ภาพอนาคตของเกษตรกรรมไทย

ภาพอนาคตของเกษตรกรรมไทย

รศ.สมพร อิ�ศวิ�ลานนท์� สถาบั�นคล�งสมอิงขอิง

ชาติ�

การประชุ�มเชุ�งปฏิ�บั�ต�การ “ระดมความค�ดการประกวดนว�ตกรรมชุาวบั�านด�านการเกษตรเพ��อพ�ฒนาค�ณภาพชุ"ว�ตของเกษตรกรรมไทย” ว�นท"� 4 ก�นยายน 2557 เวลา 9.10-10.00 น

ณ ห้�องประชุ�ม INC2 ชุ�%น 4 อาคาร INC-2 อ�ทยานว�ทยาศาสตร(ประเทศไทย ปท�มธาน"

สถาบั�นคล�งสมองของชุาต�

Email: [email protected]

https://eee.uci.edu/wiki/images/b/b6/WTO.jpg

1บัร�บัทโลกท"�เปล"�ยนแปลงและจะม"ผลกระทบัต/อภาคเกษตรกรรมไทย

การประชุ�มเชุ�งปฏิ�บั�ต�การ “ระดมความค�ดการประกวดนว�ตกรรมชุาวบั�านด�านการเกษตรเพ��อพ�ฒนาค�ณภาพชุ"ว�ตของเกษตรกรรมไทย” ว�นท"� 4 ก�นยายน 2557 ณ ห้�องประชุ�ม INC2 ชุ�%น 4 อาคาร INC-2

อ�ทยานว�ทยาศาสตร(ประเทศไทย ปท�มธาน"

สถาบั�นคล�งสมองของชุาต�สถาบั�นคล�งสมองของชุาต�2

http://www2.hci.edu.sg/y08hci0118/DtoD/terrorism/asean.jpg


การผล�ตและการตลาดส�นค�าเกษตรและอาห้ารเปล"�ยนแปลงและม"ความผ�นผวนทร�พยากรการผล�ตม"ปร�มาณและค�ณภาพลดลงม"ความข�ดแย�งพ�ชุอาห้าร/พ�ชุพล�งงาน

ต�นท�นการผล�ตอาห้ารส0งข1%น

ควิามติ�อิงการพล�งงาน

ขอิงโลกเพ��มข��น

ควิามม��นคงท์างอิาหาร

เก�ดควิามส��นคลอิน

ล�ทธ�การปกป2องทางการค�ากฎระเบั"ยบัการค�าม"ความเข�มข�นมากข1%น

ข�อก�งวลโลกร�อนก4าล�งถ0กน4าไปผ0กเชุ��อมโยงก�บักฎกต�กาทางการค�า ; carbon footprint; carbon credit เป5นต�น

ข�อตกลงเก"�ยวก�บัการเปล"�ยนแปลงสภาพอากาศและส��งแวดล�อมผ0กม�ดมากข1%น

ส/งท"�จะเก�ดข1%นตามมา

ม เท์คโนโลยี และนวิ�ติกรรม

ใหม%ๆ เก�ดข��น

ประชากรเพ��มพร�อิมก�บัก�าวิส(%ส�งคมผู้(�ส(งอิายี* 3

1. บัร�บัทโลกท"�เปล"�ยนแปลงและจะม"ผลกระทบัต/อภาคเกษตรกรรมไทย

ท์ �มา:ปร�บัปร*งจากลดาวิ�ลยี� ค,าภา

4

ความก�าวห้น�าทางเทคโนโลย" เป.นป/จจ�ยีส,าค�ญในการสร�างข ดควิามสามารถและการขยีายีโอิกาสด�านการแข%งข�นในอินาคติ

