พุ�ทธศาสนาสมัยหลังพุ�ทธศาสนาสมัยหลังพุ�ทธกาลัพุ�ทธกาลั

Phramaha Yota PayuttoPhramaha Yota Payutto

การสงคายนาคร�งท�� การสงคายนาคร�งท�� 11 เวลัาในการกระท�าเวลัาในการกระท�า :: หลังจากพุระพุ�ทธเจ�าหลังจากพุระพุ�ทธเจ�า

ปร�น�พุพุาน ปร�น�พุพุาน 3 3 เดื อน เดื อน ว�ธ�ท�าการสงคายนาว�ธ�ท�าการสงคายนา : : พุระมัหากสสปเถระ เป#นพุระมัหากสสปเถระ เป#น

ประธานสงฆ์%แลัะเป#นผู้(�ถามั มั�พุระอ�บาลั�เป#นผู้(�ตอบพุระประธานสงฆ์%แลัะเป#นผู้(�ถามั มั�พุระอ�บาลั�เป#นผู้(�ตอบพุระว�นย พุระอานนท%เป#นผู้(�ตอบพุระส(ตรว�นย พุระอานนท%เป#นผู้(�ตอบพุระส(ตร

ผู้(�เข้�าร,วมัประชุ�มัผู้(�เข้�าร,วมัประชุ�มั : : พุระอรหนต%จ�านวน พุระอรหนต%จ�านวน 500 500 ร(ปร(ป สาเหต�ข้องการกระท�าสาเหต�ข้องการกระท�า : : พุระส�ภัททะกลั,าวจ�วงจาบพุระพุระส�ภัททะกลั,าวจ�วงจาบพุระ

ธรรมัว�นยธรรมัว�นย สถานท��สถานท�� : : ถ��าสตตบรรณค(หา ข้�างภั(เข้าเวภัารถ��าสตตบรรณค(หา ข้�างภั(เข้าเวภัาร

บรรพุต เมั องราชุคฤห%บรรพุต เมั องราชุคฤห% ผู้(�อ�ปถมัภั%ผู้(�อ�ปถมัภั% : : พุระเจ�าอชุาตศตร( พุระเจ�าอชุาตศตร( ระเวลัาในการประชุ�มัระเวลัาในการประชุ�มั : : 7 7 เดื อนเดื อน

การสงคายนาคร�งท�� การสงคายนาคร�งท�� 22 เวลัาในการกระท�าเวลัาในการกระท�า :: ประมัาณ พุประมัาณ พุ..ศศ .100 .100 ว�ธ�ท�าการสงคายนาว�ธ�ท�าการสงคายนา : : พุระยสกากณฑกบ�ตรเถระพุระยสกากณฑกบ�ตรเถระ

เป#นประธาน พุระเรวตะเป#นผู้(�ถามั พุระสพุพุกามั�ผู้(�เป#นประธาน พุระเรวตะเป#นผู้(�ถามั พุระสพุพุกามั�ผู้(�ตอบตอบ

ผู้(�เข้�าร,วมัประชุ�มัผู้(�เข้�าร,วมัประชุ�มั : : พุระอรหนต%จ�านวน พุระอรหนต%จ�านวน 700 700 ร(ปร(ป สาเหต�ข้องการกระท�าสาเหต�ข้องการกระท�า : : วตถ� วตถ� 10 10 ประการ ประการ สถานท��สถานท�� : : วดืวาลั�การามั เมั องเวสาลั� แคว�นวดืวาลั�การามั เมั องเวสาลั� แคว�น

วชุชุ�วชุชุ� ผู้(�อ�ปถมัภั%ผู้(�อ�ปถมัภั% : : พุระเจ�ากาฬาโศกราชุ พุระเจ�ากาฬาโศกราชุ ระเวลัาในการประชุ�มัระเวลัาในการประชุ�มั : 8: 8 เดื อนเดื อน

