1 0 M o d e r n A r t

คำ�นำ�ผแปล

.

ในป 1917 รชารด มทท สงผลงานชอ Fountain พรอม

คาธรรมเนยม 6 ดอลลาร ไปยงสมาคมศลปนอสระ (The Society

of Independent Artists) ในนวยอรก หากทกอยางเปนไปตาม

กฎเกณฑทประกาศไว Fountain ของมททจะตองไปปรากฏโฉม

อยในงานนทรรศการขนาดยกษทจดขนเพอเปดโอกาสใหศลปน

หนาใหมอยางเทาเทยม ปรากฏวาผลงานของมททไมไดรบ

อนญาตใหแสดง ดวยเหตผลสนๆ วา “มนไมใชศลปะ แตเปนแค

โถปสสาวะในหองนาเทานนเอง” เหตการณนทาใหมารเซล ดชองป

(Marcel Duchamp) หนงในคณะกรรมการชดดงกลาวลาออก

พรอมทงเฉลยวาแทจรงแลวโถปสสาวะทวาคอผลงานของเขาเอง

ไมนานหลงจากนน นตยสาร The Blind Man ตพมพ

ภาพถาย Fountain ฝมอของอลเฟรด สตกลทซ (Alfred Stieglitz)

พรอมบทความชอ “กรณของรชารด มทท” (Richard Mutt Case)

ซงมตอนหนงกลาวไววา “ขอสงสยทวาคณมททสราง Fountain

ขนดวยมอตวเองหรอไมนนไมใชสาระสาคญเลย เขาเลอกมน เขา

เอาวตถชนหนงในชวตมาวางในบรบทใหมโดยตงชอทตางออกไป

1 1A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ทาใหเรองของประโยชนใชสอยดงเดมถกมองขามและเปนการ