Information Technology

Nanotechnology

Biotechnology

Knowledge

Technology/innovation

Competitive advantage

Competitiveness

1.2 ความก�าวห้น�าด�าน Science and Technology ม"ความเป5นพลว�ตส0งข1%น

ท4าให้�โลกได�ก�าวจาก Factor Driven Economy ของระบับัเศรษฐก�จแบับัเด�ม ไปส0/ Innovation Driven Economy ห้ร�อท"�เราเร"ยกว/า “Knowledge-based Economy” ห้ร�อ New Economy 4


http://images.google.co.th/imgres?imgurl=http://www.blogcdn.com/www.engadgethd.com/media/2008/10/7-12-07-fast_internet.jpg&imgrefurl=http://www.engadgethd.com/tag/Docsis3.0/&usg=__jeDkZaq3LotDWls7846leDC3vJk=&h=359&w=435&sz=69&hl=th&start=13&um=1&tbnid=zyOcevcb_OdZpM:&tbnh=104&tbnw=126&prev=/images?q=technology+internet&hl=th&sa=X&um=1

http://images.google.co.th/imgres?imgurl=http://medicineworld.org/images/blogs/1-2007/nano-technology-7810.jpg&imgrefurl=http://medicineworld.org/news/news-archives/research-news/March-12-2007.html&usg=__ogoH1rYJjAGvYJTs19dLhzD3exM=&h=308&w=392&sz=28&hl=th&start=31&um=1&tbnid=WxLm6AP7SCf3JM:&tbnh=97&tbnw=123&prev=/images?q=nanotechnology&ndsp=20&hl=th&sa=N&start=20&um=1

http://images.google.co.th/imgres?imgurl=http://www.geocities.com/ketaru_priiz/rice16.jpg&imgrefurl=http://www.geocities.com/ketaru_priiz/P5.htm&usg=__IMmsaQxacNbtXEVVNCXnTtJrRDo=&h=287&w=500&sz=28&hl=th&start=68&um=1&tbnid=qZEaOsfyOqRP_M:&tbnh=75&tbnw=130&prev=/images?q=%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%84%E0%B9%82%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%A2%E0%B8%B5%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E&ndsp=20&hl=th&sa=N&start=60&um=1

1.3 ความร�นแรงการเปล"�ยนแปลงด�านภ0ม�อากาศโลก

ท์ �มา:ปร�บัปร*งจากลดาวิ�ลยี� ค,าภา

การเปล"�ยนแปลงสภาพภ0ม�อากาศโลกน4าไปส0/ความแปรปรวนของปร�มาณน4%าฝนและอ�ณห้ภ0ม�น4ามาซึ่1�งความเส"�ยงต/อการผล�ตทางการเกษตรเพ��มมากข1%นเป5นทว"ค0ณ

ความเปล"�ยนแปลงของภาพแวดล�อม/

กายภาพ/ชุ"วภาพ

ความเส"�ยงในกระบัวนการผล�ตทางการเกษตรม"เพ��มส0งข1%น ท�%งใน

ด�านน4%าท/วมและฝนแล�ง

Global WarmingGlobal Warming

Climate ChangeClimate Change&&


ผู้ลกระท์บัติ%อิการผู้ล�ติภาคการเกษติรและอิาหาร 5


http://www.stltoday.com/blogzone/the-platform/files/2009/06/7-most-terrifying-global-warming1.jpg

http://www.roanokeslant.org/GlobalWarmingThoughts/Gore-Bear-Graph.jpg

http://std.kku.ac.th/4930408960/images/global-warming-factories-300x300.jpg

http://www.myclimatechange.net/UserImage/3/Definition/Global_Warming.jpg

http://www2.mtec.or.th/website/backend/app/filemn/uploads/051151/global_warming3.jpg

http://www.sustainabilityninja.com/wp-content/uploads/2009/04/global-warming.jpg

http://www.mtec.or.th/ecodesign2009/images/stories/articles/global_warming2.jpg

1.4 ความเป5นพลว�ตด�านการค�าและความร/วมม�อม"มากข1%น

ท์ �มา:ด�ดแปลงจากลดาวิ�ลยี� ค,าภา

6

การค�า การก ดก�นท์างการค�า การผู้(กขาด และผู้ลกระท์บัจากการเป2ดเสร ท์างการค�าระหวิ%างประเท์ศเพ��มส(งข��น ขณะเด ยีวิก�นม แนวิโน�มขอิงควิามร%วิมม4อิในแติ%ละภ(ม�ภาคเพ��มมากข��น

ล�ทธ�การล�ทธ�การปกป2องและปกป2องและ

ก"ดก�นก"ดก�นทางการค�าทางการค�า

กฎระเบั"ยบักฎระเบั"ยบัการค�าม"การค�าม"

ความเข�มข�นความเข�มข�นมากข1%นมากข1%น

กระแสกระแสภ0ม�ภาคภ0ม�ภาค

น�ยมน�ยม

ความร/วมความร/วมม�อของม�อของเอเชุ"ยเอเชุ"ยเพ� �มข1%นเพ� �มข1%น

ด�านการค�าและความร/วมม�อท"�เปล"�ยนแปลง

ด�านการค�าและความร/วมม�อท"�เปล"�ยนแปลง



http://learners.in.th/file/phiak_bp/afta.gif

http://www2.hci.edu.sg/y08hci0118/DtoD/terrorism/asean.jpg


http://transit-safety.fta.dot.gov/security/SecurityInitiatives/ImmediateActions/icons/FTA3.gif

http://www.mfa.go.th/internet/staticpage/9B9q3u.jpg

อ4านาจจะเป5นของผ0�บัร�โภคมากกว/าผ0�ผล�ต

การแข/งข�นในตลาดส�นค�าจะเป5นการแข/งข�นในด�านค�ณภาพท"�ร�นแรงข1%น ส�นค�าท"�ขาดค�ณภาพจะถ0กเบั"ยดห้ายไปจากตลาดการค�า

การค�าจะไร�พรห้มแดนมากข1%น และจะม"การใชุ�เคร��องม�อท"�ไม/ใชุ/ภาษ"(non-tariff barrier) มาเป5นเคร��องม�อก"ดก�นทางการค�าเพ��มมากข1%น

7

มาตรการทางการค�าจะให้�ความสนใจก�บัส�ขอนาม�ยและความปลอดภ�ยของผ0�บัร�โภคเป5นส��งส4าค�ญ ไปพร�อมๆก�บัม"การก4าห้นดมาตรฐานค�ณภาพการแข/งข�นท"�ร�นแรงในตลาดการค�า ท4าให้�ผ0�ผล�ตต�องอาศ�ยเทคโนโลย"ให้ม/มาใชุ�ในกระบัวนการผล�ตห้ร�อต�องพ1�งพ�งว�ทยาศาสตร(และเทคโนโลย"มากข1%น

เพ��อท4าให้�ต�นท�นการผล�ตต4�าลงเพ��อท4าให้�ค�ณภาพด"ข1%นด�วยต�นท�นท"�ต4�า

1.5โลกในย�คของการค�าเสร"1. บัร�บัทโลกท"�เปล"�ยนแปลงและจะม"ผลกระทบัต/อภาคเกษตรกรรมไทย

http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://spo.go.th/web/jml_ddrug/images/stories/food/safety.jpg&imgrefurl=http://spo.go.th/web/jml_ddrug/index.php?option=com_content&view=article&id=16:2010-10-06-03-23-51&catid=2:2010-03-19-04-32-07&usg=__Drc_cV8hBTMTFaieEAiUVaF9z6o=&h=1032&w=913&sz=60&hl=en&start=15&zoom=1&tbnid=0sPpllIO4VKJCM:&tbnh=150&tbnw=133&ei=A4rVTpLgF83MrQfjt62jDg&prev=/search?q=food+safety&um=1&hl=en&sa=N&gbv=2&tbm=isch&um=1&itbs=1

http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://normancescut.files.wordpress.com/2011/07/odm-green.jpg&imgrefurl=http://normancescut.wordpress.com/2011/07/07/whole-foods-trade-joe%E2%80%99s-and-apple-ranked-in-the-u-s-top-10/&usg=__gCbFw__WN6DABqBKrXmwFD8q65Y=&h=349&w=302&sz=17&hl=en&start=9&zoom=1&tbnid=cq1_S6-D8EFTJM:&tbnh=120&tbnw=104&ei=XIrVTpWGFJHQrQf3-pyzDg&prev=/search?q=green+product&um=1&hl=en&sa=N&gbv=2&tbm=isch&um=1&itbs=1

http://www.google.co.th/imgres?imgurl=http://thevividedge.com/wp-content/uploads/2010/03/green-products-canada-2.jpg&imgrefurl=http://thevividedge.com/green-products-canada/&usg=__i4BZsC_9pK7FT-k5re9ZSMQop9k=&h=400&w=320&sz=25&hl=en&start=6&zoom=1&tbnid=pcTSKg5nnk_mxM:&tbnh=124&tbnw=99&ei=XIrVTpWGFJHQrQf3-pyzDg&prev=/search?q=green+product&um=1&hl=en&sa=N&gbv=2&tbm=isch&um=1&itbs=1

