54794097 Uvod Obavještajna Djeltanost

RAZVOJ I OSNOVE OBAVJETAJNE DJELATNOSTI

S A D R A J :

UVOD

4.1. Prikrivene metode obavjetajne slube ..................... Error: Reference source not found

ZAKLJUAK

LITERATURA

UVOD

Obavjetajna aktivnost nastala je na odreenom nivou razvoja ljudskog drutva, u vrijeme

kada je dolo do pojave imovinskog raslojavanja, interesa i sukoba. Pojava nejedanakosti i

razlika, unutar drutvenih zajednica dovele su do nastanka tajni meu njenim lanovima.

Samim tim, uslovljena je i potreba da se u ostvarenju razliitih interesa i razrjeavanju

drutvenih sukoba tajne doznaju, sprovoenjem obavjetajnih aktivnosti. Obavjetajnom

aktivnou ne bave se samo obavjetajne slube, ve i specijalizovane policijske, naune,

diplomatske i druge ustanove.

Organizacija obavjetajnih aktivnosti mogua je na razliitim nivoima, prisutna je kod gotovo

svih drutvenih grupa, a posebno kod politikih partija i pokreta. Savremene demokratske

drave, obzirom na razliite oblike ugroavanja nacionalne sigurnosti, prijetnje i nasilje,

opredjeljuju se ka uspostavljanju vie obavjetajnih i kontraobavjetajnih organizacija sa 1


odgovarajuim unutranjim ustrojstvom i sistemom rukovoenja, u skladu sa politiko-

pravnim i sigurnosnim promjenama na nacionalnoj i globalnoj razini.

Zbog svega navedenog ovaj rad pokuava dati to vie informacija o razvoju obajetajne

djelatnosti kroz povijest i sve njene bitne karakteristike.

1. POJMOVI VEZANI ZA OBAVJETAJNU DJELATNOST

1.0. Obavjetajno-sigurn osni sistem

Razni oblici ugroavanja sigurnosti u savremenom drutvu i njihova permanentna prisutnost,

ukazuju na svu ozbiljnost i predstavljaju veliki izazov za drutvenu zajednicu. Globalizacija,

potencijalne prijetnje nacionalnoj sigurnosti kroz razne vidove terorizma, svih oblika

organiziranog kriminala, zatim, razvoj komunikacija, tehnologije i saobraaja, uslovili su novi

sistematski pristup u oblikovanju i funkcionisanju obavjetajno-sigurnosnog sistema. S druge

strane, na destabilizaciju politiko-sigurnosnog stanja u odreenom drutvu utiu i

kombinovani oblici, posebno na politiko-diplomatskom, psiholoko-propagandnom,

obavjetajno-subverzivnom i ekonomskom planu. Svaka drava nastoji suprotstaviti se svim

navedenim ugroavajuim pojavama i oblikovati obavjetajno-sigurnosni sistem koji e

zajedno sa ostalim podsistemima uspjeno odgovoriti na ove izazove.

2


Vrlo esto se termini obavjetajno-sigurnosni sistem, obavjetajni sistem, obavjetajna

zajednica tumae kao jedan. Meutim, potrebno je naglasiti da je obavjetajno-sigurnosna

djelatnost iri pojam od obavjetajne, kontraobavjetajne i sigurnosne djelatnosti. Zato bismo

mogli zakljuiti da obavjetajno-sigurnosni sistem jedne drave u skladu sa svojom

nadlenou, odgovornou i djelokrugom rada, uvaavajui zakonska meusobna prava svih

obavjetajnih, kontraobavjetajnih i sigurnosnih organizacija, vri koordinaciju naznaenih

institucija koje vre prikupljanje, sistematizaciju, analizu, procjene i dostavljanje informacija i

podataka (obavjetajna komponenta), otkrivaju, provjeravaju i onemoguavaju namjere

stranih obavjetajnih slubi prema sopstvenoj dravi (kontraobavjetajna komponenta), te uz

koritenje posebnih metoda i sredstava rade na otkrivanju, sprjeavanju i istraivanju svih

pojava i ponaanja koja su prijetnja sigurnosti u jednom drutvu (sigurnosna komponenta), ili

dovode u pitanje povoljno stanje u toj oblasti"1

Savremene demokratske drave, obzirom na razliite oblike ugroavanja nacionalne

sigurnosti, prijetnje i nasilje, opredjeljuju se ka uspostavljanju vie obavjetajnih i

kontraobavjetajnih organizacija sa odgovarajuim unutranjim ustrojstvom i sistemom

rukovoenja, u skladu sa politiko-pravnim i sigurnosnim promjenama na nacionalnoj i

globalnoj razini.

