ÜNİTE 6

Canlıların yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirir

Tüm canlılar tek hücre veya hücrelerden oluşur

Hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek

Yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirir

Hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri ve sistemler de organizmayı

Kırmızı ve beyaz kan hücreleri, yumurta ve sperm

Eşeyli ve eşeysiz üreme

Üreme canlıların yaşamsal faaliyetleriden biridir

Sperm hücresinin yumurtayı döllemesiyle olur

Eşeyli çiçekte üreme tozlaşmadan sonra döllenmeyle olur ve üreme organı çiçektir

İnsan, civciv ve kurbağa örnekleri

Bebeklik, çocukluk,ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık

HÜCRE

GELİŞME

ÜREME

Tanımı

Temel İlke

Temel Kısımları

Görevi

Oluşturur

Farklılaşma

Türleri

Temel İlke

İnsanda

Çiçekli Bitkilerde

Doğum Öncesi

İnsanda Doğum Sonrası

Hüc

rebö

lünm

esi,

büyü

mes

ive

fark

lılaş

mas

ı ile

Eşe

ysiz

veya

eşey

lişe

kild

e

HÜCRE, ÜREME VE GELİŞME

Resimde insan kanında bulunan farklı şekillerdekihücreler farklı renkler ile gösterilmiştir. Hücrelerinşekilleri sizce neden farklıdır? Düşüncelerinizidefterinize not ediniz. Ünite sonunda not aldığınızcevapları tartışınız.

Hurma ağaçlarının bazıları meyve veriyor, bazıları isevermiyor. Resimde meyve veren bir hurma ağacıgörülüyor. Sebeplerini araştırınız ve defterinize notediniz. Ünite sonunda öğrendiğiniz bilgileri kullanaraknot ettiğiniz cevabınızı tartışınız.

Bahçenin bir bölümüne acı biber ekilirken, diğerbölümüne tatlı biber ekilir. Bir süre sonra acı biberlerarasında tatlılarına ve tatlı biberler arasında acılarınarastlanması nedendir? Düşüncelerinizi defterinize notediniz ve ünite sonunda bu soruyu tekrar tartışınız.

6

78

Giriş Etkinlikleri

Hücre,Üreme ve Gelişme

79

Altıncı ünitede canlıların yapı taşlarını oluşturan hücreleri, insan ve diğer hayvanlarda üremeyi,canlılarda doğum ve sonrasındaki gelişmeyi, yeni doğanların bakımını ve son olarak da bitkilerde üremeyitartışacağız.

Hücrelerigörmek için adlı aleti kullanırız. Mikroskop,17. yüzyılın başlarında icat edildi. Biliminsanlarımikrospkop sayesinde cisimlerin büyütülmüşgörüntülerini elde edebiliyorlar. terimini ilkolarak İngiliz bilimci Robert Hooke 1665 yılında kullandı.Şişe mantarına baktığında küçük odalara benzeyenşekiller gördü ve bunlara latincede “küçük oda” anlamınagelen “ ” ismini verdi.1675 yılında ise ilk canlı hücreler görüldü. 1838 ve 1839yıllarında tüm

1855 yılında iseileri sürüldü.

Genellikle hayvan ve bitkiler milyonlarca hücrelerinbirleşmesinden meydana gelirler. Bir insan vücudundayaklaşık olarak 1,000,000,000,000,000 (1 Katrilyon)hücre bulunur!

Devekuşu yumurta hücresi ile sinir hücresi dışındaki çoğu

hücreler gözle görülemeyecek kadar küçüktür.

saptandı.

mikroskop

Hücre

cella

bitkilerin ve tüm hayvanların hücrelerdenoluştuğu yeni hücrelerin eskihücrelerin bölünmesinden oluştuğuTüm canlılar bir ya da daha fazla hücreden oluşur.

Mikroskop sayesinde biliminsanları hücre konusundaönemli bilgiler elde ettiler. Hücrelerin nasılçalıştığını, yeni hücrelerin nasıl oluştuğunu,farklılaşmış hücrelerin yeni canlıların oluşması vegelişmesini nasıl sağladıklarını anladılar. Biz de altıncıünitede bahsi geçen konuları inceleyeceğiz.

Devekuşu Yumurta Hücresi

Sinir Hücresi

HÜCRE, ÜREME VE GELİŞME

17. Yüzyılda Tasarlanan Bileşik Mikroskop

6

80

Bi i ydunuz?l yor mu

Canlılar ikinci ünitede tartıştığımız yaşamsal faaliyetleri yerine getirmek için hücrelere ihtiyaç

duyarlarHücreyi bir fabrikaya benzetebiliriz. Fabrikanın farklı bölümlerinde farklı işlemler yapılmaktadır.Aşağıdaki şekilde bir hücrede yapılan işlemler verilmiştir.