การเกษติรไท์ยี

การเกษติรนานาชาติ�การเกษติรอิาเซี ยีน

1.6 มาตรฐานส�นค�าเป5นส��งจ4าเป5นในย�คของการค�าเสร"

8การก�าวิส(%ยี*คการค�าเสร ควิามก�าวิหน�าขอิงเท์คโนโลยี และนวิ�ติกรรม

มาติรฐานส�นค�าเกษติรและอิาหาร เช%นข�าวิหอิมมะล�มาติรฐานระบับั (เช%น GAP, Organic Thailand, GMP เป.นติ�น)มาติรฐานช*มชนมาติรฐานท์��วิไปSPS/QIE/CODEX/ IPPC

มาติรฐาน IFOAM, USDA ORGANIC มาติรฐานท์��วิไปSPS/QIE/CODEX/ IPPC

การเข�าส(% Word Free Trade Economy ติามบัร�บัท์ขอิงอิงค�การการค�าโลก

ม�ติ�เวิลา


http://www.google.co.th/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&docid=xJROnB1IqIo-yM&tbnid=dYqDASJiymEfiM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.naturalcosmeticnews.com%2Forganic-label%2Fnatural-organic-cosmetic-standards-buildup-continues%2F&ei=8B6wU_eGOcyB8gWx9oDAAw&bvm=bv.69837884,d.dGc&psig=AFQjCNESIixWbYwHUvqCbnsmMAHonMjOsw&ust=1404137514808386

https://www.google.co.th/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fwww.dit.go.th%2Fuploads%2FZZ846_Picture1.jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.dit.go.th%2Fcontentdetail.asp%3FTypeID%3D11%26catid%3D105%26id%3D94&docid=QD0NA2hyhomixM&tbnid=eyUB50EHTGJ2pM&w=186&h=188&ei=4SKwU9raMoz48QXy5oDwAw&ved=0CAMQxiAwAQ&iact=c

http://www.google.co.th/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&docid=lZwkH5IMNdgXVM&tbnid=Oo9bTLXYYMG12M:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fjokky2012.blogspot.com%2F2013%2F05%2Flogo_2178.html&ei=BSOwU4HvPMyF8gWo74GgAw&bvm=bv.69837884,d.dGc&psig=AFQjCNGRkxKlsZtuBjy0vQEyoPSOmUDWVA&ust=1404138579583459

http://stcorganic.files.wordpress.com/2013/04/e0b980e0b881e0b8a3e0b897e0b8aee0b8b2e0b980e0b8a7e0b8aae0b895e0b98ce0b882e0b989e0b8b2e0b8a7e0b881e0b8a5e0b989e0b8ade0b887e0b8abe0b8ad.jpg

http://www.google.co.th/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&docid=lm8iruic5PS5qM&tbnid=cDQPjxUo9Xee5M:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fmbasic.facebook.com%2FLungBoomeeKBrand%3Fv%3Dtimeline%26timecutoff%3D1399186347%26sectionLoadingID%3Dm_timeline_loading_div_1357027199_1325404800_8_%26timeend%3D1357027199%26timestart%3D1325404800%26tm%3DAQCqcy61s8taNjF9&ei=0ySwU_mTE4bl8AX4wYHAAw&bvm=bv.69837884,d.dGc&psig=AFQjCNEq3VPyQuOK8wVnoEcwh79y052S1Q&ust=1404139038053225

https://www.google.co.th/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fwww.organicpastures.com%2Fimages%2FusdaOrganic_logo80.jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.organicpastures.com%2F&docid=7u3mR-CflmF_VM&tbnid=aywrrVqaxYvekM&w=80&h=80&ei=DSWwU_okzuHwBa22gsgD&ved=0CAkQxiAwBw&iact=c