1.1. Obavjetajna aktivnost

Obavjetajna aktivnost nastala je na odreenom nivou razvoja ljudskog drutva, u vrijeme

kada je dolo do pojave imovinskog raslojavanja, interesa i sukoba. Pojava nejedanakosti i

razlika, unutar drutvenih zajednica dovele su do nastanka tajni meu njenim lanovima.

Samim tim, uslovljena je i potreba da se u ostvarenju razliitih interesa i razrjeavanju

drutvenih sukoba tajne doznaju, sprovoenjem obavjetajnih aktivnosti. Za nastanak

obavjetajne djelatnosti ... potreban je bio odreen nivo razvitka svijesti i kulture ovjeka.

Dakle, za nastanak obavjetajne djelatnosti potrebni su bili i subjektivni uvjeti, tj. minimum

psihikog razvitka ovjeka i kulturnog razvoja drutva."2 Obavjetajna aktivnost je imala

znaajnu ulogu u procesu drutvenog razvoja. Meu teoretiarima postoje velike razlike u

tumaenju geneze obavjetajnog fenomena u cjelini, a posebno u vezi sa nastankom

obavjetajnih aktivnosti. Pojedini autori koji obavjetajnu aktivnost prihvataju kao istorijsku

1 Maslea. R., Teorije i sistemi sigurnosti, Sarajevo (2001); str. 183

2 Abazovi M., Dravna bezbjednost: Uvod i temeljni pojmovi, Sarajevo (2002); str 42

3

KorisnikHighlight

KorisnikHighlight

KorisnikHighlight

KorisnikHighlight

KorisnikHighlight

KorisnikHighlight


kategoriju, vezuju je za nastanak prvih drava, a neki zastupaju stajalite da je obavjetajna

aktivnost nastala ak i u preddravnom drutvu, jer su izvianje i osmatranje postojali i u

najprimitivnijim zajednicama. Nesumnjivo je da se ni vrijeme ni mjesto nastanka pomenutih

aktivnosti ne moe precizno niti sa sigurnou utvrditi, jer su obavjetajne aktivnosti nastale

dugotrajnim evolutivnim procesom.U strunoj literaturi postoji vie razliitih pristupa pri

odreivanju pojma obavjetajne aktivnosti i obavjetajne slube. Potrebno je naglasiti

da se aktivnost i organizacija ne mogu shvatati kao sinonimi za istu pojavu, posebno prilikom

defmisanja obavjetajne aktivnosti i obavjetajne slube.

Predmet djelatnosti obavjetajne slube nisu samo obavjetajne aktivnosti, ve su to i

subverzivni sadraji. S druge strane, obavjetajnom aktivnou ne bave se samo obavjetajne

slube, ve i specijalizovane policijske, naune, diplomatske i druge ustanove. Organizacija

obavjetajnih aktivnosti mogua je na razliitim nivoima, prisutna je kod gotovo svih

drutvenih grupa, a posebno kod politikih partija i pokreta. Obavjetajna aktivnost

predstavlja specifinu drutvenu aktivnost usmjerenu prema spoljanjim i unutranjim

protivnicima, tj. aktuelnim ili potencijalnim neprijateljima odreene drave ili drutvene

grupe, iji su predmeti interesovanja prvenstveno najsuptilnije i najbolje uvane tajne stranih

drava i drugih drutvenih subjekata, a koje se preduzimaju sa ciljem realizacije vitalnih

interesa drave, odnosno druge drutvene grupe. Svrha obavjetajne aktivnosti je dolaenje do

specifinih povjerljivih informacija, koje su od nekog posebnog znaaja, po pravilu tajnog

(prikrivenog), a samo izuzetno i javnog karaktera. Iz toga proistie da obavjetajnu aktivnost

treba razlikovati od informativne i izviake djelatnosti iji je cilj dolaenje do podataka

iskljuivo javnog karaktera. Obavjetajna aktivnost je sastavni dio opteg pojma obavjetajne

aktivnosti, to znai da obavjetajna sluba nije njen jedini i ekskluzivni nosilac, ve to mogu

biti i drugi drutveni subjekti.

1.2. Obavjetajna sluba

U strunoj literaturi postoji vie razliitih pristupa pri odreivanju pojma obavjetajne slube.

