การใช้�ปุ๋�ยเคมี�และสารเคมี�อ.ดร.จี�ราภรณ์ อ�นทสาร คณ์ะผลิ�ตกรรมการเกษตร

มหาวิ�ทยาลิ�ยแม�โจี� เชี�ยงใหม�

ธาตุ�อาหารหล�ก•-ไนโตุรเจน (Nitrogen-N)•-ฟอสฟอร�ส (Phosphorus-P)

•-โพแทสเซี�ยมี (Potassium-K)

ธาตุ�อาหารรอง-แคลเซี�ยมี(Ca)-แมีกน�เซี�ยมี(Mg)-ซี�ลเฟอร#(S)

ธาตุ�อาหารเสร$มี-ส�งกะส� -เหล%ก -ทองแดง -แมีงกาน�ส

-โบรอน -โมีล$บด$น�มี-คลอร�น

ไนโตุรเจน (Nitrogen)•-มี�ผลตุ)อการเจร$ญเตุ$บโตุและระบบราก

•-ควบค�มีทางสร�ระและการตุ$ดดอกออกผล•-ควบค�มีค�ณภาพของผลผล$ตุ•-ถ้�ามี�มีากเก$นไปุ๋ เส�นใยขาด ค�ณภาพแปุ๋0งเส�ย ระบบรากลดลง•-ถ้�าขาด ตุ�นเตุ�1ย ใบล)างแสดงอาการเหล2องก)อน

N deficiency symptoms: corn

N deficiency symptoms: tobacco

ฟอสฟอร�ส (Phosphorus)-การงอกของเมีล%ด

-ความีแข%งแรงของระบบราก(ตุ�นกล�า)-เปุ๋3นผลด�ตุ)อการออกดอก-ค�ณภาพผลผล$ตุ ตุ�านทานการเก$ดโรค-ถ้�าขาด ตุ�นแคระแกรน รากส�1น ใบเล%ก

ร)วงเร%วกว)าปุ๋กตุ$ ใบเข�มีผ$ดปุ๋กตุ$ ส�มี)วง

P deficiency sypmtoms

โพแทสเซี�ยมี (Potassium)• มี�ผลตุ)อการควบค�มีปุ๋ร$มีาณ น41า

หน�ก และค�ณภาพของผลผล$ตุ•ปุ๋ร$มีาณน41าตุาลของพ2ช้• ถ้�าขาด ขอบใบปุ๋ลายใบจะไหมี�

เน21อใบไหมี� ขาดว$5น

K deficiency symptoms

แคลเซี�ยมี (Ca)•ลดความีเปุ๋3นพ$ษของธาตุ�อ25น เช้)น เหล%ก

แมีงกาน�ส ส�งกะส� และ อล7มี$น�มีแมีกน�เซี�ยมี (Mg)

•จ4าเปุ๋3นตุ)อขบวนการเจร$ญเตุ$บโตุ ซี�ลเฟอร#(S)

•-เพ$5มีปุ๋ร$มีาณน41ามี�นในพ2ช้ และเร)งการเจร$ญเตุ$บโตุ

Ca deficiency symptoms

Ca deficiency symptoms

- มี�ผลตุ)อการเจร$ญเตุ$บโตุ แมี�จะตุ�องการ ใน ปุ๋ร$มีาณท�5เล%กน�อยเท)าน�1น

เช้)น โบรอน มี�ผลตุ)อความีหวานของผลไมี�

โมีล$บด$น�มี มี�ผลตุ)อพ2ช้ตุระก7ลถ้�5ว

ธาตุ�อาหารเสร$มี

•ท�5มีาของธาตุ�อาหาร•มี�อย7)ในด$นท�5วไปุ๋•ได�จากการใส)ปุ๋�ย• ตุ$ดมีาก�บยาฆ่)าแมีลง หร2อยาก4าจ�ด