1.7 การปร�บัเปล"�ยนบัร�บัทในภ0ม�ภาคโดยเฉพาะเขตเสร"การค�าและเส�นทางระเบั"ยงเศรษฐก�จให้ม/สร�างโอกาสให้ม/และความท�าทาย

1.North-South Corridor

2.Northern Corridor

3.North-Eastern Corridor

4.Eastern Corridor

5.Central Corridor

6.East-West Corridor7.New Southern Corridor

8.Southern Corridor9.Southern Coastal Corridor

12

3

4

5

6

7

8

9ท์ �มา: กรมเจรจาการค�าระหวิ%างประเท์ศ

9


1010

2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

การประชุ�มเชุ�งปฏิ�บั�ต�การ “ระดมความค�ดการประกวดนว�ตกรรมชุาวบั�านด�านการเกษตรเพ��อพ�ฒนาค�ณภาพชุ"ว�ตของเกษตรกรรมไทย” ว�นท"� 4 ก�นยายน 2557 ณ ห้�องประชุ�ม INC2 ชุ�%น 4 อาคาร INC-2

อ�ทยานว�ทยาศาสตร(ประเทศไทย ปท�มธาน"

เง4�อินไขท์ �รายียี%อิยี

เผู้ช�ญ

อิาหารอิยี(%ในม4อิธุ*รก�จ

ขนาดใหญ%

รายีเล9กถอิดใจแติ%รายีใหญ%

เห9นโอิกาส

2.1 มโนท�ศน(ท"�1: เกษตรกรรายย/อยกล�/มให้ญ/ก�าวไม/ท�นก�บับัร�บัทโลกท"�เปล"�ยนไปและเก�ดภาวะล/มสลายในอาชุ"พเกษตรกรรม

11การก�าวิส(%ยี*คการค�าเสร ควิามก�าวิหน�าขอิงเท์คโนโลยี และนวิ�ติกรรม

ก�าวไม/ท�นก�บัการเปล"�ยนแปลงทางเทคโนโลย"และการจ�ดการ

การผล�ตขาดความเข�าใจถ1งผ0�บัร�โภค ก�าวไม/ท�นก�บัการตอบัสนองของกลไกการตลาดสม�ยให้ม/

การผล�ตส�นค�าย�งเป5นส�นค�าคละ ไม/ได�ค4าน1งถ1งค�ณภาพและมาตรฐานตามกฎกต�กาการค�าให้ม/ ท4าให้�ไม/ได�ราคา

การผล�ตเป5นรายเล=กรายน�อยท4าให้�การเข�าถ1งตลาดสม�ยให้ม/ท4าได�ยากและจ4าก�ด

การผล�ตให้�ผลตอบัแทน ต4�าและเกษตรกรเข�าส0/ภาวะส0งว�ย

ม"มาตรฐานแต/ราคาอาห้ารแพงข1%น

การม"อย0/ของอาห้ารย�งขยายต�วแต/ food safety net ของคร�ว เร�อนห้ดต�ว การเข�าไม/ถ1งอาห้ารและfood poverty เป5นป>ญห้าของคนจนในชุนบัท

ม�ติ�เวิลา

11


2.2 มโนท�ศน(ท"� 2: เกษตรกรรายย/อยในกล�/มท"�เล�อกเด�นบันเส�นทางเกษตรกรรมย��งย�นจะอย0/ด"ก�นด"และเป5นส�ข

12

ด�น น,�า อิากาศbiodiversity

เกษตรกรรมย��งย�น

ค*ณภาพช วิ�ติท์ �ด ขอิงเกษติรกร

ประส�ทธ�ภาพ ความเป5นธรรม

การผู้สมผู้สานการ

ผู้ล�ติพ4ช และส�ติวิ�


13

ม กระบัวินการผู้ล�ติท์ �ด จากติ�นน,�าและเช4�อิมติ%อิก�บักระบัวินการกลางน,�าและปลายีน,�า เพ4�อิให�เก�ดกระบัวินการท์,าธุ*รก�จโดยีค,าน�งถ�งค*ณค%า เช%น การท์,าข�าวิหอิมมะล�อิ�นท์ร ยี� การผู้ล�ติพ4ชผู้�กปลอิดภ�ยี ค*ณภาพและมาติรฐานในท์างการค�า

