Upload
gio-rgashvili
View
7.365
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
gamomcemloba palitra L
2010
50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar
wigni 4
UDC (uak) 821.133.1-311.3
d-561
`50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~
es proeqti msoflios araerT qveyanaSia popularuli.
sxvadasxva gamokiTxvis saSualebiT, mkiTxveli irCevs
50 saukeTeso wigns msoflio literaturis saganZuridan.
saqarTveloSi `kviris palitris~ am proeqts mravali aTasi
adamiani gamoexmaura. swored maTi dadgenilia im rCeuli
wignebis nusxa, romelic `palitramediam~ realur bibli-
oTekad aqcia.
es wigni msoflio literaturis am unikaluri bibli-
oTekis nawilia.
© gamomcemloba palitra L, 2010
yvela saavtoro ufleba daculia.
ISSN 1987-9628
ISBN 978-9941-422-56-0 (orive tomi)
ISBN 978-9941-422-68-3 (tomi I)
sami muSketeritomi I
ivane maWavarianis Targmani
aleqsandre diuma
5
avtoris winasityvaoba
saidanac irkveva, rom ambis gmirebi, romlebzedac
pativi gvaqvs mkiTxvels movuTxroT, ar arian miTologiurni,
Tumca maTi saxelebi `os~-ze da `is~-ze bolovdeba.
daaxloebiT erTi wlis winaT, roca samefo biblioTe-
kaSi ludoviko meToTxmetis istoriisTvis masalebs veZebdi,
SemTxveviT wavawydi ̀ batoni d’artanianis mogonebebs~, romel-
ic, iseve, rogorc im drois nawarmoebTa umravlesoba, roca
avtori, Tumca simarTlis Tqma ki swadia, magram cdilobs,
Tavidan aicilos amis Sedegad mcire Tu didi xniT bastiliaSi
jdoma, _ dabeWdili iyo amsterdamSi, pier ruJTan. saTaurma
mimizida. memuarebi biblioTekis mcvelis TanxmobiT Sin waviRe
da gatacebiT davewafe.
ar Sevecdebi, dawvrilebiT ganvixilo es saintereso nawar-
moebi, mxolod im mkiTxvelT, romelTac warsulis fasi ician,
vurCev, yuradRebiT gaecnon maT.
isini am memuarebSi ipovian xelovanis erTi xelis mosmiT
Seqmnil portretebs, da, Tumca es naucbaTevi Canaxatebi um-
etes SemTxvevaSi Sesrulebulia yazarmis karebsa da samikit-
nos kedlebze, mainc Seicnoben maTSi ludoviko mecametes, ana
avstriels, riSelies, mazarinis da im drois sxva didebulT;
suraTebi iseve namdvilia, rogorc b-ni anketilis1 Txzule-
bebSi.
rogorc cnobilia, mwerlis axirebul gonebas xandaxan
is aaRelvebs, rac mkiTxvelTa farTo wrisTvis SeumCnevelia.
1 abati anketili (1723-1806) _ safrangeTis mravaltomiani istoriis avtori.
6
memuarebis ukve aRniSnuli RirsebebiT iseve aRfrTovanebulni,
rogorc ueWvelad aRfrTovandebian sxvebic, Cven mainc yvelaze
metad gagvaoca erTma garemoebam, romlisTvisac, albaT, Cve-
namde aravis araviTari yuradReba ar miuqcevia.
d’artaniani ixsenebs, rom, roca pirvelad gamocxadda me-
fis muSketerTa kapitanTan, baton de trevilTan, mis misaReb
oTaxSi Sexvda sam axalgazrdas, romlebic msaxurobdnen im
saxelovan polkSi, sadac Tavadve surda Caricxvis pativi hqon-
oda; da rom maT erqvaT aTosi, porTosi da aramisi.
gamogitydebiT, ucnobma saxelebma gagvaoca. maSinve gavi-
fiqreT, rom es mxolod fsevdonimebia, romliTac d’artanianma
dafara namdvili saxelebi, SeiZleba cnobilic, Tuki am met-
saxelebis matarebelT isini Tavadve ar airCies im dRes, roca
TavianTi Tavnebobisa Tu ganawyenebis an kidev siRaribis gamo
muSketeris ubralo mosasxami moirges.
mas Semdeg mosveneba davkargeT, vcdilobdiT, imdroindel
TxzulebebSi wavwydomodiT Tundac kvals am araCveulebrivi
saxelebisas, romelTac aseTi cxoveli interesi aRgviZres.
marto im wignebis CamonaTvali, romelic am mizniT wavikiTx-
eT, albaT mTel Tavs Seadgenda, rac Zalze sasargeblo, magram
arcTu saintereso iqneboda mkiTxvelisTvis. amitom mxolod
vetyviT maT, rom im wuTs, roca aseTi xangrZlivi da unayo-
fo ZiebiT guldamZimebulebma gadavwyviteT, Tavi gagvenebebi-
na kvlevisTvis, Cveni cnobili da swavluli megobris, polen
parisis rCeviT moviZieT Tabaxis naxevari xelnaweri, romelic
moniSnuli iyo #4772 Tu 4773-iT, zustad ar gvaxsovs da da-
saTaurebulia Semdegnairad: `graf de la feris mogonebani
zogierT ambavze, romelic safrangeTSi moxda ludoviko meca-
metis mefobis bolos da ludoviko meToTxmetis mefobis da-
sawyisSi~.