ว�ช้พ2ช้• ได�จากปุ๋�ยอ$นทร�ย เช้)น มี7ลส�ตุว# ปุ๋�ย

หมี�ก

ปุ๋�ย-Fertilizers•สารใดก%ตุามีท�5มี�ธาตุ�อาหารท�5จ4าเปุ๋3นส4าหร�บ

การด4ารงช้�พของพ2ช้และอย7)ในสภาพท�5เหมีาะสมีท�5ใส)ลงไปุ๋ในด$นหร2อพ2ช้โดยตุรง

•สารใดท�5ใส)เพ25อจ�ดปุ๋ระสงค#อ25น เช้)นเพ25อยกระด�บ pH แมี�จะมี�ธาตุ�อาหารเปุ๋3นองค#ปุ๋ระกอบ เราไมี)ถ้2อว)าเปุ๋3นปุ๋�ย ยกตุ�วอย)างเช้)น ปุ๋7น หร2อ gypsum

สมีบ�ตุ$บางปุ๋ระการของปุ๋�ยเคมี�• ปร�มาณ์อาหารธาต%ท�&ม�ในป%'ยโดยส�วินมากจีะเป(นการร�บประก�นระด�บธาต%อาหารท�&ม�ใน

ป%'ย โดยป%'ยไนโตรเจีนจีะบอกในร+ป total-N, ฟอสฟอร�ส ในร+ป available phosphoric acid(P2O5) แลิะ โพแทสเซี�ยมในร+ป water soluble potash (K2O) โดยการเขี�ยนส+ตรป%'ยน�0นจีะเร�ยงลิ1าด�บ N-P-K ไม�ม�การสลิ�บเป(นอ�นขีาด

เชี�น - - 51010 ค3อ ในป%'ยหน�ก 100 กก .จีะม� total-N 5 กก . ม�P2O5 10 กก แลิะ ม� K2O

10 กก .

ปุ๋�ยไนโตุรเจน•1.ป%'ยอ�นทร�ยไนโตรเจีน-organic nitrogen fertilizer

-เลิ3อดแห�ง N=8-12%, P2O5= 0.3-1.5% แลิะ K2O=0.5-0.8%

-เศษเน30อพ�งผ3ด N= -510%, P2O5= -13% แลิะ K2O= -115%

-กากเมลิ5ดฝ้7าย N= -69%, P2O5= -23% แลิะ K2O= -12%

-กากเมลิ5ดลิะห%ง N= -47%, P2O5= -115. % แลิะ K2O= -115. %

-กากน10าปลิา N=254. %, P2O5= 791. % แลิะ K2O=006. %

2.ปุ๋�ยอน$นทร�ย#ไนโตุรเจนinorganic nitrogen fertilizer• 1.โซีเด�ยมไนเตรต

ได�มาจีากแร�ธรรมชีาต�แหลิ�งใหญ่�ในประเทศชี�ลิ� ซี9&งเป(นสารส�ขีาวิหร3ออาจีจีะม�ส�ต�างๆปะปนเชี�น ส�ชีมพ+ เหลิ3อง เทา หร3อ ม�วิง ขี90นก�บส�&งเจี3อปน เชี�นถ้�าม�แมงกาน�สปนจีะให�ส�ชีมพ+ เป(นสารท�&ด+ดควิามชี30นได�ด�จี9งกระจีายได�เร5วิในด�น แลิะถ้+กชีะลิ�างได�ง�าย เม3&อใส�ลิงไปในด�นท�& Cl ส+งจีะท1าให�ด�นเหน�ยวิจี�ดเม3&อเป<ยกแลิะแขี5งมากเม3&อแห�งด�นแน�นท9บ เพราะ Na ท1าให�อน%ภาคด�นฟ% 7งกระจีายป=จีจี%บ�นม�การผลิ�ตท�&จี1าก�ดแลิะใชี�ก�นน�อย

•2.แอมโมเน�ย1)ในร+ปผลิ�ตผลิพลิอยได� จีากอ%ตสาหกรรมการผลิ�ตถ้�านโค>ก โดยการเผาถ้�านห�นบางชีน�ดในท�&ไม�ม�อากาศแลิ�วิได�สารชีน�ดต�างๆระเหยออกมา ซี9&งจีะม�กาซีแอมโมเน�ยรวิมอย+�ด�วิย แลิ�วิจี9งท1าการแยกออกมาภายหลิ�ง

