86 june2016

ปกหนา

บรรณาธการบรหารภก.รศ.ดร.สมลกษณ คงเมอง

กรรมการบรหารสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย)นายกสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย)ภญ.ดร.ศรรตน ตนปชาต

อปนายกภญ.ผศ.ดร.นตยาวรรณ กลณาวรรณ

ภญ.ผองพรรณ สเมธวานชย

เลขาธการสมาคมฯภญ.เพญทพา แกวเกตทอง

เหรญญกภญ.ผศ.ดร.พยอม สขเอนกนนท

กรรมการสมาคมฯภญ.รศ.สณ เลศสนอดม

ภญ.สดา สวาทสต

ภก.ผศ.ดร.สรสทธ ลอจตอ�านวย

ภก.เผาพงศ เหลองรตนา

ภก.จรญวทย แซพว

ภญ.สวมล วรเกษมสข

ภก.รตนชย รตนโคตร

ภก.รศ.ดร.สมลกษณ คงเมอง

เจาของผพมพและเผยแพรสมาคมเภสชกรรมชมชน(ประเทศไทย)

อาคารเภสชกรรมแหงประเทศไทย (ภ.ส.ท.)

40 ซอยสนตสข (สขมวท 38) ถ.สขมวท

แขวงคลองเตย เขตคลองเตย กรงเทพฯ 10110

โทร. 0 2713 5261-63 โทรสาร 0 2713 5541

ฝายประสานงานน.ส.กฤษญา ทองเทศ

นายณรงคชาญ ผงทอง

จดพมพ โดยหจก.ปนชะยา ครเอชน เลขท 72 ซอยลาดปลาเคา 14

แขวงจรเขบว เขตลาดพราว กรงเทพฯ 10230

โทร.086-367-4864, 0-2940-3813, 0-2940-3981

โทรสาร.0-2940-3813, 0-2940-3981 กด 16

E-mail : [email protected]

Website : www.panchaya.com

678

17

293941

49

53

5960

67687072

บทความตางๆ ทตพมพในวารสารฉบบน ถอเปนลขสทธของวารสารฯ และผเขยน หามน�าไปเผยแพรโดยไมไดรบอนญาต

บทบรรณาธการคยกบนายกบทความพเศษ

โรคและยา

บทความพเศษบทความพเศษบทความพเศษ

บทความพเศษ

บทความ ก.ท.ม.

บทความพเศษบทความการศกษาตอเนอง(CPE)แบบทดสอบความรแบบตอบค�ถามขาวประชาสมพนธกจกรรมดๆ ของสมาชก

วตถทมงหมายสำ�หรบใชในการ “รกษา หรอปองกนโรค”Clinical case -non-sedating antihistaminesการใชยาในโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกมลนธแพธทเฮลท (p2h) ประวตศาสำตรหนาใหม ของรานขายยาในประเทศไทย ก�ลงจะเรมตนเภสำชกรชมชนจะเปนทพงของชมชนอยางแทจรง กาวแรกรานยาเครอขายคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสำขภาพสำ�นกอนามยการศกษาตอเนองผานระบบออนไลนDizziness and Vertigo

ปท 15 ฉบบท 86 เดอน มถนายน 2559www.pharcpa.com E-mail : [email protected]

สารบญ

Contentสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย)COMMUNITY PHARMACY ASSOCIATION (THAILAND)

วารสารสมาคมเภสชกรรมชมชน 6

บทบรรณาธการ

สวสดสมาชกทกทาน

วารสารฉบบนจะเรมทนเวลาตามเวลาทสญญากนไวนะครบ ส�าหรบวารสารเลมน มเนอหาทนาสนใจมาก

หลายเรอง โดยเฉพาะเรองของประวตการเปลยนแปลงของรานยา ซงอาจจะมภาคตอไปในอนาคตอนใกล เพอเตรยม

พรอมกบการกาวไปสรานขายยาคณภาพในอนาคตอนใกลน นอกจากนยงมเนอหาสาระเกยวกบกฎหมายทควรทราบ

รวมถงเนอหาทางวชาการทเปนประโยชนใหกบทกทาน และยงมบทความอนทนาอานอกหลายเรอง ในชวงทายของ

วารสารกยงมบทความเพอเกบคะแนนของการศกษาตอเนองกนอกสองหนวยกตครบ เกยวกบภาวะบานหมมและ

ยาทเกยวของ

หวงวาเนอหาในวารสารฉบบนจะใหประโยชนกบทานสมาชกไมมากกนอยนะครบ หากทานสมาชกทานใด

มความประสงคจะเสนอแนะ ตชม ทานสามารถ ตดตอมาท [email protected]

ชวงนกยางเขาฤดฝนกนแลว ผมหวงวาสมาชกทกทานจะมสขภาพทแขงแรง ปลอดโรคภย และร�ารวยกนนะครบ

ภก รศ ดร สมลกษณ คงเมอง

บรรณาธการ

๒๒ มถนายน ๒๕๕๙

77 วารสารสมาคมเภสชกรรมชมชน

CPA

Com

munity Pharm

acy Association Thailandสารจาก..นายกสวสดคะ สวสดค ะ . . . .ท านสมาชกสมาคมเภสชกรรมชมชนทกท าน

ในปจจบนมการเปลยนแปลงดานกฎหมายและดานระเบยบซงสงผลกบ

เภสชกร อาทเชน พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม (ครงท 2) พ.ศ.2558

ได ประกาศใช ซงเกยวข องกบการตออายใบอนญาตประกอบวชาชพ

เภสชกรรม และขอบงคบสภาเภสชกรรมวาดวยหมวดการศกษาตอเนองทาง

เภสชศาสตร สงผลใหเภสชกรทเปนสมาชกใหความสนใจในการเขารวม

ประชมเปนอยางมาก รวมทงสมาคมเภสชกรรมชมชนไดรบความไววางใจ

จากเภลชกรไดสมครเปนสมาชกเพมขนถง 5,432 คน ณ พฤษภาคมทผานมา

จงสงผลกระทบตอการจดอบรมของสมาคมฯโดยมความจ�าเปนในการปรบ

เปลยนคาธรรมเนยมอบรม ทงนเนองจากผสนบสนนจากบรษทยาไมสามารถ

มงบประมาณการจดอบรมดงเชนทผานมา ทางสมาคมฯยงคงด�าเนนงานจดการอบรมทกเดอนโดยจะมการปรบ

เปลยนสถานทไปตามความเหมาะสม อยางไรกตามสมาคมฯมนโยบายจดอบรมใหกบสมาชกเพอเพมศกยภาพใน

ดานตางๆ โดยสมาชกสามารถวางแผนการอบรมใหเหมาะสมของแตละทาน โดยสมาชกมทางเลอกการเกบ

หนวยกตผานบทความจากวารสารและบทความออนไลนโดยไมมคาใชจาย ทานสมาชกสามารถศกษา

รายละเอยดเพมเตมในฉบบน

จากการประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การก�าหนดเกยวกบสถานท อปกรณ และวธปฏบตทาง

เภสชกรรมชมชน ในสถานทขายยาแผนปจจบนตามกฎหมายวาดวยยา พ.ศ. 2557 มสวนเกยวของกบรานยา

เปดใหม ซงสามารถศกษาขอมลโดยละเอยดจากหนงสอ “หนทางสมาตรฐาน GPP กฎหมาย (Guideline to

achieve mandatory GPP regulation)” แตส�าหรบรานยาเดมจะมการเปลยนแปลงในบางประเดนซงทางราน

ยาจะตองด�าเนนการใหถกตองโดยจะมการแบงเปน 3 ชวงเวลาเพอใหมการปรบเปลยนทกดานภายใน 8 ป

สมาชกควรตดตามขอมลเพอพรอมในการพฒนา

ปจจบนกลาวถง Digital Economy คอ การขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศ โดยการน�าเอาเทคโนโลย

ดจตอลเขามาใชเพอเพมประสทธภาพและสรางมลคาเพมภาพรวมของประเทศ ส�าหรบรานยาการจดเกบขอมล

ของแตละรานยายอมเกยวของกบระบบทก�าลงจะเกดขนในอนาคต ดงนนเภสชกรควรมความรอบรในการบรหาร

จดการ โดยเฉพาะระบบบรหารการเงนและบญชของรานยา

ทางสมาคมฯมหนาทเปนทปรกษาดานขอมลตางๆ ใหกบสมาชกทกทาน เพอเตรยมความพรอมตอการ

เปลยนแปลงและหวงเปนอยางยงวาสมาชกจะตดตามขอมลอยางตอเนอง

ภญ.ดร.ศรรตน ตนปชาต

นายกสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย)


บทความพเศษ ภก.วสทธ สรยาภวฒน

พระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 และฉบบแกไขเพมเตม

“ยา” หมายความรวมไปถง วตถทมงหมายส�าหรบใชในการวนจฉย บ�าบด บรรเทา รกษา หรอปองกนโรคหรอ

ความเจบปวย ของมนษยหรอสตว ในบทบญญตนมค�าทพวกเราเภสชกรชมชนควรตองท�าความเขาใจในเนอแทของ

กฎหมายยาคอ ค�าวา “วตถ” และค�าวา “ทมงหมาย” อนวตถนน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน แปลวา สงของ

พจนานกรมของอาจารย สอ เสถบตร แปลวา material, article, (kitchen) stuff, object สรปแลวจงมความหมายถงสง

หรอ ของอะไรกไดทจบตองและสามารถมองเหนได สวนค�าวา “มงหมาย” พจนานกรมฉบบเดยวกนแปลวา ตงใจทจะให

บรรลถงจดทหมายไว และพจนานกรมแปล ไทย-ไทย อ.เปลอง ณ นคร แปลวา เจาะจง และเพอใหเขาใจไดงายยงขน

จงขอยกตวอยางค�าพพากษาศาลฎกามาไวเปนอทธาหรณ

ก�าไลขอมอถอวาเปนวตถทมงหมายในการรกษาโรคตามกฎหมายวาดวยยา ( ฎ 201/2506)

คดนจ�าเลยน�าก�าไลซงอวดอางสรรพคณในการรกษาโรคไดมาจ�าหนายใหประชาชนใช จ�าเลยถกฟองเกยวกบ

การมไดขออนญาตขายยา

วตถทมงหมายส�หรบใชในการ “รกษา หรอปองกนโรค”

วตถทมงหมายส�าหรบใช ในการ “รกษา หรอปองกนโรค”


ประเดนของคดนอยทวา ก�าไลขอมอ ทจ�าเลยขายถอวาอยในความหมายของ ยา หรอไม หากไมอยในความหมาย

ของ ยา แลวจ�าเลยกไมสามารถมความผดในฐานขายยาโดยมไดรบอนญาตไดและในฐานความผดอนๆทเกยวของกบยา

แตศาลฎกาทานวางบรรทดฐานไว วาสงทจ�าเลยขายคอยา โดย ศาลฎกาใหเหตผลไวดงน

ศาลฎกาโดยทประชมใหญเหนวา มาตรา 4(2) แหงพระราชบญญตการขายยา พ.ศ. 2493 ไดบญญตวเคราะห

ศพทค�าวา ยา ไว การทจะวนจฉยวาเปนยาตามความหมายแหงบทบญญตนน ขอส�าคญหาไดอยทวา วตถนนจะบ�าบด

รกษาหรอปองกนโรคไดจรงหรอไม แตขอส�าคญอยทความมงหมายในการใชวตถนนตางหาก ความมงหมายในการใชวตถ

ของกลางนยอมแสดงชดอยแลววา มงหมายจะใหใชวตถนบ�าบดรกษาและปองกนโรคของมนษย ทประชมใหญจงมความ

เหนวา วตถของกลางนเปนยาตามความหมายแหงพระราชบญญตการขายยา พ.ศ. 2493 มาตรา 4(2) เมอฟงไดวาวตถ

ของกลางนเปนยาตามความหมายแหงพระราชบญญตนแลว จ�าเลยมวตถเหลานไวเพอจ�าหนาย จ�าเลยจงตองมความผด

ตามมาตรา 7 ประกอบดวยมาตรา4 วรรคสดทาย อนจะตองลงโทษตามมาตรา 28 กบมความผดฐานแจงความขายยาตาม

มาตรา 20 แหงพระราชบญญตการขายยา พ.ศ. 2493 อนจะตองลงโทษตามมาตรา 39 ซงแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญต

การขายยา (ฉบบท 2) พ.ศ. 2498 มาตรา 14 ใหลงโทษจ�าเลยทงสองตามมาตรา 39 อนเปนกระทงทหนกตามประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา 91, 83 พพากษากลบ ใหลงโทษปรบจ�าเลยทงสอง คนละ 500 บาทของกลางไมรบ

ในค�าพพากษาศาลฎกาน แสดงใหเหนชดวา วตถ ทน�ามากลาวอางนนนนจะบ�าบดรกษาหรอปองกนโรคไดจรง

หรอไมไมใชประเดนส�าคญ แตขอส�าคญอยทวา มการกลาวอางและมความมงหมายในการใชวตถนน ดวยความมงหมาย

ในการใชวตถของกลางนนเพอทจะบ�าบดรกษาและปองกนโรคของมนษย ฎกานจงท�าใหเขาใจค�าวา “วตถ” และ

“ทมงหมาย” ไดอยางชดแจง

นอกจากน ยงมค�าพพากษาศาลฎกาท 8768-8769/2558 ทเคยเปนขาววามน�าหมกมหาบ�าบดทสามรถรกษาโรค

สารพดได รวมทงสามารถน�ามาหยอดตาเพอรกษาโรคตาไดทกชนด จ�าเลยในคดนเปนนางสาวอาย 78 ป ตงชอและน�า

ออกโฆษณาเผยแพรตอประชาชนวา น�าหมกของจ�าเลยชอ “น�าหมกมหาบ�าบด” บรรจขวดกลมเลกๆปากแหลมลกษณะ

เดยวกบขวดหลอดยาหยอดตา เปนเหตใหจ�าเลยถกฟอง ศาลชนตนพพากษาวาจ�าเลยมความผดหลายกรรมตางกน

ลงโทษและลดโทษแลวคงเหลอจ�าคก 18 เดอน จ�าเลยฎกา ศาลฎกาวนจฉยวา ลกษณะบรรจภณฑและชอน�าหมกทจ�าเลย

ผลตขน มใชเรองทจ�าเลยมเจตนาจ�าหนายน�าหมกมหาบ�าบดอยางอาหารเหมอนน�าสมสายช แตบงบอกวาจ�าเลยมเจตนา

ใหประชาชนใชน�าหมกทจ�าเลยผลตเปนยารกษาโรค การกระท�าของจ�าเลยจงเปนความผดตาม พรบ.ยา พ.ศ.2510 ฯ จง

พพากษาใหลงโทษปรบเปนเงนหนงหมนหาพนบาท สวนโทษจ�าคกใหรอไวสามป

ฎกานกนาจะท�าใหเขาใจค�าวา “วตถ” และ “ทมงหมาย” ไดเปนอยางด

ผประกอบวชาชพตอง “ใชปญญา” ใหลกล�ายงกวากฎหมายบญญต

จาก ตวอยางฎกาทงสองทยกมา มขอคดส�าหรบผ ประกอบวชาชพดานสาธารณสขหลายแงมม โดยเฉพาะ

เภสชกรชมชนทอยใกลชดประชาชนเปนอยางมาก ประการแรกทเปนอทธาหรณคอ การสรางศรทธาและความเชอถอให

แกประชาชนเปนสงส�าคญมาก ฎกาทงสองทกลาวถงก�าไล และน�าหมก เปนวตถธรรมดามาก แตผทกลาวอางวาสามารถ

บ�าบดรกษาโรคไดจนท�าใหประชาชนหลงเชอ คงตองมกระบวนการและความสามารถอยางมากจงจะเกดศรทธาเชนนได

หากน�ากระบวนการและความสามารถนมาใชในหม เหลาผ ประกอบวชาชพสาธารณสขสาขาตางๆ รวมทงเภสชกร

ชมชน กนาจะยงประโยชนใหวงการสาธารณสขไดไมนอย



ประการตอมาคอ เมอประชาชนหลงเชอในอวชชา อยางก�าไล หรอน�าหมกวาเปนวตถวเศษทรกษาสารพดโรคได

จงเปนหนาทของผประกอบวชาชพดานสาธารณสขทตองใหความจรงแกประชาชน (ทส�าคญตวเองตองอยาไปหลงเชอ

ดวยหละ) โดยใหความรทแทจรงและวธการบ�าบดรกษาทถกตอง โดยปราศจากการบรการเชงพาณชยใดๆ วธการทดทสด

ของตองยดถอหลกของ กาลามสตร คอ พระสตรทพระพทธเจาทรงแสดงแกชาวกาลามะ หมบานเกสปตตนคม แควน

โกศล แควนมหาอ�านาจในยคพทธกาล ทตงของหมบานเปนชมทางใหญ เหมอนชมทางเขาชมทอง ของไทย...พอคา คน

เดนทาง นกบวช หรอกระทงศาสดาไมวาส�านกไหน กจ�าเปนตองผาน...ตอนทพระพทธองค ทรงเรมเผยแผพทธศาสนา...ม

6 ส�านกใหญ ส�านกเลกๆมมากจนนบไมถวน ชาวกาลามะ เจอมามาก ฟงมากมาก ทกส�านกลวนแตประกาศวา ค�าสอน

ของตวเองดกวา เมอไดเจอพระพทธเจา กตงค�าถาม จะใหเชอค�าสอนส�านกไหน “ดกอน ชาวกาลามะ” พระพทธองคตรส

“มหลกการพจารณาความเชออย 10 ประการ” คอ อยาเพงเชอตามทฟงๆ กนมา อยาเพงเชอตามทท�าตอๆ กนมา อยา

เพงเชอตามค�าเลาลอ อยาเพงเชอโดยอางต�ารา อยาเพงเชอโดยนกเดา อยาเพงเชอโดยคาดคะเนเอา อยาเพงเชอโดย

นกคดเอาตามแนวเหตผล อยาเพงเชอเพราะถกกบทฤษฎของตน อยาเพงเชอเพราะมรปลกษณทควรเชอได และอยาเพง

เชอเพราะผพดเปนครอาจารยของตน

ค�าสอนแบบน ชาวกาลามะ ไมเคยฟงจากศาสดาส�านกไหนมากอน แตฟงแลวกงง...ต�ารา กเชอไมได ทฤษฎกเชอ

ไมได...กระทงครบาอาจารย ทเคยพร�าสอนกนมาหนกหนา ใหตงใจเลาเรยนเขยนอาน กยงไมใหเชอ ใหหลกแลว พระพทธองค จง

ตรสตอวา ทกค�าสอน เชอแบบงมงายไมได ตองใชปญญาพจารณาใหเหนจรง ถงคณโทษ จนแนใจวาดหรอไมด จงคอย

ปกใจเชอ คมภรพทธศาสนา บนทกวา ชาวกาลามะ ฟงเทศนากณฑนแลว กเหนเปนอศจรรย กมกราบนบถอพระพทธเจา...