SegiZliaT warmoidginoT, rogor gagvixarda, roca am xeln-
aweris, Cveni ukanaskneli imedis, furcvlisas meoce gverdze
aRmovaCineT aTosis saxeli, ocdameSvideze _ porTosis, xolo
ocdameTerTmeteze _ aramisisa.
savsebiT ucnobi xelnaweris povna im epoqaSi, roca istori-
7
ulma mecnierebam ganviTarebis aseT maRal safexurs miaRwia,
saswaulad CavTvaleT. viCqareT mogveTxova misi dabeWdvis
nebarTva, raTa odesme sxvisi tvirTiT gamovcxadebuliyaviT
warweraTa da kazmuli sityvierebis akademiaSi. Tu ver movax-
erxebdiT _ rac advili SesaZlebelia, _ frangul akademiaSi
sakuTari tvirTiT SevsuliyaviT.
Cvens movaleobad miviCnieT gveTqva, rom amgvari nebarTva
siamovnebiT mogvces, rasac aseve siamovnebiT aRvniSnavT, raTa
sajarod vamxiloT is arakeTilmosurneni, romelnic amt-
kiceben, TiTqos Cveni Tanadrouli xelisufleba maincdamainc
keTilganwyobili ar aris literatorebisadmi.
axla mkiTxvelis yuradRebas mivapyrobT am Zvirfasi
xelnaweris pirvel nawilze, aRvudgenT Sesafer saTaurs da
pirobas viZleviT, Tu is warmateba xvda, romelsac imsaxurebs,
da raSic eWvi ar gvepareba, maSinve gamovaqveynebT meore naw-
ilsac.
jerjerobiT ki, raki mamobili meore mamad iTvleba, mkiTxv-
els nebas vaZlevT, CvenSi, da ara graf de la ferSi, eZebos
kmayofilebisa Tu mowyenis saTave.
raki yvelaferi davadgineT, SevudgeT Txrobas.
8
Tavi pirveli
batoni d’artanian-mamis sami saCuqari
1625 wlis aprilis pirvel orSabaTs daba mengi, sadac
`vardis romanis~1 avtori daibada, iseT mRelvarebas moecva,
TiTqos hugenotebi2 Seseodnen, iq gamagrebasa da mis meore
laroSelad3 gadaqcevas apirebdnen. mravalma moqalaqem, didi
quCis mxridan gamoqceuli qalebi rom dainaxa da karapanebT-
an bavSvebis Rriali gaigona, saCqarod Caicva javSani. vin muS-
ketiT, vin basri maxviliT SeiaraRda, raTa amiT mainc gae-
magrebinaT guli. yvela miiswrafoda sastumro `Tavisufali
mewisqvilisken~, romlis win uamravi xalxi mogroviliyo da,
cnobismoyvareobiT aRsavse, saSinlad xmaurobda.
imxanad aseTi aurzauri Cveulebrivi movlena iyo. calkeuli
qalaqis mematianeni TiTqmis yoveldRiurad aRniSnavdnen msgavs
SemTxvevebs.
warCinebuli seniorebi erTmaneTs emterebodnen, mefe kar-
dinals ebrZoda, espanelebi _ mefes. am faruli da aSkara
brZolebis garda qveyana savse iyo qurdebiT, maTxovrebiT,
hugenotebiT, mglebiTa da msaxurebiT, romlebic eomebodnen
yvelas _ didsa da pataras. moqalaqe iaraRs ar iSorebda,
raTa moegeriebina qurdebi, mglebi da msaxurebi, xSirad _
mebatoneebi da hugenotebic, xandaxan TviT mefec, xolo kar-
dinalisa da espaneTis winaaRmdeg igi arasdros gamovidoda.
am odindeli Cveulebis mizeziT iyo, zemoxsenebul 1625 wlis
aprilis pirvel orSabaTs atexili aurzaurisas, Tumca arsad
Canda arc wiTel-yviTeli almebi, arc hercog riSelies4 msax-
1 Sua saukuneebis cnobili franguli poema, misi meore nawilis avtoria Jan
mengeli (XIII s.).2 hugenotebi _ protestanti kalvinistebi. ibrZodnen kaTolikuri ek-
lesiis Zalauflebis SezRudvisaTvis.3 laroSeli _ cixesimagre atlantis okeanis napiras, sadac gamagrebuli
iyvnen hugenotebi.4 kardinali riSelie _ ludoviko mecametis pirveli ministri, romelic
ebrZoda feodalebs, raTa ganemtkicebina mefis absoluturi xelisufleba.
9
urebi, mainc yvela sastumro `Tavisufali mewisqvilisken~
rom garboda.
iq misulebma maSinve dainaxes aliaqoTis mizezi.
ymawvili kaci... aRvweroT igi erTi kalmis mosmiT: warmoi-
dgineT don kixoti, oRond 18 wlisa; don kixoti msubuqad
Cacmuli, ujavSnod da umuzaradod; don kixoti lurji Salis
qurTukiT, romelic ise gaxunebuliyo, rom ucnauri, momwvano
cisferi mieRo. warmoidgineT grZeli da Savgvremani pirisaxe;
amoweuli yvrimali _ cxadi niSani cbierebisa; ybebi metis-
metad ganviTarebuli _ am niSniT gamoirCeva gaskoneli, Tund
beretic ar exuros, Cvens gmirs ki exura swored aseTi bereti,
romelic romeliRac frTiT daemSvenebina. hqonda farTo da
gonieri Tval ebi, kexiani, magram koxta da lamazi cxviri; asa-
kis kvalobaze sakmaod maRali iyo; gamoucdeli kaci Cvens
gmirs samogzaurod wamosul fermeris Svilad CaTvlida, Tas-
miT Camokidebuli grZeli xmali rom ar hqonoda, romelic
siarulisas fexebSi exlarTeboda, xolo cxenze jdomisas _
cxenis aburZgnil balans edeboda.