2) ได�จีากการส�งเคราะหจีากกาซีไนโตรเจีนแลิะไฮโดรเจีน ตามปฏิ�ก�ร�ยาขีอง Claude-Haber ammonia synthesis

N2 + 3 H2 2NH3

NH3

HNO3+O2

+NH3

+NaCO3

+H2SO4

+H3PO4

+CO2

+NH4NO3, Urea & H2O

+H2O

NH4NO3 -33%N

NaNO3 -16%N

Nitrophosphates -12-20%N

+ Phosphates Rock

(NH4)2SO4 -21%N

Ammonium Phosphates -11-21%N

Urea -45%N

Nitrogen Solutions

-27-53%N

Aqua Ammonia -20%N

3.ปุ๋�ยไนโตุรเจนในร7ปุ๋อน�พ�นธ#ของแอมีโมีเน�ย

• 1.ป%'ยแอมโมเน�ยมซี�ลิเฟต• 2.ป%'ยแอมโมเน�ยมไนเตรต• 3.ป%'ยย+เร�ย• 4.ป%'ยแอมโมเน�ยมตลิอไรด• 5.ป%'ยแอมโมเน�ยมไนเตรต• 6.ป%'ยแคลิเซี�ยมแอมโมเน�ยมไนเตรต• 7.ป%'ยแคลิเซี�ยมไซียานาม�ก• 8.ป%'ยน10าในร+ปสารลิะลิายไนโตรเจีนแลิะอควิารแอมโมเน�ย• 9.ป%'ยไนโตรเจีนท�&เป(นประโยชีนต�อพ3ชีอย�างชี�าๆ

ปุ๋�ยฟอสฟอร�ส- Phosphorus Fertilizer

• ปุ๋�ย P ท�กช้น$ดจะบอกในร7ปุ๋ P2O5 ซี95งน$ยมีมีากกว)าการบอกในร7ปุ๋ total-P นอกจากน�1ในการร�บปุ๋ระก�นปุ๋ร$มีาณ P ในปุ๋�ยก%น$ยมีใช้�เปุ๋อร#เซี%น P2O5 เปุ๋3นเกณฑ์#ในการว�ด

•P2O5 มี�หลายร7ปุ๋เช้)น water soluble P2O5 , citrate soluble P2O5 , citrate insoluble P2O5 , Available P2O5 and total P2O5

• พ2ช้จะใช้� ฟอสเฟตุ ในร7ปุ๋ monophosphate and Diphosphate > triphosphate

ช้น$ดของปุ๋�ยฟอสเฟตุ•1.เบส�กสแลิก (Basic slag)• 2 .กระด+กปAน (Bone meal)-B.P.L• 3.ห�นฟอสเฟต (Rock phosphate)• 4.ป%'ยซี%ปเปอรฟอสเฟต

• 5 .ป%'ยแคลิเซี�ยมฟอสเฟต• 6 .ป%'ยแอมโมเน�ยม ซี%ปเปอรฟอสเฟต• 7.กรดฟอสฟอร�ส• 8.กรดซี%ปเปอรฟอสฟอร�ส

ปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมี• ว�ตุถ้�ด$บท�5น4ามีาผล$ตุได�มีาจากแร)โพแทสเซี�ยมีช้น$ด

ตุ)างๆท�5มี�ความีสามีารถ้ในการละลายน41าตุ)างก�น เช้)น แร)ท�5มี� KCl เปุ๋3นองค#ปุ๋ระกอบหล�ก แร)ท�5ละลายน41าได�น�อย , แร)ท�5ไมี)ละลายน41า แร)เฟลสปุ๋าร# , แร)ไมีกา โดยค$ดเอา ปุ๋ร$มีาณ K ในร7ปุ๋ %K2O

• ส$นแร)เหล)าน�1มี�กจะมี�เกล2อช้น$ดอ25นเจ2อปุ๋นอย7) เช้)น NaCl , MgCl2 และเกล2อ ของ Al ซี95งการจะน4าส$นแร)เหล)าน�1มีาท4าปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมีตุ�องน4ามีาแยกแยกเอาเกล2อ KCl ในร7ปุ๋ท�5บร$ส�ทธ$<เส�ยก)อน เพราะอาจท4าให�เก$ดพ$ษของเกล2อช้น$ดอ25นตุ)อพ2ช้ได�

ปุ๋ระเภทปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมีท�5น$ยมี 6 ช้น$ด

• 1. ปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมีคลอไรด# (KCl)ปุ๋�ยช้น$ดน�1จะมี�ปุ๋ร$มีาณ %K2O นอกจากน�1จะให� Cl ด�วยแตุ)พ2ช้มี�กจะใช้�ในปุ๋ร$มีาณท�5ไมี)มีาก และอาจจะมี�ผลตุ)อผล$ตุพ2ช้บางช้น$ดเช้)น ยาส7บและ มี�นฝร�5ง แตุ)พ2ช้บางช้น$ดจะช้อบเช้)น มีะเข2อเทศ ผ�กกาดห�ว

• 2.ปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมีซี�ลเฟตุ (K2SO4)

จะมี�ปุ๋ร$มีาณ %K2O - 4850 ได�มีาจากแร) K2SO4.2MgSO4 + KCl หร2อ การ น4า KCl+ H2SO4 แล�วตุกผล9กได� K2SO

4และมี�ราคาแพง

กว)า KCl

• 3.ปุ๋�ย Sulfate of potash-magnesia ปุ๋�ยช้น$ดน�1มี�ปุ๋ร$มีาณ K2O - 2223% และมี� MgO -18 19%

• 4. ปุ๋�ย Manure Salt ปุ๋�ยช้น$ดน�1มี�องค#ปุ๋ระกอบท�5เร�ยกว)า crude potassium salt ท�5มี� K2O - 2530% และมี� NaCl ปุ๋ะปุ๋นอย7)ในปุ๋ร$มีาณมีาก

•5.ปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมีไนเตุรตุ Potassium nitrate ปุ๋�ยน�1จะมี�ไนโตุเจน 13% และ K2O 46%

•6.ปุ๋�ยโพแทสเซี�ยมีเมีตุาฟอสเฟตุ-Potassium metaphosphate

เปุ๋3นปุ๋�ยท�5มี�ปุ๋ร$มีาณ P2O5 55% และ K2O -3536%

ปุ๋�ยผสมี-Mixed Fertilizer

• ปุ๋�ยผสมีธาตุ�อาหารครบ-complete fertilizer

ปุ๋�ยท�5มี�ธาตุ�อาหารหล�กครบ 3 ตุ�ว ปุ๋�ยผสมีตุ�วน�1จะน$ยมีกว�างขวางเช้)นส7ตุร - - 151515,

- - 131321 และ - -122412

• ปุ๋�ยผสมีธาตุ�อาหารไมี)ครบ-incomplete fertilizer

ปุ๋�ยผสมีท�5มี�ธาตุ�อาหารไมี)ครบ 3 ตุ�วและเก$ดจากแมี)ปุ๋�ย 2 ช้น$ดมีาผสมีก�น โดยแมี)ปุ๋�ยมี�ธาตุ�ตุ)างช้น$ดก�นเช้)น KNO3 หร2อ ไดแอมีโมีเน�ยมีฟอสเฟตุ - -18460( )

ปุ๋�ยอ$นทร�ย#-organic Fertilizer• 1.ป%'ยคอก

-ชีน�ดขีองส�ตวิจีะท1าให�ได�ปร�มาณ์ธาต%อาหารแตกต�างก�น เชี�นปร�มาณ์ N, P, K หร3อ จี%ลิธาต%

• 2.ป%'ยหม�ก-ชีน�ดขีองเศษอ�นทร�ยสารท�&น1ามาหม�ก แลิะระยะเวิลิาในการหม�กป%'ย

• 3.ป%'ยพ3ชีสด- พ3ชีสดท�&ปลิ+กในพ30นท�&แลิ�วิท1าการไถ้กลิบลิงไปในด�น โดยปร�มาณ์ธาต%อาหารขี90นอย+�ก�บชีน�ดพ3ชีเชี�นพ3ชีตระก+ลิถ้�&วิ

