Стрессийн тухай ойлголт

Стресс гэх нэр томъёо нь биологи болон сэтгэл судлалд хэрэглэгддэг бөгөөд анх 1930-аад онд биологийн хүрээнд бий болжээ. Стресс гэдэг нь бие организм, бодит ч бай хийсвэр ч бай, сэтгэл зүйн болон бие махбодийн аюул заналд тохиромжтойгоор хариу үйлдэл үзүүлэх чадваргүй болсны үр дүн юм. Ажлын байран дээрх стресс гэдэг нь ажлаас шаардаж буй эрэлт нь ажилтны боломж, нөөц, шаардлагатай тохирохгүй байх үед үзүүлж буй бие махбодийн болон сэтгэл зүйн хор нөлөөтэй хариу үйлдэл юм.

Стресс нь депресс, санаа алдах, хийсвэр зүйл харах, сэтгэл ханамжгүй байдал, хэт ядрах, дарамтанд байх, уур уцаар, архинд донтох, төвлөрөлт болон ой тогтоомж муудах зэргээр илэрдэг.

Сэтгэл зүйчид стрессийг стрессийн эх үүсвэр ба түүний шалтгаанд бие организм хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлж буйгаар тайлбарладаг. Хүчтэй стрессийн эх үүсвэр нь богино хугацааны, байнгын стрессийн эх үүсвэр нь удаан хугацааны нөлөө үзүүлдэг.

Стрессээс үүсэх 4 үндсэн бие махбодийн хариу үйлдэл

Цусны эргэлт тархи болон томоохон булчингийн нэгдлүүд рүү шилжиж, арьс, ажиллахгүй байгаа эрхтнүүд болон биеийн зах руу хүрдэггүй.

Тархины ойролцоох хэсэг идэвхтэй ажиллаж, түгшүүр нэмэгдэн, хараа, сонсгол сайжирна.

Глюкоз болон тосны хүчлийн энерги ялгаруулах нэгдлүүд цусны эргэлтэнд орно. Дархлаа болон хоол боловсруулах систем зогсонги байдалд орно.

Стресс үүсэх амьдралын шалтгаануудад: үхэл, эрүүл мэнд, гэмт хэрэг, донтолт, гэр бүл, секс, хэрүүл маргаан, бие махбодийн өөрчлөлт, шинэ орчин, мөнгө, хүрээлэн буй орчин, хариуцлага өндөрсөх гэх мэт.

Их Британий Эрүүл мэнд ба Аюулгүй байдлын төлөөлөгч ажлын байран дээрх стрессийн түлхүүр 6 хүчин зүйлийг нэрлэжээ.

1. Ажлын шаардлага2. Ажлын гүйцэтгэлийн хяналт3. Хамтран ажиллагчид болон удирдагчдаас авч буй дэмжлэг4. Хамтран ажиллагчдын харилцаа5. Ажлын үүрэг хариуцлагаа ойлгож буй эсэх6. Ажлын байрны өөрчлөлтийн тухайд байгууллага ажиллагчдыг харгалзан үздэг эсэх

Бусад ажлын байран дээрх стрессийн шалтгаанууд:

Өндөр ажлын төрөлжилт Бүлгүүдийн харилцаа муу Дарамтлах Гүйцэтгэлийн хариу үйлдэл муу Үнэ цэнэ Технологийн өөрчлөлт Мөнгөн бус ашгийн сэтгэл ханамжгүй байдал Урт цагаар ажиллах

Уйтгартай ажил Ажиллах орчны таагүй байдал Сургалт муу

Байгууллагын өөрчлөлт болон стресс менежментийг тохиромжтой хослуулснаар стрессээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

Ажлын эзэлхүүн ажилтны нөөц бололцоотой тохирч байх Ажлыг ажилтанд ойлгомжтой байж, ажилтныг өдөөн түүний боломжийг харуулах Ажилтны үүрэг хариуцлагыг тодорхой болгох Ажилд нөлөөлөх шийдвэрт оролцох боломжийг ажилтанд өгөх Коммуникацийг сайжруулах Ажил албан тушаалын өсөлтийн төлөвлөлтийг тодорхой болгох Ажилчдын дундах нийгмийн харилцааг сайжруулах Ажлын гадуурх хэрэгцээтэй тохиромжтой ажлын хуваарийг зохиох Ялгаварлан гадуурхахыг зогсоох (нас, хүйс, нийгмийн гарал, шашин шүтлэг, хэл

зэргээр) Байнгын асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд гаднаас эксперт урих Стресс үүсгэж буй асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд бүлэг үүсгэн ажиллах

Стрессийн 4 түвшин

1. Хамгийн бага стресс: стресс байхгүй.2. Гурав дах шатны стресс: бага зэрэг стресстэй, стрессийн анхан шат.3. Хоёр дах шатны стресс: дунд зэргийн стресс.4. Хамгийн хүчтэй стресс: ноцтой үе, хамгийн дээд түвшний стресс.

Байгууллагын судалгаа

Хүнсний Технологийн Коллежийн ажиллагчдын стрессийн байдалд судалгаа шинжилгээ хийхээр дараах асуулгыг бэлдэн, байгууллагын 3 түвшний ажиллагчдын төлөөлөл болгон нийт 8 хүнээс асуулга авсан болно. Үүнд: 1 салбарын эрхлэгч, 1 захирлын туслах, 1 сургалтын албаны ажилтан, 2 тэнхмийн эрхлэгч, 3 багш.

Стрессийн асуулга

0 – ховор, ер нь хэзээ ч стрессдэггүй5 – байнга, маш их стрессдэж, бухимддаг

1 Оюутнуудтай ажиллах хүндрэлтэй 0 1 2 3 4 5

2 Оройтож, илүү цагаар ажилладаг 0 1 2 3 4 5

3 Хамт ажиллагсадтайгаа санал зөрөлддөг 0 1 2 3 4 5

4 Даргатайгаа харилцаа муутай 0 1 2 3 4 5

5 Ажлын цагийг тулгах, цаг хугацааны дарамт 0 1 2 3 4 5

6 Технологийн ханамжгүй байдал (компьютер гэх мэт) 0 1 2 3 4 5

7Дарга, хамт ажиллагсадтайгаа арга хэмжээ зохион байгуулах

0 1 2 3 4 5

8 Хийх ажил хэт их 0 1 2 3 4 5

9 Ажил руугаа очиж, буцахад асуудалтай 0 1 2 3 4 5

10 Ажлын шаардлагаар гадуур явах 0 1 2 3 4 5

11 Алдаа хийх, түүндээ хариуцлага хүлээх 0 1 2 3 4 5

12 Гэр бүлээс ажилд оролцох 0 1 2 3 4 5

13 Хүлээж авч буй даалгаврууд 0 1 2 3 4 5

14 Хэрэгтэй үедээ үгүй гэж хэлж чадахгүй байх 0 1 2 3 4 5

15 Тааламжтай, хийхийг хүссэн зүйл цөөн 0 1 2 3 4 5

16 Ажиллах орчны тааламжтай, тохитой байдал 0 1 2 3 4 5

17 Ажил албан тушаалын өсөлтийн төлөвлөлт 0 1 2 3 4 5

18 Цайны газрын үйлчилгээний чанар 0 1 2 3 4 5

19 Бусдын талаар хов жив, цуурхал их байдаг 0 1 2 3 4 5

20 Цалингийн ханамжгүй байдал 0 1 2 3 4 5

21 Ажил дээр санал бодлоо хуваалцах найз нөхөд үгүй 0 1 2 3 4 5

80-аас дээш: 4-р түвшин50 – 79: 3-р түвшин20 – 49: 2-р түвшин0 – 19: 1-р түвшин

Судалгааны үр дүнг нэгтгэн байгууллагын стрессийн түвшинг тодорхойллоо.

