18
8. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMIN DOĞRULTULMASI KONULAR 1. Doğru Akımın Elde Edilmesi 2. Elektrostatik Doğrultmaçların Tanıtılması 3. Doğrultmaç Montajları

8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

8. ÜNİTE

ALTERNATİF AKIMIN DOĞRULTULMASI

KONULAR1. Doğru Akımın Elde Edilmesi

2. Elektrostatik Doğrultmaçların Tanıtılması

3. Doğrultmaç Montajları

Page 2: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

175

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

8.1 dOĞRU AKIMIN ELdE EdİLMESİDC üreten kaynaklar şu şekilde sıralanabilir:• Pil; kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren araçlara pil adı verilir.• Akümülatör; kimyasal yolla elektrik enerjisi üreten araçtır.• Dinamo; hareket enerjisini DC elektrik enerjisine çeviren araçlardır.

Doğrultmaç devresi; Alternatif akım elektrik enerjisini DC elektrik enerjisi-ne çeviren araçlardır.

Güneş pili; Güneş enerjisini DC elektrik enerjisine çeviren elemanlara güneş pili denir.

8.1.1 dOĞRU AKIMIN KULLANILdIĞI YERLERDoğru akımın yaygın olarak kullanıldığı alanları şöyle sıralayabiliriz:• haberleşme cihazlarında (telekomünikasyonda)• Radyo, teyp, televizyon, gibi elektronik cihazlarda• Redresörlü kaynak makinelerinde• Maden arıtma (elektroliz) ve maden kaplamacılığında (galvonoteknik )

8.1.2 dOĞRU AKIM üRETİM ESASLARI Bir iletkende gerilim oluşturabilmek endüksiyon prensibine dayanır.

Şekil 8.1: Sağ el kuralı

Page 3: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

176

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Endüksiyon prensibine göre; iletken ve manyetik alanın birbirlerini etkileye-cek şekilde konumlandırılıp, en az birinin hareket ettirilmesi sonucunda iletkendeki yükler harekete geçer.

Bu olay sonucunda iletkende bir gerilim meydana gelir. iletkende meydana gelen akımın yönü sağ el kuralına göre bulunabilir. şekil 8.1’i inceleyiniz.

Sağ el kuralı:Birbirlerine dik tutulan; baş, işaret ve orta parmaklardan, baş parmak hareket yönü-nü (v), işaret parmağı manyetik alan yönünü (B) gösterecek şekilde tutulursa, orta parmak iletkenden geçecek olan akımın yönünü (I) gösterir.

Şekil 8.2: Sağ el kuralının uygulanması

Şekil 8.2’de mıknatısın N-S kutupları arasında iletken 1,2,3 ve 4 yönlerinde ayrı

ayrı hareket ettirilmektedir. İletkenin bu yönlerdeki hareketi sonucunda iletken üze-rinde sağ el kuralına uygun olarak akımlar meydana gelir. Şekil 8.3’te bu akımların oluşumu görülmektedir.

Dikkat edilirse şekil 8.5’de akım oluşmamıştır. Sağ el kuralına göre de akım oluşması mümkün değildir. Manyetik alanda hareket ettirilen iletkende akım olu-şabilmesi için; iletkenin alan kuvvet çizgileriyle arasında bir kesişme açısı olmalıdır. şekil 8.5’de iletken, alana paralel hareket etmektedir.

Page 4: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

177

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Şekil 8.3: (a) iletken 1 yönünde hareket ediyor (b) iletken 2 yönünde (sayfa düzleminin dışına doğru) hareket ediyor (c) iletken 3 ve 4 yönünde hareket ediyor

8.2 ELEKTROSTATİK dOĞRULTMAÇLARIN TANITILMASI

8.2.1 ELEKTROSTATİK dOĞRULTMAÇLAR

• Lambalı ( Çalışması bir termoiyonik emisyona dayanan)• Kuru ( Asimetrik dirence sahip metal veya yarı iletken ) doğrultmaçlar

olarak ikiye ayrılırlar.

8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar.

Termoiyonik doğrultmaçlar:Biri anod, diğeri katod iç içe geçirilmiş 2 silindir bir cam tüp içerisine alınmıştır.Cam tüpünün havası boşaltılmış doğrultmaç lâmbalarına “ vakumlu diyod imbalar “, cam tüpünün havası boşaltıldıktan sonra içerisine düşük basınçlı organ azı ( veya hel-yum, neon, ksenon da olabilir ) doldurulmuş olanlarına “ gazlı diyodlar “ veya tüple-rinde gaz yerine cıva damlacığı bulunanlarına ( cıva, flâman ısındık- an sonra düşük basınçlı cıva buharlı haline gelir ) “ cıva buharlı diyodlar “ denir.

Page 5: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

178

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Katod:Etrafı elektron verebilen oksitle kaplı silindirik bir parçadır. Ortasına yerleştirilmiş tungstenden yapılmış bir flâman tarafından ısıtılır. (Dolaylı ısıtmalı) Bir diğer tipinde, tungsten flâman üzerine elektron verebilen bir oksit tabaka kaplanarak, flâman ve katod birleştirilmiştir (Doğrudan ısıtmalı). Gazlı soğuk katodlu tüplerin katodları ısı-tılmaz. Akım çekilmeye başlandıktan sonra katod kendiliğinden ısınır.

Anod:Etrafı silindirik veya disk şeklindedir. Tantal, demir veya grafitten yapılır. Bir tüp içeri-sinde tek veya çift anod bulunur. Çift anodlular iki diyod lâmba yerine geçer.

Diyodların çalışması: :Flâman ısıttığı katod elektron yayar. Pozitif alternansta anod, katodun yaydığı elekt-ronları çeker lâmba içerisinde bir elektron akışı olduğu sürece dı; devre akımıda ke-silir.

• Gazlı veya cıva buharlı diyodlarda katodun çıkardığı elektronları düşük basınçlı gaz veya cıva buharını kolayca iyonize ederek ( iletken hale getirerek) anoda uygulanan çok küçük pozitif gerilimlerde de devreden bir akım geçişini sağlar. Böylece lâmbalardan daha yüksek akımlar çekilebilir.

• Yüksek vakumlu diyodlar düşük güçlüdür. 110 v. tan bir kaç yüz volta kadar gerilimlerde 1 A. ve daha düşük akımlar çekilebilir. Bu lâmbaların ters tepe gerilimleri çok yüksektir. Birkaç bin voltta miliamper cinsinden akımlar çekile¬bilir. Yüksek vakumlu lâmbalar daha çok yüksek gerilimli elektronik devrelerde iyi netice verir. verimleri çekilen akımla doğru orantılı olarak düşer. Yüksek gerilimli diyodlarda flâman en az 30 saniye ısıtıldıktan sonra anod gerilimi uygulanmalıdır.

• Gazlı ve cıva buharlı olanları 440 v. a kadar orta ve düşük gerilimlerde kullanılır. 0,125 — 75 A* e kadar akım çekilebilir. Gazlı olanlarında gerilim düşümü 10 — 25 v. arasında, cıva buharlılarda 5 — 15 v. arasında değişir. 20 000 v’ a kadar yüksek gerilimlerde çalışan özel tipleri de vardır.

• verimleri vakumlu diyodlardan yüksektir. Gerilimleri belirli bir yükten sonra oldukça sabit hale gelir. 20 A’ e kadar cam tüpler içerisinde bulunur. 50 A va daha yukarı değerde akım çekilebilen büyük tipleri, çelik tüplü ve alüminyum soğutuculudur.

• 12 A’ e kadar olan çift anotlular (çift diyod) daha ekonomiktirler. Akü şarjı vb. yerlerde kullanılırlar. Düşük ve orta güçlü diyodların yerini bu gün (bilhassa düşük gerilimlerde ) selenyum ve germanyum kuru doğrultmaçları almıştır.

Page 6: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

179

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Cıvalı - ark doğrultmaçlar:Büyük güçte doğru akım istenen yerlerde cıvalı - ark doğrultmaçlar kullanılır. Cıva buharlılardan farkı, kadoru cıva teşkil eder. Grafitten yapılmiş bir çift anodu bulunur.

Çalışması: Başlangıçta balon eğilerek cıva kutup çalıştırma elektroduna yaklaştırılır. Meydana gelen ark, cıvayı ısıtarak bir miktar cıvanın buharlaşmasını sağlar. veya çalıştırma elektrodu koluna bir elektromağnet ile kumanda edilerek cıvayı yaklaştırır ve ark meydana getirilir. Lambadan çekilen akım cıva kutbun sıcak kalmasını ve balondaki cıva buharının devamlılığını sağlar.

Çekilen akım belirli bir değerin altına düşerse cıva kutup kafi derecede sınamayacağından lâmba çalışamaz. Bu gibi hallerde lambaya ilâve yükler bağlanarak akımın belirli değerin altına düşmemesi sağlanır. Anoda uygulanan gerilimin ani değeri 15 v. un altına düştüğünde de çalışmayacağından cıvalı - ark doğrultmaçlar tam dalga doğrultmaçları olarak imal edilirler ve alternatif akım devresine orta uçlu bir trafo ile bağlanırlar. Anod geriliminin 15 v. un altına düşmemesi içinde, trafo devresine en düktans bobinleri eklenir.

Cıvalı - ark lâmbalarında gerilim düşümü 15 - 25 v. arasında değişir. Ol¬dukça sabit bir doğru gerilim elde edilir. verimleri % 95 civarındadır. İgnitron, eksitron gibi güçleri birkaç bin Kw.’ ı bulan büyük tipleri çelik tüplü su veya cebri hava soğutmalı-dır. Çalışma gerilimi 2000- 3000 v.’ a çıkanları vardır.

Bir diyod şeklinde çalışan bu tiplerde, devresinden bir kaç amper akım ge-çen yardımcı elektrodla devamlı ısıtılan cıva katodun meydana getirdiği cıva buharı, basıncı yüke bağlı olmadan kontrol altına alınır. Devrelerinden birkaç yüz amper akım çekilen bu tüpler, 6-12-18 fazlı bir devrede faz adedi kadar diyod tüp bir araya getirilerek 5000 A.’e kadar akım çekilebilir.

8.2.1.2 KURU dOĞRULTMAÇLAR (Yarı İletkenler) Birbirlerine sıkı yüzey teması bulunan iki metod yüzeyi arasında “ A simetrik “

dirençli bir eleman, alternatif akım kaynağı ile bir alıcı arasına konulduğunda, devre akımı bir yönde kolayca geçtiği halde diğer yönde çok büyük bir dirençle karşılaşır ve kesilir. Böylece devre akımı bir yönde geçtiğinden alternatif akım doğrultulmuş olur.Kuru doğrultmaçların en önemlileri şunlardır:

• Bakır oksit• Selenyum• Germanyum• Silikan

Page 7: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

180

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Bakır Oksit Doğrultmaçlar:Bakır disk’in yüzeyinde çok ince kırmızı bakır oksit tabaka meydana getirilmiştir Ok-sitle bakır yüzey arasında bir Asimetrik direnç bulunur. Doğrultmaçların gazlı olan-ları 20 Kv. vakumlu olanları 150 Kv. a kadar ters tepe gerilimine dayanabildiği halde, bir bakır oksit doğrultmaç elemanı için uygulanacak gerilim ( eff. değeri ) en çok 4 - 8 v. tur. 8 v. un üzerindeki gerilimlerde ” Asimetrik “ direnci kaybolur. Akım her iki yönde de geçer ve doğrultmaç elemanı bozulur.

“Bakır oksit” doğrultmaçlarda akım yoğunluğu 15-30 ma/cm2 dir. 8 v. un üzerindeki gerilimlerde, elemanlar yüzey teması sağlanacak şekilde seri bağlanırlar. Seri bağlı elemanların ortasından geçirilen yalıtılmış mil uçlarındaki cıvatalar, ele-manların yüzey temaslarının iyi bir şekilde sağlanabilmesi için 4-5 kg/cm2 lik bir- yüzey basına meydana getirecek şekilde sıkılmıştır. Bu bakımdan bir veya birkaç ele-manın bozulması halinde seri bataryanın tamamı yenisi ile değiştirilir. “ Bakır oksit “ doğrultmaç verimleri % 65 - 75 arasında ve gerilim düşümleri de tam yükte % 25 civarındadır.

Normal çalışma sıcaklıkları 35°c dir. Çekilen akım normal akım değerini aş-tığında doğrultmaç elemanları akımın karesi ile orantılı olarak ısınır ve sıcaklıktan 60°C’nin üzerine çıktığında ömürleri kısalır veya bozulurlar. “ Bakır oksit “ doğrult-maçlar ölçü aletleri ve elektronik devreler gibi küçük güç çeken devrelerde kullanı-lırlar.

Selenyum Doğrultmaçlar:Nikel kaptı çelik sac .( veya bizmut kaplı alüminyum levha ) kristalize selenyum ta-baka ile örtülmüştür. Özerine ergime noktası düşük bir metal püskürtme suretiyle kaplanarak karşıt elektrot meydana getirilir.

Selenyum doğrultmaçlarda bir eleman için uygulanacak gerilimlerin ( effektif ) değerleri 20 — 25 — 30 v. tur ve çekilebilecek akım yoğunluğu 25—65 mA / cm arasında değişir.

verimleri % 80 - 85 civarındadır. Eskidikçe geçiren yöndeki dirençleri artar, normal 35°C olan çalışma sıcaklıkları yükselir ve verimleri de düşer. Çekilen akım, elemanların sıcaklık derecelerini 75°C üzerine çıkarabilecek bir değere ulaşırsa, doğ-rultmaç çabuk eskir veya bozulur. Doğrultmaç elemanları yüksek sıcaklıklarda gaz çıkarırlar. Bu gaz teneffüs edildiğinde akciğer dokularını tahrip eder. Rutubette ele-man ömürlerini kısaltır.

İyi bir doğal soğutma için, elemanların soğutucu levhaları yere dik olacak şekilde monte edilmelidir. Doğrultmaçlar çalıştırıldıkları sürece havalandırılmalı Bir doğrultmaç elemanın dayanma geriliminden büyük alternatif gerilimlerin doğrul-tulabilmesi için doğrultmaç elemanları seri bağlanırlar. Büyük akımlar için de

Page 8: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

181

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

elemanlar veya seri bataryalar paralel bağlanmak suretiyle yüzey alanları genişletilir. Selenyum doğrultmaçlardan cebri soğutma ile nominal anma akımlarının 3 katına kadar akım çekilebilir. Nominal akımları 1 - 250 A. arasındadır. “ Birkaç W “ tan “ bir-kaç yüz KW “ a kadar güçte yapılırlar. Selenyum doğrultmaçlar ani çalışırlar, mekanik dayanıklılığı fazladır, hafiftir ve bakıma ihtiyaç göstermez.

Eleman yüzeylerinin ters yöndeki akımda yüklenmesiyle meydana getirdiği kapasitif etki, yükte güç faktörünün 0.95 ( kap. ) civarında değişmesine, boşta doğru gerilim çıkışının bir miktar artmasına sebep olur.

8.2.2 YARIM dALGA dOĞRULTMA dEVRESİ Şekil 8.6’da verilen devrede görüldüğü gibi transformatörün üst ucundaki (A

noktası) sinyalin polaritesi pozitif olduğunda diyottan ve alıcı üzerinden akım geçer. Transformatörün üst ucundaki sinyalin polaritesi negatif olduğunda ise diyot akım geçirmez (kesimde kalır). Sonuçta alıcıdan tek yönlü akım geçişi olur (Şekil 8.7).

Yarım dalga doğrultma devrelerinde çıkıştan, transformatörün verebileceği gerilimin yaklaşık yarısı kadar (vçıkış = 0,45*vgiriş) bir doğru gerilim alınır. Bu ne-denle bir diyotlu yarım dalga doğrultma devreleri küçük akımlı (50-250 mA) ve fazla hassas olmayan alıcıların (oyuncak, mini radyo, zil vb.) beslenmesinde kullanılır. Ya-rım dalga doğrultma devrelerinde çıkıştan alınabilecek doğru akımın değeri ise;

Şekil 8.4: Yarım dalga doğrultma devresi

8.2.3 TAM dALGA dOĞRULTMA dEVRESİ

8.2.3.1 İKİ dİYOTLU TAM dALGA dOĞRULTMA dEVRESİ

Tam dalga doğrultma devresinde, sekonderi orta uçlu bir transformatör ve

Page 9: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

182

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

iki adet doğrultma diyodu kullanılır. Tam dalga doğrultucuda, AC gerilimin pozitif alternanslarında diyotlardan biri, negatif alternanslarda ise diğer diyot iletken olur.

Şekil 8.5: Yarım dalga doğrultma devresinin dalga şekilleri

Şekil 8.8’da verilen devrede görüldüğü gibi transformatörün üst ucunda (A noktası) pozitif polariteli sinyal oluştuğunda D1 diyodu ve alıcı (RY) üzerinden akım geçişi olur. Transformatörün alt ucunda (B noktası) pozitif polariteli sinyal oluştu-ğunda ise D2 diyodu ve alıcı (RY) üzerinden akım geçişi olur. Görüldüğü üzere diyot-lar sayesinde alıcı üzerinden hep aynı yönlü akım geçmektedir. Bu dalgalı DC gerilim Şekil 8.9’de gösterilmiştir.

İki diyotlu doğrultma devresinin çıkışından alınan DC gerilim, uygulanan AC gerilimin etkin değerinin 0,9’u kadardır. Bunu denklem şeklinde yazacak olursak:

vçıkış = 0,9*vgiriş olur.

ÇıkışakımınınDCdeğeriise,Içıkış=0,9*Igiriş‘tir.

Burada Igiriş transformatör sekonder akımının etkin değeridir.

Page 10: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

183

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Şekil 8.6: İki diyotla yapılan tam dalga doğrultma devre şeması

Orta uçlu transformatörlü tam dalga doğrultma devresinde D1 ve D2 diyot-larından geçen akımlar transformatörün orta ucundan devresini tamamlar. Devre-nin yapımında kullanılan transformatörün sekonder sarımı üç uçludur.

Şekil 8.7: İki diyotla yapılan tam dalga doğrultma devresinin dalga şekilleri

Page 11: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

184

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Bu sayede transformatörün çıkışında iki adet gerilim oluşmaktadır. Şekil 1.10’da transformatörün sekonder sarımının iki eşit sargıdan oluştuğu görülmekte-dir. Bu iki sarımda birbirinin tersi polaritede iki gerilim doğar.

Yani transformatörün A noktasında oluşan sinyalin polaritesi pozitif iken, B noktasında oluşan sinyalin polaritesi negatif olmaktadır. Transformatörde oluşan akımların devresini tamamladığı uç ise orta uç olmaktadır.

8.2.3.2 KÖPRü TİPİ TAM dALGA dOĞRULTMA dEVRESİ Köprü tipi doğrultma devresinde 4 adet doğrultma diyodu kullanılmıştır.

AC’yi en iyi şekilde DC’ye dönüştüren devredir. her türlü elektronik aygıtın besleme katında karşımıza çıkar.

Şekil 8.10’da verilen devrede görüldüğü gibi transformatörün sekonder sarı-mının üst ucunun (A noktası) polaritesi pozitif olduğunda D1 ve D3 diyotları iletime geçer. Akım, RY üzerinden dolaşır.

Transformatörün sekonder sarımının alt ucunun (B noktası) polaritesi pozitif olduğunda ise D2 ve D4 diyotları iletime geçerek RY üzerinden akım dolaşır. Çıkıştan alınan DC gerilim, girişe uygulanan AC gerilimin 0,9’u kadardır. Köprü tipi tam dalga doğrultma devresinin çıkış dalga şekli Şekil 8.9’da gösterilmiştir.

vçıkış = 0,9*vgiriş olur.

Devrenin çıkış akımı ise; Içıkış = 0,9*Igiriş kadardır.

Şekil 8.8: Köprü tipi tam dalga doğrultma devre şeması

Page 12: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

185

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Şekil 8.9: Güç kaynağı devresi

Page 13: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

186

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

8.3 dOĞRULTMAÇ MONTAjLARI

8.3.1 ŞEMASI VERİLEN dEVRENİN ALT VE üST GÖRüNüŞLERİNİN AYdINGER KâĞIdINA ÇİzİLMESİ

Güç kaynağının devresi Şekil 8.12’de verilmiştir.• 0 - 12v D gerilim ayarlı,• +12v DC gerilim çıkışı,• -12v DC gerilim çıkışı özeliklerine sahiptir.

Güç kaynağında, bir adet 2x12v 6W gücünde transformatör, 500 mA sigorta, anahtar, dört adet 1N 4001 diyot, 0-12 v çıkış gerilimini ayarlamak için bir adet 5 KΩ potansiyometre, 1000µF /25 v iki adet giriş filtre kondansatörü, üç adet 470 µF /25 v çıkış filtre kondansatörü ve regüleli çıkışlar için 7812, 7912 ve LM 317 entegreleri kullanılmıştır.

Resim 8.1: Yüzeyi temizlenmiş baskı devre plaketi

Şekil 8.10: Güç kaynağı baskı devresinin kâğıda çizilmesi

Page 14: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

187

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Kuşe kâğıda tonerli bir yazıcıdan baskı devrenin Şekil 8.13’teki gibi çıktısı alınır. Burada çıktısı alınan kâğıdın bakır yüzeye ters çevirerek yapıştırılacağı unu-tulmamalıdır. Aydıngerden bakır yüzeye çizilen şekil ile ütü yönteminde kullanılan şekil ayna görüntüsü durumundadır. Yani birbirine göre simetriktir.

Resim 8.2: Baskı devre çıktısının plakete yapıştırılması

Resim 8.2’te görüldüğü gibi bakır yüzeye yapıştırılır. Resim 8.3’te görüldüğü gibi üzerine bir kâğıt konarak 3.derecede ısıtılmış bir ütüyle yaklaşık 5 dakika ütüle-nir.

Resim 8.3: ütüleme işleminin gerçekleştirilmesi

Page 15: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

188

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Ütülenmiş plaket soğuduktan sonra Resim 8.4’da görüldüğü gibi bir lavabo altında yıkanarak üzerindeki kuşe kâğıt kaldırılır.

Resim 8.4: ütülenmiş baskı devre plaketinin temizlenmesi

8.3.2 MONTAjI YAPILACAK ELEMANLARIN BAĞLANTI NOKTALARININ dELİNMESİ

Masa tipi kollu bir matkapla ya da amatör el matkaplarıyla elemanların bağ-lantı noktaları delinebilir. Kullanılan elektronik elemanlar farklı olduğu için kullandı-ğınız matkap uçları da farklı olmalıdır. Direnç ve kondansatörler için 0.8 mm, diyot, köprü diyot, röle, transistör için 1 mm, kablo bağlantıları için ise 1.5 mm matkap ucu kullanılmalıdır (Resim 8.5).

Resim 8.5: Çözelti içerisindeki baskı devre plaketi

Page 16: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

189

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Resim 8.6: Baskı devre plaketinin masa tipi kollu matkapla delinmesi

Resim 8.7: Baskı devrenin gözle ve ölçü aleti ile kontrolü

8.3.3 MONTAjI YAPILACAK ELEMANLARIN PLAKETE YERLEŞTİRİLMESİ

Devre elemanlarını yerleştirmeden ve lehimlenmeye başlamadan önce bas-kı devre plaketinin bakır yolları gözle ve bir avometre ile kontrol edilmelidir. Çizim esnasındaki küçük çiziklerden dolayı yollarda kopukluk oluşmuş olabilir. Devrenin çalışmamasına yol açacak bu tip hatalar mutlaka kontrol edilmelidir.

Page 17: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

190

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

Resim 8.8: Kondansatörlerin ve diyotların devreye montajı

Page 18: 8. ÜNİTEhbogm.meb.gov.tr/MTAO/2ElektrikBilgisi/unite08.pdf8.2.1.1 LAMBALI dOĞRULTMAÇLAR Termoiyonik ve cıvalı - ark doğrultmaçları olarak 2 grupta toplanırlar. Termoiyonik

191

2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞIELEKTRİK BİLGİSİ

DEĞERLENDİRME SORULARI -8

Aşağıdaki soruları okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Güç kaynağımızın çıkışları 0-12 volt, 500 mA ise en yüksek verebileceği güç kaç

wattır?

A) 3 watt B) 5 watt

C) 6 watt D) 12 watt

2. 5 amper için bakır yol kalınlığı kaç mm’dir?

A) 1 mm B) 2 mm C) 3 mm D) 4 mm

3. S3. Aşağıdakilerden hangisi bir baskı devre çıkarma yöntemi değildir?

A) Baskı devre kalemi metodu

B) Foto rezist metodu

C) Etiket yöntemi

D) Serigrafi metodu

4. S.4. Asit çözeltisinde perhidrol oranı ne olmalıdır?

A) % 5 B) % 10 C) % 20 D) % 50

5. S.5. Baskı devre çıkarmada aşağıdaki işlem basamaklarından hangisi doğrudur?

A) Alt ve üst görünüş çıkarılır-aside atılır-delikler delinir-yüzey temizlenir.

B) Aside atılır-alt ve üst görünüş çıkarılır- -delikler delinir-yüzey temizlenir.

C) Delikler delinir-alt ve üst görünüş çıkarılır-aside atılır-yüzey temizlenir.