. Hücre canlının en küçük yapı birimi olup yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirir.

Y a n d a k i ş e k i l d e d eanlatıldığı gibi hücreninyaşamsal faaliyetleriniyerine getirendenilen birimler vardır.Hücre’nin üç temel kısımşunlardır:

1. Hücre zarı2. Sitoplazma3. Çekirdek

Yandak i ç i z imde buk ı s ı m l a r ı b u l a r a k ,görevlerini tartışınız.

organel

Hücre zarı

SitoplazmaMitokondri

kloroplastKoful

Çekirdek

hücreyi dış dünyadan ayırır. . Hücrenin içine girecek olanmaddeleri seçerek geçirir, çıkacak olanları da seçerek çıkartır. Hücre zarı seçici geçirgenliğisayesinde hücre içi madde dengelerinin korunmasında önemli rol oynar.

tüm organelleri bulunduran saç jölesi gibi bir ortamdır.. solunumun gerçekleştiği ve yaşam için enerji üreten

organeldir. Bitki hücrelerinin sitoplazmasında denilen ve fotosentez olayını gerçekleştirenorganel vardır. ise içinde sıvı çözelti depolayan bir organeldir.

hücrenin tüm faaliyetlerini düzenleyen ve kalıtsal bilgiyi taşıyan kısmıdır. Genelliklehücrelerde bir çekirdek bulunur, fakat bu kurala uymayan hücreler vardır. Beyaz kan hücrelerindebirden fazla çekirdek bulunurken, olgun kırmızı kan hücrelerinde çekirdek yoktur.

Hücre zarı seçici geçirgendir

Sitoplazmada mitokondri, kloroplast

ve koful gibi organeller bulunabilir

1- Hücre kısımları ve görevleri nelerdir?2- Hücrenin gerçekleştirdiği yaşamsal faaliyetler

Nelerdir? (Ünite 2'den yararlanabilirsiniz.)3- Solunum ve fotosentez nedir?

Kanser hücrelerin dış etkenler ilefarklılaşıp kontrolsüzce bölünmesidir.Kuzey Kıbrıs'ta her gün 1 yeni kanservakaası kaydedilmektedir.Hücre zarı sadece 0.00001 mmkalınlığındadır.Deli dana hastalığı sinir hücrelerindekikofulların büyümesiyle olur.

Hücrelerimizin yenilenmesi ve sağlıklıgelişmemiz için süt ve süt ürünlerini dahaçok tüketelim.

6.1 A- Hücrelere Yakından Bakış

Hücre Zarı

EndoplazmikRetikulum

Mitokondri

Golgi Cisimciği

Ribozom

Çekirdek

Protein

81

Bi i ydunuz?l yor mu

Yandaki resimde kanda bulunan farklı hücreler gösterilmektedir.Kırmızı renk ile gösterilenler kırmızı kan hücrelerini, sarı renktrombositleri ve yeşil ise beyaz kan hücrelerini göstermektedir.Kırmızı kan hücreleri oksijen taşımakla görevli olup,olgunlaştıktan sonra çekirdekleri yok olur. Beyaz kan hücrelerivücudumuzu hastalıklara karşı korurlar. Trombositler ise kanınpıhtılaşmasında rol alan hücre parçacıklarıdır.Hücrelergerçekleştirdikleri görevlere göre farklılaşmışlardır.Farklılaşma gelişim sırasında ortaya çıkar. Farklılaşanhücreler belirli görevlerde uzmanlaşırlar.

Farklılaşmış hücrelerin şekilleri, içerdikleri ve organellerin sayıları görevleri ile ilişkilidir.

Yukarıdaki şekiller hayvan ve bitki hücrelerinin genel yapılarını göstermektedir. Hayvan ve bitkihücreleri arasında da farklar vardır. Bitki hücrelerinde hücre çeperi ve kloroplast bulunurken,hayvanlarda bu yapılar bulunmaz.

1- Bitki ile hayvan hücrelerinde ortak yapılarnelerdir?

2- Bitki ile hayvan hücresindeki farklılıklarNelerdir?

3- Farklılaşma hakkında bilgi veriniz.

Kök hücreler farklılaşmamışhücrelerdir. Bu hücreleri hangiortama koyarsak, oradaki hücreleredönüşürler.Tek hücreden oluşan Amip gibicanlılar da vardır. Amipleri durgunsularda bulabilir, mikroskoplagörebilirsiniz.

Biyoloji biliminin hücre ile ilgilenen alt dalınasitoloji denir.

6.1 B- Özel Görevi Olan Hücreler

...... .... .... .... ................................ ................

.. ....

...... .... .... .... ......................

......

..............

........

....

.. .... .... .... .... ..............................

.. .................. ....

...... .... .... .... ................................ ................

