6/Θ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΟΝΤΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Β΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

ΘΕΜΑ :

Η ΛΗΜΝΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ, ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ 2011

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ :

Θεοδωρίδου Χαρίκλεια

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Ιανουάριος- Μάιος 2011-06-14

ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΛΑΒΑΝ ΜΕΡΟΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Β΄τάξη

Κάντζος Άγγελος- Χρήστος

Μαγιάς Γεώργιος

Ξυλόπορτα Αδαμαντία-Ελευθερία

Παλαμιδά Ειρήνη

Ρηγούλιας Νικόλαος

Στρογγυλός Ανδρέας

Στρογγυλός Μάριος

Τράικο Αθηνά

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Η Λήμνος είναι ένα νησί με πλούσια ιστορία και παράδοση, ήθη και έθιμα, που διασώζονται μέχρι σήμερα και με ένα ιδιόμορφο και άκρως γοητευτικό φυσικό περιβάλλον. Όλα τα παραπάνω θεωρήθηκαν επαρκή, ώστε να επιλεχθεί ο ίδιος ο τόπος που μεγαλώνουν οι μαθητές και οι μαθήτριες της Β΄τάξης του Δημοτικού Σχολείου Κοντιά, ως βασικός άξονας υλοποίησης ενός διαθεματικού προγράμματος, με βασικό στόχο να γνωρίσουν τα παιδιά τον τόπο τους και να τον αγαπήσουν.Εξάλλου η ηλικία των παιδιών θεωρήθηκε η ιδανική, για να έρθουν αυτά σε επαφή με τα ξεχωριστά γνωρίσματα της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Ούτε πολύ μεγάλα για να τα γνωρίζουν ήδη, ούτε πολύ μικρά για να μην τα κατανοούν και κυρίως για να μη τα θυμούνται.

ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Μέσα από την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες :

Να γνωρίσουν την ιστορία της Λήμνου αλλά και τη μυθολογία που υπάρχει γύρω από το νησί τους

Να έρθουν σε επαφή με ήθη και έθιμα περασμένων ετών, που πραγματοποιούνταν τα περασμένα χρόνια στο νησί τους και να προσπαθήσουν να αναβιώσουν κάποια από αυτά

Να γνωρίσουν επαγγέλματα που άνθιζαν τα παλιότερα χρόνια στη Λήμνο καθώς και αντικείμενα καθημερινής χρήσης και εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι Λημνιοί παλιότερα

Να έρθουν σε επαφή με τα προϊόντα που παράγει ο τόπος τους και γενικότερα τις δυνατότητες που μπορεί να τους προσφέρει από άποψη απασχόλησης

Να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου, οι οποίοι είναι

φορείς των τοπικών εθίμων που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά

Να συλλέξουν πληροφορίες από διαφορετικές πηγές-προφορικές και γραπτές-με στόχο την καλλιέργεια της ερευνητικής τους ικανότητας

Να κατανοήσουν τη σημασία της συνεργασίας, της ομαδικότητας και της επικοινωνίας

Να εκφραστούν δημιουργικά Να αγαπήσουν τον τόπο τους Να ασκηθούν σε βασικές γλωσσικές και

μαθηματικές δεξιότητες Να αναπτύξουν μεταγνωστικές δεξιότητες Να αναπτύξουν ψυχοκινητικές δεξιότητες

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Ο τρόπος υλοποίησης του προγράμματος βασίστηκε κυρίως σε βιωματικές δραστηριότητες, στην έρευνα και ανάλυση πολλών πηγών, στη συνεργασία με τοπικούς φορείς σχετικούς με την πολιτιστική παράδοση του νησιού και στην επίσκεψη αξιοθέατων που στηρίζουν την πολιτιστική κληρονομιά της Λήμνου. Οι δραστηριότητες,όπου ήταν δυνατόν πραγματώθηκαν με βάση την ομαδοσυνεργατική μέθοδο και επεκτάθηκαν σ΄όλους σχεδόν τους τομείς του αναλυτικού προγράμματος :Ν. γλώσσα, Μαθηματικά, Μουσική, Αισθητική Αγωγή, Φυσική Αγωγή, Μελέτη του περιβάλλοντος.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Η παρουσίαση του προγράμματος πραγματοποιήθηκε στον αύλειο χώρο του σχολείου κατά τη διάρκεια της γιορτής λήξης, το καλοκαίρι και παρευρέθηκαν οι γονείς των μαθητών/τριών και λοιποί κάτοικοι και φορείς της ευρύτερης περιοχής. Η παρουσίαση έγινε με την αναπαράσταση ενός