Ажилчдын стрессийн түвшин

Стрессийн түвшин Тоо Албан тушаал1-р түвшин 1 Сургалтын албаны

ажилтан2-р түвшин 3 Салбарын эрхлэгч,

Тэнхмийн эрхлэгч, захирлын туслах

3-р түвшин 4 Багш 3, Тэнхмийн эрхлэгч4-р түвшин - -

Нийт асуулгад оролцогсдын тал хувь нь 3-р түвшний стресстэй гарсан тул байгууллагын стрессийн түвшинг 3-р түвшин хэмээн тодорхойлов.

Стресс үүсэх шалтгаан

Асуулгын дагуу хамгийн их стресс үүсгэж буй шалтгаануудыг тодорхойлоход:

Дээрх дүн зөвхөн ерөнхий зургийг харуулж байна. Гэвч эдгээр үзүүлэлтүүд нь зөвхөн ерөнхий байдлыг харуулна. Зарим нэгэн үзүүлэлтүүд тухайн ажилтны түвшингээс хамааран тэс өөр үр дүнтэй гарсан. Жишээлбэл:

Салбарын эрхлэгч, тэнхмийн эрхлэгч нар технологийн хангамжгүй байдлыг огт мэдэрдэггүй гэсэн бол багш нарын хувьд стрессийн гол эх үүсвэр болж байна.

Мөн байнгын оюутнуудтай ажиллах шаардлагатай багш нарт энэ нь тун хүндрэлтэй байхад захирлын туслах энэ асуудлыг огт мэдрэхгүй.

Зарим нэг ажилчдын хувьд ажил руу ирж буцах асуудал, хүлээж авч буй даалгаврууд, гэр бүлээс ажилд оролцох зэрэг маш их стрессийг төрүүлж байна.

Тиймээс байгууллагын ажиллагчдын олонхид стресс үүсгэж байгаа шалтгаануудаас гадна, хувь хүн тус бүрт хүчтэй нөлөө үзүүлж буй шалтгаануудыг олж илрүүлэн түүнийг зохицуулах хэрэгтэй.

Дүгнэлт

Стресс байгууллагын зан төлөвт их бага хэмжээгээр нөлөөлж байдаг. Стресс үүсэх дээрх шалтгаануудаас байгууллагын бүх ажилчдад их, багаар нөлөөлж буй зарим нэгэн эх үүсвэрийг авч үзлээ.

Байгууллагын нийт ажилчдын 80 гаруй хувь нь эмэгтэйчүүд. Тиймээс бусдын талаарх хов жив, цуурхал ихтэй байдаг бөгөөд энэ нь байгууллагын ажилчдын эв нэгдэлд ихээхэн нөлөөлж байна. Үүнээс болж ажиллагчид хоорондоо талцах, санал зөрөлдөх, бүлгийн доторх уур амьсгал тавгүйтсэнээс ажлын бүтээмж буурах зэрэг асуудлууд гарч байна.

Энэ байгууллагын томоохон асуудлуудын нэг бол илүү цагаар ажиллах юм. Илүү цагаар ажиллахаас гадна хичээл оройн 8 цагт тарах тохиолдолд багш нар оройтох шаардлагатай болдог. Үүнээс болж тухайн ажиллагчдын ар гэрт асуудал гарах нь их. Мөн сэтгэл зүйн болон бие физиологийн ядаргаанд орж байгаа нь ажилчдын зан аашд нөлөөлөх нь тодорхой.

Иймээс байгууллагын зүгээс стрессийг багасгахын тулд стресс үүсэх шалтгаан, эх үүсвэрийг нь олж илрүүлсэн тул түүнийг багасгах, бүр устгах арга хэмжээг авах шаардлагатай. Байгууллагын зүгээс авч болох арга хэмжээг дараах байдлаар тодорхойллоо.

Оюутнуудтай ажиллах хүндрэлтэй 19Оройтож, илүү цагаар ажилладаг 25Дарга, хамт ажиллагсадтайгаа арга хэмжээ зохион байгуулах 20Хийх ажил хэт их 22Ажил руугаа очиж, буцахад асуудалтай 19Алдаа хийх, түүндээ хариуцлага хүлээх 20Хэрэгтэй үедээ үгүй гэж хэлж чадахгүй байх 23Цайны газрын үйлчилгээний чанар 20Бусдын талаар хов жив, цуурхал их байдаг 19Цалингийн ханамжгүй байдал 21

Багш нарын цагийн ачааллыг тохиромжтой түвшин байлгах нь маш чухал. Зарим багш нар хэт их цагийн ачаалал авснаас өөрөө стресс орох, ажлын бүтээмж буурах аюултай. Ажлын бүтээмж буурснаар сургалтын үйл ажиллагаанд шууд нөлөөлнө. Тиймээс багш нарын цагийн ачааллыг хязгаарлан, тодорхой түвшинд барих шаардлагатай.

Цагийн хуваарийг багш нарын хувьд өдөр бүр жигд хуваарилалттай байлгах нь оройтож ажиллах, багш нарын стрессийн түвшинг буурахад их нөлөөтэй гэж үзэж байна. Учир нь зарим багш нар нэг өдөр олон цагийн хичээлтэй, нэг өдөр нь ямар ч хичээлгүй байдаг. Хэдий тухайн өдрөө хичээлгүй ч өдрийн найман цагийг ажил дээрээ өнгөрүүлэх шаардлагатай байдаг. Тиймээс зарим өдөр нь хэт ачаалалтай байхад зарим өдөр бараг хийх ажилгүй цагийг өнгөрөөдөг. Цагийн хуваарийг жигд зохицуулснаар багш нарын стрессийн түвшин, тэр дундаа ядаргаанд орох нь багасах болно.

Оюутнуудад харилцааны талаархи сургалт явуулах шаардлагатай байна. Сургалт гэдгээр зөвхөн лекц, семинар орохыг хэлэхгүй. Оюутнуудын харилцааны соёл нь багш нарт ажиллахад маш их хүндрэл учруулж, бухимдлыг төрүүлж байна. Тиймээс оюутнуудыг харилцааны талаар лекц, семинарт суулгаж, төрөл бүрийн ухуулан сурталчилгаа хийж болох юм. Мөн багш ажилчид ч оюутнуудад хандах хандлагаа өөрчлөн, шууд загнан захирахаасаа илүүтэйгээр ойлгож, тайлбарлан хандвал оюутнууд ч эргээд сайхан хандах болно.

Ажлын шаардлага болон ажилтны боломж, бололцоог харилцан харгалзаж үзэх нь ажил олгогчийн чухал асуудал. Анх ажилд авахаас л энэ асуудлыг харгалзах шаардлага гардаг. Тухайн хүнийг ажилд авахдаа л тухайн ажлыг гүйцэтгэх чадвар, боломжтой эсэхийг харгалзана. Мөн ажилтнуудыг боломж, бололцооноос шалтгаалж, тохирох үүрэг хариуцлагыг даалгах хэрэгтэй.

Цайны газрын хоолны чанарыг дээшлүүлэх нь стрессийг багасгаж, ажилтдад урам өгөх сайн талтай. Хоолны багш нар сар болгон ээлжилж, гал тогоог хариуцан, оюутнуудын хамт дадлагажин ажиллавал тун тохиромжтой. Ингэх нь цайны газрын хоолны төрлийг ч баяжуулан, бүтээлч сэтгэлгээг нэмэгдүүлэх болно.

Ажилтны авч буй цалинг үүрэг хариуцлагатайгаа тохирч байх нь маш чухал. Эс тэгэвээс тухайн ажилтны урам зориг, сэтгэл ханамж шууд багасан, ажиллах сонирхол багасдаг. Энэ асуудлыг зохицуулахын тулд бага цалинтай ажилтдын цалин, урамшууллыг дахин авч үзэн, тохиромжтойгоор тогтоовол таарна.

Дээрх аргуудыг хэрэглэн, мөн найрсаг хамт олныг бүрдүүлснээр байгууллагын стрессийн түвшин буурч, бүтээмж дээшлэх болно.