ผู้ลัข้องการสงคายนาผู้ลัข้องการสงคายนา1) 1) ในท��ประชุ�มัสงคายนา ไดื�พุ�จารณาข้�อในท��ประชุ�มัสงคายนา ไดื�พุ�จารณาข้�อ

บญญต�บญญต� 10 10 ประการ เหลั,าน�น ว,า ข้�อวตรข้องประการ เหลั,าน�น ว,า ข้�อวตรข้องภั�กษุ�ชุาววชุชุ� ไมั,ถ(กต�องตามัพุระว�นย ให�ก�าจดืข้�อภั�กษุ�ชุาววชุชุ� ไมั,ถ(กต�องตามัพุระว�นย ให�ก�าจดืข้�อบญญต� บญญต� 10 10 ประการ เหลั,าน�นออกไป ประการ เหลั,าน�นออกไป

2) 2) พุระภั�กษุ�วชุชุ�บ�ตร ชุาวเมั องเวสาลั� ไมั,พุระภั�กษุ�วชุชุ�บ�ตร ชุาวเมั องเวสาลั� ไมั,เห7นดื�วย ไมั,พุอใจ จ8งไดื�จดืท�าสงคายนาข้8�นเองเห7นดื�วย ไมั,พุอใจ จ8งไดื�จดืท�าสงคายนาข้8�นเองต,างหาก เร�ยกว,า ต,างหาก เร�ยกว,า ““มัหาสงค�ต�มัหาสงค�ต�” ” แลัะพุระภั�กษุ�แลัะพุระภั�กษุ�ฝ่:ายน�� เร�ยกว,า ฝ่:ายน�� เร�ยกว,า ““มัหาสงฆ์�กะมัหาสงฆ์�กะ” ”

3) 3) ส,วนภั�กษุ�อ�กฝ่:ายหน8�งท��ย8ดืมั�นในพุระส,วนภั�กษุ�อ�กฝ่:ายหน8�งท��ย8ดืมั�นในพุระว�นยไดื�ชุ �อว,า ว�นยไดื�ชุ �อว,า ““เถรวาท�นเถรวาท�น” ” การเปลั��ยนแปลังท��ย��ง การเปลั��ยนแปลังท��ย��งใหญ,ในสงฆ์มัณฑลัเร��มัก,อตวข้8�นจากเหต�การณ%น��ใหญ,ในสงฆ์มัณฑลัเร��มัก,อตวข้8�นจากเหต�การณ%น��

4) 4) ฝ่:ายเถรวาท ฝ่:ายเถรวาท //เถรวาท�น แตกแยกออกเป#นน�กายเถรวาท�น แตกแยกออกเป#นน�กายย,อย ย,อย 11 11 น�กาย ค อ เถรวาทะ น�กาย ค อ เถรวาทะ ((หร อ อรยสถว�รวาทะหร อ อรยสถว�รวาทะ ) ) วชุชุ�ป�ตวชุชุ�ป�ตตกะ มัห�สาสกะ ธรรมัมั�ตตร�กะ ตกะ มัห�สาสกะ ธรรมัมั�ตตร�กะ ((ธรรมัค�ปตะธรรมัค�ปตะ ) ) สพุพุตถ�กวาทะสพุพุตถ�กวาทะ ((สรวาสต�วาทะสรวาสต�วาทะ ) ) กสสป;กะ กสสป;กะ ((กาศยป;ยะกาศยป;ยะ ) ) สงกนต�กะ สงกนต�กะ ((เสาตรานเสาตรานต�กะต�กะ ) ) ส�ตวาทะ สมัมัต�ยะส�ตวาทะ สมัมัต�ยะ ((วาสส�ป�ตร�ยะวาสส�ป�ตร�ยะ ) ) ภัททยาน�กะ แลัะจนทภัททยาน�กะ แลัะจนทคาร�กะคาร�กะ

5) 5) ฝ่:ายมัหาสงฆ์�กะ ฝ่:ายมัหาสงฆ์�กะ ((ท��ไมั,ย8ดืมั�นต,อพุระธรรมัว�นยท��ไมั,ย8ดืมั�นต,อพุระธรรมัว�นย ) ) ไดื�ไดื�แยกออกเป#นน�กายย,อย แยกออกเป#นน�กายย,อย 7 7 น�กาย ค อ น�กายมัหาสงฆ์�กะ โคก�ร�น�กาย ค อ น�กายมัหาสงฆ์�กะ โคก�ร�กะกะ ((ก�กก�ร�กะก�กก�ร�กะ ) ) ป<ญญตต�วาทะ ป<ญญตต�วาทะ ((ปรชุญาปต�วาทะปรชุญาปต�วาทะ ) ) พุห�สส�ต�กะ พุห�สส�ต�กะ ((พุห�ศร�ต�ยะพุห�ศร�ต�ยะ ) ) เจต�ยวาทะ เอกพุโยหาระ เจต�ยวาทะ เอกพุโยหาระ ((เอกวยวหาร�กะเอกวยวหาร�กะ ) ) อ�ตรอ�ตรเสส�ยเสส�ย

6) 6) จากส�บแปดืน�กายน�� เก�ดืเป#นน�กายย,อยๆ ข้8�นอ�กจากส�บแปดืน�กายน�� เก�ดืเป#นน�กายย,อยๆ ข้8�นอ�กหลัายน�กาย เมั �อพุระภั�กษุ�เหลั,าน�� แยกย�ายกนไปท�วอ�นเดื�ย หลัายน�กาย เมั �อพุระภั�กษุ�เหลั,าน�� แยกย�ายกนไปท�วอ�นเดื�ย แลัะประเทศใกลั�เค�ยง น�กายเหลั,าน�� จ8งไปเจร�ญร�,งเร อง ข้8�นในแลัะประเทศใกลั�เค�ยง น�กายเหลั,าน�� จ8งไปเจร�ญร�,งเร อง ข้8�นในท��น�นๆท��น�นๆ

การสงคายนาคร�งท�� การสงคายนาคร�งท�� 33เวลัาในการกระท�าเวลัาในการกระท�า :: ประมัาณ พุประมัาณ พุ..ศศ .236 .236ว�ธ�ท�าการสงคายนาว�ธ�ท�าการสงคายนา : : พุระโมัคคลัลั�บ�ตรต�สสเถระพุระโมัคคลัลั�บ�ตรต�สสเถระผู้(�เข้�าร,วมัประชุ�มัผู้(�เข้�าร,วมัประชุ�มั : : พุระอรหนต%จ�านวนพุระอรหนต%จ�านวน

700 700 ร(ปร(ปสาเหต�ข้องการกระท�าสาเหต�ข้องการกระท�า : : เดื�ยรถ�ย%ปลัอมัเข้�ามัาเดื�ยรถ�ย%ปลัอมัเข้�ามัา

บวชุในพุระพุ�ทธศาสนา บวชุในพุระพุ�ทธศาสนา สถานท��สถานท�� : : วดือโศการามั เมั องปาฏลั�บ�ตรวดือโศการามั เมั องปาฏลั�บ�ตรผู้(�อ�ปถมัภั%ผู้(�อ�ปถมัภั% : : พุระเจ�าอโศกมัหาราชุ พุระเจ�าอโศกมัหาราชุ ระเวลัาในการประชุ�มัระเวลัาในการประชุ�มั : 9: 9 เดื อนเดื อน

สมัณท(ต สมัณท(ต 9 9 สายสายสายท�� สายท�� 1 1 พุระมัชุฌันต�กเถระ ไปแคว�นกศมั�ร%แลัะคนธาระพุระมัชุฌันต�กเถระ ไปแคว�นกศมั�ร%แลัะคนธาระ อย(,ทางท�ศอย(,ทางท�ศตะวนตกเฉี�ยงเหน อข้องอ�นเดื�ยตะวนตกเฉี�ยงเหน อข้องอ�นเดื�ย