กระตนใหเกดแนวคดใหมๆ เกยวกบวตถนน" ตงแตนนเปนตนมา

Fountain กไมไดเปนเพยงโถปสสาวะอกตอไป หากแตคองาน

ศลปะชนสาคญแหงศตวรรษท 20 และกลายเปนสญลกษณหนง

ของศลปะสมยใหมทตองการนาเสนอแนวคดทแปลกแหวกแนว

ไปจากขนบและระบบคดแบบเดม

ถงอยางนน ใครกตามทไดชม Fountain ตางอดไมได

ทจะตงคาถามวา “นหรอคองานศลปะ” หากใช ทาไมมนจงเปน

เชนนน และหากไมใช แทจรงแลวศลปะคออะไรกนแน คาถาม

เหลานคอขอสงสยทอยในใจผทไดชมศลปะสมยใหมมาทกยค

ทกสมย กระนน ในขณะทความลงเลไมแนใจในงานศลปะสมยใหม

เพมสงขน ความสนใจของผชมกลบแผขยายออกไปอยางทไมเคย

มใครคาดคดมากอน และนคอจดเรมตนททาใหเดวด คอตตงตน

เขยนหนงสอ ศลปะสมยใหม: ความรฉบบพกพา ขน เพอ

พยายามจะอธบายปรากฏการณดงกลาว

จด เดนของหน งส อ เลมน จ ง ไม ได อย ท การ เ ล า

ประวตศาสตรศลปะสมยใหมโดยแบงออกเปนลทธตางๆ

ตามชวงเวลาแบบทมกพบในหนงสอเกยวกบศลปะทวๆ ไป เพอ

นาเสนอแนวคดทหลากหลาย ผเขยนออกแบบเนอหาขนจากขอ

ถกเถยงสาคญๆ เกยวกบศลปะสมยใหม เรมดวยการพาเราสบคน

กลบไปทจดกาเนดในกรงปารสเมอคาวา “อาวองต-การด” ถกนา

มาใชเรยกศลปะรปแบบใหมเปนครงแรก อะไรคอแนวคดหลกๆ

ทผลกดนใหเกดศลปะสมยใหม รวมทงชใหเหนแงมมของการคา

ทเรมเขามามบทบาทในโลกศลปะมากขนเรอยๆ นอกจากน

1 2 M o d e r n A r t

ผเขยนยงอธบายถงรปแบบ เทคนค และวธคดใหมๆ ทถกพฒนา

ขนอยางตอเนองตงแตชวงปลายศตวรรษท 19 เรอยมาจนถง

ปจจบน โดยเฉพาะจดเปลยนสาคญเมองานศลปะไมจาเปน

ตองลอกเลยนแบบธรรมชาตเพอนาเสนอโลกรอบตวอกตอไป

หากแตกลายเปนพนทใหศลปนไดกอรางสรางโลกทเขาเหน

ขนมาใหมผานพลงสรางสรรคและแรงจนตนาการ ซงนนทาให

ขอบเขตของงานศลปะขยายออกไปอยางไมมทสนสด และ

กลายเปนปจจยสาคญททาใหศลปนในฐานะปจเจกไดรบความ

สนใจจากสอกระแสหลกจนกลายสถานะไปเปนคนมชอเสยง

อนเปนชวงเวลาเดยวกบทตลาดศลปะทผกตดกบแนวคดแบบ

ทนนยมเรมกอตวขน ยงเมอลทธบรโภคนยมเขาครอบงาสงคม

โดยรวม ศลปนสมยใหมมปฏกรยาแตกตางกนไป ใหกาเนด

รปแบบศลปะมากมายเกนกวาทผชมจะจนตนาการออก

ประเดนสาคญอกขอหนงทผเขยนพยายามนาเสนอ

ในหนงสอเลมนคอการอธบายศลปะสมยใหมเชอมโยงเขากบ

มตของปจจบน ผานนยามของลทธหลงสมยใหมหรอ “โพสต

โมเดรน” ซงถกนามาใชอธบายสงคมตงแตชวงปลายทศวรรษ

1970 มาจนถงปจจบน ศลปะสมยใหมในความเหนของผเขยน

ผกโยงเขากบพลวตทางสงคมและวฒนธรรมอยางใกลชดจน

ไมอาจอธบายแบบแยกสวนได ดวยเหตน การทาความเขาใจ

แนวคดแบบ “โพสตโมเดรน” จงเปนสวนสาคญทจะชวยใหเรา

เขาใจศลปะสมยใหม ผเขยนปดทายดวยการหยบยกประเดนเรอง

อานาจของสถาบนทางศลปะซงนบวนจะยงเพมสงขนเรอยๆ

มาวเคราะห โดยเหนวาแรงกดดนเหลานกาลงผลกดนใหศลปน

1 3A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

หาทางเลอกใหมๆ ไมตางจากศลปนในยคบกเบก เพยงแตวา

ปจจยตางๆ ไดเปลยนไปมากแลว เปนไปไดวาอกไมนานเราอาจ

ไดเหนศลปะยค “หลงโพสตโมเดรน” กเปนได

แนนอนวาหนงสอเลมเลกๆ เลมนคงไมอาจนาเสนอ

ศลปะสมยใหมในทกแงมม อยางไรกตาม ดเหมอนวาผเขยน

ไดใชพนททมอยนอยนดนเพออธบายภาพใหญๆ และประเดน

ถกเถยงสาคญๆ เกยวกบศลปะสมยใหมไดอยางนาสนใจ สาหรบ

ผทเคยศกษาเกยวกบศลปะสมยใหมมาบางแลว แนวคดใน

หนงสอเลมนจะทาใหเราคดไปไกลกวาเดมในแงมมทลกซงขน

สวนผทเพงเรมตน ผแปลไดทาเนอหาสวน Timeline of Modern

Art ไวใหเพมเตมตอจากสวนคานาน อนเปนเสนเวลาทจะบอก

เลาเรองราวเกยวกบความเคลอนไหวทางศลปะสาคญๆ ตงแต

ชวงปลายศตวรรษท 19 ไปจนถงปลายศตวรรษท 20 ควบคไปกบ

เหตการณสาคญๆ ทางประวตศาสตร เพอเปนการปพนความ

เขาใจเกยวกบประวตศาสตรศลปะสมยใหมแบบยนยอ โดยผแปล

หวงเปนอยางยงวาจะเปนประโยชนและชวยใหการอานหนงสอ

เลมนราบรนขน ทงนเพอตอยอดไปสการศกษาดวยตนเองใน

อนาคต โดยผเขยนไดรวบรวมแหลงขอมลจานวนมากไวในสวน

อานเพมเตมตอนทายเลม

การแปลหนงสอเลมนเปนงานทตองใชความอตสาหะ

เปนอยางสงและมอาจสาเรจไดเลยหากไมไดรบความชวยเหลอ

จากบคคลหลายทาน ผแปลขอบคณทมงาน openworlds ท

ใหโอกาสในการนาเสนอหนงสอเกยวกบศาสตรศลปะซงยง

ขาดแคลนและเปนเรองคอนขางใหมสาหรบคนไทยโดยทวไป

1 4 M o d e r n A r t

ขอบคณอาจารยปกปอง จนวทยทไววางใจและมอบหมายงาน

ชนนใหแกผแปล คณสฤณ อาชวานนทกลสาหรบการชวยคด

คาศพทคมๆ ในเวลาเรงดวน คณภญโญ ไตรสรยธรรมาผให

คาปรกษาเกยวกบการใชภาษาไทยและชวยขดเกลาสานวนแปล

ในเบองตน และคณกฤดกร เผดมเกอกลพงศสาหรบความมมานะ

ในการตรวจแกตนฉบบและการทางานอยางมงมนตงใจซงชวยให

หนงสอเลมนสมบรณมากยงขน ทงนหากมขอผดพลาดประการใด

ถอเปนความรบผดชอบของผแปลแตเพยงผเดยว

จณญญา เตรยมอนรกษ

สงหาคม 2554

1 5A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

หมายเหตผแปล

เนองจากหนงสอเลมนเตมไปดวยชอบคคลและศพท

เฉพาะหลายภาษา ผแปลจงพยายามถอดเสยงใหใกลเคยง

กบภาษาตนฉบบมากทสดสาหรบนาไปใชอางองในอนาคต

ดวยเหตน ตวสะกดภาษาไทยบางสวนอาจไมตรงกบตวสะกด

ภาษาองกฤษทงหมด นอกจากน ยงมชอบคคลบางสวนท

มาจากภาษาตะวนตกแตกลบออกเสยงเหมอนภาษาองกฤษ

เชน Robert Rauschenberg แมศลปนจะมเชอสายเยอรมน แต

เกดและเตบโตในสหรฐอเมรกา ดงนน แทนทจะอานวา โรเบรต

ราวสเชนแบรก แบบเยอรมน จงออกเสยงวา โรเบรต ราวสเชนเบรก

แบบอเมรกนแทน ทงน หากมขอผดพลาดประการใด ถอเปน

ความบกพรองของผแปลแตเพยงผเดยว

1 6 M o d e r n A r t

ศลปะสมยใหม (Modern Art) เปนคาทใชเรยกความ

เคลอนไหวทางศลปะทเกดขนตงแตชวงปลายศตวรรษท 19

เมอกลมศลปนรนใหมในกรงปารสรวมตวกนเพอนาเสนอศลปะ

แนวใหม โดยในป 1870 มการกอตงสมาคมศลปนนรนาม

(Société Anonyme des Artistes, Peintres, Sculpteurs

et Graveurs) อนถอเปนจดกาเนดของกลมอมเพรสชนนสม

(Impressionism) นบตงแตนนเปนตนมา แนวคดและรปแบบ

ในการนาเสนอศลปะถกถายทอดออกมาอยางตอเนองและ

หลากหลาย บางกลมสนใจการนาเสนอความสมจรง (realistic

approach) เชน อมเพรสชนนสม (Impressionsim) นว ออบเจคทวต

(New Objectivity) และนโว เรยลสม (Nouveau Réalisme) บางกลม

หนไปพฒนาเชงโครงสราง (structural approach) เชน นโอ-

อมเพรสชนนสม (Neo-Impressionsim) ปอล เซซานน (Paul

Cézanne) ควบสม (Cubism) เดอ สไตจล (De Stijl) คอนสตรคทวสม

(Constructivism) และมนมลลสม (Minimalism) บางกลมใหความ

สนใจกบเรองของอารมณความรสก (romantic approach) เชน

Timeline of Modern Art

.

1 7A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ปอล โกแกง (Paul Gauguin) วนเซนต แวน โกะห (Vincent van

Gogh) โฟวสม (Fauvism) เอกซเพรสชนนสม (Expressionism)

เซอเรยลสม (Surrealism) และแอบสแตรค เอกซเพรสชนนสม

(Abstract Expressionism) ในขณะทบางกลมมงเนนไปท

การนาเสนอเชงแนวคดเปนหลก เชน ศลปะแบบคอนเซปชวล

(Conceptual art)

ดวยเหตน ประวตศาสตรศลปะสมยใหมจงไมอาจ

นาเสนอเปนเสนตรงทมลาดบไลเรยงตอเนองจากจดเรมตน

ไปจนถงจดสดทายได เพราะในระหวางทางเกดเหตการณทาง

ประวตศาสตรและความเคลอนไหวทางศลปะมากมายทเกยว

กระหวดเขาดวยกนเหมอนเกลยวเชอก แตอยางนอยเมอเราลอง

ดงเสนเชอกนนใหตรงกอาจทาใหพอเหนเรองราวตางๆ ไดชดเจน

ขนบาง ดงทเสนเวลานพยายามนาเสนอเพอสรางความเขาใจ

พนฐานเกยวกบศลปะสมยใหมใหแกผอานโดยทวไป

MODERN ART•

A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

b y

D a v i d C o t t i n g t o n

ศลปะสมยใหม•

ความรฉบบพกพา

แปลโดย

จณญญา เตรยมอนรกษ

บทนำ�

.ศลปะสมยใหม – อนสาวรยหรอสงจาลอง?

2 9A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ภาพ I Rachel Whiteread, Monument (2001)

3 0 M o d e r n A r t

ในวนท 4 มถนายน ป 2001 เมอผลงานประตมากรรม

Monument (อนสาวรย) ของ เรเชล ไวทรด1 ถกนาไปตดตงไวบน

แทนหนในจตรสทราฟลการกลางกรงลอนดอน เสยงตอบรบ

บนหนาหนงสอพมพองกฤษในเชาวนรงขนเปนสงทคาดเดาได

ไมยาก เชนเดยวกบผลงานสองชนกอนหนานโดยศลปนรวมสมย

มารค วอลลงเจอร (Mark Wallinger) และบล วดโรว (Bill Woodrow)

ทเคยตดตงในบรเวณเดยวกน Monument ประตมากรรมเรซนใส

ลอกเลยนแบบรปทรงของแทนหนซงเปนทตดตงผลงาน ถกโจมต

ทนท หนงสอพมพ เดล เมล (Daily Mail) ประณามงานชนดงกลาว

วา “นาเบอ” “เรยกรองความสนใจ” และ “ปราศจากความหมาย”

หนงสอพมพ เดอะ ไทมส (The Times) ตพมพความเหนของ

ประชาชนบางสวนซงเปรยบเทยบผลงานชนดงกลาววาเหมอน

ตปลาหรอไมกหองอาบนา แมหนงสอพมพบางฉบบจะนาเสนอ

ความเหนเชงบวกของผคนในแวดวงวฒนธรรมอยบาง แต

ความเหนเหลานนกลบเบาโหวงและดจะเปนการปกปองตวเอง

มากกวา ไมวาจะเปน ครส สมธ (Chris Smith) รฐมนตรวาการ

3 1A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

กระทรวงวฒนธรรมในขณะนน ลอรซ นทเว (Lars Nittve)