παραδοσιακού λημνιακού γάμου με όλα τα ήθη και έθιμα που αυτός συμπεριλαμβάνει. Στην παρουσίαση πολύτιμη ήταν η βοήθεια όλων των εκπαιδευτικών του σχολείου, καθώς και του λαογραφικού μουσείου Πορτιανού, το οποίο παρείχε τα κατάλληλα αντικείμενα για τη διαμόρφωση του σκηνικού και τέλος των τοπικών συλλόγων, που πρόσφεραν τις παραδοσιακές στολές που χρησιμοποιήθηκαν.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Θεωρούμε ότι το πρόγραμμα πέτυχε τους στόχους του. Προσπαθήσαμε- και πιστεύουμε ότι τα καταφέραμε- να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά σε θέματα πολύ σημαντικά, σχετικά με τη διαφύλαξη της πολιτιστικής μας παράδοσης και της ανιδιοτελούς αγάπης απέναντι στον τόπο τους. Οι μαθητές/τριες ασχολήθηκαν ευχάριστα με το θέμα και συμμετείχαν με μεγάλη προθυμία. Απέκτησαν πολύτιμες γνώσεις και έμαθαν να συνεργάζονται, να ερευνούν και να παρατηρούν. Δίπλα στους μαθητές/τριες τα ίδια οφέλη αποκόμισαν και οι εκπαιδευτικοί.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Η Λήμνος είναι το όγδοο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας με έκταση 476 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το τέταρτο σε μήκος ακτών (260 χιλιόμετρα). Βρίσκεται στο βόρειο Αιγαίο, στο Θρακικό πέλαγος, ανάμεσα στο Άγιον Όρος, τη Σαμοθράκη, την Ίμβρο και τη Λέσβο. Μαζί με τον Άγιο Ευστράτιο αποτελούν την επαρχία Λήμνου του νομού Λέσβου. Πρωτεύουσα και κύριο λιμάνι της Λήμνου είναι η Μύρινα, που πήρε το όνομα της γυναίκας του πρώτου βασιλιά του νησιού, του Θόαντα. Ως το 1955 η Μύρινα ονομαζόταν Κάστρο, ονομασία που επικράτησε κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο και άτυπα ακόμα έτσι αποκαλείται από τους παλιότερους Λημνιούς.Η Λήμνος είναι ηφαιστειογενές νησί. Αν και δεν έχει δάση, έχει εκτεταμένες εύφορες πεδιάδες καλλιεργημένες με σιτηρά κι αμπέλια. Επίσης, έχει υπέροχες και καθαρές παραλίες και είναι ένα νησί ιδανικό για ήρεμες διακοπές. Οι βασικές ασχολίες των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία, η γεωργία και η αλιεία. Επίσης, ο τουρισμός, το εμπόριο και τα ναυτικά επαγγέλματα. Ο πληθυσμός του νησιού ανέρχεται σε περίπου 18.000 κατοίκους (2001).

Η λέξη Λήμνος κατά μία εκδοχή (των φοινικιστών) είναι φοινικική, που σημαίνει λευκή, άσπρη, λαμπερή, που ουδεμία σχέση μπορεί να έχουν αυτές οι ονομασίες μ΄ ένα ηφαιστειογενές νησί.Κατά σοβαρότερες εκδοχές το όνομα Λήμνος προέρχεται είτε από την ομηρική λέξη Λήιον, που προσδιορίζει το σπαρμένο χωράφι, τον αγρό. ή από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις "ληίς" (που σημαίνει κοπάδι) + "μήλο" (που σημαίνει πρόβατο), δηλαδή νήσος κοπαδιών αιγοπροβάτων. Η τελευταία αυτή εκδοχή φέρεται και η επικρατέστερη, επειδή η Λήμνος είναι το πεδινότερο νησί του Αιγαίου με μεγάλη παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων από την αρχαιότητα. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι υπήρξε ο σιτοβολώνας της αρχαίας Αθήνας στους κλασικούς χρόνους, γι΄ αυτό άλλωστε και την κατέλαβε, αλλά και ο προμηθευτής

σιταριού της αυτοκρατορικής αυλής του Βυζαντίου. Ακόμα και σήμερα, το σήμα κατατεθέν της Λήμνου είναι τα σπαρμένα σιταροχώραφα που φθάνουν ως την άκρη της θάλασσας.

Στο πέρασμα των αιώνων την είπαν ακόμη με τα επίθετα:"Ανεμόεσσα", (από τους ισχυρούς ανέμους που πνέουν στη περιοχή),"Αιθάλεια" ή "Αιθαλία", (από την αιθάλη -καπνό του ηφαιστείου της),"Δίπολη", (από τις δύο κύριες αρχαίες πόλεις της, την Μύρινα και την Ηφαιστία),"Σιντιίδα", (από το όνομα των πρώτων κατοίκων της τους Σίντιες),"Αμπελόεσσα", (από τους εκταταμένους αμπελώνες της),"Υψιπύλεια", (από τη μυθική βασίλισσα Υψιπύλη)"Ηφαίστεια νήσος" (νήσος του Ηφαίστου)."Σταλημένη" την έλεγαν οι Ενετοί και οι Φράγκοι, πιθανώς εκ παραφθοράς "στη Λήμνο". ή "στα Λήμνου" (= κράτα πορεία προς τη Λήμνο)

Ιστορία

Μυθικοί χρόνοι

Κατά την μυθολογία, η Λήμνος είναι το νησί του Ηφαίστου.

Μετά την επικράτηση των Χετταίων στη ΒΔ Μικρασία, τα Στενά του Ελλησπόντου κλείνουν, η σημασία της Πολιόχνης μειώνεται και μοιραία παρακμάζει. Οι Κρήτες, οι Κυκλαδίτες και αργότερα οι Μυκηναίοι στρέφονται προς τα μεταλλεία της Κύπρου και πολύ αργότερα, τον 14ο-13ο αιώνα π.χ., αναζητούν ξανά τους παλιούς δρόμους του χαλκού προς τη Μαύρη Θάλασσα και την μυθική Κολχίδα. Τότε η Λήμνος αποκτά πάλι αξία ως ενδιάμεσος σταθμός, όπως είναι γνωστό από την Αργοναυτική εκστρατεία και από τον Τρωικό πόλεμο.