สายท�� สายท�� 2 2 พุระมัหาเทวเถระ ไปแคว�นมัห�สสกมัณฑลั ทางท�ศใต�ข้องน��าพุระมัหาเทวเถระ ไปแคว�นมัห�สสกมัณฑลั ทางท�ศใต�ข้องน��าโคธาวาร�โคธาวาร� ไดื�แก,ไมัซอร%ในป<จจ�บน ไดื�แก,ไมัซอร%ในป<จจ�บน ((อย(,ทางไดื�ข้องอ�นเดื�ยต�ดืกบเมั องมัทอย(,ทางไดื�ข้องอ�นเดื�ยต�ดืกบเมั องมัทราสราส))

สายท�� สายท�� 3 3 พุระรกข้�ตเถระ ไปวนวาส�ประเทศพุระรกข้�ตเถระ ไปวนวาส�ประเทศ อย(,ในเข้ตกนราเหน อ ภัาคอย(,ในเข้ตกนราเหน อ ภัาคตะวนออกเฉี�ยงใต�ตะวนออกเฉี�ยงใต�

สายท�� สายท�� 4 4 พุระโยนกธรรมัรกข้�ตเถระพุระโยนกธรรมัรกข้�ตเถระ ((ซ8�งเข้�าใจกนว,าเป#นฝ่ร�งคนแรกในซ8�งเข้�าใจกนว,าเป#นฝ่ร�งคนแรกในชุาต�กร�กท��ไดื�เข้�าบวชุในพุระพุ�ทธศาสนาชุาต�กร�กท��ไดื�เข้�าบวชุในพุระพุ�ทธศาสนา)) ไปปรนตชุนบทไปปรนตชุนบท ร�มัฝ่<� งทะเลัร�มัฝ่<� งทะเลัอาระเบ�ยนท�ศเหน อข้องบอมัเบย%อาระเบ�ยนท�ศเหน อข้องบอมัเบย%

สายท�� สายท�� 5 5 พุระมัหาธรรมัรกข้�ตเถระ ไปแคว�นมัหาราษุฎร%พุระมัหาธรรมัรกข้�ตเถระ ไปแคว�นมัหาราษุฎร% ภัาคตะวนตกไมั,ภัาคตะวนตกไมั,ห,างจากบอมัเบย%ห,างจากบอมัเบย%

สมัณท(ต สมัณท(ต 99 สายสายสายท�� สายท�� 6 6 พุระมัหารกข้�ตเถระ ไปโยนกประเทศพุระมัหารกข้�ตเถระ ไปโยนกประเทศ ไดื�แก, เข้ตแบคไดื�แก, เข้ตแบคเท�ยในเปอร%เซ�ยป<จจ�บนเท�ยในเปอร%เซ�ยป<จจ�บน

สายท�� สายท�� 7 7 พุระมัชุฌั�มัเถระ พุร�อมัดื�วยคณะ ค อพุระกสสปโคตรพุระมัชุฌั�มัเถระ พุร�อมัดื�วยคณะ ค อพุระกสสปโคตรเถระ พุระมั(ลักเทวเถระ พุระท�นทภั�สสระเถระ แลัะพุระเทวเถระ เถระ พุระมั(ลักเทวเถระ พุระท�นทภั�สสระเถระ แลัะพุระเทวเถระ ไปแถบภั(เข้าห�มัาลัยไปแถบภั(เข้าห�มัาลัย ไดื�แก, เนปาลัไดื�แก, เนปาลั

สายท�� สายท�� 8 8 พุระโสณเถระ แลัะพุระอ�ตตรเถระ พุร�อมัดื�วยคณะ พุระโสณเถระ แลัะพุระอ�ตตรเถระ พุร�อมัดื�วยคณะ ไปแดืนส�วรรณภั(มั�ไปแดืนส�วรรณภั(มั�

สายท�� สายท�� 9 9 พุระมัห�นทเถระ พุระมัห�นทเถระ ((โอรสพุระเจ�าอโศกมัหาราชุโอรสพุระเจ�าอโศกมัหาราชุ ) ) พุร�อมัพุร�อมัดื�วยคณะ ค อพุระอร�ฏฐเถระ พุระอ�ทร�ยเถระดื�วยคณะ ค อพุระอร�ฏฐเถระ พุระอ�ทร�ยเถระ พุระสมัพุลัเถระ พุระสมัพุลัเถระ แลัะพุระหททสารเถระ ไปลังกาทว�ปแลัะพุระหททสารเถระ ไปลังกาทว�ป ((ศร�ลังกาศร�ลังกา)) ในรชุสมัยในรชุสมัยข้องพุระเจ�าเทวานมัป;ยต�สสะ กษุตร�ย%แห,งลังกาทว�ปข้องพุระเจ�าเทวานมัป;ยต�สสะ กษุตร�ย%แห,งลังกาทว�ป

การสงคายนาคร�งท�� การสงคายนาคร�งท�� 44 เวลัาในการกระท�าเวลัาในการกระท�า :: ประมัาณ พุประมัาณ พุ..ศศ .643 .643 สาเหต�ข้องการกระท�าสาเหต�ข้องการกระท�า : : พุระปรารศวเถระไดื�แนะน�าพุระปรารศวเถระไดื�แนะน�า

พุระเจ�ากน�ษุกะ เพุ �อหวงท��จะปรบหลักธรรมัในพุระพุ�ทธพุระเจ�ากน�ษุกะ เพุ �อหวงท��จะปรบหลักธรรมัในพุระพุ�ทธศาสนาให�เป#นเอกภัาพุ แลัะประสงค%จะบนท8กคมัภั�ร%ข้องศาสนาให�เป#นเอกภัาพุ แลัะประสงค%จะบนท8กคมัภั�ร%ข้องน�กายฝ่:ายสพุพุตถ�กวาท เป#นภัาษุาสนสกฤต แลัะเพุ �อน�กายฝ่:ายสพุพุตถ�กวาท เป#นภัาษุาสนสกฤต แลัะเพุ �อท�าให�พุ�ทธศาสนาแบบมัหายานมั�นคงท�าให�พุ�ทธศาสนาแบบมัหายานมั�นคง

สถานท��สถานท�� : : เมั องชุาลันธร แต,บางหลักฐานกลั,าวเมั องชุาลันธร แต,บางหลักฐานกลั,าวว,าท�าท��กศมั�ร%หร อแคชุเมั�ยร% ตอนเหน อข้องประเทศอ�นเดื�ย ว,าท�าท��กศมั�ร%หร อแคชุเมั�ยร% ตอนเหน อข้องประเทศอ�นเดื�ย

ผู้(�อ�ปถมัภั%ผู้(�อ�ปถมัภั% : : พุระเจ�ากน�ษุกะพุระเจ�ากน�ษุกะ ระเวลัาในการประชุ�มัระเวลัาในการประชุ�มั : 9: 9 เดื อนเดื อน

ผู้ลัข้องการสงคายนาผู้ลัข้องการสงคายนา                    1. 1. มั�การเข้�ยนค�าอธ�บายพุระไตรป;ฎกหร ออรรถกถาเป#นมั�การเข้�ยนค�าอธ�บายพุระไตรป;ฎกหร ออรรถกถาเป#นภัาษุาสนสกฤตป;ฎกลัะ ภัาษุาสนสกฤตป;ฎกลัะ 100,000 100,000 โศลัก โศลัก ((คาถาคาถา ) ) รวมัรวมั 300,000 300,000 โศลัก กลั,าวค อ พุระส(ตร โศลัก กลั,าวค อ พุระส(ตร 100,000 100,000 โศลัก เร�ยกโศลัก เร�ยกว,า อ�ปเทศศาสตร% พุระว�นยว,า อ�ปเทศศาสตร% พุระว�นย 100,000 100,000 โศลัก เร�ยกว,า ว�นยว�โศลัก เร�ยกว,า ว�นยว�ภัาษุาศาสตร% พุระอภั�ธรรมั ภัาษุาศาสตร% พุระอภั�ธรรมั 100,000 100,000 โศลัก เร�ยกว,า โศลัก เร�ยกว,า อภั�ธรรมัว�ภัาษุาศาสตร%อภั�ธรรมัว�ภัาษุาศาสตร%