diax, Cvens ymawvilkacs hyavda cxeni da imdenad SesaniSnavi,
rom mTeli qveyana mas Sescqeroda. warmoidgineT bearnuli cx-
eni, 12 an 15 wlisa, Zuagaclili, Turquliani fexebiT; siarulis
dros Tavi muxlebamde Caeqindra, rac zedmets xdida sadavis
xmarebas, Tumca dReSi rva lies1 gavlas mainc axerxebda. saube-
durod, am bedauris Rirsebani imdenad mieCqmala mis fersa
da uxeiro siaruls, rom im droSic ki, rodesac yvela cxenis
mcodned iTvleboda, boJansis karibWiT mengSi Semosuli aseTi
cxenis gamoCenam savalalo STabeWdileba moaxdina xalxze da
amis gamo aTvalwunebiT uyurebdnen mxedarsac.
Wabuki d’artaniani (es gaxldaT gvari am meore rosinantis
mxedar don kixotisa) TviTonve grZnobda, ra sasacilos xdida
es jaglagi, Tumca Tavs karg mxedrad Tvlida. amaod rodi ox-
ravda, rodesac es cxeni aCuqa mamam; kargad icoda, rom misi
1 lie _ sigrZis Zveleburi franguli sazomi, udris daaxloebiT 4,5 kil-
ometrs.
10
`raSi~, sul didi, oci livri1 Tu eRireboda, magram mamis is
sityvebi, am saCuqars rom dahyvnen Tan, daufasebelni iyvnen.
_ Svilo Cemo, _ uTxra gaskonelma aznaurma im wminda bear-
nuli kiloTi, romelic mTeli sicocxle ver moiSora henrix
meoTxem2, _ es cxeni mamaTqvenis TavlaSi iSva am cametiode
wlis winaT; mas aqeT Cvens saxlSia. amitom unda giyvardeT da
afasebdeT. aramc da aramc ar gayidoT: dae, mSvidad, patiosnad
mokvdes siberiT. Tu am cxeniT mogixdaT salaSqrod wasvla, ise
mouareT da gaufrTxildiT, rogorc erTgul moxuc msaxurs.
vinicobaa, bedma gagiRimaT da didebulebTan erTad sasaxleSi
moxvdiT, _ ganagrZo mamam, _ ris srul uflebasac gaZlevT
Tqveni Zveli didebulive gvariSviloba, Rirseulad asaxeleT
gvari aznaurisa, romelsac mTeli xuTasi wlis ganmavlobaSi
saxelovnad atarebdnen Tqveni winaprebi. mudam umwikvlo, pa-
tiosnebiT aRsavse iyaviT. kardinalisa da mefis garda aravis
araferi dauTmoT. kargad daixsomeT, rom vaJkacobiT, mxolod
vaJkacobiT ikafavs gzas dRes aznauri, da Tu vinme wuTiT mainc
Sedrkeba, SeiZleba swored im wuTs dakargos bednieri SemTxve-
va, romelsac keTili bedi aniWebda. Tqven axalgazrda xarT da
mamaci unda iyoT, amas gavalebT ori garemoeba: jer erTi _ rom
gaskoneli xarT, da meorec is, rom Svili xarT Cemi. ar SeuSin-
deT aranair SemTxveviTobas da eZieT faTerakebi. xmlis xmareba
kargad gaswavleT; muxli rkinisa gaqvT da muSti foladisa.
unda ibrZoloT, sadac ki mogixdebaT; unda ibrZoloT miT
ufro, rom dueli akrZalulia da, maSasadame, erTiorad mama-
ci isaa, vinc amas ar SeuSindeba.
_ Svilo Cemo, me SemiZlia gagatanoT mxolod TxuTmeti
ekiu3, Cemi cxeni da is darigeba, romelic axla moismineT.
dedaTqveni Cems saCuqars daumatebs malamos recepts, romel-
ic mas erTma boSa dedakacma misca. es malamo saswaulmoqme-
1 livri _ Zveli franguli vercxlis fuli, romelic SemdegSi frankiT
Seicvala. 2 henrix IV burboni _ safrangeTis mefe (1589-1610 ww.)3 ekiu _ sami livri.