.. ....

.. .... .... .... .... .............................. .. .......

...........

...... .... .... .... .... .............................. .. .......

...........

...... .... .... .... .... .............................. .. .......

...........

....

.. .... .... .... .... .............................. .. ......

............

...... .... .... .... .... .............................. .. .......

...........

....

.. .... .... .... .... .............................. .. .......

...........

....

.. .... .... .... .... ..........

...... .... .......... .. ................ ....

..

.. .... .... .... .... ..............................

.. .................. ....

.. .... .... .... .... ..............................

.. .................. ....

Hücre,Üreme ve Gelişme

Yanak içinden alınan hayvan hücresi örneği çizimi Yapraktan alınan hücre örneği çizimi

çekirdek

koful

sitoplazma

hücre zarı

kloroplast

hücre çeperi

Bi i ydunuz?l yor mu

Bakteriler gibi canlılar ve basit hayvanlar hücre bölünmesi ile çoğalırlar

Söz konusu hücrelerden küçük olanı hareket edebilir. .

.

. İnsanların da içinde bulunduğuhayvanlar grubu ise üreme için özel hücrelere ihtiyaç duyarlar. Genellikle iki tür üreme hücresi vardır.

Hareketli olan hücrelere diyoruz Kendibaşına hareket edemeyen hücreye ise diyoruz

spermyumurta

Yumurta Hücresi

Sperm Hücresi

Farklılaşmış hücrelerden sperm ve yumurta hücreleri üreme görevli hücrelerdir. Sperm hücrelerierkek üreme organlarında, yumurta hücreleri ise dişi üreme organlarında üretilirler.

Hücreden OrganizmayaVücudumuzun üreme ve boşaltım gibi yaşamsal faaliyetlerini sistemler aracılığıyla yerine getiririz.

Boşaltım sistemimizi örnek olarak alırsak, böbrek ve idrar kesesi gibi organlardanoluşur. Söz konusu organlar da kas, sinir ve deri gibi dokulardan meydana gelir. Dokuları da kas, sinir vederi hücreleri oluşturur.

Sistemler birlikte çalışan organlardan oluşur. Organlarımız ise doku dediğimiz hücre gruplarındanmeydana gelir.

1- Yukarıdaki resimde verilen insana ait spermve yumurta hücresini inceledikten sonraFarklarını yazınız.

2- Bakteriler ve basit hayvanlar nasıl çoğalırlar?3- Sistem hangi birimlerden oluşur?

İnsan yumurta hücresi bunoktadan biraz daha küçüktür“ . “Salyangoz ve toprak solucanı gibicanlılar hem sperm hem deyumurta üretebilirler.Dizüstü bilgisayarlar dizüstünde uzun süre

tutulduğunda ürettiği ısı spermlere zarar verir.

6

82

6.1 C- Üremeyi Sağlayan Hücreler

Çekirdek

83

Bi i ydunuz?l yor mu

İnsanlarda üremenin, sperm ve yumurta hücresi aracılığı ile gerçekleştiğini belirtmiştik. İnsanlardakiüreme üremedir. . İkicinsiyetin özel üreme organları sperm ve yumurtaları üretirler.

.. Aşağıdaki şekilde erkek ve dişi üreme organları

gösterilmektedir.

eşeyli Eşeyli üreyen canlılarda genelde erkek ve dişi diye iki cinsiyet vardır

Sperm erkeklerde ergenlik

döneminden sonra sürekli olarak testislerde üretilir Dişilerde ise yumurta yumurtalıklarda üretilir ve

ergenlik dönemi ile ayda bir yumurtlanır

Sperm Yumurta ile BuluşuncaYeni bir canlının oluşabilmesi için döllenme olması

gereklidir. , sperm ve yumurta hücresininbirleşmesidir. İnsanlarda sperm ve yumurta dişivücudu içerisinde buluşur; biz bu işlemediyoruz. Birleşme sonrasında oluşan döllenmişyumurta hücresi yeni canlının ilk hücresidir. İlk hücrebölünerek gelişir ve yeni organizmayı oluşturur.Yandaki resimde bir spermin yumurta yüzeyindeniçeriye girmek üzere olduğu an gösterilmektedir.

Döllenme

iç döllenme

İkihücre buluşacak, çekirdeklerindeki bilgiler birleşecekve yeni canlının ilk hücresi anne ve babadan gelenbilgileri içerecektir.

1- Eşeyli üreme nedir?2- Döllenme ne demektir?3- Erkek ve dişilerdeki üreme hücreleri nerede

üretilir?

Eşeysiz üremede canlı kendisininikizlerini oluşturur. Kara yosunugibi canlılar hem eşeyli hemeşeysiz üreyebilir.Tüp bebek teknolojisinde spermve yumurta dış döllenme iledöllenir.