หลิ�กการใชี�ป%'ยเคม�

•1.ใชี�ชีน�ดป%'ยท�&ถ้+กต�อง•2.ใชี�ในปร�มาณ์ท�&พอเหมาะ• 3.ใส�ให�ก�บพ3ชีในระยะท�&เหมาะสม• 4.ใส�ให�พ3ชีโดยวิ�ธ�การท�&ถ้+กต�องเพ3&อพ3ชีจีะ

น1าไปใชี�ประโยชีนได�ง�ายแลิะเร5วิท�&ส%ด

ว$ธ�การใส)ปุ๋�ยแบบตุ)างๆ•1.การใส�แบบหวิ�าน-broadcasting• 2.การใส�แบบเฉพาะจี%ดหร3อเป(นแถ้บ-

localized placement• 3.การใส�แบบฉ�ดพ�นให�ก�บพ3ชีโดยตรงทาง

ใบ- foliar application• 4.การใส�ป%'ยในระบบชีลิประธาน-

fertigation

สภาพท�&เหมาะสมบางประการต�อการเลิ3อกใชี�วิ�ธ�การใส�ป%'ยแบบต�างๆ

•1.การใส�แบบหวิ�าน-ลิ�กษณ์ะขีองพ3ชีท�&ปลิ+กแบบหวิ�านหร3อไม�เป(นแถ้วิ-พ3ชีม�ระบบรากฝ้อยมากเชี�นหญ่�า-เม3&อด�นม�ระด�บธาต%อาหารเพ�ยงพอแลิะต�องการชีดเชียส�วินท�&หายไป-ป%'ยม�ราคาถ้+กแลิะต�องใชี�ในปร�มาณ์มากๆ-เป(นป%'ยท�&ลิะลิายน10าได�น�อย เชี�น ห�นฟอสเฟต แลิะเบส�กสเลิ>ก-เหมาะก�บด�นเน30อหยาบ เชี�นด�นทราย ด�นร�วินปนทราย

•2.การใส�แบบเฉพาะจี%ด หร3อเป(นแถ้บ• เหมาะสมส1าหร�บป%'ยเคม�ท�&ม�การเคลิ3&อน

ย�ายในด�นน�อย เชี�นฟอสเฟต•เหมาะก�บพ3ชีท�&ปลิ+กเป(นแถ้วิเป(นแนวิ•เม3&อใส�ป%'ยฟอสเฟตแลิะโพแทสเซี�ยมท�&

ลิะลิายน10าง�าย•เม3&อพ3ชีม�ระบบรากจี1าก�ดหร3อไม�แพร�

กระจีายท�&วิไปในด�นชี�0นบน•เม3&อด�นม�ควิามอ%ดมสมบ+รณ์ต1&า

•3.การใส�ป%'ยทางใบ•เม3&อพ3ชีแสดงอาการขีาดแลิะการใส�ป%'ยทางด�นชี�าเก�น

ไป•เม3&อการเก�ดอาการขีาดธาต%อาหารเสร�มแลิะป=ญ่หา

การตร9งธาต%อาหารในด�น•เป(นการต�องการธาต%อาหารเสร�มในปร�มาณ์เพ�ยง

เลิ5กน�อย•เม3&อจี1าเป(นต�องฉ�ดยาป7องก�นโรคแลิะแมลิงศ�ตร+พ3ชี

สามารถ้ท1าในเวิลิาเด�ยวิก�น•เม3&อต�องการเสร�มปร�มาณ์ธาต%อาหารจีากการใส�ทาง

ด�น

ข�าว

• -ไนโตนเจีน ตอบสนองด�ท�&ส%ด• -ระยะเวิลิาการใส�ป%'ย แลิะ ฤด+กาลิ• -วิ�ธ�การใส� ลิ9กลิงไป 10 ซีม . ป%'ยเม5ดท�&ผ�านการเคลิ3อบ• -ฟอสฟอร�ส ชี�วิยในการแตกกอ ถ้�าม�มากกวิ�า 15

ppm ก5น�าจีะเพ�ยงพอ• -โพแทสเซี�ยมชี�วิยในการต�านทานโรคแลิะส�งเสร�มการ

แตกกอได�ด�• - 5075 ppm

ข�าวโพด+ข�าวฟ?าง• N,P,K ก�นมาก แลิะ sensitive ก�บ Mg and Zn ส+ง• N- 120 kgN/H, P-15 ppm, K 70-80 ppm,