ผอานวยการของเทท โมเดรน รวมทงแซนด แนรน (Sandy

Nairne) ผอานวยการดานกจกรรมของพพธภณฑเทท3 พวกเขา

กลาวชนชม Monument วา “สวยงาม” “ปราดเปรอง” และ “นา

ตนตาตนใจ” ในความเรยบงายและแนวคดทชดเจน แตกลบไมม

ความพยายามทจะไขขอของใจตอขอกลาวหาทงหลาย ไมแมแต

จะชใหเหนถงความหมายและวตถประสงคเบองหลงผลงาน

วาเหตใดศลปนจงจงใจทจะนาเสนอเชนนน

ความขดแยงระหวางคาพดเสยดสของผชมกบคา

อธบายเลศหรของสถาบนทางศลปะ คอลกษณะเดนของความ

สมพนธระหวางศลปะสมยใหมกบสาธารณชน ซงเปนเชนน

มานานเกนกวาทใครจะจาได ตวอยางเมอไมนานมาน เชน ผลงาน

My Bed (เตยงนอนของฉน) ของเทรซ เอมน2 และถงขยะของ

แกวน เตรก (Gavin Turk) ซงดจะเปนเพยงการฉายภาพซาของ

“ความออฉาว” ทเคยเกดขนมาแลวในยคกอนหนา ไมวาจะเปน

กรณทพพธภณฑเททซอผลงานกลมกอนอฐ Equivalent VIII

(ความเทาเทยม ลำาดบท 8) (1966) ของคารล องเดร4 ในป 1976

ซงสรางความคบของใจใหกบคนบางกลม หรอยอนกลบไปอก

มาเซล ดชองป5 เคยสงโถปสสาวะผชายไปแสดงในงาน

นทรรศการประตมากรรมในนวยอรกเมอป 1918 สองเหตการณน

นาจะเปนกรณทออฉาวทสด กระนน เมอพจารณาจากจานวน

ผเขาชมนทรรศการในพพธภณฑศลปะสมยใหม ตวเลขกลบพง

สงขนอยางทไมเคยเปนมากอน ชวงระหวางป 1996 ถง 2000

จานวนผเขาชมนทรรศการ รางวลเทอรเนอร 6 เพมขนมากกวา

3 2 M o d e r n A r t

สองเทา ในขณะทจานวนผเขาชมนทรรศการ มาทส-ปกสโซ

(Matisse-Picasso) กทาลายสถตทงหมดทเคยมมาของ

พพธภณฑเทท นอกจากน การเปดตวของพพธภณฑเทท

โมเดรน ในเดอนพฤษภาคม ป 2000 ไดกลายเปนตานานแหง

ความสาเรจของสหสวรรษใหม หอศลปและพพธภณฑศลปะ

สมยใหมเปดตวขนทกหนแหงและมผเขาชมจานวนมากไม

แตกตางกน

เหตใดสถานการณจงขดแยงกนเชนน ฟากหนงมความ

ลงเลสงสย กระทงความพยายามทจะตงคาถามกบงานศลปะ

สมยใหมแทบทกชนทถกนาออกสสายตาสาธารณะ แตอก

ฟาก ความสนใจในศลปะสมยใหมและความตองการทจะสมผส

ประสบการณรปแบบดงกลาวกลบเพมสงขน คาถามเหลานคอ

แกนหลกของหนงสอเลมเลกๆ เลมน ซงมวตถประสงคเบองตน

เพอสบคนถงแนวคดของศลปะสมยใหมวามนถกสรางขนเพราะ

เหตใด หมายความวาอยางไร และอะไรเปนตวบงชวางานชนไหน

เปนหรอไมเปนงานศลปะสมยใหม คาถามเหลานนาไปสประเดน

อนๆ ดวย ทงนใชวางานศลปะทถกสรางขนในชวงรอยปทผานมา

จะถกนบวาเปนศลปะสมยใหมทกชน เราจงจาเปนตองศกษา

ปญหาอนสลบซบซอนวาผลงานทถกเลอกใหเปนศลปะสมยใหม

ซงในชวงกอนปลายศตวรรษท 20 เรยกกนวา “โมเดรนนสต”

(modernist) เชอมโยงอยางไรกบพลวตทางวฒนธรรม การ

เปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองของโลกตะวนตก

ซงในชวง 150 ปทผานมาถกมองวาม “ความเปนสมยใหม”

(modernity) อยางเตมเปยม อะไรทาใหงานชนหนงๆ เขาขาย วา

3 3A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

เปน (หรอไมเปน) ศลปะสมยใหม ใครเปนผกาหนด กระบวนการ

คดสรรดาเนนไปอยางไร มนยงคงเปนเชนนนอยหรอไม ศลปะ

สมยใหมและศลปะรวมสมยเกยวของสมพนธกนอยางไร และ

ความเปนสมยใหมทวามาจากมมมองของใคร ตอบสนองตอ

กลมใด และในทายทสด คาวา “หลงสมยใหม” หรอ “โพสตโมเดรน”

ทถกใชอยางดาษดน มความหมายอยางไรในทางศลปะ ศลปะ

หลงสมยใหมคอศลปะทไมสมยใหมอกตอไป หรอเพยงแค

ไมเปน “ศลปะสมยใหม” ซงไมวาจะเปนกรณไหน สงทเราสนใจคอ

ภาวะหลงสมยใหม (postmodernism) มความหมายและสงผลตอ

ศลปะสมยใหม รวมทงแนวคดเรอง “ความเปนสมยใหม” อยางไร

ทนททเราเรมคนหาคาตอบตอคาถามเหลาน สงหนงท

กระจางชดเหลอเกนคอ นบตงแตศลปนหวกาวหนาหรอศลปน

อาวองต-การด (avant-garde) เรมทาทายศลปะแบบประเพณนยม

(traditional art) ในวถทางของตน ความลงเลสงสยทสาธารณชน

มตอศลปะสมยใหมยงคงไมเปลยนแปลงตลอด 150 ปทผานมา

ทจรง คำาวา “ศลปะสมยใหม” และ “อาวองต-การด” เปนคำาทแทบ

จะใชแทนกนได นนเพราะศลปะสมยใหมโดยคำาจำากดความแลว

กคอศลปะทมความลำาหนาหรอเปนอาวองต-การด ไมวาจะในแง

ลกษณะของตวงาน แรงบนดาลใจ และการรวมกลมของศลปน

อกนยหนง งานทศลปนอาวองต-การดทำาขนยอมถอวาเปน

“ศลปะสมยใหม” ความเชอมโยงนสาคญมาก เพราะฉะนน

จดกาเนดและความหมายของคาวา อาวองต-การด จงเหมาะทจะ

เปนจดเรมตนในการเดนทางครงนของเรา ขอสงเกตประการแรก

ของคาๆ นคอ มกจะมการนามาใชทงในลกษณะของคานามและ

3 4 M o d e r n A r t

คาคณศพท ดงจะเหนไดจากประโยคททาตวเอนไวในยอหนา

ขางตน อาวองต-การดในฐานะคาคณศพทใชอธบายลกษณะ

ของผลงาน ในขณะทอาวองต-การดในฐานะคานาม หมายถง

กลมศลปนหวกาวหนาทมหลกเกณฑเฉพาะตนในเรองความงาม

การแยกแยะความหมายของคาๆ นจะชวยใหเราเขาใจมนมากขน

นนเพราะตามประวตศาสตร คณศพทคาวา “อาวองต-การด”

เกดขนกอน “ศลปนอาวองต-การด” นนคอ ศลปะทเราเรยกวา

อาวองต-การดเกดขนในชวงกลางศตวรรษท 19 โดยเปนงาน

ศลปะทพยายามนาเสนอแนวความคดลาสมยในหวงเวลานน

ศลปนยอมเสยงเพออสรภาพทางสนทรยศาสตรโดยการประยกต

สรางสรรคงานทศนศลปรปแบบใหมๆ ขน รวมไปถงการทาทาย

คณคาแบบเดมทมอย แนวความคดเชนนเกดขนกอนทจะม

ศลปนอาวองต-การดมากพอทจะตงขนเปนกลมได กลมศลปน

อาวองต-การดเพงมาเกดขนในชวงเปลยนผานเขาสศตวรรษท

20 และในชวงเวลานเองทคาวา “อาวองต-การด” ถกเชอมโยง

เขากบศลปะรปแบบใหมทงโดยนกวจารณและผสนบสนน ศลปน

อาวองต-การดจงกลายเปนสญลกษณของงานศลปะรปแบบใหม

อยางรวดเรว การเกดขนของกลมศลปนสงผลตอรปแบบและ

ความหมายของศลปะสมยใหม ซงจะไดกลาวถงตอไป

สวนเหตผลทวา เหตใดศลปนบางกลมในชวงกลาง

ศตวรรษท 19 จงใฝฝนถงศลปะรปแบบใหมนนคอนขางซบซอน

อาจสรปอยางกวางๆ ไดวา การพฒนาขนของระบบทนนยม

ในโลกตะวนตกในชวงศตวรรษดงกลาว รวมทงคณคาเชง

พาณชยทรกคบเขาไปในทกภาคสวนของผลผลตทางวฒนธรรม

3 5A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ทาใหศลปนบางสวนเลอกทจะหนหลงใหกบธรรมเนยมปฏบต