Üreme organlarımızın sağlığı için pamuklu iççamaşırları ve hava alabilen, sıkı olmayangiysiler giyelim.

6.2 A- İnsanda Üreme

Yumurtalık

Vajina

Hücre,Üreme ve Gelişme

ÜretraPenis

Skrotum

Fallopi tüpü

Döl yatağıTestis

Yumurta

Sperm

Erkek Üreme Sistemi Dişi Üreme Sistemi

Spermin, Yumurta ile buluşması

Bi i ydunuz?l yor mu

Döllenen yumurta, yumurta kanalından döl yatağına (rahim) doğru hareket eder ve oraya yerleşir.Doğuma kadar olan gelişimini döl yatağında gerçekleştirir (6.2 A' ya bakınız.) İlk hücre bölünerekembriyo adını alır. 12 hafta sonra ise fetus diye adlandırılır. 38 hafta (9 ay) boyunca döl yatağınınsıcak ve güvenli ortamında bir sıvı bölme içerisinde gelişir. Dokuz ay boyunca bebek göbek bağı aracılığıile anneden oksijen ve besin alır. Aşağıdaki şekilde 38 hafta boyunca gelişimin değişik evrelerigörülmektedir.

DoğumDoğum öncesi genellikle bebek annenin döl yatağında yandakişekildeki gibi durur. 9 ay sonra anne doğum sancısı geçirir. Doğumsancısı boyunca döl yatağında kasılmalar olur. Döl yatağının girişigenişler ve bebeğin içinde bulunduğu sıvı bölmeyi saran zar yırtılır.Sancılar daha da sıklaşmaya ve kuvvetlenmeye başlar ve bebek,anne vücudundan dışarıya itilir.

1- Yumurta nerede oluşur ve döllenir?2- Döllenmiş yumurta nerede gelişir?3- Embriyo ve fetus kelimelerini açıklayınız.

Döllenme olmamışsa,döllenmemiş yumurta vücuttanadet dönemi kanaması ile atılır.Hamilelik boyunca adet dönemigörülmez.Doğum sırasında bebeğin ilkağlaması ilk nefes alışıdır.

Hamilelik boyunca annenin sigara ve alkolkullanması, veya yanında sigara içilmesi bebeğingelişimini kötü yönde etkiler.

6

84

6.2 B- Tek Hücreden Doğuma Kadar Olan Gelişme

1 Günlük

Doğum Öncesi Bebeğin AnneRahmindeki Duruş Şekli

8 Haftalık 36 Haftalık(Yeni Doğmuş)

Gerçek boyutu 2,5 cm Gerçek boyutu 50 cmGerçek boyutu 0,1 mm

85

6.2 C- İnsanda Doğum Sonrası Gelişme

Bi i ydunuz?l yor mu

Doğum sonrasında dünyaya gelen bebek, gelişimini hızla sürdürür. İnsanın gelişim dönemleri veözelikleri şunlardır:

Bebeklik döneminde bebek tamamıyla bağımlıdır. Bebeğin anne sütü emmesi çok yararlıdır.Anne sütü ile beslenen bebek hastalıklara karşı direnç kazanır ve gelişmesi için enerji sağlar. Bir yılboyunca vücudunu kontrol etmeyi, emeklemeyi, yürümeyi, ellerini kullanmayı ve bazı sözcüklerisöylemeyi öğrenir. Bebeklik döneminde gelişim çok hızlıdır.

Bebeklik:

Çocukluk:

Ergenlik:

mensturasyon

Yetişkinlik:Yaşlılık:

Çocukluk döneminde insanın ince kasları ve vücut koordinasyonu gelişir. Konuşmayı,koşmayı, yemek yemeyi, giyinmeyi çocukluk döneminde öğrenir. Çevresindeki olayları merak eder.

Ergenilik döneminde insan vücudu büyük değişimler geçirir. Kız ve erkek çocuklardadeğişimler farklılık gösterir:

Erkeklerin sesleri çatlamaya ve kalınlaşmaya, vücutları tüylenmeye başlar ve omuzları gelişir.Erkekler sperm üretimine başlarlar.

Kızlarda ise göğüsler büyür, vücutta tüylenmeler başlar ve kalça kısmı genişler. Yumurta üretimi vesalgılanmasıyla adet döngüsü dediğimiz başlar.Ergenlik döneminde üreme organlarımızdaki değişiklikler sebebiyle hormon seviyeleri değişir ve kiloalabiliriz. Sivilcelenme ve ses değişikliği gibi durumlar ortaya çıkar. Vücudumuzun çok büyükdeğişikliklere alışması zaman alacaktır. Ergenlik döneminde karşılaşacağımız sorunlar geçicidir.