11
dia da kurnavs yovelgvar Wrilobas, garda gulisa. gamoiy-
eneT yvelaferi es, icxovreT bednierad da xangrZlivad... ai,
kidev ra unda giTxraT: rodi minda Cemgan aiRoT magaliTi,
vinaidan me Cems dReSi ar vyofilvar sasaxleSi da mxolod
sarwmunoebisaTvis omebis dros1 moxalised momixda yofna.
me minda giTxraT baton de trevilze, romelic odesRac
Cemi mezobeli iyo da bavSvobisas hqonda bedniereba eTamaSa
Cvens mefe ludoviko mecametesTan, _ RmerTma adRegrZelos
igi! xandaxan TamaSi Cxubad gadaiqceoda xolme da am Cxubi-
dan yovelTvis mefe rodi gamodioda gamarjvebuli. baton de
trevilisgan miRebulma muStebma mefes didi pativiscema da
megobruli grZnobebi aRuZra am aznaurisadmi. Semdeg baton
de trevils parizSi pirveli mogzaurobisas xuTjer mouxda
duelSi brZola; gansvenebuli mefis gardacvalebis dRidan
axalgazrda mefis srulwlovanebamde _ kidev Svidjer, Tu
ar CavTvliT omebsa da sxva garemoebebs; srulwlovanebidan
dRemde ki _ asjer! ai, amitom duelis asakrZalavad gamosu-
li mravali brZanebis da dadgenilebis miuxedavad, de trevi-
li muSketerTa kapitania, ese igi, ufrosia gmirTa legionisa,
romelsac didad afasebs mefe-batoni da TviT kardinalsac
eSinia misi. riSelies ki, rogorc yvelasTvis cnobilia, bev-
ris SiSi rodi aqvs. amas garda, batoni de trevili aTi aTas
ekius iRebs weliwadSi da, maSasadame, didi da Zlieri mebato-
nea. manac TqvensaviT daiwyo. midiT masTan am weriliT, aiReT
misgan magaliTi, raTa Tqvenc iseTive didebuli gaxdeT.
am sityvebis Semdeg mamam Tavisi sakuTari xmali Semoartya
Svils, siyvaruliT daukocna orive loya da gza dauloca.
mamis oTaxidan gamosul d’artanians deda Sexvda boSa
dedakacis ganTqmuli receptiT, romlis gamoyenebac, mosmenil
darigebaTa Semdeg, cxadia, xSirad dasWirdeboda ymawvilkacs.
dedasTan gamoTxoveba ufro xangrZlivi, nazi da alersiani
iyo, vidre mamasTan; imitom ki ara, TiTqos baton d’artanians
1 igulisxmeba omebi frang kaTolikeebsa da hugenotebs Soris XVI-XVII
saukuneebSi.
12
ar hyvarebodes Tavisi erTaderTi vaJi. ara, batoni d’artaniani
mamakaci iyo da vaJkacisaTvis uRirsad miaCnda grZnobebis
ayola; qalbatoni d’artaniani ki qali gaxldaT da, amasTan-
ave, mSobeli deda. man didxans itira. Svilis sasaxelod unda
aRvniSnoT, rom miuxedavad misi didi mcdelobisa _ ar damor-
Cileboda grZnobebs, rogorc es momaval muSketers Sehfero-
da, Tavi ver Seikava, mravali cremli daRvara da mozRvavebul
grZnobaTa naxevris damalva Tu SeZlo didi gaWirvebiT.
mamis sami saCuqriT aRWurvili ymawvilkaci im dResve gaud-
ga gzas. rogorc ukve mogaxseneT, es saCuqrebi iyo: TxuTmeti
ekiu, cxeni da batoni de trevilisadmi miwerili werili.
darigebebi, cxadia, saTvalavSi Casagdebi ar iyo.
amgvarad, d’artaniani, rogorc moralurad, ise fizikurad
Zlier hgavda servantesis gmirs, romelsac ase moxdeni-
lad SevadareT, rodesac istorikosis movaleobam gvaiZula
dagvexata misi portreti. don kixots qaris wisqvilebi devg-
mirad eCveneboda, cxvris fara ki laSqrad. d’artanians yo-
veli Rimili Seuracxyofad miaCnda da yoveli gamoxedva _
xmalSi gamowvevad. amitom tarbidan mokidebuli mengamde sul
muStmoRerebuli miemgzavreboda da dReSi aTjer mainc sta-
cebda xmlis vadas xels. kidev kargi, mis muSts aravisTvis
moumtvrevia yba da xmalic erTxelac ar amouRia qarqaSidan.
marTalia, sacodavi zerdagis danaxvaze gamvlelebi Rimils
ver ikavebdnen, magram cxenTan erTad iseT mozrdil xmals xe-
davdnen, xolo am xmlis zemodan iseTi amayi da mkacri Tva-
lebi brialebdnen, rom myisve faravdnen sicils da Tu mainc
mxiaruleba ZlevdaT, sifrTxiles iCendnen da antikuri niR-
bebiviT calybad iRimebodnen. ase xelSeuxeblad imgzavra ax-
algazrda gaskonelma im bedukuRmarT mengSi Casvlamde.
magram iq ki, sastumro `Tavisufali mewisqvilis~ WiSkar-
Tan cxenidan Camoxtomisas, aravin gamoegeba, _ arc sastum-
ros patroni, arc msaxuri, arc mejinibe, rom uzangi daeWi-
raT. mxolod qvemo sarTulze, Ria fanjarasTan, maRali da
warmosadegi garegnobis aznauri SeamCnia. igi esaubreboda
or kacs, romlebic, etyobodaT, didi pativiscemiT usmend-
13
nen. d’artanianma Cveulebisamebr ifiqra, Cemze laparakobeno,
da yuri miugdo. amjerad arc Zalian Semcdara. maTi saubris
sagani misi cxeni iyo. aznauri, etyoboda, dawvrilebiT us-
axelebda msmenelebs am cxenis yovel Rirsebas. rogorc ukve
vTqviT, msmenelebs oratoris didi pativiscema hqondaT da
amitom yovel mis xumrobaze gulianad xarxarebdnen. Cven ukve
viciT, rom araTu sicili, odnavi Rimilic kmaroda axalgazr-
da gaskonelis gasabrazeblad. advili warmosadgenia, ra STa-
beWdilebas moaxdenda masze es daucxromeli simxiarule da
rogor gaaSmagebda aseTi dauridebeli xarxari.