Η εγκατάσταση των Μυκηναίων στη Λήμνο συνοδεύτηκε με τη δημιουργία διαφόρων μύθων, με τους οποίους η

μυκηναϊκή κοινωνία προσπάθησε να ερμηνεύσει παλαιότερα γεγονότα. Στους μύθους αυτούς προβάλλονται οι πρώιμες προσπάθειες των κατοίκων της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης να αποκτήσουν πρόσβαση στο νησί.

Ήφαιστος - Κάβειροι

Η ανάπτυξη της μεταλλουργίας από τους παλαιότατους κατοίκους του νησιού αποδόθηκε στο θεό Ήφαιστο. Σύμφωνα με το μύθο ο Δίας εκσφενδόνισε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο, με αποτέλεσμα να πέσει στη Λήμνο και έκτοτε να μείνει ανάπηρος. Οι παλιοί κάτοικοι του νησιού, τους οποίους ο Όμηρος αποκαλεί Σίντιες, τον περιέθαλψαν κι εκείνος σε αντάλλαγμα τους δίδαξε την τέχνη της κατεργασίας των μετάλλων, στήνοντας το εργαστήριό του στο ηφαίστειο Μόσυχλος της Λήμνου. Τιμώντας το μεταλλουργό θεό, οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν Ηφαιστία την πόλη που ίδρυσαν στο νησί.

Κατά το μύθο, ο Ήφαιστος μεταβίβασε τη γνώση της τέχνης στους Καβείρους, παιδιά που απέκτησε από τη νύμφη Καβειρώ. Αυτοί, αργότερα, λατρεύονταν σε ένα ειδικό ιερό που χτίστηκε στη Λήμνο, το Καβείριο. Η λατρεία τους, που ήταν μυστηριακή, επεκτάθηκε στη Σαμοθράκη κι αλλού και μάλλον προέρχεται από κάποια αρχική κλειστή συντεχνία μεταλλουργών.

Διόνυσος

Η εισαγωγή της αμπελοκαλλιέργειας συνδέθηκε με το Διόνυσο. Σύμφωνα με το μύθο ο Μίνωας της Κρήτης έστειλε το βασιλιά της Φαιστού Ραδάμανθυ να καταλάβει τα νησιά του Αιγαίου. Αυτός δώρισε τη Λήμνο σε ένα στρατηγό του, το Θόαντα, γιο του Διονύσου και της Αριάδνης, ο οποίος δίδαξε στους Λημνιούς την καλλιέργεια του αμπελιού. Τότε τη Λήμνο κατείχαν οι Θεσσαλοί Μινύες κι ο Κρηθέας, βασιλιάς της Ιωλκού, αποφάσισε να δώσει στο Θόαντα την κόρη του Μύρινα ως σύζυγο. Για να την τιμήσουν έδωσαν το όνομά της στη πρωτεύουσα του νησιού.

Στο μύθο προβάλλεται κάποια διαμάχη ανάμεσα στους Μινύες και τους Μινωίτες για την επικράτηση στη Λήμνο, η οποία έληξε με συμβιβασμό. Επίσης, αποκαλύπτεται ότι η γνώση της αμπελοκαλλιέργειας ήρθε από την Κρήτη και ερμηνεύεται η ονομασία της πρωτεύουσας Μύρινας.

Λήμνια κακά

Η συνέχεια του μύθου λέει, πως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θόαντα οι Λήμνιες παραμέλησαν τη λατρεία της Αφροδίτης. Γι' αυτό η θεά τις τιμώρησε με δυσοσμία, με αποτέλεσμα οι άνδρες να τις αποφεύγουν και να φέρουν γυναίκες από τη Θράκη. Τότε οι Λημνιές αποφάσισαν να εξοντώσουν όλους τους άντρες του νησιού. Γλύτωσε μόνον ο Θόας, τον οποίο έκρυψε η θυγατέρα του, η Υψιπύλη, η οποία τον διαδέχθηκε στο θρόνο.

Στο μύθο αποτυπώνεται η δυσκολία με την οποία ο ντόπιος πληθυσμός και ιδίως οι γυναίκες αποδέχτηκαν τους Κρητικούς στρατιώτες του Θόαντα ως μόνιμους κατοίκους, εραστές, συζύγους κλπ.

Αργοναύτες

Την εποχή της λειψανδρίας πέρασαν από τη Λήμνο οι Αργοναύτες στο ταξίδι τους για την Κολχίδα. Αρχικά, οι Λημνιές αρνήθηκαν να τους επιτρέψουν να αποβιβαστούν. Τελικά, μετά από διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκε να αποβιβαστούν, υπό τον όρο ότι θα ικανοποιήσουν όλες τις στερημένες γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας και εμφάνισης.

Οι Αργοναύτες έμειναν αρκετά χρόνια στο νησί και άφησαν πολλούς απογόνους δημιουργώντας μια νέα γενιά κατοίκων. Η βασίλισσα Υψιπύλη συνδέθηκε ερωτικά με τον Ιάσονα και απέκτησαν δυο γιους, τον Εύνηο και το Θόαντα. Κατά την παραμονή των Αργοναυτών η Υψιπύλη διοργάνωσε αθλητικούς αγώνες στη μνήμη του πατέρα της, στους οποίους διεξήχθη για πρώτη φορά το πένταθλο.

Τελικά, έπειτα από την επίμονη παρότρυνση του Ηρακλή συνέχισαν το ταξίδι τους προς την Κολχίδα. Στη Λήμνο στάθμευσαν και κατά την επιστροφή τους. Με το μύθο ερμηνεύεται η μόνιμη εγκατάσταση των Μινύων στη Λήμνο και η επικράτησή τους στη διαμάχη τους με τους Κρήτες. Επίσης, επιβεβαιώνεται πως η Λήμνος αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό στο δρόμο προς τις μεταλλοφόρες περιοχές του Εύξεινου Πόντου.

Τρωικός πόλεμος

Αργότερα, ο Εύνηος συνεργάστηκε με τους Αχαιούς πολιορκητές της Τροίας. Τους πουλούσε κρασί κι εκείνοι τον προμήθευαν χαλκό σύμφωνα με τον Όμηρο. Επίσης, στη Λήμνο φιλοξενήθηκε ο Φιλοκτήτης, όταν τον εγκατέλειψαν οι σύντροφοί του τραυματισμένο από δάγκωμα φιδιού στο νησάκι Χρύση που βρισκόταν ΒΑ της Λήμνου (σήμερα καταποντισμένοι ύφαλοι Μύθωνες), όπου είχε μεταβεί για να προσφέρει θυσίες στο βωμό της ομώνυμης θεάς. Ζούσε σε μια σπηλιά και θεραπεύτηκε με τη βοήθεια της λημνίας γης, ενός θεραπευτικού χώματος που υπάρχει στην περιοχή του Μόσυχλου.

Από τους μύθους αυτούς αποδεικνύεται ότι η Λήμνος είχε πλέον αποικιστεί από τα μυκηναϊκά φύλα κατά το 13ο αιώνα π.χ., στον οποίο τοποθετείται ο τρωικός πόλεμος. Ο αποικισμός επιβεβαιώνεται κι από τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Οι Μινύες εκδιώχθηκαν από τη Λήμνο από τους Πελασγούς της Αττικής και αναζήτησαν καταφύγιο στην Πύλο και στη Σπάρτη, όπου εγκατέλειψαν τις Λημνιές συζύγους τους και πήραν Σπαρτιάτισσες. Το μύθο επιβεβαιώνει μαρτυρία σε πινακίδα με γραφή Γραμμική Β΄ από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Πύλου. Σ’ αυτήν αναφέρονται μεταξύ των γυναικών που εργάζονταν εκεί και Λημνιές με το όνομα: ra-mi-ni-ja=Lamniai=Λήμνιαι. Στην πινακίδα αυτή έχουμε την παλαιότερη αναφορά του ονόματος του νησιού, το οποίο και στα ομηρικά έπη αναφέρεται πολλάκις. Συνεπώς, ήταν εν χρήσει τουλάχιστον από τη μυκηναϊκή εποχή.

Οι Πελασγοί

Τουλάχιστον από τον 8ο αιώνα π.χ. εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο οι Πελασγοί, όπως επίσης στην Ίμβρο και στη Σαμοθράκη. Ήρθαν διωγμένοι από την Αττική και εκτόπισαν τους Μινύες, οι οποίοι διαφέντευαν ως τότε το νησί. Ο Ηρόδοτος τους αποκαλεί Τυρρηνούς και θεωρεί πως είχαν κοινή καταγωγή με τους Ετρούσκους από τη Λυδία της Μικρασίας. Είχαν όμως μεγάλη πολιτισμική συγγένεια με τους Έλληνες, από τους οποίους δέχτηκαν πολλές επιρροές στην τέχνη και στη θρησκεία. Είχαν πρωτεύουσα την Ηφαιστία, αλλά ζούσαν σε όλο το νησί. Στο κάστρο της Μύρινας σώζεται τμήμα του τείχους το οποίο έχτισαν.

Για να εκδικηθούν τους Αθηναίους, οι οποίοι τους έδιωξαν από την Αττική, έκαναν επιδρομή στη Βραυρώνα κατά την εορτή της θεάς Άρτεμης και άρπαξαν μεγάλο αριθμό γυναικών και παρθένων, τις οποίες μετέφεραν στη Λήμνο ως ερωμένες. Όμως, οι Αθηναίες μεγάλωσαν τα παιδιά που έκαναν σύμφωνα με τις αθηναϊκές παραδόσεις. Φοβισμένοι οι Πελασγοί εξόντωσαν τα παιδιά και τις μητέρες τους. Από την ειδεχθή αυτή πράξη προήλθε η παροιμιώδης έκφραση "Λήμνια κακά".

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, από τον οποίο έχουμε την αφήγηση του μύθου, εξαιτίας της άγριας αυτής δολοφονίας επήλθαν μεγάλες συμφορές. Οι γυναίκες τους δεν γεννούσαν πλέον, η γη δεν κάρπιζε και τα ζώα έμεναν στέρφα. Προ του κινδύνου κατέφυγαν στο Μαντείο των Δελφών, το οποίο τους συμβούλεψε να υπακούσουν σε ότι τους προστάξουν οι Αθηναίοι. Εκείνοι τους ζήτησαν να παραδώσουν το νησί, αλλά οι Πελασγοί με πονηρία απάντησαν, ότι θα το πράξουν μόνο εφόσον οι Αθηναίοι πλεύσουν από αθηναϊκό έδαφος στη Λήμνο αυθημερόν, ταξιδεύοντας με βόρειο άνεμο.

Το κατόρθωμα αυτό, που φάνταζε αδύνατο, πραγματοποίησε το 499 ο Μιλτιάδης του Κίμωνος εκκινώντας από την Ελαιούντα, αθηναϊκή αποικία που βρισκόταν στην θρακική ακτή. Φθάνοντας στη Λήμνο

απαίτησε την παράδοση του νησιού σύμφωνα με τον παλαιό χρησμό. Ο τύραννος της Ηφαιστίας Ερμών παρέδωσε την πόλη, όμως οι Μυριναίοι αρνήθηκαν και παραδόθηκαν μόνον έπειτα από πολιορκία.