Vücudumuzdaki değişimler dengelenmiştir. Üreme için yeterli olgunluğa ulaşırız.Yaşlılıkta hücre yenilenmesi azalır ve yavaşlar. Dişilerde yumurta üretimi durur erkekler ise

sperm üretimi azalır.

�

�

1- Siz hangi gelişim dönemindesiniz?Yaşadığınız zorluklar nelerdir?

2- Yaşlılık döneminin özelikleri nelerdir?3- Arkadaşlarımızın yaşadıkları ergenlik

döneminde kendilerini iyi hissetmeleri içinOnlara nasıl yaklaşabiliriz?

Her 10 kız öğrenciden 1'i ergenlikdöneminde kilo almaktan stresegirmekte ve yetersiz beslenmedendolayı hasta olmaktadır.Sigara, uyukusuzluk, sağlıksız beslenme,vücut temizliğine önem vermeme vehastalıklar gelişimimizi engeller.Menopoz (yumurta üretiminindurması) sadece insandişilerinde olur.

Yaşlılarımız kendilerini toplumdan dışlanmışhissederler. Onlarla ilgilenelim ve onlarasabırla yaklaşalım.

BebeklikÇocukluk veYetişkinlik Ergenlik Yaşlılık

Hücre,Üreme ve Gelişme

6

86

6.2 D- Diğer Hayvanlarda Üreme ve Gelişme

Bi i ydunuz?l yor mu

Farklı canlıların embriyoları birbirlerine şu açılardan benzerler:Döllenmiş bir yumurtanın bölünmesiyle gelişirler.Gelişmek için oksijen ve besine ihtiyaç duyarlar.Gelişme sıvı bir ortam içerisindedir.

Canlıların embriyoları aşağıda belirtilen özelikler bakımından farklı olabilirler:Embriyoların bir kısmı yumurta içerisinde dış ortamda gelişirler. Diğerleri ise anne vücudundagelişir ve geliştikten sonra doğarlar.Bazı embriyolar besini yumurta sarısından alır. Embriyoların ihtiyacı olan oksijen de yumurtakatmanlarını geçerek onlara ulaşır. Bir kısım embriyo ise besin ve oksijeni anne kanındanalırır.Bazı embriyolar gelişip genç canlıyı oluşturur; fakat çoğu böcek ve kurbağa embriyoları öncelarvaya (kelebek, kurtçuk ve tadpol) sonra da geçirerek genç canlıya dönüşürler.

.

�

�

�

�

�

�

başkalaşımBaşkalaşım bir canlı larvasının büyük değişiklikler geçirerek çok farklı bir genç canlıya

dönüşmesidir

1- Farklı canlıların embriyoları birbirlerinehangi açılardan benzerler?

2- Başkalaşım geçiren canlılara örnek bulupyazınız.

3- Embriyo gelişimi iki farklı ortamdaolabilir. Bunları açıklayınız.

Döllenmeden sonra doğuma kadar olansüreye hamilelik süresi diyoruz. Farklıcanlılar için hamilelik süreleri şöyledir:Tavuklar için 21, kediler için 61,insanlar için 267, filler için 645,eşekler için 374 gündür.Marketten satın aldığımız yumurtalardöllenmemiş de olabilir.Kanguru gibi keseli hayvanlardayavru yarı gelişmiş olarak doğar,gelişimini kese içerisindesürdürür.

Yaz aylarında ülkemizin plajlarına yumurtlamayaçıkan deniz kaplumbağaları geceleriyumurtlarlar. Plajları 20.00-08.00 arasıkullanmayalım. Plaj yanında konaklayacaksakkesinlikle ışık kullanmayalım ve ses yapmayalım.

Tavuk, Kurbağa ve İnsanın Gelişim Evreleri

87

6.2 E- Yeni Doğanların Doğal Bakımı

Bi i ydunuz?l yor mu

Balık, kurbağa ve sürüngenlerde yeni doğanlarındoğal bakımı:Genç canlılar tehlikeli bir dünyada büyürler. Bakım vekorunmaları için sadece ailelerine güvenemezler. Çoğubalık, kurbağa ve sürüngenler yalnız başlarına gelişirler.Aileleri onlara bakmaz ve korumaz. Genelde annedöllenmiş yumurtasını kendi başına gelişmek üzereyumurtlar. Gelişmek sadece şansa kalmıştır. Çoğu gençcanlı ya ölür ya da başka canlıların besini olur. Bazısürüngenler yumurtalarınıyuvalara koyarak veya topraktaaçtıkları deliklere bırakarakkorumaya çalışırlar. SadeceAfrika timsahı gibi birkaç türyumurtalarını bekler ve korur.