Najea polazita prilikom definisanja pojma obavjetajne slube su:

- pragmatiki i pozitivistiki znaaj obavjetajnih slubi;

- teoloko stajalite (geneza djeatnosti vezuje se za Bibliju);

- uloga informisanja (Serman Kent);

- geneza, postojanje i djelovanje (nastanak obavjetajne slube vezuje se za pojavu tajne);4


- obavjetajna sluba kao dravni organ;

Sam termin obavjetajna sluba ukazuje na to da je njihova primarna uloga obavjetavanje i

izvjetavanje, odnosno prikupljanje i analiza odreenih podataka i informacija. U

materijalnom smislu pojam obavjetajne slube obuhvata obavjetajnu djelatnost i ciljeve koji

se ostvaruju tom djelatnou, a u formalno-organizacionom smislu ovaj pojam podrazumjeva

organizaciju i sredstva kojima se obavlja obavjetajna funkcija. Historijski, obavjetajna

sluba u materijalnom smislu nastala je ranije nego obavjetajna sluba kao specijalizirana

organizacija. Kao djelatnost sa specifinim ciljem, ona je nastala sa pojavom klasinog

politikog drutva, a kao specijalizirana organizacija u kasnom srednjem vijeku, uglavnom u

periodu apsolutne monarhije i uvjetima prelaza iz feudalizma u kapitalizam."4 Obavjetajne

slube imaju dvostruku ulogu. ,,S jedne strane su dune da prikupe tajne podatke o stranim

dravama ili organizacijama, da ih analiziraju i na osnovu toga izvre potrebne procjene kako

bi rukovodstvo uspjenije kreiralo, odnosno sprovodilo svoju politiku. Istovremeno su dune

da specifinom aktivnou zatite tajne podatke u sopstvenoj dravi, onemoguavajui

efikasno djelovanje obavjetajnih slubi drugih zemalja."3 Kratak osvrt na neke osnovne

zajednike karakteristike obavjetajnih slubi, ukazuje na svu sloenost i razliite pristupe

prilikom definisanja i predstavljaju sloen predmet naunog interesovanja. Polazei od

navedenog, obavjetajnu slubu moemo definirati kao specifinu, specijaliziranu

visokoprofesionalnu i relativno samostalnu instituciju drutva koja u skladu sa zakonom

datim ovlatenjima i koritenjem posebnih legalnih i tajnih metoda i sredstava na sistemski

nain prikuplja tiene relevantne obavjetajne podatke i druge informacije o planovima i

namjerama drugih drava ili njihovih pojedinih institucija koji su potrebni za oblikovanje,

kreiranje i voenje globalne politike naroito na vanjsko-politikom planu. Istovremeno

zaduenje obavjetajne slube je da zatiti vitalne interese vlastite drave, tako to otkriva,

prati, izuava, onemoguava djelovanje stranih obavjetajnih slubi, te drugih struktura koje

se prvenstveno na taj nain bave raznim vidovima nedozvoljenih djelatnosti. Iz navedene

definicije jasno je vidljivo da obavjetajna sluba podrazumijeva obavjetajnu i

kontraobavjetajnu djelatnost kao i to da ima obiljeja tajnosti, osnovnu funkciju u njenom

djelovanju predstavljaju mjere preventivnog karaktera, primjenjuje specifine metode i

sredstva i da se u izvravanju oficijelnih zadataka primjenjuje delikatan, specifian i krajnje

odgovoran sistem rukovoenja.

3 Abazovi M., Dravna bezbjednost: Uvod i temeljni pojmovi, Sarajevo (2002); srt. 203

5


1.3. Obavjetajni rad ili djelatnost je rezultat prikupljanja, obrade,

integracije, ralambe, predikcije, interpretacije i diseminacije

obavjetajnih podataka. Obavjetajni podatak, odnosno

obavjetajna informacija je svako novo saznanje o stranoj dravi,

kriznom podruju, trenutanom ili potencijalnom protivniku i

svakom

drugom objektu prikupljeno obavjetajnim

radom.