                    2. 2. มั�การประสานความัค�ดืระหว,างน�กายต,างๆ ท�ง มั�การประสานความัค�ดืระหว,างน�กายต,างๆ ท�ง 18 18 น�กายแลั�วจาร8กอกษุรคมัภั�ร%ทางศาสนาเป#นสนสกฤตเป#นน�กายแลั�วจาร8กอกษุรคมัภั�ร%ทางศาสนาเป#นสนสกฤตเป#นคร�งแรก หลัวงจ�นยวนฉี,าง ไดื�กลั,าวถ8งการสงคายนาคร�งน��คร�งแรก หลัวงจ�นยวนฉี,าง ไดื�กลั,าวถ8งการสงคายนาคร�งน��ว,าไดื�มั�การจาร8กพุระธรรมัว,าไดื�มั�การจาร8กพุระธรรมัลังแผู้,นทองเหลั อง แลัะเก7บไว�ในห�บลังแผู้,นทองเหลั อง แลัะเก7บไว�ในห�บท�าดื�วยศ�ลัาเพุ �อเก7บรกษุาไว�ในพุระเจดื�ย%ท�าดื�วยศ�ลัาเพุ �อเก7บรกษุาไว�ในพุระเจดื�ย%                    

ผู้ลัข้องการสงคายนา ผู้ลัข้องการสงคายนา ((ต,อต,อ))

            3) 3) ในการสงคายนาคร�งน�� มัหายานแยกตวออกในการสงคายนาคร�งน�� มัหายานแยกตวออกไปอย,างชุดืเจนแลัะเจร�ญร�,งเร องแพุร,หลัาย มั�พุระไปอย,างชุดืเจนแลัะเจร�ญร�,งเร องแพุร,หลัาย มั�พุระสงฆ์%แลัะชุาวพุ�ทธส�าคญเป#นปราชุญ% เป#นท��ปร8กษุา สงฆ์%แลัะชุาวพุ�ทธส�าคญเป#นปราชุญ% เป#นท��ปร8กษุา เป#นกว�ในราชุส�านก เป#นกว�ในราชุส�านก

4) 4) พุระเจ�ากน�ษุกะทรงส,งสมัณท(ตไปประกาศพุระเจ�ากน�ษุกะทรงส,งสมัณท(ตไปประกาศพุระศาสนาในอาเซ�ยกลัาง ซ8�งท�าให�พุระพุ�ทธศาสนาพุระศาสนาในอาเซ�ยกลัาง ซ8�งท�าให�พุระพุ�ทธศาสนาแพุร,หลัายไปยง จ�น เกาหลั� มัองโกเลั�ย แลัะญ��ป�:น ในแพุร,หลัายไปยง จ�น เกาหลั� มัองโกเลั�ย แลัะญ��ป�:น ในสมัยต,อมัาทรงสร�างสถ(ปแลัะวดืวาอารามัเป#นอนมัาก สมัยต,อมัาทรงสร�างสถ(ปแลัะวดืวาอารามัเป#นอนมัาก แลัะเป#นสมัยท��ศ�ลัปะแบบคนธาระ เจร�ญถ8งข้�ดืส�ดื แลัะเป#นสมัยท��ศ�ลัปะแบบคนธาระ เจร�ญถ8งข้�ดืส�ดื

ข้�อมั(ลัจาก ข้�อมั(ลัจาก ((พุระธรรมัป;ฎก พุระธรรมัป;ฎก ((ประย�ทธ% ปย�ตโตประย�ทธ% ปย�ตโต)), , พุระพุ�ทธศาสนาในอาเซ�ยพุระพุ�ทธศาสนาในอาเซ�ย . . กร�งเทพุฯกร�งเทพุฯ : : ธรรมัสภัา ธรรมัสภัา 2540, 2540, หน�า หน�า 342)342)