d’artanianma, pirvel yovlisa, gadawyvita pirdapir saxeSi
Seexeda im ukmexi vaJbatonisaTvis, romelic mas dascinoda;
zviadad miacqerda ucnobs, amayi Tvali TvalSi gauyara da
dainaxa ormoci-ormocdaxuTi wlis mamakaci, Savi, gamWriaxi
TvalebiT, fermkrTali, sakmaod didcxvira, koxtad SekreWi-
li Savi ulvaSiT. tanT ecva qurTuki da waRebSi Catanebuli
mokle iisferi Sarvali imave feris TasmebiT. qurTuki da Sar-
vali axali iyo, magram samgzavro tomaraSi nadebs, daWmu-
Wnils hgavda. d’artanianma gamocdili mkvlevaris uaRresad
maxvili mzeriT mswrafl SeamCnia yvela es wvrilmani, metic,
SeiZleba igrZno kidec, rom im ucnobs didi gavlena eqnebo-
da mis momaval cxovrebaze. magram swored imwuTas, rodesac
d’artaniani ase akvirdeboda iisfer qurTukSi gamowyobil
aznaurs, man bearnul cxenze iseTi friad Rrmaazrovani da
brZnuli Sexeduleba gamoTqva, rom msmenelebi kvlav gulianad
axarxardnen. miuxedavad aznaurisaTvis Cveuli TavdaWeri-
lobisa, mis saxezedac gairbina mkrTalma Rimilma. axla eWvi
aRar iyo, marTlac Seuracxyves d’artaniani. amiT gacofe-
bulma bereti Tvalebze Camoifxata, Tan cdilobda, gaskonia-
Si nanaxi mogzauri seniorebis darbaisluri manerebisaTvis
miebaZa. erTi xeli xmlis vadaze daido, meoriT doinji Se-
moiyara da ucnobisaken gaemarTa. saubedurod, yoveli nabi-
jis gadadgmaze ufro da ufro abrmavebda brazi. Rirseuli
da qedmaRluri sityvebis nacvlad uxeSad wamoiyvira, rasac
xelis aseTive uxeSi moZraoba mohyva.
14
_ ei, Tqven! _ SesZaxa d’artanianma. _ diax, Tqven, bato-
no, mag fardis ukan rom imalebiT, erTi mibrZaneT, ra gamxi-
arulebT ase, da mere erTad vicinoT!
aznaurma Tvali cxenidan nel-nela mxedarze gadaitana,
etyoba, uceb ver mixvda, rom am ucnauri sityvebiT mas mima-
rTavdnen. mere, rodesac aRaraviTari eWvi aRar darCa, rom es
misi misamarTiT iyo naTqvami, warbebi odnav moRuSa da xan-
grZlivi dumilis Semdeg eniT gamouTqmeli TavxedobiTa da
dacinviT upasuxa d’artanians:
_ me TqvenTvis araferi miTqvams, batono Cemo!
_ samagierod, me geubnebiT! _ Sehyvira gaSmagebulma
ymawvilkacma. mis sityvebSi igrZnoboda Tavxedoba da kargi ma-
nerebic, Tavazianoba da siZulvilic.
ucnobi cota xans kvlav winandeburi RimiliT miaCerda
d’artanians, Semdeg fanjaras CamoSorda da neli nabijiT sas-
tumrodan gamovida. or nabijze miuaxlovda da misi cxenis win
gaCerda. ucnobis mSvidma da damcinavma ierma gaaorkeca fan-
jarasTan darCenil TanamosaubreTa mxiaruleba. gaSmagebulma
d’artanianma miaxloebuli ucnobis danaxvaze xmali qarqaSidan
mTeli ZaliT amoswia.
_ marTlac rom SesaniSnavi baiisferi cxenia, ukeT rom vTq-
vaT, SesaniSnavi iqneboda axalgazrdobaSi, _ warmoTqva ucnob-
ma, romelic kvlav cxens aTvalierebda. Tavis msmenelT ki ise
esaubreboda, TiTqos verc ki amCnevda maT Sua mdgom gaSmagebul
gaskonels. _ es feri sakmaod cnobilia mcenareTa samyaroSi,
magram dRevandlamde iSviaTad gvxvdeba cxenebSi.
_ cxens is dascinis, vinc ver gabedavs dascinos mis pa-
trons! _ Sehyvira trevilis Smagma mimbaZvelma.
_ me, batono, xSirad ar vicini, _ miugo ucnobma, _ rasac
TviTonac SemamCnevdiT saxeze, magram mainc mnebavs SevinarCuno
ufleba, vicino maSin, roca movisurveb.
_ me ki, _ SesZaxa d’artanianma, _ ar msurs icinodes vinme
maSin, rodesac me es ar msiamovnebs.
_ marTla, batono?! _ ganagrZo ucnobma winandelze ufro
mSvidad, _ mereda ra vuyoT! es sruliad samarTlianicaa.