2. PRVE OBAVJETAJNE AKTIVNOSTI

,,U proteklih 25 stoljea, od kada postoje

dokumenta o obavjetajnoj djelatnosti, ona je

slijedila ukupni razvoj drutva. U

robovlasnitvu i feudalizmu obavjetajna sluba postoji u drutvenoj zajednici kao aktivnost

kojom se prikupljaju tajni podaci o protivniku. U to vrijeme nosioci obavjetajne funkcije su,

istovremeno, i nosioci politike vlasti vodstva pokreta."4 Dostupni izvori i saznanja o razvoju

obavjetajnih aktivnosti u starom vijeku, tj. u prvobitnoj zajednici i robovlasnitvu, kao i u

srednjem vijeku do doba renesanse, pokazuju da su ona bila iskljuivo vojno-politike

prirode. Ispoljavale su se u formi klasine pijunae i kontrapijunae. Nosioci ovakvih

obavjetajnih aktivnosti uglavnom su bili pojedinci. Do organizacije vojno obavjetajnih

slubi vladari (vojskovoe) su podatke o neprijatelju dobij ali od strane uhoda, a kasnije i

sopstvenih izviakih organa i jedinica za iji rad je bilo obino zadueno jedno lice". Jedna

od karakteristika aktivnosti ovog vremena je i njihova vezanost za ratovanje, odnosno,

obavjetajni rad nije bio stalan i sistematski, ve je preduziman najee u vrijeme oruanih

sukoba. U starom i srednjem vijeku obavjetajna aktivnost je smatrana aktom izdaje i

nemilosrdno je kanjavana. U staroj Grkoj pijunaa je sankcionisana smrtnom kaznom uz

konfiskaciju cjelokupne imovine i bacanjem lea izvan granica zemlje. Prvi pisani trag o

postojanju obavjetajne aktivnosti datira iz perioda oko 2000.godine p.n.e. Radi se o glinenoj

ploici koja je pronaena na podruju dananje istone Sirije, na kojoj je zapisan za sada prvi

poznati pijunski izvjetaj na svijetu. Radi se o tome daje izvjesni pijun Banum, izvjetavao

svoga gospodara o situaciji u susjednim neprijateljskim naseljima, predlaui i odreene 4 Milosevic. M., Sistem dravne bezbednosti, Beograd (2001);

6


bezbjedonosne mjere u sluaju iznenadnog neprijateljskog napada. Slini pisani izvori

pronaeni su i u Maloj Aziji (1500.godne p.n.e do 1370.godine p.n.e.) i sadre pijunske

izvjetaje koji su se podnosili faraonima. Istorijski podaci potvruju da su se obavjeatjnim

aktivnostima intenzivno bavili Hetiti, Feniani i drugi drevni narodi Sredozemlja, Bliskog i

Srednjeg istoka i da su pijunaa i informisanje imali vrhunski prioritet za njihove vladare i

vojskovoe. U vrijeme stvaranja prve jevrejske drave, nailazimo na primjere koji govore o

postojanju i razvoju obavjetajnih aktivnosti. ak se i u Bibliji na vie mjesta mogu pronai

citati koji kazuju da su obavjetajne aktivnosti razvijane u tom periodu.

2.1. Prve obavjetajne slube u Evropi

U Francuskoj je snaan razvoj obavjetajnih aktivnosti poeo jo u XIII vijeku. Prvi put u

istoriji, za vrijeme vladavine kralja Luja IX (1214-1270), drava je normativno reguisala

organizaciju policijskih i obavjetajnih ustanova i poslova. Za ovog francuskog vladara tvrdi

se daje idejni tvorac stvaranja francuske obavjetajne slube kao posebnog dravnog organa, a

takoe se smatra i tvorcem francuske kontrapijunae5. Takoe je posebno poznat po tome

to je osnovao Crni kabinet", ustanovu koja se bavila cenzurom pisama. 1667.godine Luj

XIV osnovao je prvu modernu policiju pod nazivom Biro bezbjednosti, kao specijalizovani

organ dravne uprave za borbu protiv politikih protivnika. 1795.godine u Francuskoj su

donijeti propisi kojima se odreuje odgovornost policije za unutranju bezbjednost drave.