ปร�บัระบับัการผู้ล�ติในร(ปแบับั product mass ไปส(%การเป.น product niche โดยีการจ�ดการควิามร( �ให�ก�บัตินเอิงและการสร�างกล*%มอิยี%างเช�มแข9ง

สร�างหล�กค�ดขอิงการพ��งพาตินเอิง ภายีใติ�กระบัวินการจ�ดการควิามร( � การติระหน�กถ�งควิามเส �ยีง การสร�างรายีได�และการประหยี�ดรายีจ%ายี การสร�างค(ณธุรรมและควิามเช4�อิถ4อิในติ�วิส�นค�า


2.2 มโนท�ศน(ท"� 2 (ต/อ)

ระบับัการผล�ต(Production System)

ระบับัการตลาด (

การรวมเป5นกล�/มของเกษตรกรรายย/อยจะท4าให้�การสร�างห้/วงโซึ่/ค�ณค/าในกระบัวนการผล�ตและการตลาดเก�ดข1%นได�และม"ความย��งย�น

ระบับัการแปรร0ป(Processing System)

Marketing System)

ระบับัการบัร�โภค (Consumption System)

Source: Modified from Boonjit Titapiwatanakun KU 2 Dec. 2003

การสน�บัสน*นจากหน%วิยีงานขอิงร�ฐ

การสน�บัสน*นจากอิงค�กรธุ*รก�จ

2.2 มโนท�ศน(ท"� 2 (ต/อ)2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

ธ�รก�จ

สห้กรณ(การเกษตร

การจ�ดการท"�ด�นและท�น

การส/งเสร�ม การให้�ส�นเชุ��อ

Source:Dang Kim Son, 2014:

15

2.2 มโนท�ศน(ท"� 2 (ต/อ)2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

2.3 มโนท�ศน(ท"� 3: การขยายต�วของ Business Farmและการเต�บัโตของเกษตรอ�ตสาห้กรรม

การผล�ตม"ล�กษณะของผ0�ประกอบัการรายให้ญ/ ม"เป2าห้มายทางธ�รก�จ ท�%งเพ��อการตอบัสนองต/อความต�องการของตลาดท�%งในประเทศและต/างประเทศ พ�ฒนาเทคโนโลย"อ�ตสาห้กรรมอาห้าร พ�ฒนาค�ณภาพของส�นค�าให้�ได�มาตรฐานของตลาด

ม"การขยายต�วของผ0�ประกอบัการขนาดให้ญ/ในเชุ�งของ Business farmและอ�ตสาห้กรรมแปรร0ป

การผล�ตท"�ม"ล�กษณะเป5นเกษตรอ�ตสาห้กรรม ม"ล�กษณะของการเป5นZoning โดยม"ฐานของอ�ตสาห้กรรมการแปรร0ปเป5นต�วรองร�บัเพ��อการสร�างม0ลค/าเพ��มจากว�ตถ�ด�บัในพ�%นท"�ก�าวไปส0/การใชุ�เทคโนโลย"และเคร��องจ�กรกลการเกษตรและการเป5นธ�รก�จฟาร(ม ห้ร�อการเป5น corporate farming

16


การจ�ดการในโรงเร�อนป@ด (Evaporative cooling system) ควบัค�มด�วยระบับัคอมพ�วเตอร( (Automatic System)

การจ�ดการในโรงเร�อนป@ด (Evaporative Cooling System) การน4าม0ลส�กรมาผล�ต Biogas

พ�ฒนาการเพาะเล"%ยงส�ตว(น4%าในระบับัป@ด (Probiotic Farm) พ�ฒนาก��งพ�นธ�(ด"

Good Manufacturing Practice (GMP)

Good Agricultural Practice (GAP)

17ท"�มา: ด�ดแปลงจากมนตร" คงตระก0ลเท"ยน 2554

การผู้ล�ติจะให�ควิามส,าค�ญก�บัมาติรฐานในกระบัวินการผู้ล�ติเพ4�อิการส%งอิอิก


2.3 มโนท�ศน(ท"� 3(ต/อ)

ขอบัค�ณQ&A

Documents

ภาพอนาคตของเกษตรกรรมไทย