15
_ Semdeg quslebze Setrialda da gaemarTa sastumrosaken,
romlis WiSkarTan d’artanianma Semosvlisas Sekazmuli cx-
eni SeamCnia.
magram Cvens gaskonels rodi hqonda Cveuleba, dausjelad
gaeSva is, vinc abuCad agdebas gaubedavda. swrafad amoaZro qar-
qaSidan xmali da Seuracxmyofels ukan daedevna yviriliT:
_ mobrundiT! mobrundiT, batono lazRandarav, ar minda
zurgSi CagcxoT!
_ me CamcxebT? me? _ SesZaxa ucnobma, Semotrialda da didi
gancvifrebiTa da zizRiT daacqerda d’artanians. _ gamigone,
Cemo kargo, swored Wkuidan SeSlilxarT! _ mere Cumad, TiTqos
Tavis Tavs elaparakebao, daumata: _ samwuxaroa, RmerTmani! ra
aRmoCena iqneboda es biWi misi udidebulesobisaTvis, romelic
yvelgan daeZebs aseT mamacebs Tavis muSketerTa aseulisaTvis.
ucnobma verc ki moaswro amis Tqma, d’artanianma iseTi Zal-
iT mouqnia xmali, rom albaT es ukanaskneli xumroba iqneboda
misTvis, ganze rom ar gamxtariyo.
ucnobma aznaurma axla ukve dainaxa, saqmem seriozuli xas-
iaTi miiRoo da manac iSiSvla xmali, Tavi daukra mowinaaRmd-
eges da TavdacvisTvis moemzada. magram imave wuTs ucnobis ori
Tanamosaubre da sastumros patroni, SeiaraRebulni joxe-
biT, niCbebiTa da sakecebiT, miscvivdnen d’artanians. wuTSi
mdgomare oba Zirfesvianad Seicvala. d’artaniani iZulebuli
gaxda mobru nebuliyo da pirispir Sexvedroda mozRvavebul
dartymebs. misma mowinaaRmdegem xmali qarqaSSi Caago da mSvi-
dad adevnebda Tval yurs brZolas. aqamde brZolis aqtiorma,
axla mayureblis rolic iseTive ugrZnoblobiT Seasrula.
Tumca mainc burtyunebda:
_ eSmakma dalaxvros es gaskonelebi! Sesvi Tavis narinjis-
fer cxenze eg CxubisTavi da gauSvi, wavides.
_ manam ar waval, sanam anderZs ar agigeb, Se laCaro, Sen! _
uyviroda d’artaniani, arc erTi nabijiT ar ixevda ukan da mar-
dad, rac Zali da Rone hqonda, igeriebda sam mowinaaRmdeges,
romlebic daundoblad scemdnen joxebiTa da sakecebiT.
_ isev es gaskonuri baqibuqi! _ waiburtyuna aznaurma. _
16
patiosnebas vficav, gaskonelebi gamousworebeli xalxia. maS,
ganagrZeT eg TamaSi, raki ase Zalian surs, daiRleba da Tvi-
Tonve getyviT _ kmarao.
magram ucnobma jer kidev ar icoda, ra jiutTan hqonda
saqme. d’artaniani ar ekuTvnoda imaT ricxvs, vinc odesme pa-
tiebas Txoulobs. mokvdeboda da Tavs ar Seircxvenda, amitom
brZola ramdenime wams kidev gagrZelda. bolos d’artaniani
daiqanca, joxiT Suaze gadamtvreuli xmali xelidan gau-
varda, meored moqneuli joxi Sig SublSi moxvda, sisxli
waskda da TiTqmis gulwasuli miwaze gaiSxlarTa. am sura-
Tis sanaxavad yoveli mxridan gamorboda xalxi. sastumros
patrons uaresi davidarabisa SeeSinda, msaxurTa daxmarebiT
daWrili saCqarod samzareuloSi Seiyvana da cotaodeni dax-
mareba aRmouCina.
aznauri kvlav Tavis Zvel adgils daubrunda. fanjridan
erTgvari mouTmenlobiT gadascqeroda mogrovil xalxs, rac,
etyoboda, Zalian awuxebda.
_ rogor aris is cofiani? _ hkiTxa sastumros patrons,
romelic is-is iyo, Semovida Tavisi mdgmuris janmrTelobis
gasagebad.
_ xom uvnebeli da janmrTeli brZandeba Tqveni aRmate-
buleba? _ hkiTxa sastumros patronma.
_ diax, sruliad uvnebeli var, Cemo keTilo maspinZelo.
axla me minda gkiTxoT, rogor grZnobs Tavs is ymawvili?
_ ukeT gaxlavT, batono, Tumca axlac gulwasulia.
_ marTla? _ hkiTxa aznaurma.
_ magram, sanam guli wauvidoda, mTeli Zal-Rone moikriba
da duelSi gamogiwviaT.
_ maS, namdvili qaji yofila mamacxonebuli! _ wamoiZaxa
ucnobma.
_ ara, qaji rodi gaxlavT, Tqveno aRmatebulebav, _ zizRiT
miugo maspinZelma, _ sanam ugonod egdo, gavCxrikeT. boxCaSi
erTi perangis meti araferi aRmoaCnda, xolo qisaSi 12 ekiu
udevs. es gaxlavT mTeli misi avladideba. miuxedavad amisa, san-
am guli wauvidoda, amayad wamoiZaxa: parizSi rom momxdariyo
17
es ambavi, me vici, rogorc vananebdio, aq ki... dRes, dae, ase
iyos, Semdeg mainc ar SevarCeno!
_ maS, etyoba, romelime ufliswuli unda iyos saidumlod
gadacmuli, _ warmoTqva civad ucnobma.