นคอพระศาสดาองคจรง พระอรหนตของจรง ในกาลามสตรน อาจารยเนาวรตน พงษไพบลย ศลปนแหงชาต

สาขาวรรณศลป ประจ�าปพทธศกราช 2536 กวรางวลซไรต ไดแตงเปนค�ากลอนไววา

ความจรงทบรษทยาไมไดบอกเรา

วตามนและอาหารเสรม ในบานเราสวนใหญแทบจะรอยเปอรเซนต เปนสารสงเคราะหทางเคม หลายๆตว

สงเคราะหมาจากสารทอาจกอใหเกดมะเรงได นอกจากตววตามนหรอสารออกฤทธส�าคญแลว ในกระบวนการทจะผลต

วตามนในรปแบบเมด แคปซล หรอ น�าออกมา จ�าหนาย จะตองมสารประกอบอนๆมากมาย เพอจะท�าใหวตามนเหลานน

มรปรางออกมาเปนเมด เปนแคปซล หรอเปนสารละลาย สารทวา กเชน สารกนบด สารแตงกลน สารแตงรส สารทชวยให

วตามนแบบเมด ไมเกาะตดกน สารทชวยใหวตามน ตอกเปนเมดหรอบรรจในแคปซลได ซงสารเหลาน ปกตจะตองมการ

เขยนแสดงไวในฉลากของวตามน แตจากการส�ารวจ วตามนหรออาหารเสรมหลายๆ ยหอไมมการแสดงรายละเอยดตรง

สวนนไว ถาวตามนหรออาหารเสรมยหอไหน ไมแสดงขอมลตรงนไว เพราะวา สารเหลานนอาจเปนสารทกอใหเกด

อนตรายทแอบแฝงมากบกระบวนการผลต ซงสารตางๆทน�ามาแตงเตมใหวตามนหรออาหารเสรม ไมไดชวยหรอท�าให

วตามนตางๆ ทท�าการผลตขนมามประโยชนกบรางกายมากขนเลย โดยสารเหลานน แคท�าใหกระบวนการผลตดขน ผลต

ไดมากขน ผลตไดเรวขน ท�าใหเมดวตามนดสวยงาม หรอท�าใหวตามนกนงายขน รสชาตดขน โดยไมเกยวกบประโยชน

ของตววตามนเลย เปนเรองของธรกจเชงพาณชยลวนๆ

หนงฟงตามกนมาอยาไดเชอ สองท�ากนทกเมอเชอไมได

สามตนขาวปาวมาอยาเชอไป สอยาไวใจแมแตต�ารา

หาอยาเชอเพราะเดาเอาเองเลน หกกะเกณฑคาดคะเนไวลวงหนา

เจดเพราะนกตรกตรองหรอตรวจตรา แปดเพราะวาตองตามธรรมเนยมตน

เกาอยาเชอเพราะเพอควรเชอเขา สบบครเราแทแทมาแตตน

กใชจกเชอไดน�าใจคน จงเชอเหตเชอผลสงเกตเทอญ”



สรป ใน 1 เมดหรอแคปซลของวตามนและอาหารเสรม ไมไดมแคตววตามนหรออาหารเสรม ยงมสารตางๆอก

มากมายทประกอบใหวตามนหรออาหารเสรมเหลานน ผลตออกมาเปนเมดหรอแคปซลได ซงสารเหลานน หลายๆชนด

เปนสารทกอใหเกดความเสยงท�าใหเกดอนตรายและสะสมอยในรางกายได

หนงสอ ธรรมชาตชวยชวต ของ Dr. Tom Wu (นานมบคส) เขยน (หนา 67) ไววา จนบดนรางกายของเรายง

ไมมเอนไซมชนดใดยอยสลาย ยาและสารเคม ทมนษยผลตขนได เมอกนเขาไปแลวยอยสลายไมได มนกคอสารพษ

เมอสะสมมากโอกาสเปนมะเรงกสงขน

แฉเลหกลลวง บรษทนมผง...หลอกลวงคนไทย

ทงๆ ท “นมแม” มคณคาเหนอกวา “นมผง” มากมาย แตอทธพลโฆษณาจากบรษท “นมผง” กสรางภาพและ

ความเชอวานมผงดเทยบเทานมแม กระทงท�าใหแมเกดความเขาใจผด และหนไปใชนมผงมากขน ทงๆ ทไมมอาหารอะไร

ทมคณคา และสามารถทดแทนนมแมไดเลย สงเหลานสงผลใหอตราการเลยงลกดวยนมแมของไทยลดต�าลงเหลอเพยง

รอยละ 12 ซงนอยกวาประเทศเพอนบานทงหมดในกลมประเทศอาเซยน” ดร.บวรสรรค เจยด�ารง ตวแทนคณะผวจยจาก

“โครงการการสอสารเพอสนบสนนนมแมและผลกดนรางพ.ร.บ. ควบคมการสงเสรมตลาดอาหารทารกและเดกเลกฯ” เผย

กอนจะกระซบดงๆ วา “ปจจยส�าคญทสดทมผลกระทบตอการตดสนใจ คอการใชบคลากรทางการแพทยเปน

เครองมอในการสอสารการตลาดในรปแบบตางๆ อาท การเปนวทยากร การแจกตวอยางนม หรอการใชพนทของสถาน

พยาบาลแสดงเครองหมาย หรอสญลกษณของนมผง” (ขอมลจาก เซกชน Good Health Smart Life ของ

ASTVผจดการสดสปดาห ฉบบวนท 6-12 กนยายน 2557)

ประชาชนตอง(รวม)เปนหมอของตวเอง

มะเรงเปนหนงในหลายโรคของ NCDs ทท�าใหมนษยตองเสยชวตในแตละป วธการรกษามะเรงในปจจบนทใชอย

คอการท�าคโมหรอการฉายรงส หรอใชรวมกนทงสองวธ แตอตราการรอดจากการรกษามนอยมาก และไมมหนวยงานใด

เปดเผยขอมลนเลย การท�าคโมคอการใหสารเคมทมความเปนพษกบเซลมะเรงทก�าลงเตบโตอยางรวดเรว แตขณะ

เดยวกนมนกจะท�าลายเซลทดทก�าลงเตบโตอยางรวดเรวในไขกระดกท�าลายระบบทางเดนอาหาร ฯลฯ และเปนสาเหต

ท�าใหอวยวะบางสวนถกท�าลายเชนตบ ไต หวใจปอดฯลฯ

การบ�าบดโดยคโมและการฉายรงสมก

จะชวยลดขนาดของเนองอกได ในช วงแรกๆ

อยางไรกตาม ถาท�าไปนานๆพบวามกไมสงผล

ตอการท�าลายเซลเนองอก เมอรางกายไดรบสาร

พษจากการท�าคโมหรอการฉายรงสมากเกนไป

ระบบภมค มกนอาจปรบตวเขากนไดหรอไมก

อาจถกท�าลายลง ดงนนคนๆนนจงอาจตกอยใน

อนตรายจากการตดเชอหลายชนดและท�าใหโรค

มความซบซอนยงขน การท�าคโมและการฉาย

รงสอาจเปนสาเหตท�าใหเซลมะเรงกลายพนธ

ดอยา และยากตอการท�าลาย การผาตดกอาจ

เปนสาเหตท�าใหเซลมะเรงกระจายไปทวรางกาย

วธทดทสดในการท�าสงครามกบมะเรงคอการไมใหเซลมะเรงไดรบอาหารเพอน�าไปใชในการขยายตว

(ขอมลจาก Palungjit.org)



น.อ.(พเศษ)นพ.อทธพร คณะเจรญ รองเลขาธการ แพทยสภา ผทรงคณวฒในคณะกรรมการหลกประกนสขภาพ

แหงชาตไดกลาวในงานเสวนาหวขอ “ระบบสขภาพของคนไทย จะไปทางไหน”ซงจดโดยสมาคมผวจยและผลตภณฑ

เภสชภณฑ ไดใหขอคดเปนอยางดไววา...

การใหบรการสาธารณสข วนนตองด 3 วง คอ คณภาพของ 1.แพทย 2.บคลากรสาธารณสข 3.ประชาชน ถาหมอ

รกษาไดคณภาพ บคคลากรมคณภาพ แตตวส�าคญประชาชน ตองรวมเปนหมอดแลตนเองดวย วนนโรคหลายโรค หาย

ไมหายขนอยทคนไข เชน กนยาดไหม ปองกนตวดไหม ดแลตวเองดไหม แยกใหแพทยเปนผรบผดชอบเพยงฝายเดยวไมได

ประชาชนตอง(รวม)เปนหมอของตวเอง และตองมสวนรวม เปนหมอของชมชน ดวย

ค�ากลาวนใหขอคดไววา “สขภาพของเรา เราเปนเจาของ อยากไดสขภาพด ตวเราเองตองมหนาทดแลตวเราเอง”

บทความนเรมตนดวยตวอยางทม

การใช “วตถ” ทมงหมายใชเปนยาในดาน

มมมองของกฎหมาย ดงตวอยางทปรากฎ

ในฎกาทงสองขางตน เมอคดลกลงไปอก

ท�าใหขยายความดานขอคดใหเภสชกร

ชมชนตระหนกวา ยงมความจรงในวงการ

สาธารณสขทเปนปรศนาตอการกประกอบ

วชาชพอกมากมาย ทใชวตถททงมองเหน

จบตองได (Tangible or Physical objects)

และ วตถท มองไม เหน จบต อง ไม ได

(Intangible or Nonphysical objects)

มาใชในวตถประสงคทม งหมายใหเปนยา

รกษาโรคหรอปองกนโรค สรางความกลวใหเกดขนบนความไมรของประชาชน เชน ผลตภณฑเสรมอาหารทมทงระบบขาย

ตรง ระบบโฆษณาหลอกลวงเกนจรงทางโลก online อกทงบทความดานสขภาพของวทยากรดานสาธารณสข ทสราง

ความนากลวของโรคตางๆในชวตประจ�าวนของประชาชน รวมทงระบบประกนสขภาพ ประกนชวตของบรษทเอกชนทง

หลาย อกทงระบบกองทนสขภาพของทางราชการดวย ทมการมงเนนใหตรวจสขภาพชนดเกนจ�าเปน และสงเสรมใหมการ

ใชยาเกนจ�าเปนดวย ดงจะเหนไดวา ในปจจบนน โรงพยาบาลเอกชนไดกาวเขาสระบบนายทนอยางสมบรณบนเสนทาง

ของ “เชงอตสาหกรรม” และ “เชงพาณชย” อยางสมบรณแบบแลว ดงเหนไดจากการซอขายหนของโรงพยาบาลเอกชน

ในตลาดหลกทรพย ทแตละโรงพยาบาลมผลก�าไรมหาศาลในทกๆป (แตสขภาพของคนไทยกลบเหมอนเดมหรอเลวลงทก

ป)บคลากรดานสาธารณสข รวมทงคณหมอ ไดกลายเปนลกจางคนหนงของโรงพยาบาลเอกชน ทจะตองปฏบตตาม Job

description ตามขนตอนทโรงพยาบาลเอกชนไดก�าหนดไว (แทนทจะเปนการใชดลพนจอสระในการวนจฉยคนไขแตละ

ราย) ทนาเศรามากคอ การรกษาแตละอาการไดก�าหนดเปน Package เฉกเชนเดยวกบกบผลตสนคาอตสาหกรรม ฉนใด

ฉนนน

เหลานทงหลาย ลวนเปนลกษณะของการใช...

“วตถ ท มงหมาย ส�าหรบใชในการวนจฉย บ�าบด บรรเทา รกษา หรอปองกนโรค

หรอความเจบปวย ของมนษยหรอสตว”

โรคและยา กตยศ ยศสมบตอาจารยพเศษ ภาควชาเภสชกรรมปฏบตคณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


ยาแกแพ (antihistamines) เปนกลมยาทถกจายใหแกผปวยทมารานยาบอยมากทสดกลมหนง เนองจากเปน

กลมยาทมขอบงใชครอบคลมหลายอาการทพบบอยในทางปฏบต เชนอาการคน อาการจามหรอมน�ามกทงทเกดจากการ

แพและการตดเชอของทางเดนหายใจสวนบน นอกจากนยงมขอบงใชอนๆ ของยาแกแพทไมไดเกยวของกบการแพ

โดยตรงเชนการใช dimenhydrinate เพอปองกนภาวะเมารถ/เมาเรอ (motion sickness) การใช hydroxyzine เพอ

ชวยคลายเครยดและสงบระงบ หรอการใช diphenhydramine เพอแกอาการขางเคยง extrapyramidal symptoms

(EPS) จากยาตานจตเภท1

Clinical case in Community pharmacy : non-sedating antihistamines

คณนตอาชพเจาหนาทบญช บรษทเอกชนแหงหนง มาปรกษาเพอขอซอยาแกแพ เพอบรรเทา

อาการลมพษเรอรงทเปนมาแลวหลายเดอน ซงหลงจากเรมเกดอาการไดไมนาน คณนตไดปรกษาแพทยท

คลนกโรคผวหนงไดรบการวนจฉยวาเปนchronicidiopathicurticarial(CIU)และไดรบยาแกแพไมทราบชอ

ใหรบประทานกอนนอนครงละ 2 เมด ทกคน ซงพบวาชวยลดอาการคนและลดผนไดดเปนทนาพอใจ แตม

อาการงวงนอนรนแรงมาก จนคณนตมปญหาเขาท�างานสาย และท�างานผดพลาดบอยครง คณนตจง

โทรศพทไปปรกษากบแพทยแลวไดค�าแนะน�าวาใหเปลยนเปนใชยาแกแพชนดไมงวงแทนยาแกแพเดมทคณนตใชอย


ยาแกแพมฤทธทางเภสชวทยาอยางไร?

สาร histamine เปนสารกลม amine ทสงเคราะหขนใน

รางกายจาก L-histidine โดยเอนไซม histidine decarboxylase

ซงพบในเซลลของระบบประสาท เซลลเยอบกระเพาะอาหาร และ

เซลลระบบภมคมกน (mast cells และ basophils) โดยเปนสารท

มฤทธทางชวภาพทส�าคญตอการท�างานของระบบรางกาย ผาน

การกระตนของตวรบ (histamine receptor) บทบาทของ histamine

ตอการท�างานของระบบรางกาย ไดแกการเพมจ�านวนและการ

เจรญของเซลลในระบบเลอด พฒนาการของตวออน การสราง

เนอเยอและการหายของแผล การท�างานของระบบภมค มกน

ส�าหรบในสมองนนพบวา histamine ถกสงเคราะหขนในบรเวณ

tuberomamillary nucleus ของ posterior hypothalamus ซง

มเสนใย axon สงไปยงสมองสวน frontal cortex และ temporal cortex และสมองสวนอน โดยมบทบาทเกยวของกบ

วงจรการนอน-ตน (sleep-wake cycle) สมดลของตอมไรทอและพลงงาน การเรยนรและการจดจ�า (cognitive and

memory)2

ในกระบวนการอกเสบทเกดเนองจากการแพ (allergic inflammation) พบวาการหลง histatmine จาก mast

cells และ basophils รวมกบสารอนๆ เชน tryptase leukotrienes prostaglandins ซงถกกระตนจากกระบวนการ

cross-link ของ IgE บนผวของเซลลเหลาน จะกระตนใหเกดการขยายตวของหลอดเลอด การบวมของเนอเยอรอบๆ

หลอดเลอด อาการคน อาการแนนในโพรงจมก และกระตนการสงเคราะห inflammatory mediators cytokines และ

cell-adhesion molecules ซงน�าไปส late-phase reaction ตามมา

ในอดตเชอวายาแกแพนนมกลไกการออกฤทธโดยการปดกนตวรบชนดท 1 ของสาร histamine (H1-recepter

blockage) แตในปจจบนพบวายาแกแพมคณสมบตทางเภสชวทยาเปน inverse agonist ซงท�าใหตวรบของสาร histamine

อยในสภาวะทไม active มากกวาในรป active จงเปนการลดฤทธทางเภสชวทยาทเกดจากการกระตนของ histamine2

รายละเอยดดงรปท 1

รปท 1: การออกฤทธของยาแกแพ A) ตวรบของสาร histamine ขณะทไมถกกระตนซงทงสภาวะทไม active และท

active จะอยในสมดล B) เมอมตวกระตน (agonist) เชนสาร histamine จะพบวามการเลอกจบกบตวรบทอยในรป

active ไดดกวา เมอจบแลวจะท�าใหตวรบคงอยในสภาวะนอยางมนคงขน ดงนนจงท�าใหสมดลเกดการเปลยนจากสภาวะ

ทไม active มายงสภาวะท active มากขน และเกดปฏกรยาตอเนอง ท�าใหเกดผลทางสรรวทยาของ histamine C) ยาแก

แพเปน inverse agonist ซงเลอกจบกบตวรบทอยในรป inactive ไดดกวา และท�าใหสมดลเกดการเปลยนจากสภาวะ

active ไปเปน inactive จงลดผลทเกดจากการกระตนของ histamine นนเอง2

Clinical case


Clinical case

ยาแกแพแบงไดเปนกประเภท? มความแตกตางกนอยางไร?

สามารถจ�าแนกยาแกแพออกเปนหลายประเภท ขนกบวธการทใชในการจดกลม เชนการแบงตามโครงสรางหลก

ทางเคม ซงแบงไดเปน 6 กลม คอ ethanolamines ethylenediamines alkylamines piperazines piperidines และ

phenothiazines แตทนยมในทางปฏบตคอการแบงตามฤทธทท�าใหเกดความงวง ซงแบงอยางกวางไดเปนยาแกแพรนท 1

ซงมฤทธทท�าใหงวงไดมาก (เรยกอกชอวา sedating antihistamines) และยาแกแพรนท 2 ซงมฤทธทท�าใหงวงไดนอย

(เรยกอกชอวา nonsedating antihistamines)1 ตวอยางยาแกแพและความแตกตางของคณสมบตของยาในรนท 1 และ 2

ดงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1: ตวอยางยาแกแพและความแตกตางของคณสมบตของยาในรนท 1 และ 21,2

คณสมบต ยาแกแพรนท 1 ยาแกแพรนท 2

ชอกลม Sedating antihistamine Nonsedating antihistamine

ตวอยางยาทใชบอยในทางปฏบต BrompheniramineChlorpheniramineDiphenhydramineHydroxyzine Promethazine

CetirizineDesloratadineFexofenadineLevocetirizineLoratadine

ฤทธทท�าใหงวง พบอบตการณของอาการงวงไดบอย มความรนแรงของอาการงวงชดเจน

พบอบตการณของอาการงวงไดนอยอาจพบอาการงวงได แตมกไมรนแรง

ฤทธขางเคยงอนๆ มฤทธขางเคยงหลายประการ เนองจากมความจ�าเพาะต�าตอตวรบ histamine ตวอยางฤทธขางเคยงทส�าคญ เชน anticholinergic effects ท�าใหมอาการปากแหง คอแหง ปสสาวะคง ทองผก เพมแรงดนในลกตา และผลตออตราการเตนของหวใจ

มฤทธขางเคยงต�า เพราะมความจ�าเพาะกบตวรบของ histamine มากขน

โอกาสการน�าไปใชในทางทผด พบการน�าไปใชในทางทผดหรอการใชไมตรงกบขอบงใช เชนการใชแทนยานอนหลบ หรอการใชใหเกดอาการมนเมา

มโอกาสการน�าไปใชในทางทผดไดนอย

การใชในสตรมครรภ ไมพบรายงานการเกดภาวะทารกวรปหรอความเสยงตอตวออนในครรภ3

Cetirizine, levocetirizine, lorta-dine จดอยใน pregnancy category B ในขณะท Desloratadine และ fexofenadine จดอยใน pregnancy category C4

การใชในสตรใหนมบตร พบตวยาปรมาณเลกนอยในน�านม อยางไรกตามพบรายงานความผดปกตในทารกทดมนมมารดาทใชยากลมนเชนเดกงอแง หรอมอาการปวดทองแบบ colicky หรองวงซม ซงพบไดนอยและไมมความรนแรง สามารถใชยากลมนได หากมความจ�าเปน 3

Desloratadine, fexofenadine และ loratadine มการศกษาระดบยาในน�านมซงพบวามปรมาณนอยมากทขบออกทางน�านมและททารกไดรบแมวาจะเปนการใชยาในขนาดสงกวาขนาดใชปกต ยาทงสามรายการนจงถอไดวาปลอดภยในการใชในสตรทใหนมบตร3


Clinical ase

กลไกการงวงของยาแกแพเกดจากสาเหตใด?

กลไกการงวงของยาแกแพนน สนนษฐานวาเกยวของกบคณสมบตทางเคมของตวยาส�าคญ โดยจะพบวายาแกแพ

รนท 1 ทพบวาท�าใหงวงไดมากนน มการละลายในไขมนไดดและมมวลโมเลกลคอนขางต�า จงสามารถผาน blood-brain

barrier เขาสสมองไดเปนปรมาณมาก ท�าใหตวรบ histamine ในสมองถกจบดวยยาและท�าใหเกดความงวงขน ส�าหรบยา

แกแพรนท 2 นน ไดรบการพฒนาโครงสรางใหมการละลายไขมนลดลง มโมเลกลขนาดใหญขน อกทงยาแกแพบางชนด

เชน fexofenadine นนยงเปน substrate ของ P-glycoprotein ทท�าหนาทในการพายาออกจากสมอง จงท�าใหยากลมนม

ความเขมขนในสมองต�ามาก จงไมท�าใหเกดอาการงวงเมอใชในขนาดปกต5

จากการศกษา positron-emission tomography (PET) เพอดการจบกบตวรบ histamine ของยาแกแพชนด

ตางๆ พบวายาแกแพรนท 1 นนสามารถจบกบตวรบ histamine ในสมองไดมากถงรอยละ 50-90 ในสมองสวน frontal

cortex temporal cortex hippocampus และ pons ในขณะทยาแกแพรนท 2 เชน fexofenadine นนไมพบการจบ

กบตวรบ histamine ในสมองเลย จงเปนยาแกแพทนาจะมโอกาสท�าใหงวงไดนอยทสด สวน cetirizine ซงเปนยาแกแพ

รนท 2 ทมอบตการณท�าใหงวงไดบอยกวายาอนในกล มนน พบการจบกบตวรบ histamine ไดประมาณรอยละ 301,2

เนองจากในทางปฏบตอาจพบการสงใชยาแกแพรนท 2

ในขนาดสงกวาขนาดทวไป (updosing) การใชยาถอวาเหมาะสมหรอไม? อยางไร?

การใชยาแกแพรนท 2 ในขนาดสงกวาขนาดทวไป (updosing) นน มขอมลการศกษาทางคลนกทแสดงใหเหนวาเพม

ประสทธภาพของยาในการรกษาผนลมพษเรอรง (chronic idiopathic urticaria: CIU) ได และไดรบการแนะน�าอยใน

แนวทางเวชปฏบตมาตรฐานโดยสมาคมวชาชพหลายแหงโดยสามารถเพมขนาดยาแกแพรนท 2 ไดมากถง 4 เทาของ

ขนาดยาทวไป6,7 จากการทบทวนวรรณกรรมโดย Sanchez-Borges M และคณะ พบวาการเพมขนาดยา fexofena-

dine สามารถเพมประสทธภาพของยาในการรกษา CIU ไดอยางมนยส�าคญและเหนผลตางชดเจนกวาการเพมขนาดยา

desloratadine และ levocetirizine ซงสนนษฐานวาเปนผลจากคณสมบตทางเคมของยา รวมกบฤทธทางเภสชวทยา

อนๆ ของ fexofenadine เชนฤทธตานการอกเสบ และการจบกบ P-glycoprotein6 ทงนการใชยาขนาดสงกวาขนาด

ทวไปนน ยอมเพมโอกาสเกดอาการไมพงประสงคจากยาตามมาดวย รวมถงฤทธทท�าใหงวงของยาดวย

• Cetirizine นนเปนททราบดวาเปนยาแกแพรนท 2 ทท�าใหงวงไดมากกวายาอนและจะยงพบฤทธนชดเจน

มากยงขนเมอมการใชในขนาดสง2 การศกษาโดย Godse KV ซงทดลองใหยา levocetirizine ขนาดสงกวาขนาดทวไป

แกผปวย CIU จ�านวน 20 คน พบวามผปวย 1 คนทมอาการงวงซมขณะทใชยานขนาด 20 มลลกรมตอวน ในขณะทมผ

ปวยอกคนทมอาการงวงซม โดยทไดรบยา levocetirizine ขนาด 10 มลลกรมตอวน8

• Loratadine และ desloratadine ในขนาดปกตจะไมพบฤทธทท�าใหงวง แตเมอมการใชยาในขนาดสงกวา

ขนาดทวไป สามารถท�าใหงวงได2

• Fexofenadine ทงในขนาดปกต และขนาดสง (360 มลลกรมตอวน เทยบเทากบ 2 เทาของขนาดทวไป) ไม

พบฤทธทท�าใหงวง2

Cetirizine Loratadine และ desloratadineFexofenadine


Clinical case

แนวทางการเลอกใชยาแกแพในทางปฏบตควรเปนเชนไร?

ค�าแนะน�าตอไปนเปนแนวทางหรอหลกการพนฐานในการเลอกใชยาแกแพในทางปฏบต

• เภสชกรชมชนควรประเมนขอบงใชของยาแกแพเปนล�าดบแรก แมวายาแกแพจะมขอบงใชหลากหลาย แต

อาการแพหลายประการนนมกลไกของโรคและพยาธสภาพตางกน การแพบางประเภทจงไมตอบสนองตอการใชยาแกแพ

ยกตวอยางเชนการแพอาหารทท�าใหเกดอาการหลอดลมหดตว ซงม inflammatory mediators อนทเกยวของดวยนอก

เหนอจาก histamine หรอในผทมการแพผวหนงแบบ acute eczema หรอ contact dermatitis นน กลไกการแพ

เกยวของกบการท�างานของ T-cell เปนหลก จงไมตอบสนองตอการใชยาแกแพ

• ยาแกแพรนท 2 ไดรบการแนะน�าใหเปนทางเลอกแรกในการรกษาภาวะแพโพรงจมก (allergic rhinitis) และ

ภาวะลมพษ1 เนองจากมประสทธภาพด ออกฤทธเรว ความปลอดภยสงและมราคาสมเหตสมผล ในขณะทยาแกแพรนท

1 นนมอาการไมพงประสงคมากกวา ในขณะทมประสทธภาพไมแตกตางจากยาแกแพรนท 2 ดงนนยาแกแพรนท 1 จง

ควรสงวนใชในกรณทตองการฤทธอนๆ ของยารวมดวยเชนตองการฤทธทท�าใหงวงเพอใหผปวยสามารถหลบไดหรอกงวล

ลดลง หรอตองการฤทธ anticholinergic effect เพอลดการสรางสารคดหลงภายในโพรงจมกและล�าคอ เปนตน

• ฤทธทท�าใหงวงเปนผลส�าคญทเกดขนตอระบบประสาทสวนกลาง ซงจากการศกษาทงในหองปฏบตการ (PET)

และการใชในทางปฏบตพบวา fexofenadine มโอกาสท�าใหเกดความงวงไดนอยทสด ทงในการใชในขนาดทวไปและใน

ขนาดสง ส�าหรบยาแกแพรนท 2 ชนดอนนน ยงมโอกาสท�าใหงวงไดเมอใชในขนาดสง9 นอกจากฤทธทท�าใหงวงแลว การ

ใชยาแกแพรนท 1 และรนท 2 บางชนด ยงมผลลดประสทธภาพการท�างานของสมอง (psychomotor performance)

ซงไมเกยวของกบความงวง และฤทธนไมลดลงแมเมอผปวยใชยาตอเนอง ดงนนจงควรระวงการใชยากลมนในผทท�างาน

เกยวกบเครองจกรกลหรอยานพาหนะ แมวาจะใชยามาอยางตอเนองจนไมรสกงวงเมอรบประทานยาแกแพกตาม ในกรณ

จ�าเปนทตองใชยาแกแพในผปวยกลมน อาจเลอกใช fexofenadine เนองจากการศกษา psychomotor tests หลายวธ

ใหผลสนบสนนกนและกนถงความปลอดภยของยา แมจะมการใชในขนาดสง10,11

• ยาแกแพจะมประสทธภาพสงสด เมอมการใชอยางตอเนองมากกวาการใชเฉพาะเมอมอาการ ในกรณทใชเมอม

อาการ ควรแนะน�าใหผ ปวยใชยาโดยเรวทสดเทาทเปนได2 เนองจากกลไกของยาคอนขางจ�าเพาะกบ acute-phase

reaction ซงเกยวของกบ histamine มากกวา late-phase reaction


Clinical case

สรปและอภปรายกรณศกษา

ยาแกแพเปนกลมยาทเภสชกรชมชนมโอกาสจายใหแกผปวยทมารบบรการในรานยาอยเสมอ โดยในปจจบนม

ยาแกแพเปนทางเลอก 2 กลมยาคอยาแกแพรนท 1 ซงมฤทธกดการท�างานของสมอง ท�าใหงวงซมและ psychomotor

performance ลดลง อกทงมอาการไมพงประสงคอนๆ หลายประการ เพราะยามการออกฤทธไมจ�าเพาะกบตวรบ

histamine ในทางกลบกนยาแกแพรนท 2 นนกลบพบวามประสทธภาพด และอาการไมพงประสงคต�าเพราะจบกบตวรบ

histamine ไดอยางจ�าเพาะ และผานเขาสมองไดนอย อยางไรกตามยงอาจพบอาการงวงได ในผปวยบางรายหรอผทใชยา

ขนาดสงกวาขนาดทวไป หรอเมอใชรวมกบยาอนทกดการท�างานของสมองเชนกน การเลอกใชยาแกแพรนทสองทนาจะ

เปนทางเลอกทดในบรบททกลาวมาขางตนนคอ fexofenadine ซงกเปนทางเลอกทปลอดภยส�าหรบผทท�างานเกยวกบ

เครองจกรกลหรอยานพาหนะอกดวย

เอกสารอางอง

1. Simons FE, Simons KJ. H1 antihistamines: current status and future directions. The World Allergy Organization journal

2008;1:145-55.

2. Simons FE. Advances in H1-antihistamines. N Engl J Med 2004;351:2203-17.

3. So M, Bozzo P, Inoue M, Einarson A. Safety of antihistamines during pregnancy and lactation. Canadian family physician

Medecin de famille canadien 2010;56:427-9.

4. Sur DK, Scandale S. Treatment of allergic rhinitis. Am Fam Physician 2010;81:1440-6.

5. Hu Y, Sieck DE, Hsu WH. Why are second-generation H1-antihistamines minimally sedating? European journal of pharmacology

2015;765:100-6.

6. Sanchez-Borges M, Ansotegui I, Jimenez JM, Rojo MI, Serrano C, Yanez A. Comparative efficacy of non-sedating antihistamine

updosing in patients with chronic urticaria. The World Allergy Organization journal 2014;7:33.

7. Zuberbier T, Asero R, Bindslev-Jensen C, et al. EAACI/GA(2)LEN/EDF/WAO guideline: management of urticaria. Allergy

2009;64:1427-43.

8. Patil AD. Up-dosing of non-sedating antihistamines in chronic urticaria: Need for well-designed clinical trials in India. Per

spectives in clinical research 2014;5:88-90.

9. Church MK, Church DS. Pharmacology of antihistamines. Indian journal of dermatology 2013;58:219-24.

10. Hindmarch I, Shamsi Z, Kimber S. An evaluation of the effects of high-dose fexofenadine on the central nervous system:

a double-blind, placebo-controlled study in healthy volunteers. Clinical and experimental allergy : journal of the British

Society for Allergy and Clinical Immunology 2002;32:133-9.

11. Tashiro M, Sakurada Y, Iwabuchi K, et al. Central effects of fexofenadine and cetirizine: measurement of psychomotor

performance, subjective sleepiness, and brain histamine H1-receptor occupancy using 11C-doxepin positron emission

tomography. J Clin Pharmacol 2004;44:890-900.


บทความพเศษ ภก.ปรฬห รจนธ�ารงคศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.)

เมอวนท 23 มถนายน 2559 ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) รวมกบส�านกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) คณะท�างานสรางเสรมความเขมแขงภาคประชาชนดานการใชยาอยางสมเหตผล

(สยส.) เครอขายนกวชาการจากคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด

มหาวทยาลยมหดล มลนธเพอผ บรโภค รวมจดแถลงขาว “เตอนภยต�ารบยาตานแบคทเรยทควรถอดถอนออกจาก

ประเทศไทย” ณ ศศนเวศ จฬาลงกรณมหาวทยาลย พรอมเตอนประชาชนระวงต�ารบยาตานแบคทเรยบางรายการท

ไมเหมาะสม ใชไมไดผล เสยงสขภาพ เสยงตอการเกดเชอดอยา และเสยชวตจากการตดเชอดอยา สงผลตอมลคาเศรษฐกจ

ดานเครอขายนกวชาการเลงยนหนงสอถงรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข แนะ อย.เรงจดการ

ปญหาเชอดอยามความรนแรงเพยงใด

ผศ.ภญ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล ผ จดการศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) เปดเผยวา

พบรายงานการวจยระบวาในแตละปคนไทยตดเชอแบคทเรยทดอยาประมาณ 88,000 คน เสยชวตจากเชอดอยา อยางนอย

ปละ 20,000 - 38,000 คน สงผลตอความสญเสยทางเศรษฐกจถง 46,000 ลานบาท สาเหตส�าคญมาจากการใชยาตาน

แบคทเรยทไมเหมาะสมหรอเกนความจ�าเปน และในปจจบนยงมทะเบยนต�ารบยาตานแบคทเรยทไมเหมาะสมอยางแพร

หลายตามทองตลาด

ดาน ผศ.นพ.ก�าธร มาลาธรรม รองผอ�านวยการโรงพยาบาลรามาธบด และประธานคณะท�างานดานยาปฏชวนะ

คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล กลาววา การตดเชอดอยาในผปวยทไมไดอยในโรงพยาบาลก

มจ�านวนมากขน และมผลท�าใหการรกษายงยากเพราะตองรกษาดวยยาทแพงกวาปกต ตนตอของปญหาคอเชอดอยาจาก

การใชยาตานแบคทเรยทมากเกนความจ�าเปนและใชอยางไมถกตอง เพราะสามารถหาซอยาเหลานไดทวไป

ในแงประเดนทจะสงผลกระทบตอเดกนน รศ.พญ.ดร.วารณ พรรณพานช วานเดอพทท สถาบนสขภาพเดกแหงชาต

มหาราชน กลาววา เดกเปนกลมเสยงสงสดในการตดเชอและแพรกระจายเชอแบคทเรยดอยา เพราะยงมภมค มกนท

พฒนาไมไดเตมท การเจบปวยสวนใหญของเดกจะเรมจากการตดเชอไวรส หากเดกยงสามารถใชชวตไดปกต เชน กนได

เลนได นอนหลบพกไดด ไมจ�าเปนตองใชยาตานแบคทเรย เพราะอาจเสยงตอเชอดอยารนแรงจนรกษาไมไดในอนาคต

รายการยาทเสนอใหจดการนไดมาอยางไร

ผศ.ภญ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล กลาววา ไดมการรวมตวตลอดจนประชมหารอของนกวชาการ แพทย เภสชกร

เครอขายผบรโภค เครอขายเดก ในการทบทวนรายการยาตานแบคทเรยในประเทศเพอคดเลอกรายการยาทควรถอน

ทะเบยนต�ารบยาออกจากประเทศไทย โดยพจารณาจากทะเบยนต�ารบยาทไมเหมาะสม ทงในแงสตรต�ารบ (ไมวาจะเปน

ไมมประสทธผล ไมปลอดภย ไมมทใชในทางวชาการในปจจบน ยาทมการถอนทะเบยนต�ารบยาในตางประเทศแลวจาก

เหตไมปลอดภยหรอไมมประสทธภาพ) รปแบบยาไมเหมาะสม (เชน ยาไมคงตว กอใหเกดการเขาใจผด เกดการใชยาอยาง

ไมถกตอง หรอกอใหเกดการดอยา) มลกษณะเปนยาฝาแฝด มขอมลยาหรอขอบงใชทไมถกตองหรอไมเหมาะสม

เปดบญชยาตานแบคทเรยทควรถอดถอนออกจากประเทศไทย


เปดบญชยาตานแบคทเรยทควรถอดถอนออกจากประเทศไทย

รายการยาใดบางทตองเรงจดการ

ผศ.นพ.พสนธ จงตระกล วฒบตรกมารเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และประธาน

คณะท�างานสรางเสรมความเขมแขงภาคประชาชนดานการ

ใชยาอยางสมเหตผล (สยส.) กลาววา ยาทสมควรด�าเนนการ

เพกถอนทะเบยนต�ารบยากอนเปนอนดบแรก คอ ยาอมทม

สตรยานโอมยซน (Neomycin) เพราะยานโอมยซนไมออก

ฤทธตอแบคทเรยทเปนสาเหตของการเจบคอ แตออกฤทธ

ไดตอแบคทเรยในล�าไสใหญ เมอกลนยาลงไปจะชกน�าให

เกดการดอตอยาตานแบคทเรยกลมทมชอวาอะมโนกลยโคไซด (Aminoglycoside) ทงกลม ซงกลมนเปนยาทใชชวยชวต

คนทตดเชอดอยาในกระแสเลอด ขณะท ผศ.นพ.ก�าธร มาลาธรรม มความเหนวา ยาทไดเสนอใหมการเพกถอนทะเบยน

ต�ารบยาในครงน เปนกลมทโรงพยาบาลเองกไมไดใชยานมานานแลว แตขณะทกลบพบวาประชาชนสามารถซอยาเหลานน

มาใชเองได ดานผศ.ภญ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล เปดเผยวา สามารถตรวจสอบรายการไดท www.thaidrugwatch.org

หรอ www.thaihealth.or.th และทางเครอขายไดเตรยมจดหมายเพอยนตอรฐมนตรวาการกระทวงสาธารณสขในเรว ๆ น

บทบาทของเภสชกรชมชนตอการจดการปญหานเปนอยางไร

ภญ.ดร.ศรรตน ตนปชาต นายกสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย) กลาววา สมาคมมจ�านวนรานยาทเปน

สมาชกจ�านวน 5,400 ราน จากรานยาทวประเทศประมาณ 18,000 ราน เภสชกรประจ�ารานยาจะซกประวตผซอยาพรอม

อธบายการรบประทานยาทถกวธ การสอสารเรองขอควรระวง และสอนใหถามกบรานยาวาตวยาดงกลาวทจายมามสวน

ประกอบของยาปฏชวนะ (ยาตานแบคทเรย) หรอไม ปญหาสวนหนงพบวา ประชาชนไมไดรบขอมล ชอยา ขอบงใช วธ

การใชยาทถกตองทไดรบจากคลนกและรานยาบางแหง มการใชยาโดยความเชอจากค�าบอกเลา ความเชอของสงคม ใชยา

ผดวตถประสงค เชน การน�ายารกษาวณโรคไปรกษามดลกอกเสบ อกทงพบวามโฆษณาอวดอางเกนจรงจากรายการ

โทรทศน วทย การขายตรง มยาทมทงชอคลาย เสยงคลาย การออกแบบกลองคลาย เพอสรางความเขาใจผด นอกจากน

ต�ารบยาบางรายการทไดรบการขนทะเบยนไมทนสมย ไมไดมการทบทวนเปนเวลานาน สมควรเสนอใหมการทบทวน

ทะเบยนต�ารบยาบางรายการทมผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในชมชน พรอมกบสงเสรมการใชยาอยางเหมาะสม

ของแตละคน

เครอขายผบรโภคตองการเรยกรองอะไร

รศ.ดร.จนทรเพญ ววฒน ประธานมลนธเพอผบรโภค กลาววา ประชาชนทวไปไมสามารถรบรไดวายาตวใด

ประกอบดวยยาตานแบคทเรย ชาวบานไมรวายานท�าอะไรไดหรอไมได ผผลตควรตองจดท�าฉลากระบใหชดเจนวายาใด

เปนยาตานแบคทเรย ผบรโภคควรไดรบการดแลจากภาครฐไมควรปลอยใหมยาทไมเหมาะสมมาสประชาชน โดยจดการ

ทะเบยนยาไมเหมาะสมทนท และเฝาระวงเรองการใชยาตานแบคทเรยในสตวหรอผลไม ซงอาจมการปนเปอนยามาสผ

บรโภคได

1ขณะทเขยนบทความน ส�านกขาวอศรา กไดเผยแพรรายการยาดงกลาวเบองตน โปรดดไดท เรงถอนพนต�ารบ ‘ยาอม’ สตรนโอมยซน กน

เเลวดอยา สบคนจาก http://www.isranews.org/thaireform/thaireform-news/item/47927-lozenges.html (23 มถนายน 2559)

บทความพเศษ รศ.ดร.ภญ.สรพร บรพาเดชะคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

การใชยาในโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกบทน�า

ภาวะขาดแคลนธาตเหลกม 2 ประเภทคอ ประเภทจรง (absolute) หรอ ประเภทหนาท (functional) ภาวะ

ขาดแคลนธาตเหลกประเภทจรงเกดขนเมอธาตเหลกทเกบไวทงหมดในรางกายอยในระดบต�ามาก สวนภาวะขาดแคลนธาต

เหลกประเภทหนาทเปนความผดปกตทธาตเหลกทเกบไวทงหมดยงคงอยในระดบปกตหรออาจสงกวาปกต แตการสงธาตเหลก

เขาสไขกระดกไมพอเพยงส�าหรบการสรางฮโมโกลบน ภาวะขาดแคลนธาตเหลกประเภทหนาทมกปรากฏในขณะทมการ

อกเสบเฉยบพลนหรอการอกเสบเรอรงเกดขนในรางกาย อยางไรกตามทงสองประเภทอาจเกดขนไดพรอมกน ในบทความน

จะเนนกลาวถงภาวะขาดแคลนธาตเหลกประเภทจรง

ระบาดวทยา

โลหตจางเปนปญหาสขภาพทเกดขนทวโลก องคการอนามยโลกมการส�ารวจในชวงป 1993-2005 พบวามผเปน

โลหตจางประมาณรอยละ 24.8 ในประชากรโลก รอยละ 12.7 ในผชาย รอยละ 30.2 ในผหญง รอยละ 41.8 ในสตรตงครรภ

รอยละ 47.4 ในเดกอาย 0-5 ป และรอยละ 23.9 ในผสงวยอายมากกวา 60 ป จ�านวนผเปนโลหตจางมคาแตกตางกนมาก

ในแตละประเทศ อกการส�ารวจในชวงป 1990-2010 พบผเปนโลหตจางมประมาณรอยละ 32.9 ในประชากรโลก ซงแสดง

ใหเหนวาโลหตจางยงคงเปนปญหาสขภาพทเกดกบประชากรโลกอยางนอยประมาณหนงในส โลหตจางเกดขนไดกบประชากร

ทกวยตงแตวยแรกเกดจนถงผสงอาย ผหญงมโอกาสเปนโรคโลหตจางมากกวาผชายโดยเฉพาะชวงวยเจรญพนธและการตงครรภ

สาเหตโลหตจาง

โลหตจางเกดขนไดจากหลายสาเหตรวมทงกรรมพนธ สาเหตหลกไดแก การสญเสยโลหต การสรางเมดโลหตผดปกต

และการท�าลายเมดโลหตผดปกต การสญเสยโลหตอาจเกดจากโรคบางอยางเชน โรครดสดวงทวาร โรคแผลในกระเพาะ

อาหาร เปนตน โรคเหลานท�าใหรางกายเสยโลหตทละนอยเปนเวลานาน ในทสดอาจท�าใหโลหตจางลง ยาตานการอกเสบบางชนด

จะระคายเคองกระเพาะอาหารจนอาจเกดแผลและเสยโลหตได ผหญงทมประจ�าเดอนมากผดปกตทกวนทกรอบเดอนควร

ระมดระวงและค�านงถงโอกาสเสยงทจะเปนโลหตจางดวย การบรจาคโลหตถเกนไปอาจท�าใหเกดโลหตจางไดเชนกน

การสรางเมดโลหตผดปกตหมายถง การสรางเมดโลหตลดลง เมดโลหตมรปรางผดปกต และเมดโลหตท�าหนาทตางไปจากเดม

การขาดแคลนสารอาหารจ�าพวกวตามน เกลอแร ทจ�าเปนตอการสรางเมดโลหต จะท�าใหเกดโลหตจางได ตวอยาง เชน

โลหตจางขาดแคลนธาตเหลก โลหตจางขาดแคลนวตามนบ 12 โลหตจางขาดแคลนโฟเลท เปนตน สวนสาเหตการท�าลาย

เมดโลหตผดปกตหมายถงเมดโลหตถกท�าลายกอนเวลาอนควร จงท�าใหปรมาณลดลงกวาปกตจนเปนโลหตจาง อยางไรกตาม

ผเปนโลหตจางประมาณครงหนงเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก



การใชยาในโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก

ธาตเหลกในรางกาย

โลหตมองคประกอบส�าคญ 2 สวนคอสวนทเปนของเหลวเรยกวาพลาสมาและสวนทเปนเซลล พลาสมาจะมน�าเปน

สวนประกอบหลก มสารอเลกโทรไลท มฮอรโมน มโปรตน และสารอนๆ สวนทเปนเซลลจะมเซลลเมดโลหตแดง เซลลเมด

โลหตขาว และเกลดโลหต เมดโลหตแดงสรางจากไขกระดก มรปรางกลมแบนเวาตรงกลาง มอายประมาณ 120 วน ธาตเหลก

เปนธาตจ�าเปนชนดหนงในรางกาย เพราะเปนสวนประกอบส�าคญของฮโมโกลบนซงอยในเมดโลหตแดง เซลลตางๆมากมาย

ในรางกายตองการออกซเจนเพอการท�างานทเปนปกต ฮโมโกลบนมหนาทส�าคญในการน�าสงออกซเจนและน�ากลบ

คารบอนไดออกไซดใหแกเซลลเหลานน ธาตเหลกยงจ�าเปนตอกระบวนการเผาผลาญอนๆ การท�างานของเอนไซม ตลอดจน

กระบวนการใชพลงงานตางๆ

โดยทวไปผใหญมธาตเหลกประมาณ 3-5 กรม รางกายตองการธาตเหลกวนละประมาณ 20-25 มก. อาหารเปน

แหลงส�าคญทใหธาตเหลกแกรางกาย โดยทวไปอาหารในแตละวนจะมปรมาณธาตเหลกประมาณ 10-20 มก. การดดซมธาต

เหลกเกดขนไดดบรเวณล�าไสเลกโดยเฉพาะสวนตน การดดซมธาตเหลกมเพยงเลกนอยประมาณรอยละ 10 ดงนนรางกายจะ

ไดรบธาตเหลกวนละประมาณ 1-2 มก. ปรมาณทไดรบจงเหมอนไมพอเพยงกบความตองการ อยางไรกตามภาวะสมดลธาต

เหลกยงคงมอยได เพราะรางกายมกระบวนน�าธาตเหลกจากเมดโลหตแดงทหมดอายแลวกลบมาใชใหม และมกระบวนการ

แลกเปลยนธาตเหลกทอยในเอนไซมและทอยในรปเกบสะะสม รางกายจะสญเสยธาตเหลกตามปกตวนละประมาณ 1-2 มก.

ผานทางการมประจ�าเดอน การเสยเหงอ และการหลดลอกผวหนง ธาตเหลกในรางกายไมมกระบวนการขบออกจากรางกาย

โดยตรง ดงนนการควบคมปรมาณธาตเหลกจงขนอยกบปจจยหลกไดแก การรบประทานอาหาร การดดซมทล�าไสเลก และ

การน�ากลบมาใชใหม ธาตเหลกในรางกายจะอยในรปแบบหลกดงน

1) ฮโมโกลบนในเมดโลหตแดงประมาณรอยละ 70

2) เฟอรตน (Ferritin) ซงเปนรปแบบการเกบสะสมอยทไขกระดก ตบ มาม และกลามเนอประมาณรอยละ 25

3) เอนไซมทเกยวของกบการเผาผลาญประมาณรอยละ 6

โลหตจางขาดแคลนธาตเหลก

โลหตจางเปนภาวะทมความผดปกตเกดขนกบเมดโลหตแดงหรอฮโมโกลบน และมผลใหปรมาณฮโมโกลบนหรอ

เมดโลหตแดงลดลง ความผดปกตทอาจเกดขนกบเมดโลหตแดงไดแก รปรางแปลกประหลาด อายสนลง การสรางลดลง

การท�าหนาทดอยลง เปนตน ในภาวะเชนนจงท�าใหโลหตน�าออกซเจนไปสเซลลตามอวยวะตางๆลดลง อวยวะไดรบออกซเจน

ไมเพยงพอจงท�างานไดไมเตมท และเปนผลใหสขภาพรางกายดอยลง อาการส�าคญของโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก ไดแก

ผวหนงซด ออนแรง ออนเพลย ปวดศรษะ หายใจล�าบาก และปวดศรษะ องคการอนามยโลกไดระบความเขมขนฮโมโกลบน

หนวยกรมตอลตร จ�าแนกตามเพศ วย และการตงครรภ เพอแสดงภาวะโลหตปกต โลหตจางเลกนอย โลหตจางปานกลาง

และโลหตจางรนแรง (ตาราง 1)

ตาราง 1 ความเขมขนฮโมโกลบน (กรม/ลตร) ส�าหรบการบงบอกสขภาพปกตและโลหตจาง

ปกตโลหตจางเลกนอย

โลหตจางปานกลาง โลหตจางรนแรง

เดกชาย และเดกหญง (0.5-4 ป) ≥110 100-109 70-99 <70

เดกชาย และเดกหญง (5-11 ป) ≥115 110-114 80-109 <80

เดกชาย และเดกหญง (12-14 ป) ≥120 110-119 80-109 <80

ผหญงไมตงครรภและเดกหญง ( 15 ป) ≥120 110-119 80-109 <80

ผหญงตงครรภและเดกหญง (มากกวา 15 ป) ≥110 100-109 70-99 <70

ผชายและเดกชาย (15 ป หรอมากกวา) ≥130 110-129 80-109 <80



การตรวจสอบโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกเบองตน จะตรวจโลหตและพจารณาคาความเขมขนฮโมโกลบน

หลงจากนนควรตรวจสอบคาเฟอรตนซงเปนแหลงเกบสะสมธาตเหลก ซงจะชวยยนยนการเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก

ระดบเฟอรตนปกตมคา 15-300 ไมโครกรม / ลตรในผชายและ 15-150 ไมโครกรม / ลตรในผหญง โดยทวไปถาคานนอยกวา

15 ไมโครกรม/ลตร จะบงบอกไดวามภาวะโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก อยางไรกตามการอกเสบทผดปกตทงแบบ

เฉยบพลนและแบบเรอรง โรคตบ โรคเนอราย อาจท�าใหระดบเฟอรตนเพมขนโดยไมเกยวของกบธาตเหลก

แนวทางการรกษา

เมอไดรบการวนจฉยแลววาเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก จดหมายหลกในการรกษาคอการเพมและเสรมธาต

เหลกใหแกรางกายจนพอเพยง หรอจนกวาคาความเขมขนฮโมโกลบนกลบมาเปนปกตซงอาจท�าไดหลายวธดงน

1. อาหาร

อาหารทอดมธาตเหลกไดแก เนอสตวโดยเฉพาะสวนทเปนตบ สตวปก ปลา ผกใบเขยว พชตระกลถว

เปนตน ผเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก ควรเลอกรบประทานเหลานใหมากขนในทกๆวน การดดซมธาตเหลกเขาส

รางกายเกดขนคอนขางนอย วตามนซเปนสารทชวยในการดดซม ดงนนการรบประทานอาหารอดมธาตเหลกรวมกบอาหารท

มวตามนซ จะชวยการดดซมธาตเหลก อยางไรกตามมสารทยบยงหรอลดการดดซมธาตเหลกเชน แคลเซยมซงมกมอยในนม

และผลตภณฑจากนม ไฟเตท (phytates) ซงมกมอยในธญพช และแทนนนซงมกมอยในชาและกาแฟ

2. อาหารเสรมธาตเหลก

ในปจจบนมอาหารหลายชนดทมการเตมธาตเหลกลงในอาหารเพอใหผบรโภคมโอกาสมากขนในการไดรบ

ธาตเหลก และเพอปองกนการขาดแคลนธาตเหลก

3. การใชยา

ผเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกตองการธาตเหลกในปรมาณทมากกวาคนปกตทวไป การพงพาอาหาร

แตเพยงอยางเดยวอาจไมเพยงพอ จงจ�าเปนตองใชยาทสามารถใหปรมาณธาตเหลกทมากพอ ส�าหรบการเพมความเขมขน

ฮโมโกลบน การผลตยาทมธาตเหลกมอาจใชธาตเหลกโดยตรง แตจะใชสารทสามารถใหธาตเหลกแกรางกายได สารทใชมก

เปนสารรปแบบเกลออยางงายของธาตเหลก หรอสารประกอบเชงซอนทปลดปลอยธาตเหลกออกมา โดยทวไปการเขยน

ปรมาณยาหรอความเขมขนยาจะระบตวยาส�าคญ แตส�าหรบยาธาตเหลกการเขยนปรมาณยาอาจระบปรมาณสารส�าคญทให

ธาตเหลก และ/หรอระบปรมาณธาตเหลกทจะไดรบจากสารส�าคญ ตวอยางเชน ในเภสชต�ารบ Ferrous sulfate tablet,

USP 325 mg เทยบเทากบธาตเหลก 65 มก. หมายความวาในเมดยามสารส�าคญเฟอรสซลเฟท 325 มก. ซงคดเทยบเทากบ

ธาตเหลก 65 มก. จ�านวนยาทตองรบประทานใหพจารณาจากปรมาณธาตเหลกทตองการ เชน ถาตองการธาตเหลก

วนละ 120 มก. จะตองรบประทานยาวนละ 2 เมด ผลตภณฑยาธาตเหลกมหลายชนดใหเลอกใช (ตาราง 2) และมการระบ

ปรมาณธาตเหลกเพอความสะดวกในการค�านวณจ�านวนยาทตองใชรบประทานหรอฉด

การใชยาธาตเหลก

ยาธาตเหลกชนดรบประทาน

การรกษาโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกควรใชยาธาตเหลกชนดรบประทานเปนล�าดบแรก สารส�าคญท

สามารถใหธาตเหลกแกรางกายไดและนยมใชในการผลตยารบประทานจะเปนรปแบบเกลออยางงาย ไดแก เฟอรสซลเฟท

(Ferrous sulfate) เฟอรสกลโคเนท (Ferrous gluconate) และเฟอรสฟมาเรท (Ferrous fumarate) นอกจากนยงม

สารประกอบเชงซอนซงมกใชส�าหรบควบคมการปลดปลอยธาตเหลก

ขนาดยาและวธรบประทาน

โดยทวไปผเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกตองการธาตเหลกประมาณ 150-200 มก./วน หรอ 2-5 มก./

กก.น�าหนกตว/วน ขนาดยาทแนนอนจะขนอยกบระดบการขาดธาตเหลก การรบประทานยามกแบงเปน 3 ครงตอวนตาม

มออาหาร การรบประทานยาตอนทองวางจะชวยการดดซม ดงนนควรรบประทานยาพรอมน�า 1 แกว กอนอาหารอยางนอย



1 ชวโมง หรอหลงอาหารอยางนอย 2 ชวโมง ถาเปนยาเมดใหรบประทานทงเมด การแบงหกยา การบดยา การเคยวยา และ

การเปดยาแคปซล จะท�าใหรางกายไดรบยาปรมาณมากในเวลาสน ซงอาจเพมอาการขางเคยงและเปนอนตราย ถาเปนยาน�า

ควรใชอปกรณมาตรฐานแบงปรมาณยาเพอใหไดยาปรมาณแนนอนโดยเฉพาะถาใชกบเดก ในกรณทลมรบประทานยา มอทแลว

และนกขนไดเมอถงมอน ใหงดยามอทแลวและรบประทานยาเฉพาะมอนเทานน เมอรบประทานยาไปแลว 2 สปดาห

คาความเขมขนฮโมโกลบนจะเรมเพมขน ถาคาเพมขนได 20 กรม/ลตรในทก 3 สปดาห แสดงวารางกายตอบสนองตอยาไดด

อยางไรกตามควรดระดบเฟอรตนดวยเพราะเปนตวบงชภาวะโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก ถาภาวะโลหตจางหายแลวควร

รบประทานยาตออก 3 เดอน

การใชยาธาตเหลกชนดรบประทานมกพบอาการขางเคยงไดแก คลนไส อาเจยน ทองอดอด ทองปนปวน อาการ

เหลานมกเกดขนภายใน 1-2 ชวโมงภายหลงรบประทานยา การรบประทานยาพรอมอาหารจะชวยลดอาการขางเคยง

แตอาหารจะมผลลดการดดซมยาเขารางกาย การบรหารยาอกทางหนงคอการรบประทานยาในขนาดลดลงกวาเดมระหวาง

มออาหารขณะทองวาง ซงจะชวยสงเสรมการดดซมยา ในกรณจ�าเปนอาจปรบการใชยาเปนวนละ 2 ครง อาการขางเคยงอน

ทอาจพบไดอกคอ ทองผก ทองเสย อจจาระเปนสด�า และฟนตดส อาการเหลานไมขนกบขนาดยา ยาน�าอาจท�าใหฟนตดสยา

ชวคราว การปองกนท�าไดโดยผสมยากบน�าผลไมหรอน�า แลวดมผานคอลงไปเพอหลกเลยงการสมผสฟน การใชเบคกงโซดา

ลางท�าความสะอาดฟนอาทตยละครงจะชวยลดการตดสทฟน การใชยาธาตเหลกควรใชตามขนาดเทานน ยาเกนขนาดจะ

ท�าใหเกดอาการคลนไส อาเจยน ปวดทองรนแรง ทองเสยถายคลายโลหต หายใจล�าบาก บวมทหนา/ปาก/ลน/ล�าคอ ปากเปน

สเขยว/สน�าเงน และชก ถาพบอาการเหลานตองสงผปวยไปหองฉกเฉนโดยเรว อาการยาเกนขนาดทรนแรงในเดกอาจเปน

อนตรายถงแกชวตได

ยาธาตเหลกชนดฉด

การใชยาฉดจะสามารถใหธาตเหลกแกรางกายไดในปรมาณมากกวาชนดรบประทาน ขอบงใชยาธาตเหลก

ชนดฉดมดงน ความจ�าเปนตองใหธาตเหลกขนาดสง (เชนการเสยโลหตมาก การฟอกโลหตเรอรง) การดดซมธาตเหลก

บกพรอง และการรบประทานยาลมเหลว (ทนอาการขางเคยงไมได ขาดวนยการรบประทานยา) ผลตภณฑยาฉดมใหเลอกใช

หลายชนด (ตาราง 3) ยาฉดธาตเหลกทกชนดมลกษณะเปนของเหลวคอลลอยด ซงเปนอนภาคนาโนทรงกลมประกอบดวย

ธาตเหลกกบคารโบไฮเดรท ในแตละอนภาคนาโน ตรงแกนกลางจะเปนธาตเหลก และมเปลอกหมเปนคารโบไฮเดรท อนภาค

นาโนจะปลดปลอยธาตเหลกออกมาอยางชาๆ ขนาดอนภาคนาโนและคณสมบตเคมคารโบไฮเดรท จะท�าใหยาฉดมลกษณะ

ตางกนดานเภสชวทยาและผลตอรางกาย สารทใชเปนยาฉดธาตเหลกมดงน

รปแบบยา ตวยาส�าคญ ปรมาณสารส�าคญ ปรมาณธาตเหลก

ยาเมด Ferrous fumarate 180 มก. / เมด



ยาน�าเดก Ferrous fumarate 45 มก. / 0.6 มล.

ยาน�าเดก Ferrous sulfate 50 มก. / 0.6 มล.

ยาเมด Ferric hydroxide polymaltose complex 100 มก / เมด

ยาแคปซล Ferric hydroxide polymaltose complex 100 มก. / แคปซล

ยาน�า Ferric hydroxide polymaltose complex 1000 มก. / 100 มล.

ยาฉด Ferric dextran complex 100 มก. / 2 มล.

ยาฉด Ferric gluconate complex 62.5 มก. / 5 มล.

ยาฉด Ferric sucrose complex 100 มก. / 5 มล.

20 มก. / 1 มล.

ยาฉด Ferric carboxymaltose 50 มก. / 1 มล.

ตาราง 2 ผลตภณฑยาทมธาตเหลก



1. ไอออนเดกแตรน (Iron dextran)

ไอออน ( เฟอ รก ) เ ดกแตรน เป น

สารประกอบเชงซอนระหวางเฟอรกออกไซดกบเดกแตรน

น�าหนกโมเลกลต�า ยาฉดมลกษณะเปนของเหลวสน�าตาล

เขมและมธาตเหลก 50 มก. / มล. การใหยาโดยการฉดทาง

กลามเนอหรอทางเสนโลหต การใชยาฉดชนดนตองใชเวลา

เปนสปดาหกวาทรางกายจะไดรบธาตเหลกตามทตองการ

จากสารประกอบเชงซอน เมอใชยานอาจพบอาการแพยา

ไดในความถรอยละ 4.7 เดกแตรนเปนสวนทท�าใหเกดอาการแพยา เดกแตรนชนดน�าหนกโมเลกลต�าจะกออาการแพไดนอย

กวาชนดน�าหนกโมเลกลสง อาการแพยามกเกดขนในชวงแรกของการไดรบยา ดงนนจงควรมการทดสอบกอน โดยฉดยา

ขนาดทดสอบ 25 มก. ภายในเวลามากกวา 5 นาท อาการแพยาจะแสดงออกภายในประมาณ 30 นาท ถาไมปรากฏอาการ

แพจงฉดยาตอไปได ในหองทมการฉดยานควรเตรยมอปกรณเครองมอและบคคลทผานการฝกฝนในการจดการกบผแพยา

และชอค อาการขางเคยงทอาจพบไดเชน ผนตามตว คนผวหนง คลนไส อาเจยน มไข ครนเนอตว และปวดกลามเนอ

2. ไอออนกลโคเนท (Iron gluconate)

ไอออน (เฟอรก) กลโคเนทเปนสารประกอบเชงซอน

ของโซเดยมเฟอรกกลโคเนท (sodium ferric gluconate) ในซโครส

(sucrose) ยาฉดมลกษณะเปนของเหลวสแดงเขมและยามธาตเหลก

62.5 มก. ในแอมพล 5 มล. ยาฉดสามารถใหธาตเหลกแกรางกาย

ภายใน 24 ชวโมง ซงตางจากไอออนเดกแตรนทตองใชเวลานานกวา

การใชยาชนดนไมจ�าเปนตองทดสอบการแพกอน ยาฉดนใชส�าหรบ

โลหตจางขาดแคลนธาตเหลกอนเนองจาก hemodialysis หรอกรณท

หามใชไออนเดกแตรน ขนาดยาสงสดฉดครงเดยวทไดรบการรบรองคอ

125 มก. และตองฉดทางเสนโลหตอยางชาๆ ในระหวางนนตอง

สงเกตอาการไวเกน (hypersensitivity reactions) และความดน

โลหตต�า อาการขางเคยงทอาจเกดขนได เชน คลนไส อาเจยน ทอง

เสย ความดนโลหตต�า เปนตน

3. ไอออนซโครส (Iron sucrose)

ยาฉดไอออน (เฟอรก) ซโครสมลกษณะเปนของเหลวสน�าตาลมธาตเหลก 100 มก. / 5 มล. เปนยาอกชนด

หนงทใชในโลหตจางขาดแคลนธาตเหลกอนเนองจาก hemodialysis อกทงยงใชในกรณอนๆไดดวย ขนาดยาทใชคอ 100 มก.

1-3 ครง / สปดาห และไมควรใชมากกวา 300 มก. ถาจะใหยา 300 มก.ตองใชเวลาฉดมากกวา 2 ชวโมง การใหยาตองฉด

อยางชาๆ อาการขางเคยงทอาจพบไดเชน คลนไส อาเจยน ทองเสย ความดนโลหตต�า กลามเนอเกรง และปวดศรษะ

4. ไอออนคารบอกซมอลโตส (Iron carboxymaltose)

ในอดมคต ยาฉดธาตเหลกทดควรมความสมดลยระหวางประสทธผลและความปลอดภย การปลดปลอย

ธาตเหลกเรวเกนไปจะท�าใหเกดอนตราย การใชอนภาคขนาดใหญเกนไป รางกายอาจจะปฏเสธและท�าใหเกดอาการแพยา

ดงนนจงมความพยายามทจะสรางยาทใหผลการรกษาด แตมผลขางเคยงนอยทสด ไอออน (เฟอรก) คารบอกซมอลโตสเปน

ยาฉดธาตเหลกชนดใหม ทผลตขนมาเพอตอบสนองความตองการดงกลาว ยาฉดนสามารถใหยาแบบครงเดยวไดมากถง

1000 มก. โดยฉดยาอยางชาๆอยางนอยภายใน 15 นาท และใหยาสปดาหละครงได อาการขางเคยงทอาจพบเชน คลนไส

อาเจยน ความดนโลหตสง รสกรอนผาว วงเวยน และปวดศรษะ


สรป

โลหตจางขาดแคลนธาตเหลกเปนปญหาสขภาพทเกดขนไดกบทกเพศทกวย แมมใชโรครายแรงถงแกชวต

แตสามารถสงผลกระทบตอสขภาพรางกายโดยรวม ดงนนจงจ�าเปนตองเอาใจใสอยางจรงจง หมนสงเกตสขภาพ และ

ตรวจโลหตอยางสม�าเสมอ เพอปองกนการเปนโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก และถาเปนจะไดรกษาไดทนทวงท การรกษา

โลหตจางขาดแคลนธาตเหลกสามารถท�าไดและไดผลด โดยการรบประทานอาหารทอดมธาตเหลกอยางตอเนองและ

สม�าเสมอ รวมกบการใชยาซงมทงยารบประทานและยาฉด การตระหนกและการมวนยในเรองอาหารและการใชยา

เปนสงจ�าเปนส�าหรบการปองกนและรกษาโลหตจางขาดแคลนธาตเหลก เพอสขภาพทสมบรณและแขงแรง



1. Cook JD. Diagnosis and management of iron-deficiency anemia. Best Practice & Clinical Haematology, 2005; 18 (2): 319-332.

2. Danielson BG. Structure, chemistry and pharmacokinetics of intravenous iron agents. Journal of The American Society of

Nephrology, 2004;15 (suppl 2): S93-S98.

3. Dumitrascu CI, and Silberstein PT. Iron deficiency anemia. Reference Module in Biomedical Research, July 2014: 1-4.

4. Kassebaum NJ, Jasrasaria R, Naghavi M, et al. A systematic analysis of global anemia burden from 1990 to 2010. Blood 2014;

123: 615–624.

5. Lopez A, Cacoub P, Macdougall IC et al. Iron deficient anemia. The Lancet, In Press, Corrected Proof, Available online August 25, 2015

6. Pettit K, Rowley J, Brown N. Iron deficiency. Pediatrics and Child Health, 2011 21(8): 339-343.

7. Polin V, Coriat R, Perkins G et al. Iron deficiency: From diagnosis and treatment. Digestive and Liver Disease, 2013; 45: 803-809.

8. Shander A, Goodnough LT, Javidroozi M et al. Iron deficiency anemia—Bridging the knowledge and practice gap. Transfusion

Medicine Reviews, 2014; 28: 156-166.

9. Shamah T, Villalpando S, Cruz V. Anemia. Reference Module in Biomedical Research, August 2014: 1-12.

ไอออนเดกแตรน ไอออนกลโคเนท ไอออนซโคส ไอออนคารบอกซมอลโตส

ขนาดยาสงสด (มก. ธาตเหลก) 500-1000 125 100 1000

ความจ�าเปนการทดสอบแพยา จ�าเปน ไมจ�าเปน ไมจ�าเปน ไมจ�าเปน

ระยะเวลาทตองใชฉดยา 2-4 ชวโมง 10 นาท 5-15 นาท 15 นาท

ระยะเวลาทยาใหผล สปดาห วน วน วน

อาการแพยา พบ แทบไมพบ แทบไมพบ แทบไมพบ

ค�าแนะน�าการใชยา

ธาตเหลกมการดดซมไดเพยงเลกนอยในทางเดนอาหาร ดงนนตองค�านงสงทจะรบกวนการดดซม จงควรหลก

เลยงการรบประทานยาธาตเหลกพรอมกบ ชา กาแฟ ไข และนม ถาจ�าเปนตองรบประทานยาลดกรด ยาปฏชวนะ ควร

รบประทานยาดงกลาว กอนหรอหลงยาธาตเหลกอยางนอย 2 ชวโมง ตวอยางยาปฏชวนะเชน Ofloxacin Ciprofloxacin

Norfloxacin Levofloxacin Doxycycline Minocycline Tetracycline เปนตน ผปวยควรแจงแพทยหรอเภสชกรวา

ขณะนก�าลงใชยาชนดใด เพอหลกเลยงการใชยารวมกนทอาจเกดผลเสย วตามนซชวยเพมการดดซมธาตเหลก จงควร

รบประทานรวมกนโดยแนะน�าใหรบประทานวตามนซ 250 มก.ไปพรอมกบยาธาตเหลก

ตาราง 3 การเปรยบเทยบยาฉดทมธาตเหลก



มลนธแพธทเฮลท path2health foundation (p2h) สรางนวตกรรมการเรยนร เพอสงคมแหงสขภาวะ

มลนธแพธทเฮลท หรอ Path2Health (P2H) เปนองคกรพฒนาเอกชนสาธารณประโยชนทจดทะเบยนในประเทศไทยเมอป 2556

แตไดด�าเนนงานตงแตป 2528 ในนามขององคการแพธ (PATH) ประเทศไทย ตลอดระยะเวลาเกอบ 30 ป องคการแพธไดรวมมอกบภาครฐ

สถานศกษา องคการพฒนาเอกชน เสรมสรางศกยภาพ ความชวยเหลอดานเทคโนโลยและวชาการสาธารณสข เพอพฒนาสขภาพและ

คณภาพชวตของประชากรกลมตางๆ แมอยในสถานะใหมทเปนมลนธ ไมไดเปนสถานะขององคกร NGO ระหวางประเทศ แตมลนธแพธทเฮลท

กยงคงสานตอการท�างานเพอสงเสรมและสนบสนนการสรางสขภาวะทดใหแกบคคล ชมชน และสงคมดงเดม P2H จงนบเปนอกหนงองคกร

พฒนาเอกชนสาธารณประโยชน ทมงสรางสรรคนวตกรรมในการท�างาน เพอพฒนาสขภาพและคณภาพชวตของประชากรไทย

P2H ท�าอะไรบาง?

มลนธแพธทเฮลท มงเนนกระบวนการท�างานแบบมสวนรวมโดยมพนธกจทส�าคญ ดงน

1) พฒนาองคความรและสงเสรมการเรยนร เพอสรางสขภาวะแกบคคล ครอบครว และสงคม

2) พฒนาสมรรถนะขององคกร หนวยงาน ใหสามารถจดกจกรรมทสงเสรมการเรยนรเพอสรางสขภาวะ

3) พฒนานวตกรรมทสงเสรมใหเกดการเขาถงขอมลและบรการสขภาพ

4) พฒนากระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมดานสขภาพทสอดคลองกบความตองการ วฒนธรรม และวถชวตของกลมเปาหมาย

5) รวมมอกบองคกรและเครอขายภาคประชาสงคมตางๆ ในการศกษาและเสนอนโยบายเพอสรางความเทาเทยมและทวถงในดาน

สขภาวะของประชากรทกคนในประเทศไทย

6) รวมมอและสนบสนนภาครฐ และเอกชนในการพฒนา และแลกเปลยนกลยทธในการสงเสรมสขภาวะในภมภาค

ประสบการณการท�างาน P2H ทไดรวมมอกบหนวยงานตางๆ ทสงเสรมการด�าเนนงาน

ดานสาธารณสข ยกตวอยาง เชน

โครงการกาวยางอยางเขาใจ การออกแบบหลกสตรกจกรรม กระบวนการเรยนร และสอเรองเพศศกษาส�าหรบเยาวชนทสอดคลองกบ

วถชวตและพฒนาการตามชวงวย

โครงการ UP TO ME การสนบสนนและพฒนาศกยภาพสถานศกษา คร บคลากรทางสาธารณสข ในการด�าเนนงานเรองเพศศกษาและ

บรการสรางเสรมสขภาพทางเพศส�าหรบเยาวชน

โครงการปองกนและลดการใชความรนแรงและการรงแกกนในสถานศกษา

โครงการคยกบลกหลานเรองเพศ การสนบสนนและพฒนาศกยภาพพอแมผปกครองในการสอสารเรองเพศกบบตรหลาน

โครงการ 1663 สายดวนปรกษาเอดส และทองไมพรอม การพฒนาเครอขายทงภาครฐและเอกชน เพอสนบสนนทางเลอกผหญงท

ทองไมพรอม การปรกษาปญหาทองไมพรอม และบรการสงตอตามทางเลอก

โครงการสงเสรมสขภาพทางเพศโดยใชเทคโนโลยสารสนเทศ (ICT) และเทคโนโลยการสอสารรวมสมยอนๆ เชน www.teenpath.net

และ www.lovecarestation.com แอปพลเคชน เกมคอมพวเตอร (เกมทายใจ, เกม Power land ฯลฯ)

โครงการเลฟแคร กลารก กลาเชค และโครงการเลดเชค การสรางสรรคการจดบรการสขภาพทเปนมตร เพอความทวถงและ

เทาเทยมโดยการสรางภาคระหวางบรการภาครฐและเอกชน เปนตน


มลนธแพธทเฮลท path2health foundation (p2h)

โครงการ CHILDLIFE สงเสรมการเขาถงบรการสขภาพ และการยอมรบจากสงคมในกลมผตดเชอเอชไอว ผปวยเอดส และเดกทได

รบผลกระทบจากการเกดในครอบครวผตดเชอ

โครงการทองถนเพอนอง: การสงเสรมศกยภาพองคกรชมชนและองคกรปกครองสวนทองถน ในงานพฒนาและคมครองเดกและ

ครอบครว

โครงการจดการความรผานเวบไซตเพอสนบสนนการขบเคลอนภารกจปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรนระดบจงหวด

(20 จงหวด)

โครงการปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรน กรงเทพมหานคร (Bangkok for Teen–B4T)

โครงการส�าคญในปจจบนทอยากแนะน�า

โครงการสายปรกษาการตงครรภในวยรน 1663 และเครอขายสงตอใหบรการทปลอดภย

มลนธแพธทเฮลท ไดรบการสนบสนนจาก ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ผานทางโครงการสายปรกษา

การตงครรภในวยรน 1663 และเครอขายสงตอใหบรการทปลอดภย ในเดอนตลาคม 2558 – 31 พฤษภาคม 2561 เพอท�างานรวมกบมลนธ

เขาถงเอดส และ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข โดยเนนการพฒนาระบบบรการปรกษาทองไมพรอมทางโทรศพททครบวงจร ทงในดาน

การใหบรการปรกษาทางเลอก การสงตอบรการตามทางเลอกทเชอมตอกบเครอขายบรการทปลอดภยและเปนมตร

โครงการท�าอะไร

บทบาทหลกของมลนธแพธทเฮลทในโครงการฯ นคอ 1) ขยายและพฒนาการสงตอบรการยตการตงครรภ ตงครรภตอ และการ

คมก�าเนดกบเครอขายและสถานพยาบาลตางๆ ใหเพยงพอตอความตองการ 2) พฒนาใหมขอมลทถกตองรอบดานและปรกษาเบองตนทาง

อนเทอรเนต ซงเปนชองทางทวยรนและผหญงททองไมพรอมเขาถงไดเปนอนดบตนๆ โดยการพฒนาเวบไซต www.lovecarestation.com

ใหเปน On-line Service for Teenage Pregnancy 3) พฒนาเครอขายสงตอปรกษาทางโทรศพทและการบรการตามทางเลอก กบจงหวด

บรณาการเพอปองกนดแลการตงครรภในวยรนทไดรบการสนบสนนจาก สสส.

โครงการมเปาหมายอะไร

เปาหมายการด�าเนนงานในสวนของมลนธแพธทเฮลท คอ การมแหลงสงตอตามทางเลอกทเปนมตร เขาถงได และมความปลอดภย

เพอเอออ�านวยใหเกดระบบสงตอทเปนรปธรรมในระยะยาว และเกดนวตกรรมการใหการปรกษาทางอนเทอรเนตส�าหรบวยรนในดาน

สขภาพทางเพศ และการตงครรภในวยรน เพอน�าไปขยายผลตอไป

โครงการเลฟแครสเตชน Lovecarestation

เปนโครงการทไดรบการตอยอดมาจากการด�าเนนการเมอ 9 ปทผานมา โดยเรมตนจากการไดรบการสนบสนนจาก ส�านกงานหลก

ประกนสขภาพแหงชาต ในการสรางความตระหนกใหเยาวชนไทยเขารบการคดกรอง HIV โรคตดตอทางเพศสมพนธ (STI) และเขามาปรกษา

เรองการคมก�าเนด ตลอดจนการตรวจหามะเรงปากมดลก ซงไดด�าเนนการมาถงป 2558 จากนนไดรบการสนบสนนจาก UNICEF เพอพฒนา

ใหการด�าเนนโครงการมระบบการจดการทดขน ทนสมย และท�าใหเยาวชนไทยเขาสกระบวนการปรกษาออนไลน(Online Counseling)

อกทงสามารถสงตอใหเขารบบรการดานสขภาพ เมอมความตองการและจ�าเปน

โครงการท�าอะไร

บทบาทหนงซงเปนบทบาทน�าส�าคญในโครงการคอ การท�า Chatroom ทไดเปดขนเพอใหเยาวชนทมขอกงวลหรอมปญหาตางๆ

ดานสขภาพ สามารถเขามาพดคยกบแพทย พยาบาล และอาสาสมครผใหค�าปรกษา ทไดรบการอบรมมาเปนอยางด ไมวาจะเปนปญหาทอง

ไมพรอม กงวลทอง การตดเชอโรคตดตอทางเพศสมพนธ หรอแมแตการเสาะหาบรการ และความรดานการคมก�าเนด ทางโครงการสามารถ

ใหค�าปรกษา โดยการพดคยแบบ real time ไมตตรา และไมเปดเผยขอมลสวนตว ทกอยางเปนความลบ และสามารถสงตอเขาสบรการทเปน

มตรททางโครงการไดประสานและจดเตรยมบรการไวให

โครงการมเปาหมายอะไร

เปาหมายคอ 1) ใหเยาวชนทมปญหาตางๆดานสขภาวะ ทไมสามารถปรกษาใครได หรอไมกลาปรกษาใคร เขามาถามแบบสดๆ ได

ค�าตอบ ไดรบค�าแนะน�า และสงตอสการบรการรกษาสขภาพไดอยางถกตอง และทนทวงท 2) เพอเปนการหาแหลงสงตอทเปนมตรให

เยาวชน 3) เพอหาวธการสอสารทเปนประโยชน เยาวชนมทใหบรการปรกษาทปลอดภย สะดวกใจในการเขามาปรกษา และไขขอของใจ


บทความพเศษ ภก. วราวธ เสรมสนสรเภสชกรช�านาญการพเศษ ส�านกยาส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ประวตศาสตรหนาใหมของรานขายยาในประเทศไทย ก�ลงจะเรมตน “…ธรกจในโลกการคาเสร ใครไมปรบตว

ไมพฒนา…กแขงขนไมได เหลอไวแตผทสามารถปรบ

ตวใหทนสถานการณการเปลยนแปลงเทานน….”

สจธรรมของโลกธรกจทกประเภท รวมทง “ธรกจขายยา”

ดวย

ยอนหลงไปตงแต หมอบรดเลย ไดเปดราน

ขายยาแผนปจจบนแหงแรก เมอวนท ๔ สงหาคม

พ.ศ. ๒๓๗๘ หลงจากนนหลายป ไดมการประกาศใช

พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พ.ศ.

๒๔๗๙ นบเปนกฎหมายฉบบแรกทรบรองสทธและ

หนาทของเภสชกรตามกฎหมายในการใหบรการทาง

ยาใหกบประชาชนทวไป นอกจากนนในปเดยวกนยงม

การประกาศใช พระราชบญญตควบคมการขายยา พ.ศ.

๒๔๗๙ อกดวย หลงจากนนไดแกไขเปนพระราชบญญต

การขายยา พ.ศ.๒๔๙๓ จวบจนมการตรา พระราชบญญตยา

พ.ศ. ๒๕๑๐ บง คบใช มาจนถงป จจบน โดยได

มกฎหมายล� าดบรองท ออกตามมาเพ อก� าหนด

มาตรฐานการใหบรการในรานขายยาเปนระยะ โดยใน

ป พ.ศ. ๒๕๒๕ มกฎกระทรวงฉบบท ๑๕ ก�าหนด

หนาทของผรบอนญาตขายยา และเภสชกรผมหนาท

ปฏบตการไวอยางชดเจน

กวา ๓๐ ป มาแลวท ประเทศไทยไมมการปรบเปลยนกฎระเบยบในการยกระดบมาตรฐานการใหบรการในราน

ขายยามาอกเลย จวบจนมการประกาศยกเลกกฎกระทรวงฉบบท ๑๕ และออกกฎกระทรวง การขออนญาตและการออก

ใบอนญาตขายยาแผนปจจบน พ.ศ. ๒๕๕๖ ขน และมผลบงคบใชในป พ.ศ. ๒๕๕๗


ประวตศาสตรหนาใหมของรานขายยาในประเทศไทย ก�าลงจะเรมตน

เจตนารมณของกฎกระทรวงฉบบใหมน คอการยกระดบมาตรฐานการใหบรการในรานขายยาใหมมาตรฐาน

สอดคลองกบแนวคดสากล เกยวกบมาตรฐานวธปฏบตทดทางเภสชกรรม Good Pharmacy Practice : GPP โดยตองรอ

คอยมาถง ๒๔ ป ทงๆท ประเทศไทยเรมน�าแนวคดเกยวกบมาตรฐานวธปฏบตทดทางเภสชกรรม Good Pharmacy

Practice : GPP ทรางโดย สหพนธเภสชกรรมนานาชาต เขามาใชตงแตป พ.ศ. ๒๕๓๓ แลว ซง นอกจากจะเปนการ

คมครองความปลอดภยใหผ ทมารบบรการในรานขายยาและการตอบสนองสทธผ บรโภคยาแลว ยงจะชวยกระตนให

ผประกอบการรานขายยาในประเทศ ปรบตวและเตรยมความพรอมกอนเขาสการแขงขนดานบรการ ในกระแสการเปด

เสรทางการคา การเขารวมประชาคมเศรษฐกจอาเซยน และทส�าคญ การยกระดบมาตรฐานการใหบรการฯ จะเปน

“สะพาน” อกเสนทจะเชอมโยง การใหบรการของเภสชกรในโรงพยาบาล กบเภสชกรในรานยา ใหสามารถเชอมโยง

“แบบไรรอยตอ” ซงจะเปนประโยชนตอคณภาพการใชยาของประชาชนในชาต และยงสงผลทดตอ “ทยน” ของรานขาย

ยา ในระบบรการสขภาพของประเทศทจะยงยน ตอไปอกดวย

ในกฎกระทรวงฉบบขางตน มสาระส�าคญ คอการยกระดบมาตรฐานดานสถานท อปกรณ บคลากร การควบคม

คณภาพยาและบรการทางเภสชกรรมกบผปวย โดยก�าหนดให วธปฏบตทางเภสชกรรมชมชน ใหเปน “หนาท” ของผรบ

อนญาตและเภสชกรผมหนาทปฏบตในรานขายยา และการผานการตรวจประเมน เปนเงอนไขส�าคญในการตอหรอไมตอ

อายใบอนญาต ในสวนของการบงคบใชนน จะบงคบใชกบ รานขายยาทไดรบอนญาตนบตงแตวนท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๗

ทนท ในขณะทรานขายยาทไดรบอนญาตกอน วนท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๗ จะใหเวลาในการปรบปรงสถานท อปกรณ

และการปฏบตตามวธปฏบตทางเภสชกรรมชมชน ในเวลาไมเกน ๘ ป (๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๖๕)

ทงน รายละเอยดขอก�าหนดตางๆ นน ไดบญญตไวใน ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การก�าหนดเกยวกบ

สถานท อปกรณ และวธปฏบตทางเภสชกรรมชมชน ในสถานทขายยาแผนปจจบนตามกฎหมายวาดวยยา พ.ศ. ๒๕๕๗

(GPP ขย ๑) ซงแบงขอก�าหนดออกเปนสวนๆ ประกอบดวย ๑) สถานท ๒) อปกรณ ๓) บคลากร ๔) การควบคมคณภาพ

ยา ๕) การบรการทางเภสชกรรมกบผปวย

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ไดจดท�าเอกสารทจะชวยใหเกดความเขาใจในรายละเอยดของขอก�าหนด

ไวอยางละเอยด ส�าหรบพนกงานเจาหนาท และ ส�าหรบผประกอบการฯ ซงสามารถ ดาวนโหลดเอกสารไดทาง เวปไซด

ของส�านกยา ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ได หรอ สามารถประสานงานขอขอมลจาก ส�านกงานสาธารณสข

จงหวดทกจงหวด สมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย) สมาคมรานขายยา ชมรมรานขายยาแหงประเทศไทย

ในประเดนเรอง แนวทางการบงคบใหเปนไปตามกฎหมายนน ไดบญญตแนวทางในการบงคบกบรานขายยา

๒ กลม ดงน

สรปประเดนรานขายยา(เกา)

ตองด�าเนนการทนท หลง 25 มถนายน 2557

1. ปายรปผมหนาทปฏบตการ

2. บญชการขายยาอนตราย เฉพาะรายการท อย. ก�าหนด

3. รายงานการขายยาตามประเภทท อย.ก�าหนด

4. ด�าเนนการขายยาตามรายการท อย.ก�าหนด ตามหลกเกณฑ

วธการ และเงอนไข ท อย.ก�าหนด

5. เงอนไขทจะไมตออายใบอนญาต : ประวตการฝาฝนกฎหมาย

วาดวยยา



รานขายยาทไดรบอนญาตนบตงแตวนท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๗ เปนตนมา

ร านขายยากล มนจะอย ภายใตการบงคบของ

กฎกระทรวงฯ ทนทหลงจากไดรบใบอนญาต โดยจะตอง

เป นหน าท ท จะต องปฏบ ตตาม ประกาศกระทรวง

สาธารณสข เรอง การก�าหนดเกยวกบสถานท อปกรณ

และวธปฏบตทางเภสชกรรมชมชน ในสถานทขายยาแผน

ปจจบนตามกฎหมายวาดวยยา พ.ศ. ๒๕๕๗ (GPP ขย ๑)

ซงแบงขอก�าหนดออกเปนสวนๆ ประกอบดวย ๑) สถานท

๒)อปกรณ ๓) บคลากร ๔) การควบคมคณภาพยา ๕) การ

บรการทางเภสชกรรมกบผปวย โดย ขอก�าหนดเหลาน จะ

มการพจารณาแบงเปนเกณฑคะแนน และเกณฑน�าหนก

ในแตละขอก�าหนด

ในการตออายใบอนญาตขายยา ปลายป พ.ศ.

๒๕๕๙ น รานขายยากลมนจะตองผานการตรวจประเมน

จากหนวยงานใดหนวยงานหนง ดงน ๑) ส�านกงานคณะ

กรรมการอาหารและยา (รานขายยาในพนท กรงเทพฯ)

จากส�านกงานสาธารณสขจงหวด (ร านขายยาในสวน

ภมภาค) อยางนอย ๒ ปตอครง หรอ ๒) ผานการรบรอง

มาตรฐานรานยาคณภาพจากสภาเภสชกรรม

ทส�าคญในอนาคตจะมหนวยงานหรอองคกรวชาชพ ทผานการคดเลอกจาก อย.เขามาชวยสนบสนนในการตรวจ

ประเมนแทน อย / สสจ แลวสงผลคะแนนการตรวจประเมนมาให อย/สสจ ใชอ�านาจในการตอหรอไมตออายใบอนญาต

ตอไป (ขณะน มถนายน ๒๕๕๙ อยระหวางการจดท�าหลกเกณฑการคดเลอกหนวยงานหรอองคกรวชาชพ)

ในการตรวจประเมนนน ม ๒ เงอนไข ทตองประเมนใหผาน จงจะสามารถใหตออายใบอนญาตได กลาวคอ

เงอนไขท ๑ ตองไมพบขอบกพรองทเปนขอบกพรองรายแรง (Critical defect) เชน (๑) พบยาทผดกฎหมาย ไดแก

ยาปลอม ยาทไมไดขนทะเบยนต�ารบยา (๒) พบยาทไมไดรบอนญาตใหครอบครองหรอมไวเพอจ�าหนายโดยพจารณาจาก

ประเภทของใบอนญาตทไดรบ (๓) พบยาหมดอายในสถานทขายยา (๔) ผใหบรการทางเภสชกรรมชมชนไมใชเภสชกร

หรอผมหนาทปฏบตการ โดยพจารณาตามประเภทของใบอนญาตทไดรบ (๕) ไมจดสถานทและอปกรณใหเปนไปตาม

กฎหมาย และเงอนไขท ๒ คอ คะแนนเฉลยในแตละหมวดตองไมนอยกวารอยละ ๗๐

หากตรวจประเมนแลวไมผาน ผรบอนญาตจะตองรบด�าเนนการแกไขขอบกพรองเพอขอรบการประเมนใหม

ภายในระยะเวลา ๔๕ วน และตองแสดงเหตผลตลอดถงการแกไขขอบกพรองนนตอผอนญาต (อย / สสจ) และจะตอง

ประเมนซ�าอกครง หากยงไมผานเงอนไขขางตนซ�าอก ผอนญาตจะไมตออายใบอนญาตขายยาให ตามทกฎกระทรวงฯได

ก�าหนดไว



รานขายยาทไดรบอนญาตกอนวนท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๗

กฎกระทรวงฯ ไดก�าหนดให รานขายยากลมน จะตองจดใหมสถานท อปกรณและการปฏบตตาม GPP ภายใน

ระยะเวลาทรฐมนตรก�าหนด แตตองไมเกน ๘ ปนบแตวนทกฎกระทรวงนมผลบงคบ

จากการศกษาวจยของนกวชาการ ระบวา การบงคบใช “แบบขนบนได ๓ ขน” จะไดผลลพธสทธมากทสดเมอ

วเคราะหตนทน ผลประโยชนของสงคมแลวเมอเทยบกบทางเลอกอนๆ ดงนนคณะกรรมการยาจงมมตเหนชอบในหลก

การใหจดท�า (ราง) ประกาศกระทรวงสาธารณสขฯ ในลกษณะ การบงคบแบบขนบนได ๓ ขน ภายในระยะเวลาไมเกน

๘ ป นบแตกฎกระทรวงฯมผลบงคบ โดยทขอก�าหนดใดจะบงคบในชวงระยะใด จะพจารณาในเรองความเสยงทจะเกดกบ

ผบรโภคและความเปนไปไดในทางปฏบตควบคกน

ในการน คณะท�างานยกรางกฎหมายล�าดบรองฯ ไดพจารณาในรายละเอยดแลวเสรจ ขณะน (มถนายน ๒๕๕๙)

อยระหวางรบฟงความคดเหนทางเวปไซด ส�านกยา ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และ เวทการรบฟงความเหน

หลงจากนนจะเขาส การพจารณาของคณะกรรมการยา แลวจงเสนอประกาศบงคบใชเปนกฎหมายตอไป โดยการตรวจ

ประเมนในแตละขนบนได จะใชหลกเกณฑ วธการ และ เงอนไขในการผานการตรวจประเมน เชนเดยวกบทปฏบตกบรานขาย

ยาทไดรบอนญาตนบตงแต วนท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๗

ประวตศาสตรการพฒนาคณภาพการบรการของรานขายยาในค�ารบน ตองการความรวมมอจากทกๆภาคสวนท

เกยวของในการขบเคลอนการเปลยนแปลง เพอใหเกดผลลพธทดตอสขภาพของประชาชน รวมทงใหเกด ความมนคง

มงคง และ ยงยนของธรกจรานยาในประเทศไทย อกดวย


บทความพเศษ ภก.ธระพงค เทพทว รานยาพงศฟารมาแคร อ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

แรงบนดาลใจ

ตลอดเวลาสบกวาปทผมไดปฏบตงานในรานยาดวยหนาทเภสชกรชมชน นอกจากการใหบรการจายยา ใหค�า

ปรกษาเรองยาและสขภาพโดยตรงตอผปวยแลว จะมหลายกรณทผปวยไมไดมาพบเภสชกรดวยตนเอง แตจะ”ฝากซอ

ยา”มากบบตร หลานคนทดแลหรอคนรจก บคคลเหลานมกมาบอกเลาอาการแทนผปวย ซงในบางครงกท�าใหผมเกด

ความอดอดเพราะไมไดรบใจความส�าคญจากการซกถามหรอขาดขอมลทจ�าเปนตอการพจารณาจายยาหรอใหค�าแนะน�า

ในการรกษา ดานผปวยเองสวนหนงกไมพงพอใจเพราะไมไดรบยาตามทตองการ และอาจเกดความไมเขาใจถงหลกและวธ

ปฏบตทดในการใชยาจนท�าใหขาดประสทธภาพในการบ�าบดหรอเกดความไมปลอดภย

“ผปวยสงอาย” เปนอกกลมหนงทไมสามารถมารบบรการโดยตรงทรานยาหรอสถานบรการสขภาพได โดย

เฉพาะผทตองพงพาผอนในการด�ารงชวตประจ�าวน ตองอยตดบาน ตดเตยง และจ�าเปนตองใชยาเพอบรรเทาอาการเจบ

ปวยเรอรงทว ไป เชน ปวดเมอย ทองผก อาการทางผวหนง บาดแผล หรออาการเจบปวยแทรกซอนจากโรคประจ�าตวอน ๆ

ซงทรานยาของผมจะมผดแลผสงอายเขามาพดคยและซอยาเหลานอยเนองๆ จนบางทานเกดความคนเคยกน ไดแลก

เปลยนความคดเหนกนเรอยมา จนกระทงเมอป พ.ศ.2558 ผมมโอกาสไดเขารวม “โครงการรานยาคณภาพรวมใหบรการ

งานสงเสรมสขภาพในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต” และไดพบวามกจกรรมหนงทนาสนใจและสอดคลองกบปญหา

ทประสบอย คอ “การเยยมบาน” ซงเปนกจกรรมททาทายและชวนใหตงค�าถามวาเภสชกรชมชนทท�างานในรานยาจะ

ออกนอกรานเพอไปเยยมใคร เยยมท�าไม และเยยมอยางไร

เมอลองทบทวนถงสงทเกดขนในรานยาซงมผ มารบบรการหลากหลาย มกจะพบวาเภสชกรซงปฏบตงานเตม

เวลาทกวนจะจดจ�าผรบบรการและประวตการซอยาไดเปนอยางด ส�าหรบกรณผฝากซอยานนกจะจ�าไดวาหลายคนมาซอ

ยาเดมและน�าไปใชกบผสงอายทดแลอย และไดรบฟงเฉพาะค�าบอกเลาถงอาการหรอเหนเฉพาะตวอยางยาตวใหมทน�ามา

ถามซอ แตไมเคยไดเหนสภาพจรงๆ ของผปวยเลยสกครง เชน ผปวยทใชยากลมแกปวดอกเสบทไมใชสเตยรอยดตดตอกน

มานาน จนเภสชกร เกรงวาอาจเกดอาการไมพงประสงคขนได แมจะไดใหค�าแนะน�าหรอก�าชบฝากไปกบผมาซอยาทก

ครงกตาม ซงสงทยงคางคาใจอยหลงจากจายยาไปแลวมกจะเปนค�าถามทวา ท�าไมผปวยจงมอาการปวดตดตอกนนานนก

สภาพผปวยเปนอยางไร กระทงวนหนง ผดแลผปวยสงอายใกลบานทผมคนเคยและทราบประวตการใชยาของผปวยเขา

มาบอกเลาถงอาการและความกงวลวา “แมหายใจไมออก มอาการไอ” เมอซกถามเพมเตมกยงไมไดขอมลทเปนประโยชน

เชน ไมทราบวาผปวยหายใจไมออกจากการเปนหวด หอบหด หรอภาวะโรคอนๆ จงไมสามารถใหค�าแนะน�าในการดแล

เบองตนได แตเมอนกขนไดวามแนวทางการไปเยยมบานจากการเขารวมอบรมตามโครงการ ฯ ขางตน จงไดสอบถามถง

ความสมครใจของผดแลในการลงไปเยยมผปวยทบาน ผดแลใหค�าตอบในทนทวายนดตอนรบเภสชกรทบาน ซงเปนจดเรม

ตนของการท�ากจกรรมในชมชนจรง ๆ ของเภสชกรชมชนจากรานยา

เภสชกรชมชนจะเปนทพงของชมชนอยางแทจรง กาวแรก



กจกรรมทท�า

ถอเปนโชคดทการออกเยยมบานครงแรกนน ได

รบค�าแนะน�าและความชวยเหลออยางดเยยมจากอาจารย

ผ มประสบ การณ ท านหน งจากคณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร โดยบานทไปเยยมอยหาง

จากรานยาของผมประมาณ 400 เมตร ไดพบผปวยหญง

อาย 80 ป น�าหนกมากถง 110 กโลกรม มสภาวะพงพง

เปนผปวยตดบาน เมอดจากรายการยาทผ ปวยรบจาก

สถานบรการสาธารณสขและสอบถามจากผดแล สรปได

วามโรคประจ�าตว คอ ความดนโลหตสงและระดบไขมนใน

เลอดสง ไดรบยา Lorsatan 50 mg 1x2 pc , HCTZ 25

mg 1x1 pc และ Simvastatin 40 mg ½ x 1 pc

ก อนออกไปเยยมบ านคร งแรกน ผมได ลอง

ทบทวนหลกการ INHOMESSS ทยงไมเคยไดใชจรงเพอ

น�าไปใชเปนเครองมอ ซงกคอ การบนทกประเดนดาน

สขภาพและยาและสภาวะแวดลอมตางๆ ทมผลกระทบ

ตอภาวะของผ ปวย ปจจยแรกทพจารณาในวนนน คอ

เนองจากผปวยมภาวะอวนและมความเสยงทอาจจะเปน

เบาหวานได จงไดเจาะเลอดปลายนวเพอวดระดบระดบ

น�าตาลในเลอดเพมเตม พบวาผ ปวยมระดบน�าตาลใน

เลอดสงกวาปกต ซงเมอสอบถามถงอาหารการกนและ

ความเปนอยตาง ๆ แลวพบวาเปนปจจยเสยงตอภาวะเบา

หวาน จงใหค�าแนะน�าเบองตนกบผปวยและผดแลในการ

จดอาหารประจ�าวน นอกจากนนผ ป วยยงบนว าคน

ผวหนงทล�าคอ เมอส�ารวจกพบรอยโรคทเปนสาเหตของ

อาการคน จงไดแนะน�าการใชยาครมเพอบรรเทาอาการ

เบองตน โดยกอนหนานผดแลจะใหผปวยรบประทานยา

CPM และ Prednisolone เพอบรรเทาอาการคนโดยยง

ไมไดหาสาเหตอาการคนทแทจรง สวนการส�ารวจสภาพ

แวดลอมในบาน พฤตกรรม ความเปนอย และการดแลอน

ๆ ของคนในบานท�าใหเขาใจและทราบถงสาเหตความ

ปวดเมอยของผ ปวยนอกเหนอจากปจจยน�าหนกตว ซง

อาจารยทไปดวยกไดชวยแนะน�าการออกก�าลงกายใหกบ

ผ ป วยเพอลดความปวดเมอยนน สวนอาการส�าคญท

ท�าใหมาเยยมบาน คอ ไอ และเหนอยหอบนน พบวาผ

ปวยใชยาพนหอบหดอย แลว แตผ ปวยยงสามารถนอน

ราบได สาเหตอาการไอ หายใจไมออกนน อาจจะเกดจาก

อาการแพสารระคายเคองบางอยางทผปวยสดดมมากเกน

ไปได จงใหค�าแนะน�าในการดแลเบองตน เฝาระวงและ

สงเกตอาการตอไป นอกจากนขอมลสขภาพทบนทกการ

ไปพบแพทยในสมดของสถานพยาบาลพบวาผปวยไมได

ไปพบแพทยเพอการตรวจรางกายมาประมาณ 1 ป ม

เพยงผดแลทไปขอรบยาเพมเตมเทานน ในวนทไปเยยม

นนจะใกลครบก�าหนดทแพทยนดผปวยพอด จงแนะน�าให

พาผ ปวยกลบไปพบแพทยเพอตรวจสขภาพเพมเตม ซง

เมอสอบถามภายหลงไดความวาอาการไอและเหนอย

หอบไดรบการจดการโดยแพทยแลว

หลงจากวนนนผมกไดตดตามเยยมบานผ ปวย

รายนมาตอเนอง จนกระทงในครงท 4 พบวา ผ ปวยไม

สามารถคมระดบน�าตาลใหอย ในระดบท เหมาะสมได

สงสยวาจะมภาวะเบาหวาน ผมจงไดเขยนใบสงตวผปวย

และรวบรวมรายงานระดบน�าตาลในเลอดของผปวยทได

บนทกไวทกครงทไปเยยมฝากไปกบผดแลเมอพาผปวยไป

พบแพทยตามวนนดดวย หลงจากนนผมกไดรบขอมล

สขภาพของผ ปวยผานญาตและผ ดแลทแวะมาทรานอย

เปนประจ�า ซงไดความวาผปวยไปพบแพทยบาง หรอไม

ไดไปบางเพราะผ ปวยมน�าหนกตวมาก เดนไมสะดวก

หงดหงด ไมอยากรอควพบแพทยนาน ๆ จนกระทงวน

หนงผ ดแลไดมาพบ เพอขอความชวยเหลอในการเจาะ

เลอดปลายนวเพอตรวจระดบน�าตาลตามทแพทยสงไววา

ใหตรวจหลงจากใชยาเบาหวานไปแลว 2 สปดาห เมอไป

ทบานผ ปวยในวนร งขนกพบวา แพทยวนจฉยวาผ ปวย

เปนเบาหวาน ไดรบยาส�าหรบลดระดบน�าตาลในเลอด คอ

Metformin 500 mg 1x1 pc เชา เพมขนอก 1 ขนาน

และระดบน�าตาลในเลอดลดลงเมอใชยา แสดงวารางกาย

ยงตอบสนองตอยาด ซงเปนเรองทนายนด อยางไรกตาม

ผมมความคดเหนว ายงจ�าเป นทจะต องตดตามระดบ

น�าตาลในเลอดตอเนองกอนทจะถงเวลาพบแพทยในอก 2

เดอนถดไป จงไดแจงผดแลวาจะชวยด�าเนนการใหทก ๆ 2

สปดาห เพอจะไดน�าผลไปแจงแกแพทยเพอชวยประเมน

ผลการรกษาดวยยาตอไป



ความรและบทเรยนทไดจากการออกเยยมบานกรณน

เภสชกรชมชนทปฏบตงานในรานยาเอกชน ในฐานะทเปนบคลากรดานสาธารณสขคนหนง กสามารถชวยเหลอ

และรวมแกปญหาดานสขภาพของประชาชนทขาดโอกาส หรอมปญหาอปสรรคในการเขาถงการบรการดานสาธารณสข

ของภาครฐ ไมวาดวยปจจยใดกตามได โดยการชวยดแลผปวย สอบถาม บนทก ตรวจสอบขอมลดานยาและสขภาพเกด

การประสานตอเนองเชอมโยงกบสถานบรการของภาครฐตามสทธของผปวยคนนนได การท�างานเยยมบานในครงนจง

เปนจดเรมตนเลก ๆส�าหรบผม ซงยงจ�าเปนตองมการพฒนาและเรยนรตอไป นอกจากนนการออกจากรานไปเยยมบาน

นาจะเปนการสรางบทบาทเชงรกของเภสชกรชมชนทเขาถงปญหาแทจรงในสงคม สรางรานยาใหเปนทพงดานยาและ

สขภาพใกลบาน มคณภาพ เขาถงไดงาย สะดวก และไววางใจได

ถงแมในบางชวงเวลาจะขาดการสนบสนนงบประมาณในการด�าเนนงานดานเยยมบานของเภสชกรชมชนไปบาง

และเภสชกรกตองสละเวลาจากงานประจ�า แตจากการปฏบตงานนเพยงไมกครงกพบวา “เมอเราท�าหนาทแลวเกด

ประโยชนกบผปวยและคนรอบขาง” กยงคงเปนสงทหลอเลยงก�าลงใจใหเภสชกรชมชนอยางผมท�างานดงกลาวตอไป

อยางตอเนอง ใหสมกบการไดเปนลกพระราชบดา “สมเดจพระมหตลาธเบศวร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก” ททรง

มพระราชปณธานเปนแบบอยางวา “ขอใหถอประโยชนสวนตนเปนทสอง ประโยชนของเพอนมนษยเปนกจทหนง ลาภ

ทรพย และเกยรตยศจะตกแกทานเอง ถาทานทรงธรรมะแหงอาชพไวใหบรสทธ”

รปภาพการด�าเนนกจกรรม




รานยาเครอขายคมครองผบรโภค

ดานผลตภณฑสขภาพส�านกอนามย

บทความ

จากกรณทมขาวเดกนกเรยนรบประทานยาน�า

ชนดหนงผสมกบยาเมดแกปวดอกชนดหนงในปรมาณสง

ทาใหเกดอาการชกเกรงและตกตลงบรเวณใตสะพาน

ภมพล เมอเดอนกรกฎาคม 2558 ทาใหหนวยงานท

เกยวของและภาคสวนตางๆในสงคมรวมมอกนหาวธ

ปองกนและแกไขปญหา เนองจากเกดปญหาการใชยา

ในทางทผดในกลมวยร นขน และมความเสยงทจะกอให

เกดปญหายาเสพตดตามมาได

สอดคลองกบขอมลทไดรบจากรานยาเครอขาย

ค มครองผ บรโภคดานผลตภณฑสขภาพส�านกอนามย

กรงเทพมหานคร จ�านวน 50 ราน พบวาในป พ.ศ.2558

รายการยาสวนใหญทผบรโภคมความเสยงทจะเกดการใช

ยาในทางทผด ไดแก ยาแกปวด ยาแกไอ ยาลดน�ามก และ

ยาทเปนวตถออกฤทธตอจตและประสาท โดยสวนใหญจะ

เปนผ บรโภคในกล มวยร น และคาดหวงทจะเอาผลขาง

เคยงของยาไปใชในทางทผด ถงแมวาการใชยาเหลาน

จะไมใชสารเสพตดโดยตรง แตกเปนแหลงตงตนทอาจน�า

ไปสการใชสารเสพตดทรายแรงกวาได

ซงจากบทสมภาษณของ พญ.จราภรณ อรณากร

กมารแพทยเวชศาสตรวยรน คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาล

รามาธบด แพทยผทาการรกษาผปวยวยรนสวนใหญทมา

ดวยอาการขางเคยงของยา เชน ภาวะชอก และหมดสต

พบวา ผปวยวยรนเหลานมพฤตกรรมการใชยาในปรมาณ

มาก จากขนาดยาปกตทคนทวไปรบประทานเพยงวนละ

4 เมด แตผปวยเหลาน จะรบประทานยาสงถงวนละ 10-100

กวาเมดขนไป นอกจากน ยงพบวา ผปวยสวนใหญหาซอ

ยาเหลาน ไดโดยงายจากรานยา ถงแมจะสวมชดนกเรยน

ไปซอยาในปรมาณมาก ทางรานยากยงขายให โดยไมม

การซกถาม และจากบทสมภาษณของ นพ.ศกดา อาจองค

หนวยระบาดวทยาและทมงานศนยวจยเพอสรางเสรม

ความปลอดภยและปองกนการบาดเจบในเดก พบวา

ความชกของการใชยาในทางทผดน พบมากในกลมวยรน

ในโรงเรยนทวกรงเทพมหานคร เพราะเปนพนทรองรบ

เดกในชมชนแออดหลายแหง และเดกสวนใหญรวธการใช

ยาในทางทผดมาจากอนเตอรเนตและ โซเชยลมเดย


บทความ ก.ท.ม.

ดงนนทกภาคสวนควรตระหนกถงปญหาน รวมกน

และมสวนรวมในการด�าเนนการใหสงคมปลอดภยจาก

สงเสพตดและอบายมขตางๆ เรมตนจากสถาบนครอบครว

ทควรสรางความอบอน รบฟงปญหาของเดก พรอมให

ค�าแนะน�าทถกตอง และสถาบนการศกษาควรใหความร

ปลกฝ งทศนคตและพฤตกรรมท เหมาะสม รวมถงหา

กจกรรมทมประโยชนใหเดกท�าในเวลาวาง ตลอดจนรานยา

และสถานพยาบาลตาง ๆ ควรรวมมอในการเฝาระวง

ปญหายาเสพตดและการน�ายาไปใชในทางทผด ดวยการ

จาหนายยาตาง ๆ โดยเฉพาะยากล มเสยงใหเป นไป

ตามพระราชบญญตยาและกฎหมายอนๆทเกยวของโดย

ทางส�านกอนามย กรงเทพมหานคร ในนามของกองเภสชกรรม

ส�านกอนามย กรงเทพมหานคร ขอเชญชวนใหรานยาในเขตพนทกรงเทพมหานครรวมเปนสวนหนงในการดแล

สขภาพของประชาชนในพนทรวมกน ดวยการเขารวมเปนรานยาเครอขายคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ

ส�านกอนามย หากรานยามความประสงคในการเขารวมโครงการหรออยากทราบขอมลเพมเตม

สามารถตดตอสอบถามไดทกลมงานวชาการและแผนงาน กองเภสชกรรม ส�านกอนามย

โทรศพท 02-5808782 ตอ 303 ได ภายในวนและเวลาราชการ

ไดดาเนนโครงการรานยาเครอขายคมครองผบรโภคดาน

ผลตภณฑสขภาพ ส�านกอนามย มาอยางตอเนอง ดวยการ

เนนการเฝาระวง ปญหาดานยาและผลตภณฑสขภาพอนๆ

ไดแก อาหาร เครองส�าอาง เครองมอแพทย และวตถ

อนตรายทมการใชทไมเหมาะสม เพอชวยลดปญหาการใช

ยาและผลตภณฑสขภาพตาง ๆ ในทางทผดนอกจากน

ยงเนนการเฝาระวงโรคตดตอ/โรคไมตดตอทเปนปญหา

สาธารณสขส�าคญ เพอใหเกดการปองกนการแพรระบาด

ของโรคตาง ๆ ไดอยางรวดเรว และการสงตอผปวยจาก

รานยาเครอขายฯเพอเขารบการรกษาตอหรอขอรบการ

เ ย ย มบ านจาก บคลากรการแพทย ท ศ นย บ ร ก า ร

สาธารณสขในเขตพนท

กองเภสชกรรม ส�ำนกอนำมย เบอรโทรศพท 02-580-8782

(รปภาพอางองจาก http://www.pharcpa.com/oldweb/community.html)



การศกษาตอเนอง ผานระบบบทความออนไลน ของสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย)

ทานสมาชกมทางเลอกการเกบหนวยการศกษาตอเนองไดหลายชองทาง ผานทางบทความซงไดทงการอานจาก

วารสารสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย) และการผานระบบออนไลน ของสภาเภสชกรรม

ขอแตกตางผานทางระบบออนไลน และ ผานทางวารสาร คอ

1. ผานทางระบบออนไลน จะสามารถตรวจสอบหนวยคะแนนไดทนทจากระบบ

2. ผานทางวารสาร จะตรวจสอบหนวยการเกบหนวยกตไดหลงจากสนอายของแตละบทความโดยประมาณ 2 เดอน

หลงจากระยะเวลาทก�าหนด

สรปขนตอนการศกษาผานระบบออนไลน

1. เขาสเวบศนยการศกษาตอเนองทางเภสชศาสตร http://ccpe.pharmacycouncil.org

2. เลอกแถบเมนเขาสระบบดานซายมอ

3. กรอกขอมล User name และ password ตองขอรบจากสภาเภสชกรรม

4. คลกเลอกบทความวชาการจากแถบซายมอ

5. คลกเลอกบทความทตองการท�าแบบทดสอบ

6. คลกแถบดาวนโหลดบทความเพอการศกษา

7. คลกแถบเรมท�าแบบทดสอบเพอท�าขอสอบ

8. ผทท�าแบบทดสอบสามารถตรวจสอบจ�านวนหนวยกตททานไดรบ จากแถบประวตการเกบหนวยกต

หากทานมปญหาการท�าบทความออนไลน

กรณาตดตอ ศนยการศกษาตอเนองทางเภสชศาสตรสภาเภสชกรรม

โทร. 02-590-2439 ,02-5901877 Email: [email protected]

บทความวชาการ

ประวตการเกบหนวยกตไดเลย


บทความการศกษาตอเนอง(CPE)

อ.ภก.กฤตน บณฑตานกลภาควชาเภสชกรรมปฏบต คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Dizziness and Vertigoวตถประสงค

1. สามารถวนจฉยเบองตนแยกอาการทมา dizziness และ vertigo ในรานยาได

2. สามารถใหค�าแนะน�าหรอการรกษาทเหมาะสมในผปวยทมา dizziness และ vertigo ได

บทน�า

การวนจฉยภาวะเวยนศรษะ (dizziness) ท�าไดคอนขางล�าบาก

เนองจากอาการทพบมกไมจ�าเพาะและสามารถพบอาการดงกลาวในโรค

ตาง ๆ ไดหลายโรค ดงนนการซกประวตและการตรวจรางกายเบองตน

จงมความจ�าเปนในการชวยวนจฉยแยกโรค ภาวะเวยนศรษะเปนอาการ

ส�าคญทพบไดประมาณรอยละ 3 ของผปวยอายตงแต 25 ปขนไป ทไป

พบแพทยทคลนกและหองฉกเฉน

ภาวะเวยนศรษะสามารถจ�าแนกไดเปน 4 ชนดหลก ๆ ไดแก ภาวะบานหมน (vertigo) การเสยการทรงตว

(disequilibrium) หนามด (presyncome) หรอมนงง เปนลมเหมอนจะยนไมอย (lightheadedness)

การซกประวต

เนองดวยผปวยแตละรายอาจจะมอาการเวยนศรษะทแตกตางกน ดงนนการซกประวตควรมการพจารณาถง

อาการและความรสกของผปวยเมอเกดอาการ เชนในกรณผปวยเกดอาการ vertigo ผปวยควรมความรสกวาสงรอบขาง

เกดการหมน ความรสกสญเสยสมดลยในภาวะ disequilibrium หรอความรสกคลาย ๆ วาจะหมดสตในผทมภาวะ

presyncope รวมถงประวตการใชยาทอาจน�าไปสการเกดภาวะเวยนศรษะ และการบาดเจบบรเวณศรษะหรอเสนประสาท

เปนตน ดงตารางท 1

ตารางท 1 ตวอยางสาเหตการเกดภาวะเวยนศรษะ

สาเหต ชนดของอาการเวยนศรษะ พยาธสภาพ การพจารณาเบองตน

Benign paroxysmal positional vertigo (BPPV)

Vertigo มการหลดของกอนหนปนในหเขาไปใน semicircular canal ท�าใหเกดอาการบานหมน

Dix-Hallpike maneuver และการไมมการไดยนผดปกตเมอเกดภาวะ vertigo

Meniere’s disease Vertigo มการเพมขนของ lymphatic fluid ในหชนใน

การไมมการไดยนผดปกตเมอเกดภาวะ vertigo

Migrainous vertigo Vertigo อาจเกดจากการกระตน trigerminal nuclei ท�าใหเกดภาวะ nystagmus ขนขณะเกด migraine

ผปวยมอาการและอาการแสดงของภาวะ migraine เกดขนอยางนอย 2 ครงในชวงทเกด vertigo

Dizziness and Vertigo


Parkinson Disequilibrium การเกดความผดปกตในการเดน ท�าใหรางกายเสยสมดลยและลมได

ผปวยมการเดนลากเทา ไมแกวงแขน และไมมนใจในการเดน

Peripheral neuropathy Disequilibrium ผปวยสญเสยการรบรในการสมผส ท�าใหไมรสกวาเทาสมผสกบพนหรอไม ท�าใหสญเสยสมดลยและลม

การรบรความรสกทเทาลดลง

Orthostatic hypotension Presyncope ความดนโลหตลดต�าลงขณะมการเปลยนทาทาง เนองจากเลอดไปเลยงสมองลดลง

ความดนโลหตลดต�าลงขณะเปลยนทา

Hyperventilation Lightheadedness เกดจากภาวะวตกกงวล เมอใหผปวยท�าการหายใจเรวใหม อาการจะปรากฏอกครง

การตรวจรางกายในผทมภาวะเวยนศรษะ

เนองจากการตรวจรางกายในผ ทมภาวะเวยน

ศรษะมความซบซอน และควรใหแพทยเปนผท�าการตรวจ

รางกาย เชนการท�า Dix-Hallpike maneuver ในการ

วนจฉยภาวะ BPPV หรอการตรวจทางระบบประสาท และ

ระบบหวใจและหลอดเลอด ด งน น ในสถานบรการ

เภสชกรรมชมชนอาจท�าการพจารณาวาผ ป วยมภาวะ

orthostatic hypotension หรอไม โดยท�าการวดความดนโลหตผปวยในขณะนงตวตรง และขณะยนโดยใหชวงเวลาหางกน

อยางนอย 1 นาท หากระดบความดน systolic ลดลงมากกวา 20 มลลเมตรปรอท หรอความดน diastolic ลดลงมากกวา

10 มลลเมตรปรอท หรอการเตนของหวใจเพมขนมากกวา 30 ครงตอนาท จะบงชถงวาผปวยมภาวะ orthostatic hypotension

นอกจากนหากผปวยมภาวะซดรวมดวย อาจตองพจารณาวาผปวยรายนเกดอาการเวยนศรษะจากภาวะโลหตจางหรอไม

แนวทางการพจารณาผปวย

ในผปวยทมาดวยอาการเวยน

ศรษะ เภสชกรชมชนควรท�าการซกประวต

และตรวจรางกายเบองตนเพอท�าการแยก

โรค โดยพจารณาวาจากประวตของผปวย

สามารถเข าได กบอาการเวยนศรษะ

แบบใด จากนนจงท�าการหาขอมลเพม

เตมเพอพจารณาหาสาเหตทแทจรง หรอ

สงตอผปวยไปพบแพทยเพอท�าการตรวจ

เพมเตมดงรปท 1

รปท 1 แสดงแนวทางการประเมนผปวยทมาดวยอาการเวยนศรษะภาวะ vertigo

ผปวยมาดวยอาการเวยนศรษะ

ซกถามถงประวตการใชยาตาง ๆ และการไดรบบาดเจบบรเวณศรษะ

อาการหรอความรสกอน ๆ ทเปนรวมดวย

มอาการเหมอนสงรอบขางหมน

สญเสยสมดลย หนามดหมดสต รสกประหลาด มนงง

- Migrainous vertigo- BPPV- Meniere disease- Laby rinthitis

- Medication- Neuropathy- Pakinson

- ถามเกยวกบประวต ความวตกกงวล ซมเศรา หรอการหายใจเรว

- วดความดนโลหต- สงตอผปวย ไปตรวจเกยวกบ หวใจ



ภาวะ vertigo จดเปนอาการชนดหนงของภาวะเวยนศรษะ ซง

ภาวะ vertigo จะพบไดบอยทสดเมอเปรยบเทยบกบภาวะเวยนศรษะแบบ

อน โดยสามารถพบไดประมาณรอยละ 54 ของผปวยทมภาวะเวยนศรษะ

อาการของภาวะ vertigo ไดแกอาการวงเวยน และเหนพนหรอเพดาน

หมน (จะรสกเหมอนหวหมน) มกเปนเพยงชววบเวลามการเคลอนไหว

ศรษะ อาจมอาการคลนไส อาเจยนรวมดวย เมอตงคอตรงหรอนอนนงๆ

จะร สกดขน การจดการภาวะ vertigo ควรท�าการวนจฉยแยกภาวะ

vertigo ออกจากภาวะ dizziness ชนดอน ๆ กอนใหการรกษาตอไป

ภาวะ vertigo เปนผลมาจากการเกด acute unilateral vestibular lesion ซงสามารถเกดขนไดทงในระบบ

ประสาทสวนปลาย เชน labyrinth หรอ vestibular nerve และในระบบประสาทสวนกลางเชน brain stem หรอ cerebellum

Physiology of vertigo

ในคนปกตการควบคมการทรงตวของรางกาย และศรษะจะเกดจาก

การท�างานรวมกนของ vestibular ในหชนใน visual และ somatosen-

sory system ในการสงสญญาณประสาทไปท central vestibular ap-

paratus ซงการเกดภาวะ vertigo จะเกดจากความผดปกตจากการสง

สญญาณประสาทจากระบบใดระบบหนงในสามระบบน หรอเกดจาก

ความผดปกตทตว central vestibular apparatus เอง อาการเวยนศรษะทเกดจากโรคหชนใน และ vestibular nerve รวม

เรยกวา “ Peripheral vertigo ” สวนอาการเวยนศรษะทเกดจาก brainstem cerebellum หรอ temporal Lobe จะ

รวมเรยกวา “Central vertigo” ซงการเกดภาวะ vertigo ความผดปกตมกจะเกดมาจากสวนของ vestibular (otological)

Diagnosis of vertigo

การวนจฉยภาวะ vertigo จะอาศยการพจารณาจากระยะเวลาทมอาการ vertigo และอาการทางหทมรวมดวย

เมอเกดภาวะ vertigo ในการชวยวนจฉยภาวะ vertigo ออกจากภาวะอน ๆ ดงตารางท 2 หากผปวยมาดวยอาการเวยน

ศรษะ จงตองถามประวตใหชดเจนวา อาการทผปวยหมายถงนนคออะไร เนองจากในผปวยบางรายอาจหมายความถง

อาการมนศรษะ (dizziness) หรออาจหมายถงอาการหนามดคลายจะเปนลม แมกระทงอาการปวดทเกดจาก Tension

type headache ซงท�าใหผปวยเกดอาการปวดรดหนกรอบศรษะกอาจใชค�าวาเวยนศรษะได

การถามประวตเปนสงส�าคญมากเนองจากจะชวยในการวนจฉยโรค การวนจฉยจงตองอาศยประวตเปนส�าคญ

ไดแก

1. แยกวาเปนอาการเวยนศรษะ (true vertigo) หรอเปนอาการอนๆ ถาผปวยมความรสกหมน (ไมวาเปนตวหมน

หรอสงแวดลอมหมน) รสกวาสงแวดลอมเอยงไป นาจะเปนอาการเวยนศรษะจรง

2. อาการเปนตลอดเวลา หรอเปนๆ หายๆ

3. ระยะเวลาทมอาการเวยนศรษะแตละครง

4. ระยะเวลาตงแตเรมเวยนศรษะ

5. อาการรวมอนๆ ทมพรอมกบอาการปวดศรษะ ไดแก อาการคลนไสอาเจยน ถาเปน peripheral vertigo มก

จะคลนไสอาเจยนมาก อาการปวดศรษะ อาการรวมทางห เชน ม tinnitus ในหขางใดขางหนง หไดยนลดลง ปวดห มกจะ

บงวาเปน peripheral vertigo อาการรวมทางระบบ เปนตน



ภาวะผดปกต ระยะเวลาทมอาการ vertigo

อาการทางห หรอมความผดปกตในการไดยน

ชนดของ vertigo

BPPV เปนวนาท ไมม Peripheral

Meniere’s disease เปนชวโมง ม Peripheral

Vertiginous migraine เปนชวโมง ไมม Central

Labyrinthitis เปนวน ม Peripheral

Anxiety ไมแนนอน ไมม ไมชดเจน

Vascular ischemia (stroke หรอ TIA)

ตงแตวนาทถงเปนวน ไมม เปนไดทง peripheral และ central

ตารางท 2 ตวอยางการวนจฉยแยกภาวะ vertigo เบองตนทพบไดบอย

นอกจากนภาวะอน ๆ เชน psychosis motion sickness otitis media herpes zoster และ seizure ก

สามารถท�าเกดอาการภาวะ vertigo หรอเวยนศรษะ รวมดวยได

การตรวจรางกายโดยวธ Dix-Hallpike maneuver สามารถท�าไดโดยการใหผปวยนงตวตรง เปดตามองตรงไป

ขางหนา จากนนแพทยจะจบศรษะของผปวยหนไปดานขวาประมาณ 45 องศา จากนนจะใหผปวยนอนลงอยางรวดเรว

โดยทแพทยจะคอยประคองศรษะของผปวยไว โดยใหศรษะของผปวยหนมาทางขวาประมาณ 20 องศา และใหผปวยอย

ในทานเปนเวลาประมาณ 30 วนาท จากนนจงใหผปวยลกกลบมานงในทาเดม และสงเกตอาการของผปวยเปนเวลา 30

วนาท จากนนจงท�าแบบเดมอกครง แตเปลยนมาใหผปวยหนดานซายแทน ผปวยทมภาวะ BPPV จะปรากฎอาการ vertigo

รวมกบ nystagmus ในชวงทท�าการสงเกตอาการ 30 วนาท

General treatment principle of vertigo

ในการรกษาภาวะ vertigo ตองมการค�านงภาวะ recovery

และการเกด compensation ของ vestibular รวมดวย เนองจาก

การเกดภาวะ compensation หรอการปรบตวของ vestibular

ภายหลงจากทเกดความผดปกตเปนกระบวนการเพอใหรางกาย

สามารถปรบตวเขากบสญญาณใหมของ vestibular ได และท�าให

อาการของ vertigo ลดลง ซงตองอาศยกระบวนการกระตนการ

ท�างานของ vestibular แตยาสวนมากทใชรกษาภาวะ vertigo จะ

ไปลดการท�างานของ vestibular จงอาจมผลลดการเกด compensation ของ vestibular ได ดงนนหลกการในการรกษา

ภาวะ vertigo ในกรณท vestibular เกดความเสยหายแบบถาวร ตองท�าการสงเสรมการเกดภาวะ compensate ของ

vestibular ภายหลงจากทผปวยสามารถทนตออาการ vertigo ไดแลว ส�าหรบในกรณท vestibular เกดความผดปกต

ชวคราว ควรท�าการปองกนไมใหมการเกด compensate ทมากจนเกนไปจนเกดผลเสยเกดขน

การใชยาในการรกษาภาวะ vertigo จะมประโยชนในการรกษาภาวะ vertigo ทมอาการอย 2-3 ชวโมงถง 2-3 วน

แตการใชยาจะไมมประสทธภาพในการรกษาภาวะ BPPV เนองจากอาการ vertigo ในภาวะดงกลาวมกมอาการอยไมถงหนง

นาท ส�าหรบอาการ vertigo ทเปนอยเปนเวลานานมากกวา 2-3 วน แสดงวาผปวยอาจจะมความผดปกตของ vestibular

อยางถาวรเชนจากภาวะ stroke ซงในกรณดงกลาว ควรทจะใหผปวยหยดการใชยา เพอใหสมองไดท�าการปรบตวใหเหมาะสม

กบการท�างานของ vestibular ทสญเสยไป ซงอาจจะท�าใหอาการ vertigo ดขนได



การท�า vestibular rehabilitation exercise เปนวธการทมกใชในการรกษาภาวะ vertigo ซงวธดงกลาวจะชวยให

สมองสามารถปรบความสมดลยในการทรงตวใหเหมาะสม ในการท�า vestibular rehabilitation exercise จะตองปลอยให

ผปวยเกดภาวะ vertigo เพอใหสมองสามารถปรบตวใหเหมาะสมกบการท�างานทเปลยนแปลงไปของ vestibular ได ดงนน

ในผปวยทเกดภาวะ acute vertigo และไดรบยาเพอรกษาอาการดงกลาวจนมอาการคงทแลว ควรทจะท�าการหยดยา เพอ

ใหสมองสามารถปรบตวได

Drugs use in treatment of vertigo

Vestibularsuppressant

ยาในกลมนจะไปลดการเกดภาวะ nystagmus จากภาวะ vestibular imbalance ยาในกลมนไดแก

1. Anticholinergics and antihistamines

จดเปนยาทมคณสมบตเปน central vestibular suppressant โดยจะไปลดการสงสญญาณประสาท

ของ vestibular nucleus neuron รวมทงลดการเกดภาวะ nystagmus ได ยา anticholinergic ทไมสามารถผานเขา

สสมองไดจะไมมคณสมบตในการกดการท�างานของ vestibular การใชยาในกลมดงกลาวตองระวงผลขางเคยงของยาคอ

ฤทธ anticholinergic โดยเฉพาะในผสงอาย ผปวยตอหน ผปวยตอมลกหมากโต หรอผปวย Alzheimer เปนตน

2. Benzodiazepines

ยาในกลมนมผลสงเสรมการท�างานของ GABA จงกดการท�างานของ vestibular ได โดยในการใชเปน

ยารกษา vertigo นนจะใชยาในขนาดต�า ๆ แตจากการทยาในกลมนมผลขางเคยงตอระบบความจ�า และการทรงตว ท�าให

เพมความเสยงในการเกดการหกลมในผปวยสงอายได จงตองระมดระวงในการใชยา รวมทงยาสามารถยบยงการเกด

ภาวะ compensation ได

3. Calcium channel antagonists

ยาในกลมนไดแก flunarizine และ cinnarizine โดยการยบยงการท�างานของ calcium channel ใน

สวน vestibular อาจชวยลดการกระตน vestibular ได ยายงมฤทธเปน vasodilator จากการไปยบยงการหดตวของ

เซลลกลามเนอเรยบของหลอดเลอดรวมทงยาในกลมนอาจมฤทธ antihistamine หรอ anticholinergic รวมดวย จงชวย

บรรเทาอาการของภาวะ vertigo ได

Antiemetics

ยาในกลมนไมมผลในการรกษาภาวะเวยนศรษะหรอ vertigo แตจะชวยในการบรรเทาอาการคลนไสอาเจยนท

สมพนธกบภาวะ vertigo ไดแกยาในกลม phenothiazine เชน prochlorperazine และ promethazine มฤทธระงบ

อาเจยนได จากการทยาไปยงยงการออกฤทธของ dopamine นอกจากนยาทงสองตวยงมฤทธเปน antihistamine และ

anticholinergic จงสามารถชวยบรรเทาอาการ vertigo แตจากการทยาในกลมนมอาการไมพงประสงคทรนแรงเชน EPS

จงไมนยมใชเปนยาตวแรก นอกจากนยาในกลมนยงลดการเกด compensate ของ vestibular ได

Metoclopamide และ domperidone เปนยาทใชในการบรรเทาอาการคลนไส อาเจยน จากการทยาม

คณสมบตเปน D2 – receptor antagonist แตวายาทง 2 ชนดจะไมมผลในการรกษาภาวะ vertigo เชนเดยวกบยาใน

กลม 5-HT3 – antagonist เชน ondansetron

Agentsthatuncertainefficacyandmechanism

ยาในกลมนประสทธภาพของยาในการรกษาภาวะ vertigo ยงไมเปนทชดเจนโดยสวนมากการท�าการศกษาของ

ยาเหลานจะท�าในภาวะ Meniere’s disease ตวอยางของยาในกลมนทนยมใชกนคอ betahistine ซงเปนสารทมฤทธ



คลายคลงกบ histamine โดยออกฤทธเปน H1 – receptor agonist และ H3 – receptor antagonist ท�าใหยาไปมผล

ตอ negative feedback ในการควบคมปรมาณของ histamine ในระบบประสาทสวนกลาง ท�าใหระดบของ histamine

ในระบบประสาทสวนกลางสงขน จงอาจชวยสงเสรมการเกด compensation ได และนอกจากนยายงมฤทธเปน vasodilation

เพมการไหลเวยนของเลอดมาเลยงหชนในได ยาอกชนดหนงทอาจจะมกลไกการออกฤทธคลายกบ betahistine และอาจ

จะน�ามาใชในการรกษาภาวะ vertigo ไดคอ ginkgo biloba

ยาทชวยเพมการไหลเวยนของเลอดไปเลยงสมองและสวนหชนใน

Pentoxifylline เปนยาทมฤทธชวยลดภาวะ blood viscosity และชวยเพม erythrocyte flexibility, microcirculatory

flow และ tissue oxygen concentrations ซงเปนผลจากการไปยบยงการท�างานของเอนไซม phosphodiesterase จงชวย

เพมระดบของ cAMP รวมทงชวยลดระดบของ fibrinogen และยบยงการเกาะกลมของเกรดเลอด นอกจากนยงชวยเพมการ

ไหลเวยนของเลอดไปเลยงอวยวะตาง ๆ ไดจากการทยามฤทธเปน vasodilator

Piracetam ยาชวยเพมการเปลยนแปลง ADP ไปเปน ATP ในสมอง รวมทงชวยสงเสรมการหลง acetylcholine

และ dopamine และชวยปองกนสมองจากการถกท�าลายจาก physical และ chemical injuries

Ginkgo biloba จะมคณสมบตในการยบยงการท�างานของ platelet activator factor จงสามารถชวยลดการเกด

การเกาะกลมของเกรดเลอด และยงมฤทธสงเสรมการท�างานของ GABA ท hippocampus จงท�าใหยามคณสมบตเปน

neuroprotective ได นอกจากนยงมฤทธอน ๆ เชน สงเสรม dopamine และปองกนการทเซลลประสาทจะถกท�าลายจาก

สารเคมตาง ๆ

Nicergoline เปนยาทมคณสมบตหลากหลายไดแก alpha-adrenergic blocking activity vasodilating activity

serotonergic and dopaminergic effects สงเสรมการใชพลงงานในขณะทสมองขาดเลอดหรอออกซเจน antiplatelet

activity and improvement of EEG patterns

ในปจจบนยงมขอมลการศกษาทางคลนกในการใชยาเพอรกษาภาวะ vertigo และการสงเสรมการไหลเวยนของ

เลอดไปเลยงสมองและหชนในจ�ากด รวมทงการศกษาเปรยบเทยบประสทธภาพของยาแตละชนดยงมอยนอย และไมม

แนวทางการเลอกใชยาแตละชนดก�าหนดชดเจน ดงนนในการเลอกใชยาจงมกเปนแบบ empirical therapy และปรบการ

รกษาตามการตอบสนอง และการเกดอาการไมพงประสงคของผปวย อยางไรกตามควรหลกเลยงการใชยาหลายชนดรวมกน

เนองจากจะเพมความเสยงในการเกดอาการไมพงประสงคมากขน

Treatment for specific disorders

การรกษาภาวะ vertigo ทพบไดบอยตามสาเหตทผปวยเปนแสดงดงตารางท 3

ภาวะ ความผดปกต การรกษา

BPPV

จดเปนภาวะทพบบอยทสดในการเกด vertigo เกดจาก

การมกอนแคลเซยมในสวนของ semicircular canal

ของห (canalithiasis) การเกดภาวะ vertigo ในภาวะ

BPPV จะเกดขนเปนระยะเวลาไมนาน โดยจะเกดเฉพาะ

ตอนทมการเคลอนทของกอนแคลเซยมเทานน ซงมกเกด

ขนจากการทรางกายอยในต�าแหนงใดต�าแหนงหนง

การใชยารกษาภาวะ BPPV มกจะไมคอยไดผล แตอาจ

พจารณาให antiemetics เพอชวยบรรเทาอาการคลนไส

อาเจยนได การรกษาภาวะ BPPV ตองอาศยเทคนคทเรยก

วา Epley maneuver ในการรกษา ซงจะชวยท�าใหกอน

แคลเซยมเคลอนทกลบไปใน vestibular การศกษาทาง

คลนกพบวาการท�า Epley maneuver หนงครงจะม

success rate ประมาณ 80% และหากท�าหลาย ๆ ครงจะ

ม success rate 100% แตอยางไรกตามผปวย BPPV

สามารถจะกลบมาเปนซ�าได



Labyrinthitis

เปนภาวะทมการอกเสบของ vestibular nerve เชน

จากการตดเชอ virus โดยทวไปภาวะ vertigo จากภาวะ

labyrinthitis มกจะมอาการมากกวา 2 วน และสามารถ

หายไดเองในเวลา 2 - 3 อาทตย

ท�าโดยให vestibular suppressant ± antiemetics

โดยใชยาใหนอยทสดและสนทสด จนผปวยสามารถทนตอ

ภาวะ vertigo ได (ประมาณ 2-3 วน) เพอใหรางกาย

สามารถเกด compensate ขนได และตามดวยการท�า

vestibular rehabilitation exercise

Meniere’s disease

เปนสาเหตทมากทสดเปนอนดบสองในการเกดภาวะ

vertigo ผปวยมกมอาการ vertigo และการไดยนเสยง

ผดปกตไป ซงอาการเกดจากความผดปกตของ

endolymphatic filtration และ endolymphatic

excretion ของหชนใน ท�าใหเกดการยดขยายตวออก

ของ endolymphatic และอาจจะขยายมากจนเกด

การฉกขาด

ท�าไดโดยการให vestibular suppressant ± antiemetics

ซงยาจะไปบรรเทาอาการ vertigo เทานน แตไมมผลตอตว

โรค Meniere’s disease การใช vestibular suppressant

ในภาวะ Meniere’s disease และควรใชเพงระยะสน ๆ

เทานน หลกการในการรกษาภาวะ Meniere’s disease

คอการลดความดนใน endolymphatic โดยใหผปวย

จ�ากดการรบประทานเกลอ (ใหรบประทานไมเกน

1- 2 g/day) และให mild diuretics รวมดวย ซงพบวา

การใชวธนจะท�าใหผปวยประมาณ 60 – 80% หายจาก

โรคได นอกจากนผปวยควรหลกเลยงการดมกาแฟ และ

การสบบหร

Vascular ischemia

การเกดภาวะ acute vertigo รวมกบอาการ

ของระบบประสาทเชน diplopia, dysphagia, ataxia,

dysarthria และ weakness เปนอาการทบงชถงภาวะ

vascular ischemia

การรกษาโดยทวไปจะเปนเชนเดยวกบการปองกนการกลบ

มาเปนซ�าของภาวะ stroke เมอผปวยสามารถทนตอภาวะ

vertigo ไดแลว ใหลดการใชยาลง และปรบมาใช vestibular

rehabilitation exercise แทน โดยอาการ vertigo

ภายหลงจากการเกดภาวะ vascular ischemia อาจจะอย

ไดนานเปนเดอนถงเปนป

Migrainous vertigo รกษาเชนเดยวกบการรกษา migraine


1. Hain TC, Uddin M. Pharmacological Treatment of Vertigo. CNS Drugs 2003; 17 (2): 85-100.

2. Swartz R, Longwell P. Treatment of Vertigo. Am Fam Physician 2005;71:1115-22, 1129-30.

3. Post RE, Dickerson LM. Dizziness: A Diagnostic Approach. Am Fam Physician. 2010;82(4):361-368.

4. Labuguen RH. Initial Evaluation of Vertigo. Am Fam Physician 2006;73:244-51.

5. Bhattacharyya N, Baugh RF, Orvidas L, Barrs D, Bronston LJ, Cass S, et la. Clinical practice guideline: Benign paroxysmal positional

vertigo. Otolaryngol Head Neck Surg. 2008 Nov;139(5 Suppl 4):S47-81.

6. Neuhauser H, Leopold M, von Brevern M, Arnold G, Lempert T. The interrelations of migraine, vertigo, and migrainous vertigo.

Neurology 2001;56:436-41.

7. Collin RD. Algorithmic Diagnosis of Symptoms and Signs. Algorithmic Diagnosis of Symptoms and Signs, Copyright © 2003

Lippincott Williams & Wilkins; 2003. Available at http://www.wrongdiagnosis.com/symptoms/dizziness/book-causes-1b.htm

8. Russo E. Handbook of Psychotropic Herbs: A Scientific Analysis of Herbal Remedies. Routledge, 2000 Available at http://books.

google.co.th/books?id=qYEW9HtnEVMC&pg=PA140&lpg=PA140&dq=ginkgo+mechanism&source=bl&ots=4E5Ctw84om&sig=1W

WbcAgKbQyYphu2kIBnVvDKkRI&hl=th&ei=XAiZSuDaNo2csgOV2KmrAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2#v=onepage&

q=ginkgo%20mechanism&f=false.

9. Plishe VN. Research focus on cognitive disorders. Nova Publishers, 2007. Available at http://books.google.co.th/books?id=0gd5

5B_56ZMC&pg=PA82&lpg=PA82&dq=instenon+mechanism,&source=bl&ots=jItUDIMp2Z&sig=VuqQW6FCIcWWeVFk9Sok5VUwlC

k&hl=th&ei=RQaZStnpLYOAswPg7KWHAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#v=onepage&q=instenon%20

mechanism%2C&f=false

10. Klasco RK (Ed): DRUGDEX® System (electronic version). Thomson Micromedex, Greenwood Village, Colorado, USA. Available

at: http://www.micromedex.com

1. ขอใดไมใชอาการหลกของภาวะเวยนศรษะ

ก. Vertigo

ข. Disequilibrium

ค. Presyncope

ง. Lightheadedness

จ. Ataxia

2. ขอใดจดเปนอาการหลกของภาวะ vertigo

ก. คลนไสอาเจยน

ข. เดนเซ สญเสยการทรงตว

ค. รสกวาสงรอบตวหมน

ง. เปนลมหมดสต

จ. สบสน

3. ขอใดเปนหลกการรกษาภาวะ vertigo

ก. ใชยาหลายชนดรวมกน เพอเสรมฤทธ

ข. ลดการเกด compensate

ค. ใชยาบรรเทาอาการใหสนทสด เพอให vestibular สามารถปรบตวได

ง. ใหยาตอเนองจนกวาผปวยจะหายจากภาวะ vertigo

จ. ตองจายยาแกคลนไส อาเจยนรวมดวย

4. ค�าถามใดทควรถามผปวยทมาดวยภาวะ vertigo

ก. อาการเปนตลอดเวลา หรอเปนๆ หาย ๆ

ข. ระยะเวลาทมอาการ vertigo แตละครง

ค. มอาการ vertigo มานานเทาใด

ง. แยกวาเปนอาการเวยนศรษะบานหมนหรอเปนอาการอนๆ

จ. ถกทกขอ

5. ขอใดคอการรกษาหลกของภาวะ BPPV

ก. Epley maneuver

ข. Dimenhydrinate

ค. Flunarizine

ง. Betahistine

จ. Nicergoline

6. ขอใดเปนหลกการในการรกษา Meniere’s disease

ก. ใชยาหลายชนดรวมกน เพอเสรมฤทธ

ข. ใหยาตอเนองจนกวาผปวยจะหาย

ค. ให aspirin

ง. จ�ากดเกลอ หลกเลยงกาแฟและบหร

จ. ให acyclovir

7. ขอใดคออาการไมพงประสงคทส�าคญของยา flunarizine

ก. ตอมลกหมากโต

ข. หวใจเตนชา

ค. ตอหน

ง. หลอดลมหดตว

จ. Extrapyramidal syndrome

8. ขอใดไมใชขอควรระวงของยาทมฤทธ anticholinergic

ก. ตอมลกหมากโต

ข. ตอหน

ค. หวใจเตนชา

ง. Alzheimer’s disease

จ. ทองผก

9. โรคหรอภาวะใดทผปวยอาจมอาการ vertigo รวมดวย

ก. หชนกลางอกเสบ

ข. ความดนโลหตสง

ค. Tension headache

ง. Ischemic stroke

จ. เบาหวาน

10. ยาใดควรหลกเลยงในผสงอายมากทสด

ก. Dimenhydrinate

ข. Betahistine

ค. Ginkgo

ง. Flunarizine

จ. Pentoxyfylline

เรอง Dizziness and Vertigo

แบบทดสอบความร

ถาทานตอบค�าถามถกตองอยางนอย 7 ขอ ทานจะไดรบ CE 2 หนวยกต

เลอกค�าตอบทถกตองทสดแลวกากบาทในกระดาษค�าตอบ

สงกลบมายงสมาคมฯ ภายในวนท 30 สงหาคม 2559

สามารถตรวจสอบคะแนน CPE ตงแตวนท 1 พฤศจกายน 2559 เปนตนไป ท www.ccpe.pharmacycouncil.org

สมาชกสามารถท�าบทความการศกษาตอเนองไดจากเวบไซดการศกษาตอเนองหรอทางวารสารอยางใดอยางหนงได

แบบตอบค�าถามจากบทความวชาการ

ปท 15 ฉบบท 86 มถนายน 2559

เรอง Dizziness and Vertigo

ชอผตอบ.........................................................................เบอรโทรศพท.........................................................

เลขทใบประกอบวชาชพเภสชกรรม...............................เลขรหสสมาชกสมาคมเภสชกรรมชมชนฯ...........................

กากบาท (X) ลงในชองสเหลยมทเปนค�าตอบทถกตอง

บรการเฉพาะสมาชกสมาคมเภสชกรรมชมชนฯ(ตดตามรอยปรและพบตามรอยกรณาเยบแมกตรงกลาง1จดเทานน)

ก.) ข.) ค.) ง.) จ.)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

ทานจะไดCE2หนวยกตหมดเขตรบค�าตอบ30สงหาคม2559นบจากตราทประทบไปรษณยเปนส�าคญ

กรณาน�าสง

สมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย)

เลขท 40 ซอยสขมวท 38 ถนนสขมวท

แขวงคลองเตย เขตคลองเตย

กรงเทพมหานครฯ 10110

ตดแสตมป3 บาททน

ทอยผสง

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

(ปท15ฉบบท86มถนายน2559)




22 พฤษภาคม 2559 ภญ.เพญทพา แกวเกตทอง เลขาธการ สมาคมเภสชกรรมสมาคม(ประเทศไทย) และภก.อ.ขตตยะ ม ง ค ง ร ว มประ ช ม ช แจ ง โ ค ร งก า รค ด ก รอ ง โรค เร อ ร ง จ.นครราชสมา สมาชกรานยา จากโคราชใหความสนใจ และเหนประโยชนจากโครงการดๆทสมาคมฯ ตงใจท�า

29 พฤษภาคม 2559 ประชมชแจงโครงการฯ กบสมาชกรานยาเขต 12 สงขลา รานยายงคงใหความสนใจเขารวมโครงการ อยางเหนยวแนน เปนปท 3 ตดตอกน

3 มถนายน 2559 ประชม โรงแรมรเวอรววเพลส อยธยา สสจ.อยธยา ประสานเชญเครอขายทเกยวของ สสจ.ลพบร อางทอง รพ.บางปะอน รพ.อยธยา ผแทน สปสช เขต 4 เขารวมฟง มรานใหมๆ มารวมมากขน นบเปนการขยาย จงหวด ของรานยาทเขารวมโครงการฯ ใน พนท เขต 4 ลพบร สระบร

14 มถนายน 2559 ประชมสรปผลโครงการป 2558 และชแจงแนวทางโครงการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเรอรงตอเนองโดยรานยาคณภาพ ป 2559 สปสช. เขต 6 ระยอง

กจกรรมดๆ ของสมาชก

วนทจดประชม หวขอเรอง รบจ�านวน(คน)

วนอาทตยท 24 กรกฎาคม 2559 The Divergent Approach in Common

• Headache : Pearls and Pitfalls in Management

• Management of GERD and Role of Alginates

500

วนอาทตยท 28 สงหาคม2559 การดแลผปวยโรคเรอรง (NCD) ในรานยา ครงท 1

• แนวทางการดแลผปวยโรคเบาหวาน

• แนวทางการดแลผปวยโรคความดนโลหตสง

• แนวทางการจดการอาหารส�าหรบผปวยเบาหวาน และยา

500

วนอาทตยท 25 กนยายน 2559 ......เภสชกรชมชนรอบร แบบมออาชพ........

• กฎกระทรวง ฉบบใหมของรานยา (GPP)

• ความรระบบประกนภยในรานยา

• การบรหารการเงน)

500

วนอาทตยท 30 ตลาคม 2559 โภชนเภสชภณฑในแงหลกฐานเชงประจกษ

• ปญหาสขภาพทพบบอย

• การบรหารจดการรานยาใหยงยน

500

วนอาทตยท 27 พฤศจกายน 2559 การดแลผปวยโรคเรอรง (NCD) ในรานยา ครงท 2

• แนวทางการดแลโรคหลอดเลอดสมอง

• แนวทางการดแลผปวยโรคไต

• กลมยาโรคหลอดเลอดสมองและโรคไต

500

วนอาทตยท 18 ธนวาคม 2559 Cancer : What Pharmacist Should Know

• ความรโรคมะเรง: มะเรงเตานม มะเรงมดลก มะเรงตบ มะเรงล�าไส และตอมลกหมาก

500

โปรแกรมการอบรม ปจจบน – ธนวาคม พ.ศ. 2559

Documents

86 june2016