Obavjetajne aktivnosti u Engleskoj su se razvijale u etapama koje su obiljeili pojedini

vladari. 1434.godine u Engleskoj je ustanovljeno zvanje dravni izvjestitelj" iji je zadatak

bio da otkriva revolucionare i revolucionarne spise. Henrik VII je u to vrijeme osnovao

obavjetajnu slubu koja je imala razgranatu obavjetajnu mreu, kako bi ouvao kraljevsku

vlast nakon zavretka Rata rua. Ova obavjetajna sluba u svom radu koristila je vrbovanje,

plaanje i koritenje agenata svih rangova, od plemia do prosjaka. U doba Henrika VII

pojavili su se prvi engleski rezidenti" trajno nastanjeni u zemljama koje pijuniraju. U

vrijeme vladavine kraljice Elizabete I (druga polovina XVI vijeka), u organizaciji

obavjetajnih aktivnosti, posebno se istakao engleski dravnik Frensisi Volsingem koji se

smatra utemeljivaem principa organizovanja savremenog obavjetajnog rada. 1587.godine

Volsingem je sainio Skicu za prikupljanje obavjetajnih saznanja iz Spanije, to je praktino

jedini sauvani dokument o organizaciji njegove tajne slube.

5 Deli M., Osnovi bezbjednosti, Beograd (1991); str. 15

7


Shvatajui znaaj obrazovanja za obavjetajni rad angaovao je mnogobrojne kadrove sa

Oksforda i Kembrida koji su nakon obuke (ifrovanje, dekriptovanje i si.) upuivani u zemlje

Evrope i Srednjeg istoka, sa ciljem da se tamo trajno nastane i infiltriraju u najvie drutvene

krugove. Kasnije su engleskim obavjetajnim aktivnostima rukovodili Don Terlo i Dord

Dauning. Terlo je uspjeno organizovao i unutranju obavjetajnu slubu i posebnu policiju

koja se angaovala na zaatiti Kromvela od zavjera i ustanaka i prvu deifrersku slubu, na

ijem elu je bio prvi dekripter Don Voli sa Oksforda. Engleska je krajem XVII i

poetkom XVIII vijeka, kao najmonija pomorska i kolonijalna sila izgradila i najmoniju

obavjetajnu slubu tog vremena. Zahvaljujui tome uspjela je, da izgradi kvalitetnu

agenturnu mreu u neposrednoj okolini Napoleona, preko koje je organizovala antifrancusku

koaliciju i otklonila opasnost od invazije Napoleonovih trupa na Veliku Britaniju".6

Na teritoriji Pruske u isto vrijeme bile su poznate i razvijane mnoge obavjetajne vjetine koje

su svoj vrhunac razvoja doivjele za vrijeme vladavine Fridriha Velikog. On se smatra ocem

organizovane vojne pijunae tj. obavjetajne djelatnosti koja se posebno razvijala u okviru

vojnih diplomatskih misija. Takoe je osnovao prvu obavjetajnu slubu na teritoriji

Njemake, kojom je lino rukovodio, a koja se nakon njegove smrti podijelila na dvije slube:

tajnu politiku policiju i tajnu vojnu obavjetajnu slubu. Fridrih Veliki je pruio znaajan

doprinos u teoriji obavjetajnih aktivnosti, klasifikujui pijune u etiri grupe:

1. obini pijuni su bili - bijednici iz siromanih slojeva koji rade za male svote novca;

2. dvostruki pijuni (dvojnici) su uglavnom sluili za dezinformisanje protivnika;

3. pijuni iz dosljednosti su obino bili ljudi iz viih krugova preko kojih se moglo izvriti

potkupljivanje;

4. najznaajniji pijuni - tajni agenti, koji su radili protiv vlastite volje na osnovu ucjene ili

prijetnje;"7

U Carskoj Rusiji obavjetajne aktivnosti su se razvijale kroz .stanak i razvoj dinastikih

policijsko-bezbjedonosnih i obavjetajnih stitucija meu kojima posebno treba izdvojiti

slijedee: Tajne biroe i eobraenski biro, Kancelariju za tajno obavjetavanje, Komitete

jzbjednosti, Treu sekciju i Ohranu. Zaeci Ruskih obavjetajnih slubi itiraju jo iz vremena

Ivana Groznog koji je jo 1565.godine formirao rganizaciju vojnog karaktera pod nazivom

Opriina".