Οι Πελασγοί ήταν εξαίρετοι ναυτικοί και σε αυτούς αποδίδεται ο εξοπλισμός των πολεμικών πλοίων με έμβολο. Επίσης, ήταν μεταλλουργοί και διακρίθηκαν στο εμπόριο και στις τέχνες. Από τον 8ο αιώνα εγκαθίστανται στην Ηφαιστία, όπου η αρχαιολογική σκαπάνη έχει βρει το νεκροταφείο τους και δυο μεγάλα και πλούσια Ιερά αφιερωμένα στη Μεγάλη θεά Λήμνο και στους Κάβειρους, γιους του Ήφαιστου. Σε αυτά βρέθηκαν εξαιρετικής τεχνοτροπίας ειδώλια, όπως σφίγγες, σειρήνες κ.ά.

Οι Πελασγοί τιμούσαν τις θεότητες των Καβείρων σε ένα ιερό που είχαν ανεγείρει στη θέση Χλόη, ΒΑ της Ηφαιστίας. Οι εκτεταμένες ανασκαφές που έγιναν εκεί τη δεκαετία του ’30 αποκάλυψαν ένα ναό μεγάλων διαστάσεων της ελληνιστικής περιόδου. Η είσοδός του είναι από τα ανατολικά και το άδυτο στα δυτικά. Σώζονται οι ογκώδεις πολυγωνικοί κίονες της εισόδου. Στα ΝΑ του ιερού αυτού βρέθηκε ένα μικρότερων διαστάσεων ρωμαϊκό ιερό, διαφορετικού προσανατολισμού, κάτω από το οποίο το 1988 ανακαλύφθηκε το αρχαϊκό ιερό των Πελασγών.

Αντίθετα, στον τεράστιο αρχαιολογικό χώρο της Ηφαιστίας έχουν πραγματοποιηθεί περιορισμένες ανασκαφές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία τόσο για τη δράση των Πελασγών στη Λήμνο, όσο και για την περίοδο που μεσολαβεί από την ύστερη χαλκοκρατία (12ος αιώνας π.χ.) ως τα τέλη της γεωμετρικής εποχής (8ος αιώνας π.χ.), η οποία είναι η κρίσιμη περίοδος που οι Πελασγοί διαδέχονται τους Μινύες.

Οι Πελασγοί κυριάρχησαν στη Λήμνο για πολλούς αιώνες, ως το 511, οπότε ηττήθηκαν από τον στρατηγό των Περσών Οτάνη, έπειτα από γενναία αντίσταση. Οι Πέρσες λεηλάτησαν το νησί κι επέβαλαν ως ηγεμόνα τον Λυκάρητο. Το 499 κατέλαβαν τη Λήμνο οι Αθηναίοι με το Μιλτιάδη, όπως ήδη περιγράψαμε, αλλά το 494 την

ανακατέλαβαν οι Πέρσες, που την κράτησαν ως το 479. Αυτοί έκαναν λιμενικά έργα στην Ηφαιστία και στο Καβείριο κι εγκαθιστούν Έλληνες φιλικά προσκείμενους σ’ αυτούς. Μάλιστα, στη Λήμνο απεβίωσε μετά τη μάχη του Μαραθώνα ο πρώην τύραννος της Αθήνας και συνεργάτης των Περσών, Ιππίας, άρρωστος και τυφλός.

Στους περσικούς πολέμους οι Λημνιοί υποχρεώθηκαν να συνδράμουν το περσικό ναυτικό, αλλά κατά τη ναυμαχία του Αρτεμισίου ο Λήμνιος Αντίδωρος με το πλοίο του αυτομόλησε προς τους Έλληνες, με τους οποίους, προφανώς, αισθανόταν ομόφυλος και συμμετείχε με τον ελληνικό στόλο στη νικηφόρα ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Οι Πελασγοί της Λήμνου έγραφαν τη γλώσσα τους με ελληνικούς χαρακτήρες, αιολικού τύπου, όπως προκύπτει από τις επιγραφές της διάσημης Στήλης των Καμινίων, αλλά και από θραύσματα επιγραφών της Ηφαιστίας. Οι επιγραφές αυτές αποτελούν τα μοναδικά γραπτά μνημεία των Πελασγών, γεγονός που τις κάνει πολύ σημαντικές.

Η χρήση του αιολικού αλφαβήτου, προδίδει τη συγγένεια που είχαν με τα ελληνικά φύλα. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές στις επιγραφές περιέχονται λέξεις με ρίζες που ανάγονται στην αρχέγονη ελληνική γλώσσα. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι η γλώσσα τους είναι συγγενής με την ετρουσκική.

Αθηναϊκή περίοδος

Μετά από τους περσικούς πολέμους η Λήμνος πέρασε στην εξουσία των Αθηναίων, οι οποίοι έδιωξαν την περσική φρουρά κι εγκατέστησαν τους πρώτους εποίκους. Ορισμένοι ντόπιοι έφυγαν, κυρίως Μυριναίοι, ενώ οι Ηφαιστιείς στην πλειοψηφία τους αποδέχθηκαν την αθηναϊκή κυριαρχία. Το 477 το νησί έγινε μέλος της δηλιακής συμμαχίας και συμμετείχε στα έξοδα συντήρησης του συμμαχικού στόλου.

Από τα μέσα του 5ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο πλήθος Αθηναίων κληρούχων καθώς και αθηναϊκή φρουρά. Οι κληρούχοι προέρχονταν κυρίως από τις πιο φτωχές τάξεις -ήταν θήτες ή ζευγίτες- και διατηρούσαν

την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη. Τους δόθηκαν αγροτικές εκτάσεις στο νησί, τις οποίες εκμεταλλεύονταν και παράλληλα είχαν υπό τον έλεγχό τους τον ντόπιο πληθυσμό, που περιέπεσε σε καθεστώς υποτέλειας.

Συγκρότησαν δύο δήμους, της Μύρινας και της Ηφαιστίας, γι’ αυτό η Λήμνος συχνά αποκαλούνταν Δίπολις. Οι δήμοι των κληρούχων είχαν διοικητική αυτονομία από την Αθήνα και κυκλοφόρησαν δικά τους νομίσματα από τις αρχές του 4ου αιώνα π.χ. ως τον 1ο αιώνα μΧ. Όμως, ήταν στενά συνδεδεμένοι με τη μητρόπολη. Με χρήματα των κληρούχων φτιάχτηκε το άγαλμα της Αθηνάς Λημνίας, το οποίο στήθηκε στην Ακρόπολη γύρω στο 450. Επίσης, συμμετείχαν με τους Αθηναίους σε πολλές μάχες του Πελοποννησιακού πολέμου, με αποτέλεσμα το 405, έπειτα από την ήττα των τελευταίων στους Αιγός Ποταμούς, να εκδιωχθούν από τη Λήμνο καθώς περιήλθε στην κυριαρχία των Σπαρτιατών. Επέστρεψαν το 386, με την Ανταλκίδειο ειρήνη.

Οι παλαιοί κάτοικοι της Λήμνου σταδιακά συγχωνεύθηκαν με τους Αθηναίους δείγμα της φυλετικής τους συγγένειας. Από τον 4ο αιώνα υπήρχαν στο νησί: Βουλή, Συνέλευση και γενικά πολιτικοί θεσμοί ανάλογοι με εκείνους της μητρόπολης Αθήνας. Αναφέρονται τα δημόσια αξιώματα του επιμελητή, του ιππάρχου και του στρατηγού, οι οποίοι στέλνονταν από την Αθήνα. Επιμελητές υπήρχαν και στους δύο δήμους με αρμοδιότητα την παρακολούθηση των εμπορικών συναλλαγών. Οι ίππαρχοι, επίσης ένας σε κάθε δήμο, ήταν υπεύθυνοι για τη συντήρηση σώματος ιππέων, για την άμυνα της νήσου και για την περιφρούρηση της τάξης και της αρμονικής συμβίωσης των δύο δήμων. Ο στρατηγός περιφρουρούσε την αθηναϊκή ηγεμονία στη Λήμνο και μάλλον δεν είχε τακτική θητεία, αλλά στελνόταν μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις.

Η αθηναϊκή επικυριαρχία στη Λήμνο, αν και με το πέρασμα των αιώνων μειωνόταν, εξακολούθησε να διατηρείται μέχρι το τέλος του κλασικού κόσμου. Ο Στράβων αναφέρει ότι η Λήμνος θεωρείτο προσκείμενη της χερσαίας Ελλάδας και όχι της Μικρασίας ως την ύστερη ρωμαϊκή εποχή.

Αρκετοί λόγιοι και καλλιτέχνες αναδείχθηκαν από τη Λήμνο κατά την αθηναϊκή περίοδο του νησιού. Τον 5ο αιώνα εμφανίζεται ο σοφιστής Αντίλοχος, ο οποίος φιλονικούσε με το Σωκράτη. Ο Απολλόδωρος υπήρξε συγγραφέας γεωπονικού έργου, το οποίο συνιστούσε ο Αριστοτέλης. Ο Γλαύκος αναφέρεται από τον Πολύβιο ως μέγας ανδριαντοποιός και εφευρέτης της κόλλησης του σιδήρου.

Ο σπουδαίος γλύπτης Αλκαμένης υπήρξε μαθητής του Φειδία και ήκμασε την περίοδο 440-430. Όπως μας παραδίδεται, κυρίως από τον περιηγητή Παυσανία, άφησε σπουδαία έργα, όπως: το δυτικό αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία, αγάλματα του Άρη, χρυσελεφάντινο του Διονύσου και τρία της Εκάτης στην Αθήνα, του Ασκληπιού στη Μαντινεία, του Ηφαίστου, σύμπλεγμα Πρόκνης και Ίτυος στην Ακρόπολη, σύμπλεγμα Ηρακλή και Αθηνάς, χάλκινο του Πεντάθλου και την περίφημη "Αφροδίτη εν Κήποις"». Ο Αλκαμένης γνώρισε μέγιστες τιμές και αναγνωριζόταν ως ο δεύτερος σε αξία γλύπτης της αρχαιότητας έπειτα από το Φειδία.

Ελληνιστική περίοδος

Κατά τους 4ο και 3ο αιώνες το νησί δέχτηκε δεκάδες επιδρομείς. Το 356 λεηλατείται από στόλο Ροδίων, Χίων και Βυζαντίων. Το 351 καταλαμβάνεται και από τους Μακεδόνες του Φιλίππου Β΄, οι οποίοι αιχμαλώτισαν και κληρούχους, αλλά το 346 επιστρέφεται στους Αθηναίους.

Το 318 καταλαμβάνεται από τον Κάσσανδρο και το 315 από τον Αντίγονο Α΄ Μονόφθαλμο, ο οποίος έγινε αποδεκτός από τους Λημνίους. Ακολουθεί ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, ο οποίος, στην αποτυχημένη προσπάθεια του να ανακτήσει τη Λήμνο για λογαριασμό των Αθηναίων, τη λεηλατεί.

Στη συνέχεια, την καταλαμβάνουν διαδοχικά οι Αθηναίοι (301), οι Μακεδόνες (294), ο βασιλιάς της Θράκης Λυσίμαχος (285), ο οποίος κυβέρνησε τυραννικά και ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ της Συρίας (281) τον οποίο, όπως και το διάδοχό του Αντίοχο Α΄, οι Λήμνιοι υποδέχθηκαν με ανακούφιση και ανήγειραν ναούς προς τιμήν τους.

Από το 266 οι Μακεδόνες υπό τον Αντίγονο Γονατά κυριαρχούν το νησί και το διατηρούν ως την ήττα του Φιλίππου Ε΄ από τους Ρωμαίους στη Μάχη στις Κυνός Κεφαλαί, το 197. Ενδιάμεσα, ίσως επενέβησαν οι Πτολεμαίοι Φιλάδελφος και Ευεργέτης της Αιγύπτου και άλλοι τινές σύμμαχοι των Αθηναίων, οι οποίοι ανακτούν προσωρινά το νησί γύρω στο 229. Επίσης, το 209 το λεηλάτησε ο στόλος του Ρωμαίου Πόπλιου Σουλπίκιου Γάλβα και του Αττάλου Α΄ της Περγάμου.

Ρωμαϊκή περίοδος

Το 196 οι Ρωμαίοι κυριαρχούν στον ελληνικό χώρο και κηρύσσουν τη Λήμνο ελεύθερη να εφαρμόζει τους δικούς της νόμους, αλλά με την υποχρέωση να δεχτεί ρωμαϊκή φρουρά. Το 188 την παραχωρούν πάλι στους Μακεδόνες. Τελικά, το 166 παραχωρούν τη διοίκησή της στους Αθηναίους, η οποία διαρκεί ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ., οπότε ο αυτοκράτορας Σεπτίμος Σεβήρος την κηρύσσει αυτοδιοίκητη.

Με τη ρωμαϊκή κατάκτηση η Λήμνος γνώρισε μια περίοδο ηρεμίας και πολιτιστικής ανόδου, με αποκορύφωμα την εμφάνιση της οικογένειας των σοφιστών, ρητόρων και διδασκάλων Φιλοστράτων κατά τους 2ο και 3ο αιώνες μ.Χ. Πρώτος ήταν ο σοφιστής Φιλόστρατος του Βήρου, ο οποίος έδρασε στην Αθήνα κατά το 2ο αιώνα μ.Χ. κι άφησε πλήθος συγγραμμάτων, εκ των οποίων διασώθηκε μόνο ο διάλογος Νέρων.

Ο γιός του, Φλάβιος Φιλόστρατος, επίσης σοφιστής, δίδαξε στην Αθήνα και στη Ρώμη, όπου διετέλεσε παιδαγωγός των τέκνων του αυτοκράτορα Σεπτίμου Σεβήρου (193-211). Σπουδαιότερα έργα του ήταν: Βίοι σοφιστών, Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον και Γυμναστικός.

Ανιψιός του προηγουμένου ήταν ο σοφιστής Φιλόστρατος του Νερβιανού, ο οποίος δίδαξε στην Αθήνα, υπήρξε ευνοούμενος του αυτοκράτορα Καρακάλλα (211-217) και πέθανε στη Λήμνο, όπου έζησε τα τελευταία έτη του βίου του. Σημαντικότερο έργο του οι Εικόνες, ενώ μια σειρά

από πολλά άλλα αποδίδονται είτε σε αυτόν είτε στον πρόγονό του Φιλόστρατο του Βήρου.

Τέλος, συγγραφέας υπήρξε κι ο εγγονός του, Φιλόστρατος, ο οποίος προσπάθησε να μιμηθεί τον πάππο του, αλλά χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.

Τη χαριστική βολή στην κλασσική Λήμνο φαίνεται πως έδωσαν οι

βαρβαρικές ορδές των Γότθων και των Ερούλων, οι οποίοι λεηλάτησαν το νησί το 268 μ.Χ.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

I. Η πρώτη δραστηριότητα, που πραγματοποιήθηκε, ήταν καθαρά θεωρητικού χαρακτήρα. Μέσα από βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, το διαδίκτυο τα παιδιά ήρθαν σε μια πρώτη επαφή με την ιστορία της Λήμνου, καλλιέργησαν τις αναγνωστικές και ερευνητικές τους δεξιότητες.

II. Ζητήθηκε από τα παιδιά να κάνουν μια μικρή έρευνα . Να ρωτήσουν τους γονείς τους, τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και γενικότερα

άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και να καταγράψουν ιστορίες, ήθη και έθιμα, που αφορούσαν το νησί. Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε την παρουσίαση αυτών των στοιχείων στην τάξη, την ανάλυση και συζήτηση αυτών.

III. Στο χωριό του Πορτιανού στη Λήμνου υπάρχει ένα άριστα οργανωμένο Λαογραφικό Μουσείο. Η Τρίτη, λοιπόν, δραστηριότητα του προγράμματος ήταν η επίσκεψη στο Μουσείο. Τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να δουν παλιά αντικείμενα αλλά και ολόκληρα διαμορφωμένους χώρους των παλιότερων χρόνων. Η υπεύθυνη του Μουσείου τους έδωσε χρήσιμες πληροφορίες, τους είπε ιστορίες για κάποια αντικείμενα και δραστηριότητες που σχετίζονταν με αυτά. Τα παιδιά ενθουσιάστηκαν και ήρθαν σε επαφή με τη ζωή των συμπατριωτών τους , όπως ήταν αυτή κάποια χρόνια πριν.

IV. Η επόμενη δραστηριότητα ήταν πάλι μία επίσκεψη. Αυτή τα φορά τα παιδιά επισκέφτηκαν το χώρο των ανεμόμυλων που φιλοξενείται στο χωριό που μένουν και μεγαλώνουν, στον Κοντιά. Μπόρεσαν και θαύμασαν και το εξωτερικό και το εσωτερικό μέρος των εντυπωσιακών μύλων και άκουσαν από τον υπεύθυνο πως λειτουργούσαν οι μύλοι παλιά, τα μέρη τους και τη μεγάλη αξία που είχαν για τη ζωή των ανθρώπων τα περασμένα χρόνια. Κάθε επίσκεψη συνοδευόταν από εκτενή συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων μέσα στην τάξη.

V. Στα πλαίσια της Αισθητικής Αγωγής οι μαθητές/τριες καταπιάστηκαν με δύο ξεχωριστές δραστηριότητες. 1)στόλισαν με πούλιες και ζωγράφισαν έτοιμους σχεδιασμένους ανεμόμυλους που τους έδωσε ο εκπαιδευτικός 2)σε μία κόλλα Α4 χωρισμένη στα τέσσερα σχεδίασαν και ζωγράφισαν τέσσερις διαφορετικές «απόψεις» της Λήμνου, όπως την είχε στο μυαλό του το κάθε παιδί.

VI. Η επόμενη δραστηριότητα ανέπτυξε, πέρα όλων των άλλων, και τις ψυχοκινητικές δεξιότητες των παιδιών. Με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού οι

μαθητές/τριες διδάχθηκαν έναν παραδοσιακό χορό της Λήμνου, το «Συμπεθερκάτο», τον οποίο τον παρουσίασαν και στη γιορτή λήξης του σχολείου, το καλοκαίρι.

VII. Ακόμα μια επίσκεψη που πραγματοποιήθηκε ήταν αυτή στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού και στον υπαίθριο αρχαιολογικό χώρο, που υπάρχει στην πρωτεύουσα του νησιού. Τα παιδιά είδαν τους αρχαιολογικούς θησαυρούς, που βρέθηκαν και φιλοξενούνται στον τόπο τους, άκουσαν την ιστορία τους και έμαθαν λίγα πράγματα για τη ζωή των Λημνιών κατά την αρχαιότητα.

VIII. Για να γνωρίσουν τα παιδιά το φυσικό περιβάλλον του τόπου τους πραγματοποιήθηκαν διάφορες επισκέψεις στη γύρω περιοχή, όπου οι μαθητές/τριες είδαν τον φυτικό κόσμο που αναπτύσσεται εκεί, και μέσα από διαλογική συζήτηση κατανόησαν την αξία του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάγκη προστασίας αυτού. Επιπλέον επισκέφτηκαν γειτονική παραλία, συζήτησαν με ψαράδες για τον πλούτο που προσφέρει η θάλασσα και βοήθησαν στον καθαρισμό της παραλίας.

IX. Η τελευταία και πιο χρονοβόρα δραστηριότητα ήταν η προσπάθεια αναπαράστασης ενός παραδοσιακού λημνιακού γάμου, συνοδευόμενο από όλα τα έθιμα. Οι διαδικασίες άρχισαν από νωρίς. Διαβάστηκαν διάφορα βιβλία τοπικής λαογραφίας, ερωτήθηκαν ηλικιωμένοι κάτοικοι του νησιού, υπήρχε άριστη συνεργασία με όλους τους τοπικούς παραδοσιακούς συλλόγους καθώς και με το Λαογραφικό Μουσείο Πορτιανού, το οποίο πολύ γενναιόδωρα πρόσφερε και εκθέματά του για την τελική παρουσίαση. Στην τελική παρουσίαση τα παιδιά ήταν ντυμένα με παραδοσιακές στολές, μοιράστηκαν στον κόσμο τα παραδοσιακά «καλεστικά»(ψωμάκια με τα οποία καλούσαν τον κόσμο στο γάμο παλιότερα), ο μπακλαβάς (που πήγαινε δώρο η νύφη στην πεθερά), το παραδοσιακό «κλεφτοψώμι» ( τσουρέκι που το έκλεβαν οι φίλες της νύφης, το χόρευαν, το έκοβαν, το βουτούσαν στο μέλι και το έτρωγαν δίνοντας

ευχές στο ζευγάρι. Στην παρουσίαση επίσης ακούστηκαν παραδοσιακά τραγούδια που λεγόντουσαν καθόλη την προετοιμασία καθώς και την καθεαυτή διαδικασία του γάμου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στο CD υπάρχει φάκελος με ενδεικτικές φωτογραφίες από τις παραπάνω δραστηριότητες. Επίσης στο φάκελο εσωκλείεται το DVD της γιορτής με την αναπαράσταση του γάμου και μερικές γραπτές, ενδεικτικές εργασίες των παιδιών.