Kuş ve memeli hayvanlarda yenidoğanların doğal bakımı:Genç kuşlar ve memeliler hayattakalabilmek için bakıma ihtiyaç duyarlar.Kuş ve memeliler az sayıda yavrudoğurduğu için bakımları daha kolaydır.Kuşlar önce yumurtalarını sonra da yenidoğan yavrularını korur ve beslerler.Memeliler ise yavrularını korur vebeslerler. Erkek imparator penguen,anne penguen beslenmek için yuvadanayrıldığında, yumurtayı ayağındakanatlarına sararak taşır. Yumurtadagelişen yavrunun donup ölmemesi içinaçlık içerisinde anne geri dönene kadaryumurtayı yanından ayırmaz.

1- Balık, kurbağa ve sürüngenlerde yenidoğanların doğal bakımı hakkında bilgiveriniz.

2- Sizce penguen yumurtası neden yerebırakılmıyor?

3- Neden bir alabalık çok fazla sayıdaYumurta yumurtluyor?

Evcil hayvanlar bakım ve sorumluluk ister.Bakımını üstlenemeyeceğimiz vesorumluluğunu alamayacağımız evcilhayvanları almayalım.

Hayvanların sadece %0.1'i yavrularınabakar.Yavrularına bakmayan canlılar yılda çokfazla sayıda yavru doğururlar: Alabalık 6milyon, kurbağa 2000-3000, kuş 12, denizkaplumbağası 150 yumurta doğururlar.Akdeniz foklarından dünyada 2004 yılındasadece 500 tane kaldığı bildirilmiştir.Akdeniz foklarında anne ve bebeğiarasındaki bağ çok güçlüdür. 6 ile 14haftalığa kadar bakıma ihtiyaçlarıvardır. Stresli ortamlarda bebekve anne arasındaki bağ kopar vebebeğin hayatı tehlikeye girer.

Hücre,Üreme ve Gelişme

6

88

6.3 A- Çicekli Bitkilerde Üreme ve Gelişme

Bi i ydunuz?l yor mu

Çiçek

1. Tozlaşma2. Döllenme

bir çiçekli bitkinin eşeyli üreme organıdır. Bitkininçiçeğini koparırsak, üremesini etkilemiş oluruz. Çiçekgenellikle hem erkek hem de dişi üreme organlarını bulundurur.Erkek ve dişi üreme hücreleri de söz konusu organlarda oluşur.

Yandaki resimde bir çiçek görülmektedir. Resimde harfiyle

gösterilen, bitkinin dişi üreme organı ve harfiyle gösterilen

de erkek üreme organıdır. 'da yumurtalar üretilirken, 'depolenler üretilir.Çiçeğin üremesi iki adımda gerçekleşir:

AB

A B

TozlaşmaErkek üreme organında oluşan polenlerin dişi üreme organınakonmasına diyoruz. Çiçekte oluşan polenler, aynıçiçeğin üzerine konabileceği gibi farklı bir çiçeğe de konabilir.Tozlaşmaya böcekler ve rüzgar gibi aracılar da yardımcı olur.Bazı çiçeklerde sadece dişi, bazılarında ise sadece erkek üremeorganı da bulunabilir. Hurma ağaçlarının bazıları erkek vebazıları dişidir. Erkek hurma ağacının çiçekleri sadece erkeküreme organını, dişi hurma ağacının çiçekleri ise dişi üremeorganını içerir. Kuzey Kıbrıs'ta hurma ağacının tozlaşmasındainsanlar rol oynar. Bilir kişi erkek ağaçtan kopardığı çiçeklidalını, dişi ağaç üzerine serper ve tozlaşmanın gerçekleşmesinisağlar.

tozlaşma

DöllenmeTozlaşma sonrasında polen içerisinde bulunan erkek üreme hücresi polen borusu aracılığıyla yumurta ile

buluşur. Döllenmiş yumurta embriyo olur. Embriyo gelişerek tohumu oluşturur. Meyv embriyoyu

içerisinde bulunduran dişi üreme organı bölümü oluşturur.

eyi

1- Çiçek nedir?2- Bitkilerde üreme nasıl olur? Adımları ile

anlatınız.3- Polen bir çiçekten diğerine nasıl gidebilir?

Renkli taç yapraklara sahipçiçekler böcekler, çimler iserüzgar aracılığıylatozlaşırlar.Eğer bir tür bitkininpolenleri farklı bir bitkiyekonarsa, polenler ölür.

Çiçek bir bitkinin üremesi için gereklidir.Orkide gibi türlerinin çiçeklerini kesmek onlarınçoğalmasını etkiler.