6 Deli M., Osnovi bezbjednosti, Beograd (1991); str. 177 Staji Lj., Osnovi bezbednosti, Beograd, (1999); str.54

8


3. SAVREMENI OBAVJETAJNI RAD

Sa nastankom kapitalizma u 18. i 19. vijeku obavjetajne slube dobijaju poseban znaaj i

ulogu. Politika postaje kljuni pratilac svih revolucionarnih kretanja, dolazi do razvoja

ideologije drava i dravnosti, i uspostavljanju jakog dravnog aparata. Obzirom na sloenost

meunarodnih politikih, ekonomskih, vojnih i drugih odnosa iz tog perioda, uslovilo je

potrebu organizacije i kreiranja moderne obavjetajne slube. Polazei od maksime da cilj

opravdava sredstvo, a uvaavajui injenicu da je postojala velika diskrepanca i diskontinuitet

izmeu koncepcijsko-programske politike i doprinosa u stvaranju uslova za prevazilaenje

svih oblika politiko-ideoloke iskljuivosti i netolerancije, sistemskog odravanja ambijenta

mobilnog stanja zbog vanjske opasnosti i intrvencionistike strategije, otvorene prijetnje

silom i si., dovelo je do daljnjeg usavravanja i modernizacije obavjetajne slube".

Dinamine promjene u svim oblastima ivota dovele su da poetne obavjetajne aktivnosti

( lukavstvo, prevare, pijunaa) prerastu u profesionalanu, modernu i sloenu organizaciju

dravnog aparata.8

3.1. Principi rada savremenih obavjetajnih slubi

Obavjetajne slube se u svojoj djelatnosti pridravaju odreenih principa, koji nisu svugdje i

uvijek utvreni slubenim pravilima i uredbama. Principi rada proistiu iz opte politike

koncepcije drave, posebnih politikih, vojnih i drugih ciljeva odreene drave prema drugim

dravama, uloge obavjetajne slube kao i iz karakteristika obavjetajne i subverzivne

djelatnosti. Rad savremenih obavjetajnih slubi zasniva se na slijedeim principima:

Sveobuhvatnost u radu

Primjenom ovog principa, nastoje se prikupiti kompleksni podaci o stanju i prilikama u

drugim zemljama. Imperativni zadatak svake obavjetajne slube je da na sveobuhvatan nain

istrauje skoro sva podruja ivota i rada drugih drava. Bez sveobuhvatnosti u radu,

obavjetajne slube ne mogu odgovoriti svim izazovima koji prate razvoj savremenog

drutva.

Kontinuitet i intenzitet rada8 orevi O., Osnovi dravne bezbjednosti, Beograd (1985); str.87.

9


Obavjetajne slube djeluju neprekidno a u kriznim i ratnim prilikama dolazi do maksimalnog

angaovanja svih raspoloivih kapaciteta u radu obavjetajnih slubi. Bez kontinuiteta u radu

nema ni odranja povoljnog stanja sigurnosti u drutvu.

Centralizacija rada i rukovoenja

Obavjetajne slube centralizovano rade i rukovode obavjetajnim organima, jer to zahtijeva

priroda posla, s tim to je centralizacija rada negdje vie a negdje manje zastupljena to zavisi

od dravne uprave. Ovaj princip je fundament u organizacionom smislu, koji se u veoj ili

manjoj mjeri koristi u oblikovanju obavjetajnih slubi, obzirom na njihovu veoma odgovornu

i specifinu ulogu u drutvu.

Autonomnost u radu

Autonomnost djelovanja obavjetajnih slubi treba se odvijati u ustavnopravnim okvirima sa

legitimnom civilnom i ostalim oblicima kontrole. I najorganizovanije slube su bez potrebne

kontrole izlazile izvan zakonom doputenih okvira, to je esto znalo izazvati politike

implikacije, naruavanjem osnovnih prava i sloboda graana.

Tajnost obavjetajnog rada

Obavjetajne slube moraju voditi rauna o tajnosti svog operativnog postupanja. Tajnost rada

se smatra fundamentom obavjetajne djelatnosti. Ovaj princip podrazumijeva tajno

prikupljanje podataka i informacija koje su od vitalnog znaaja drugim dravama.

Operativnost i pravovremenost u radu

Operativnost je u uskoj korelaciji sa kontinuitetom i intenzitetom djelovanja. Operativnost

zahtijeva brzinu, tanost i efikasnost radi ostvarenja planiranih ciljeva. Svako proputanje

pojedinih radnji u realizaciji operativnih mjera koje se odnose na prikupljanje, tajnih i

zatienih podataka drugih drava, kasnije je veoma teko ili se nikako ne moe nadoknaditi

Ofanzivnost i infiltracija u radu

Ofanzivnost u radu podrazumijeva odreenu dozu bezobzirnosti, odnosno agresivnosti.

Infiltracija u redove protivnika je posebno izraena u ratnim prilikama. U mirnodopskim

10


uslovima infiltracija se vri u dva pravca. U prvom se nastoji infiltrirati u obavjetajni i

bezbjedonosni sistem, drugih zemalja, a u drugom se nastoje obezbjediti pozicije u svim

ostalim politikim, vojnim, naunim, kulturnim i drugim sredinama.

Specijalizacija u radu

Sveobuhvatnost u radu savremenih obavjetajnih slubi nametnula je potrebu stroge podjele

rada i specijalizacije. Istovremeno obavjetajno praenje i istraivanje velikog broja pitanja

strunog karaktera zahtijeva ui struni prilaz pojedinim problemima. Princip specijalizacije

primjenjuje se u radu svih djelovanja obavjetajnih slubi, kako bi se za najkrae vrijeme

dobili maksimalno mogui kvalifikovani rezultati obavjetajnog rada.

Kreativnost i originalnost

Obavjetajne slube u svakoj situaciji nastoje da pronau to originalni] a rjeenja. U

obavjetajnoj praksi svako ablonsko ponavljanje postupaka u sutini prua ansu suprotnoj

strani da na vrijeme osujeti obavjetajnu akciju koja se izvodi ili namjerava da se izvede.

Zbog toga obavjetajne slube svaku znaajniju aktivnost detaljno pripremaju, gdje se ni

sitnice ne preputaju sluaju i ne dozvoljavaju se improvizacije.

4. METODE RADA OBAVJETAJNIH SLUBI

Tajni metodi zauzimaju centralno mjesto istraivake aktivnosti obavjetajnih slubi koje ih

nastoje to vie usavriti kako bi se u konkretnoj obavjetajnoj operacionalizaciji poveala

operativnost, efikasnost, prodornost, blagovremenost i si. U praksi obavjetajnih slubi

izdvajaju se dva tajna metoda: agenturni (klasini) metod i metod tajne primjene tehnikih

sredstava.

Agenturni metod podrazumijeva prikupljanje podataka od strane tajnih saradnika

obavjetajne slube (neprofesionalaca). Agentom obavjetajne slube moemo nazvati

lice koje rukovoeno odreenim motivima, tajno, organizovano i neprofesionalno, po

11


zahtjevu i za raun obavjetajne slube, drave, pokreta, u strukturama protivnika

tajno prikuplja zatiene podatke i na taj nain ih dostavljanalogodavcu.

Metod infiltracije je jedan od najsloenijih i najrizinijih metoda tajnog rada a ujedno

je i najstariji metod koji moemo pratiti jo od perioda robovlasnikog drutva. Ovaj

metod sastoji se u tome da se pripadnik obavjetajne slube na najpodesniji nain

ugrauje u strukture suparnike strane. U radu obavjetajnih slubi, a naroito kada se

radi o zadacima sa visokim rizikom, mora se prilaziti sa dobro osmiljenim planom i

pripremom

Metod tajne primjene tehnikih sredstava je veoma vaan u radu obavjetajnih slubi

jer se savremeni obavjetajni rad ne moe zamisliti bez koritenja najmodernijih

tenikih sredstava. Metod tajnog koritenja mogli bismo defmisati kao tajno (ilegalno)

ugraivanje i koritenje, odnosno primjenu raznovrsnih visokosofisticiranih tehniko-

tehnolokih i drugih specijalnih sredstava, pomou kojih obavjetajci ili agenti

prikupljaju i blagovremeno dostavljaju precizne i pouzdane obavjetajne zatiene

podatke koji su od posebnog znaaja za sigurnost drave.

4.1. Prikrivene metode obavjetajne slube

Prikriveni metod se koristi za prikupljanje obavjetajnih podataka iz razloga to se na taj

nain uvaju i tite izvori tajnih metoda, posebno onih koji su relevantni i instalirani u stranoj

dravi. U dosadanjoj obavjetajnoj praksi uglavnom se primjenjuju tri metode: metode

prikrivenog anketiranja, metode prikrivenog opserviranja i metode prikrivenog naunog

istraivanja.

- Prikrivenu anketu mogu voditi samo obuena i struna lica, kako bi doli do saznanja i

zakljuaka iz podruja obavjetajnog israivanja.

12


- Prikriveno opserviranje je planska i sistematska djelatnost koju vri struno profesionalno

lice koje posmatranjem i koritenjem sopstvenih ula i odgovarajuih tehnikih sredstava

prikuplja podatke. Za ovaj metod je vano objektivno i precizno posmatranje i biljeenje svih

uoenih zapaanja na sistemski i metodoloki nain.