_ es imitom mogaxseneT, batono, rom frTxilad brZande-
bodeT.
_ gajavrebul gulze xom aravin dausaxelebia?
_ rogor ara, jibeze xels irtyamda da gaiZaxoda: vnaxoT,
ras brZanebs batoni de trevili, rodesac gaigebs, ra Seuracx-
yofa miayenes kacs, romelsac is mfarvelobso.
_ batoni de trevili? _ Tqva ucnobma da Cafiqrda. _
jibeze xels icemda da batoni de trevilis gvars axsenebda?..
erTi miTxari, Zvirfaso maspinZelo, roca is axalgazrda
ugrZnoblad iwva, darwmunebuli var, arc im jibes dautoveb-
diT gauCxrekavad, iq raRa aRmoaCineT?
_ erTi baraTi gaxldaT, muSketerTa kapitnis batoni de
trevilis saxelze.
_ nuTu marTla?
_ diax, batono, rogorc movaxsene Tqvens aRmatebulebas.
mTlad sazriani kaci ar yofila sastumros patroni
da ver SeamCnia, rogor Seucvala misma naTqvamma ucnobs
gamometyveleba. aznauri CamoSorda fanjaras, romlis ra-
faze orive idayviT dayrdnobiliyo da warbebi SeeWmuxna.
etyoboda, raRac awuxebda.
_ dalaxvros eSmakma! _ gamocra kbilebSi, _ nuTu trevil-
ma momigzavna es gaskoneli? metad axalgazrda ki Cans! magram
xmlis dakvra mainc xmlis dakvradve rCeba, vinc unda iyos
misi damkvreli, bavSvi Tu moxuci. amasTan, bavSvze naklebad
miitanen eWvs, didi ganzraxvis CasaSlelad zogjer sakmarisia
umniSvnelo dabrkoleba. _ da ucnobma fiqrs misca Tavi.
_ erTi miTxariT, maspinZelo, nuTu ver moaxerxebT, Tavi-
dan momaSoroT eg cofiani? marTali giTxraT, magis mokvla
ar SemiZlia, sindisi nebas ar maZlevs, magram xels ki miS-
lis es gaskoneli, _ daumata muqariT savse kiloTi, _ sad
aris axla?
18
_ Cemi meuRlis oTaxSi gaxlavT, pirvel sarTulze, Wrilo-
bas uxveven.
_ bargi Tan aqvs? qurTuki ar gauxdia?
_ ara, yvelaferi qvemoT, samzareuloSi gaxlavT, boxCac da
qurTukic, magram nuTu ase gawuxebT is damTxveuli?..
_ cxadia! iseTi ayalmayali atexa Tqvens sastumroSi, rom
patiosani xalxi amas ar moiTmens. adiT Tqvens oTaxSi, angari-
Si SeadgineT da Cemi msaxuric gaafrTxileT, moemzados.
_ rogor, Tqveni aRmatebuleba ukve gvtovebs?
_ Zalian kargad iciT, rom mivdivar, weRan ar gibrZaneT, cx-
eni SegekazmaT? nuTu ar aasruleT Cemi brZaneba?
_ rogor ara, batono, gana ver naxeT wasasvlelad gamzade-
buli Tqveni cxeni? Sekazmuli dgas alayafis karTan! _ Zalian
kargi, aba, Cqara gaakeTeT is, rac dagavaleT.
`oho, _ gaifiqra sastumros patronma, _ nuTu am biWisa
SeeSinda da gaurbis?~ _ magram ucnobis mrisxane gamoxedvam
myisve Seawyvetina fiqri, morCilad daukra Tavi da gavida.
_ ar minda, miledim dainaxos is saZageli, _ waibutbuta
ucnobma. _ igi sacaa gamoivlis, Tumca ukve ratomRac igvi-
anebs. yvelafers emjobineba, cxenze Sevjde da gzaSi Sevegebo.
netavi ki vicode, ra weria trevilisadmi miweril baraTSi?! _
ucnobi wamodga da butbutiT samzareulosken wavida.
sastumros patroni, darwmunebuli, rom ymawvilis iq yofna
aiZulebda ucnobs, daetovebina misi sastumro, angariSis Ses-
adgenad Tavisi meuRlis oTaxSi Sevida, sadac d’artaniani ukve
mosulierebuli naxa da sityva gadaukra, policia usiamovne-
bas mogayenebs didebuli pirovnebis SeuracxyofisaTviso. sas-
tumros patrons didebul kacad miaCnda ucnobi da miuxedavad
imisa, rom d’artaniani jer kidev sustad iyo, mainc daiyolia,
dauyovnebliv gasdgomoda gzas. jer kidev mTlad daretianebu-
li, uqurTuko d’artaniani loginidan Zlivs wamodga da maspin-
Zlis daxmarebiT Zirs Cavida, magram samzareuloSi Sesvlis
umal Tvali mohkra Tavis Seuracxmyofels. ucnobi etlis
safexurTan idga, romelSic ori zorba normandiuli cxeni See-
baT. igi mSvidad emusaifeboda erT banovans.