Mg-1.2-1.5 me/100g Zn >2 ppm• ป%'ยท�&ใชี� 15-15-15, 13-13-21• การเก5บต�วิอย�างใบเพ3&อตรวิจีสอบควิรเก5บในชี�วิง

- 3035 วิ�นน�บจีากยอด• ขี�าวิฟAางจีะทนเกลิ3อ แลิะตอบสนองก�บธาต% Fe• ผลิผลิ�ตขี�าวิโพด 400 kg/rai ขี�าวิฟAาง 300

kg/rai

อ�อย• ต�องการ N ส+ง 120 kg/H , P-20-30

ppm , K 80-100 ppm• ผลิขี�างเค�ยงขีอง lime เชี�น Ca, Si, Mg

เชี�น Basic slag• ป%'ยท�&ใชี� - -151515, 13-13-21,

12-12-17-2, 12-8-24 • การใส�ป%'ย K ท%กๆ 10 ppm ท�&เพ�&มขี90น จีะ

เท�าก�บ 45. kg K2O/rai

ถ้�5วเหล2อง•N 3-5 kg/rai ด�นทราย >5 kg/rai•P 15 ppm and K 40-50 ppm•Liming ทนกรดไม�ค�อยได� ต�องยกระด�บ pH ให�

เหมาะสม•Sensitive Mg (0.8 meq/100 g) and S

เพราะ %โปรต�น แลิะน10าม�นน�อย•สายพ�นธท�&ม�เมลิ5ดใหญ่�จีะก�น B มากส+ง > 2 ppm •Mo ~ 2.5-5.0gm Mo/rai

ถ้�5วล$สง• N ~ 5 kg/rai• P 15 ppm and K 40-50 ppm• ขี�อจี1าก�ดจีะ ทนกรดได�ด�กวิ�าถ้�&วิเหลิ3อง แต�ต�องการ Ca

มากกวิ�าถ้�&วิเหลิ3องม�กจีะใส�ป+นในร+ป CaSO4.5H2O ~ 20 kg

• ตอบสนองต�อ Mg ( 0.8 me/100g) and S เพราะ %โปรต�น แลิะน10าม�นน�อย

• ต�องการ B มาก เพราะจีะก�อให�เก�ด hallo heart• ป%'ยส+ตรเสมอ หร3อ 3-9-9

ยาส7บ• N- ขี90นก�บฤด+กาลิ เร�ยกตามชีน�ดยาส+บท�&ได� เชี�น ยาฝ้น

- 5056. . ยาดอ 7 .2 ยานา - 7278 ยารอฝ้น -5056. .

• ป%'ยท�&น�ยม - - - - 61824405. or Nitro-magnesia (20-0-0-8) เลิ�&ยงการใชี� Cl ซี9&งจีะท1าให�ใบอมน10า แลิะได�ใบส�น10าตาลิแดง อบแลิ�วิค%ณ์ภาพไม�ด�

• P ม�ผลิต�อ ควิามม�นวิาวิ ถ้�าด�นม� - 1520 ppm ถ้�าขีาดจีะได�ส�น10าตาลิอมเขี�ยวิ

• K ม�ผลิต�อ ควิามย3ดหย%�น กลิ�&น แลิะควิามสามารถ้ในการต�ดไฟถ้�าขีาด ถ้�าพบในด�นม� - 6070 ppm ก5พอ ต�องระวิ�งไม�ให�ม�ส�วินประกอบขีอง KCl 2%

ส�มเขี�ยวิหวิาน• ป%'ยอ�นทร�ย - 1020 กก./ต�น/ป<• ป+นโดโลิไมทแลิะย�มซี�มอ�ตราส�วิน 1 :1 จี1านวิน

- 23 กก/ต�น -/1 2ป<• ตรวิจีสอบ P 150-200 ppm• K 60-90 ppm• ฉ�ดพ�นธาต%อาหารเสร�มเพ�&มเต�มโดยเฉพาะ Zn แลิะ

B• จี�ดการด�านควิามชี30นแลิะการให�น10าโดยใชี�วิ�สด%ค%ลิมด�น