แบบเดม และหลกหนจากแนวคดของการทาใหศลปะกลายเปน

สนคา (commodification) รวมไปถงความหยงยโสของ “ศลปะ

กระแสหลก” (establishment art) ซงถกคณคาเชงพาณชย

ฉาบเคลอบจนทว นกเขยนอยางโบเดอแลร7และโฟลแบรต8

รวมถงศลปนอยางมาเนต9 รสกวาตวเองกาลงถกจากดใหอยใน

สงคมวตถนยมและการกระเสอกกระสนหาคณคาแบบชนชน

กลาง ความคบของใจทเกดขนไมเพยงทาใหพวกเขาเอาตว

ออกหางจากสถาบนทางสงคมและโลกศลปะทเปนอยเทานน

หากแตยงรสกแปลกแยกในจตใจดวย วากนวาอาการแปลกแยก

ทงทางโลกและทางใจนเปนตวแปรสาคญททาใหสงคมอาวองต-

การดถอกาเนดขน อยางไรกด ยงมปจจยอนๆ อกทกระตนให

เกดสงคมแบบอาวองต-การดขน ทงนไมใชเรองบงเอญทบรษ

ทงสามเปนชาวฝรงเศสทงหมด เนองจากในขณะนน ฝรงเศส

ถอเปนประเทศททนสมยทสดในโลกตะวนตก อกทงปารสยง

ไดชอวาเปนเมองหลวงแหงวฒนธรรมของยโรป มทงหนวยงาน

ทางวฒนธรรม สถาบนทางศลปะ และเสนทางอาชพสาหรบศลปน

อยางทไมมทใดเทยบได ศลปนและนกเขยนผทะเยอทะยานจาก

ทวโลกมาเบยดเสยดกนอยในกรงปารสดวยความหวงวาจะได

รบรางวลทวาดฝนเอาไว แตสวนมากตองผดหวงเมอคนพบวา

เสนทางสชอเสยงตองขามผานศลปนอกจานวนมหาศาลทใฝฝน

ในสงเดยวกน ทงยงตองเผชญกบระบบของอภสทธชน ทาให

ศลปนจานวนหนงมองหาทางเลอกอนๆ พวกเขารวมตวกน

เพอแสดงนทรรศการอสระ สรางเครอขายศลปนตามรานกาแฟ

3 6 M o d e r n A r t

เพอนาเสนอผลงาน เปรยบเทยบ และถกเถยงถงแนวคดและ

แนวทางปฏบตใหมๆ ซงพวกเขาเขยนลงในนตยสารทางเลอก

ทเกดขนมากมายหลายเลม กจกรรมเหลานเองทเปนจดกาเนด

ของศลปะและศลปนอาวองต-การด รวมทง “ศลปะสมยใหม” ซง

เราจะศกษาผลทตามมาในบทตอไป

ความรสกหางเหนไมไดเกดขนเฉพาะในฟากของศลปน

เทานน สาหรบผชมสวนใหญ ความลงเลสงสยทเกดขน ซงสงผล

ตอปฏกรยาทพวกเขามตอศลปะสมยใหม มาจากความไมแนใจวา

งานศลปะเหลานนจรงใจแคไหน รวมทงการทพวกเขากลายเปน

ผ “ถกลอลวง” และถกเรยกรองใหมสวนรวมในงานศลปะ ซง

มความเปนไปไดวาจะถกสรางขนโดยศลปนทกระหายชอเสยง

และถกขายผานนายหนาคาศลปะทคานงถงแตคณคาของ

เงนทอง ความรสกเหลานถกตอกยามากขนไปอกจากสถานะ

ของนกสะสมและนายหนาคาศลปะทมพฤตกรรมนาสงสย

เชนในกรณของชารลส ซาทช10 ซงพยายามสนบสนนและ

จดแสดงผลงานศลปะสมยใหมทแปลกแหวกแนว อนทจรง ไมใช

เหตบงเอญทตลาดศลปะสมยใหมเกดขนในชวงเปลยนผาน

เขาสศตวรรษท 20 ไปพรอมๆ กบการกอตวขนของศลปะและ

กลมศลปนอาวองต-การด เพราะแทจรงแลวตลาดศลปะนเอง

ทเปนปจจยเกอหนนสาคญตอความเปลยนแปลงทเกดขน

ดวยเหตนจงไมแปลกทตลาดศลปะจะถกชนาโดยผประกอบ

ธรกจรวมลงทน (venture capitalist) อยางไรกตาม สงทกระตน

ใหเกดศลปะสมยใหมไมใชเรองลลบหรอมแตแงมมของผลกาไร

เพยงอยางเดยว ยงมอกสองปจจยหลกซงเปนกลไกสาคญท

3 7A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ทาใหระบบทนนยมเองเตบโต นนกคอ ความเปนปจเจกและ

ความตองการคนหาสงแปลกใหม โดยเฉพาะในโลกศลปะ

ความเปนปจเจกถอเปนคณสมบตทถกเชดชมากขนเรอยๆ เมอ

พนททางสงคมถกรกคบดวยโครงสรางความสมพนธเชงอานาจ

และพาณชยมากขน ความสรางสรรคของศลปนกลายเปน

สญลกษณของคณคาทสงสงกวา หรอเปน “จตวญญาณของ

สงคมทปราศจากจตวญญาณ” (the soul of a soulless society)

ตามคากลาวของคารล มารกซ (Karl Marx) แนวความคดนสงผล

กระทบกระทงตอชนชนกลางซงเปนคนออกแบบสงคมเชนนน

ขนมา

ยงไปกวานน คาวา “อจฉรยะ” (genius) ยงไดกลายเปน

คายกยองสงสดและถกขนทะเบยนในตลาดศลปะสมยใหม

ซงหลงจากชวงกลางศตวรรษท 19 ไดหนเหความสนใจจาก

ผลงานของศลปน (ซงถกแสดงรวมกนเปนพนๆ ชนในงาน

นทรรศการของรฐหรอซาลง11) ไปสตวศลปน ในชวงกลาง

ทศวรรษ 1960 ปอล ดรองด-รเอล (Paul Durand-Ruel) นายหนา

คาศลปะชาวปารส ไดกวาดซอผลงานทกชนในสตดโอของ

เธโอดอร รสโซ12 แมกระทงภาพราง เพราะการขดๆ เขยนๆ กถอ

เปนรองรอยทแสดงใหเหนความเปนอจฉรยะของศลปน ยงผลงาน

ดแปลกประหลาด (หรออาวองต-การด) มากเทาไหร กยงแสดงวา

ความเปนปจเจกและความคดสรางสรรคไดถกปลดปลอยออกมา

มากเทานน อยางนอยทสด มนกคมคาทจะเสยง ดงเชนในกรณของ

ดรองด-รเอล ซงปรากฏวาการกระทาของเขาเปนการลงทนท

แสนฉลาด หลงจากนน นายหนาคาศลปะและนกสะสมจานวนมาก

3 8 M o d e r n A r t

ดาเนนรอยตามดรองด-รเอล พวกเขาเลอกทจะสนบสนนศลปน

หนาใหมทนาสนใจ ซงถงทสดแลว ไมเพยงแตเปนการแสดง

ใหเหนความศรทธาทพวกเขามตอ “ความเปนอจฉรยะ” เทานน

หากแตยงแสดงใหเหนถงสายตาอนแหลมคมในการเปนแมวมอง

ศลปนอกดวย เหลานคอกจกรรมและความสนใจบนพนททาง

วฒนธรรมทถกสรางขนสาหรบศลปนอจฉรยะอยางปกสโซ ซง

ในความเปนจรงอาจเปนศลปนคนไหนกได ดงทเราจะไดถกกน

ตอไป

ดวยเหตนเอง ตงแตชวงตนศตวรรษท 20 เปนตนมา

กลมศลปน “อาวองต-การด” มงมนสรางสรรคงานทเปนกบฏ

ตอขนบทางสนทรยศาสตร ศลธรรม และรปแบบสถาบนดวย

วถทแตกตางกน สงเหลานไดกลายเปนเครองรบประกนถง

ความเปนปจเจกอนเปนรากฐานสาคญของลทธสมยใหมในโลก

ตะวนตก ศลปนอยาง วนเซนต แวน โกะห (Vincent van Gogh)

ปาโบล ปกสโซ (Pablo Picasso) และแจคสน พอลลอค13 ตาง

แสดงความเปนปจเจกของตนในแบบทศลปนทกคนปรารถนา

จะเปน ซงเปนการตอกยาถงตวตนกนบงของมนษยทไมสามารถ

ชวดไดดวยเหตผลแบบสงคมทนนยม ดงท แฮรเบรต มารคส

(Herbert Marcuse) นกปรชญาชาวเยอรมน นยามไวถง

วฒนธรรมแบบ “แอฟเฟอรมาทฟ”14 ซงทงปลอบประโลมและ

แสดงใหเหนถงความเปนไปไดทจะเปนอสระภายใตขอจากด

ตางๆ ทถกกาหนดไวในสงคม เพราะฉะนน ภาพของวรบรษผกลา

ทกาวขามพรมแดนไปสพนทใหมๆ ในนามของ “ทกคน” ซง

เปนแงมมทถกมองขามมานาน ไดกลายเปนลกษณะสาคญของ

3 9A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ความเปนอาวองต-การดในตวศลปนสมยใหม (อกทงยงทาให

ความขดแยงกบขวตรงขามรนแรงยงขน) อยางไรกด สงตางๆ

เหลานทาใหศลปนและผลงานศลปะทพวกเขาสรางขนตกอยใน

ความยอนแยงสามประการ

ความยอนแยงประการแรกเรมมาจากจดกาเนดในการ

สรางสรรคผลงาน ศลปนมกเรมตนดวยการตงคาถามตอวสด

กฎเกณฑ และทกษะในการทางานผานวธการอนหลากหลาย

ตงแตการทปกสโซนาหนงสอพมพ วอลเปเปอร กระปองสงกะส

และวสดเหลอใชอนๆ มาสรางงานปะตดหรอคอลลาจ (collage)

และประตมากรรมรปแบบใหม (ภาพท 10) หรอการทพอลลอค

ละทงฝแปรง สนามน และทกษะในการวาด ไปสความดบเถอนโดย

การสาดสทาบานจากกระปองตรงลงสผนผาใบ (ภาพท 7) หรอ

การทแอนด วอรโฮล (Andy Warhol) พลกแพลงเอากระปองซป

มาทาภาพพมพและสรางประตมากรรมจากลงฝอยขดหมอยหอ

บรลโล (Brillo) ไปจนถงการใชเทคนคของการทาปายโฆษณา

และหบหอ หรอกระทงความทาทายพสดารอยางการทดชองป

นาเสนอโถปสสาวะชายวาเปนงานศลปะ (และเมอไมนานมาน

ทแปลกประหลาดยงกวาคอการทเดเมยน เฮรสต15นาซาก

ปลาฉลามมาใชสรางผลงาน - ภาพท 1)

วธการตงคาถามเชนนเปนการทาทายคณคาแบบเดม

แตในขณะเดยวกนกกดกน “ทกคน” ออกไปจนหมดสน โดยเฉพาะ

ในกรณของลทธเหนอจรงหรอเซอเรยลสม (Surrealism) ศลปน

กลมดงกลาวพฒนาความยอนแยงนไปจนถงจดขดสดเนองจาก

เปนความทาทายทพวกเขาตองการจะกาวขามไปใหได และ

4 0 M o d e r n A r t

ภาพประกอบ 1 Damien Hirst, The Physical Impossibility of Death in the

Mind of Someone Living (ความตายคอสงทมอาจจบตองไดในจตใจของผท

ยงมชวต) ผลงานในป 1991

4 1A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

มเพยง “ความงามทมอาจควบคม” (convulsive beauty) ซงเกด

จากการกระทาและความขดแยงแบบหลดโลกและปราศจาก

เหตผลของพวกเขาเทานน (ภาพท 2) ทจะสามารถตอกรกบการ

ครอบงาของ “เหตผล” และปลดปลอยกระแสธารแหงจตไรสานก

(unconscious) ใหหลงไหลออกมา ซงแคโดยการรบรและ

ทาความเขาใจพลงแหงจตใตสานกนนกสามารถทาใหมนษย

ในโลกสมยใหมสมบรณขนได

ความยอนแยงประการทสอง ไดแก แนวคดและความร

ซงมกจากดเฉพาะกลม และ “ความยาก” ของภาพและวตถทศลปน

สรางสรรคขน เชนในผลงานของศลปนเซอเรยลสตและศลปน

ภาพประกอบ 2 ภาพนงจากภาพยนตรเรอง Un Chien Andalou [An

Andalusian Dog] – สนขอนดาลเซย ผลงานในป 1928 ของหลยส บนเยล

(Luis Buñuel) และซาลวาดอร ดาล (Salvador Dali)

4 2 M o d e r n A r t

อาวองต-การดกลมอนๆ ไมวาจะเปนภาพวาดแบบนามธรรม

ของมงเดรยน16หรองานประตมากรรมสไตลมนมล (minimal)

ของมอรรส17 ซงไมอาจตความไดโดยงาย การทศลปนเหลาน

ปฏเสธทจะแสดง “ขอความ” ทชดเจน ทาใหผลงานของพวกเขา

ถกนาไปโยงเขากบวฒนธรรมของชนชนสงอยางหลกเลยงไมได

ซงในทายทสดทาใหศลปะสมยใหมออกหางจากมวลชนไปไกล

แสนไกล จรงอยวาพฤตกรรมของศลปนอาวองต-การดมกเปดเผย

สสาธารณะ เชน การออกแถลงการณ (manifesto) อนเปน

นวตกรรมหนงทเปนทเลองลอและทรงอทธพลอยางยง หรอการ

จดแสดงนทรรศการทยวเยาอารมณโกรธและการวพากษวจารณ

(ซงกลมดาดาและเซอเรยลสมดจะเชยวชาญเปนพเศษ) เหลาน

คอยทธวธในการโฆษณาทดดนโดยมงหวงใหสาธารณชนรบร

ในเดอนกมภาพนธ ป 1909 “แถลงการณกอตงลทธฟวเจอรสม

(Futurism)” ของมารเนตต18 ถกตพมพบนหนาหนงของ

หนงสอพมพ เลอ ฟกาโร (Le Figaro) หนงในหนงสอพมพยกษใหญ

ของปารสในขณะนน ทงๆ ทผรบสารทแทจรงจากดอยแคในวง

แคบๆ เทานน เนองจากผทสามารถเขาถงความหมายของศลปะ

รปแบบดงกลาวมเพยงนอยนด และสวนใหญกเปนกลมคนท

เกยวของกบความเคลอนไหวทางศลปะนนโดยตรง ยงไปกวานน

ในขณะทเครอขายของ ผหลงใหล (aficionado) ในศลปะสมยใหม

ขยายตวอยางตอเนองตลอดชวงศตวรรษท 20 ความหางเหน

และการกดกนกเพมมากขนเชนกน นนเพราะเงนสนบสนนของ

บรรดาผอปถมภศลปะมไดหมายถงการลงทนในอสรภาพทาง

รสนยมและความเปนปจเจกแตเพยงอยางเดยว หากยงเปนการ

4 3A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ลงทนทางการเงนในอนาคตอกดวย ดงทเคลเมนต กรนเบรก19

นกวจารณชาวอเมรกนในชวงศตวรรษท 20 กลาววา ความ

สมพนธของศลปะอาวองต-การดกบผอปถมภเชอมโยงกนราวกบ

“สายสะดอทองคา” ความสมพนธดงกลาว (และวถทางทศลปน

ใชในการตอรอง) กอรางสรางลกษณะของศลปะสมยใหมขน

อยางไร และมนจะยงคงเปนเชนนนตอไปหรอไม คอคาถามท

เราจะคอยๆ ศกษาในบทตอๆ ไป

ความยอนแยงประการทสาม ไดแก การเหนภาพของ

ศลปนสมยใหมเปนวรบรษทางวฒนธรรม พวกเขาเปนตวแทน

ของสงคมในการปกปองความเปนปจเจกและคนหาแนวทาง

ใหมๆ ในการแสดงออก หากแต “พวกเขา” ในทน มไดหมายรวม

ถงคนอกครงหนงซงเปนเพศตรงขาม ดงทนกประวตศาสตรศลป

แคโรล ดนแคน (Carol Duncan) ไดตงขอสงเกตไวเมอ 30 ปกอน

ดนแคนเหนวาพฤตกรรม กจกรรม และการสรางสรรคทางศลปะ

ของเหลาศลปนแนวหนาในชวงตนศตวรรษท 20 มพนฐาน

อยบนสงคมทผชายเปนใหญ ดไดจากการทผหญงเปลอยถกใช

เปนเนอหาในงานจตรกรรมและประตมากรรมอยางดาษดน

ภายใตแนวคดดานความสมพนธระหวางเพศทลาหลงโดยการ

พดถงวถชวตแบบ “โบฮเมยน” (bohemian) ทมผหญงเปนชรก

และแรงดลใจ แตหาใชคนทเทาเทยม รวมไปถงกลยทธตางๆ

ในการเรยกรองความสนใจและโฆษณาตวเองอยางเปนบา

เปนหลงในการเปนศลปนอาวองต-การด ในโลกของ “ศลปะ

สมยใหม” ศลปนสมยใหมจงมไดหมายรวมถงศลปนผหญง

แนนอนวามขอยกเวนอยบาง แตกเพยงไมกกรณเทานน กระนน

4 4 M o d e r n A r t

ศตวรรษทยาวนานในการตอสดนรนของผหญงเพอทจะเทาเทยม

และเปนอสระจากผชายในสงคมตะวนตกสมยใหม กทาใหเกด

แรงเสยดทานขนมาบางแมจะไมมากนก ดงทเราจะไดเหนใน

โลกศลปะสมยใหม 50 ปหลงจากนน ซงทงหมดเปนผลมาจาก

ความพยายามในการเคลอนไหวของผหญงในอเมรกาและยโรป

ในชวงทศวรรษ 1970 การตอสของพวกเธอไดสรางพนทใหกบ

ผหญงในโลกศลปะมใชนอย [ตองขอบคณผลงานของแคโรล

ดนแคน รวมทงนกประวตศาสตรและนกวจารณดานสตรศกษา

คนอนๆ ไมวาจะเปนลนดา นอคลน (Linda Nochlin) ในอเมรกา

และกรเซลดา พอลลอค (Griselda Pollock) ในองกฤษ] อยางไรกด

แมวาผลงานของศลปนหญงจะเรมเปนทรจกมากขนเรอยๆ

แตกยงอยในชวงเรมตนเทานน ในขณะทสถานะของความเปน

ศลปนสมยใหมของพวกเธอยงเปนเรองทตองถกเถยงกนตอไป

แนนอนวาสงทมอาจแยกออกจากความเปนปจเจกของ

ศลปนสมยใหมคอ ความคดรเรม (originality) เชนเดยวกบคาวา

“อาวองต-การด” ศลปะสมยใหมตองมความคดรเรมไมทางใดก

ทางหนง ในชวงศตวรรษครงนบตงแตศลปะสมยใหมกอตวขน

ความคดรเรมไดกลายเปนวถในการแสดงออกในงานศลปะ

สมยใหมทขณะนนถกเรยกวา “โมเดรนนสต” งานโมเดรนนสต

เปนอสระจากวฒนธรรมกระแสหลก หรอสาหรบหลายๆ คน

เปนการตอตานวฒนธรรมรปแบบเกา และเปนฟนเฟองสาคญ

ตวหนงใน “การสรางความเปนสมยใหม” (modernization) ใน

สงคมทนนยมตะวนตก ไมใชเหตบงเอญทในชวงทศวรรษ

กอนสงครามโลกครงท 1 เราไดเหนการผนกกาลงกนของศลปะ

4 5A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

อาวองต-การดและอตสาหกรรมโฆษณา คามย โมแคลร (Camille

Mauclair) นกวจารณชาวฝรงเศส เชอมโยงทงสองสงเขาไว

ดวยกนอยางชดเจนในบทความป 1909 ซงเขากลาวหา “อาการ

เหอสงแปลกใหม” วาเปนตนเหตของปญหามากมายในโลก

สมยใหม และพบวามการใชคาอวดอางเกนจรงในการทา

การตลาดทงของงานศลปะและสนคา บางทสงทโมแคลรบอก

เปนนยไวกคอ ศลปะและโฆษณาเหมอนเสนทางคขนานทสอด

ประสานกนดวยเทคนคและภาษาภาพใหมๆ เชน โฟโตมอนทาจ20

และงานออกแบบกราฟก แนนอนวาในทศวรรษหลงจากนน

การขามศาสตรถอเปนเรองปกต ศลปนอาวองต-การดทวยโรป

ตงแตซอนญา เดอโลเนย (Sonia Delaunay) ในกรงปารส

ไปจนถงอเลกซานเดอร รอดเชงโก (Alexander Rodchenko)

ในกรงมอสโค ตางทางานทงในสายวจตรศลปและพาณชยศลป

ควบคกนไป

อยางไรกตาม หากศลปะและสนคาสมยใหมถกทา

การตลาดดวยวธทคลายคลงกน เหนไดชดวาอยางหลงประสบ

ผลสาเรจมากกวามาก ในชวงเวลา 30 ปนบจากป 1900 เรา

ไดเหนการเปลยนแปลงขนานใหญในแงของเทคโนโลยใน

การออกแบบและการผลตสนคาอปโภคบรโภค และการสราง

อปสงคตอสนคาเหลานนใหเกดขนในตลาด ในขณะทศลปะ

สมยใหมยงคงยาอยในพนททางวฒนธรรมตามเดม การแหกคอก

ของศลปะสมยใหมยงคงอยนอกรวรสนยมกระแสหลก แตทกสง

กาลงจะเปลยนไปในไมชา เมอฐานของศลปะสมยใหมเรมขยาย

กวางออกไปพรอมๆ กบการทสานกงานใหญทางวฒนธรรม

4 6 M o d e r n A r t

เคลอนทขามมหาสมทรแอตแลนตค จากกรงปารสสมหานคร

นวยอรก ซงเปนผลมาจากการขยายตวทางเศรษฐกจและ

การเมองของสหรฐอเมรกา รวมทงความนาสะพรงกลวของ

ฮตเลอรททาใหศลปนอาวองต-การดในยโรปลภยไปยงสหรฐ-

อเมรกา การเปดตวของพพธภณฑศลปะสมยใหมแหงกรง

นวยอรกหรอโมมา21 ในป 1929 ดวยเงนสนบสนนหลกจากตระกล

รอคกเฟลเลอร (Rockefeller) เปนดชนแรกทชใหเหนถงการ

ขยายตวของศลปะสมยใหม การเตบโตอยางตอเนองของโมมา

ทงในแงสนทรพย ชอเสยง และอทธพลในชวงเกอบศตวรรษถดมา

ทาใหศลปะสมยใหมคอยๆ ผสมผสานเขากบการใชเวลาวาง

และอตสาหกรรมความบนเทงในโลกตะวนตก และไดกลายเปน

แบบอยางใหกบพพธภณฑอนๆ ดวย ในชวงหลายปทผานมา

การเกดขนของพพธภณฑศลปะจานวนมาก และตวเลขผเขาชม

ทสงขน รวมทงสถานะ “คนดง” ทศลปนไดรบ (เชนในกรณของ

เทรซ เอมน) ไมเพยงแตทาใหศลปะ “สมยใหม” ลงมาจากภผา

นาแขงเทานน หากแตยงหลอมรวมเปนสวนหนงของสงคมซง

กย เดอบอรด (Guy Debord) นกประวตศาสตรดานวฒนธรรม

ชาวฝรงเศส เรยกวา “สงคมแหงการแสดง” (The society of

the spectacle)

ทจรง อาจตองใชคาวา “หลอมรวมอกครง” มากกวา

เนองจากสวนหนง “ศลปะสมยใหม” เกดจากแรงปฏกรยา

ทตองการตอตานการลมสลายของคณคาทางศลปะทถกทาให

กลายเปนเพยงการแสดงและสนคา ซงเปนสถานการณทเกดขน

กบศลปะกระแสหลกในชวงศตวรรษท 19 เปนไปไดวาจดกาเนด

4 7A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ของศลปะสมยใหมเกดขนในป 1863 ณ ซาลง เดส เรอฟเซส

(Salon des Refusés) กรงปารส ซงจดแสดงผลงาน “แนวใหม”

ของศลปนทถกคณะกรรมการซาลงปฏเสธไมใหแสดงในงาน

นทรรศการของรฐ ซงแนนอนวาเปนโอกาสทฝงชนจะสามารถ

เหยยดหยามและเยยหยนงานศลปะทถกตราวาเปน “ศลปะชน

เลว” ไดอยางเตมปากเตมคา สาหรบ “ดาวเดน” ในงานนทรรศการ

ทางเลอกครงน ซงดไดจากจานวนผเขาชมและเสยงเยยหยนทม

มากกวาผลงานชนอนๆ ไดแก ผลงาน Le Déjeuner sur l’Herbe -

The Picnic Luncheon (เลอ เดเจอเนร ซร แลรบ - ปคนคอาหาร

กลางวน) ของ เอดอารด มาเนต (ภาพท 3)

การศกษาและทาความเขาใจวาเหตใดจงเปนเชนนน

และมนแสดงใหเหนทศนคตและความสมพนธทางศลปะทผชม

กลมแรกมตองานชนนอยางไร อาจชวยใหเราเขาใจคณสมบต

ททาให (และบางทยงคงทาให) ศลปะเปน “ศลปะสมยใหม”

ไดแจมชดขน ขอแรก การทมาเนตนาเสนอเรองราวรวมสมย

ซงดไดจากเสอผาทนสมยของสภาพบรษทงสองและขาวของใน

การไปปคนค กลบทาใหผชมกลมแรกรสกวาศลปนตงใจ “ลอเลยน”

ภาพตามขนบทมกมผชายอยกบหญงเปลอย ทงๆ ทตวมาเนตเอง

พยายามอยางมากทจะไดรบการยอมรบใหเปนสวนหนงในขนบ

นน และในความเปนจรง กระทงผลงานของจตรกรยคโบราณ (old

master) อยางจอรโจเน (Giorgione) หรอราฟาเอล (Raphael)

ซงแสดงอยในพพธภณฑลฟวร (Louvre) และเปนทคนตาสาหรบ

ผชมกลมเดยวกน ตวละครในภาพเหลานนกลวนแตงกาย

รวมสมย หากแตมไดรวมสมยอกตอไปในสายตาของชาวปารส

4 8 M o d e r n A r t

ในชวงกลางศตวรรษท 19 ผชมจงรสกวาภาพลกษณะดงกลาวม

กลนอายของจตรกรรมยคโบราณอย การพยายาม “เปลยนแปลง”

รปแบบโบราณนใหทนสมยขนจงเปนเรองเหลวไหลไรสาระและ

แสดงใหเหนถงความไรความสามารถของตวศลปนเอง บางท

สงททาใหผชมอดอดคอสายตาของหญงสาวในภาพทจองมอง

ออกมายงพวกเขา มนทาลายทงความลวงตาของฉากเหตการณ

ทเธออยและในขณะเดยวกนกพงเปา (และทะลทะลวง) ไปท

สภาวะจตใจของผชม

นเปนการทาลายเรองเลาและปลอยภาระใหกบผชมซง

เรมขาดความมนใจและไมแนใจวาภาพตรงหนาม “ความหมาย”

ภาพประกอบ 3 Édouard Manet, Le Déjeuner sur l’Herbe [The Picnic

Luncheon] (1863)