19
misi Tanamosaubre, romlic etlis karis CarCoSi Canda,
oci an ocdaori wlisa Tu iqneboda. ukve aRvniSneT, rom
d’artanianis maxvili mzera mswrafl amCnevda yovelgvar
wvrilmans. erTi Sexeda da maSinve dainaxa, rom etlSi lamazi
axalgazrda qali ijda. didi STabeWdileba moaxdina am qalis
silamazem masze, miT ufro, rom es silamaze sruliad ucxo
iyo samxreTelTaTvis, sadac aRizarda Cveni d’artaniani. es
iyo fermkrTali qali, qera, didroni daxuWuWebuli dala-
lebi mxrebze scemda, cisferi mibnedili Tvalebi, vardis-
feri Rawvebi da fifqiviT TeTri xelebi hqonda. qals cxare
kamaTi gaemarTa ucnobTan.
_ maS ase, misi yovladuwmindesoba mavalebs?.. _ Tqva qalma.
_ amwamsve dabrundeT ingliss da iqidan maSinve acnoboT mis
yovladuwmindesobas, Tu hercogi datovebs londons.
_ sxvas arafers mavalebs? _ hkiTxa mSvenierma mogzaurma
qalma.
_ danarCeni davalebani am kolofSia Caketili, romelsac
mxolod maSin gaaRebT, rodesac la-manSs gadaxvalT.
_ Zalian kargi, Tqven raRas gaakeTebT?
_ me parizs davbrundebi.
_ im Tavxed patara biWs ki ar aswavliT Wkuas? _ hkiTxa
qalma.
is iyo, pasuxi unda mieca ucnobs, magram manam pirs gaaRebda,
d’artaniani, romelmac moismina es saubari, gareT gamovarda.
_ is patara Tavxedi biWi TviTonve aswavlis Wkuas! _ Se-
hyvira d’artanianma, _ imedi maqvs, vinc dasasjelia, amjerad
veRar gameqceva.
_ veRar gageqcevaT? _ Tqva ucnobma warbebis SeWmuxniT.
_ veRar! nuTu ar SegrcxvebaT qalbatonisa da gaqcevas
ikadrebT?
xmlis amoRebas apirebda ucnobi, rodesac qalis xma moesma:
_ ar daiviwyoT, rom sul umciresi dagvianeba saqmes da-
Rupavs!
_ Tqven marTali xarT, _ Sehyvira ucnobma, _ Tqven Tqveni
gziT wadiT, me ki Cems gzas gavudgebi.
372
sarCevi
avtoris winasityvaoba..................................................5Tavi pirveli ...............................................................................8baton d’artanian-mamis sami saCuqariTavi meore ....................................................................................24batoni de trevilis kabinetis mosacdeli oTaxiTavi mesame ...................................................................................36batoni de trevilis kabinetSiTavi meoTxe..................................................................................49mxari aTosisa, yawimi porTosisada cxvirsaxoci aramisisaTavi mexuTe .............................................................................57
mefis muSketerebi da kardinalis razmelebiTavi meeqvse .............................................................................68
misi udidebulesoba mefe ludoviko mecameteTavi meSvide ............................................................................90
muSketerebis Sinauri cxovrebaTavi merve ...............................................................................99
mijnurobis kvanZiTavi mecxre ............................................................................. 108
d’artaniani amJRavnebs Tavis xasiaTsTavi meaTe ................................................................................ 117
Tagvis maxe meCvidmete saukuneSiTavi meTerTmete ..................................................................... 123
kvanZi rTuldebaTavi meTormete ...................................................................... 143
JorJ vilersi, hercogi bukingamisaTavi mecamete .......................................................................... 152
batoni bonasieTavi meToTxmete .................................................................... 162
mengeli kaci
373
Tavi meTxuTmete .................................................................... 173
marTlmsajuleba da mxedrobaTavi meTeqvsmete ..................................................................... 182
aq moTxrobilia, Tu rogor amaod eZebda zarskancleri segie, raTa winandeburad daerekaTavi meCvidmete ...................................................................... 195
col-qmari bonasieTavi meTvramete .....................................................................209
sayvareli da qmariTavi mecxramete .....................................................................217
mgzavrobis gegmaTavi meoce ...............................................................................226
mgzavrobaTavi ocdameerTe.....................................................................239
qalbatoni uinteriTavi ocdameore ......................................................................249
merlezonis baletiTavi ocdamesame .....................................................................256
paemaniTavi ocdameoTxe ....................................................................268
pavilioniTavi ocdamexuTe .....................................................................278
porTosiTavi ocdameeqvse ....................................................................299
aramisis disertaciaTavi ocdameSvide ...................................................................316
aTosis coliTavi ocdamerve .......................................................................337
dabrunebaTavi ocdamecxre ....................................................................354
aRWurvilobis ZebnaTavi ocdameaTe .......................................................................363
miledi
`kviris palitris~ biblioTeka
wigni 4
tomi I
redaqtori elene salariZe
koreqtorebi: natalia CimakaZe
eka gunTaiSvili
nino lolua
kompiuteruli uzrunvelyofa giorgi asaTiani
ydis dizaini eTer gziriSvili
proeqtis menejeri TinaTin asaTiani
gamomcemloba palitra L, 2010
misamarTi: iosebiZis q. 49, tel.: 38-38-71
E-mail: [email protected]
50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar
wigni 1
onore de balzaki
Sagrenis tyavi
wigni 2
jek londoni
martin ideni
wigni 3
SoTa rusTaveli
vefxistyaosani
ukve gamovida:ukve gamovida:
aleqsandre diuma
sami muSketeritomi II
uiliam Seqspiri
hamleti
Jiul verni
80 000 kilometri wyalqveS
male gamova:male gamova: