179

5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI

Ankara’nın Cumhuriyetin ilanı sürecinde üstlendiği rol ve Başkentlik işlevini üstlenmesi ardından yüklendiği görev ve sorumluluklar, süre içinde metropoliten nitelik gösteren bir merkez oluşumunu hazırlamıştır. Đç Anadolu bölgesinin en büyük kenti ve ülkenin nüfusu en yüksek ikinci kenti haline gelen Başkentte, il sınırlarındaki nüfusun çok önemli bir yoğunluğu, metropoliten kent olarak adlandırılabilecek çekirdek bölgede yaşamaktadır. Önemli bir nüfus odağı olan Ankara’daki demografik değerler 3 farklı düzeyde değerlendirilmiştir.

5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önce Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçe (Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle), metropoliten kent olarak tanımlanmış olup, bu çekirdek 1. düzeyi tanımlamaktadır. 1976 tarihinde onaylanmış metropoliten alan sınırı ile önemli ölçüde çakışan Ankara Büyükşehir Belediyesinin 5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile oluşan sınırındaki nüfus ise, metropoliten alan olarak tanımlanabilecek ikinci kategoriyi oluşturmaktadır. Üçüncü kategori ise, istatistiki verilerin önemli bir bölümünün toplandığı ve NUTS-2 düzeyi olarak da tanımlanan Ankara il sınırlarındaki nüfustan oluşmaktadır.

2023 Başkent Ankara Nazım Đmar Planı, bu üç düzeye ilişkin demografik verileri ayrı ayrı derlemekle birlikte, Büyükşehir belediye sınırlarının içindeki nüfus olarak değerlendirilebilecek 2. düzeyde yoğunlaşmıştır. Ancak, 2000 yılı nüfus sayımı verilerin belediye sınırı olarak tanımladığı alan olan 1. düzey ve il sınırı olan 3. düzeyde derlenmiş verilerin bir kısmı bulunduğu haliyle değerlendirilirken, bir bölümü de, düzey 2 kapsamında çözümlenebilecek biçimde yeniden düzenlenmiştir.

5.1. ÜLKE VE BÖLGE ĐÇĐNDE ANKARA NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ

Ankara ilinin nüfus gelişimi irdelendiğinde, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, ülke ortalamasının üzerinde bir nüfus artış hızı yakalandığı görülmektedir. Ankara ilinin, 1927 – 1935 döneminde yıllık nüfus artış hızı ‰34.7 iken 1990 – 2000 döneminde yıllık nüfus artış hızı ‰21.4 olarak tespit edilmiştir. 1927 –2000 döneminde Ankara ilinin nüfusu sürekli artış göstermektedir. Hızlı bir nüfus artışının gözlendiği 1927 – 1975 döneminde Ankara ilinin nüfusu yaklaşık 6 kat artış göstermiştir.

Şekil 5.1. : 1927-2000 Türkiye ve Ankara Nüfus Artış Hızları

1927 - 2000 YILLARI TÜRKĐYE VE ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZLARI

0

10

20

30

40

50

60

70

1927

-19

35

1935

-19

40

1940

-19

45

1945

-19

50

1950

-19

55

1955

-19

60

1960

-19

65

1965

-19

70

1970

-19

75

1975

-19

80

1980

-19

85

1985

-19

90

1990

-20

00

Ankara

Türkiye

Đlin nüfusunun sürekli arttığı yaklaşık 75 yıllık periyotta, nüfus artış hızı daha değişken bir yapı göstermiştir. 1955-60 ve 1970-75 dönemlerinde bir önceki döneme göre düşüş gösteren nüfus

180

artış hızı, 1980’li yıllardan itibaren daha durağan bir hal almıştır. 1989 yılında Ankara’dan ayrılarak il statüsü kazanan Kırıkkale, 1985-90 dönemindeki azalan nüfus artış hızının açıklaması olarak ön plana çıkmaktadır.

Şekil 5.2. : Đller ve Türkiye Ortalaması Đtibariyle Nüfus Artış Hızları

YILLIK ORTALAMA NÜFUS ARTIŞ HIZI (BĐNDE)

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

ANTALYA

ĐSTANBUL

HAKKARĐ

BURSA

BATMAN

ĐÇEL

MUĞLA

ĐZMĐR

YALO

VA

ANKARA

ADIYAMAN

AĞRI

AKSARAY

ADANA

ISPARTA

BĐTLĐS

AYDIN

DÜZCE

KÜTAHYA

KARAMAN

KAYSERĐ

UŞAK

SAKARYA

ERZURUM

ESKĐŞEHĐR

KIRIKKALE

ÇANKIRI

ÇANAKKALE

NEVŞEHĐR

ERZĐNCAN

GĐRESUN

BOLU

AMASYA

EDĐRNE

SĐVAS

ZONGULD

AK

KARS

ARTVĐN

KASTAMONU

SĐNOP

TUNCELĐ

Türkiye geneli ve Đç Anadolu Bölgesi nüfus artışı, Ankara nüfus artışı ile birlikte irdelendiğinde; Đç Anadolu bölgesinin ülke nüfusundan aldığı payın 1975 yılına kadar artmakla birlikte, bu tarihten sonra sistematik bir düşüş içinde olduğu görülmektedir. Ülkede kıyısallaşma hareketleri ile kıyı bölgelerinde artan ve Đstanbul çevresinde kümelenen nüfusun, Đç Anadolu bölgesindeki nüfusun payını da azalttığı bu dönemde, Ankara’nın ülke ve bölge nüfusundan aldığı pay ise daha değişken bir nitelik göstermektedir. Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı pay 1975-1985 döneminde en yüksek noktasına ulaşmış, bu dönemde Ankara-Đstanbul arasındaki denge de, sıra-büyüklük kuralının tanımladığı orana yaklaşmıştır. Ancak 1985 sonrasında bu dengenin Đstanbul lehine bozulduğu ve Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı paydaki azalmaya koşut, Đstanbul kent bölgesindeki yoğunlaşmanın arttığı görülmektedir.

Tablo 5.1 Nüfus Büyüklüğü Değişimleri (1960-2000)

Yıllar Türkiye Nüfusu

Đç Anadolu Bölgesi Nüfusu

Đç Anadolu /Türkiye (%)

Ankara Đl Nüfusu

Ankara / Türkiye (%)

Ankara / Đç Anadolu (%)

1960 27.754.820 5.152.854 18,57 1.321.380 4,76 25,64 1965 31.391.421 5.874.602 18,71 1.644.302 5,24 27,99 1970 35.605.176 6.690.858 18,79 2.041.658 5,73 30,51 1975 40.347.719 7.632.494 18,92 2.585.293 6,41 33,87 1980 44.736.957 8.261.527 18,47 2.854.689 6,38 34,55 1985 50.664.458 9.216.979 18,19 3.306.327 6,53 35,87 1990 56.473.035 9.942.793 17,61 3.236.626 5,73 32,55 2000 67.845.216 11.625.109 17,13 4.007.860 5,91 34,48 Kaynak : www.die.gov.tr

181

Şekil 5.3. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Nüfus Artış Hızları,2000

TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ VE ĐLLERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI

-5

0

5

10

15

20

25Đç

Ana

dolu

Ank

ara

Çan

kırı

Esk

işeh

ir

Kay

seri

Kırşe

hir

Kon

ya

Nevşe

hir

Niğ

de

Siv

as

Yoz

gat

Aks

aray

Kar

aman

Kır

ıkka

le

‰

Đller

Türkiye

Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

Đç Anadolu Bölgesi içindeki nüfus artış hızları irdelendiğinde ise, Ankara’nın nüfus artış hızının Türkiye ve Đç Anadolu nüfus artış hızlarının üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Ankara, Đç Anadolu Bölgesinde, nüfus artış hızı bakımından Konya’dan sonra 2. sırada görülmektedir. 2000 yılı itibariyle kırsal alanı geniş Konya’nın gösterdiği nüfus artış hızına benzer bir çerçevenin

Aksaray’da da gözlendiği anlaşılmaktadır. Buna karşın son dönemin bölge içinde yükselen kentlerinden Kayseri ise, ülke

ortalamasına yakın bir nüfus artış hızına sahiptir. Ankara’nın 1985-2000 döneminde, ‰2 düzeyine oturan nüfus artışı, kentsel nüfusun artışı ve doğum oranlarındaki azalma yanında, kente gelen göç oranının da, 1985 öncesine göre azalıyor oluşu ile açıklanabilir. Ankara nüfusunun kır-kent oranları Türkiye ortalaması ve iç Anadolu bölgesi ile kıyaslandığında; 2000 yılı itibariyle ülkenin %65 dolaylarında bir kent nüfusuna ulaştığını, bu oranın bölgede %70 düzeyine yaklaştığını, bölgenin en kentleşmiş merkezi olan

Ankara’da ise, %90’a yaklaşıldığı tespit edilmektedir. Ülke içinde Đstanbul’dan sonra en

BÖLGE ADI Bir önceki yıla göre nüfus artış hızı (%o)

Đstanbul 28,23

Bursa 24,57

Đzmir 19,01

Konya 19

Ankara 18,06

Aksaray 14,84

Adana 14,47

Yozgat 13,29

Niğde 10,93

Kayseri 8

Eskişehir 5,72

Kırıkkale 5,05

Çankırı 3,94

Nevşehir 2,4

Kırşehir -8,26

Sivas -8,53

Çorum -9,07

Tablo 5.2. : Seçilmiş Bazı Đllerde Nüfus Artış Hızları, 2004

182

kentleşmiş ilin Ankara olduğunu da gösteren bu oran, aynı zamanda Eskişehir, Kırıkkale ve Kayseri’nin de bu ortalamanın üzerinde olduğunu, diğer bölge kentlerinin ise, ülke kentlerine oranının altında kaldığını göstermektedir. Bu durumda Ankara, bölgenin temel çekim unsuru olarak da ön plana çıkmaktadır. Şekil 5.4. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Kır-Kent Oranları,2000

TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU VE ĐLLERĐ KIR - KENT ORANLARI

0,00%10,00%20,00%30,00%40,00%50,00%60,00%70,00%80,00%90,00%

100,00%

Tür

kiye

ĐçA

nado

lu

Ank

ara

Çan

kırı

Esk

işeh

ir

Kay

seri

Kırşe

hir

Kon

ya

Nevşe

hir

Niğ

de

Siv

as

Yoz

gat

Aks

aray

Kar

aman

Kır

ıkka

le

Kent Kır

Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Ankara’da kent nüfusu olarak nitelenen nüfusun 2000 yılı itibariyle %90’a yaklaştığı görülmekle birlikte, 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Kanun’un genişleyen belediye sınırları içinde orman köyleri hariç köy tüzel kişiliklerini kaldırararak, belediye sınırı içine mahalle olarak bağlaması kararı ile, kentleşme oranları, Đstanbul ve Kocaeli’nde %100’e, Ankara’da da %93 düzeyine yaklaşmış biçimde görünmektedir. Ancak, bu Kanun’dan kaynaklı artış, gerçek bir kentleşmeyi göstermemekte olup, belediye sınırı içinde kırsal nitelikli yerleşmeler oluşumunu beraberinde getirmiştir. Tablo 5.3. : Seçilmiş Bazı Đllerde Kır-Kent Nüfusları

BÖLGE ADI Toplam nüfus

Şehir nüfusu

Köy nüfusu

Şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı

(%)

Köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı

(%) Đstanbul 10.018.735 9.085.599 933.136 90,69 9,31 Ankara 4.007.860 3.540.522 467.338 88,34 11,66 Đzmir 3.370.866 2.732.669 638.197 81,07 18,93

Eskişehir 706.009 557.028 148.981 78,9 21,1 Bursa 2.125.140 1.630.940 494.200 76,75 23,25 Adana 1.849.478 1.397.853 451.625 75,58 24,42

Kırıkkale 383.508 285.294 98.214 74,39 25,61 Kayseri 1.060.432 732.354 328.078 69,06 30,94 Konya 2.192.166 1.294.817 897.349 59,07 40,93

Kırşehir 253.239 147.412 105.827 58,21 41,79 Sivas 755.091 421.804 333.287 55,86 44,14

Çorum 597.065 311.897 285.168 52,24 47,76 Çankırı 270.355 141.186 129.169 52,22 47,78 Aksaray 396.084 200.216 195.868 50,55 49,45 Yozgat 682.919 315.156 367.763 46,15 53,85

Nevşehir 309.914 136.523 173.391 44,05 55,95 Niğde 348.081 126.812 221.269 36,43 63,57

183

Şekil 5.5. : Ankara Đli Nüfus Gelişimi 1927-2000

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

3500000

4000000

4500000

1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990

ANKARA ĐLĐ NÜFUS GELĐŞĐMĐ 1927-2000

Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

5.1.1. ANKARA KENTĐ NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ

2000 yılı nüfus sayımına göre Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçenin, il nüfusunun yaklaşık %83’ünü oluşturduğu görülmektedir. Đl alanının yaklaşık 1/6 sını oluşturan alanda nüfusun %83’üne yakın bir bölümü yaşarken geri kalan alanda dağılmış nüfusun ilçe merkezleri dışında daha kırsal ve yarı kırsal nitelik taşıdığı ifade edilebilir. Metropoliten kent olarak tanımlanan bu çekirdekte yoğunlaşan kentsel hizmetler ve nüfus, kentsel nüfusun gelişiminin de özellikle irdelenmesini gerekli hale getirmektedir. Ankara kenti nüfusu, Cumhuriyetin ilanından sonra ve Başkent seçilmesiyle çok hızlı bir şekilde artmıştır. 1920’lerden 2000’e kadar geçen süreçte, ülkesel ölçekte merkezi karar ve kontrol işlevlerini yüklenmesiyle kamu ve hizmet sektöründeki hızlı gelişmelerle kentin nüfusu 100 kattan fazla artmış, toplumsal ve mekansal yapı da, bu işlevler ve nüfus artışına koşut hızla değişmiştir. 1923 yılında Ankara yaklaşık 30.000 kişinin yaşadığı küçük bir Orta Anadolu kentiyken 1927’de nüfusu 74.553’e, 1990’da 2.584.594’e, 2000 DĐE nüfus sayımı sonuçlarına göre 3.356.877’ye yükselmiştir. 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Kanun ile belediye sınırlarının genişlemesi ile 2000 yılı verilerine göre yeni belediye sınırı içinde 3.593.473 kişi yaşamaktadır (Tablo 5.4.).

Tablo 5.4. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Gelişimi YILLAR TÜRKĐYE

NÜFUSU (bin)

TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU 10,000 ÜSTÜ YERLEŞMELER (bin)

ANKARA KENTĐ NÜFUSU

TÜRKĐYE KENTLĐ NÜFUS ORANI (%)

ANKARA'NIN KENTLĐ NÜFUS ĐÇĐNDEKĐ

ORANLARI (%)

ANKARA KENTĐNĐN TOPLAM ĐÇĐNDEKĐ

ORANI (%)

1927 13,648 2,223 74,553 16,280 3,35 0,55

1935 16,158 2,721 122,720 16,840 4,51 0,76

1940 17,821 3,216 157,242 16,850 4,89 0,88

1945 18,790 3,466 226,712 18,440 6,54 1,21

1950 20,947 3,924 288,536 18,730 7,35 1,38

1955 24,065 5,425 451,241 22,540 8,32 1,88

1960 27,755 7,200 650,067 25,940 9,03 2,34

1965 31,391 9,343 905,660 29,760 9,69 2,89

1970 35,605 12,724 1,236,152 35,740 9,72 3,47

1975 40,347 16,707 1,701,004 41,410 10,18 4,22

1980 44,736 20,330 1,877,755 45,440 9,24 4,20

1985 50,664 26,418 2,304,166 52,140 8,72 4,55

1990 56,473 31,804 2,584,594 56,320 8,13 4,58

2000 67,803 41,804 3,356,877 61,655 8,03 4,94

-Ankara kenti, 2000 yılı itibariyle Büyükşehir Belediye Sınırları içindeki Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan ve Yenimahalle ilçelerini kapsamaktadır. -1985 nüfusu, 1990 nüfus sayımı günündeki idari bölünüşe göre yeniden düzenlenmiştir. Kaynak: DĐE, 2000, Genel Nüfus Sayımı Đdari Bölünüş

184

Ankara Başkent seçildikten sonra yarım yüzyıl boyunca bir büyüme odağı olarak Türkiye’de nüfus çekim merkezi işlevi görmüş, daha sonra çekim merkezi olma niteliği zayıflamıştır.

Ankara’nın 1927-1975 döneminde sürekli ve kararlı bir büyüme gösterdiği, bu büyüme eğiliminin 1980’den sonra yavaşladığı görülmektedir. 1927-1975 döneminde, Ankara nüfusunun toplam Türkiye içindeki payı % 0.55’den % 4.22’ye, Türkiye kentsel nüfusu içindeki payı % 3.35’den % 10.18’ler düzeyine yükselmiştir. 1975 sonrasında ise Ankara’nın hem toplam nüfus içindeki, hem kentli nüfus içindeki payının artmasının durakladığı görülmektedir (Şekil 5.5.).

Şekil 5.6. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Gelişimi

TÜRKĐYE VE ANKARA KENT Đ NÜFUS GELĐŞĐMĐ

0

2

4

6

8

10

12

1927

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

%

ANKARA'NIN KENTLĐNÜFUSĐÇĐNDEKĐORANLARI(%)ANKARAKENTĐNĐNTOPLAMĐÇĐNDEKĐORANI (%)

Şekil 5.6., 1975 yılına kadar ülkedeki kentleşme hızının çok daha üzerinde bir kentleşme hızına sahip görünen Ankara’da, bu tarihten sonra ülke ortalamasına yaklaşan bir durağanlaşma olduğunu ifade etmektedir. Bu durum, Başkente olan göçün görece azalması ve ülkede yeni çekim unsuru olabilecek yerleşimlerin ön plana çıkmasıyla açıklanabileceği gibi, Ankara ili içindeki ilçelerin bir bölümünün de bazı Sosyo-ekonomik gelişmelere sahne olmasıyla açıklanabilir.

Tablo 5.5.: Ankara-Türkiye Toplam ve Kentsel Gelişim Endeksi YILLAR TÜRKĐYE TOPLAM NÜFUSU TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU ANKARA KENTĐ NÜFUSU

1927 100 100 100 1935 118 122 165 1940 131 145 211 1945 138 156 304 1950 153 177 387 1955 176 244 605 1960 203 324 872 1965 230 420 1215 1970 261 572 1658 1975 296 752 2282 1980 328 915 2519 1985 371 1188 2998 1990 414 1431 3467 2000 497 1881 4502

Kentsel büyüme endeksleri (1927 yılı nüfusları 100 kabul edilerek, sonraki dönem nüfus değerlerinin bu bazda ifadesi) açısından Ankara, her dönemde Türkiye geneli ile Türkiye kentsel nüfus büyüme oranlarının devamlı üzerinde seyretmiştir. Ülke nüfusu 2000 yılında 1927 yılı nüfusunun yaklaşık 5 katına, Türkiye kentsel nüfusu 20 katına ulaşırken aynı dönemde Ankara nüfusu ise yaklaşık 45 katına ulaşmıştır. Ankara 2000 nüfus endeksi, Türkiye genel nüfus endeksinin 8 katını aşmış, Türkiye kentsel nüfus endeksinin yaklaşık 2.5 katı bir sayıya erişmiştir (Tablo 5.5., Şekil 5.7.).

185

Şekil 5.7. : Ankara-Türkiye Toplam ve Kentsel Gelişim Endeksi

ANKARA - TÜRK ĐYE TOPLAM VE KENTSEL NÜFUS GEL ĐŞĐMĐ

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

60000000

70000000

800000001

927

193

5

194

0

194

5

195

0

195

5

196

0

196

5

197

0

197

5

198

0

198

5

199

0

200

0

TÜRKĐYENÜFUSU(bin)

TÜRKĐYEKENTSELNÜFUSU

ANKARAKENTĐNÜFUSU

Ankara’nın geçirdiği büyümeyi Türkiye toplam nüfus artışı ve kentsel nüfus artışı ile daha ayrıntılı olarak karşılaştırabilmek için, her nüfus sayımı dönemindeki yıllık artış hızlarını gösteren Tablo 5.6. hazırlanmıştır. Buna göre, 1990-2000 yılları arasında, Ankara’nın Türkiye ortalamasının ve nüfusu 10.000 kişiyi aşan yerleşmelerin nüfus artış hızından daha yüksek bir nüfus artışı yaşadığını göstermektedir. 1975-80 dönemine kadar, nüfusu 10.000’i aşan yerleşmelerin nüfus artış hızından daha yüksek bir nüfus artışına sahip olan Ankara, bu dönemden sonra 1990’a kadar ülke kentlerinden daha yavaş bir nüfus artışı yaşamış, 1990-2000 döneminde ise Ankara, tekrar ülke kentleri ortalamasının üzerine çıkmıştır. Bunda, Ankara’nın gerçekleştirdiği bir sıçramadan çok ülke kentlerindeki nüfus artışının daha önceki dönemlere göre azalarak, Ankara ve Türkiye değerlerine yaklaşması etkili olmuş görünmektedir.

Tablo 5.6. : Türkiye ve Ankara Kentinin Yıllık Nüfus Artış Hızları

YILLAR 1927-35

1935-40

1940-45

1945-50

1950-55

1955-60

1960-65

1965-70

1970-75

1975-80

1980-85

1985-90

1990-00

TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞ HIZI

21,10 19,59 10,59 21,73 27,75 28,53 24,62 25,19 25,00 20,65 24,88 21,71 18,3

10000+ NÜFUS ARTIŞ HIZI

25,27 33,43 14,97 24,82 64,78 56,61 52,11 61,77 54,47 39,25 52,39 37,11 20

ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZI

62,30 49,58 73,18 48,69 88,98 73,01 66,32 62,22 63,84 19,77 40,93 22,97 21,4

Nüfus gelişimi açısından Ankara’nın büyüme süreci 4 dönemde incelenebilir.

1927-1950 Dönemi: Bu dönemde Türkiye’de kentleşme hızı genel nüfus artış hızının biraz üstündedir. Oysa Ankara yeni Başkent olmasının getirdiği ivme ile Türkiye’deki kentleşme hızının iki katından fazla bir hızla büyümektedir.

1950-1975 Dönemi: Bu dönemin temel farkı, Türkiye’nin hem nüfus artış hızının artması, hem de kentleşme hızının tüm Türkiye’de bir önceki dönemin Ankara’sının büyüme hızına yükselmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bu dönemde Ankara, Türkiye’nin kentleşme hızı ortalamasının üstünde kalan bir büyümeyi sürdürebilmiştir.

1975-1990 Dönemi: Bu dönemde, Türkiye kentsel nüfusu (10,000 üstü yerleşmeler) artış hızı ve Ankara nüfus artış hızlarında belirgin bir düşüş gözlenmektedir. 1975’den bugüne kente kırdan ve diğer illerden gelen göçte gözlenen düşüşün yanısıra doğal nüfus artış oranlarında da bir azalma vardır. Yine bu dönemde Ankara nüfus artış hızının Türkiye kentsel büyüme hızının altına düştüğü görülmektedir.

186

1990-2000 Dönemi: Bu dönemde, yıllık nüfus artış hızı yaklaşık binde 21 olup Büyükşehir sınırları içindeki alanda yıllık nüfus artış hızı ile yakındır. Ülke nüfus artış hızı ve kentsel yerler nüfus artış hızının 1990 öncesindeki ivmesini yitirdiği bu dönemde Ankara, mevcut nüfus artışını korumakla birlikte, ülke içinde nüfusu en hızlı artan 1. ya da 2. odak olarak sürdürdüğü gelişiminden uzaklaşarak bir doygunluğa ulaşmıştır. 1990’lı yıllara kadar metropoliten kent odaklı yoğunlaşan nüfus, metropoliten kentin çeperindeki ilçe ve beldelere sıçramış ve kentin desantralizasyon stratejisine koşut bir nüfus yayılması da başlamış görünmektedir.

Şekil 5.8. : Yıllık Nüfus Artış Hızları

YILLIK NÜFUS ARTI Ş HIZLARI

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1927

-35

1935

-40

1940

-45

1945

-50

1950

-55

1955

-60

1960

-65

1965

-70

1970

-75

1975

-80

1980

-85

1985

-90

1990

-00

‰

TÜRKĐYE NÜFUSARTIŞ HIZI (binde)

TÜRKĐYE KENTLĐNÜFUS ARTIŞ HIZI(binde)

ANKARA NÜFUSARTIŞ HIZI (binde)

Ankara ili nüfusu 1927-1950 döneminde Türkiye'deki kentleşme hızının yaklaşık 1.5 katı bir hızla büyümüştür. 1927-1975 döneminde sürekli bir büyüme gösteren Ankara'nın nüfusu, 1975'den sonra düşme eğilimine girmiştir. 1985-1990 döneminde ise, Kırıkkale’nin de ayrılmasıyla Ankara Đli nüfus artış hızı düşerek -4.28 olmuştur (Tablo 5.7.). Buna paralel olarak kentli nüfus artış hızı da 7.11 olmuştur (Şekil 5.8.).

Tablo 5.7. : Yıllık Nüfus Artış Hızları (Binde) YILLAR TÜRKĐYE

NÜFUS ARTIŞ HIZI

TÜRKĐYE KENTLĐ NÜFUS ARTIŞ HIZI

TÜRKĐYE KIRSAL NÜFUS ARTIŞ

HIZI

ANKARA ĐLĐ NÜFUS ARTIŞ

HIZI

ANKARA KENTLĐ NÜFUS ARTIŞ

HIZI

ANKARA KIRSAL NÜFUS ARTIŞ

HIZI

1927-35 21,10 25,27 20,28 34,70 54,08 27,71

1935-40 19,59 33,43 16,67 24,28 42,04 16,71

1940-45 10,59 14,97 9,61 28,56 78,86 0,72

1945-50 21,73 24,82 21,03 32,85 44,16 24,88

1950-55 27,75 64,78 18,15 62,59 91,72 37,92

1955-60 28,53 56,61 19,56 32,92 70,36 -11,56

1960-65 24,62 52,11 14,02 43,73 62,19 13,32

1965-70 25,19 61,77 7,42 43,29 63,20 -0,07

1970-75 25,00 54,47 6,53 47,22 61,74 4,46

1975-80 20,65 39,25 6,38 19,82 22,78 9,45

1980-85 24,88 52,39 -1,32 29,38 40,18 -15,74

1985-90 21,71 37,11 3,46 -4,28 7,11 -70,48

1990-00 18,3 20,00 21,4

Türkiye’nin nüfus artışı içerisinde (sayısal artan nüfus) Ankara kentinin payı 1927-1975 döneminde genelde düzenli bir artış göstererek % 9.8’e ulaşmıştır. 1975-1980 döneminde, ülkede yaşanılan siyasi ve ekonomik krizin etkisiyle de büyük kentlere olan göçün ve kentleşme

187

oranının göreli düşüşüyle birlikte, Ankara kenti nüfus artışının ülke nüfus artışına oranı yarı yarıya düşmüştür. Ancak, 1980-1990 döneminde tekrar artma eğilimine girmiş, % 6.02’ye ulaşmıştır. Bu eğilimin 1990-2000 döneminde de küçük bir artışla bir önceki dönem özelliklerine benzer bir seyir taşıdığı ifade edilebilir (Tablo 5.8.).

Tablo 5.8. : Sayısal Nüfus Artışında Ankara’nın Payı YILLAR TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞI ANKARA KENTLĐ NÜFUS ARTIŞI ANKARA'NIN PAYI (%)

1927-35 2600000 48167 1,85%

1935-40 1663000 34522 2,08%

1940-45 969000 69470 7,17%

1945-50 2157000 61824 2,87%

1950-55 3100000 162705 5,25%

1955-60 3690000 198826 5,39%

1960-65 3636000 255593 7,03%

1965-70 4214000 330492 7,84%

1970-75 4742000 464852 9,80%

1975-80 4389000 176751 4,03%

1980-85 5928000 357280 6,03%

1985-90 5809000 349559 6,02%

1990-00 11330927 703720 6,2%

5.1.1.1. GÖÇ

Kentsel gelişme sürecinde kentin nüfus yapısının oluşumunda göç çok önemli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Ankara'nın Cumhuriyetin Başkenti olması, ülke ve ulaşım ağlarının kesişme noktasında bulunması, tüm bölgelerle direkt ulaşımının sağlanması, altyapı ve sosyal donatı alanlarının göç edilen diğer illere oranla daha yüksek olması göç alma sebeplerinin en temel nedenlerindendir.

Bölgelerin net göç oranları dikkate alındığında, Marmara Bölgesi ve özellikle Đstanbul’un, ülke içi nüfus hareketleri için çok büyük bir çekim noktası oluşturduğu görülmektedir. Bunu Ege ve Akdeniz Bölgeleri izlemektedir. Bu, kıyısallaşma biçiminde açıklanabilecek kıyı bölgelerine doğru yoğunlaşan bir hareketlenmeyi işaret etmektedir. Nüfus alan bu 3 bölge dışındaki bölgeler içinde net göç oranı eksi olmakla birlikte Ankara, görece kıyı bölgelerine yakındır.

Tablo 5.9. : Bölgeler Đtibariyle Göç Oranları 1985 1990 NET GÖÇ

BÖLGELER NÜFUSU NÜFUSU ĐÇ GÖÇ DIŞ GÖÇ NET GÖÇ ORANI (Binde)

AKDENĐZ B. 6124316 7026489 487276 -356159 131117 19.94

D.ANADOLU B. 5170031 5347659 238865 -671255 -432390 -82.22

EGE B. 6746769 7595221 564679 -381698 182981 25.52

G.ANADOLU B. 4346947 5158013 211653 -355819 -144166 -30.33

ĐÇ ANADOLU B. 9216834 9942793 671609 -821715 -150106 -15.67

KARADENĐZ B. 7962047 8107253 365896 -793984 -428088 -53.28

MARMARA B. 11097514 13295607 1525195 -684543 840652 68.93

TÜRKĐYE 50664458 56473035 4065173 -4065173 . .

Đç Anadolu Bölgesi genel yapı itibariyle göç veren bir bölgedir, Fakat Ankara, bölge içinde göç alan önemli bir odak olması yanısıra, bölgedeki illerden de önemli oranda göç almaktadır. Ankara, iç Anadolu bölgesinin en önemli nüfus odağı olarak, bölgenin göç hareketliliğinin

188

yaklaşık yarısına sahip görünmektedir. Aldığı göç, yıllar itibariyle hep verdiği göçten daha fazla olan Ankara, bu yoğun hareketliliğini son 20 yılda önceki dönemlere göre daha durağan bir döneme bıraksa da, 2000 yılı itibariyle, halen bölgenin en önemli göç hareketliliği yaşanan merkezi ve net göç oranı en fazla olan merkezidir. Bölgede, Ankara’dan başka, aldığı göç verdiğinden fazla olan tek il, Eskişehir’dir. Diğer illerden Konya ve Kayseri’de de önemli hareketlilikler görülmekle birlikte, verilen göçün, alınandan daha fazla olduğu görülmektedir. (Şekil 5.9.).

Şekil 5.9. : Đç Anadolu Bölgesi Đllerinde Göç (2000)

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

Đç Anadolu

Ankara

Çankırı

Eskişehir

Kayseri

Kırşehir

Konya

Nevşehir

Niğde

Sivas

Yozgat

Aksaray

Karam

an

Kırıkkale

ĐÇ ANADOLU BÖLGES Đ ĐLLER ĐNĐN ĐÇ VE DIŞ GÖÇ KARŞILAŞTIRMASI

Aldığı Göç Verdiği Göç

Đç Anadolu bölgesinin temel nüfus çekim merkezi olan Ankara ise, 1990 yılı itibariyle 326,301 kişi göç almış, 256,790 kişi ise göç vermiştir. Kentin aldığı ve verdiği göç 1990-2000 yılları arasındaki dönemde hareketlenmiş görünmektedir. Net göç oranı açısından bakıldığında, bölgenin tamamen dışa göç veren yapısını dengeleyen merkezin Ankara olduğu görülmektedir.

Şekil 5.10. : Ankara’da Göç (1990-2000)

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

400000

Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç

1990 - 2000 ANKARA GÖÇ DURUMU

1990

2000

1930’lu yıllarda kent nüfusunun artışında doğal artışın payı %15 düzeyindeyken, artışın %85’i net göç nedeniyledir. 1975 yılına kadar göç önemini korumuştur. Bu yıllarda yaklaşık olarak doğal artış Ankara kentinin nüfus artışının %30’unu, net göç %70’ini karşılıyordu. Net göç hareketinin büyük bir bölümünü 35 yaş oluşturmakta olup, bu yaştan sonra net göçün önemi azalmaktadır. Bu azalma erkeklerde daha belirgindir. 35 yaş sonrasındaki göçler kadınlarda göreli olarak yüksektir.

189

15 yaşından küçük nüfusun toplam göçlerdeki payı yıllar itibariyle sürekli bir artış göstermektedir. Bu, Ankara’ya olan göçlerde aileler halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir. Erkek nüfusun göçleri 15-24 yaş grubunda büyük bir yığılma göstermektedir. Bu yığılmanın önemi de zaman içinde azalmaktadır. Bu yaş grubunda yığılmanın değişik nedenleri vardır. Bunlar; üniversite eğitimi için gelenler, askerlik için gelenler,iş aramak ve mevsimlik işler için gelenleri kapsamaktadır. Ankara’da işleri bitince geldikleri yerlere döndüklerinden 25-29 yaş grubunda erkeklerin göç miktarı büyük bir eksi değer almaktadır. Kadın nüfusunda da net göçte yığılma 15-24 yaş grubundadır. Ama bunu izleyen 25-29 yaş grubunda, erkeklerde olduğu gibi büyük bir negatif değer yoktur. Bu, 15-24 yaş grubu kadın net göçü içinde evlenme nedenli göçlerin okuma nedenli göçlere göre çok daha önemli olması yüzündendir.

Şekil 5.11. : Ankara Đlinin Aldığı Göç (1990)

0 50000 100000 150000 200000

Kentten Kıra

Kırdan Kıra

Kırdan Kente

Kentten Kente

ANKARA ĐLĐNĐN ALDIĞI GÖÇ (1990)

Kadın 8946 3133 29073 146596

Erkek 11048 4055 32014 162888

Kentten Kıra Kırdan Kıra Kırdan Kente Kentten Kente

Ankara’nın diğer illerden aldığı göçün büyük bir kısmı kentten kente ve kırdan kente şeklinde gerçekleşmektedir. Ankara’da en yoğun biçimde ilçe merkezlerinden il merkezine göç yaşanmaktadır. Bunun sebebi, metropoliten kentteki çalışma alanlarının fazlalığı ve daha yüksek yaşam kalitesi-standartı yakalayabilme umudu olarak açıklanabilir.

Şekil 5.12. : Ankara Đlinin Verdiği Göç (1990)

0 20000 40000 60000 80000 100000120000140000

Kentten Kıra

Kırdan Kıra

Kırdan Kente

Kentten Kente

ANKARA ĐLĐNĐN VERDĐĞĐ GÖÇ (1990)

Kadın 17590 3911 11033 112067

Erkek 27661 5701 12543 137733

Kentten Kıra Kırdan Kıra Kırdan Kente Kentten Kente

Ankara’nın aldığı göçlere bakıldığında, kentten kente göçün temel unsur olduğu görülmektedir. Bu durum, bölge içinde önemli bir çekim merkezi olan Ankara’nın Đç Anadolu bölgesi illerinden aldığı göçlerle açıklanabilir. Ankara’nın verdiği göçler ilendiğinde ise, özellikle erkek nüfusun

190

kentten kente göç etmekte olduğu görülebilir. Bu, çalışma amaçlı göç hareketlerinin ağırlıklı olduğu biçiminde yorumlanabilir. Bunun yanında, kentten kıra da, önemli bir göç eğiliminin başladığı da görülmektedir. Ülkede nüfus çeken kıyı bölgelerinin Ankara’dan önemli bir nüfus aldığı da ifade edilebilir.

Şekil 5.13. : Ankara Đli Đçinde Yaşanan Göçler (1990)

0 2000 4000 6000 8000 10000120001400016000

Đl Merkezinde Đlçe Merkezlerine

Đl Merkezinden Köylere

Đlçe Merkezlerinden Đl Merkezine

Đlçe Merkezlerinden Köylere

Köylerden Đl Merkezine

Köylerden Đlçe Merkezlerine

ANKARA ĐLĐ ĐÇĐ GÖÇ HAREKETLER Đ (1990)

Kadın 4160 4019 15431 1594 5494 3703

Erkek 5181 4572 15374 1923 5800 4202

Đl Merkezinde

Đlçe

Đl Merkezinden Köylere

Đlçe Merkezlerin

den Đl

Đlçe Merkezlerinden Köylere

Köylerden Đl Merkezine

Köylerden Đlçe

Merkezlerin

Ankara ili içinde yaşanan göç hareketleri irdelendiğinde, ilçe merkezinden il merkezine olan göçlerin en önemli unsur olduğu görülmektedir. Bunu, köylerden il merkezine olan göç hareketleri izlemekte, il merkezinden köylere ve ilçe merkezine olan göç hareketlerinde de son dönemde önemli bir hareketlenme görülmektedir.

Ankara nüfusunun doğum yerine göre dağılımı incelendiğinde, Ankara doğumluların, toplam nüfusun %52’sine ulaştığı görülmektedir. Đlin yoğun göç aldığı 1980’li yılların ortalarına kadar, il dışında doğanların oranının daha fazla olduğu bilinirken, göç sonrası ikinci kuşak nüfusun Ankara’da doğması, toplam nüfus içinde Ankara doğumluların sayısını arttırmaktadır. Göç hızının azaldığı 1990 sonrasında bu oranın atmasını beklemek yanlış olmaz.

Şekil 5.14. : Ankara Đli Nüfusun Doğum Yerine Göre Tasnifi (2000)

ANKARA ĐLĐNDE DOĞUM YERĐNE GÖRE NÜFUS ORANI

47%

1%

52%

ANKARA DĐĞER ĐLLER YURTDIŞI

191

Tablo 5.10. : Ankara Đlinin Diğer Đllerden ve Yurtdışından Aldığı – Verdiği Göç SIRA NO ĐLLER ALDIĞI GÖÇ VERDĐĞĐ GÖÇ NET GÖÇ

ORAN ( %)

GÖÇ SIRA NO

T E K T E K T E K 1 Adana 5 679 3 141 2 538 4 549 2 672 1 877 1 130 469 661 1,63 24 2 Adıyaman 970 555 415 1 287 754 533 - 317 - 199 - 118 -0,46 62 3 Afyon 2 588 1 340 1 248 1 882 1 106 776 706 234 472 1,02 31 4 Ağrı 2 077 1 317 760 1 402 1 003 399 675 314 361 0,97 32 5 Amasya 4 200 2 140 2 060 2 080 1 216 864 2 120 924 1 196 3,05 15 6 Ankara 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,00 48 7 Antalya 3 949 2 146 1 803 13 103 6 986 6 117 - 9 154 - 4 840 - 4 314 -13,17 72 8 Artvin 2 446 1 207 1 239 1 069 681 388 1 377 526 851 1,98 23 9 Aydın 2 629 1 428 1 201 3 549 2 006 1 543 - 920 - 578 - 342 -1,32 66 10 Balıkesir 4 701 2 450 2 251 5 060 2 837 2 223 - 359 - 387 28 -0,52 64 11 Bilecik 646 339 307 843 492 351 - 197 - 153 - 44 -0,28 56 12 Bingöl 723 423 300 586 361 225 137 62 75 0,20 43 13 Bitlis 1 021 619 402 946 561 385 75 58 17 0,11 46 14 Bolu 7 162 3 577 3 585 4 074 2 254 1 820 3 088 1 323 1 765 4,44 11 15 Burdur 853 480 373 773 480 293 80 0 80 0,12 45 16 Bursa 4 455 2 351 2 104 6 830 3 759 3 071 - 2 375 - 1 408 - 967 -3,42 70 17 Çanakkale 1 714 986 728 1 918 1 133 785 - 204 - 147 - 57 -0,29 58 18 Çankırı 13 631 6 924 6 707 7 195 3 969 3 226 6 436 2 955 3 481 9,26 7 19 Çorum 23 551 12 303 11 248 6 604 4 314 2 290 16 947 7 989 8 958 24,38 1 20 Denizli 1 782 974 808 1 987 1 206 781 - 205 - 232 27 -0,29 58 21 Diyarbakır 4 628 2 616 2 012 4 872 2 737 2 135 - 244 - 121 - 123 -0,35 59 22 Edirne 1 575 1 005 570 1 846 1 101 745 - 271 - 96 - 175 -0,39 60 23 Elazığ 2 835 1 548 1 287 2 566 1 411 1 155 269 137 132 0,39 38 24 Erzincan 2 755 1 429 1 326 1 838 1 066 772 917 363 554 1,32 28 25 Erzurum 8 796 4 765 4 031 3 100 1 861 1 239 5 696 2 904 2 792 8,19 8 26 Eskişehir 6 241 3 117 3 124 6 393 3 457 2 936 - 152 - 340 188 -0,22 54 27 Gaziantep 3 028 1 797 1 231 2 028 1 234 794 1 000 563 437 1,44 27 28 Giresun 1 678 806 872 1 174 717 457 504 89 415 0,73 33 29 Gümüşhane 2 296 1 120 1 176 859 529 330 1 437 591 846 2,07 21 30 Hakkari 604 442 162 321 193 128 283 249 34 0,41 37 31 Hatay 3 652 2 072 1 580 2 532 1 481 1 051 1 120 591 529 1,61 25 32 Isparta 2 274 1 208 1 066 2 311 1 307 1 004 - 37 - 99 62 -0,05 50 33 Đçel 4 829 2 487 2 342 6 918 3 732 3 186 - 2 089 - 1 245 - 844 -3,01 68 34 Đstanbul 23 440 13 101 10 339 44 394 24 262 20 132 - 20 954 - 11 161 - 9 793 -30,14 73 35 Đzmir 11 770 6 646 5 124 20 611 11 184 9 427 - 8 841 - 4 538 - 4 303 -12,72 71 36 Kars 10 793 5 790 5 003 2 772 1 794 978 8 021 3 996 4 025 11,54 5 37 Kastamonu 2 528 1 235 1 293 1 695 966 729 833 269 564 1,20 29 38 Kayseri 8 586 4 557 4 029 4 850 2 945 1 905 3 736 1 612 2 124 5,37 9 39 Kırklareli 1 318 818 500 1 405 881 524 - 87 - 63 - 24 -0,13 53 40 Kırşehir 13 538 6 639 6 899 3 243 1 930 1 313 10 295 4 709 5 586 14,81 3 41 Kocaeli 3 269 1 728 1 541 5 407 2 927 2 480 - 2 138 - 1 199 - 939 -3,08 69 42 Konya 10 001 5 230 4 771 6 614 3 678 2 936 3 387 1 552 1 835 4,87 10 43 Kütahya 1 574 909 665 1 393 794 599 181 115 66 0,26 40 44 Malatya 5 033 2 865 2 168 3 321 1 877 1 444 1 712 988 724 2,46 19 45 Manisa 2 070 1 123 947 2 133 1 262 871 - 63 - 139 76 -0,09 51 46 Kahramanmaraş 2 949 1 615 1 334 1 202 753 449 1 747 862 885 2,51 18 47 Mardin 2 120 1 327 793 1 394 873 521 726 454 272 1,04 30 48 Muğla 2 230 1 233 997 3 670 2 118 1 552 - 1 440 - 885 - 555 -2,07 67 49 Muş 1 041 600 441 795 482 313 246 118 128 0,35 39 50 Nevşehir 4 067 1 891 2 176 2 058 1 125 933 2 009 766 1 243 2,89 16 51 Niğde 2 636 1 339 1 297 1 577 915 662 1 059 424 635 1,52 26 52 Ordu 4 136 2 153 1 983 2 583 1 699 884 1 553 454 1 099 2,23 20 53 Rize 3 023 1 601 1 422 1 628 982 646 1 395 619 776 2,01 22 54 Sakarya 1 669 886 783 1 866 1 050 816 - 197 - 164 - 33 -0,28 56 55 Samsun 6 599 3 537 3 062 4 300 2 692 1 608 2 299 845 1 454 3,31 14 56 Siirt 1 041 678 363 896 537 359 145 141 4 0,21 42 57 Sinop 1 321 660 661 979 555 424 342 105 237 0,49 35 58 Sivas 9 611 4 800 4 811 3 113 1 880 1 233 6 498 2 920 3 578 9,35 6 59 Tekirdağ 1 662 1 026 636 2 553 1 551 1 002 - 891 - 525 - 366 -1,28 65 60 Tokat 5 103 2 536 2 567 2 319 1 296 1 023 2 784 1 240 1 544 4,01 13 61 Trabzon 4 157 2 229 1 928 2 352 1 568 784 1 805 661 1 144 2,60 17 62 Tunceli 1 040 575 465 698 420 278 342 155 187 0,49 36 63 Şanlıurfa 1 944 1 182 762 2 016 1 218 798 - 72 - 36 - 36 -0,10 52 64 Uşak 694 346 348 681 383 298 13 - 37 50 0,02 47 65 Van 1 911 1 170 741 1 912 1 176 736 - 1 - 6 5 0,00 49 66 Yozgat 18 145 9 064 9 081 3 920 2 386 1 534 14 225 6 678 7 547 20,46 2 67 Zonguldak 6 140 3 076 3 064 3 240 1 822 1 418 2 900 1 254 1 646 4,17 12 68 Aksaray 2 682 1 423 1 259 2 527 1 391 1 136 155 32 123 0,22 41 69 Bayburt 745 377 368 383 236 147 362 141 221 0,52 34 70 Karaman 617 317 300 511 298 213 106 19 87 0,15 44 71 Kırıkkale 14 007 6 843 7 164 5 548 2 956 2 592 8 459 3 887 4 572 12,17 4 72 Batman 635 365 270 964 570 394 - 329 - 205 - 124 -0,47 63 73 Şırnak 488 352 136 772 539 233 - 284 - 187 - 97 -0,41 61 YURTDIŞI 22 439 13 392 9 047 1 090 569 521 21 349 12 823 8 526 TOPLAM 326 301 172 954 153 347 256 790 146 587 110 203 69 511 26 367 43 144 100,00

Doğum yerine göre nüfus, göçün yorumlanmasında kullanılan göstergelerden biridir. Göç alan illerde, doğduğu ilde yaşayanların payı azalmakta, göç almayan illerde ise doğduğu ilde yaşayanların payı zaman içinde önemli bir değişim göstermemektedir. 1935 yılında Ankara ilindeki nüfusun % 80’i bu ilde doğmuştur. Ankara ilinde doğanların oranı günümüze kadar sürekli azalmıştır. 2000 yılında Ankara nüfusunun % 53’ü bu ilde doğanlardan oluşmaktadır.

192

Ankara ili dışındaki illerde doğanlar içinde en yüksek paya Çorum ili doğumlular sahiptir. 2000 yılında Ankara ilindeki nüfusun % 4,3’ü Çorum ilinde doğmuş kişilerden oluşmaktadır. Bunun yanında Yozgat, Çankırı ve Kırşehir doğumlu olanlarda önemli bir paya sahiptir.

Şekil 5.15. : Ankara Đli Doğum Yerine Göre Nüfus (1935-2000) 1935 - 2000 ANKARA DOĞUM YERĐNE GÖRE NÜFUS

0,00

20,00

40,00

60,00

80,00

100,00

1935 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000

%

ANKARA ĐLĐNDE DOĞANLAR BAŞKA ĐLDE VEYA YURT DIŞINDA DOĞANLAR

Ankara’nın aldığı göçün illere göre dağılımı incelendiğinde, Ankara'ya en yoğun göçün çevre illerden (Đç Anadolu Bölgesinden) geldiği görülmektedir. Đç Anadolu’da olmamakla birlikte, Ankara çevresindeki illerden Çorum ili % 24.38'lik oranla, Ankara'ya olan toplam net göç içinde en yüksek orana sahiptir. Yozgat (% 20.46), Kırşehir (% 14.81) illeri, Çorumu takip etmektedir. En az göç eden nüfusa sahip iller sırasıyla Uşak (% 0.02), Bitlis (% 0.11), Burdur (% 0.12) olarak sıralanabilir. Ankara’nın aldığı göç itibariyle diğer ağırlıklı bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi olmakla birlikte, tüm bölgelerden dengeli göç aldığı ifade edilebilir. Ankara'nın göç verdiği illerin en başında Đstanbul (% 30.14) gelmektedir. Đstanbul'u, % 13.17 ile Antalya ve % 12.72 ile Đzmir izlemektedir.

5.1.1.2. METROPOLĐTEN KENT ĐÇĐNDE NÜFUSUN DAĞILIMI

1923-2000 yılları arasında Ankara’nın kentsel nüfus gelişimi irdelendiğinde, 1950’ye kadar merkez ilçe adıyla diğer ilçelerden ayrılan metropoliten kent nüfusunun, bu tarihte Çankaya ilçesinin kurulmasıyla, 1955’de bu ilçeye Altındağ, 1960’da da Yenimahalle ilçelerinin eklenmesiyle 1980 yılına dek merkez, Çankaya, Altındağ ve Yenimahalle olmak üzere 4 ilçe ile sürmüştür. Bu tarihten sonra merkez ilçe örgütlenmesine son verilmiş, 1983 yılından sonra 3030 sayılı Yasanın yürürlüğe girmesiyle, bu ilçelere Keçiören ve Mamak ilçeleri eklenmiş, 1980’li yılların sonundan itibaren, Sincan, Etimesgut ve Gölbaşı ilçelerinin katılımıyla 8 ilçeli bir metropoliten kent oluşmuştur. 2004 yılında bu 8 ilçeye 50 km.lik yarıçap içinde kalan 7 ilçe daha eklense de, bu ilçelerin kırsal ve yarı kırsal yapıları ve kentsel sistemle ilişkileri, Büyükşehir belediye sınırının tamamının metropoliten kent olarak yorumlanmamasına yol açmıştır.

Ankara ilinin yıllık nüfus artış hızı yaklaşık ‰ 26.25, metropoliten alan olarak adlandırılan Büyükşehir belediye sınırı için yıllık nüfus artış hızı %0 29.03, metropoliten kent olarak adlandırılan 2000 yılı itibariyle belediye sınırını oluşturan 8 ilçenin yıllık nüfus artış hızı ortalaması ise %0 38.31’dir. Đlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi ‰ 108 ile Sincan iken, en az olan ilçesi ‰ – 4.3 ile Altındağ’dır. Ankara’nın il merkezinin şehir nüfus artış hızı ise ‰ 15.3’tür. Nüfus artış hızı bağlamında Sincan’ı izleyen Etimesgut, Yenimahalle ve Akyurt’u, Gölbaşı, Çubuk, Kazan ve Keçiören, Ankara ortalamasının üzerinde bir hıza sahip olarak izlemektedir. Bu ilçeleri Mamak, Beypazarı, Elmadağ ve Kalecik izlemekte, ilde nüfusu azalan tek ilçe olan Altındağ ise, tarihi kent merkezi ve önemli gecekondu alanları ile özel bir ilgiye muhtaç görünmektedir (Şekil 5.16).

193

Şekil 5.16. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Nüfus Artış Hızları (2000)

2000 YILI ANKARA ĐLĐ ĐLÇELERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI

-20

0

20

40

60

80

100

120

Altı

ndağ

Çan

kaya

Etim

esgu

t

Göl

başı

Keç

iöre

n

Mam

ak

Sin

can

Yen

imah

alle

Aky

urt

Ayaş

Bal

a

Bey

paza

rı

Çub

uk

Elm

adağ

Kal

ecik

Kaz

an

Kız

ılcah

amam

Met

ropo

litan

Ken

t

Büy

ükşe

hir

Bel

.

Ank

ara Đli

‰

Đlçeler

Ankara

Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 5.10., ilçelerin, Ankara Büyükşehir Belediyesine (Ankara kent bütününe) dahil edildikleri yıldan sonraki nüfusları kapsamaktadır. 2000 yılı itibariyle, Ankara Büyükşehir Belediye Sınırları içinde, Çankaya ilçesi 769.331 nüfus ile toplam nüfusun % 27.6'lık payını oluşturarak en büyük ilçesi olurken, Gölbaşı ilçesi 62.602 nüfus ve % 1'lik payla en küçük ilçedir.

Tablo 5.11. : Ankara Kenti Nüfusu Gelişiminin Đlçelere Göre Dağılımı YILLAR ANKARA

TOPLAM MERKEZ ÇANKAYA ALTINDAĞ YENĐMAHALE KEÇĐÖREN MAMAK SĐNCAN ETĐMESGUT GÖLBAŞI

1923 30.000 - - - - - - - - - 1927 74.533 - - - - - - - - - 1935 122.720 - - - - - - - - - 1940 157.242 - - - - - - - - - 1945 226.712 - - - - - - - - - 1950 288.536 185.408 103.127 - - - - - - - 1955 451.241 171.281 180.989 180.189 - - - - - - 1960 650.067 129.934 304.077 148.420 67.636 - - - - - 1965 905.660 130.520 470.454 218.464 86.222 - - - - - 1970 1.236.152 114.419 653.290 335.096 133.347 - - - - - 1975 1.701.004 94.964 895.005 512.392 198.643 - - - - - 1980 1.877.755 77.168 921.882 608.689 270.016 - - - - - 1985 2.235.035 - 665.128 403.871 360.573 433.559 371.904 - - - 1990 2.584.035 - 712.304 417.616 343.951 523.891 400.733 91.016 69.960 25.123 2000 3.203.362 - 758.490 400.023 534.109 625.167 412.771 267.879 169.615 35.308

Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre nüfus artış hızları Tablo 5.10.'da verilmektedir. Bu tablodaki gelişim, kentin gelişim süreci ve batı koridorunda büyüyen ilçeleri belgelemektedir. 1980-1990 döneminde Yenimahalle ilçesinin nüfus artış hızında gözlenen düşüş de, bu ilçeden ayrılan Etimesgut ilçesi ile açıklanabilir. Fakat 1990 – 2000 yılları arasında Yenimahalle ilçesinin nüfus artış hızı, Batıkent ve Çayyolu gelişimleri ile tekrar artışa geçmiştir. Aynı dönemde Altındağ ilçesinin nüfus artış hızı düşmektedir.

Bu dönemde, Çankaya ilçesi nüfus artış hızı aynı kalırken, Altındağ ilçesinin nüfus artış hızında bir düşüş, Gölbaşı, Etimesgut ve Sincan'da ise çok hızlı bir artış görülmektedir. Yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçe merkezi binde 108 ile Sincan iken, en az olan ilçe merkezi binde -4.3 ile Altındağ’dır. Kentin batı koridoruna açılımı sürecinde hızla büyüyen ve önemli toplu konut alanlarını kapsayan Sincan ve Etimesgut ilçelerinin yüksek nüfus artışını, Yenimahalle ve Gölbaşı ilçeleri izlemekte, bunların ardından Keçiören, Çankaya ve Mamak ilçeleri gelmektedir. Yerleşik alanı oluşturan bu ilçelerden Keçiören’in yaşadığı hızlı dönüşümün henüz Mamak ve Altındağ’da kendini yeni göstermeye başladığı söylenebilir.

194

Tablo 5.12. : Đlçelere Göre Yıllık Nüfus Artış Hızları (Binde) 1950-

1955 1955-1960

1960-1965

1965-1970

1970-1975

1975-1980

1980-1985

1985-1990

1990-2000

ÇANKAYA 112,5 103,77 87,28 65,66 62,96 5,92 13,66 13,71 7,42

ALTINDAĞ - -38,79 77,32 85,56 84,93 34,44 13,54 6,69 -3,75

YENĐMAHALLE - - 48,56 87,21 79,71 61,39 52,23 11.37 45,38

KEÇĐÖREN - - - - - - 64,72 37,7 22,72

MAMAK - - - - - - 35,62 14,93 4,81

ETĐMESGUT - - - - - - - 138,06 88,33

SĐNCAN - - - - - - - 116,36 105,26

GÖLBAŞI - - - - - - - 63,79 36,34

Şekil 5.17. : Đl, Büyükşehir Belediyesi, Metropoliten Kent ve Đlçelerin Nüfus Gelişimi (1990-2000)

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

3500000

4000000

4500000

Altı

ndağ

Çan

kaya

Etim

esgu

t

Göl

başı

Keç

iöre

n

Mam

ak

Sin

can

Yen

imah

alle

Aky

urt

Ayaş

Bal

a

Bey

paza

rı

Çub

uk

Elm

adağ

Kal

ecik

Kaz

an

Kız

ılcah

amam

Met

ropl

itan

Ken

t

Ank

ara

B.ş

ehir

Ank

ara Đli

1990 - 2000 DÖNEMĐNDE ĐL, BÜYÜKŞEHĐR BELED ĐYE TOPLAMI, METROPOL ĐTEN KENT VE ĐLÇE NÜFUSLARI

1990

2000

Ankara iline bağlı ilçelerin kent nüfusları incelendiğinde kent nüfusu en fazla olan ilçenin Etimesgut, en az olan ilçenin ise Bala ilçesi olduğu görülmektedir. Ankara ilindeki ilçelerin çoğunluğunun kır oranları kent oranlarından fazladır; fakat metropoliten kent içindeki ilçelerde bu oran %90’ın üzerinde seyretmektedir. Metropoliten kent içinde kalan ilçelerden Gölbaşı ise, diğer 7 ilçenin sahip olduğu kent nüfusundan uzak görünmekte, Beypazarı, Çubuk gibi metropoliten kent dışındaki ilçelerden de geride bir kentsel nüfus yüklenmektedir. Bunda, çok geniş bir alana yayılan ve köy sayısı çok fazla olan Gölbaşı ilçe merkezinin Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde kalıp, yoğunlaşmaması da etkendir. Đlde kırsal nüfusu, kentten fazla olan ilçeler olarak Bala’yı, Ayaş, Akyurt, Kızılcahamam ve Kalecik izlemektedir.

1990 sonrası, Ankara kenti nüfusunda yukarıda ifade edilen desantralizasyon sürecinin okunabilmesi anlamında, il, Ankara Büyükşehir ve metropoliten kent ile ilçe nüfuslarının artış hızları irdelenmiştir. Bu gelişim özellikle 1990 Nazım Planı’nın batı koridoruna desantralizasyon kararı ile ön plana çıkan Sincan, Etimesgut ilçelerinden okunmaktadır. Bu ilçeleri izleyen Yenimahalle’de batı koridoruna açılımın Çayyolu ve Batıkent ile sağlandığı ilçelerden birisi olarak görünmektedir. Bu sürecin bir benzeri de Gölbaşı’nda okunmaktadır. Az yoğun konut gelişimi ile önemli bir nüfus yüklenmemesine karşın önemli bir yayılma gösteren bu ilçeye, metropoliten kentin çeperindeki Kazan, Çubuk ve Elmadağ’ın eklendiği ifade edilebilir. Akyurt’da da benzer bir hareketlenme göze çarpmaktadır. Ancak, bu ilçelerde çalışma alanları olarak ana yol güzergahları boyunca yoğunlaşan işlevlerin önemli bir kısmı, halen metropoliten kent ile iş-iskan

195

ilişkisi kurmakta, anılan ilçelerde nüfus artış hızı, ilçelerdeki yatırım bazlı gelişmelere görece daha yavaş bir gelişim göstermektedir. Bununla birlikte, kent içindeki yoğunlaşma ve dönüşüm sürecinin en temel göstergesi olarak Keçiören ilçesinin 1990-2000 dönemindeki nüfus artışı gösterilebilir. Đlçedeki gecekondu alanlarının diğer ilçelerden daha hızlı bir dönüşüm geçirerek yoğunlaştığı bu ilçeyi büyük ölçüde doygunluğa ulaşmış Çankaya ilçesi ile, henüz büyük ölçüde dönüşümün gerçekleşmediği Mamak ilçeleri izlemektedir. Ana Çanak adı verilen metropoliten kentin çekirdeğinde Altındağ ve Mamak ilçelerinde yaşanacak dönüşümler ile yeni bir yoğunlaşma yaşanması beklenebilir (Şekil 5.18.).

Şekil 5.18. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır-Kent Oranları (2000)

KIR - KENT ORANLARI

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

120,00%

Altındağ

Çankaya

Etimesgut

Gölbaşı

Keçiören

Mam

ak

Sincan

Yenimahalle

Akyurt

Ayaş

Bala

Beypazarı

Çubuk

Elmadağ

Kalecik

Kazan

Kızılcaham

am

Metropolitan Kent

Ankara Bü

yükşehir

Ankara Đli

Kent Kır

Yoğunluk

Ankara ilinde nüfus yoğunluğu ortalaması 163 kişi/km2‘dir. Đlçelere göre 16 kişi/ km2 ile 3541 kişi/ km2 arasında değişmektedir.Nüfus yoğunluklarının ilçelere göre dağılımı yapıldığında en yüksek yoğunluğun Keçiören ilçesinde, en düşük yoğunluğun Gölbaşı ilçesinde olduğu görülmektedir. Đlin en düşük yoğunluklu ilçeleri; Bala, Kalecik, Ayaş, Kızılcahamam olarak göze çarpmaktadır. Metropoliten kenti oluşturan 8 ilçe ise, ilin en yoğun ilçeleridir. Bu ilçeler içinde geniş alanı ile Gölbaşı diğer 7 ilçeden ayrılan kırsal nitelikli nüfus yoğunluğuyla il ortalamasının altındadır.

Metropoliten kentin ana çanak içinde yerleşmiş temel yoğunlaşma alanları olarak Çankaya ve Altındağ ilçeleri, km2’ye 2800’e ulaşan yoğunluklara sahiptir. Bu ilçelere yaklaşan bir yoğunluk da Yenimahalle ilçesinde göze çarpmaktadır. Ancak, Keçiören ilçesi, gecekondu alanları hızla ıslah planları doğrultusunda apartmanlara dönüşen ve yoğunluğu, merkezi iş alanlarını barındıran Altındağ ve Çankaya’yı da açık ara geçen niteliğiyle önemli bir sorun alanı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeyi sınırlı bir ilçe alanına sahip ancak yoğun toplu konut alanlarını barındıran Etimesgut ilçesi izlemektedir. Keçiören’de 3541 kişi/km2 olan yoğunluk, Etimesgut’ta 3496 kişi/km2’dir. Etimesgut’a benzer bir gelişim sürecine sahip Sincan ilçesi ise geniş yüzölçümü ile düşük bir yoğunluğa sahip görünmektedir. Mamak ilçesi de, yoğun gecekondu alanları ile çevrili olmasına karşın henüz dönüşüm sürecini yaşamamasından kaynaklı olarak düşük bir yoğunluğa sahiptir.

Đlçelerin yüzölçümü üzerinden yapılan gros yoğunluk değerleri yanıltıcı olabilmektedir. Bu nedenle, planlama bölgeleri ve mahalleler bazında yoğunluk tespitleri yapılmasında yarar görülmüştür. Bu konudaki tespitler 9. bölümde ifadesini bulmaktadır. Nüfus yoğunluğunun çalışma ve yaşam alanlarının bütünlüğüne sahip bir biçimde oluşabilmesi önem taşımaktadır.

196

Tablo 5.13. : Đlçelere Göre Nüfus Yoğunlukları (Kişi / Km2)

Metropoliten kent adı verilen ilçelerin oluşturduğu yoğunluk ortalamasının genişleyen Büyükşehir belediyesi sınırları söz konusu olduğunda, il ortalamasına yaklaşması, büyükşehire yeni bağlanan ilçelerin il genelindeki kırsal, yarı kırsal yapıyla daha uyumlu bir demografik yapıya sahip olduğunu göstermektedir.

Şekil 5.19. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır-Kent Oranları (2000)

ANKARA ĐLĐ VE ĐLÇELER ĐN NÜFUS YOĞUNLUĞU (kişi/Km2)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

Altındağ

Çankaya

Etimesgut

Gölbaşı

Keçiören

Mam

ak

Sincan

Yenimahalle

Akyurt

Ayaş

Bala

Beypazarı

Çubuk

Elmadağ

Kalecik

Kazan

Kızılcaham

am

Metropolitan

Kent

Büyükşehir Be

l.

kişi/ km2

i

Ankara

5.1.2. NÜFUSUN SOSYO-DEMOGRAFĐK NĐTELĐKLERĐ

5.1.2.1. YAŞ GRUPLARI VE CĐNSĐYET

TOPLAM NÜFUS YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS YOĞUNLUĞU (KĐŞĐ/ KM2)

ĐL TOPLAMI 4007860 24521 163

ALTINDAĞ 407101 167 2438

ÇANKAYA 769331 268 2871

ETĐMESGUT 171293 49 3496

GÖLBAŞI 62602 735 85

KEÇĐÖREN 672817 190 3541

MAMAK 430606 471 914

SĐNCAN 289783 344 842

YENĐMAHALLE 553344 274 2020

AKYURT 18907 212 89

AYAŞ 21239 1108 19

BALA 39714 2530 16

BEYPAZARI 51841 1800 29

ÇUBUK 75119 1350 56

ELMADAĞ 43374 568 76

KALECĐK 24738 1340 18

KAZAN 29692 408 73

KIZILCAHAMAM 33623 1744 19

METROPOLĐTAN KENT 3356877 2498 1343,826

ANKARA BÜYÜKŞEHĐR 3609660 10014 360.461

197

Ankara kenti nüfusu büyürken bu nüfusun yaş ve cinsiyet kompozisyonunun nasıl bir değişim gösterdiğini inceleyebilmek için Tablo 5.13. hazırlanmıştır. Bu tabloda 1927-2000 döneminde her nüfus sayımındaki toplam nüfus 100 alınarak 0-14, 15-64, 65+ yaş gruplarındaki erkek ve kadın nüfus oranları hesap edilmiştir.

Tablo 5.14. : Ankara Nüfusunun Yaş ve Cinsiyet Dağılımı 1927 1935 1940 1945 E K T E K T E K T E K T

0 -14 12,0 10,4 22,4 12,9 12,2 25,1 12,1 11,5 23,6

15-64 53,6 22,5 76,0 47,3 25,6 72,9 47,6 26,7 74,3

65+ 0,6 0,9 1,6 0,8 1,2 2 0,8 1,3 2,1

TOPLAM 66,2 33,8 100,0 60,9 39,1 100,0 60,5 39,5 100,0

1950 1955 1960 1965

E K T E K T E K T E K T

0-14 13,4 12,8 26,2 13,4 12,8 26,2 16,4 15,0 31,4 17,6 16,4 34,0

15-64 43,8 27,6 71,4 43,8 27,6 71,4 40,3 25,9 66,2 36,8 26,6 63,4

65+ 0,9 1,5 2,4 0,9 1,5 2,4 0,9 1,5 2,4 7,0 1,6 2,6

TOPLAM 58,1 41,9 100,0 58,1 41,9 100,0 57,6 42,4 100,0 55,4 44,6 100,0

1970 1975 1980 1985

E K T E K T E K T E K T

0-14 18,3 16,4 34,7 18,8 16,6 35,4 18,1 16,8 34,9 17,2 16,2 33,4

15-64 34,6 27,7 62,3 33,7 28,0 61,7 32,6 29,6 62,2 32,8 30,4 63,2

65+ 1,2 1,8 3,0 1,1 1,8 2,9 1,2 1,7 2,9 1,5 1,9 3,4

TOPLAM 54,1 45,9 100,0 53,6 46,4 100,0 51,9 48,1 100,0 51,5 48,5 100,0

1990 2000

E K T E K T

0-14 14,6 15,5 30,1 0-14 13,0 12,0 25,0

15-64 32,1 34,2 66,3 15-64 35,0 35,0 70,0

65+ 2,0 1,6 3,6 65+ 2,3 2,7 5,0

TOPLAM 48,7 51,3 100,0 TOPLAM 50,3 49,7 100,0

1927 yılında Ankara'da dengesiz bir yaş ve cinsiyet dağılımı vardır. Ankara'nın yeni başkent olması dolayısıyla, çalışma yaşında olan erkek nüfusun aşırı bir yığılması vardır. En büyük dengesizlik 15-64 yaşları arasındaki kadın nüfusunun azlığında kendisini göstermektedir. Kadın nüfusun azlığı beraberinde çocuk nüfus oranlarındaki azlığı da getirmektedir. 2000 yılına kadar yapılan her nüfus sayımında bu dengesizliğin biraz daha ortadan kalktığı görülmektedir. 15-64 yaş grubundaki erkek ve kadın nüfus oranlarının 2000 yılında eşitlendiği görülmektedir.

2000 yılında Ankara nüfusunun 3 ana yaş grubu içinde, 0-14 yaş grubunun toplam nüfusun yaklaşık % 25'ini oluşturduğu olduğu görülmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının (% 30) altında yer almaktadır. Bu da, doğal nüfus artış hızının Türkiye standardının altında artış hızının olması ve göçle gelen nüfusun ağırlıkla çalışma çağı nüfus grubunda yer alması ve aileler halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir.

Çalışma yaş grubu olan 15-64 yaş grubu toplam içinde % 70 ile Türkiye ortalamasının (% 64) üzerinde yer almaktadır. Ankara'nın mevcut gelişme potansiyeli ve bir çekim merkezi olması nedeniyle yoğun bir şekilde göç alması bu yaş grubunun payının yüksek olmasını sağlamaktadır. 65 ve daha yukarı yaş grubu ise toplam içinde % 5 ile Türkiye ortalamasının (% 5,7) altında bir değere sahiptir. Ankara'da 1.4 olan potansiyel bağımlılık oranı (0-14 yaş grubuyla 65+ (bilinmeyen dahil) yaş grubunun toplamının 15-64 yaş grubuna oranı) Türkiye ortalamasının (1.6) altında bulunmaktadır. Bu durum nüfusun yaş yapısı ile çok yakından ilgilidir. Ankara'da 15-64 yaş grubu payının Türkiye genelinin üzerinde bir ağırlığa sahip olması, çalışma çağı dışındaki nüfusun çalışma çağındaki bu nüfusa oranını gösteren bağımlılık oranının Türkiye ortalamasından düşük çıkmasını sağlamaktadır.

198

Şekil 5.20. : Ankara Đli Nüfus Piramidi ,1955

-20 -15 -10 -5 0 5 10 15

00 -- 04

10 --14

20 -- 24

30 -- 34

40 -- 44

50 -- 54

60 -- 64

70 -- 74

80 -- 84

ANKARA ĐLĐ NÜFUS PĐRAMĐDĐ, 1955

Erkek Kadın

Ankara’da nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımındaki değişimi irdeleyebilmek için, ilin 1995 ve 2000 yılları itibariyle nüfus piramitleri çıkarılmıştır. Đlk bakışta 1995 yılında erkek ağırlıklı ve doğurganlığı, genç nüfusu yüksek bir göç kentinin nüfus yapısı görülürken, 2000 yılına gelindiğinde, kadın nüfusu dengelenmiş, yaşlı nüfus artmış bir kent profili görünmektedir. Ankara ilinin 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki ( 0-9 yaş ) nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yaşlı kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle hızla azalmaktadır. Kadın yaşam süresinin erkeklere göre daha fazla olması, ilerleyen yaşlarda kadın nüfusun erkek nüfustan daha fazla olmasını hazırlamaktadır. 1955 yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölümlülüğün yüksek olduğu yaş yapısını yansıtmaktadır. 1955 yılı nüfus piramidinin bir diğer özelliği de, Cumhuriyet öncesi savaş döneminde doğan ve 1955 yılında “35–39” yaş grubunu oluşturan kuşağın, kendisinden daha genç ve yaşlı kuşaklardan daha az nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum, savaş döneminde doğurganlık düzeyinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır.

Şekil 5.21. : Ankara Đli Nüfus Piramidi ,2000

Ankara ilinin 2000 yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir yapı sergilemektedir. 2000 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 yaşından kuşaklarda yaş

-15,00% -10,00% -5,00% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00%

00 -- 04

10 --14

20 -- 24

30 -- 34

40 -- 44

50 -- 54

60 -- 64

70 -- 74

80 -- 84

ANKARA ĐLĐ NÜFUS PĐRAMĐDĐ, 2000

Erkek Kadın

199

küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının azaldığı durumlarda görülmektedir. 2000 yılındaki nüfus piramidinin bir diğer önemli özelliği de, ölüm oranındaki azalmaya bağlı olarak 2000 yılında ileri yaşların nüfusundaki azalmanın 1955 yılındakinden daha yavaş olmasıdır. Genel olarak, 2000 yılındaki nüfus piramidi gelişmiş ülkelerin piramidine benzer bir yapı göstermektedir. Ankara Metropoliten Kentinin nüfus piramidi de, Ankara iliyle benzer bir yapı göstermektedir.

Cinsiyet Oranı açısından irdelendiğinde ise; her 100 kadın için erkek sayısı olarak adlandırılan cinsiyet oranı açısından Ankara, 1950’li yıllardan bu yana cinsiyet dengesini kurmaya başlamıştır.

Şekil 5.22 : Ankara’da Cinsiyet Oranının Değişimi (1927-2000)

1927 - 2000 ANKARA ĐLĐ CĐNSĐYET ORANI

90

95

100

105

110

115

120

1927

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

%

Ankara’da 1927 – 1945 yılları arasında bu oran birbirine yakın seyretmiştir. Fakat 1945 yılında II. Dünya Savaşıyla birlikte başkent olmasından dolayı yığılan erkek nüfus ve 1950’lerde yaşanan yoğun göç hareketleri, erkek nüfusun fazla olmasına neden olmuştur. Bu dönemde her 100 kadına 117 erkek düşerken göç hareketlerinin azalmasıyla birlikte 2000 yılında bu miktar 102 olmuştur. Ankara’da erkek nüfusun fazla olmasının diğer bir sebebi de, asker nüfusunun fazlalığı ile açıklanabilir.

5.1.2.2. DOĞURGANLIK

Nüfusun doğurganlık düzeyi irdelendiğinde, Ankara’nın ülkedeki genel doğurganlık ortalamasının altında bulunduğu ve ülke illeri içinde doğurganlık hızı en düşük 8. il olduğu görülmektedir. Ülke ortalaması olan 3’ün çok altında bir değer olan 1,9 doğurganlık hızına sahip Ankara, bu oran ile Đstanbul’dan ilerde, Đzmir’in ise daha gerisinde görünmektedir.

Şekil 5.23. : Türkiye-Ankara Doğurganlık Hızı Değişimi (1980-2000)

2,83

4,3

2,04

3

2,072,7

1,92,6

0

1

2

3

4

5

‰

1980 1985 1990 2000

1980 - 2000 TÜRKĐYE, ANKARA DOĞURGANLIK HIZI

ANKARA

TÜRKĐYE

200

Şekil 5.24. : Türkiye Đlleri Doğurganlık Hızı ,2000

DOĞURGANLIK HIZI

0

1

2

3

4

5

6

7

8ŞIRNAK

VAN

ORDU

MARDĐN

DĐYARBAKIR

GAZĐANTEP

BĐNGÖL

ERZU

RUM

KONYA

OSM

ANĐYE

YOZG

AT

SĐVAS

KAYSERĐ

SAMSU

N

SĐNOP

ĐÇEL

ÇANKIRI

DEN

ĐZLĐ

UŞA

K

KOCAELĐ

BARTIN

KARABÜK

ĐSTA

NBUL

ANTA

LYA

YALO

VA

TEKĐRDAĞ

KIRKLA

RELĐ

Doğurganlık hızı ülke ortalamasının altında olan Ankara, nüfusun doğurganlık düzeyi açısından irdelendiğinde, ilçe merkezlerinde ve köylerde doğurganlığın daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Kırsal alandaki 15-49 yaş grubundaki kadınların büyükşehirde bulunan aynı yaş grubundaki kadınlardan daha fazla doğurganlığı olduğu görülmektedir. Bu durum, özellikle köyde ve ilçe merkezlerindeki 20-24 ve 25-29 yaş gruplarındaki kadınların, büyükşehirde aynı yaş grubundaki kadınlara göre daha yüksek doğurganlık düzeyine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Büyükşehir’de 15-49 yaş grubundaki bir kadın ortalama 1.79 çocuk doğururken, ilçe merkezlerinde aynı yaş grubundaki bir kadın ortalama 2.26 çocuk, köylerde ise 2.52 çocuk doğurmaktadır. Đl genelinde bu değer 1.9’dur.

Đlde ve özellikle kent merkezinde doğurganlık oranının yıllar itibariyle düşme eğiliminde olduğu görülmektedir. Ancak ilin kırsal kesiminde metropoliten kentin ortalamasını yükselten yüksek doğurganlık hızları göze çarpmaktadır. Bu haliyle ilin kırsal kesimine yönelik özel program alanları belirlenmesi gerekli görünmektedir.

Tablo 5.15. : 3 Büyük Đlde, Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları ,2000

YIL BÖLGE ADI Toplam doğurganlık hızı (çocuk sayısı)

Bebek ölüm hızı (1q0) (%0)

Beş yaş altı ölüm hızı (4q0) (%0)

2000 Đstanbul 1,97 39 45 2000 Đzmir 1,75 40 46 2000 Ankara 1,9 36 41 Not: Bebek ölüm ve beş yaş altı ölüm hızı için değerler sayım tarihinden üç yıl önceki düzeyi yansıtmaktadır.

Bebek ve çocuk ölüm hızları açısından bakıldığında, Başkent Ankara’nın ülkenin bir çok ilinden daha yüksek bir bebek ölüm oranına sahip olduğu görülmektedir. Her ne kadar ülke ortalamasının altında olsa da, Başkent için olması gereken değerden daha yüksek bir bebek ölüm oranı göze çarpmaktadır. Bu da, doğurganlığın yüksek olduğu ilin kırsal kesimindeki yapıyla ilişkilendirilebilir.

201

Đl bazında uzun dönemde doğurganlık düzeyinde gerçekleşen değişim çocuk-kadın oranına (doğurgan çağdaki her 1000 kadın için 0 – 4 yaş grubundaki çocuk sayısı) göre incelenmiştir. Ankara ilinde doğurgan çağdaki kadın başına düşen ortalama çocuk sayısı 1960 yılına kadar yükselirken bu yıldan sonra azalma göstermektedir. Kadın başına düşen çocuk sayısı ise son 40 yıl içinde yaklaşık %58 oranında azalma göstermiştir.

Bebek ve 5 yaş altı çocuk ölüm hızı açısından irdelendiğinde, Ankara; Đstanbul ve Đzmir’den daha gelişmiş değerlere sahip olmakla birlikte, bu değerlerin ülkenin en gelişmiş değerleri olabilmesi yönünde özel sosyal programlar gerçekleştirilmelidir.

Şekil 5.25. : Türkiye Đlleri Bebek Ölüm Oranları ,2000

BEBEK ÖLÜM ORANI (%)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

ARDAHAN

KARS

VAN

AĞRI

SĐNOP

MUŞ

BĐTLĐS

ÇORUM

BATMAN

SAMSUN

KARAMAN

AMASYA

AFYON

TOKAT

ZONGULDAK

GAZĐANTEP

BAYBURT

MARDĐN

YALOVA

BĐLECĐK

KOCAELĐ

UŞAK

BALIKESĐR

ESKĐŞEHĐR

KÜTAHYA

BURSA

ELAZIĞ

TEKĐRDAĞ

EDĐRNE

HATAY

ÇANKIRI

K.MARAŞ

Ş.URFA

TUNCELĐ

KIRŞEHĐR

MALATYA

ÇANAKKALE

KIRIKKALE

ANTALYA

ISPARTA

TRABZON

Şekil 5.26. : Ankara Çocuk-Kadın Oranı Değişimi (1945-2000)

492

584

663 651 633

555521

470399

330276

0

100

200

300

400

500

600

700

1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000

1945 - 2000 ANKARA ĐLĐ ÇOCUK - KADIN ORANI

Şekil 5.27. :Türkiye-Ankara Bebek Ölüm Hızı Değişimi (1970-2000)

0

50

100

150

200

‰

1970 1975 1980 1985 1990 2000

1970 - 2000 TÜRKĐYE, ANKARA BEBEK ÖLÜM HIZI

ankara

türkiye

202

5.1.2.3. MEDYAN YAŞ

Nüfusu oluşturan bireylerin yaşlarını en küçükten en büyüğe doğru sıralayınca tam ortadaki yaş medyan yaşı göstermektedir. Medyan yaş düşünce nüfusun gençleştiği, yükselince de yaşlandığı görülür. Avrupa’daki medyan yaş en son belirlemelerde 35’lerde seyretmektedir. Türkiye’nin medyan yaşı 21 olarak hesaplanmıştır. Ankara Đlinde ise medyan yaş erkeklerde 26.13, kadınlarda ise 27.54 olup Türkiye ortalamasının üstündedir.

Ankara ilinde 1935-1965 yılları arasında ortalama 21 olan medyan yaş, nüfusun genç bir nüfus olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni de Ankara’nın aldığı göç ve üniversitelerdir. 1970 yılı ve sonrasında medyan yaş sürekli artma eğilimi göstermiştir. 2000 yılında Ankara ilindeki erkeklerin yarısı 26 yaşından, kadınların yarısı 27 yaşından küçüktür. Kadınların ortalama ömrü erkeklerinkinden uzun olduğu için, kadınların medyan yaşı erkeklerden yüksektir. Metropoliten kent için 27 yaş düzeyine yaklaşan yaş ortalaması, Büyükşehir belediye sınırı içindeki metropoliten alanda 24 düzeyine inmektedir. Bu da, metropoliten kentin çeperindeki yerleşmelerde genç nüfusun yoğunlaşmakta olduğunu göstermektedir.

Şekil 5.28. : Ankara Medyan Yaş Değişimi (1935-2000)

0

5

10

15

20

25

30

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

1935 - 2000 ANKARA ĐLĐ MEDYAN YAŞ

kadın erkek

5.1.2.4. HANE HALKI BÜYÜKLÜĞÜ

Nüfusun sosyo-demografik nitelikleri açısından hanehalkı büyüklüğü de önemli bir ölçüttür. Ankara, hanehalkı büyüklüğü açısından ülke ortalaması olan 5,1 değerinin çok altındadır.

Şekil 5.29. : Türkiye’de Đller Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2000)

HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

ŞIRNAK

HAKKARĐ

MARDĐN

BATMAN

SĐĐRT

DĐYARBAKIR

ADIYAMAN

KARS

ERZURUM

YOZGAT

K.MARAŞ

MALATYA

AKSARAY

GAZĐANTEP

ELAZIĞ

ÇANKIRI

KĐLĐS

AFYON

KONYA

KIRIKKALE

SAMSUN

KIRŞEHĐR

ADANA

KAYSERĐ

ARTVĐN

AMASYA

SAKARYA

ISPARTA

KASTAMONU

KARAMAN

KOCAELĐ

KARABÜK

BURSA

ĐSTANBUL

ANKARA

YALOVA

EDĐRNE

ESKĐŞEHĐR

BURDUR

BALIKESĐR

ÇANAKKALE

203

Türkiye genelinde Ankara yıllık ortalama nüfus artış hızı bakımından 19. sırada ve Türkiye ortalamasının altındadır. 1990 yılı itibariyle 4,23 olan Ankara’daki hanehalkı büyüklüğü, 2000 yılı itibariyle 3,82’ye gerileyerek, önemli bir aşama kat etmiştir. Son 10 yıldaki bu değişim, Ankara’yı Đstanbul’un önüne geçirirken, Đzmir’e yaklaştırmıştır (Tablo 1.10a, ve 1.10.b).

Đç Anadolu Bölgesinin hanehalkı büyüklüğü, Türkiye ortalamasının altında olup, Ankara ili de, Đç Anadolu bölgesinden daha düşük bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Đl ortalaması 3,87 olan Büyükşehir’de toplam hane halkı sayısı 841.488 olup, ortalama hane halkı büyüklüğü Büyükşehir ortalamasında 3.69’a, metropoliten kent olan 8 ilçede ise, 3,68’e gerilemektedir.

Tablo 5.16. : Toplam Hanehalkı Nüfusu ve Büyüklüğünün Đlçelere Göre Dağılımı, (2000)

BÖLGE ADI Toplam nüfus

Toplam hanehalkı nüfusu

Toplam hanehalkı sayısı

Toplam nüfusa göre Ortalama hanehalkı büyüklüğü

Toplam hanehalkı nüfusuna

göre ortalama hanehalkı büyüklüğü

Altındağ 407101 388956 97002 4,2 4,01

Çankaya 769331 715979 219976 3,5 3,25

Etimesgut 171293 150685 42808 4 3,52

Gölbaşı 62602 58737 12867 4,87 4,56

Keçiören 672817 672974 172635 3,9 3,9

Mamak 430606 423379 106611 4,04 3,97

Sincan 289783 290365 72607 3,99 4

Yenimahalle 553344 543271 148741 3,72 3,65

Akyurt 18907 18028 3970 4,76 4,54

Ayaş 21239 20391 4359 4,87 4,68

Bala 39714 40281 7019 5,66 5,74

Beypazarı 51841 51966 12604 4,11 4,12

Çamlıdere 15339 14481 3115 4,92 4,65

Çubuk 75119 72716 17092 4,39 4,25

Elmadağ 43374 42696 10618 4,08 4,02

Evren 6167 6623 1247 4,95 5,31

Güdül 20938 19543 4149 5,05 4,71

Haymana 54087 56134 9771 5,54 5,74

Kalecik 24738 25106 5041 4,91 4,98

Kazan 29692 27179 6746 4,4 4,03

Kızılcahamam 33623 32600 8538 3,94 3,82

Nallıhan 40677 40234 10735 3,79 3,75

Polatlı 116400 115332 27790 4,19 4,15

Şereflikoçhisar 59128 60188 12330 4,8 4,88

Ankara içinde, metropoliten kente indikçe düşen hanehalkı büyüklüğü ortalaması, metropoliten kent içindeki 8 ilçede de önemli değişimler göstermektedir. 1990’dan 2000’e gelindiğinde tüm ilçelerin hanehalkı büyüklüğünde önemli düşüşler olmakla birlikte, Gölbaşı, Sincan, Mamak ve Altındağ ilçeleri Ankara ortalamasının üzerinde hanehalkı büyüklüklerine sahiptir. Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ise, ortalamanın altındadır. Büyükşehir belediyesi sınırına yeni katılan Bala, Ayaş, Kalecik, Kazan, Akyurt ise, il ortalamasının üzerinde bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Bu ölçütte, Elmadağ ve Çubuk ise, il ortalamasından düşük değerleriyle dikkat çekmektedirler.Yıllar itibariyle düşme eğilimindeki hanehalkı büyüklüğü, planlama çalışmalarında konut sunumu ve sosyal yapı çözümlemeleri açısından büyük önem taşımaktadır.

204

Şekil 5.30. : Ankara’da Đlçeler Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2000)

ANKARA HANEHALKI BÜYÜKLÜKLERĐ

0

1

2

3

4

5

6ALTINDAĞ

ÇANKAYA

ETĐM

ESGUT

GÖLBAŞI

KEÇĐÖREN

MAMAK

SĐNCAN

YENĐM

AHALLE

AKYURT

AYAŞ

BALA

ÇUBUK

ELM

ADAĞ

KALECĐK

KAZAN

BEYPAZARI

KIZILCAHAMAM

METROPOLĐTAN

KENT

ANKARA

B.ŞEHĐR

ĐÇ ANADOLU

HA

NE

HA

LKI S

AY

ISI

ANKARA

5.1.2.5. TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI

Çalışabilir yaş grubu olarak kabul edilen, 15–64 yaş grubundaki nüfusun her 100 kişisine karşın, çalışamaz yaş olarak kabul edilen 0–14 ve 65 üzeri yaş gruplarındaki kişi sayısının oranlanması ile bulunan yaş bağımlılık oranı, kentsel ekonominin güçlülüğü ile de önemli bir ilişki kurmaktadır. Yaş bağımlılık ve işgücünün

niteliklerine ilişkin veriler, işgücü bölümünde daha detaylı olarak ele alınacak olup, bu bölümde nüfusun Sosyo-ekonomik yapısı bağlamında kısaca değinilmiştir. Ailede çalışanların tüm aile büyüklüğüne oranı olan bağımlılık

oranının büyük ya da küçük oluşunun planlama açısından küçük aile, bekar, göçmen, işçi, mevsimlik göç, işgücü ve oturmamış sosyal yapı gibi farklı yorumları vardır. Türkiye’de yaş bağımlılık oranı 64,68’dir. Bu orana göre Ankara’nın yaş bağımlılık oranı 43,76 ile Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durum Ankara’da çalışabilir durumda olan nüfusun bakmakla yükümlü olduğu nüfusa oranının Türkiye ortalamasının altında olduğunu gösterir. Buradan da çalışabilir nüfusun Türkiye ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir.

Şekil 5.31. : Türkiye ve Ankara’da Yaş Bağımlılık Oranı (1935-2000) 1935 - 2000 TÜRKĐYE - ANKARA YA Ş BAĞIMLILIK ORANI

0

20

40

60

80

100

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

2000

ANKARA TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI

ANKARA YAŞLI BAĞIMLILIK ORANI

ANKARA GENÇ BAĞIMLILIK ORANI

TÜRKĐYE TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI

Tablo 5. 17. : Türkiye’de Yaş Bağımlılık Oranının Gelişimi

205

1935 yılından bu yana yaş bağımlılık oranı azalma eğilimi gösterirken, 1965 sonrası gerek ülkenin gerekse Ankara’nın yaş bağımlılık oranındaki düzenli azalma, ülkede ekonomik yaşama katılan nüfusun artışı ile ilişkilidir. Özellikle kadın nüfusun ekonomik yaşama daha aktif olarak katılması bu oranı düşürürken, daha güçlü bir ekonomi ortaya çıkarmaktadır. Ankara’da da bu eğilimin süreceği ve bunun kentsel yaşama etki edeceği düşünülmektedir.

Tablo 5. 18. : Đlçelere Göre Yaş Bağımlılık Oranları BÖLGE ADI 0-14 yaş

grubu nüfus 15-64 yaş

grubu nüfus 65 yaş ve

üzeri nüfus Toplam yaş bağımlılık

oranı

Yaşlı bağımlılık oranı (65+

yaş)

Genç bağımlılık

oranı (0-14 yaş)

Altındağ 113.566 274.014 19.430 48,54 7,09 41,45 Çankaya 141.369 574.174 53.484 33,94 9,31 24,62 Etimesgut 40.707 125.600 4.948 36,35 3,94 32,41 Gölbaşı 17.619 42.381 2.572 47,64 6,07 41,57 Keçiören 180.174 463.067 29.383 45,25 6,35 38,91 Mamak 118.099 293.203 19.128 46,8 6,52 40,28 Sincan 88.337 193.339 8.036 49,85 4,16 45,69 Yenimahalle 128.311 399.582 25.290 38,44 6,33 32,11 Akyurt 5.890 12.010 1.004 57,4 8,36 49,04 Ayaş 5.588 13.715 1.933 54,84 14,09 40,74 Bala 12.251 25.123 2.330 58,04 9,27 48,76 Beypazarı 13.369 34.027 4.428 52,3 13,01 39,29 Çamlıdere 3.643 10.063 1.632 52,42 16,22 36,2 Çubuk 22.701 47.919 4.483 56,73 9,36 47,37 Elmadağ 12.512 28.634 2.220 51,45 7,75 43,7 Evren 1.461 4.134 571 49,15 13,81 35,34 Güdül 5.036 13.821 2.079 51,48 15,04 36,44 Haymana 17.721 33.174 3.181 63,01 9,59 53,42 Kalecik 7.028 15.394 2.309 60,65 15 45,65 Kazan 8.692 19.422 1.570 52,84 8,08 44,75 Kızılcahamam 7.888 21.367 4.359 57,32 20,4 36,92 Nallıhan 9.040 27.104 4.522 50,04 16,68 33,35 Polatlı 33.271 76.784 6.327 51,57 8,24 43,33 Şereflikoçhisar 16.601 38.971 3.543 51,69 9,09 42,6 Ankara Toplamı 1.010.874 2.787.022 208.762 43,76 7,49 36,27

Çalışabilir nüfusa ilişkin diğer ekonomik nitelik ve değişimler Đşgücü bölümünde irdelenecektir.

5.1.2.6. ÖZÜRLÜLÜK ORANI

Özürlülük durumuna göre nüfus incelendiğinde 2000 yılı itibariyle Ankara’da nüfusun %1.61’inin (64710 kişi) özürlü olduğu görülmektedir. Özürlü nüfusun % 58,2’sini ise, erkekler oluşturmaktadır. Ülke ve Đç Anadolu Bölgesi ortalamasından çok daha düşük bir özürlü oranına sahip görünen Ankara’da, bu oranlara yansımamış daha yüksek bir özürlü oranı olabileceği sanılmaktadır. 2000 yılı DĐE verilerine göre, Ankara’daki özürlülerin içinde, konuşma özürlüler %40’lık pay ile ilk sırada yer almaktadır. Zihinsel özürlüler %14, görme özürlüler %11, işitme özürlüler %8’lik bir paya sahiptir.

Şekil 5.32. : Türkiye, Đç Anadolu ve Ankara’da Özürlü Oranları (2000)

2000 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU, ANKARA ÖZÜRLÜ ORANLARI KARŞILAŞTIRMASI

12,29 12,52

1,61

0

2

4

6

8

10

12

14

TÜRKĐYE ĐÇ ANADOLU ANKARA

%

206

Şekil 5.33. : Ankara’da Özürlü Nüfusun Özürlülük Türüne Göre Dağılımı (2000) 2000 ANKARA ÖZÜRLÜLÜK TÜRÜNE GÖRE NÜFUS ORANI

11%3%

14%

8%

40%

8%

9%7%

GÖRME

KONUŞMA

ZĐHĐNSELĐŞĐTMEFĐZĐKSEL

BĐRDEN ÇOK

DĐĞERBĐLĐNMEYEN

5.1.2.7. EĞĐTĐM, OKUL ÇAĞINDAKĐ NÜFUS

Ankara’da yıllar içinde okuma ve yazma bilenlerin oranı hızla artmaktadır. 1935 yılında erkeklerin %36.2’si, kadınların %13.6’sı okuma yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %97.12e, kadınlarda %89.3’e yükselmiştir.

En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde %32.5, kadınlarda ise %19.6 iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %59.6’ya, kadınlarda ise %43.72ye yükselmiştir. 1975-2000 yılları arasında ortaöğrenim ve üniversite mezunları sürekli artış göstermektedir. 1975 yılında 25 ve daha yukarı yaştaki erkeklerin %49’u, kadınların %31.1’i ilkokul mezunu iken, 2000 yılında erkeklerin %39.32ü, kadınların ise %43.2’si ilkokul mezunudur.2000 yılında ortaokul veya lise mezunu olan erkeklerin oranı kadınların oranından daha fazladır.

Şekil 5.34. : Üniversite Bitiren Nüfusun 22 Yaş Üzeri Nüfusa Oranı (2000)

ÜNĐVERSĐTE BĐTĐREN NÜFUSUN 22- YAŞ NÜFUSUNA ORANI

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

ANKARA

ĐZMĐR

EDĐRNE

TRABZON

BARTIN

ELAZIĞ

TUNCELĐ

DENĐZLĐ

ERZURUM

ERZĐNCAN

SAMSUN

ARTVĐN

ZONGULD

AK

NEVŞEHĐR

HAKKARĐ

BĐLECĐK

KARS

GĐRESUN

ÇANKIRI

KĐLĐS

BĐTLĐS

SĐĐRT

KÜTAHYA

VAN

YOZGAT

KASTAMONU

MARDĐN

1975-2000 döneminde, ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerini bitiren nüfus oranında önemli gelişmeler olmuştur. 1975 yılında eğitim çağını tamamlayan erkeklerin yaklaşık %28’i ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlarken, 2000 yılında erkeklerin yaklaşık %55.2’si ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamıştır. 1975 yılında kadınların yaklaşık%15.1’i, 2000 yılında ise %35.62’sı ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamıştır. Eğitim düzeyinde özellikle lise ve yükseköğretim mezunlarında önemli gelişme olmuştur. 1975 yılında erkeklerin %10’u, kadınların %7.3’ü lise mezunu iken, 2000 yılında erkeklerin %21.8’i, kadınların %15.1’i lise mezunudur. Yüksek öğretim mezunu olan nüfus oranı

207

kadınlarda daha fazla artış göstermiştir. 1975 yılında erkeklerin %10.5’i, kadınların %3’ü yükseköğretim mezunu iken, 2000 yılında bu eğitim düzeyinden mezun olan erkeklerin oranı %19.8’e, kadınların oranı %13.2’ye yükselmiştir.

Ülkenin en eğitimli kenti Başkent Ankara’da, üniversite mezunlarının tüm nüfusa oranı, %11,70, 22 yaş üzeri nüfusa oranı ise %17 dolaylarındadır. Bu haliyle ülke ortalamasının yaklaşık 3 kat üzerinde yükseköğrenim görmüş nüfusa sahip olan Ankara, Đstanbul ve Đzmir’den de yaklaşık 1,5 kat daha önde görünmektedir. Ankara kenti için çok önemli bir açılım noktası olan bu eğitimli nüfus yapısı, okuma-yazma oranları bağlamında ise, bazı kırılganlıkları beraberinde getirmektedir. Özellikle, kırsal alanında önemli bir eğitim sorunu olan Ankara ilinde okuma yazma bilmeyen nüfusun kadın nüfus başta olmak üzere ihmal edilemeyecek bir oranı olduğu görülmektedir.

Şekil 5.35. : Okur Yazar Nüfusun Gelişimi (1935-2000)

1935 - 2000 OKUMA YAZMA B ĐLEN NÜFUS

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

90,00

100,00

1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000

%

ANKARA TÜRKĐYE

Şekil 5.36. : Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı (2000)

OKUR YAZAR KADIN NÜFUSU ORANININ TOPLAM KADIN NÜFUS UNA ORANI (%)

0

10203040

50

6070

8090

100

ĐSTANBUL

ESKĐŞEHĐR

MUĞLA

ANTALYA

ISPARTA

KARAMAN

ĐÇEL

DENĐZLĐ

BALIKESĐR

ÇANKIRI

TRABZON

ZONGULD

AK

ADANA

SAMSUN

RĐZE

OSMANĐYE

GÜMÜŞHANE

MALATYA

ÇORUM

GAZĐANTEP

ERZURUM

ELAZIĞ

ADIYAMAN

BĐNGÖL

MARDĐN

AĞRI

HAKKARĐ

Tablo 5.19. : Ankara Đlinde Okur Yazarlık Oranı YILLAR ANKARA OKUMA YAZMA BĐLEN ANKARA OKUMA YAZMA BĐLMEYEN

1965 65.29 34.71

1970 71.25 28.75

1975 77.65 22.35

1980 80.36 19.64

1985 87.22 12.78

1990 89.51 10.48

2000 93.28 6.72

208

8 yıllık eğitimin tamamlanabileceği en küçük yaş 14’tür. Bu nedenle, en az ilköğretim mezunu olanların oranındaki değişim incelenirken 14 ve daha yukarı yaş grubundaki nüfus dikkate alınmıştır. Ankara ilinde en az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 – 2000 döneminde her iki cinsiyet için de sürekli artış göstermiştir. En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde % 32.5i kadınlarda % 19.6 iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %59.6’ya, kadınlarda ise %43.7’ye yükselmiştir.

Şekil 5.37. :En Az Đlköğretim Mezunu Olan Kadın Nüfusun Gelişimi (1975-2000) 1975 - 2000 EN AZ ĐLKÖĞRETĐM MEZUNU OLAN NÜFUS (KADIN 14+)

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

40,00%

45,00%

50,00%

1975 1980 1985 1990 2000

OKUMA YAZMABĐLMEYEN

OKUMA YAZMABĐLEN FAKAT BĐROKUL BĐTĐRMEYEN

ĐLKOKUL

EN AZĐLKÖĞRETĐMMEZUNU OLAN

Üniversite mezunlarının sayısı açısından ülkenin en eğitimli kenti olan Ankara’nın okuryazarlık açısından kırsal kesiminden ve kadın nüfusundan başlayan önemli bir kırılganlığa sahip olduğu görülmektedir. Özellikle, 1975 sonrası bu kırılganlığın giderilebilmesi anlamında önemli ilerlemeler sağlanmasına karşın, kadın nüfusun Haymana, Bala gibi ilçelerden başlayarak eğitime ve sosyal yaşama katılmalarında önemli sorunlar görülmektedir.

Ülkenin eğitim göstergeleri açısından en önde gelen ili Ankara’da, ilçeler arası eşitsizlikleri giderecek eğitim politika ve program alanlarının belirlenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir. Özellikle, Bala, Kalecik, Akyurt, Ayaş ve bu ilçelere bağlı kırsal nitelikli yerleşmelerden başlayarak mekansal ve mekansal olmayan eğitim politikaları geliştirilerek ilgili kurumlarla işbirliği halinde hayata geçirilmelidir.

Eğitim kenti Ankara’nın eğitime ilişkin diğer özellikleri 7. bölümde irdelenmektedir.

209

Şekil 5.38. :Eğitim Durumuna Göre Kadın Nüfusun Gelişimi (1975-2000) Şekil 5.39. :Eğitim Durumuna Göre Erkek Nüfusun Gelişimi (1975-2000)

2005 yılı itibariyle Türkiye’de 3 büyük ilin eğitime ilişkin karşılaştırmalı verileri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

Tablo 5.20. : 3 Büyük Đlde 2005 Yılı Đtibariyle Eğitim Göstergeleri

BÖLGE ADI

Toplam Okul Sayısı

Toplam

Öğretmen Sayısı

Top. Öğrenci Sayısı

Toplam

Öğrenci / Okul

Top. Öğrenci /

Öğretmen

Okul öncesi Okul Sayısı

Okul öncesi Öğretm

en Sayısı

Okul öncesi

Öğrenci sayısı

Okul Öncesi

Öğrenci / Öğretmen

Đ.öğretim Okul sayısı

Đ.öğretim

Öğretmen

Sayısı

Đlköğretim

Öğrenci Sayısı

Đlköğretim

Öğrenci / Okul

Đlköğretim

Öğrenci /

Öğretmen

Genel ortaöğretim Okul Sayısı

Genel ortaöğre

tim Öğretmen Sayısı

Genel ortaöğre

tim Öğrenci Sayısı

Genel ortaöğre

tim Öğrenci / Okul

Genel ortaöğre

tim Öğrenci

/ Öğretme

n

Mesleki ve

teknik o.öğretim Okul sayısı

Mesleki ve teknik o.öğretim Öğretmen Sayısı

Mesleki ve teknik o.öğretim Öğrenci Sayısı

Mesleki

o.öğretim

Öğrenci / Okul

Mesleki o.öğreti

m Öğrenci

/ Öğretm

en

Ankara 2441 36413 863653 868 24 995 2386 38553 16 979 17529 584610 597 33,35 201 8.589 159.637 794,21 18,59 266 7.909 80.853 303,96 10,22

Đstanbul 4177 59230 2413504 1328 41 1817 3269 65433 20 1484 28727 1756337 1184 61,14 511 16.904 374.456 732,79 22,15 365 10.330 217.278 595,28 21,03

Đzmir 2209 25110 685434 796 27 861 1348 26282 19 966 12668 477093 494 37,66 176 6.392 113.355 644,06 17,73 206 4.702 68.704 333,51 7,00 Tüm okul öncesi öğretmenleri kapsar. Kadrolu öğretmenleri kapsar. Açık ilköğretim ve açık lise bilgileri kapsanmıştır. 2005-2006 eğitim yılı 2005 olarak verilmiştir.

1975 - 2000 EĞĐTĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (KADIN 25+)

0

10

20

30

40

50

1975 1980 1985 1990 2000

%

ĐLKOKUL

ORTAOKUL

LĐSE

YÜKSEKÖĞRETĐM

1975 - 2000 EĞĐTĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (ERKEK 25+)

0

10

20

30

40

50

60

1975 1980 1985 1990 2000

%

ĐLKOKUL

ORTAOKUL

LĐSE

YÜKSEKÖĞRETĐM

210

Tablo 5.21. : Đlçelere Göre Eğitim Göstergeleri

BÖLGE ADI Toplam nüfus

Erkek nüfus

Kadın nüfus

Okuma yazma

bilmeyen Toplam Nüfus

%

Okuma yazma

bilmeyen Kadın Nüfus

%

Okuma yazma

bilen fakat bir okul

bitirmeyen Toplam Nüfus

%

Đlkokul bitiren Toplam nüfus

%

Đlköğretim

bitiren Toplam Nüfus

%

Ortaokul veya

ortaokul dengi

meslek okulu bitiren Toplam Nüfus

%

Lise veya lise

dengi meslek okulu bitiren Toplam Nüfus

%

Yüksek öğretim bitiren Toplam Nüfus

%

Okuma yazma bilen oranı (%)

Yüksek öğretim mezunlarının oranı (%)

Altındağ 362.189 185.313 176.876 32.261 8,91 25.067 14,17 73.004 20,16 139.412 38,49 9.122 2,52 32.580 9,00 55.542 15,34 20.011 5,53 91,1 5,5

Çankaya 719.307 359.991 359.316 27.898 3,88 22.449 6,25 95.050 13,21 140.422 19,52 21.172 2,94 57.972 8,06 201.630 28,03 174.647 24,28 96,1 24,3

Etimesgut 155.206 86.588 68.618 6.883 4,43 5.028 7,33 25.006 16,11 39.711 25,59 4.137 2,67 15.034 9,69 40.474 26,08 23.903 15,40 95,6 15,4

Gölbaşı 55.748 29.743 26.005 3.870 6,94 3.010 11,57 11.441 20,52 20.366 36,53 1.518 2,72 4.846 8,69 9.867 17,70 3.832 6,87 93,1 6,9

Keçiören 604.180 296.559 307.621 37.895 6,27 30.534 9,93 115.374 19,10 192.989 31,94 20.419 3,38 61.543 10,19 126.246 20,90 49.408 8,18 93,7 8,2

Mamak 384.441 195.270 189.171 30.926 8,04 25.078 13,26 76.130 19,80 138.839 36,11 11.196 2,91 40.449 10,52 66.417 17,28 20.262 5,27 92 5,3

Sincan 254.080 127.237 126.843 15.269 6,01 11.932 9,41 52.981 20,85 89.329 35,16 8.673 3,41 26.522 10,44 49.459 19,47 11.745 4,62 94 4,6

Yenimahalle 505.348 249.814 255.534 24.448 4,84 19.696 7,71 83.848 16,59 134.973 26,71 15.856 3,14 44.485 8,80 122.778 24,30 78.735 15,58 95,2 15,6

Akyurt 16.590 8.888 7.702 1.749 10,54 1.283 16,66 3.634 21,90 7.506 45,24 471 2,84 1.262 7,61 1.581 9,53 386 2,33 89,5 2,3

Ayaş 19.068 9.850 9.218 1.479 7,76 1.042 11,30 3.836 20,12 7.959 41,74 560 2,94 1.758 9,22 2.551 13,38 915 4,80 92,2 4,8

Bala 34.944 17.627 17.317 5.164 14,78 3.951 22,82 7.800 22,32 14.409 41,23 1.032 2,95 2.797 8,00 3.052 8,73 681 1,95 85,2 1,9

Beypazarı 46.918 23.317 23.601 4.230 9,02 3.192 13,52 9.213 19,64 21.664 46,17 1.572 3,35 3.292 7,02 5.233 11,15 1.683 3,59 91 3,6

Çamlıdere 14.045 7.367 6.678 2.402 17,10 1.819 27,24 2.721 19,37 5.570 39,66 227 1,62 1.094 7,79 1.581 11,26 448 3,19 82,9 3,2

Çubuk 65.420 34.064 31.356 7.740 11,83 5.841 18,63 13.580 20,76 27.486 42,01 1.829 2,80 5.131 7,84 7.566 11,57 2.067 3,16 88,2 3,2

Elmadağ 38.596 19.807 18.789 3.465 8,98 2.742 14,59 8.189 21,22 13.625 35,30 1.551 4,02 3.568 9,24 6.371 16,51 1.823 4,72 91 4,7

Evren 5.645 2.773 2.872 875 15,50 688 23,96 1.164 20,62 1.939 34,35 144 2,55 680 12,05 674 11,94 166 2,94 84,5 2,9

Güdül 18.985 9.908 9.077 1.812 9,54 1.312 14,45 3.433 18,08 8.678 45,71 492 2,59 1.510 7,95 2.421 12,75 634 3,34 90,5 3,3

Haymana 47.125 23.250 23.875 6.717 14,25 5.165 21,63 11.279 23,93 21.536 45,70 836 1,77 2.684 5,70 3.197 6,78 860 1,82 85,7 1,8

Kalecik 22.103 11.501 10.602 2.612 11,82 1.959 18,48 4.862 22,00 8.611 38,96 536 2,43 2.130 9,64 2.792 12,63 551 2,49 88,2 2,5

Kazan 26.279 14.132 12.147 2.101 7,99 1.543 12,70 5.398 20,54 10.283 39,13 769 2,93 2.019 7,68 4.040 15,37 1.665 6,34 92 6,3

Kızılcahamam 30.779 15.734 15.045 4.557 14,81 3.454 22,96 6.046 19,64 12.177 39,56 788 2,56 2.335 7,59 3.799 12,34 1.064 3,46 85,2 3,5

Nallıhan 37.534 19.168 18.366 3.582 9,54 2.663 14,50 7.213 19,22 15.859 42,25 1.492 3,98 3.281 8,74 4.847 12,91 1.249 3,33 90,5 3,3

Polatlı 103.851 53.371 50.480 8.930 8,60 6.737 13,35 21.987 21,17 44.128 42,49 3.148 3,03 5.968 5,75 14.684 14,14 4.984 4,80 91,4 4,8

Şereflikoçhisar 53.013 27.205 25.808 6.550 12,36 4.881 18,91 11.182 21,09 17.355 32,74 2.143 4,04 5.658 10,67 8.314 15,68 1.733 3,27 87,6 3,3

Toplam 3.621.394 1.828.477 1.792.917 243.415 6,72 191.066 10,66 654.371 18,07 1.134.826 31,34 109.683 3,03 328.598 9,07 745.116 20,58 403.452 11,14

211

5.1.2.8. SAĞLIK

Ülke içinde bir sağlık kenti olarak öne çıkan Başkent Ankara, sunduğu sağlık hizmetlerinin nitelik ve niceliği ile, yalnız kente ve çevresine değil, Đç Anadolu Bölgesine ve hatta ülkeye hizmet vermektedir. Ankara’da kişi başına düşen yatak ve hekim sayıları açısından yapılan karşılaştırmalar, Ankara’nın sağlık sektöründeki üstünlüklerini de ortaya koymaktadır.

Şekil 5.40. : Türkiye’de Đller Đtibariyle On Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı (2000)

10 BĐN KĐŞĐYE DÜŞEN HEKĐM SAYISI

0

5

10

15

20

25

30

35

ANKARA

ĐSTANBUL

ESKĐŞEHĐR

ADANA

SAMSUN

AYDIN

BURSA

KAYSERĐ

MUĞLA

YALO

VA

KOCAELĐ

BOLU

BURDUR

MANĐSA

TEKĐRDAĞ

BARTIN

KARAMAN

KIRŞEHĐR

NEVŞEHĐR

UŞAK

AKSARAY

SĐNOP

ĐÇEL

AFYON

ÇORUM

AMASYA

RĐZE

DĐYARBAKIR

ERZĐNCAN

K.MARAŞ

OSMANĐYE

ARDAHAN

GĐRESUN

ORDU

YOZGAT

KARS

SĐĐRT

BATMAN

HAKKARĐ

MARDĐN

AĞRI

Şekil 5.41. : Türkiye’de Đller Đtibariyle On Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı (2000)

10 BĐN KĐŞĐYE DÜŞEN YATAK SAYISI

0

10

20

30

40

50

60

ISPARTA

ESKĐŞEHĐR

KASTAMONU

ĐSTANBUL

EDĐRNE

SĐVAS

ZONGULD

AK

SAMSUN

TRABZON

SĐNOP

BALIKESĐR

KAYSERĐ

MANĐSA

DĐYARBAKIR

ÇANAKKALE

KIRŞEHĐR

ERZĐNCAN

MUĞLA

KÜTAHYA

ÇANKIRI

NĐĞDE

AYDIN

ĐÇEL

DÜZCE

TEKĐRDAĞ

KĐLĐS

ANTALYA

MALATYA

KONYA

VAN

YOZGAT

ARDAHAN

KARAMAN

KARS

BĐTLĐS

K.MARAŞ

Ş.URFA

OSMANĐYE

HAKKARĐ

IĞDIR

BATMAN

212

On bin kişiye düşen hekim sayısında Ankara, ülkenin en gelişmiş kenti olurken, yatak sayısında da, 6. sıradadır. Yoğun nüfusa karşın Ankara’nın yatak sayısında da ülke sırlamasının üstlerindeki yerinin pekiştirilmesi gerekmektedir.

Sağlıkla ilgili detaylı parametreler, 7. Bölümde irdelenmekte olup, bu bölümde nüfusun sağlık ölçütleri açısından da, ülkenin gelişmiş kentleri içinde yer aldığını göstermek noktasında düğümlenmektedir.Gelişmişlik göstergeleri açısından Ankara’yı ülkenin üst sıralarına yerleştiren eğitim ve sağlık göstergeleri, kent içinde önemli oranda sorun ve eşitsizliklere sahiptir. Özellikle sağlık güvencesi ve hizmetlerinden yararlanmak anlamında gelir gruplarına ve yerleşim bölgelerine göre önemli eşitsizlikler olduğu bilinmektedir. Özellikle alt gelir grubu yerleşimleri ve gecekondu alanlarında hem 1. kademe sağlık tesislerinin sayısı, hem de bu tesislerden vatandaşların yararlanabilmesi anlamında önemli sorunlar olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle, sağlık ve eğitimle ilgili özel program alanları ve uygulamaları geliştirilmesinde yarar görülmektedir.

5.1.2.9. GELĐR DAĞILIMI VE TÜKETĐM

Sosyal donatı alanları ve hizmetleri olan eğitim ve sağlık yanında, ilin gelişmişlik ölçütleri bağlamında değerlendirildiği 1. Bölümde, değerlendirilmeyen, nüfusun içsel yapısındaki eşitsizlikleri daha net ortaya çıkaracak bazı ölçütler bu başlık altında değerlendirilmiştir. Tablo 5.22. : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde Paylaşım Oranları-Gini Endeksleri (2000)

Tablo 5.23. : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde Paylaşım Oranları-Gini Endeksleri (2000)

Ülkelerin en zengin ve en fakir nüfusun ülke gelirinden aldığı paylara oranlanması ile bulunan “Gini Endeksi” değerlerine göre Ülkemiz, 2000 yılı itibariyle, 40 katsayı ile gelir dağılımının eşitsiz paylaşıldığı ülkelere yakın bir sosyo-ekonomik yapıya sahip görünmektedir. Đsveç, Norveç gibi ülkelerde 25 düzeyinde olan bu oran, Guetemala’da 60 düzeyine ulaşmaktadır. Bu değerin ülkemizde de düşürülmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Aynı endeksin ülkemiz kentleri içindeki değerleri irdelendiğinde, gelir dağılımının dengeli olduğu ifade edilen Ankara’nın 41 oranı ile, eşitsiz gelir dağılımına sahip kentler içinde değerlendirilebileceği görülmektedir. Đstanbul’un 43 ile Ankara’dan daha dengesiz bir gelir dağılımın sahip olduğu ülkemizde, Đzmir ise 39 oranı ile Ankara’dan daha dengeli görünmektedir. Gaziantep’te 31 düzeyine inen gini endeksinin Ankara’da da düşürülmesi yönünde sosyal programlar yürütülmesi kaçınılmaz görünmektedir.

213

Gelir dağılımındaki bu eşitsizlik yoksulluğu da beraberinde getirmektedir. Hane halkı gelirleri bazında kentsel alanda düştüğü görülen yoksulluk verileri ise, kentsel yapılar için sağlıklı sonuçlar üretmemektedir.

Tablo 5.24. : Hane ve Fert Bazında Kırsal ve Kentsel Yoksulluk Oranları

Ankara’da, kentsel yoksulluğun bölge bölge belirlenerek giderilebilmesine yönelik çalışmalar yapılmasını kaçınılmaz kılan gelir dağılımı eşitsizlikleri, sosyal güvence sorunu, kentsel sosyal ve teknik altyapı yoksunlukları gibi bir çok sorun alanında özgün müdahale biçimlerinin geliştirilmesi kaçınılmaz bir zorunluluk olarak Ankara’nın önünde durmaktadır.

Gelire göre sıralı % 20’lik grupların tüketim harcamalarını karşılaştıran DĐE verileri, 1994-2004 yılları arasında hem Türkiye, hem de Ankara özelinde önemli değişimler yaşandığını göstermektedir. Buna göre; 1994 yılından 2004’e gelindiğinde ülke genelinde hanehalkı gelirinin barınma ve ulaşım gereksinimlerine olan harcamalarında artış olmuştur. Benzer durumun eğlence ve diğer tüketim hizmetlerinde de kendisini gösterdiği görülmektedir. Perakende sektörü ve tüketim alışkanlıklarındaki eğişimler yanında kentsel yaşamın barınma ve ulaşım harcamalarını yükselten durumu, gıda, giyim, mobilya gibi harcamalarda zorunlu kesinti yapılmasını gündeme getirmiş görünmektedir. Ankara’da da, nüfusun en yoksul ilk üç %20’lik dilimlerinde toplam tüketim harcamalarının 1994’ten 2004’e kadar düşüş gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu Ankara’da gelir dağılımının eşitsizleşme eğilimini göstermekte ve en zengin %20’lik dilimin gelir ve tüketimden aldığı payın artmakta olduğuna işaret etmektedir. Ankara’da nüfusun özellikle ilk 2 %20’lik diliminde zorunlu yaşam harcamaları gıda ve barınma gereksinimleri temel tüketimi karşılarken, 3. dilimden itibaren, ulaştırma, eğlence hizmetlerinde bir artış göze çarpmaktadır.

Şekil 5.42. : Türkiye’de Gelire Göre Tüketim Harcamaları Karşılaştırması (1994-2004) GEL ĐRE GÖRE SIRALI %20'L ĐK GRUPLARA GÖRE TÜKET ĐM HARCAMALARI KAR ŞILAŞTIRMASI

1994 - 2004

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

1. Gıda vealkolsüziçecekler

3. Giyim veayakkabı

4. Konut, su,elektrik, gaz vediğer yakı tlar

5. Mobilya, evaletleri ve ev

bakım hizmetleri

6. Sağ lık 7. Ulaştı rma 9. Eğ lence vekültür

10.Eğ itimhizmetleri

11.Lokanta,yemek hizmetleri

ve oteller

12.Çeşitli mal vehizmetler

1994 2004

214

Şekil 5.43. : Ankara’da Toplam Gelirin %20’lik Gruplara Göre Dağılımı (1994-2004)

1994 - 2004 ANKARA ĐL Đ TOPLAM GEL ĐRĐN %20'L ĐK GRUPLARA DA ĞILIMI

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

40,00%

45,00%

50,00%

1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20

1994 2004

Şekil 5.44. : Ankara’da Gelire Göre Sıralı %2’li Grupların Tüketim Harcamaları (2004)

ANKARA GEL ĐRE GÖRE SIRALI %20'L ĐK GRUPLAR ĐTĐBAR ĐYLE TÜKET ĐM HARCAMASI TÜRLER Đ (DĐKEY)

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20

Gıda, Đçki, Tütün

Konut ve Kira

Sağlık

Ulaştırma

Eğlence ve Kültür

Eğitim

Bu dilim için barınma gereksiniminin gıdanın da üzerine çıkması ilginçtir. Đlk 3 dilim için son sıralardaki eğitim, sağlık ve eğlence harcamalarının 4. ve 5. dilimlerde en önemli harcama kalemleri haline gelmesi, gelir dağılımındaki eşitsizliğe işaret etmektedir. Kamu hizmetlerinin merkezi ve özellikle gelir dağılımı açısından diğer büyükkentlerden daha iyi durumda olduğu görülen Ankara içinde de önemli kentsel yoksulluk yaşanan alanlar bulunduğu ve bu alanlara ilişkin özel araştırma ve uygulamalar yapılması gerekliliği görünmektedir.Ankara için nüfusun sosyo-demografik yapısındaki eşitsizlikleri onarıp, dengeleyecek özel programlar ve uygulamalar gerçekleştirilmesi, bu amaçla özel çalışmalar yapılması gerekmektedir.

5.1.3. NÜFUS YAPISINA ĐLĐŞKĐN ÖNGÖRÜLER

5.1.3.1. NÜFUS PROJEKSĐYONLARI

Yıllar itibariyle Ankara kenti yıllık nüfus artış hızı değerlendirilerek Ankara kentinin 2023 planlama hedef yılı için nüfus projeksiyonları yapılmıştır. Bu projeksiyonlar kentin nüfus artış eğilimleri doğrultusunda biçimlendiği için, kentsel nüfusun oluşumunda tek başına kabul edilebilir veriler olarak görülmemektedir. Bunun yerine, nüfus projeksiyonları ve işgücü verileri üzerinden yapılan projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazında özgün nüfus ve işgücü değerleri, olası kamu yatırımları, onaylı planlar ve bu planlara yapılan müdahaleler bazında kentin ve planlama bölgelerinin nüfus ve işgücü projeksiyonları sonuçlandırılacaktır.

Nüfus projeksiyonları için 2005-2006 döneminde Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan projeksiyonlardan yararlanılmış olup20 ,aşağıda Ankara ili ve 5216 sayılı Kanun sonrası oluşan Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları için nüfus projeksiyonlarının sonuçları verilmektedir.

20 Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 2005-2006 Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden yararlanılmıştır.

215

Şekil 5.45. : Ankara Đli 2023 Nüfus Projeksiyonları

ANKARA ĐLĐ 2023 NÜFUS PROJEKSĐYONLARI

0

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

12000000

1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2005 2010 2015 2020 2025

EN KÜÇÜKKARELERYÖNTEMĐARĐTMETĐKARTIŞYÖNTEMĐBĐLEŞĐK FAĐZYÖNTEMĐ

ÜSSELYÖNTEM 1

ÜSSELYÖNTEM 2

ÜSSELYÖNTEM 3

ÜSSELYÖNTEM 4

Şekil 5.46. : Ankara Büyükşehir Belediyesi 2023 Nüfus Projeksiyonları

ANKARA B. ŞEHĐR BEL. SINIRI 2023 NÜFUS PROJEKS ĐYONLARI

0

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

12000000

14000000

1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2005 2010 2015 2020 2025

EN KÜÇÜKKARELERYÖNTEMĐARĐTMETĐKARTIŞYÖNTEMĐBĐLEŞĐK FAĐZYÖNTEMĐ

ÜSSELYÖNTEM 1

ÜSSELYÖNTEM 2

ÜSSELYÖNTEM 3

ÜSSELYÖNTEM 4

Yukarıdaki tablolar irdelendiğinde, Ankara ili için en küçük nüfus projeksiyonu 5.652.852, en yüksek nüfus projeksiyonu ise, 9.172.936 kişidir. Tüm nüfus projeksiyonlarının karşılaştırılması yönündeki karşılaştırmalı yöntem ise, Ankara ili için 2023 yılı itibariyle 6.034.708 kişilik bir projeksiyon tespit etmektedir.

Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları için ise, en küçük nüfus projeksiyonu 5.337.856 kişidir. En yüksek nüfus projeksiyonu ise, il nüfusunu da geçerek 11.552.058 kişinin Ankara Büyükşehir Belediyesi içinde yaşayacağını öngörmektedir. Ancak Büyükşehir içindeki nüfusun yoğunluğu ve artış hızıyla sınırlanan projeksiyonların abartılı sonuçlar verdiği görülmektedir. Karşılaştırmalı yöntem ile yapılan nüfus projeksiyonu ise, 2023 yılı itibariyle 5.445.803 kişilik bir kent oluşacağını öngörmektedir.

Bu projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazındaki tespit, müdahale ve karar ile işgücü verileri sonuçları da göz önünde bulundurularak sonuçlandırılacaktır.

216

Tablo 5.25. Ankara Đli 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu

Model Adı En Küçük Kareler Aritmetik Artış Bileşik Faiz Üssel Yöntem 1 Üssel Yöntem 2 Üssel Yöntem 3 Üssel Yöntem 4 Üssel Yöntem 5 Karşılaştırmalı

Yöntem

Projeksiyon Formülü - Pt = Ptl + bort*Nt Pt =

Po x (1+r)t Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert -

r - - r=0,03348 r=0,03348 r=0.02137 r=0.02681 r=0.01828 r=0.02296 -

“r” Değeri Açıklaması - - Ankara Kenti (1965 – 2000)

Ankara Kenti (1965 – 2000)

Ankara Kenti (1990 – 2000)

Türkiye Kentsel (1990 – 2000)

Türkiye Toplam (1985 – 2000)

Ankara Kenti (1975 – 2000)

-

1965 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302 1644302

1970 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658 2041658

1975 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293 2585293

1980 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689 2854689

1985 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327 3306327

1990 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626 3236626

2000 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860 4007860

2005 4268343 4490798 4772445 4787188 4459816 4582787 4391441 4495413 4179974

2010 4632687 4973736 5682891 5718056 4962737 5240188 4811734 5042275 4585722

2015 4997032 5456674 6767025 6829931 5522372 5991893 5272251 5655664 4992563

2020 5361376 5939612 8057980 8158010 6145115 6851430 5776844 6343670 5416182

2023 5652852 6229375 9040385 9172936 6838083 7834268 6329729 7115371 6034708

Tablo 5.26. Ankara Büyükşehir Belediye Sınırı 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu

Model Adı En Küçük Kareler Aritmetik Artış Bileşik Faiz Üssel Yöntem 1 Üssel Yöntem 2 Üssel Yöntem 3 Üssel Yöntem 4 Üssel Yöntem 5 Karşılaştırmalı

Yöntem

Projeksiyon Formülü -

Pt = Ptl + bort*Nt Pt =

Po x (1+r)t Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert Pt = Po x ert -

r - - r=0,03348 r=0,03348 r=0.02137 r=0.02681 r=0.01828 r=0.02296 -

“r” Değeri Açıklaması - - Ankara Kenti

(1965 – 2000) Ankara Kenti (1965 – 2000)

Ankara Kenti (1990 – 2000)

Türkiye Kentsel (1990 – 2000)

Türkiye Toplam (1985 – 2000)

Ankara Kenti (1975 – 2000)

-

1965 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010 1134010

1970 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521 1460521

1975 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937 1963937

1980 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433 2170433

1985 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114 2550114

1990 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430 2858430

2000 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660 3609660

2005 3793721 4091057 4531320 4555173 4032407 4127466 3966815 4132835 3764673

2010 4179755 4572453 5688308 5748354 4504665 4719551 4359309 4731837 4133610

2015 4565789 5053850 7140721 7254076 5032232 5396570 4790638 5417658 4501500

2020 4951823 5535246 8963961 9154207 5621585 6170708 5264644 6202879 4885128

2023 5337856 6016643 11252742 11552058 6279960 7055896 5785551 7101909 5445803

217

5.1.3.2. 2023 YILI ÖNGÖRÜLERĐ

o Nüfus artış hızındaki son 20 yıldaki düşme eğiliminin süreceği ve Anadolu’da oluşan çekim odaklarının Ankara’ya olan göç hareketlerini azaltabileceği kabulüyle, Cumhuriyetin 100. yılında % 0,175 düzeyinde bir nüfus artış düzeyi oluşabileceği, bunun da Ankara kentini yaklaşık 6.000.000 kişi düzeyinde tutabileceği öngörülmektedir.

o Ülkenin, bölgenin ve Ankara’nın kentsel nüfus oranındaki artış oranının artarak süreceği ve Büyükşehir belediyesi sınırları içindeki yarı kırsal alanların da istatistiki verilerde kentsel alan sayıldığı noktasından hareketle, Ankara ili nüfusunun kentsel nüfus oranının %95’i geçeceği tahmin edilmektedir.

o Ankara kenti nüfusunun ülke nüfusundan aldığı payın % 6,2 ila % 6,5 arasında gerçekleşeceği ve kentin aldığı göç hızının süreceği noktasından hareketle, net göçün artıda kalacağı, iç Anadolu illerinden alınan göçün Eskişehir, Kayseri, Konya, Çorum odaklarındaki gelişimlere paralel olarak azalacağı, kente gelen göçün metropoliten alanda oluşan odaklara yönlenme eğiliminin süreceği öngörülmektedir.

o Ankara’nın iç ve dış göç hareketlerinde, kentten, kırsal alana ve ilçe merkezlere doğru yönlenen göç etme eğilimlerinin hızlanacağı, bu çerçevede, yarı kırsal ve kırsal nitelikli yerleşmelerin özel önem kazanacağı eğilimi gözlenmektedir.

o Metropoliten kent içindeki nüfusun batı koridoru bazındaki artış eğilimi yanısıra, güneybatı yönünde da gelişeceği, ilçe merkezlerindeki odaklanmaların özendirilmesi halinde önemli çekim unsurları olabileceği gibi, metropoliten kentin dağılıp yayılması yerine odaklar tanımlayarak gelişebilmesini sağlayabileceği öngörülmektedir.

o Nüfus yoğunluğunun kent ortalamasından düşük olduğu merkez ilçelerden Altındağ, Mamak ve Sincan‘da yoğunluğun artacağı özellikle Altındağ ve Mamak’da gecekondu alanlarının dönüşümü sürecinde önemli yoğunlaşmalar yaşanabileceği noktasından hareketle, bu sorunları giderebilecek planlama müdahalelerinin gerekli olduğu, büyük ölçüde doygunluğa ulaşmış Keçiören ve Çankaya’da yaşam kalitesini arttıracak meskun doku müdahale biçim ve programlarının gerçekleştirilmesi gerektiği, güneybatı ve güney koridorlarındaki kentsel yayılmanın yarattığı makroforma müdahale edilerek düşük yoğunluklu ancak belirli odaklanmalar yaratan bir gelişimin özendirilmesi gerektiği tespit edilmektedir.

o Nüfusun Sosyo-demografik niteliklerinde gelişimler sağlanacağı, kadın nüfustaki artışın devam edeceği, kadınların kentsel ve ekonomik yaşama katılma ve eğitim düzeylerinin artacağı, medyan yaşın 30 düzeyine ulaşabileceği, ilk ve ortaöğretim okullaşma oranlarının %100 düzeyinde gerçekleşeceği, doğurganlık hızının 1,5’e, bebek ölüm hızının binde 30 düzeyine ineceği öngörülmektedir.

o Hanehalkı büyüklüğünün 3,1 ila 3,4 aralığında gerçekleşebileceği, yaş bağımlılık oranının 36 ortalamasından 30 civarına inebileceği, üniversite mezunu nüfus oranındaki artışın pekişerek süreceği, okuryazarlık oranının %97 düzeyine yükseltilmesinin hedeflenebileceği, bunun için özellikle kırsal ve yarı kırsal alanda özel sosyal programlar geliştirilip uygulanması gerektiği tespit edilmektedir.

o Gelir dağılımı eşitsizliklerini giderebilecek ulusal ve kentsel ölçekte programlar uygulanarak Gini endeksinin Ankara kenti ölçeğinde 35’e indirilmesi hedeflenmelidir. Kentsel yoksulluk için ise özel program alanları belirlenerek sosyal ve ekonomik program ve uygulamalar geliştirilmeli, uygulanmalıdır.

o Eğitim ve sağlıktaki eşitsizlikleri giderebilecek sosyal programlara ilaveten, gelir dağılımındaki eşitsizliklerin derinleşebileceği ve kentsel yoksulluğun artabileceği öngörüsüyle, gecikmeksizin çok amaçlı ve özel sosyal program alanları ve uygulamaların araştırılarak, sistematik olarak hayata geçirilmesi gerektiği görülmektedir.

218

5.2. ĐŞGÜCÜ

Bu bölümde Ankara’da işgücünün tarihsel süreç içindeki gelişimi hem Türkiye genelinde hem de kentsel yerler ortalamasıyla ilişkilendirilerek incelenmiştir. Đl bazına yönelik incelemeler 1970 yılı başlangıç alınarak nüfus sayımı verilerine göre hazırlanan Nüfusun Sosyal ve Ekonomik özellikleriyle ilişkili istatistiklerden derlenmiştir. Kent bazında ise söz konusu istatistiklerin 1980 yılından sonra yapılması nedeniyle 1980 yılı başlangıç kabul edilmiştir.

5.2.1. AKTĐF YAŞTAKĐ NÜFUSUN ĐKTĐSADEN FAAL OLMA DURUMU

12 yaş üzeri nüfusun çalışabilir kabul edildiği Türkiye’ de tarihsel gelişim süreci içinde iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranı bir azalma eğilimi göstermiştir. 1975-1990 yılları arasında ülkede yaşanan gelişimlere koşut olarak artan işsiz nüfus Ankara’da daha da yüksek bir oranla kendisini göstermektedir. 12 yaş üzeri nüfusun içindeki iktisaden faal nüfusun azalmasında en büyük etken eğitim düzeyinin yükselmesi, artan öğrenci sayısı yanında özellikle kentlerde kentleşme ve göçle hızla artan nüfusla aynı oranda artmayan iş olanakları ve emekli sayısının artması sayılabilir.

D.Đ.E. tarafından yapılan Nüfusun Sosyo-Ekonomik Nitelikleri ile ilgili istatistiki verilerden çıkan sonuçlara göre; 2000 yılı itibariyle Türkiye’de 51.724.194 olan aktif nüfusun (12 yaş üzeri nüfus) %55,2’si iktisaden faaldir. Đktisaden faal olan 28.544.359 kişinin % 8,9’u işsiz ya da iş arayan bir konumdadır. 2000 yılı itibariyle Ankara ilinde aktif yaştaki nüfusun % 48.26 sı iktisaden faal iken, faal nüfusun %89’u çalışır durumda olup, %11’i ü ise işsiz-iş arayan kişilerden oluşmaktadır. Ankara büyükşehir belediyesini oluşturan metropoliten kent sınırları içinde ise, iktisaden faaliyet durumu %44,67’ye düşmekte, işsizlik ise %12,81’e yükselmektedir. Ankara ilindeki iktisaden faal olma göstergeleri Türkiye’nin 1990-2000 dönemindeki gerilemesine paralel, işsiz nüfusun arttığı bir yapı sunmaktadır. Aktif nüfustaki düşüş de ülke ortalamasından farklılaşmaktadır. Đlde aktif nüfus oranı 1990 dönemine benzer bir değerde gerçekleşirken, belediye sınırları içinde Türkiye’de 5 puan düşen faal aktif nüfusa karşın yaklaşık yarım puan artmıştır (Tablo 5.27).

Tablo 5.27. : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Nüfus ĐKTĐSADEN FAAL NÜFUS

YILLAR AKTĐF NÜFUS(12+) TOPLAM ĐŞSĐZ-ĐŞ ARAYAN NÜF. ÇALIŞAN NÜFUSSAYI FAAL/AKTĐF SAYI % SAYI %

TÜRKĐYE GENELĐ

1975 26945724 17383828 64,51 285464 1,64 17097778 98,36

1980 30539621 19212193 62,91 689871 3,59 18522322 96,41

1985 35339299 21579996 61,07 1023210 4,74 20556786 95,26

1990 40783431 24726601 60,63 1344708 5,44 23381893 94,56

2000 51724194 28544359 55,2 2547218 8,9 25997141 91,08

ANKARA ĐLĐ

1975 1808113 971667 53,74 26885 2,77 944782 97,23

1980 2036096 1044586 51,30 60379 5,78 984207 94,22

1985 2424424 1180546 48,7 90216 7,64 1090330 92,36

1990* 2469912 1191857 48,26 88532 7,43 1103325 92,57

2000 3213099 1548276 48,2 169577 11 1378699 89,05

ANKARA BÜYÜKŞEHĐR TOPLAMI

1980** 1362090 620643 45,57 45860 7,39 574783 92,61

1985 1672513 715177 42,76 64930 9,08 650247 90,92

1990 1965844 868111 44,16 76293 8,79 791818 91,21

2000 2589050 1156559 44,67 148226 12,81 1008333 87,18 *Delice-Sulakyurt-Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara’dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 1990 yılında 1985’e göre işsiz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmıştır. **1980 yılında Ankara Belediyesini oluşturan ilçeler dikkate alınmıştır. Kaynak: D.Đ.E.,1975-1980-1985-1990, Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri

219

1990 yılı itibariyle, Türkiye’de faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 26.79, emekli oranının %8.09, ev hanımı oranının % 59.26 olduğu 1990 verilerine göre Ankara ili bazında aynı oranlar sırasıyla % 30.83, % 9.16 ve % 57.35 olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılına gelindiğinde ise, ilde faal olmayan nüfus içindeki öğrenci oranı %28,8’e ev kadını oranı %50,5’e gerilerken, emekli oranı %14,2’ye çıkmıştır. Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamı göz önüne alındığında ise 1990 yılı itibariyle, faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 31.16, emekli oranının % 9.61 ev hanımı oranının % 57.11 olduğu belirlenmiştir. 2000 yılı itibariyle ise,öğrenci oranı %28,7, ev kadını oranı %50,7, emekli oranı ise %15’e yükselmiştir. Öğrenci ve ev kadını oranındaki düşüşe karşın emekli oranındaki artış, yükselen işsizlik verisi ile birlikte yorumlandığında, görece yaşlanan, ekonomisini güçlendirecek gelişmeler konusunda sınırlı ve kırılgan bir kentsel işgücü yapısı oluştuğunu göstermektedir.

Ankara, ev hanımlarının oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. Üstelik ildeki ev hanımı oranı büyükşehir belediye sınırı içinde daha da yükselmektedir. Bu durum kadın nüfusun kentsel ve ekonomik yaşama katılımın açısından Ankara’da önemli bir sorun olduğunu da göstermektedir. Bu durumun bütünleri olarak emekli nüfusun, ülkedeki artışından çok daha fazla Ankara’da artmış olması da göz ardı edilmemelidir. 1990 yılı itibariyle ülkede emekli nüfusu iktisaden faal nüfusa oranı %8,09 iken Ankara’da bu oran %9,61 dir. 2000 yılına gelindiğinde ülkede %12,4’e ulaşan emekli nüfus oranı Ankara’da ise %15’i bulmuştur. Tüm bunlar kentsel ekonomik yapı ve işgücünün kentsel ekonomiye katılımı anlamında önemli bir kısıt olduğu biçiminde yorumlanabilir.

Ankara’da iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranının ülke genelinden düşük olması, yüksek kentleşme hızı ve göç yanında öğrenci ve emekli nüfusunun yüksekliği ile ev hanımı nüfusunun yüksekliğine bağlanabilir. Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler incelendiğinde aktif nüfusun % 44.16’ sının faal, bunun da % 8.79’nun işsiz ya da iş arıyor konumda olduğu gözlemlenebilir. Tüm bu sonuçlar, kentleştikçe işsizlik oranının arttığını ve iktisaden faal olma oranının azaldığını göstermektedir. Bunu da yüksek kentleşme hızı, yoğun göç ve işsizlik ile tarım dışı faaliyetlerde yoğunlaşma nedenlerine bağlamak olasıdır.

Tablo 5. 28 : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Olmayan Nüfus ĐKTĐSADEN FAAL OLMAYAN NÜFUS

YILLAR TOPLAM EMEKLĐ ÖĞRENCĐ EVHANIMISAYI % SAYI % SAYI %

TÜRKĐYE GENELĐ

1975 9561896 188810 1,97 2230985 23,33 5402646 56,50

1980 11194199 581158 5,19 2654580 23,71 6950968 62,09

1985 13670254 928312 6,79 3337376 24,45 8304149 60,75

1990 16030516 1297536 8,09 4294759 26,79 9500480 59,26

2000 23173230 2869535 12,4 6943598 30 11387456 49,1

ANKARA ĐLĐ

1975 836446 24552 2,94 237926 28,44 444911 53,19

1980 980158 58173 5,40 273947 27,95 597320 60,94

1985 1227889 93620 7,62 367519 29,93 703855 57,32

1990* 1277878 117107 9,16 393930 30,83 732845 57,35

2000 1664694 236506 14,2 279408 28,8 842224 50,5

ANKARA BÜYÜKŞEHĐR TOPLAMI

1980** 736059 47940 6,51 208637 28,35 447392 60,78

1985 945845 78424 8,29 292406 30,91 533446 56,40

1990 1097662 105512 9,61 342004 31,16 626898 57,11

2000 1432368 214789 15 402151 28,7 727394 50,7 *Delice-Sulakyurt-Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 1990 yılında 1985’e göre işsiz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmıştır. **1980 yılında Ankara Belediyesini oluşturan ilçeler dikkate alınmıştır. Kaynak: D.Đ.E.,1975-1980-1985-1990, Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri

Çalışan nüfusun çalışabilir yaştaki nüfusa oranı incelendiğinde; 1975-2000 yılları arasında gerek ülke genelinde gerekse Ankara’da bir azalma eğilimi gözlenmektedir (Tablo 5.29.). Aynı eğilim

220

1980-1985 döneminde Büyükşehir toplamında da kendini gösterirken 1985-1990 döneminde bir artış olduğu saptanmıştır. Bu artış 1990-2000 döneminde dengelenmiş görünmektedir. Bu durumun kentte artan işsizlik oranı ile ilgisi olduğu söylenebilir.

Tablo 5. 29. : Yıllara Göre Çalışan Nüfusun Çalışabilir Yaştaki Nüfusa Oranı(%)

YILLAR TÜRKĐYE ANKARA BÜYÜKŞEHĐR

1975 63,45 52,25 *

1980 60,65 48,34 42,20

1985 58,17 44,98 38,88

1990 57,33 44,67 40,292000 50,26 42,9 38,9

* Söz konusu istatistikler 1975 yılı için yapılmamıştır. Kaynak: D.Đ.E.,1975-1980-1985-1990, Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri

5.2.2. ÇALIŞAN NÜFUSTAKĐ DEĞĐŞĐMLER

Tarihsel gelişim süreci içinde nüfus artışı ile birlikte çalışan nüfusun toplam nüfusa oranı (reel aktivite) Đstanbul ve Türkiye geneline benzer biçimde dalgalanmalı bir seyir göstermiştir. (Tablo 5.30.) (Şekil 5.47.) 1970 yılında Ankara’da % 35.9 olan reel aktivite oranı 1975 yılında % 37.60’a yükselmesine karşın 1975 ten itibaren bir düşüş eğilimi göstererek, 1980’ de % 34.50 ye, 1985’te % 33.00’e inmiş, 1990 yılında ise bir miktar yükselerek % 34.10’a ulaşmıştır. 2000 yılı itibariyle bu oran %34,80’dir. Ülkedeki artışa paralel bir reel aktivite oranı gözlenen son 20 yıllık periyotta, Đstanbul, 1985 yılı itibariyle %32 ile Ankara’nın gerisinde iken, 2000 yılı itibariyle %35,34’e ulaşarak Ankara’yı yaklaşık yarım puan aşmıştır. Bu artış, Ankara kenti ekonomisinin Đstanbul’a kıyasla küçüldüğü ya da yeterince büyümediği biçiminde yorumlanabilir.

Tablo 5.30. : Yıllara Göre Ankara Đstanbul ve Türkiye’de Reel Aktivite Oranları

Y ILLAR TÜ R K ĐY E AN KAR A ĐSTAN BU L1 9 7 0 4 2 ,5 0 3 5 ,9 0 3 6 ,0 01 9 7 5 4 3 ,0 0 3 7 ,6 0 3 6 ,0 01 9 8 0 4 3 ,0 0 3 4 ,5 0 3 3 ,0 01 9 8 5 4 2 ,6 0 3 3 ,0 0 3 2 ,0 01 9 9 0 4 1 ,4 0 3 4 ,1 0 3 4 ,7 02 0 0 0 4 2 ,0 9 3 4 ,8 0 3 5 ,3 4

Şek il 5 . 4 7 . : Y ılla ra G ö re T ü rk iy e , A n ka ra ve Đs tanbu l'd a R ee l A k t iv ite O ran la r ı

0 ,0 01 0 ,0 02 0 ,0 03 0 ,0 04 0 ,0 05 0 ,0 0

1 9 7 0 1 9 7 5 1 9 8 0 1 9 85 1 9 9 0 2 0 0 0

Y IL L A R

RE

EL

AK

TĐVĐT

E O

RA

NI

T Ü R K ĐY E

A N K A R A

ĐS T A N B U L

Ankara Đli’nde işgücüne katılma oranı 1980-1985 yılında azalma gösterirken, 1990 yılından sonra önemli bir değişim göstermemiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksek olmakla birlikte, cinsiyetler arası farkın 2000 yılında azaldığı görülmektedir.

Đşgücünün Genel Dinamikleri

Erkek ve kadınların işgücüne katılma oranındaki değişim incelendiğinde, özellikle 1990-2000 döneminde, erkeklerde işgücüne katılma oranının azaldığı, kadınlarda ise arttığı görülmektedir. 1990 yılında erkeklerin işgücüne katılma oranı %72.4 iken, 2000 yılında bu oran % 69.1’e düşmüştür. Buna karşılık, kadınlarda işgücüne katılma oranı % 22.8 ‘den % 27’ye yükselmiştir. Bunun nedenlerinden birisi, özellikle hizmetler ve perakende sektöründe ücretli olarak istihdam edilen kadınların sayısındaki artış gösterilebilir.

221

2000 yılında Ankara Đli’nde yaş gruplarına göre işgücüne katılma oranı 12-14 yaş grubunda her iki cinsiyet için de benzer düzeyde iken, bu oran 15-19 yaş grubundan itibaren farklılaşmaktadır. Đşgücüne katılma oranında cinsiyetler arası farklılık tüm sayım yıllarında benzer bir biçimde görülmekle birlikte, özellikle 2000 yılında tüm yaş gruplarındaki erkek ve kadın arasındaki işgücüne katılma oranı farkı, diğer sayım yıllarına göre azalmıştır. 2000 yılında işgücüne katılma oranında 12-14 yaş grubunda gerek erkekler, gerekse kadınlarda önemli bir azalmanın olması, 8 yıllık zorunlu temel eğitimle ilişkilendirilebilir.

1980-2000 döneminde erkeklerin işgücüne katılma oranı, 20-44 yaş grubunda aynı düzeyde seyretmekte iken 45 yaşından büyük erkeklerin işgücüne katılım oranındaki düşüş, keskin görünmektedir. Bu da, emekli nüfusun artışı ile ilişkilidir. Kadınların yaşa göre işgücüne katılma oranı, 1980-1990 döneminde benzer bir yapı gösterirken 2000 döneminde kadınların işgücüne katılma oranı özellikle 20-54 yaş gruplarında artış göstermiştir.

Ankara Đli’nde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %48 olup cinsiyete göre önemli farklılıklar göstermektedir. Đşgücüne katılma oranı erkek nüfus için %69, kadın nüfus için % 27’dir.Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı köyde %85 iken, metropoliten kent olarak tanımlanabilecek büyükşehir sınırlarında %67, ilçe merkezlerinde % 64’tür. Büyükşehire bağlı ilçe merkezleri arasında işgücüne katılma oranı ise, Etimesgut Đlçesi’nde %77 ile en yüksek, Çankaya ve Keçiören Đlçeleri’nde ise % 65 ile en düşüktür.

Đşgücüne katılma oranı kadın nüfus için yerleşim yerine göre büyük farklılık göstermektedir. Köydeki her 100 kadından 75’i işgücündeyken bu oran Büyükşehir Belediyesi toplamında 27, ilçe merkezlerinde ise 17’dir. Đlçelere göre kadın nüfusta işgücüne katılma oranı en yüksek olan ilçe merkezi %30 ile Çankaya’dır. Erkek nüfus genç yaşlarda, düşük düzeyde işgücüne katılırken, 25-44 yaşları arasında en üst düzeyde işgücüne katılmakta ve 44 yaşından sonra işgücünden ayrılmaktadır. Yerleşim yerlerine göre, erkek nüfusun işgücüne katılma oranı 25-44 yaş grubunda önemli farklılık göstermemektedir. Büyükşehir ve ilçe merkezlerinde, 45 yaşından sonra işgücüne katılma oranı düşerken köylerdeki erkek nüfusu 65 yaşına kadar genç yaşlardaki gibi yüksek düzeyde işgücüne katılma oranını korumaktadır.

Kadın nüfusun yaşa göre işgücüne katılma oranı, hem şehirde hem de köyde erkek nüfusun işgücüne katılma oranından düşüktür. Kadın nüfus, yerleşim yerlerine göre de farklı işgücüne katılım yapısı göstermektedir. Đlçe merkezlerindeki kadın nüfusun işgücüne katılma oranı, Büyükşehirlerdeki işgücüne katılma oranından tüm yaşlarda daha düşüktür. Köydeki kadın nüfus, şehirdeki kadın nüfustan oldukça yüksek oranda işgücüne katılmaktadır.

Ankara Đli’nde sayım yılları itibariyle 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı sürekli artış göstermektedir. 1980 yılında, 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %71 iken, 2000 yılında bu oran %80’e yükselmiştir. 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus oranında yükselme her iki cinsiyette de görülmektedir.

Đşsizlik Durumu

Genel nüfus sayımlarında 2000 yılına kadar farklı işsizlik tanımları kullanıldığından sadece 2000 yılının sonuçları yorumlanmıştır Buna göre Ankara Đli’nde işsizlik oranı %11’dir. Bu oran, işgücündeki her 100 kişiden 11’inin işsiz olduğunu göstermektedir.

Ankara Đli’nde işgücüne dahil olmayan nüfusun oranı 1980-2000 döneminde erkeklerde artma eğilimi gösterirken kadınlarda önemli bir değişim göstermemektedir. 2000 yılında işgücüne dahil olmayan nüfusun yaklaşık % 70’ini kadın nüfus oluşturmaktadır.

Sayımdan önceki bir hafta içinde çalışmayan ve bir işle de bağlantısı olmayanlardan, iş arayan ve son üç ayda iş aramak için bir girişimde bulunanların, toplam işgücü içindeki oranı, bir başka

222

deyişle işsizlik oranı %11’dir. Bu oran erkek nüfusta %9,6 iken, kadın nüfusta % 14,4’tür. Đşsizlik oranı ilçe merkezlerinde büyükşehire göre daha yüksektir. Đşsizlik oranı ilçe merkezlerinde % 16, büyükşehirde %12,8, köylerde ise % 1,8’dir.

Büyükşehir ve ilçe merkezlerinde kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek iken, köylerde işsizlik oranı erkeklerde daha yüksektir. Büyükşehirde işsizlik oranı kadınlarda %20, erkeklerde %10,5’tir. Köylerde ise işsizlik oranı kadınlarda % 1,1, erkeklerde % 2,4’tür. Đşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. Đşsiz nüfusun % 62’si 30 yaşından küçüktür.

Ancak, TÜĐK-2005 yılı verilerine göre, işsizlik oranında önemli bir artış olduğu görülmektedir. 2000 yılı itibariyle % 11 olduğu belirtilen işsizlik oranının Ankara için %14,2 olarak tespit edilmesi, tarım dışı işsizliğin ise, %15,1’e ulaştığının anlaşılması, Ankara kentinin ekonomisinin üretimden uzaklaşan yapısını ve işgücü potansiyelinin ekonomiye katılamayan yapısını göstermektedir.

Tablo 5. 31. : 3 Büyük Đlde 2005 Yılı Đstihdam Değerleri

BÖLGE ADI

Kurumsal olmayan

sivil nüfus (1000)

15 ve daha yukarı yaştaki nüfus

(1000)

Đşgücü (1000)

Đstihdam (1000)

Đşsiz (1000)

Đşgücüne dahil

olmayan nüfus

(1000)

Đşgücüne katılma

oranı (%)

Đşsizlik oranı (%)

Tarım dışı işsizlik

oranı (%)

Đstanbul 11.398 8.396 4.015 3.556 459 4.380 47,8 11,4 11,5

Đzmir 3.605 2.800 1.319 1.146 173 1.481 47,1 13,1 15,2

Ankara 4.284 3.238 1.505 1.291 214 1.733 46,5 14,2 15,1 Kaynak : TÜĐK, 2005 (www.tuik.gov.tr)

Đstihdam

Ankara Đli’nde istihdam edilenlerin sayısında artış görülmektedir. 1980-2000 döneminde, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranında azalma eğilimi, hizmet sektöründe çalışanların oranında ise artma eğilimi görülmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içinde payı, tüm sayım yıllarında hizmet sektöründe istihdam edilenlerden sonra 2. sırada yer almaktadır. Aynı dönemde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı % 52’den % 64’e yükselirken, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranı %28’den %16’ya düşmüştür.

1980-2000 döneminde sanayi ve inşaat sektörlerinde istihdam edilenlerin oranında önemli bir değişim görülmemekle birlikte, 1990-2000 dönemi karşılaştırıldığında, toplam istihdam içinde hem inşaat hem de sanayi sektöründe çalışanların oranı azalmıştır. 1980-2000 döneminde istihdam edilenlerin sektörel dağılımı cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Her iki cinsiyette de tarım sektörünün payında sürekli azalma görülürken bu azalma kadınlarda daha fazladır. 2000 yılında istihdam edilen kadınların %34,2’si, erkeklerin ise %9,7’si tarım sektöründe çalışmaktadır.

Đstihdam edilen nüfusun işgücü nüfusu içindeki oranı erkek nüfus için %90, kadın nüfus için yaklaşık %86’dır. Đstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyete göre yapısı, yerleşim yerlerine ve cinsiyete göre değişmektedir. Đstihdamdaki erkek nüfusun %66’sı hizmet sektöründe olup büyükşehirde bu oran % 74’lere yükselmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilen erkek nüfusun oranı %10 olmasına karşın, köyde bu oran %56’dır. Đstihdam edilen kadın nüfusun ekonomik faaliyete göre dağılımı erkek nüfustan farklı bir yapı göstermektedir. Hizmet sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %59, büyükşehirde ise bu oran yaklaşık %89’dur. Tarım sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %34 iken, kırsal alanda bu oran %95’lere yükselmektedir.

223

5.2.3. ÇALIŞAN NÜFUSUN YAPISI VE KOMPOZĐSYONU

Ankara Đlinde çalışan nüfusun yapısı incelendiğinde ülke ve Đç Anadolu Bölgesine göre farklı bir nitelik taşıdığı anlaşılmaktadır. Çalışanların faaliyetlere göre dağılımı açısından tarihsel gelişim süreci içerisinde kentleşme hızının artmasıyla birlikte 1970 yılında çalışanların %67.7’sinin istihdam edildiği tarım sektörü 1990 yılında %53,7’ye düşmesine karşın ülkenin en baskın iktisadi faaliyeti konumunu sürdürmektedir. Bu oran aynı dönemde Đç Anadolu Bölgesinde % 50,8, Ankara Đli bazında % 18,2, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamında da % 1.14 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 5.32. : Türkiye Yıllara Göre Sektörel Dağılım 1970 1975 1980 1985 1990 2000

SEKTÖRLER ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

%

ZĐRAAT 10230496 67.7 11694513 67.3 11104501 60.0 12118533 59.0 12547796 53.7 12576827 48,3

ĐSTĐHRAÇ 110856 0.7 111746 0.6 132186 0.7 137126 ..0.7 130823 0.6 96035 0,36

ĐMALAT 1287800 8.5 1457283 8.4 1975596 10.7 2185369 10.6 2781717 11.9 3276173 12,6

ELEKTRĐK 14544 0.1 20107 0.1 33105 0.2 23224 0.1 80324 0.3 98152 0.37

ĐNŞAAT 431074 2.9 532428 3.1 765072 4.1 750546 3.7 1184242 5.1 1196246 4,6

TĐCARET 673068 4.5 803662 4.6 1084378 5.9 1382636 6.7 1854306 7.9 2512777 9,66

ULAŞTIRMA 359648 2.4 482853 2.8 531278 2.9 615888 3.0 775427 3.3 853255 3.28

MALĐ KURUMLAR 145797 1.0 221666 1.3 294373 1.6 389254 1.9 541742 2.3 808126 3,1

TOPLUM HĐZMET. 1556665 10.3 1828233 10.5 2425201 13.1 2847289 13.9 3344033 14.3 4545535 17,48

ĐYĐ TANIMLANMA. 308939 2.0 231337 1.3 176632 1.0 106921 0.5 141483 0.6 34015 0,1

TOPLAM 15118887 100. 17383828 100.0 18522322 100 20556786 100.0 23381893 100.0 25997141 100.0

Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.

2000 yılına gelindiğinde de, tarımın ülke genelinde istihdamdan aldığı payın düşüşüne paralel, Ankara’da da tarımın istihdamdan aldığı pay azalmakta, buna karşın sanayi sektörü daha durağan bir nitelik göstermekte, kente temel karakteristiğini veren hizmetler sektörü ise artış eğilimini sürdürmektedir.

Tablo 5. 33. : Đşgücünün Sektörel Dağılımı (1990-2000) 1990

NÜFUS TARIM SANAYĐ HĐZMETLER TOPLAM

ANKARA 3236626 200191 157646 745488 1103325

TÜRKĐYE 564730000 8444000 2845000 6874000 18163000

Ankara’da Çalışanların Türkiye Đçindeki Oranı (%)

1,1 0,9 4,1 4,7

Ankara’da Toplam Çalışanların Sektörel Dağılımı (%)

18,1 14,3 67,6

2000

NÜFUS TARIM SANAYĐ HĐZMETLER TOPLAM

ANKARA 4007860 223488 184897 970044 1378699

TÜRKĐYE 67420000 7769000 3810000 10001000 21580000

Ankara’da Çalışanların Türkiye’de Toplam Çalışanlar Đçindeki Oranı

1,0 0,9 4,5 5,3

Ankara’da Toplam Çalışanların Sektörel Dağılımı (%)

16,2 13,4 70,4

Kaynak: DĐE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2005

Ankara’da imalat sanayinde çalışanların oranı, hizmetler sektörü kadar baskın olmasa da sektörel dağılım içinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. 1970 yılında imalat sanayinde çalışanların oranı Türkiye’de % 8,5, Ankara’da %10,5 olarak gerçekleşmiştir. 1990 yılına kadar ulaşan gelişim süreci içinde ülkedeki gelişime paralel olarak Ankara imalat sanayinde de düzenli sayılabilecek bir artış gözlenmektedir.1990 yılında ise çalışan nüfusun % 18.9’u, Đç Anadolu

224

Bölgesinde, %10.22’si Ankara Đlinde, %13’ü, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler toplamında da % 15.39’u imalat sanayinde istihdam edilmektedir. 2000 yılında ise, imalat sanayinin Ankara ilinde %12,02 oranına gerilemesine karşın büyükşehir kapsamındaki ilçelerde %13,58’e çıktığı görülmektedir.

Şekil 5.48. : Ankara'da Đşgücünün Temel Sektörlere Dağılımı (1980-2000)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1980 1985 1990 2000

Ora

n (%

)

TARIMSANAYĐHĐZMETLER

Tablo 5.33. : Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım 1970 1975 1980 1985 1990 2000

SEKTÖRLER ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

% ÇALIŞAN NÜF.

%

ZĐRAAT 263989 36.0 313419 32.3 271664 27.6 288097 26.4 200191 18.2 223488 16,2

ĐSTĐHRAÇ 2530 0.3 3626 0.4 4328 0.4 4394 0.4 4792 0.4 4906 0,35

ĐMALAT 77059 10.5 133060 13.7 126162 12.8 136936 12.6 142966 13.0 165803 12,02

ELEKTRĐK 1747 0.2 3028 0.3 5855 0.6 1695 0.2 9888 0.9 14188 0,1

ĐNŞAAT 34118 4.7 44121 4.5 56658 5.8 59872 5.5 79612 7.2 87674 6,3

TĐCARET 55958 7.6 89527 9.2 88284 9.0 107712 9.9 132700 12.0 190340 13,8

ULAŞTIRMA 33873 4.6 42964 4.4 45824 4.7 52959 4.9 61991 5.6 72748 5,2

MALĐ KURUMLAR 26200 3.6 32038 3.3 53031 5.4 68906 6.3 86088 7.8 121173 8,7

TOPLUM HĐZMET. 208283 28.4 288949 29.7 319580 32.5 357840 32.8 381907 34.6 494701 35,8

ĐYĐ TANIMLANMA. 29882 4.1 20935 2.2 12821 1.3 11919 1.1 3190 0.3 3678 0,26

TOPLAM 733639 100.0 971667 100.0 984207 100.0 1090330 100.0 1103325 100.0 1378699 100.0

Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

Đmalat sanayindeki bu sınırlı büyüme eğiliminin, TÜĐK 2005 yılı verilerine göre, inşaat sektörünün hizmetler içinde tasnif edilmesinden vazgeçilerek bu sektörün sanayi sektörü içine dahil edilmesiyle de ilgili olarak bir değişiklik yaşadığı söylenebilir. 2000 yılı itibariyle toplam istihdamın %4,6’sını karşılayan inşaat sektörünün hizmetler içinden alınıp, sanayi sektörüne dahil edilmesi, sanayi sektörünün 2000 yılı verileri uyarınca, yaklaşık 17,3’lük bir istihdam değeri olabileceğini göstermektedir. Oysa TÜĐK tarafından açıklanan 2005 yılı istihdam verileri sanayi sektörü için Ankara’da %23,5’lik bir işgücü olduğunu göstermektedir (1 bölümde Tablo 1.6’da detayı verilmektedir). Bu durumda, 2000 yılından 2005’e ulaşılıncaya kadar sanayi sektörünün yaklaşık 6,2 puan büyüdüğü söylenebilir. Bu büyümenin ise, 2002 yılı sonrası ülkesel politikalar ile büyük bir ivme kazanan inşaat sektörü öncülüğünde gerçekleştiği ifade edilebilir. bunun dışında madencilik ve istihraç sektörü ile imalat sanayinde de büyümeler olduğu gözden kaçırılmamalıdır.

Đstihdamın, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında da, yıllar itibariyle, toplum hizmetlerindeki sürekli artış dikkat çekmektedir. Kente temel karakterini veren başkentlik işlevlerini de kapsayan toplumsal hizmetler, ildeki en yoğun istihdam kaynağıdır. Đstihdam kaynağı olarak diğer büyük faaliyet kolu olan ziraatın ise istihdamdan sürekli azalan bir pay aldığı, buna karşın ticaret ve mali kurumlar alt kollarında önemli bir yükselme eğilimi olduğu görülmektedir.

225

Şekil 5.49.: Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

ZĐRAAT

ĐSTĐHRAÇ

ĐMALAT

ELEKTRĐK

ĐNŞAAT

TĐCARET

ULAŞTIRMA

MALĐ KURUMLAR

TOPLU

MHĐZMETLERĐ

ĐYĐ

TANIM

LANMAMIŞ

SEKTÖRLER

ÇA

LIŞ

AN

SA

YIS

I

1970

1975

1980

1985

2000

Tablo 5.34. : Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2000 Yılı Sektörel Dağılımı ĐKTĐSADĐ FAALĐYET KOLLARI ÇALIŞAN

SAYISI %

ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK 4773 0,4

MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI 2596 0,25

ĐMALAT SANAYĐ 137016 13,58

ELEKTRĐK, GAZ VE SU 11567 1,14

ĐNŞAAT 69534 6,89

TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., LOKANTA VE OTELLER 168174 16,6

ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA 60611 6,01

MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ HĐZMETLERĐ 112826 11,18

TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐŞĐSEL HĐZM. 437826 43,42

ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER 3410 0.33

TOPLAM 1008333 100.00

Kaynak: DĐE, 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

Đşgücünün büyükşehir belediyesi sınırları içindeki dağılımı ise il bazındakinden farklılaşmaktadır. Büyükşehir sınırları içinde (2000 yılı itibariyle 8 ilçeden oluşan metropoliten kent), ziraatın %0,4’lük bir pay aldığı, buna karşın, toplum hizmetlerinin %43,5’e yaklaştığı görülmektedir. Kentsel ölçekte mali kurumlar ve ticaret ile ulaştırma sektörlerinde de istihdam artmakta, imalat sanayi ise daha küçük bir artış göstermektedir.

Ankara metropoliten kenti için 1990 ve 2000 yılı sektörel dağılımları irdelendiğinde ise en dikkat çekici unsur, inşaat ve imalat sanayi sektörlerinde azalan istihdama karşın, toplum hizmetleri, ticaret ve mali kurumlar başta olmak üzere, elektrik ve madencilik sektörlerindeki büyümelerdir. Kentin üretim unsurları olan imalat sanayi dışında gelişiyor görünen ekonomisi, büyük ölçüde ticaret ve hizmetler sektörü alt kollarında uzmanlaşmalar hazırlamaktadır. Ülkenin genel ekonomik yapısının aksine Ankara hizmetler sektöründe uzmanlaşmıştır. 1970 yılında Türkiye’deki % 21.2’lik hizmetler sektörü payına karşın Ankara % 49.1 ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun kentlerinden biridir. 1990 yılına kadar olan süreçte düzenli bir artış eğilimi gösteren hizmetler sektörü Türkiye’de % 33.2, Đç Anadolu Bölgesinde % 38.4 oranına yükselirken Ankara % 68.1 oranı ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun çalışanının bulunduğu şehri konumuna gelmiştir.

Hizmetler sektörü alt kolları bazında irdelendiğinde Ankara’nın ülke başkenti ve idari merkezi olması nedeniyle “Toplumsal Hizmetler”de önemli bir yoğunlaşma gösterdiği gözlenmektedir.

226

Türkiye ekonomik açıdan tarımsal bir karaktere sahiptir. Ankara’ da Toplum Hizmetleri sektörel dağılım içerisinde 2000 yılı itibariyle % 35,8 ile en baskın faaliyet koludur.

Şekil 5.50.a: Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 1990 Yılı Sektörel Dağılımı

1990 YILI SEKTÖREL DAĞILIM

15,39%

1,00%14,73%

6,32%

42,74%

1,14%

0,32%

0,06%

8,09%

10,23%

ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VEBALIKÇILIK

MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI

ĐMALAT SANAYĐ

ELEKTRĐK, GAZ VE SU

ĐNŞAAT

TOPTAN VE PAREKENDE TĐC.,LOKANTA VE OTELLER

ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VEDEPOLAMA

MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞHĐZMETLERĐ

TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VEKĐŞĐSEL HĐZM.

ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER

6

Şekil 5.50.b: Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2000 Yılı Sektörel Dağılımı

2000 YILI SEKTÖREL DAĞILIM

13,65%

1,15%6,93%16,69%

6,04%

11,24%

43,65%

0,033%

0,25%

0,40%

ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VEBALIKÇILIK

MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI

ĐMALAT SANAYĐ

ELEKTRĐK, GAZ VE SU

ĐNŞAAT

TOPTAN VE PAREKENDE TĐC.,LOKANTA VE OTELLER

ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VEDEPOLAMA

MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞHĐZMETLERĐ

TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VEKĐŞĐSEL HĐZM.

ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER

Bunu ülke başkenti olan Ankara’da yoğunlaşan kamu kuruluşlarına bağlamak olasıdır. 1970 yılında toplum hizmetleri Türkiye’de % 10.3 oranına sahip iken düzenli bir artışla 1990 yılında % 14.3 e ulaşmıştır. Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler bazında 1990’da % 42.74 (Şekil 5.50.a.) olan bu oran Ankara Đli’nde 1970 yılında % 28.4 iken 1990 da % 34.6’ya yükselmiştir. 1990 yılı itibarıyla Đç Anadolu Bölgesinde söz konusu oranın % 18.7 olduğu göz önüne alınırsa Ankara’nın toplum hizmetleri açısından ülke ve bölgesi içindeki önemi daha net anlaşılabilir. 2000 yılı verileri de bu gelişmenin pekiştiğini göstermektedir.

Đşgücünün Đlçelere Dağılımı

1990 yılı DĐE verilerine göre, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler Ankara Đlindeki işgücünün % 72,6’ sına sahiptir. 2000 yılı verileri ise, bu oranın %73,1’e yükseldiğini göstermektedir. Tarım dışı faaliyetler olan sanayi ve hizmetlerdeki istihdam açısından

227

bakıldığında ise, 2000 yılı itibariyle metropoliten kent, ildeki istihdamın %86,8’ini karşılamaktadır. Bu tespit, ildeki ekonomik yapı ve etkinliklerin yoğunlaştığı metropoliten kentte, tarım dışı işgücünün de yoğun biçimde yer aldığını ortaya koymaktadır.

Şekil 5. 51.: Tarım Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)

Şekil 5. 52. : Sanayi Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)

Şekil 5. 53. : Hizmetler Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)

Đlçeler itibariyle, işgücü ve istihdam durumu irdelendiğinde; metropoliten kent içindeki ilçelerdeki işgücü ve istihdam oranlarının diğer ilçelerden daha kabul edilebilir düzeyde olduğu, kırsal alana gidildikçe işsizliğin arttığı görülmektedir. Metropoliten kent dışındaki ilçelerde ziraat en temel istihdam kaynağı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeler içinde, Kazan, Elmadağ ve Akyurt’da sanayi istihdamının yükselmekte olduğu görülmektedir ancak, metropoliten kent dışındaki tüm ilçelerde hizmetler sektöründe bir sıçrama oluşmamaktadır. Metropoliten kent, hizmetlerin de odağı ve temel yoğunlaşma noktası olma karakterini pekiştirerek sürdürmektedir.

Büyükşehir kapsamındaki Đlçelerin işgücünden aldığı pay incelendiğinde ise, istihdamın sayısı açısından metropoliten kent içindeki Altındağ ve Sincan’ın en fazla sanayi çalışanına sahip olduğu görülmekle birlikte, istihdamın ilçe bütünündeki toplam çalışanlara oranı açısından bir değerlendirme yapıldığında, küçük nüfuslu ve önemli sanayi tesislerinin bulunduğu ilçelere olan, Elmadağ, Akyurt ve Kazan’ın öne çıktığı görülmektedir. Sanayi sektöründe çalışanların ilçe

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

Altınd

ağ

Çan

kaya

Etim

esgu

t

Gölbaşı

Keç

iöre

n

Mam

ak

Sinca

n

Yen

imah

alle

Aky

urt

Ayaş

Bala

Bey

paza

rı

Çam

lıder

e

Çub

uk

Elm

adağ

Evren

Güd

ül

Hay

man

a

Kalec

ik

Kaz

an

Kızılc

aham

am

Nallıh

an

Polat

lı

Şer

eflik

oçhisa

r

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

Altınd

ağ

Çan

kaya

Etim

esgu

t

Gölbaşı

Keç

iöre

n

Mam

ak

Sinca

n

Yen

imah

alle

Aky

urt

Ayaş

Bal

a

Bey

paza

rı

Çam

lıder

e

Çub

uk

Elm

adağ

Evren

Güd

ül

Hay

man

a

Kal

ecik

Kaz

an

Kız

ılcah

amam

Nal

lıhan

Polat

lı

Şer

eflik

oçhisa

r

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

Altı

ndağ

Çan

kaya

Etim

esgu

t

Göl

başı

Keç

iöre

n

Mam

ak

Sin

can

Yen

imah

alle

Aky

urt

Ayaş

Bal

a

Bey

paza

rı

Çam

lıder

e

Çub

uk

Elm

adağ

Evr

en

Güd

ül

Hay

man

a

Kal

ecik

Kaz

an

Kız

ılcah

amam

Nal

lıhan

Pol

atlı

Şer

eflik

oçhi

sar

228

sektörel dağılımından aldığı pay açısından bakıldığında; Elmadağ, Akyurt, Kazan, Çubuk, Altındağ, Sincan, Beypazarı ve Gölbaşı sıralaması oluşmaktadır. Metropoliten kent içinde tasnif edilen ilçelerden sadece Altındağ, Sincan ve Gölbaşı’nın bulunduğu bu sırlama, sanayinin güçlü ulaşım bağlantıları üzerindeki ilçelerle iş-iskan ilişkisi kurduğunu, yer seçimine bağlı bu eğilimin büyükşehir içinde de görece çeperdeki ilçelerde işlerlik kazandığını göstermektedir. Büyükşehir içindeki ilçelerden Sincan Organize Sanayi Bölgesine komşu ilçe olması nedeniyle, önemli bir sanayi istihdamına sahip olup, bu oranın günümüze dek arttığı tahmin edilmektedir. Altındağ ise, kentin merkezine sıkışan küçük sanayi alanlarını kapsayan yapısıyla öne çıkmaktadır. Ancak, 2004 sonrası Kazıkiçi bölgesindeki küçük sanayi işyerlerinin boşaltılması sonucu bu oranın da azalmış olabileceği öngörülmektedir.

Tablo 5. 35. : 2000 Yılı Đtibariyle Ankara Đli Đşgücünün Đlçelere Göre Dağılımı

Ankara Đşgücü

Toplam Nüfus

12 ve üzeri nüfus

Oran (%) Đşgücü

Oran (%) Đstihdam

Oran (%) Đşsiz

Oran (%)

Đşgücünde Olamayan

Oran (%)

Toplam 4007860 3213099 80,2 1548276 49,3 1378699 90 169577 10 1664694 50,7

Altındağ 407101 311472 76,5 131740 42,3 110657 84 21083 16 179721 57,7 Çankaya 769331 651594 84,7 310975 47,7 279573 90 31402 10 340566 52,3 Etimesgut 171293 137223 80,1 75247 54,8 67600 89,8 7647 10,2 61972 45,2 Gölbaşı 62602 27752 44,3 12858 46,3 11398 88,6 1460 11,4 14893 53,7 Keçiören 672817 495513 73,6 204102 41,2 177063 84,4 27039 15,6 291582 58,8 Mamak 430606 323949 75,2 138766 42,8 117148 84,4 21618 14,6 185171 57,2 Sincan 289783 202661 69,9 84218 41,6 71712 85,2 12506 14,8 118435 58,4 Yenimahalle 553344 438886 79,3 198653 45,3 173182 87,2 25471 12,8 240228 54,7 Akyurt 18907 6068 28,6 2776 45,8 2488 89,6 288 10,4 3291 54,2 Ayaş 21239 6161 29 2257 36,6 1845 81,7 412 18,3 3904 63,4 Bala 39714 5049 12,7 1776 35,2 1235 70 541 30 3273 64,8 Beypazarı 51841 27136 52,3 9890 36,4 8334 84,3 1556 15,7 17246 63,6 Çamlıdere 15339 5217 34 2012 38,6 1791 89 221 11 3205 61,4 Çubuk 75119 34254 45,6 13618 39,8 11569 85 2049 15 20635 60,2 Elmadağ 43374 17166 39,6 6201 36,1 5227 84,3 974 15,7 10965 63,9 Evren 6167 3576 58 1081 30,2 761 70,4 320 29,6 2495 69,8 Güdül 20938 4688 22,4 1998 42,6 1787 89,4 211 10,6 2690 57,4 Haymana 54087 8766 16 3190 36,4 2413 75,6 777 24,4 5576 63,6 Kalecik 24738 8980 36,3 3500 39 3112 89 388 11 5480 61 Kazan 29692 11764 35 5120 43,5 4473 87,4 647 12,6 6644 56,5 Kızılcahamam 33623 12970 3,8 4805 37 4237 88,2 568 11,8 8165 63 Polatlı 116400 13976 23,6 5056 36,2 4285 84,8 771 15,2 8919 63,8 Şereflikoçhisar 59128 33076 56 11876 36 9094 76,6 2782 23,4 21199 64 Kaynak: Genel Nüfus Sayımı Ankara, DĐE, 2005

Hizmetler sektörü açısından ise, metropoliten kent içindeki Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ilçeleri temel istihdam kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Gölbaşı, Altındağ, Mamak ve Sincan ise görece daha az hizmet işgücüne sahiptir.

Tablo 5. 36 : Đstihdamın Metropoliten Kentte Dağılımı Tarım Sanayi Hizmetler

Altındağ 0,6 25,2 74,2 Çankaya 0,3 8,8 90,9 Etimesgut 0,4 11,7 87,9 Gölbaşı 1,3 19,3 79,4 Keçiören 0,5 15,6 84,0 Mamak 0,4 18,0 81,6 Sincan 0,8 21,4 77,8 Yenimahalle 0,5 14,2 85,3

229

5.2.4. ĐŞGÜCÜ VE GAYRI SAFĐ YURT ĐÇĐ HASILA (GSYĐH)

2000 Yılında gayri safi yurtiçi hasıla Türkiye’de 124.583 milyon iken, Đç Anadolu’da 21.130 milyon ve Ankara ilinde 3.333 milyon TL civarındadır. Ülkede gayrisafi yurt içi hasılanın hizmetler ve sanayi sektörlerindeki gelişimine karşın, Ankara’da büyük ölçüde hizmetler sektörü lokomotifliğinde arttığı görülmektedir.

Şekil 5. 54. : Ankara’da Yıllara ve Sektörlere Göre GSYĐH (Cari Fiyatlarla)

0

5.000.000.000

10.000.000.000

15.000.000.000

20.000.000.000

25.000.000.000

30.000.000.000

35.000.000.000

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

TARIM SANAYĐHĐZMETLER

Kaynak :GSYĐH’nın Đllere Göre Dağılımı(1990-2000), DĐE

1991-2000 Yılları arasında Ankara’da GSYĐH’nın en fazla üretildiği sektör ticarettir. Bunu ulaştırma ve haberleşme, izlemektedir. 1990-2000 yıllarında sektörel dağılıma bakıldığında; Ankara’da tarım sektörünün GSYĐH’daki payı, 1990 yılında %5,30 iken, 2000 yılında %4,70 oranına düşmüştür. Sanayi ise, %12,3 ile ancak 3. sırada yer alabilmektedir. Đnşaat, devlet hizmetleri, mali kuruluşlar ile bunu bütünleyen mali iş kollarının da önemli bir gayrisafi hasıla ürettikleri görülmektedir. Bu veriler de Ankara’nın işgücü ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri bütünleyen nitelikleri ile anlam kazanmaktadır.

Tablo 5. 37. : Ankara’da Yıllara ve GSYĐH’nın Alt Sektörler Bazında Gelişimi

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

TARIM 4,9 4,5 4,6 4,4 4,5 4,9 5,1 6,3 5,5 4,7

Çiftçilik ve Hayvancılık 4,8 4,4 4,5 4,4 4,5 4,8 5 6,2 5,4 4,6

Ormancılık 0,1 0.2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Balıkçılık 0 0.0 0 0 0 0 0 0 0 0

SANAYĐ 15,5 14,1 13,6 14,5 14,8 15,1 17,6 14,9 13,8 12,3

Madencilik ve Taşocakçılığı 0,3 0,2 0,3 0,4 0,3 0,4 0,5 0,6 1,1 0,6

Đmalat Sanayi 12,9 11,6 11,5 11,9 12,1 12,2 14,3 12,1 10,1 9,2

Elektrik, Gaz, Su 2,4 2,3 1,8 2,2 2,3 2,4 2,8 2,2 2,6 2,5

ĐNŞAAT 12,3 11,9 11,9 11,6 9,3 6,7 8,4 8,1 9,6 11,8

TĐCARET 22,5 22,1 21,6 23 23,6 23,7 26,5 23,9 21,3 21,3

Toptan ve Perakende Ticaret 20,7 20,3 19,8 21,1 21,7 21,6 24 21,5 19,3 19,3

Otel, Lokanta Hizmetleri 1,8 1,8 1,9 2 2 2,1 2,6 2,4 2 2

ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME 16,2 17,2 65,5 18,7 17,2 17,9 22,3 21 20,2 18,1

MALĐ KURULUŞLAR 7,9 7,9 9,7 5,8 8,8 12,1 14,8 15,4 11,5 7,8

KONUT SAHĐPLĐLĐĞĐ 4,2 4,8 5,1 5,4 5,3 5,3 6,6 6,4 9 8,8

SERBEST MESLEK VE HĐZMETLER 5,2 5,2 5,1 5,1 5,1 5,2 5,9 5,5 5,1 4,6

(ESKĐ) ĐZAFĐ BANKA HĐZMETLERĐ 4,8 4,6 5,3 2,7 3,1 6,8 27,2 22,6 18,3 10,7

DEVLET HĐZMETLERĐ 13,1 12,9 12,1 10,7 9,7 10,8 13,3 14,3 15,5 13

KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL HĐZMET KURULUŞLARI

0,6 1,5 2 1,3 1 1 1,4 1,4 2,3 2,5

ĐTHALAT VERGĐSĐ 2,4 2,6 3,2 2,1 3,7 4,2 5,4 5,3 4,6 5,8

GSYĐH 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Kaynak :GSYĐH’nın Đllere Göre Dağılımı(1990-2000), DĐE

230

Gayrı safi yurt içi hasılanın üretildiği ilçelere göre dağılımı irdelendiğinde ise, Çankaya ilçesin en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. Ülkesel gayrisafi hasılanın %1,67’sini üreten Çankaya, kentte üretilen gelirin de %21,26’sını karşılamaktadır. Bu ilçeyi, bir başka merkezi iş alanı işlevine sahip ilçe olarak %20,44 ile Altındağ ve bir çok önemli sanayi ve küçük sanayi tesisini barındıran Yenimahalle %14,05 ile izlemektedir. Keçiören ise ancak %11,24’lük paya sahiptir. Mamak ilçesinin %5,96’lık payı nüfusu göz önüne alındığında önemli çalışma alanlarından yoksun bir bölgeyi işaret etmektedir.

Tablo 5. 38. : Đlçeler Đtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla

1996

GSYĐH(Alıcı fiyatlarıyla) 000 000

TL

Türkiye Đçindeki Oranı (%)

Ankara Đli Đçindeki Oranı

(%) ANKARA 1.162.494.467 7,87 100,00 01 ALTINDAĞ 237.586.380 1,61 20,44 02 ÇANKAYA 247.199.665 1,67 21,26 03 ETĐMESGUT 36.937.135 0,25 3,18 04 GÖLBAŞI 23.502.247 0,16 2,02 05 KEÇĐÖREN 130.717.792 0,88 11,24 06 MAMAK 69.239.741 0,47 5,96 07 SĐNCAN 46.726.954 0,32 4,02 08 YENĐMAHALLE 163.279.868 1,11 14,05 09 AKYURT 16.573.112 0,11 1,43 10 AYAŞ 8.092.881 0,05 0,70 11 BALA 5.761.553 0,04 0,50 12 BEYPAZARI 26.187.623 0,18 2,25 13 ÇAMLIDERE 3.688.709 0,02 0,32 14 ÇUBUK 15.510.926 0,11 1,33 15 ELMADAĞ 14.446.408 0,10 1,24 16 EVREN 1.653.508 0,01 0,14 17 GÜDÜL 3.015.107 0,02 0,26 18 HAYMANA 9.625.011 0,07 0,83 19 KALECĐK 6.211.853 0,04 0,53 20 KAZAN 16.846.516 0,11 1,45 21 KIZILCAHAMAM 5.404.615 0,04 0,46 22 NALLIHAN 14.034.231 0,10 1,21 23 POLATLI 45.117.704 0,31 3,88 24 ŞEREFLĐKOÇHĐSAR 15.134.931 0,10 1,30 Kaynak: www.die.gov.tr

Bunun dışında, Polatlı ve Beypazarı ilçeleri de, Gölbaşını aşan, Sincan ve Etimesgut düzeyindeki GSYĐH değerleri ile öne çıkmaktadırlar. Büyükşehir kapsamına yeni katılan ilçelerden ise Kazan ve Akyurt’un güçlendiği görülmektedir. Sanayi gelişimlerinin yoğunlaştığı bu ilçeleri, Çubuk ve Elmadağ izlemektedir.

Bu değerlerin 2000 yılı sonrası için güncellenmesi gerekmektedir.

5.2.5. EKONOMĐK FAALĐYETLERDE YOĞUNLAŞMA

Türkiye ekonomik yapısı içinde, Ankara Đlinin ekonomik faaliyetlerinden hangilerinin uzmanlaştığını hangi sektörlerde yığılma görüldüğünü ve bunların değişimlerini göstermek amacıyla “yoğunlaşma oranları21” araştırılmıştır. Bu oranın 1 çıkması belli sektördeki faaliyetin Türkiye ortalaması çevresinde olduğunu, 1 den yüksek çıkması Türkiye’ye kıyasla bir yığılma olduğunu göstermektedir.

Tarihsel süreç içinde, Ankara’da tarım ve istihraç dışında Türkiye’ ye göre yığılmanın; hizmetler sektöründe görüldüğü, bu hizmetler içinde ise, daha çok sırasıyla mali kurumlar, elektrik-gaz-su,

21 Location Quotiens : (Sektördeki Bölgesel Đşgücü/Bölge Toplam Đşgücü) / (Sektördeki Ülkesel Đşgücü/Ülke Toplam Đşgücü)

231

toplum hizmetleri ve ulaştırma alt gruplarının ağırlıklı olduğu görülmektedir. Đmalat sanayinin de Türkiye ortalaması düzeyinde seyrettiği, ancak söz konusu yığılmanın hizmetler sektöründeki kadar yüksek olmadığı belirlenmiştir.

1990 yılı itibariyle, Đç Anadolu Bölgesi Đllerinin, Türkiye’ye göre yoğunlaşma oranlarına bakıldığında; Ankara’nın aksine Bölgenin % 69’unun Türkiye’nin ekonomik yapısına uygun olarak tarım sektöründe yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. 2000 yılı verileri bölgede tarımın ağırlığının azaldığı, özellikle Konya, Kayseri illerinde sanayi sektöründe yoğunlaşmanın hızlandığını gösterse de, bölgeye hakim olan temel ekonomik sektör tarımdır. Ayrıca, Eskişehir ile Karaman’ın yanında Sivas ve Kayseri’de de Đstihraç Sektöründe bir yığılma olduğu görülmektedir. Doğal kaynaklarla ilgili bu yoğunlaşma kentsel ekonomi içinde temel istihdam kaynağı olarak değerlendirilebilecek bir boyutta değildir. Sanayi Sektöründe yoğunlaşma oranları Kayseri, Eskişehir ve Kırıkkale de, Ankara’ya göre daha yüksektir. Ankara ve Eskişehir’de, Türkiye’nin ekonomik yapısının aksine, tarım dışı faaliyetlerde özellikle hizmetler sektöründe bir yoğunlaşma görülmesi ise, bu Đllerdeki kentleşme hızının yüksekliğine bağlanabilir.

Türkiye geneline göre, Ankara’nın sektörel yoğunlaşma oranı 1990 yılı itibariyle diğer sanayileşmiş kentlerle karşılaştırıldığında, hizmetler sektöründe, özellikle mali kurumlar, elektrik ve toplum hizmetleri alt grupları bazında, Ankara’nın diğer sanayileşmiş kentlere göre ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Ankara’nın hizmetler sektöründe ihtisaslaşmış bir kent olduğunu, ülkenin başkenti olması nedeniyle, kamu yönetimiyle sosyal, kültürel ve bazı kamu servislerinin yoğun olduğunu, sanayinin ise ikinci derecede önemli olduğu görülmektedir. 2000 yılı itibariyle de bu eğilimlerin sürdüğünü söylemek olasıdır.

Tablo 5. 39 : Ankara ve Sanayileşmiş Kentlerdeki 1990 Yılı Yoğunlaşma Oranları Sıralaması ANKARA ĐSTANBUL ĐZMĐR

1 MALĐ KURUMLAR 3.368 MALĐ KURUMLAR 3.051 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ 1.909

2 ELEK., GAZ VE SU 2.609 ĐMALAT 2.763 MALĐ KURUMLAR 1.743

3 TOPLUM HĐZMETLERĐ 2.420 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ 2.762 ĐMALAT 1.657

4 ULAŞTIRMA 1.694 TĐCARET 2.414 TĐCARET 1.570

5 TĐCARET 1.517 ULAŞTIRMA 1.988 TOPLUM HĐZMETLERĐ 1.342

6 ĐNŞAAT 1.425 ĐNŞAAT 1.742 ULAŞTIRMA 1.292

7 ĐMALAT 1.089 TOPLUM HĐZMETLERĐ 1.256 ĐNŞAAT 1.252

8 ĐSTĐHRAÇ 0.776 ELEK., GAZ VE SU 1.229 ELEK., GAZ VE SU 1.141

9 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ 0.478 ĐSTĐHRAÇ 0.564 ZĐRAAT 0.601

10 ZĐRAAT 0.338 ZĐRAAT 0.096 ĐSTĐHRAÇ 0.316

ADANA BURSA KOCAELĐ 1 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ 1.555 ĐMALAT 2.072 ĐMALAT 1.972

2 ULAŞTIRMA 1.195 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ 1.634 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ 1.712

3 ĐMALAT 1.187 TĐCARET 1.233 ĐNŞAAT 1.661

4 TĐCARET 1.178 ĐNŞAAT 1.212 TOPLUM HĐZMETLERĐ 1.307

5 ĐNŞAAT 1.044 ELEK., GAZ VE SU 1.081 ULAŞTIRMA 1.256

6 ELEK., GAZ VE SU 1.013 MALĐ KURUMLAR 0.997 TĐCARET 1.118

7 TOPLUM HĐZMETLERĐ 0.994 ULAŞTIRMA 0.963 MALĐ KURUMLAR 1.005

8 MALĐ KURUMLAR 0.948 ĐSTĐHRAÇ 0.867 ELEK., GAZ VE SU 0.784

9 ZĐRAAT 0.920 TOPLUM HĐZMETLERĐ 0.840 ZĐRAAT 0.609

10 ĐSTĐHRAÇ 0.422 ZĐRAAT 0.747 ĐSTĐHRAÇ 0.183

Kaynak: DĐE, 1990, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.

Sanayi ve Hizmetler Sektörü Yoğunlaşması

Ekonomik Yapının incelendiği 6. Bölüm içinde sanayi ve hizmetler sektörüne dair yoğunlaşma verileri detayları ile verilmekte olup, bu bölümde, sanayi ve hizmetler alt kollarındaki yoğunlaşmanın yıllar itibariyle sıralı gelişimi gösterilecektir. Đmalat Sanayi alt kollarındaki yoğunlaşmaların yıllar itibariyle izlenmesi ile, Ankara’da orman ürünleri sanayinin en önemli yoğunlaşma unsuru olduğu anlaşılmaktadır. 1990 yılında 2,46’ya ulaşan bu sektördeki yoğunlaşma 2000 yılında ,09’a gerilese de, ildeki en yoğun imalat sanayi kolu olma unvanını açık

232

korumaktadır. Kağıt- kağıt ürünleri ve basım sanayi de 1980’den beri ildeki önemli yoğunlaşma oranlarından birine sahiptir. Bunların dışında metal eşya sanayi de ülke ortalamasının üzerinde bir yoğunluğa sahip olup, diğer imalat sanayi kolları ülke ortalamasının altındadır.

Tablo 5.40. : Ankara’da Đmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Yoğunlaşma Oranları Sıralaması (1970-2000) 1970 1975 1980 1985 1990 2000 1 KAĞIT SAN. 2.23 KAĞIT SAN. 2.69 ORMAN SAN 1.95 ORMAN SAN 1.90 ORMAN SAN 2.46 ORMAN SAN 2.09

2 KĐMYA SAN. 1.70 ORMAN SAN 1.41 KAĞIT SAN. 1.45 METAL EŞYA S. 1.67 KAĞIT SAN. 2.00 KAĞIT SAN. 1.77

3 ANA METAL S. 1.62 GIDA SAN. 1.26 METAL EŞYA S. 1.41 KAĞIT SAN. 1.59 METAL EŞYA S. 1.46 METAL EŞYA S. 1.48

4 ORMAN SAN 1.43 METAL EŞYA S. 1.22 KĐMYA SAN. 0.90 ANA METAL S. 0.95 GIDA SAN. 1.05 KĐMYA SAN. 0.94

5 METAL EŞYA S. 1.22 TAŞ TOPRAK S. 0.82 GIDA SAN. 0.88 GIDA SAN. 0.90 TAŞ TOPRAK S. 0.84 TAŞ TOPRAK S. 0.93

6 TAŞ TOPRAK S 1.13 KĐMYA SAN. 0.82 ANA METAL S. 0.86 KĐMYA SAN. 0.88 KĐMYA SAN. 0.83 ANA METAL S. 0.89

7 GIDA SAN. 1.06 DOKUMA SAN. 0.64 TAŞ TOPRAK S. 0.79 TAŞ TOPRAK S. 0.73 ANA METAL S. 0.64 DĐĞER SAN. 0.87

8 DOKUMA SAN. 0.64 DĐĞER SAN. 0.57 DĐĞER SAN. 0.62 DĐĞER SAN. 0.52 DĐĞER SAN. 0.49 GIDA SAN. 0.82

9 DĐĞER SAN. 0.61 ANA METAL S. 0.48 DOKUMA SAN. 0.41 DOKUMA SAN. 0.33 DOKUMA SAN. 0.35 DOKUMA SAN. 0.37

Kaynak: DĐE, 1990, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri

Ankara’da hizmetler sektöründeki yoğunlaşma oranları ise tüm alt kollarda ülkeden daha yoğun bir yapıya işaret etmektedir. Đlde ve kentte temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerine karşın, istihdam içinde yaklaşık %11’lik bir pay alan mali kurumlar alt sektörünün ise, sürekli 3’ün üzerinde seyreden yoğunlaşma oranı ile en yoğun hizmet sektörü olduğu söylenebilir. 1990’lı yıllardan sonra kentten ayrılma eğilimine giren bankacılık hizmetlerinin yönetim merkezlerine karşın, Ankara’nın bu alt sektördeki yoğunluğu sürüyor görünmektedir. Ancak, Başkentin en güçlü olduğu bu alt sektörde bir kırılma yaşıyor olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Mali kurumlar alt sektörü gibi istihdamdan büyük pay almayan elektrik-gaz-su sektöründeki yoğunlaşma da, bu faaliyetlerin merkezi düzeyde sağlandığı kurumların Ankara’da bulunmasıyla ilişkilendirilebilir. Başkentlik işlevlerinin biçimlendirdiği ve temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerindeki istihdam artışına karşın yoğunlaşma oranının düşüyor olması, bu hizmetlerin diğer kentlerde de yoğunlaşmaya başlamasıyla açıklanabilir. Ulaşım, ticaret ve inşaat sektörlerindeki yoğunlaşmaların ise özellikle 2000 sonrası inşaat sektöründe önemli bir yoğunlaşma ile öne çıktığı gözlenmektedir.

Tablo 5.41. : Ankara’da Hizmetler Alt Sektörlerinin Yoğunlaşma Oranları Sıralaması (1970-2000) 1970 1975 1980 1985 1990 2000 1 MALĐ KURUM. 3.70 TOPLUM HĐZM. 2.82 MALĐ KURUM. 3.39 MALĐ KURUM. 3.33 MALĐ KURUM. 3.36 MALĐ KURUM. 3.10

2 TOPLUM HĐZM. 2.75 ELEKTRĐK 2.69 ELEKTRĐK 3.32 TOPLUM HĐZM. 2.37 ELEKTRĐK 2.60 ELEKTRĐK 3.00

3 ELEKTRĐK 2.47 MALĐ KURUM. 2.58 TOPLUM HĐZM. 2.48 ULAŞIM 1.62 TOPLUM HĐZM. 2.42 TOPLUM HĐZM. 2.25

4 ULAŞIM 1.94 TĐCARET 1.99 ULAŞIM 1.62 ĐNŞAAT 1.50 ULAŞIM 1.69 ULAŞIM 1.76

5 TĐCARET 1.71 ULAŞIM 1.59 TĐCARET 1.53 TĐCARET 1.46 TĐCARET 1.51 TĐCARET 1.56

6 ĐNŞAAT 1.63 ĐNŞAAT 1.48 ĐNŞAAT 1.39 ELEKTRĐK 1.37 ĐNŞAAT 1.42 ĐNŞAAT 1.51

233

Tablo 5. 42. : Ankara Đli 2023 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Altı-Yavaş Gelişim)

234

Tablo 5. 43. : Ankara Đli 2023 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Gelişimi)

235

Tablo 5. 44. : Ankara Đli 2023 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Üstü-Hızlı Gelişim)

236

5.2.6. ĐŞGÜCÜ YAPISINA ĐLĐŞKĐN ÖNGÖRÜLER

5.2.6.1. ĐŞGÜCÜ PROJEKSĐYONLARI

Ankara’da makroekonomik yapı ve göstergeler üzerinden, işgücünün sektörel dağılımı, gayrisafi yurt içi hasıla ve işsiz nüfus ile ek istihdamın gerektirdiği yatırım bedeli üzerinden 2023 yılı için 3 ayrı işgücü projeksiyonu gerçekleştirilmiştir. Bu projeksiyonlar için 2005-2006 döneminde Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan projeksiyonlardan yararlanılmış olup22, trend gelişimi, trend altı gelişim ve trend üstü hızlı gelişim seçenekleri için Ankara ili bazında üretilen değerler, 2023 yılı için Ankara’da nüfusa ilişkin çıkarımlar da yapılmasına yardımcı olmuştur. Makroekonomik göstergelerin önemli bir kısmı ilgili kurumlar tarafından il bazında derlendiği için Ankara ili bütününde gerçekleştirilen işgücü-istihdam ve onun üzerinden şekillenen projeksiyon sonuçları aşağıda irdelenmiştir.

3 ayrı işgücü projeksiyonu irdelendiğinde ortak yönler olarak şunlar tespit edilmiştir;

o Tarımın sektörel dağılımdan %11, inşaat sektörünü de barındıran hizmetler sektörünün %74, sanayi sektörünün ise %15 dolaylarında bir pay alacağı öngörülmektedir. Bu oranlar, inşaat sektörü sanayi içinde değerlendirildiğinde ayrı bir öngörüye muhtaç görünmektedir.

o 2005 yılı için 2,9 olan ekonomik bağımlılık oranının, 2023 yılı için 2 düzeyinde gerçekleşeceği kabul edilmektedir.

o Yıllık nüfus artış hızının % 0,16 düzeyine ineceği öngörülmekte, bir kişiyi istihdam etmek için tarım sektöründe 130.000, sanayi sektöründe 100.000, hizmetler sektöründe 65.000ytl yatırım bedeli gerektiği yönündeki Hazine Müsteşarlığı verisi, oluşturulması öngörülen ek sermaye bedeli 2023 yılı öngörüsünde dayanak olarak alınmaktadır.

Bu senaryoların farklılaştığı noktalar olarak ise;

o Trend altı yavaş gelişim senaryosunda, nüfus artış hızı projeksiyonu ortalamasının Ankara’nın 2005’teki büyüme hızı olan 5,5’in ortalama %10 altında seyrederek 4,9 biçiminde gerçekleşeceği, büyüme hızının ulaşacağı maksimum değer olarak ise 6,0’ın hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle;

� Tarım : 345.287

� Sanayi : 470.845

� Hizmetler : 2.762.293

biçiminde bir işgücü dağılımı gerçekleşeceği, bunun da 6.643.322 kişilik bir il nüfusu oluşumu anlamına geleceği

o Trend senaryosunda, nüfus artış hızı projeksiyonu ortalamasının Ankara’nın 2005’teki büyüme hızı olan 5,5 olarak gerçekleşeceği, büyüme hızının ulaşacağı maksimum değer olarak ise 7,3’ün hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle;

� Tarım : 386.736

� Sanayi : 527.367 22 Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 2005-2006 Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden yararlanılmıştır.

237

� Hizmetler : 3.093.779

biçiminde bir işgücü dağılımı gerçekleşeceği, bunun da 7.440.802 kişilik bir il nüfusu oluşumu anlamına geleceği

o Trend üstü hızlı gelişim senaryosunda, nüfus artış hızı projeksiyonu ortalamasının 7,0, olarak gerçekleşeceği, büyüme hızının ulaşacağı maksimum değer olarak ise 10,0’un hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle;

� Tarım : 497.811

� Sanayi : 678.833

� Hizmetler : 3.982.484

biçiminde bir işgücü dağılımı gerçekleşeceği, bunun da 9.557.855 kişilik bir il nüfusu oluşumu anlamına geleceği

tespit edilmiştir. Bu tespitler, Ankara büyükşehir belediyesi sınırları içinde de, 6.000.000 ila 8.500.000 arasında değişen bir nüfus projeksiyonuna işaret etmektedir.

Nüfus projeksiyonlarının öngördüğü 5.500.000 dolaylarında ortaklaşmış görünen veriler, işgücü projeksiyonları ile birlikte yorumlandığında trend üstü senaryonun gerçekleşme olanağının çok zayıf olduğu, kentsel ve ülkesel gelişme eğilimlerinin işgücü projeksiyonlarının trend senaryosunda işaret edilen, nüfus projeksiyonlarının orta üstü bir gelişmeyi belirten çerçeve dışına çıkmayacağı görülmektedir. Bu durumda il için 7.400.000, belediye sınırı için ise, 6.800.000-7.000.000 aralığında bir nüfus gerçekleşmesi beklenebileceği düşünülebilir. Bu durumda, trend işgücü senaryosunun tespitlerinin kabul edilebilir olduğu düşünülmektedir.

Tüm bu tespit ve verilerin planlama bölgeleri bazında onaylı planlar ve bu plan kapsamında yapılması öngörülen müdahaleler bağlamında sınanarak sonuçlandırılması gerekmektedir.

5.2.6.2. 2023 YILI ÖNGÖRÜLERĐ

o Aktif yaştaki nüfusun iktisaden faal olma oranındaki artış eğilimin süreceği ve %50 dolaylarında gerçekleşeceği,

o Đktisaden faal olmayan nüfus içinde ev hanımlarının oranının düşme seyrinin süreceği, kadın nüfusun sosyal yaşama katılma oranının artacağı, öğrenci nüfusunda da bir artış öngörüldüğü, bunun için eğitime yönelik özendirme politikaları uygulanması gerektiği,.

o Emekli nüfusun artışı ve kentsel nüfusun medyan yaşının büyüme eğilimine paralel olarak, emeklilerin yaşam kalitesini arttıracak çalışmaların araştırılması gerektiği,

o Çalışan nüfusun çalışabilir nüfusa oranının düşmekte olduğu, bu oranın arttırılabilmesi için öğrenci, ev hanımı ve emekli nüfusa yönelik üretime katılabilme amaçlı özel çalışma kollarının araştırılabileceği,

o Reel aktivite oranındaki düşme eğiliminin dengelenerek %35’in üzerine çıkarılması yönünde çalışmalar yapılacağı,

o Yükselmekte olan işsizlik oranının kadın nüfusun ekonomiye katılması ve üretim ekonomisi unsurlarının kentsel ekonomiye hakim kılınmasıyla %5’ler düzeyine çekilmesi,

o Ankara’da çalışanların Türkiye toplam çalışanları içinden aldığı payın %5,75 düzeyine getirilmesi, tarım istihdamındaki düşüşün tarımda verimlilik, çeşitlilik ve ekolojik tarım potansiyelleri ile sınırlandırılarak kontrol altına alınabileceği öngörüsüyle %12

238

düzeyinde tutulacağı, sanayi istihdamının ise, inşaat sektörü dahil olmak üzere %26 dolaylarında gerçekleşeceği, hizmetler sektörünün ise %62’lik oranıyla baskın sektör olma niteliğini koruyacağı,

o Sanayi alt kolları içinde madencilikteki gelişme eğiliminin süreceği, imalat sanayinin sektörel dağılım içinden %16-18 arasında bir pay alabileceği, inşaat sektörünün ise %7-9 aralığında bir gelişmeye sahne olabileceği,

o Mali kurumlar alt sektöründe özel müdahaleler ve uygulama araçları ile yoğunlaşmanın pekiştirilmesi gerektiği, toplum hizmetlerine bağlı görünen istihdam yükünün çeşitlendirilmesi amacıyla ticaret, ulaşım, elektrik ve imalat sanayi gelişimlerinin özendirilmesi gerektiği,

o Büyükşehire yeni bağlanan ilçelerdeki tarımsal işlevlerde yoğunlaşma eğiliminin sürdürülebilirliği sağlanırken, planda belirlenmiş odak ve koridorları içeren ilçe merkezlerinde (Akyurt, Kazan, Çubuk, Elmadağ) ve Temelli, Mahmatlı odaklarında sanayi istihdamının artacağı, bu yerleşimlerin gelişmişlik göstergelerinin yükseleceği,

o Metropoliten kent içindeki temel sektör olan hizmetler sektörü istihdamının Altındağ, Mamak, Etimesgut ve Keçiören başta olmak üzere artacağı, Yenimahalle ve Çankaya’nın hizmetler sektöründeki baskın değerinin korunacağı,

o Gayrisafi yurt içi hasıla içinden Ankara’nın aldığı payın artacağı, Ankara içinde ise tarım ve sanayinin ürettiği hasılanın artacağı, bunun oluşabilmesi için tarımda verimliliği arttıran özel program alanları ve ürün seçimleri yapılması, sanayi için bilgi teknolojileri, araştırma ve geliştirme sektörünün gelişiminin özendirilmesi,

öngörülmekte olup, bu öngörülere ilişkin planlama bölgeleri bağlamında yapılacak analizler ve işgücü projeksiyonları ile işgücüne ilişkin öngörüler tamamlanabilecektir.