Arı yolu ile tozlaşmakta olanböğürtlen çiçeği

AB

B

A

Çiçek Kesiti

89

Bi i ydunuz?l yor mu

Döllenme gerçekleştiktensonra, çiçeğin çoğubölümleri solar ve ölür.Döllenmiş olan yumurtahücreleri ise yumurtalıktagelişmeye devam eder ve

oluşturur. Her tohum içerisinde embriyo, besin deposu ve koruyucu tohum kabuğu bulunur.Tohumu içerisinde bulunduran yumurtalık da gelişerek meyveyi oluşturur. içerisinde tohumbulunduran gelişmiş yumuratlıktır.

tohumuMevye

Tohumların YayılmasıTohumların yayılması çok önemlidir çünkü yanyana büyüyen bitkiler, besinleri ve suyupaylaşacaklarından yaşam şansları azalır.Tohumlar rüzgar, hayvanlar aracılığıyla veyakendi kendilerine yayılırlar. Yandakiresimlerde farklı aracılar ile yayılantohumlar gösterilmiştir. Resimleriinceleyerek kendi kendine, hayvanlar verüzgar aracılığı ile yayılan tohumların fizikselözeliklerini not ediniz.

ÇimlenmeYeterli ısı, su ve oksijen olduğunda tohumlar

çimlenir. Tohum, içerisinde çok az subulundurur ve bu şekilde uzun süreçimlenmeden kalabilir. Çimlenme aşamalarıaşağıdaki çizimde gösterilmiştir.

1- Tohumun bölümleri nelerdir?2- Meyve nedir?3- Çimlenme için ne gereklidir?4- Rüzgar aracılığı ile yayılan tohumların

fiziksel özelikleri nedir?

Çilek gerçek bir meyvedeğildir. Dış kabuğundakisiyah noktalar gerçek çilekmeyvesidir. İncir de gerçekmeyve değildir.Girne Kalesi'nde bulunan MÖ300 yılına ait “batık gemi”bozulmamış şekilde durantohumlar durmaktadır.

Tarım ilaçları doğru kullanılmadığında doğaya ve insansağlığına büyük zarar verir.

6.3 B- Tohumdan Bitkiye Gelişme

Kendi Kendine Yayılan

Gabbar Çiçeği Gabbar Meyvesi

Hayvanlar Aracılığıyla Yayılan

Rüzgar Aracılığıyla Yayılan

Hayvanlar Aracılığıyla Yayılan

Hücre,Üreme ve Gelişme

Hayvanlar Aracılığıyla Yayılan

Gabbar Meyvesi Kesiti

Tohum

1 2 3 4 5

Bi i ydunuz?l yor mu

Kuşlar tarafından tozlaşma

Böcekler tarafından tozlaşma

Kuşlar kırmızı rengi çok iyi görürler. Kuşlar aracılığıyla tozlaşanbitkilerin kırmızı çiçekleri vardır. Yandaki bitki kuşlar tarafındantozlaşır.

Böcekler çoğu rengi çekici bulurlar. Kırmızı rengi böceklerden sadecekelebekler ve güveler görebilir. Böcekler genellikle kokulu çiçekleritozlaştırırlar. Kokuların onlara besinlerini hatırlattığı düşünülür.

1- Neden böcekler ve kuşlar gibi hayvanlarçiçekleri ziyaret ederler?

2- Sizce yarasaları bir çiçeğin rengi mi, kokusumu çeker?

3- Nektar nedir?

Orkidelerin ürettiği koku o kadarkuvvetlidir ki oradan geçen arılar“bayılır” ve çiçeğin içerisine düşer.Polenlere bulaşan arı, başka orkidelerepolenleri taşır.Hanımeli ve Pakistan Geceleri diyebilinen ve akşamları kokançiçekler geceleri dolaşangüveler tarafından tozlaşırlar.

Bitkilerin tozlaşmasında çok önemli rolleri olanböcek ve kuşları koruyalım.

6

90

6.3 C- Çiçekli Bitkilerin Albenisi

Orkide

Kum Zambağı

İngiliz Fulu

Çiçekler, böcek, kuş ve yarasa gibi hayvanlar tarafından tozlaşırlar. Sizce böcek, kuş ve yarasa gibihayvanları çiçeklere çeken nedir? Bu bölümde çiçeklerin albenisi konusunu işleyeceğiz.

Çin Gülü

Yol işaretleriÇiçekler üzerindekid e s e n l e r n e k t a r ı nnerede olduğunu işareteder. çiçektarafından oluşturulankokulu şekerli sudur.

Nektar

11. Bahçenizde veya evinizde bulunan bir çiçekli bitkinin ismini yazıp, çiçeğini tarif ediniz. Sizce buçiçek nasıl tozlaşır? Neden?

A B C D

TEST 6

4. Resimde bir deniz kaplumbağasınınyumurtaları görülmektedir. Sizce neden birdeniz kaplumbağası bu kadar fazla yumurtabırakır?