Metod prikrivenog naunog istraivanja zauzima posebno mjesto u obavjetajno-istraivakoj

praksi. Pod metodom prikrivenog naunog istraivanja podrazumijeva se plansko

angaovanje naunika ili naune ustanove, koji na prikriven nain organizuju nauno

istraivanje radi pribavljanja obavjetajnih podataka o protivniku.

Razlike koje su kroz historiju postojale meu dravama, postoje i danas, uslovile su nunost

odmjeravanja snaga na politikom, vojnom, ideolokom, ekonomskom, a osobito na

obavjetajnom planu, sa ciljem promjene odnosa snaga i nametanja odgovarajuih sistema

vrijednosti. Dakle, sutina, razvoj, mjesto, znaaj obavajetajne slube, nain njenog rada,

podruje interesiranja, trebamo traiti u drutaveno-politikim odnosima, koji su opredjeljivali

nain njene organizacije,tajnog djelovanja, iji su podaci sluili za kreiranje koncepcijsko-

strategijskih okvira kao politiko-metodoloko-operativnog istrumentarija za zatitu i

ostvarivanje nacionalnih ciljeva, kako na unutranjem tako i na vanjskopolitikom planu."9

ZAKLJUAK

Iz razvoja obavjetajne djelatnosti kroz povijest uoava se daje ona imala znaajnu ulogu u

procesu drutvenog razvoja. Zbog toga je esto bila predmet izuavanja ne samo naunih

krugova, nego i onih struktura koje su vrile kontrolu drutvenih poslova unutar pojedinih

drutvenih subjektiviteta. Mnogi istoriari, filozofi, politiari i bivi obavjetajci-praktiari

nastojali su da adekvatno objasne porijeklo, evoluciju i institucionalizaciju obavjetajne

djelatnosti, ali je rezultat tih napora bio uglavnom skroman, prvenstveno zbog toga jer

obavjetajnu djelatnost od njenog nastanka karakterie tajnost. Medu teoretiarima postoje

velike razlike u tumaenju geneze obavjetajnog fenomena u cjelini, a posebno u vezi sa

nastankom obavjetajne djelatnosti. Pojedini autori koji obavjetajnu djelatnost prihvataju kao

istorijsku kategoriju, vezuju je za nastanak prvih drava, a neki zastupaju stajalite da je

obavjetajna aktivnost nastala ak i u preddravnom drutvu, jer su izvianje i osmatranje

postojali i u najprimitivnijim zajednicama. Pojava nejedanakosti i razlika, unutar drutvenih

zajednica dovele su do nastanka tajni meu njenim lanovima. Samim tim, uslovijena je i

9 Maslea. R., Teorije i sistemi sigurnosti, Sarajevo (2001); str. 21213


potreba da se u ostvarenju razliitih interesa i razrjeavanju drutvenih sukoba tajne doznaju,

sprovoenjem obavjetajnih aktivnosti.

Sa nastankom kapitalizma u 18. i 19. vijeku obavjetajne slube dobijaju poseban znaaj i

ulogu. Politika postaje kljuni pratilac svih revolucionarnih kretanja, dolazi do razvoja

ideologije drava i dravnosti, i uspostavljanju jakog dravnog aparata. Obzirom na sloenost

meunarodnih politikih, ekonomskih, vojnih i drugih odnosa iz tog perioda, uslovilo je

potrebu organizacije i kreiranja moderne obavjetajne slube.

Nesumnjivo je da se ni vrijeme ni mjesto nastanka obavjetajne djelatnosti ne moe precizno

niti sa sigurnou utvrditi, jer je obavjetajna djelatnost nastala dugotrajnim evolutivnim

procesom.

LITERATURA:

Abazovi M., Dravna bezbjednost: Uvod i temeljni pojmovi, Sarajevo (2002);

Deli M., Osnovi bezbjednosti, Beograd (1991);

Maslea. R., Policija - Organizacija i funkcionisanje u demokratskom drutvu,

Sarajevo (1999);

Maslea. R., Teorije i sistemi sigurnosti, Sarajevo (2001);

orevi O., Osnovi dravne bezbjednosti, Beograd (1985);

Staji Lj., Osnovi bezbednosti, Beograd, (1999);

Grizold A., Tatalovi S., Cvrtila V., Suvremeni sistemi nacionalne sigurnosti, Zagreb

(1999);

14


15

Documents

54794097 Uvod Obavještajna Djeltanost