4 9A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

อยางไรกนแน และเมอสงเกตใหดเราจะเหนนกโกลดฟนชตวนอย

กาลงบนโฉบลงมาจากดานบนตรงกลางภาพ สงผลใหอากปกรยา

ของสภาพบรษในภาพทแตเดมอาจถกทกทกวาเปนเพยงการ

แสดงออกทางบคลก กลายเปนทาทในการเรยกเจานกตวนอย

ใหมาเกาะทมอกเทานนเอง แมจะดไมคอยมเหตผลเทาไรนก

แตการทศลปนเลอกทจะนาเสนอเชนนกเพยงพอแลวทจะทาลาย

ลกษณะของความเปนเรองเลา และยงเนนความจรงทวาภาพน

กาลงลอเลยนทงงานจตรกรรมโบราณและผชมไปพรอมๆ กน

แตดเหมอนวาการละทงขนบในการเลาเรองจะยงไมเพยงพอ

ศลปนเลอกทจะละเลยการสรางปรมาตร (modelling) ใหกบ

ตวละคร (โดยเฉพาะหญงเปลอยดานหนาซงดเรยบแบนและ

สวางจาราวกบภาพทถายดวยแสงแฟลช) รวมทงความไมแนนอน

ในการนาเสนอสดสวนและทศนยวทยา (perspective) ระหวาง

กลมตวละครดานหนากบหญงสาวทอยดานหลง ทงหมดนทาให

ความสนใจสวนใหญมงตรงไปทลกษณะของพนผว รวมไปถง

กลไกและหลกปฏบตในการสรางทศนยภาพ ซงในสายตาของ

ผชมชวงกลางศตวรรษท 19 เหนวาเปนผลมาจากความไมม

ฝมอของศลปน กระนน ยงมสงททาใหผชมตองหนกใจตอไปอก

เพราะมหลกฐานหลายอยางทแสดงใหเหนวามาเนตไมไดขาดไร

ฝมออยางทคด และนนยงเปนการตอกยาวาศลปนตองการจะ

ลอเลยนผชมมากเขาไปอก

Le Déjeuner sur l ’Herbe สามารถตงคาถาม

กบสมมตฐานทงหมดทเคยทาใหชาวปารสในชวงป 1863

เพลดเพลนใจไปกบการเสพงานศลป หรอพดอกอยางกคอ ผลงาน

5 0 M o d e r n A r t

ของมาเนตไมตรงตามบรรทดฐานใดๆ เลยของงานศลปะทจะเปน

ทยอมรบ มนทงนาขนและรกหรกตาไปพรอมๆ กน จงไมแปลก

ทผชมกลมแรกจะพากนหวเราะเยาะภาพๆ น แตหากมองจาก

มมของเราแลว สมมตฐานและบรรทดฐานดงกลาวตางหากท

ไมตอบสนองตอความเปนจรง โดยเฉพาะในโลกทวฒนธรรม

ทางสายตามไดมแตภาพวาดเพยงอยางเดยว ในชวงเวลาทงาน

จตรกรรมซงเคยอยจดสงสดกาลงถกคกคามและปลอยปละละเลย

เนองจากการขยายตวของภาพโฆษณาทเขาถงผคนในวงกวาง

เพราะฉะนน จงเปนเรองสมเหตสมผลทจะนาเสนอ “จตรกรรม”

ในฐานะทเปนสอและประสบการณทางสายตารปแบบหนงในการ

สะทอนโลกทเปนอย ดงท Le Déjeuner sur l’Herbe พยายาม

แสดงใหเหน ผบกเบกอยางมาเนตและศลปนในยคถดมามองวา

งานจตรกรรมไมใชหนาตางทมองออกไปสโลกภายนอกอยางท

เคยเปนมา หากแตคอการกอรางสรางภาพของโลกนนขนมา

ใหม โดยใชเครองมอและกฎเกณฑทมมาแตเดมในการสราง

ความหมายรปแบบใหม และนนจะทาใหงานจตรกรรมมคณคาพอ

ทจะถกกลาวถงในโลกสมยใหม ซงนาไปสการถอกาเนดของ

“โมเดรนนสต” หรอศลปะสมยใหมนนเอง

จดนนาเรากลบไปสผลงาน Monument ของเรเชล

ไวทรด เปนไปไดทจะมองคาวจารณในหนงสอพมพเดล เมลและ

ขอวพากษอนๆ ของสาธารณชน วาไมแตกตางไปจากความเหน

ของคนกลมแรกทไดชม Le Déjeuner sur l’Herbe เหนไดชดวา

ผชมพยายามตความคาวา Monument หรอ อนสาวรย ตาม

สมมตฐานทตวเองมในใจ ซงดเหมอนจะไมใช อนสาวรย ในแบบท

5 1A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

ไวทรดนาเสนอ เชนเดยวกบภาพวาดของมาเนต ผลงานของ

ไวทรดทาใหเกดคาถามขนมากมายในหลายระดบ โดยการท

ศลปนนา “ความเปนอนสาวรย” (monumentality) มาเปนสวนหนง

ในโจทยสมการ นอาจทาใหเราสรปไดวาไมมอะไรเปลยนไปเลย

จากสมยของมาเนต แตโดยสวนตวแลว ผมคดวาหลายอยาง

เปลยนไป เพยงแตมนซบซอนเกนกวาจะมองในแงของการ

เปรยบเทยบระหวางอดตกบปจจบน ซงผมจะพยายามอธบาย

ในบทตอๆ ไป

5 2 M o d e r n A r t

1เรเชล ไวทรด (Rachel Whiteread 1963-) ศลปนรนใหมชาวองกฤษ

เธอเปนผหญงคนแรกทไดรบรางวลเทอรเนอรในป 1993 และเปนตวแทน

ประเทศองกฤษแสดงนทรรศการเดยวในเทศกาลเวนส เบยนนาเล ในป 1997

ผลงานประตมากรรมของเธอเปนทวพากษวจารณอยางสง เนองจากการ

เลอกใชวสดและความตงใจเลนลอกบความรบรของผชมผานวตถทเหน

กนโดยทวๆ ไป

2เทรซ เอมน (Tracey Emin 1963-) หนงในกลมศลปนองกฤษรนใหม (yBas -

young British artists) ผลงานสวนใหญของเธอผกโยงเขากบชวตสวนตวซง

นาเสนอผานสอสาธารณะอยางเปดเผย ทาใหเปนทวพากษวจารณอยางสง

3เทท (Tate) แตเดมหมายถงพพธภณฑเทท บรเทน ซงกอตงขนในป 1897

เพอแสดงผลงานของศลปนองกฤษ โดยไดรบบรจาคงานศลปะชดใหญจาก

เซอร เฮนร เทท (Sir Henry Tate) ปจจบนขยายเปนกลมพพธภณฑ ประกอบ

ดวย เทท บรเทน (Tate Britain) เทท โมเดรน (Tate Modern) เทท ลเวอรพล

(Tate Liveerpool) และเทท เซนต อฟส (Tate St Ives)

4คารล องเดร (Carl Andre 1935-) ศลปนชาวอเมรกน หนงในหวหอกของ

กลมศลปะมนมล (Minimal art) คารลมกนาวสดอตสาหกรรม เชน กอนอฐ

หรอแผนโลหะ มาจดวางในรปแบบเรขาคณตอยางเปนระเบยบบนพนราบ

5มารเซล ดชองป (Marcel Duchamp 1887-1968) ศลปนชาวฝรงเศส

ททาทายตอแนวความคดเกยวกบศลปะแบบเดมๆ อยางเจบแสบ โดยเฉพาะ

การนาวสดสาเรจรป (readymade) มาทางานศลปะ ผลงานทเปนทรจก

มากทสด ไดแก Fountain (นำาพ) ซงดชองปทาขนในป 1917 ในชวงเวลานน

เขาเปนหนงในคณะกรรมการของสมาคมศลปนอสระซงกาลงจะจดงาน

เชงอรรถ

5 3A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

นทรรศการประตมากรรมขนในนวยอรก โดยประกาศวาจะแสดงผลงาน

ทกชนทเขารวม ดชองปไดสงโถปสสาวะผชายโดยลงนามแฝงวา อาร. มทท

(R. Mutt) ไปทงาน แตหลงจากการถกเถยงอนยาวนานของคณะกรรมการ

ทมตวเขารวมอยดวยนน มการลงความเหนวาไมควรนาผลงานชนนออกแสดง

ดชองปลาออกจากคณะกรรมการหลงจากเหตการณน

6รางวลเทอรเนอร (Turner Prize) เปนรางวลประจาปทมอบใหแกศลปน

องกฤษทสรางผลงานศลปะรวมสมยไดโดดเดนและนาจบตามองทสด รางวลน

กอตงขนในป 1984 โดย The Patrons of New Art (กลมผอปถมภศลปะแนวใหม)

ซงเปนพนธมตรผสนบสนนพพธภณฑเทท โดยตงชอตาม เจ. เอม. ดบเบลย.

เทอรเนอร (J. M. W. Turner) ศลปนองกฤษผยงใหญในชวงศตวรรษท 19

รางวลนถกจบจองจากสอมวลชนและสาธารณชนชาวองกฤษเปนพเศษ

ดวยเหตทวารางวลมกตกไปอยในมอของศลปนทคนทวไปเหนวาสรางงาน

แบบฉาบฉวยและชอบโฆษณาตวเอง

7ชารลส โบเดอแลร (Charles Baudelaire 1821-1867) กวและนกวจารณ

ชาวฝรงเศส แนวคดในการวจารณความงามของเขาเปนรากฐานสาคญ

ทสนบสนนงานศลปะสมยใหม โดยโบเดอแลรเหนวาในโลกนไมมคณคา

ความงามตายตว หากแตแตกตางกนไปตามบคคลและวฒนธรรม และศลปน

จะตองมความเปนปจเจกจงจะสรางสรรคความงามขนมาได

8กสตาฟ โฟลแบรต (Gustave Flaubert 1821-1880) นกเขยนชาวฝรงเศส

เจาของผลงาน มาดาม โบวาร (Madame Bovary) สไตลการเขยนทกระชบ

และตรงไปตรงมาสงอทธพลตอนกเขยนในยคหลง ตงแต ฟรนซ คาฟกา

(Franz Kafka) ไปจนถง เจ. เอม. คทเซย (J. M. Coetzee)

9เอดอารด มาเนต (Édouard Manet 1832-1883) ศลปนผนาพาศลปะฝรงเศส

ไปสความเปนสมยใหม โดยหนมาเลาเรองราวรวมสมยและใชเทคนคในการ

นาเสนอททาใหเหนวาผนผาใบไมใชหนาตางทมองออกไปสโลก หากแตคอ

5 4 M o d e r n A r t

พนทวางใหศลปนใชจนตนาการในการสรางสรรค

10ชารลส ซาทช (Charles Saatchi) นกธรกจในอตสาหกรรมโฆษณาท

หนเหมาสโลกศลปะ ซาทชเรมสะสมงานของศลปนทในปจจบนคอกลม

ศลปนองกฤษรนใหม (yBas - young British artists) ตงแตสมยทศลปน

เหลานนยงเปนนกเรยน โดยเขามกจะซอผลงานพรอมกนจานวนมากทาให

ไดมาในราคาถก หลายคนมองวาเขาคอตวการในการปลกปนราคาใหผลงาน

ของศลปนในกลมนสงลว ซาทชจงถกมองวาเปนสญลกษณของทนนยมใน

โลกศลปะยคปจจบน

11ซาลง (Salon) คอนทรรศการของรฐทจดขนในฝรงเศส โดยถอกาเนดขน

ในป 1667 ในชวงแรกจากดเฉพาะผทเปนสมาชกของสถาบนศลปะเทานน

ในป 1748 มการตงคณะกรรมการผคดเลอกผลงาน (salon jury) ขน

เนองจากซาลงเปนนทรรศการสาธารณะเพยงงานเดยวทาใหการแขงขน

ดเดอด ความไมพอใจของศลปนผทถกปฏเสธกอใหเกดซาลงหรองาน

นทรรศการรปแบบอนๆ ขนในภายหลง

12เธโอดอร รสโซ (Théodore Rousseau 1812-1867) จตรกรชาวฝรงเศส

หนงในผกอตงกลมบารบซง (Barbizon School) ซงหลกหนจากคณคา

ศลปะแบบสถาบนและสงคมเมอง สสงคมชนบทและวถแหงธรรมชาต ภาพ

ของเขาสวนใหญเปนภาพววทวทศนทออกไปวาดในทกลางแจงโดยไมแตงเตม

เสรมแตง

13แจคสน พอลลอค (Jackson Pollock 1912-1956) จตรกรชาวอเมรกน

เปนศลปนหวหอกในกลมแอบสแตรค เอกซเพรสชนนสม (Abstract Expres-

sionism) ซงนาเสนอสภาวะภายในของศลปนผานภาพแนวนามธรรม เทคนค

เฉพาะตวของพอลลอคคอการหยดและสะบดสลงไปบนผนผาใบขนาดใหญโดย

ไมใชพกน ทเรยกวา drip painting โดยบางครงมการใชสวนผสมของทราย

เศษแกว และวสดอนๆ ดวย

5 5A V e r y S h o r t I n t r o d u c t i o n

14The Affirmative Character of Culture คอทฤษฎท แฮรเบรต มารคส

(Herbert Marcuse) วเคราะหถงสภาพสงคมชนชนกลางภายใตระบบทนนยม

เขามองวาระบบทนนยมทาใหผคนตองการหลกหนจากสงคมใหญไปสโลก

แหงความเปนปจเจกทเปนอสระและมคณคามากกวา ซงหนทางไปสโลกนน

ทาไดงายดายเพยงแคตระหนกถงสงททกคนมอย “ภายใน” เทานน

15เดเมยน เฮรสต (Damien Hirst 1965-) หนงในกลมศลปนองกฤษรนใหม

(yBas - young British artists) ตงแตเดกเฮรสตหลงใหลเรองความตายซง

ไดกลายเปนหวใจในผลงานทมชอเสยงและออฉาวทสดของเขา นนกคอ The

Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living (ความตาย

เปนสงทมอาจจบตองไดในจตใจของผทยงมชวต) ผลงานในป1991 โดยเฮรสต

นาซากปลาฉลามมาดองนายาในตกระจก ในป 1995 เขาไดรบรางวลเทอรเนอร

จากผลงาน Mother and Child Divided (แมลกถกแยกออกจากกน) ซงนาเสนอ

แมววกบลกววถกแยกดองนายามาในตกระจก 4 ต

16พท มงเดรยน (Piet Mondrian 1872-1944) จตรกรดตชผมบทบาทสาคญ

ในการพฒนาศลปะแบบนามธรรม ในป 1915 เขาและเธโอ วาน โดสเบรก

(Theo van Doesburg) รวมกนกอตงกลม เดอ สไตจล (De Stijl) โดยสรางงาน

สไตลเรขาคณตอนมลกษณะเฉพาะตว มงเดรยนจากดองคประกอบศลปใน

งานของตนใหเหลอเพยงเสนตรงแนวตง-แนวนอนและสพนฐานไมกส เชน

เหลอง นาเงน และแดง ไดผลลพธเปนงานศลปะทชดเจนและเปนระเบยบ

ซงมงเดรยนเชอวาสามารถสะทอนใหเหนกฎแหงจกรวาลได

17โรเบรต มอรรส (Robert Morris 1931- ) จตรกรและนกเขยนชาวอเมรกน

เขาไดชอวาเปนศลปนและนกทฤษฎศลปสไตลมนมล (minimal) คนสาคญ

งานประตมากรรมของเขามกทาจากวสดทรงเรขาคณตขนาดใหญ นอกจากน

ยงมงานแบบ ‘anti-form’ โดยการแขวนวสดออนนม เชน ผาสกหลาด เปนตน

5 6 M o d e r n A r t

18ฟลปโป ทอมมาโซ มารเนตต (Filippo Tommaso Marinetti 1876-1944)

นกเขยนชาวอตาเลยน ผกอตงและวางรากฐานแนวคดของกลมฟวเจอรสม

(Futurism) ซงตองการนาเสนอพลวตของโลกสมยใหมทเคลอนทไมหยดนง

19เคลเมนต กรนเบรก (Clement Greenberg 1909-1994) นกวจารณชาว

อเมรกนททรงอทธพลทสดในโลกศลปะสมยใหมหลงสงครามโลกครงท 2

กรนเบรกสนบสนนทฤษฎ “รปแบบนยม” (formalism) ซงใหความสาคญกบ

องคประกอบทางศลปะอยาง เสน ส และรปทรง เหนอรปลกษณ (figure) หรอ

เรองราว งานวจารณของกรนเบรกสงผลใหชอของแจคสน พอลลอคกลายเปน

ศลปนทโดดเดนและโดงดงทสดแหงยค

20โฟโตมอนทาจ (photomontage) เปนเทคนคทตอยอดมาจากเทคนค

คอลลาจทสรางสรรคขนโดยปกสโซ โดยโฟโตมอนทาจเกดจากการนาภาพถาย

จากหลายแหลงมาประกอบกนขนเปนภาพใหม เทคนคนไดรบความนยมมาก

ในกลมศลปนดาดาและปอปอารต

21พพธภณฑศลปะสมยใหมแหงกรงนวยอรก มชอเรยกสนๆ วา โมมา

(MoMA – The Museum of Modern Art) เปนองคกรเอกชนทกอตงขน

ในป 1929 โดยกลมนกสะสมศลปะชาวอเมรกนผมงคง ดวยงานสะสมหรอ

คอลเลคชนขนาดใหญบวกกบการจดนทรรศการและกจกรรมอยางตอเนอง

ทาใหโมมากลายเปนผทรงอทธพลในโลกศลปะสมยใหมและเปนผกาหนด

รสนยมทางศลปะในสงคมกระแสหลก