1. Tohumlar bitkinin hangi kısmından gelişir?a. Çiçekb. Yaprakc. Gövded. Kök

2. Dokular canlılarda bulunur. Dokuları nasıl tanımlarız?a. Benzeri yapı ve özellikleri olan hücre grubudur.b. Yapıları ve özellikleri farklı olan hücre grubudur.c. Hücre içerisinde bulunan organellerdir.d. Hücre zarı dokulardan oluşur.

3. Erkek canlılarda sperm çok sayıda üretilirken, dişilerde çok az sayıda yumurta hücresi üretilmesisizce neden olabilir?

5. Neden farklılaşmış hücrelere ihtiyaç duyarız? Örneklendiriniz.

6. İnsanda eşeyli üreme konusunu göz önünde bulunundurarakannenize ve babanıza benzeme sebeplerinizi not alınız.

7. Hamilelik dönemininde insan gelişimini detayları ile anlatınız. Bu dönemde nelere dikkat edilmesigerektiğini velilerimize soralım ve yazalım.

8. Ailenizde sizden farklı gelişim döneminde olan biri ile röportaj yapınız.

9. Taç ve çanak yapraklarının bitki üremesine katkısını araştırınız.

10. Resimlerde gösterilen tohumlar sizce nasıl yayılırlar?

Hücre,Üreme ve Gelişme

91

6

92

Çiçekler konusunda resimli sözlükhazırlayınız.Büyük çiçek veren bir bitkiyi (örneğin çingülü, zambak) ikiye ayırarak inceleyebilir veçiçeği oluşturan birimleri resimleyerek kağıtüzerine yerleştirebilirsiniz.

Not:Ünitedeki tüm ilke ve terimler için resimli birsözlük hazırlayabilirsiniz.

Çiğ tavuk yumurtasını çukurca bir tabakiçerisine yerleştiriniz. Dikkatlice kırarakyumurtayı açınız. Tavuk embriyosunungel iştiği bu ortamı inceleyerek veresimleyerek hakkında bir pano hazırlayınız.

Tavuk Yumurtasına Yakından Bakış

Hareketler zinciri ilefarklı gelişimdönemlerindekiinsanların özeliklerinianlatınız. Ünitedekifarklı kavram veyailkeleri dekullanabilirsiniz.

Bir grup oluşturup uzman hücrelerhakkında işbirliği yaparak projehazırlayınız.

Projenin Adı:

Hazırlayanlar:

Projenin Amacı:

Kullanılan Materyal veYöntemler:

Sonuçlar:

Bir SonrakiAdımlar:

Not:Ünitedeki tüm ilke ve terimler için projehazırlayabilirsiniz.

___________________

_______________________________________________________________

_________________________

____________________________

__________________________________________________________________

___________________________________________________________________

Çiçek: Çiçekli bitkilerinüreme organı

Çoklu Zeka Etkinlikleri

93

Hücre, üreme ve gelişme hakkında neleröğrendiğinizi ve neler hissetiğinizi yazınız.

Hücreler HakkındaÖğrendiklerim:

Hücreler HakkındaHissettiklerim:Üreme HakkındaÖğrendiklerim:Üreme HakkındaHissettiklerim:Gelişme HakkındaÖğrendiklerim:Gelişme HakkındaHissettiklerim:

....................................................................................................................................

............................................

.............................................

............................................

.............................................

............................................

Bir şarkının sözlerini değiştirip bir çiçeğintozlaşmasından başlayarak, meyvenin vesonra tohumun oluşumu ve dağılmasısürecindeki ilke ve kavramları anlatınız.

Şarkı Adı:

Söz yazarı:

Sözleri:

Not: Ünitedeki tüm ilke ve terimler için şarkısözü yazabilir veya beste yapabilirsiniz.

...........................................................

..........................................................

..........................................................................................................................................................................................................

Döllenmeden doğuma kadar olan insan gelişimsürecini bir karton üzerinde kolaj şeklindeanlatan bir şema meydana getiriniz.

Döllenmeden yaşlılığa insan

Sperm yumurtayıdöllemesi gösterenresim yapıştırınız.

Ergenlik dönemindeinsan resmiyapıştırınız

Çoçuk resmiyapıştırınız.

Not:Ünitedeki tüm ilke veterimler için şemaoluşturabilirsiniz.

İnsan gelişimini yumurtadan çıkan civcivve kurbağa embriyolarının gelişimlerinikıyaslarak farklılık ve benzerlikleri tablohalinde yazın.

Farklılıklar Benzerlikler

* İnsan doğar* Kurbağayumurtadan çıkar* Civciv yumurtadançıkar

Not:Ünitedeki tüm ilke ve terimler içinbenzerlik ve farklılık tablosu oluşturabilirsiniz.

Çoklu Zeka Etkinlikleri

Hücre,Üreme ve Gelişme

NOTLAR

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................