozdobne, techniczne), elektromaszynowy (produkcja autobusów)

Gorlice, Jasło,Jedlicze, Sanok, Krosno,Nowy Sącz

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -