9seweryn

R. Seweryn

Prokuratura i Prawo 9, 2013

120

Robert Seweryn

Wieczystoksigowe aspekty zabezpieczenia majtkowego

Streszczenie

Opracowanie zawiera oglne omwienie instytucji zabezpieczenia majt-kowego z rozwiniciem kwestii istotnych z punktu widzenia praktyki sdu wieczystoksigowego. W rozwaaniach uwzgldniono najnowsze zmiany legislacyjne, w tym dotyczce nadawania klauzuli wykonalnoci postanowie-niu o zabezpieczeniu majtkowym, jak rwnie ostatni obszern noweliza-cj ustawy o ksigach wieczystych i hipotece.

I. Wprowadzenie

cieki postpowania wieczystoksigowego i procesu karnego stykaj si rzadko. Taki stan rzeczy jest determinowany zasadniczo odmienn mate-ri rozpoznawan przez organy procesowe w obu tych postpowaniach1. Pomimo tak nakrelonego punktu wyjcia, dochodzi do przecicia si cie-ek postpowania karnego i wieczystoksigowego. Przypadki takie zwiza-ne s z zabezpieczeniem roszcze majtkowych powstaych w wyniku po-penienia czynu przestpnego i wydania w tym przedmiocie postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym. Organy stosujce zabezpieczenie majtko-we maj szeroki wachlarz moliwoci realizacji tego rodka, m.in. poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej, zakazu zbywania i/lub obciania nieru-chomoci oraz zakazu zbywania spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu. Tym zagadnieniom powicony zosta zasadniczy tok rozwaa. In-stytucja zabezpieczenia majtkowego zostaa omwiona w niezbdnym za-kresie, z prezentacj jedynie najwaniejszych zagadnie, gdy niniejsze opracowanie nie pretenduje do miana kompleksowego ujcia problematyki postpowania zabezpieczajcego w procesie karnym. Tematyk t pogbio ju pimiennictwo2. 1 Podobnie P. M y s i a k, Postpowanie wieczystoksigowe, Warszawa 2010, s. 92.

2 Zob. P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie majtkowe w postpowaniu przygotowawczym, Pro-kuratura i Prawo 2005, nr 78, s. 3569; B. K o l a s i s k i (red.), R. G a w i n e k, T. K u l i -k o w s k i, J. M a s i e r o w s k i, W. P a l e j k o, D. W i n i e w s k i, Metodyka postpowania w zakresie zabezpieczenia majtkowego, Prokuratura i Prawo 2006, nr 4, s. 92130;



121

II. Ujcie karnoprocesowe zabezpieczenia majtkowego

1. Zabezpieczenie majtkowe jako rodek przymusu Najoglniej rzecz ujmujc, zabezpieczenie majtkowe suy zapewnieniu

wykonania przyszego orzeczenia w zakresie roszcze majtkowych, w tym nie tylko cywilnoprawnych, wynikych z popenienia przestpstwa3. Postpo-wanie dotyczce zabezpieczenia majtkowego nie jest samodzielne wzgl-dem gwnego przedmiotu procesu. Jako cz postpowania karnego peni ono rol suebn wobec postpowania wykonawczego4. Jego celem nie jest zapewnienie prawidowego toku postpowania przygotowawczego i s-dowego-rozpoznawczego5. Jego roli nie sposb jednak nie docenia, zwaszcza w kontekcie szeroko rozumianych przestpstw finansowych, w wyniku ktrych pokrzywdzonych jest wiele osb i jednostek organizacyj-nych (np. osb prawnych, jednostek posiadajcych podmiotowo prawn). Moliwo skutecznego wykonania prawomocnego wyroku sdowego jest jednym z filarw ochrony porzdku prawnego w pastwie demokratycznym6, a przy tym pozwala uczyni zado spoecznemu poczuciu sprawiedliwoci. Efektywne wykonanie wyroku realizuje systemowy postulat nieuchronnoci kary i tym samym oddziauje na wiadomo sprawcw przestpstw i prze-stpstw skarbowych.

Zgodnie z systematyk Kodeksu postpowania karnego, zabezpieczenie majtkowe zostao zakwalifikowane do kategorii rodkw przymusu7, jest

J. S k o r u p k a, Wykonanie zabezpieczenia majtkowego, Prokuratura i Prawo 2005, nr 2, s. 4856; E. Z i a r n i k - K o t a n i a, Zabezpieczenia majtkowe w nowych ustawach karnych, Prokuratura i Prawo 1998, nr 6, s. 5768; Z. M e r c h e l, Wykonanie postanowie o zabez-pieczeniu wydanych w postpowaniu karnym, Problemy egzekucji 1999, nr 1, s. 7293; A. B u l s i e w i c z, D. K a l a, Zabezpieczenie majtkowe jako rodek sucy wykonalnoci przyszego orzeczenia w przedmiocie procesu, Gdaskie Studia Prawnicze 2003, nr 2, s. 227242; K. P o l i t - L a n g i e r o w i c z, Zabezpieczenie roszcze odszkodowawczych, kar majtkowych i rodkw karnych w postpowaniu karnym, Palestra 2007, nr 56, s. 7791; J. M i s z t a l - K o n e c k a, Zabezpieczenie majtkowe w postpowaniu karnym na skadni-kach majtku wsplnego maonkw, Monitor Prawniczy 2007, nr 10, s. 553560; zob. take opracowanie R. A. S t e f a s k i e g o, Przegld uchwa Izby Karnej Sdu Najwyszego z za-kresu prawa karnego materialnego, prawa karnego skarbowego i prawa wykrocze za 2005 r., Wojskowy Przegld Prawniczy 2006, nr 1, s. 82 i nast.

3 Zob. R. A. S t e f a s k i, (w:) J. B r a t o s z e w s k i, L. G a r d o c k i, Z. G o s t y s k i, S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f a s k i, S. Z a b o c k i, Kodeks postpowania karnego. Komentarz, t. 1, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004, s. 254261.

4 Zob. P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie, op. cit. s. 41.

5 Zob. J. M i s z t a l - K o n e c k a, Zabezpieczenie majtkowe, op. cit., s. 553.

6 Zob. uzasadnienie wyroku TK z dnia 6 wrzenia 2004 r., sygn. SK 10/04, OTK-A 2004, nr 8, poz. 80.

7 W materii rodkw przymusu zob. take K. M a r s z a (red.), S. S t a c h o w i a k, K. Z g r y -z e k, Proces karny, Katowice 2005, s. 351 i nast.

R. Seweryn


122

ustanawiane wbrew woli osoby uprawnionej i dotyka jej majtku. Jest to je-den z przykadw dopuszczalnej ingerencji w prawo wasnoci8. Zabezpie-czenie ma na celu ochron majtku przed uszczupleniem i dziaaniami zmie-rzajcymi do naruszenia wzgldnie pomniejszenia tego majtku9. Z istoty swej zabezpieczenie nie moe zmierza do zaspokojenia wierzyciela, jak-kolwiek ma na celu uatwienie tego w przyszoci. Charakter zabezpieczenia majtkowego sprawia, e rodek ten musi by stosowany przez organy pro-cesowe z rozwag i w duchu poszanowania zasady proporcjonalnoci10.

Omawiany rodek przymusu moe by stosowany od chwili postawienia zarzutw oskaronemu11, a do uprawomocnienia si wyroku12. Do czasu wydania prawomocnego orzeczenia co do przedmiotu procesu oskaronego chroni domniemanie niewinnoci. To za sprawia, e zabezpieczenie nie moe obcia jego majtku ponad potrzeb. Tym bardziej nie powinno by stosowane przy braku spenienia ustawowych przesanek jego zastosowa-nia. Stosowanie tego rodka przymusu oparte jest na zaoeniu, e proces karny prowadzony przeciwko oskaronemu zakoczy si jego prawomoc-nym skazaniem oraz orzeczeniem kar lub rodkw karnych bd innych rodkw o charakterze majtkowym, przewidzianych w ustawie karnej. Jed-nym z warunkw zastosowania zabezpieczenia musi by zatem istnienie graniczcego wrcz z pewnoci prawdopodobiestwa popenienia przez oskaronego zarzucanego mu czynu, ktre w zasadzie niweczy ewentual-no wydania w sprawie wyroku uwalniajcego oskaronego od odpowie-dzialnoci karnej13. Zabezpieczenie majtkowe nie powinno by stosowane w sytuacji, gdy oskarony adnego majtku nie posiada albo te istniejcy majtek nie przedstawia wymiernej wartoci ekonomicznej14.

Przepisy prawa karnego procesowego wi dopuszczalno zastoso-wania z urzdu zabezpieczenia majtkowego z moliwoci orzeczenia za

8 Zob. uzasadnienie wyroku TK z dnia 6 wrzenia 2004 r., sygn. SK 10/04; OTK-A 2004, nr 8,

poz. 80. 9 Pokusi si mona o stwierdzenie, e zabezpieczenie ma chroni majtek oskaronego

przed nim samym, w imi wyszego celu, jakim jest potrzeba zapewnienia skutecznego wy-konania przyszego orzeczenia zapadego w toku procesu karnego.

10 Por. P. H o f m a s k i (red.), E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postpowania karnego. Komentarz do artykuw 1296, t. I, Warszawa 2004, s. 1167; zob. take B. K o l a s i s k i (red.) i in., Metodyka, op. cit., s. 93.

11 W dalszej czci opracowania posuono si pojciem oskarony na okrelenie osoby podejrzanego, oskaronego, skazanego, podmiotu pocignitego do odpowiedzialnoci po-sikowej oraz podmiotu, o ktrym mowa w art. 52 k.k.

12 Tak te SN w uchwale z dnia 10 maja 1995 r., sygn. I KZP 10/95, OSNKW 1995, nr 78, poz. 43.

13 Wyrok SA w Katowicach z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. II AKz 61/11, LEX nr 846510.

14 Zob. podobnie postanowienie SA w Krakowie z dnia 12 listopada 2009 r., sygn. II AKz 468/09, Prokuratura i Prawo 2006, dodatek Orzecznictwo, nr 2, poz. 17.



123

przypisany czyn grzywny, przepadku15, nawizki, wiadczenia pieninego, naoenia obowizku naprawienia szkody lub zadouczynienia za doznan krzywd (art. 291 1 k.p.k.). W razie popenienia przestpstwa przeciwko mieniu lub wyrzdzenia nim szkody w mieniu, zabezpieczenie moe nastpi z urzdu i obj roszczenia o naprawienie szkody (art. 291 2 k.p.k.). Z urzdu doj moe rwnie do zabezpieczenia na mieniu oskaronego wy-konania orzeczenia o kosztach sdowych w procesie karnym16 (art. 291 3 k.p.k.). W stosunku do podmiotu okrelonego w art. 52 k.k. zabezpieczenie wykonania orzeczenia zwrotu korzyci majtkowej moe z urzdu nastpi na mieniu tego podmiotu (art. 291 4 k.p.k.). W odniesieniu do przestpstw i wy-krocze skarbowych regulacja zabezpieczenia majtkowego unormowana zostaa w przepisach regulujcych tzw. odpowiedzialno karn skarbow. Na gruncie art. 131 1 k.k.s. zabezpieczenie majtkowe mona zastosowa w razie popenienia przestpstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego celem zapewnienia wykonania rodka karnego przepadku przedmiotw lub cignicia ich rwnowartoci pieninej oraz uiszczenia nalenoci publicz-noprawnej uszczuplonej czynem zabronionym17. Z mocy art. 131 2 k.k.s., przepis 1 stosuje si odpowiednio dla zabezpieczenia grocego rodka karnego przepadku korzyci majtkowej i cignicia jej rwnowartoci pie-ninej. Artyku 131 3 k.k.s. rozszerza krg podmiotowy zabezpieczenia ma-jtkowego, stanowic, e moe by ono take stosowane wobec podmiotu pocignitego do odpowiedzialnoci posikowej jako zabezpieczenie wykona-nia kary grzywny lub rodka karnego cignicia rwnowartoci pieninej przepadku przedmiotw. Zgodnie z art. 131 4 k.k.s., do zabezpieczenia gro-cego rodka karnego przepadku korzyci majtkowej i cignicia jej rw-nowartoci pieninej oraz przepadku przedmiotw i cignicia ich rwno-wartoci pieninej stosuje si odpowiednio art. 292 2 k.p.k.18.

Wedug art. 293 1 k.p.k., w postpowaniu przygotowawczym postano-wienie o zabezpieczeniu wydaje prokurator, za na etapie postpowania ju- 15

Zabezpieczenie moe dotyczy rwnie przepadku orzekanego tytuem rodka zabezpiecza-jcego tak trafnie P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie, op. cit. s. 47.

16 W kwestii stosowania zabezpieczenia majtkowego na wypadek orzeczonej kary grzywny, poszczeglnych rodkw karnych i probacyjnych oraz cywilnych roszcze majtkowych zob. szerzej J. S k o r u p k a, Wykonanie, op. cit., s. 48 i nast. oraz P. S t a r z y s k i, ibidem, s. 41 i nast.

17 Zob. szerzej T. R a z o w s k i, (w:) P. K a r d a s, G. a b u d a, T. R a z o w s k i, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 933938 oraz F. P r u s a k, Kodeks karny skar-bowy. Komentarz, Artykuy 54191 (komentarz do art. 131), Kantor Wydawniczy Zakamy-cze, Krakw 2006, LEX.

18 W doktrynie zasadnie podniesiono, e podmiot, o ktrym mowa w art. 131 3 k.k.s., winien by dotknity zabezpieczeniem majtkowym jedynie wwczas, gdy nie istnieje moliwo skutecznego zabezpieczenia roszcze majtkowych na mieniu oskaronego tak H. S k w a r c z y s k i, Odpowiedzialno posikowa w prawie karnym skarbowym, Przegld Ustawodawstwa Gospodarczego 2006, nr 6, poz. 13.

R. Seweryn


124

rysdykcyjnego o zabezpieczeniu decyduje sd. Na postanowienie w przed-miocie zabezpieczenia przysuguje zaalenie (art. 293 2 k.p.k.), w tym tak-e na sposb i zakres zabezpieczenia19. Jeli w przedmiocie zabezpieczenia orzek prokurator, waciwy do rozpoznania zaalenia jest sd rejonowy, w okrgu ktrego prowadzi si postpowanie (art. 293 2 k.p.k. stanowi od-stpstwo od reguy zaskarania postanowie prokuratora, o ktrej mowa w art. 465 2 k.p.k., co do waciwoci sdu)20. Na postanowienie wydane przez prokuratora zaalenie przysuguje nie tylko stronom, ale take innym osobom, ktrych prawa orzeczenie to narusza np. maonkowi oskarone-go (art. 302 1 k.p.k.). Z kolei, gdy o zabezpieczeniu orzek sd, zaalenie rozpoznaje sd drugiej instancji. W tej konfiguracji krg osb uprawnionych do zaskarenia zosta rozszerzony na osoby, ktrych postanowienie bez-sporednio dotyczy (art. 459 3 k.p.k.), a wic i np. na maonka oskaro-nego. W kadym przypadku dopuszczalno zaalenia jest warunkowana istnieniem gravamen21 po stronie skarcego zgodnie z art. 425 3 k.p.k.

Zabezpieczenie majtkowe nie kreuje trwaego stanu prawnego, zatem postanowienie o zabezpieczeniu majtkowym moe by uchylone lub zmie-nione w zalenoci od sytuacji procesowej i ustale poczynionych przez or-gany postpowania karnego, wadne do orzekania w przedmiocie tego rodka przymusu22. Podstawy prawnej decyzji w tej kwestii mona doszuka si w art. 742 1 k.p.c. w zw. z art. 292 1 k.p.k.23.

Zgodnie z art. 462 k.p.k., postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majtkowego jest natychmiast wykonalne24. W razie wniesienia zaalenia, organ procesowy orzekajcy o zabezpieczeniu majtkowym albo sd rozpo-znajcy zaalenie moe wstrzyma wykonanie skaronego postanowienia. Wstrzymanie wykonania moe nastpi z urzdu lub na wniosek zawarty w zaaleniu, przy czym odmawiajc wstrzymania wykonania, naley wyda stosowne postanowienie, ktre nie wymaga uzasadnienia.

19

Zob. szerzej S. S t e i n b o r n, (w:) J. G r a j e w s k i (red.), L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n -b o r n, Kodeks postpowania karnego. Komentarz, t. I: Komentarz do art. 1424, Warszawa 2010, s. 912 i nast.; por. take Z. M e r c h e l, Wykonanie postanowie, op. cit., s. 79.

20 Zob. take obszerne uwagi T. R a z o w s k i e g o, (w:) P. K a r d a s i in., Kodeks, op. cit., s. 934 i nast.

21 Zob. szerzej W. G r z e s z c z y k, Praktyczne aspekty gravamen w procesie karnym, Proku-ratura i Prawo 2008, nr 1, s. 519.

22 Wskaza na to take SN w postanowieniu z dnia 12 maja 2004 r., sygn. II KK 389/03, OSNwSK 2004, nr 1, poz. 864.

23 Nie jest moliwe automatyczne przeksztacenie jednego przedmiotu zabezpieczenia w drugi w sytuacji, gdy uprzednio wydane postanowienie jest bezprzedmiotowe. Zmiana przedmiotu zabezpieczenia moe czasami skutkowa koniecznoci zmiany sposobu zabezpieczenia (zob. K. P o l i t - L a n g i e r o w i c z, Zabezpieczenie roszcze, op. cit., s. 85).

24 Zob. uzasadnienie uchway skadu 7 sdziw SN z dnia 20 grudnia 2007 r., sygn. I KZP 35/07, OSNKW 2008, nr 1, poz. 1.



125

2. Zabezpieczenie roszcze powoda cywilnego Przepisy Kodeksu postpowania karnego umoliwiaj take zgoszenie

przez pokrzywdzonego25 powdztwa cywilnego26, obejmujcego roszczenia majtkowe wynikajce bezporednio z przestpstwa. Razem z powdztwem pokrzywdzony moe zoy wniosek o zabezpieczenie dochodzonego rosz-czenia (art. 69 2 k.p.k.). Jeli zgoszenie powdztwa cywilnego i wniosku o zabezpieczenie miao miejsce w postpowaniu przygotowawczym, proku-rator wydaje postanowienie, w ktrym wniosek (w caoci lub czci) uwzgldnia albo te danie to oddala (w caoci lub czci). Zabezpiecze-nie roszczenia, o ktrym mowa w art. 69 2 k.p.k., nie jest rodkiem przy-musu. Przyznana prokuratorowi kompetencja do orzekania o zabezpieczeniu roszczenia stanowi odstpstwo od regu rzdzcych cywilnym postpowa-niem zabezpieczajcym, gdy zasad jest waciwo sdu do orzekania w tym przedmiocie. Odstpstwo to uzasadnione jest postulatem szybkoci i efektywnoci zabezpieczenia roszcze. Wtpliwoci interpretacyjne moe budzi sytuacja, gdy pokrzywdzony w toku postpowania przygotowawczego zoy wniosek o zabezpieczenie ju po zgoszeniu pozwu. Brzmienie art. 69 2 k.p.k. wskazywa moe, e w przedmiocie zabezpieczenia prokurator orzeka tylko w sytuacji cznego zoenia powdztwa i wniosku. Zway jed-nak trzeba, e ustawa przyznaa pokrzywdzonemu uprawnienie do wytocze-nia powdztwa od momentu przejcia postpowania w faz in personam a do rozpoczcia przewodu sdowego na rozprawie gwnej. Skoro pokrzyw-dzony ze skutkiem prawnym moe wytoczy powdztwo jeszcze na etapie przygotowawczym postpowania karnego, logiczne jest, e przed skierowa-niem aktu oskarenia do sdu sdowi nie jest ono przedstawiane do rozpo-znania. Wzgldy celowociowe wskazuj, e wniosek o zabezpieczenie roszczenia zgoszony nawet po wytoczeniu powdztwa, ale jeszcze w toku postpowania przygotowawczego, powinien rozpozna prokurator.

Przy braku wniosku pokrzywdzonego prokurator nie moe z urzdu orzec o zabezpieczeniu. Podobne rzecz si ma, gdy oskaryciel wytacza powdz-two lub te je popiera z uwagi na interes spoeczny. Brak jest bowiem prze-pisu, ktry by tak moliwo przewidywa (podstaw tak nie jest art. 69 2 k.p.k.). W doktrynie przyjto, e w takiej sytuacji prokurator moe zoy wniosek do sdu o zabezpieczenie roszczenia27, na co pozwala regulacja art. 55 k.p.c. w zw. z art. 13 2 k.p.c. w zw. z art. 70 k.p.k.

25

Wzgldnie osoby najblisze dla pokrzywdzonego, o ktrych mowa w art. 63 k.p.k. 26

Zgoszenie powdztwa cywilnego jest moliwe a do rozpoczcia przewodu sdowego na rozprawie gwnej. Na podstawie art. 70 k.p.k., w zakresie nieuregulowanym w k.p.k., do powdztwa cywilnego stosuje si przepisy k.p.c.

27 Zob. szerzej J. N o w i s k a, Status powoda cywilnego w procesie karnym, Warszawa 2007, s. 212 i nast. oraz przytoczona tam literatura; zob. take P. S t a r z y s k i, Zabezpiecze-

R. Seweryn


126

Wniosek o zabezpieczenie roszcze powoda cywilnego w postpowaniu karnym podlega ocenie wedle regu okrelonych w przepisach k.p.c. Nieza-lenie od tego, czy z wnioskiem do prokuratora wystpi pokrzywdzony, czy te sam prokurator wystpi z wnioskiem do sdu, niezbdne jest spenienie przesanek udzielenia zabezpieczenia, o ktrych mowa w art. 730 i nast. k.p.c. Podobnie jak w przypadku rodka przymusu, rwnie zabezpieczenie rosz-cze powoda cywilnego nie kreuje trwaego stanu prawnego, gdy moliwa jest zmiana lub uchylenie zabezpieczenia zgodnie z art. 742 k.p.c.

Na postanowienie co do zabezpieczenia, wydane przez prokuratora w trybie art. 69 2 k.p.k., przysuguje zaalenie do sdu ( 3), co naley ro-zumie jako moliwo zaskarenia postanowienia zarwno o zastosowaniu tego rodka, jak i o oddaleniu wniosku w caoci albo w czci. Przepis art. 465 2 k.p.k. wskazuje, e w przedmiocie zaalenia orzeka sd waci-wy do rozpoznania sprawy. W sytuacji, gdy o zabezpieczeniu orzeka sd na wniosek prokuratora, postanowienie podlega zaskareniu do sdu drugiej instancji.

III. Sposoby suce wykonaniu zabezpieczenia majtkowego w ujciu materii wieczystoksigowej

1. Uwagi oglne Przepisy Kodeksu postpowania karnego co do zasady nie okrelaj

sposobw zabezpieczenia majtkowego. Wyjwszy zabezpieczenie gro-cego przepadku, wykonanie omawianego rodka przymusu nastpuje w sposb okrelony w przepisach Kodeksu postpowania cywilnego o po-stpowaniu zabezpieczajcym zgodnie z art. 292 1 k.p.k. W tej materii najwiksze znaczenie maj sposoby zabezpieczenia roszcze pieninych, wymienione w art. 747 k.p.c., gdy z mocy art. 755 1 zdanie pierwsze k.p.c. mona je zastosowa take dla zabezpieczenia roszcze niepie-ninych. Wskazuje si zarazem, e mog znale zastosowanie take spo-soby wykonania zabezpieczenia waciwe dla roszcze o charakterze nie-pieninym, np. celem zabezpieczenia wykonania orzeczenia nakadajcego na oskaronego obowizek naprawienia szkody poprzez przywrcenie stanu poprzedniego28. Na gruncie postpowania wieczystoksigowego istotne s nastpujce sposoby: obcienie nieruchomoci hipotek przymusow (art. 747 pkt 2 k.p.c.),

nie, op. cit., s. 55 oraz R. S e w e r y n, Wybrane zagadnienia dotyczce zabezpieczenia majtkowego, Monitor Prawniczy 2013, nr 5, s. 247.

28 Zob. P. S t a r z y s k i, ibidem, s. 57.



127

ustanowienie zakazu zbywania lub obciania nieruchomoci, ktra nie ma urzdzonej ksigi wieczystej lub ktrej ksiga wieczysta zagina lub ulega zniszczeniu (art. 747 pkt 3 k.p.c.),

ustanowienie zakazu zbywania spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu (art. 747 pkt 5 k.p.c.). Zgodnie z art. 292 2 k.p.k., celem zabezpieczenia grocego przepad-

ku, organ procesowy moe m.in. ustanowi zakaz zbywania i obciania nie-ruchomoci29. Zabezpieczenie roszcze, o ktrym mowa w art. 69 2 k.p.k., nastpuje w sposb okrelony przepisami o postpowaniu cywilnym, a wic take w sposb okrelony przepisami art. 747 punkty 2, 3 i 5 k.p.c.30. 2. Zakazy dotyczce zbywania i obciania nieruchomoci oraz sp-dzielczego wasnociowego prawa do lokalu

Uregulowanie zawarte w art. 292 2 k.p.k., dotyczce sposobw wyko-nania zabezpieczenia grocego przepadku ma charakter odrbny31. Zaw-enie moliwoci realizacji zabezpieczenia wykonania orzeczenia przepadku m.in. do zakazu zbywania i obciania nieruchomoci uzasadnione jest cha-rakterem prawnym przepadku32. Zgodnie z art. 44 8 k.k. oraz art. 45 6 k.k., objte przepadkiem przedmioty, korzy majtkowa lub jej rwnowar-to przechodz na wasno Skarbu Pastwa z chwil uprawomocnienia si wyroku orzekajcego przepadek, wzgldnie w wypadku wytoczenia powdztwa, o ktrym mowa w art. 45 4 k.k. z chwil uprawomocnienia si wyroku oddalajcego powdztwo przeciwko Skarbowi Pastwa33. Zakaz zbywania i obciania nieruchomoci jest form zabezpieczenia przewidzia-n w postpowaniu karnym. Ma on szerszy zakres ni zakaz, o ktrym mo-wa w art. 747 pkt 3 k.p.c. Uniemoliwia bowiem jakiekolwiek dyspozycje nie-ruchomoci. Wszelkie czynnoci prawne podejmowane przez waciciela nieruchomoci wbrew orzeczonemu zakazowi skutkowa bd bezwzgldn niewanoci. Podstaw wpisu wasnoci na rzecz Skarbu Pastwa jest prawomocne orzeczenie o przepadku prawa wasnoci nieruchomoci. Wy-

29

Poza zakazem zbywania i obciania nieruchomoci, zabezpieczy przepadek mona take poprzez zajcie ruchomoci, wierzytelnoci i innych praw majtkowych. W razie potrzeby moliwe jest take ustanowienie zarzdu nieruchomoci lub przedsibiorstwa oskaronego.

30 Zob. J. G r a j e w s k i, (w:) J. G r a j e w s k i i in., Kodeks, op. cit., s. 284.

31 Zob. S. S t e i n b o r n, Komentarz aktualizowany do art. 292 Kodeksu postpowania karne-go, (w:) J. G r a j e w s k i (red.), L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Komentarz aktualizowa-ny do art. 1424 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego, LEX/el. 2012, teza nr 5.

32 O ograniczeniach co do mienia objtego zabezpieczeniem grocego przepadku zob. szczeglnie P. S t a r z y s k i, Kodeks, op. cit., s. 66 oraz R. A. S t e f a s k i, (w:) J. B r a -t o s z e w s k i i in., Kodeks, op. cit., s. 261267.

33 Podobn regulacj zawieraj przepisy art. 31 4 k.k.s., art. 32 4 k.k.s. oraz art. 33 7 k.k.s.

R. Seweryn


128

daje si zatem, e w momencie dokonania deklaratywnego wpisu w ksidze wieczystej wasnoci jako potwierdzenia zaistniaych prawnorzeczowych skutkw przepadku zachodz podstawy do wykrelenia omawianego zakazu wobec jego prawnej konsumpcji na podstawie orzeczenia o przepadku.

Artyku 292 2 zdanie drugie k.p.k. stanowi samodzieln podstaw ujaw-nienia zakazu w ksidze wieczystej, wzgldnie ujawnienia w zbiorze doku-mentw. W ksidze wieczystej zakaz ten podlega wpisowi w dziale III. Zaka-zem zbycia i obcienia nieruchomoci moe by dotknity nie tylko oskar-ony, ale rwnie inna osoba. W takim wypadku wpis w ksidze wieczystej zakazu zbywania i obciania nieruchomoci moe nastpi take wwczas, gdy waciciel nieruchomoci formalnie niebdcy oskaronym nie obali domniemania wynikajcego z art. 45 3 k.k. albo art. 33 3 k.k.s.34. W po-stanowieniu o zabezpieczeniu organ procesowy musi wskaza, e zakaz dotyczy zarwno zbycia, jak i obcienia nieruchomoci. Przemawia za tym uycie koniunkcji przy stylizacji art. 292 2 k.p.k. Odmienn technik legi-slacyjn zastosowano w przepisie art. 747 pkt 3 k.p.c.

Z punktu widzenia materii wieczystoksigowej na uwag zasuguje to, e przepis art. 292 2 k.p.k., statuujc moliwo ustanowienia zakazu zbywa-nia i obciania, odnosi ten sposb zabezpieczenia przepadku wycznie do nieruchomoci, a konkretnie do prawa wasnoci nieruchomoci. Pominito w tej regulacji inne prawa do nieruchomoci, ktre przysugiwa mog oskar-onemu oraz s rozporzdzalne i podlegaj ujawnieniu w ksidze wieczy-stej, a jednoczenie zblione s w swej istocie do prawa wasnoci35.

W pierwszej kolejnoci trzeba wskaza na spdzielcze wasnociowe prawo do lokalu, dla ktrego moe by prowadzona ksiga wieczysta zgod-nie art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o ksigach wieczystych i hipo-tece36. Jest to ograniczone prawo rzeczowe, mona nim rozporzdza i pod-lega dziedziczeniu, co wynika z kolei z art. 172 ust. 1 ustawy z dnia 15 grud-nia 2000 r. o spdzielniach mieszkaniowych37 w zw. z art. 244 2 k.c. Mo-liwe jest rwnie prowadzenie egzekucji z tego prawa. Spenia przy tym podobne funkcje spoeczno-gospodarcze, jak prawo wasnoci lokalu stano-wicego odrbn od gruntu nieruchomo.

Po wtre, nieruchomo gruntowa stanowica wasno Skarbu Pastwa lub waciwej jednostki samorzdu terytorialnego moe by oddana w uyt-kowanie wieczyste. Jest to prawo rzeczowe zwizane z nieruchomoci, ktre zblia si w swej istocie do prawa wasnoci. Dla powstania uytkowa-nia wieczystego oraz do przeniesienia tego prawa niezbdny jest wpis w ksidze wieczystej, stosownie do art. 27 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. 34

Zob. uchwa SN z dnia 27 maja 2010 r., sygn. III CZP 33/10, OSNC 2010, nr 12, poz. 162. 35

Zob. R. S e w e r y n, Wybrane zagadnienia..., op. cit., s. 247 i nast. 36

Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 z pn. zm.; dalej w skrcie: u.k.w.h. 37

Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116 z pn. zm.



129

o gospodarce nieruchomociami38. Uytkownikowi wieczystemu moe przy-sugiwa wasno budynkw i urzdze wzniesionych przez niego na uyt-kowanym gruncie wzgldnie budynkw i urzdze, co do ktrych wasno przysuguje mu na podstawie umowy o nabyciu uytkowania wieczystego (art. 235 k.c.). Prawo wasnoci budynkw i urzdze jest prawem zwiza-nym z uytkowaniem wieczystym.

W zwizku z powyszym, doj naley do wniosku, e wykonanie gro-cego przepadku mona zabezpieczy wycznie poprzez ustanowienie za-kazu zbywania i obciania nieruchomoci. Wyczona jest moliwo usta-nowienia takiego zakazu wzgldem spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu, jak rwnie w odniesieniu do uytkowania wieczystego i zwiza-nych z nim praw39. W takim ujciu omawiany sposb zabezpieczenia prze-padku jest ograniczony wzgldem moliwoci zabezpieczenia majtkowego grzywny i pozostaych rodkw penalnych o charakterze majtkowym. Mo-na by, oczywicie, prbowa wywie, e skoro zakaz z art. 292 2 k.p.k. dotyczy nieruchomoci, to tym bardziej odnie go mona do wspomnianego uytkowania wieczystego i spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu. Wydaje si jednak, i sprzeciwia si temu szczeglny charakter prawny za-bezpieczenia majtkowego jako instytucji postpowania karnego. Przepisy dotyczce tego sposobu wykonania zabezpieczenia powinny by interpreto-wane cile. Brak jest przepisu, ktry w omawianej sytuacji uzasadniaby przyjcie, i przez okrelenie nieruchomo, zawarte w art. 292 2 k.p.k., naley take rozumie wspomniane prawa do nieruchomoci, rne od wa-snoci. Stosowanie analogii zdaje si tu nie wchodzi w rachub.

Zbliony charakter prawny ma forma zabezpieczenia okrelona w art. 747 pkt 3 k.p.c., z t jednak rnic, e w postanowieniu organ procesowy moe ustali, e zakazem objte jest zbycie nieruchomoci, obcienie nierucho-moci albo te obie te kategorie rozporzdze. Przemawia za tym alterna-tywna konstrukcja tego przepisu (alternatywa zwyka). Co istotne, ten spo-sb jest dopuszczalny wycznie wtedy, gdy nieruchomo nie ma zaoonej ksigi wieczystej albo ksiga ta zagina lub ulega zniszczeniu40. Zakaz w skierowany jest do nabywcy nieruchomoci i sprawia, e ten kto nabywa jej wasno, czyni to z ograniczeniem wynikajcym z treci wpisanego w ksi-dze wieczystej roszczenia, skutecznego wzgldem niego i oznaczajcego, i osoba uprawniona z roszczenia zabezpieczonego tym wpisem moe sku-tecznie je realizowa w stosunku do kadego waciciela na podstawie art. 17 u.k.w.h. bez potrzeby sigania do art. 59 k.c.41. Rozporzdzenie prawem 38

Dz. U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 z pn. zm. 39

Podobnie B. K o l a s i s k i (red.) i in., Metodyka, op. cit., s. 108. 40

Wyrok SN z dnia 22 grudnia 1970 r., sygn. II CR 517/70, LEX nr 6841. 41

Zob. wyrok SN z dnia 22 grudnia 1970 r., sygn. II CR 517/70, LEX nr 6841 i postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2004 r., sygn. IV CK 347/02, Legalis.

R. Seweryn


130

wasnoci wbrew wpisanemu zakazowi nie powoduje niewanoci takiej czynnoci prawnej, gdy nie jest ona sprzeczna z ustaw ani te nie jest dziaaniem zmierzajcym do obejcia prawa.

Odrbna regulacja dotyczca zakazu zbywania spdzielczego wasno-ciowego prawa do lokalu (art. 747 pkt 5 k.p.c.) wie si z tym, e w prak-tyce nie ma obowizku zakadania ksig wieczystych dla spdzielczych wa-snociowych praw do lokali, chocia zjawisko zakadania ksig wieczystych celem ustalenia stanu prawnego takiego prawa jest coraz powszechniejsze. Na uwag zasuguje to, e nie istnieje forma zabezpieczenia w postaci za-kazu obciania spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu. Z mocy art. 7523 k.p.c. postanowienie o zabezpieczeniu stanowi podstaw wpisu w ksidze wieczystej stosownego ostrzeenia. Organ procesowy dorcza postanowienie take spdzielni mieszkaniowej, ktra wydajc zawiadcze-nia uprawnionym do spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu na po-trzeby ewentualnej umowy zbycia, winna w tym dokumencie zaznaczy fakt ustanowienia zakazu zbycia tego prawa. W razie zaniedbania tyche obo-wizkw i doprowadzenia do zbycia wspomnianego prawa mimo zakazu, spdzielnia ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz. 3. Hipoteka przymusowa

Hipoteka przymusowa jest ograniczonym prawem rzeczowym, ktrego istot jest zabezpieczenie okrelonej wierzytelnoci pieninej42. Oglne pojcie hipoteki wyznacza art. 65 ust. 1 u.k.w.h. Niezalenie od rodzaju hipo-teki, zgodnie z art. 67 u.k.w.h., do jej powstania niezbdny jest wpis w ksi-dze wieczystej. Wpis ma charakter konstytutywny hipoteka powstaje do-piero z chwil wpisu w ksidze wieczystej. Doda trzeba, e wpis ma moc wsteczn od chwili zoenia wniosku. Charakteryzujc hipotek przymusow na gruncie aktualnego stanu prawnego, naley zauway, e z dniem 20 lutego 2011 r. weszy w ycie obszerne zmiany przepisw ustawy o ksi-gach wieczystych i hipotece, w tym zwaszcza w odniesieniu do regulacji hipoteki. Zmiany te zostay wprowadzone ustaw z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o ksigach wieczystych i hipotece oraz niektrych innych ustaw43, znoszc funkcjonujcy dotychczas w praktyce podzia na hipoteki zwyke i kaucyjne. Obecnie funkcjonuje jednolita hipoteka przymusowa, kon-strukcyjnie zbliona do dawnej hipoteki kaucyjnej44. 42

Szerzej na temat oglnego ujcia hipoteki zob. J. I g n a t o w i c z, K. S t e f a n i u k, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003, s. 241 i nast. oraz przywoan tam literatur.

43 Dz. U. z 2009 r., Nr 131, poz. 1075.

44 Zob. E. G n i e w e k, Wspczesny model hipoteki zasadnicze zrby konstrukcji, Monitor Prawniczy 2011, nr 4, s. 181189 i przywoan tam literatur; B. J e l o n e k - J a r c o, J. Z a -w a d z k a, Praktyczne problemy nowelizacji ustawy o ksigach wieczystych i hipotece (cz I), Rejent 2010, nr 9, s. 3334; por. take R. S e w e r y n, O niektrych kontrower-sjach wok hipoteki przymusowej, Nieruchomoci 2012, nr 4, Wydawnictwo C. H. Beck,



131

Istota hipoteki przymusowej sprowadza si do tego, e wierzyciel, dyspo-nujc stosownym tytuem wykonawczym (wzgldnie innym jeszcze doku-mentem lub orzeczeniem stanowicym podstaw wpisu hipoteki przymuso-wej), moe zabezpieczy hipotecznie okrelon wierzytelno pienin w sytuacji, w ktrej dunik nie tylko nie bdzie z nim wspdziaa, ale rw-nie wtedy, gdy dunik na ustanowienie hipoteki przymusowej nie bdzie si godzi45.

Hipoteka przymusowa nie jest czci postpowania egzekucyjnego ani te nie jest szczeglnego rodzaju rodkiem egzekucji46. Hipoteka przymu-sowa peni rol autonomiczn. Jest przy tym instytucj prawa materialnego, a nie procesowego czy egzekucyjnego. Cele i zadania stawiane przed hipo-tek przymusow oraz przed postpowaniem egzekucyjnym s odmienne. Trafnie wskazano w doktrynie47, e postpowanie o wpis hipoteki ma cha-rakter samodzielny i nie ma podstaw do stosowania w tym wypadku przepi-sw o postpowaniu egzekucyjnym. Jako prawo zabezpieczajce wierzytel-no pienin stwierdzon tytuem wykonawczym48 hipoteka jest szczegl-nego rodzaju rodkiem prawnym, sucym zabezpieczeniu wykonania wiadczenia pieninego, bdcego treci wspomnianej wierzytelnoci. W tym sensie postpowanie o wpis hipoteki przymusowej jest przedpolem dla przyszej egzekucji na wypadek, gdyby dunik dobrowolnie wiadczenia nie speni i roszczenia wierzyciela nie zaspokoi. Nie podlega przy tym dys-kusji, e hipoteka przymusowa moe skutkowa zwikszeniem skutecznoci egzekucji, bd te warunkowa w ogle jej skuteczno.

Podstawowa regulacja hipoteki przymusowej, zawarta zostaa w przepi-sach powoanej ustawy o ksigach wieczystych i hipotece. Zgodnie z art. 109 u.k.w.h., wierzyciel, ktrego wierzytelno jest stwierdzona tytuem wykonawczym, okrelonym w przepisach o postpowaniu egzekucyjnym, moe na podstawie tego tytuu uzyska hipotek na wszystkich nieruchomo-ciach dunika. Podstaw wpisu hipoteki przymusowej moe by zarwno tytu wykonawczy w rozumieniu przepisw o postpowaniu cywilnym, jak rwnie tytu wykonawczy wystawiony w trybie ustawy z dnia 17 czerwca

s. 1719; R. S e w e r y n, Hipoteka przymusowa jako zabezpieczenie wierzytelnoci stwier-dzonych kilkoma tytuami wykonawczymi, Monitor Prawniczy 2012, nr 17, s. 915919.

45 Zob. J. P i s u l i s k i, (w:) J. P i s u l i s k i (red.), B. S w a c z y n a, . P r z y b o r o w s k i, M. K u k a, Hipoteka po nowelizacji. Komentarz, Warszawa 2011, s. 507 i nast.

46 Por. jednak uzasadnienie postanowienia SN z dnia 27 maja 2010 r., sygn. III CZP 27/10, LEX nr 590606, a take uzasadnienie postanowienia SN z dnia 12 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 72/97, Glosa 1998, nr 1, poz. 3; zob. te S. R u d n i c k i, Ustawa o ksigach wieczys-tych i hipotece. Przepisy o postpowaniu wieczystoksigowym. Komentarz, Warszawa 2010, s. 330.

47 Zob. J. P i s u l i s k i, (w:) J. P i s u l i s k i (red.) i in., ibidem, s. 508.

48 Albo te w jednym z dokumentw, o ktrych mowa w art. 110 u.k.w.h.

R. Seweryn


132

1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji49. Nadto na podstawie art. 110 u.k.w.h., hipotek przymusow mona uzyska take na mocy prze-pisw szczeglnych, m.in. na podstawie postanowienia sdu o udzieleniu zabezpieczenia albo postanowienia prokuratora.

Przepisy regulujce funkcjonowanie hipoteki przymusowej posuguj si oglnym pojciem nieruchomoci. Zauway wszak trzeba, e przedmiotem obcienia hipotecznego mog by nieruchomoci gruntowe, lokalowe, bu-dynkowe50 oraz na zasadzie art. 65 u.k.w.h. take uytkowanie wieczy-ste wraz z budynkami i urzdzeniami na uytkowanym gruncie, stanowicy-mi wasno uytkownika wieczystego, a take spdzielcze wasnociowe prawo do lokalu (mieszkalnego lub uytkowego). Poza tym hipoteka przy-musowa moe by ustanowiona na uamkowej czci nieruchomoci, jeeli ta cz stanowi udzia wspwaciciela, i wreszcie na przysugujcym wspuprawnionemu udziale we wsplnoci wskazanych wyej praw51.

Nie budzi wtpliwoci, e w przepisie art. 747 pkt 2 k.p.c. wskazano in extenso, i sposobem zabezpieczenia roszcze moe by hipoteka przy-musowa na nieruchomoci. Na pierwszy rzut oka wydawa si zatem moe, e zabezpieczenie majtkowe realizowane w formie prawnej hipoteki przymu-sowej moe dotyka wycznie nieruchomoci z pominiciem praw, o ktrych mowa w art. 65 u.k.w.h. Zdajc sobie spraw z koniecznoci doko-nywania cisej wykadni przepisw o zabezpieczeniu, mona jednak odpo-wiedzialnie przyj, e uomna byaby interpretacja art. 747 pkt 2 k.p.c. do-konana w oderwaniu od unormowania art. 109 i nast. u.k.w.h. w zw. z art. 65 u.k.w.h. Argumentem przemawiajcym za szerszym pojmowaniem przed-miotu hipoteki przymusowej na gruncie art. 747 pkt 2 k.p.c. jest przede wszystkim to, e przepisy Kodeksu postpowania cywilnego nie reguluj przedmiotu hipoteki w sposb autonomiczny52. Przepis ten stanowi jedynie procesowe dopenienie regulacji art. 110 u.k.w.h. Wzgldy systemowe wskazuj, e pojcie nieruchomoci akurat w odniesieniu do przedmiotu hi-poteki przymusowej musi by rozumiane w postpowaniu zabezpieczajcym tak samo jak na gruncie ustawy wieczystoksigowej. To za sprawia, e w procesie karnym roszczenia majtkowe mona zabezpieczy take po-przez ustanowienie hipoteki przymusowej na wszystkich prawach, o ktrych mowa w art. 65 u.k.w.h.

49

Dz. U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954 ze zm.; dalej w skrcie: u.p.e.a. 50

Zob. szerzej S. R u d n i c k i, Hipoteka jako zabezpieczenie wierzytelnoci, Warszawa 2003, s. 30 i nast. oraz t e g o , Ustawa, s. 254 i nast.

51 Dla zapewnienia jasnoci wywodu, w dalszej jego czci dla okrelenia przedmiotu hipoteki posuono si oglnym pojciem nieruchomoci.

52 W odniesieniu do hipoteki przymusowej kwesti przedmiotu naley zatem pojmowa inaczej ni w przypadku zakazu z art. 292 2 k.p.k.



133

Dokumenty wyszczeglnione w art. 109 i art. 110 u.k.w.h., stanowice podstaw wpisu hipoteki przymusowej, odzwierciedlaj podzia hipotek przymusowych ze wzgldu na charakter zabezpieczanych wierzytelnoci. Tytu wykonawczy stwierdza ostatecznie istnienie okrelonej wierzytelnoci wynikajcej z okrelonego stosunku prawnego. Inne dokumenty, wedug art. 110 u.k.w.h. bdce podstawami wpisu hipoteki przymusowej, jedynie wskazuj na okrelone wierzytelnoci i uprawdopodabniaj ich istnienie, nie przesdzajc jednak tego ostatecznie. Rozrnienie to stanowi przejaw sze-rokiego zastosowania w obrocie prawnym instytucji hipoteki przymusowej, jednolitej obecnie pod wzgldem konstrukcyjnym, ktra moe zabezpiecza wierzytelnoci pienine ju definitywnie ustalone i stwierdzone w toku sto-sownej procedury prawnej, jak rwnie wierzytelnoci, co do ktrych brakuje takiego ustalenia i stwierdzenia na okrelonym etapie danego postpowania. W tym ostatnim wszake wypadku rola hipoteki przymusowej wyraa si w zabezpieczeniu dochodzonej wierzytelnoci do czasu ostatecznego za-koczenia danego postpowania53. Taka hipoteka ma charakter przejciowy. Hipoteka zabezpiecza wwczas dan wierzytelno na wypadek, gdyby dunik jeszcze w toku postpowania usiowa uszczupli swj majtek i ewentualnie prbowa ubezskuteczni przysz egzekucj. Aby moliwe byo przymusowe zaspokojenie wierzytelnoci zabezpieczonej hipotecznie w toku egzekucji, wierzyciel musi uzyska stosowny tytu wykonawczy, a zatem uzyska dokument stwierdzajcy ostatecznie t wierzytelno. Pod-staw wszczcia egzekucji jest tytu wykonawczy.

IV. Zabezpieczenie majtkowe a ustrj majtkowy maeski oskaronego

Zasad jest, e oskarony za popenione przestpstwo odpowiada swoim majtkiem, wobec czego zabezpieczenie i pniejsza egzekucja obj mog cay ten majtek. Sytuacja komplikuje si, gdy oskarony pozostaje w zwiz-ku maeskim. W orzecznictwie w sprawach karnych54 przyjto dopusz-czalno zabezpieczenia majtkowego na mieniu stanowicym majtek wsplny oskaronego i jego maonka. Na gruncie postpowania cywilnego orzecznictwo rwnie dopuszcza tak moliwo55. W myl przepisw prawa rodzinnego funkcjonowa mog ustroje majtkowe oparte na wsplnoci 53

Por. J. P i s u l i s k i, (w:) J. P i s u l i s k i (red.) i in., ibidem, s. 26. 54

Zob. np. postanowienie SN z dnia 27 lutego 2008 r., sygn. WZ 4/08, OSNKW 2008, nr 5, poz. 39 i postanowienie SA w Krakowie z dnia 28 czerwca 2005 r., sygn. II AKz 234/05, Kra-kowskie Zeszyty Sdowe 2005, nr 6, poz. 47.

55 Zob. np. uchwa SN z dnia 26 kwietnia 1995 r., sygn. III CZP 48/95, OSNC 1995, nr 78, poz. 115 i postanowienie SN z dnia 13 grudnia 1996 r., sygn. II CRN 88/96, Prokuratura i Prawo 1997, dodatek Orzecznictwo, nr 5, poz. 37.

R. Seweryn


134

ustawowej, wsplnoci zmodyfikowanej umow majtkow maesk oraz rozdzielnoci majtkowej56. W dwch pierwszych przypadkach mamy do czynienia z trzema masami majtkowymi majtkami osobistymi maon-kw oraz ich majtkiem wsplnym. W trzeciej sytuacji istniej wycznie ma-jtki osobiste maonkw. Zgodnie z art. 471 k.r.o., maonek moe powoy-wa si wzgldem innych osb na umow majtkow wycznie wwczas, gdy fakt jej zawarcia oraz rodzaj byy tym osobom znane.

Z uwagi na istot zabezpieczenia majtkowego nie jest pozbawiony zna-czenia charakter prawny i rodzaj przedmiotu lub prawa majtkowego, ktre ma by obcione tym rodkiem przymusu. Doniose znaczenie ma jedno-czenie przynaleno danego prawa lub przedmiotu czy to do majtku oso-bistego oskaronego, czy do majtku objtego wsplnoci maesk. Nie jest obojtny rwnie rodzaj orzeczenia majtkowego, ktrego wykonanie ma gwarantowa ten rodek w powizaniu z jednym ze sposobw zabezpie-czenia. Nie jest moliwe ustanowienie zabezpieczenia wykonania kary grzywny lub innego rodka na przedmiocie, lub prawie, z ktrego na gruncie aktualnego stanu prawnego nie bdzie dopuszczalne wyegzekwowanie p-niejszego orzeczenia57.

Uwagi te s wane, dlatego e obowizujce przepisy przewiduj szereg ogranicze co do wykonania orzecze nakadajcych sankcje o charakterze majtkowym, ktre to ograniczenia odnosi si musz bezporednio take do zabezpieczenia majtkowego.

Zgodnie z art. 28 1 k.k.w., orzeczone w stosunku do oskaronego, po-zostajcego w zwizku maeskim, w ktrym obowizuje ustrj wsplnoci majtkowej, kary grzywny, nawizki i nalenoci sdowe podlegaj zaspoko-jeniu z osobistego majtku skazanego oraz z wynagrodzenia za prac lub za inne usugi wiadczone przez niego osobicie, jak rwnie z praw twrcy wynalazku, wzoru uytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego. Jeli za z tych rde zaspokojenie okae si niemoliwe, egzekucja moe by pro-wadzona z majtku wsplnego, przy czym niemono zaspokojenia z ma-jtku osobistego stwierdzi naley w protokole. Stosownie natomiast do art. 28 3 k.k.w., w razie skierowania egzekucji do majtku wsplnego, ma-onek oskaronego moe da ograniczenia lub wyczenia w caoci za-spokojenia nalenoci, wymienionych w 1, z majtku wsplnego lub nie-ktrych jego skadnikw, jeeli oskarony nie przyczyni si lub przyczyni si w stopniu nieznacznym do powstania tego majtku albo do nabycia okrelo-nych jego skadnikw lub jeeli zaspokojenie z majtku wsplnego tych na-

56

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuczego, maonkowie moc stosownej umowy majtkowej mog istniejc w maestwie wsplno ustawow rozszerzy albo ograniczy (wsplno umowna), albo te w ogle wyczy (rozdzielno majtkowa).

57 Por. J. M i s z t a l - K o n e c k a, Zabezpieczenie majtkowe, op. cit., s. 554 i nast.



135

lenoci jest sprzeczne z zasadami wspycia spoecznego. Trzeba te pamita o wyczeniach egzekucji przewidzianych w art. 28 2 k.k.w.

W myl art. 29 1 k.k.w., z chwil prawomocnego orzeczenia przepadku wobec oskaronego pozostajcego ze swoim wspmaonkiem we wspl-noci majtkowej, przedmioty, ktrych dotyczy przepadek lub ktre podlega-j egzekucji przepadku rwnowartoci przedmiotw lub korzyci, trac z mo-cy prawa charakter skadnikw majtku wsplnego. Od tej chwili stosuje si do nich odpowiednio przepisy o wspwasnoci w czciach uamkowych, przy czym udzia Skarbu Pastwa stanowi cz orzeczona przepadkiem. Maonek moe wystpi z daniem okrelonym w art. 28 3 k.k.w. stoso-wanym tu odpowiednio. Z mocy art. 29 2 k.k.w., zasady okrelone w art. 29 1 k.k.w. stosuje si take w odniesieniu do innych przypadkw wspl-noci cznej.

Brzmienie przytoczonych przepisw wskazuje, e egzekucja orzecze majtkowych moe by, co do zasady, prowadzona z majtku osobistego oskaronego. Jedynie wyjtkowo dopuszczalne jest rozszerzenie egzekucji na skadniki majtkowe wskazane w art. 28 1 k.k.w. Egzekucja z majtku wsplnego jest ostatecznoci58. Zasady odpowiedzialnoci okrelone w omawianych przepisach wyczaj stosowanie w tym przedmiocie ogl-nych przepisw Kodeksu rodzinnego i opiekuczego o odpowiedzialnoci maonkw za zobowizania59. Uwagi te naley wprost przenie na grunt wykonania postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym.

Powysze uwagi pozwalaj skonstatowa, e nie jest uprawniona teza, jakoby regu byo objcie rodkiem przymusu w postaci zabezpieczenia majtkowego majtku wsplnego oskaronego i jego maonka. Zapatrywa wyraanych w orzecznictwie na gruncie postpowania cywilnego rwnie nie sposb przenosi bezkrytycznie na paszczyzn procesu karnego. Uzasad-niaj takie stanowisko przede wszystkim odmienne zasady, regulujce wy-konywanie orzecze wydanych w postpowaniu cywilnym i karnym (dotyczy to zwaszcza ogranicze z art. 28 i art. 29 k.k.w.).

Nie jest zatem dopuszczalne ustanowienie hipoteki przymusowej, zakazu zbywania lub obciania nieruchomoci czy zakazu zbywania spdzielcze-go wasnociowego prawa do lokalu, objtych wsplnoci majtkow oskaronego i jego maonka, w sytuacji, gdy zabezpieczenie ma gwaranto-wa egzekucj kary grzywny, nawizki i nalenoci sdowych, a wystarcza do tego majtek osobisty oskaronego oraz jego wynagrodzenie za prac lub za inne usugi wiadczone przez niego osobicie, jak rwnie wynagro- 58

Na ograniczony zakres egzekucji orzecze majtkowych w procesie karnym zwrcili uwag B. K o l a s i s k i (red.) i in., Metodyka, op. cit., s. 111.

59 Zob. M. Z y c h o w i c z , (w:) H. C i e p a, B. C z e c h, T. D o m i c z y k, S. K a l u s, K. P i a -s e c k i, M. S y c h o w i c z, Kodeks rodzinny i opiekuczy. Komentarz, Warszawa 2009, s. 249 oraz 257258.

R. Seweryn


136

dzenie z praw twrcy wynalazku, wzoru uytkowego oraz projektu racjonali-zatorskiego, wzgldnie gdy maonek oskaronego skutecznie wykae przed organami postpowania, e oskarony nie przyczyni si lub przyczyni si w stopniu nieznacznym do powstania tego majtku albo do nabycia okrelo-nych jego skadnikw lub jeeli objcie zabezpieczeniem majtku wsplnego byoby sprzeczne z zasadami wspycia spoecznego60. Nie wolno te ustanowi zakazu zbywania i obciania nieruchomoci (art. 292 2 k.p.k.), jeeli nieruchomo jest czci majtku wsplnego oskaronego i jego maonka, a maonek wykae, e oskarony nie przyczyni si lub przyczy-ni si w stopniu nieznacznym do powstania tego majtku albo do nabycia okrelonych jego skadnikw (w tym wypadku nieruchomoci) lub jeeli za-bezpieczenie z majtku wsplnego tych nalenoci byoby sprzeczne z za-sadami wspycia spoecznego.

Zabezpieczenie majtkowe w postaci hipoteki przymusowej lub wspo-mnianych zakazw nie jest wykonywane w drodze egzekucji (o czym szerzej w punkcie pkt V.1). Do zabezpieczenia nie stosuje si zatem art. 7431 k.p.c., ktry naley interpretowa caociowo, a nie jedynie przez pryzmat treci poszczeglnych jednostek redakcyjnych tego artykuu61. Przepisy art. 7431 k.p.c. dotycz wycznie przypadku, w ktrym postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia jest wykonywane w drodze egzekucji. Tylko bowiem takiemu postanowieniu nadaje si klauzul wykonalnoci (a o klauzuli wykonalnoci jest mowa wanie w art. 7431 k.p.c.)62.

60

Por. P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie, op. cit. s. 41 i nast. oraz wyrok SN z dnia 14 stycznia 1977 r., sygn. I CR 26/77, OSNC 1977, nr 11, poz. 26.

61 Odmiennie I. Z d u s k i, B. R o g o w s k i, A. R o g o w s k a, Korzystanie przez prokuratora z ksig wieczystych zabezpieczenie majtkowe, Przegld Sdowy 2011, nr 1112, s. 7273.

62 A. J a k u b e c k i trafnie wskaza, e art. 7431 k.p.c. nie dotyczy przypadku, gdy postanowie-nie o zabezpieczeniu zostao wydane przeciwko jednemu z maonkw, a drugi maonek nie ponosi odpowiedzialnoci za jego zobowizanie (art. 41 2 i 3 k.r.o.). W takich przypad-kach wierzyciel moe poszukiwa zabezpieczenia swoich roszcze wycznie w majtku osobistym zobowizanego oraz w przedmiotach majtkowych objtych majtkiem wspl-nym, o ktrych mowa w art. 41 2 i 3 k.r.o. Nie wchodzi wwczas w gr nadanie klauzuli wykonalnoci przeciwko maonkowi dunika. W przypadku dokonania zabezpieczenia na innych skadnikach majtku wsplnego maonek zobowizanego moe broni si w drodze powdztwa przeciwegzekucyjnego (art. 7761 3 k.p.c.), a nie w drodze sprzeciwu z art. 7431 k.p.c. [zob. t e g o , Komentarz aktualizowany do art. 7431 Kodeksu postpowania cywilne-go, (w:) A. J a k u b e c k i (red.), J. B o d i o, T. D e m e n d e c k i, O. M a r c e w i c z, P. T e -l e n g a, M. W j c i k, Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Ko-deks postpowania cywilnego, LEX/el. 2011, teza nr 5]. Ten sam Autor, komentujc art. 743 k.p.c., unaoczni jednak wtpliwoci wynikajce z treci art. 743 2 k.p.c. w zw. z art. 7431 k.p.c. [zob. t e g o , Komentarz aktualizowany do art. 743 Kodeksu postpowania cywilnego, (w:) A. J a k u b e c k i (red.) i in., ibidem, teza nr 4]. W opinii autora niniejszego opracowania art. 7431 k.p.c. nie nawizuje do postanowienia o zabezpieczeniu, podlegajcemu wykona-niu w inny sposb anieli egzekucja. Zob. take w materii klauzuli wykonalnoci R. S e w e -r y n, Wybrane zagadnienia..., op. cit., s. 250 i nast.



137

V. Realizacja postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym w postpowaniu wieczystoksigowym

1. Tryb wykonania postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym Przepisy Kodeksu postpowania karnego nie precyzuj trybu wykonania

postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym, wskazujc jedynie w art. 292 1 k.p.k., i zabezpieczenie nastpuje w sposb okrelony przepisami Ko-deksu postpowania cywilnego (oprcz zabezpieczenia grocego przepad-ku). Podkreli jednak trzeba, e odesanie z art. 292 1 k.p.k. dotyczy wy-cznie sposobu zabezpieczenia, nie determinuje za trybu wykonania po-stanowienia o zabezpieczeniu63. Od okrelenia sposobu zabezpieczenia trzeba odrni tryb wykonania zabezpieczenia64. Z uwagi na to, e zabez-pieczenie majtkowe peni rol suebn wzgldem postpowania wyko-nawczego, ustalenie trybu wykonania zabezpieczenia musi si rozpocz od analizy przepisw regulujcych postpowanie karne wykonawcze.

I tak, zgodnie z art. 25 1 k.k.w., egzekucj zasdzonych roszcze cy-wilnych, orzeczonej grzywny, wiadczenia pieninego, nalenoci sdo-wych oraz zobowizania, o ktrym mowa w art. 52 k.k., prowadzi si wedug przepisw Kodeksu postpowania cywilnego, o ile przepisy Kodeksu karne-go wykonawczego nie stanowi inaczej. Z mocy art. 25 2 k.k.w., zasad ustanowion w 1 tego artykuu stosuje si te do wykonania postanowie o zabezpieczeniu roszcze cywilnych bdcych przedmiotem postpowania karnego oraz grzywny.

W odniesieniu do rodzajw orzecze wskazanych w art. 25 1 k.k.w. waciwym trybem wykonania zabezpieczenia s wic przepisy o postpo-waniu cywilnym. Argumentu za takim zapatrywaniem mona doszuka si ju w treci art. 25 1 k.k.w. Skoro bowiem wymienione tam orzeczenia s wykonywane w drodze egzekucji cywilnoprawnej, to temu samemu trybowi powinno take podlega zabezpieczenie majtkowe65.

Z kolei, w myl art. 27 k.k.w., egzekucja rodka karnego przepadku oraz nawizki na rzecz Skarbu Pastwa nastpuje zgodnie z przepisami o post-powaniu egzekucyjnym w administracji. Wykonanie zabezpieczenia prze-padku, polegajce na dokonaniu wpisu w ksidze wieczystej zakazu zbywa-nia i obciania nieruchomoci, bdzie jednak podlegao przepisom proce-dury cywilnej66. Naley bowiem zauway, e organ waciwy do prowadze-

63

Podobnie NSA w wyroku z dnia 15 maja 2008 r., sygn. II FSK 424/07; LEX nr 471292. 64

B. K o l a s i s k i (red.) i in., Metodyka, op. cit., s.106. 65

Podobnie P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie, op. cit., s. 58, a take uchwaa skadu 7 s-dziw SN z dnia 20 grudnia 2007 r., sygn. I KZP 35/07, OSNKW 2008, nr 1, poz. 1.

66 Por. P. S t a r z y s k i, ibidem, s. 58 i nast. oraz przywoan tam literatur.

R. Seweryn


138

nia egzekucji administracyjnej nie uczestniczy w realizacji tego sposobu za-bezpieczenia majtkowego grocego przepadku.

Trzeba zarazem podkreli, e hipoteka przymusowa oraz zakazy z art. 747 pkt. 3 i 5 k.p.c. i art. 292 2 k.p.k. s sposobami zabezpieczenia, ktre nie podlegaj wykonaniu w drodze egzekucji67. Wpisy w ksigach wieczys-tych nie s czynnociami egzekucyjnymi i nie wymagaj udziau komorni-ka68. Realizacja tych sposobw zabezpieczenia odbywa si poprzez zoe-nie przez waciwy organ postpowania wniosku o dokonanie wpisu w ksi-dze wieczystej. Z tego te wzgldu, zgodnie z art. 743 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 25 1 i 2 k.k.w., postanowieniu o zabezpieczeniu majtkowym reali-zowanym w jeden z wyej wskazanych sposobw nie nadaje si klauzuli wykonalnoci. Prokurator (albo sdzia przewodniczcy skadowi orzekaj-cemu) z urzdu zaopatruje postanowienie we wzmiank o wykonalnoci, ktre nastpnie wraz z wnioskiem przesya do sdu wieczystoksigowego69.

Postanowienie o zabezpieczeniu roszcze powoda cywilnego podlega wykonaniu w trybie okrelonym przepisami procedury cywilnej. 2. Elementy treci postanowienia

Tre postanowienia ma niebagatelne znaczenie. Podstawowe obowizki po stronie organu procesowego okrela art. 293

1 zdanie drugie k.p.k. W myl tego przepisu w postanowieniu naley okre-li zakres i sposb zabezpieczenia. Za wyraeniem zakres zabezpiecze-nia kryje si wskazanie kary grzywny lub innego rodka penalnego o cha-rakterze majtkowym oraz okrelenie kwoty, do ktrej zabezpieczenie jest dokonywane70. Wskazujc sposb zabezpieczenia, organ procesowy winien dokona wyboru jednego z moliwych rodkw sucych realizacji zabez-pieczenia, o ktrych mowa w art. 747 k.p.c. i art. 292 2 k.p.k. W jednym postanowieniu moliwe jest wskazanie kilku sposobw i przedmiotw za-bezpieczenia71. Jeli sposobem zabezpieczenia jest hipoteka przymusowa, we wniosku naley okreli jej wysoko, wyraajc j kwotowo w danej wa-lucie. Prcz tego naley poda osob wierzyciela hipotecznego, ktrym w przypadku orzecze o charakterze odszkodowawczym bdzie ujawniony pokrzywdzony, za w pozostaych przypadkach Skarb Pastwa. 67

Zob. D. Z a w i s t o w s k i, Komentarz do art. 743 Kodeksu postpowania cywilnego, (w:) H. D o l e c k i, T. W i n i e w s k i (red.), H. C i e p a, D. Z a w i s t o w s k i, T. y z n o w s k i, Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz, t. VI: Artykuy 7301088, LEX 2011, teza nr 6, oraz A. J a k u b e c k i, Komentarz aktualizowany do art. 743 Kodeksu postpowania cywil-nego, (w:) A. J a k u b e c k i (red.) i in., Komentarz aktualizowany, op. cit., teza nr 4.

68 Zob. B. K o l a s i s k i (red.) i in., Metodyka, op. cit., s. 108.

69 Odmiennie P. S t a r z y s k i, ibidem, s. 61 i nast.

70 W materii zabezpieczenia kary grzywny i rodkw o charakterze majtkowym, przewidzia-nych w ustawie zob. szerzej P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie, op. cit., s. 41 i nast.

71 A. B u l s i e w i c z, D. K a l a, Zabezpieczenie majtkowe, op. cit., s. 235.



139

Nie mona zabezpieczy roszcze odszkodowawczych przez ustanowie-nie hipoteki przymusowej w sytuacji, w ktrej pokrzywdzony nie zosta jesz-cze ujawniony. Wymaga zwrcenia uwagi, e istota hipoteki przymusowej sprzeciwia si nadto temu, aby w ramach jednej hipoteki zabezpieczy eg-zekucj grocej grzywny oraz naprawienia szkody72. S to bowiem cako-wicie rne wierzytelnoci, co przejawia si w tym, e rodki wyegzekwowa-ne tytuem grzywny przypadaj Skarbowi Pastwa, za rodki uzyskane z drugiego tytuu przekazuje si pokrzywdzonemu.

Niezalenie od sposobu zabezpieczenia, w postanowieniu naley precy-zyjnie okreli nieruchomo wzgldnie wskaza udzia we wspwasnoci przysugujcy oskaronemu. Oprcz tego niezbdne jest dokadne okrele-nie pooenia nieruchomoci oraz wskazanie numeru ksigi wieczystej, dla ktrej jest prowadzona73. Podobne wymogi obowizuj w sytuacji, gdy za-bezpieczenie dotyczy spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu, uytkowania wieczystego i zwizanych z uytkowaniem wieczystym wasno-ci budynkw oraz urzdze posadowionych na uytkowanym gruncie. Wy-maga jednoczesnego podkrelenia, e wtedy, gdy oskaronemu przysuguje uytkowanie wieczyste gruntu oraz wasno budynkw i urzdze znajduj-cych si na uytkowanym gruncie, nie wystarczy w postanowieniu o zabez-pieczeniu majtkowym wskaza jedynie uytkowania w wieczystego. Co prawda, wasno budynkw i urzdze jest prawem zwizanym z uytko-waniem wieczystym, niemniej jednak orzeczenie musi (w zgodzie z prawem materialnym i treci ksigi wieczystej) wskazywa konkretne prawo, w ktre zabezpieczenie ingeruje.

Organ stosujcy zabezpieczenie majtkowe winien baczy na to, by okrelony sposb zabezpieczenia w myl obowizujcych przepisw mg by zastosowany jako zabezpieczenie okrelonego przyszego orze-czenia majtkowego. Przykadowo nie jest moliwe zabezpieczenie prze-padku poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej. Podobnie nie mona zabezpieczy grocej grzywny poprzez ustanowienie zakazu zbywania i obciania nieruchomoci (ten sposb zabezpieczenia jest bowiem waci-wy wycznie dla zabezpieczenia przepadku).

72

Zob. szerzej J. P i s u l i s k i, Hipoteka kaucyjna, Krakw 2002, s. 121130 oraz I. Z d u -s k i i in., Korzystanie przez prokuratora, op. cit., s. 70 i nast.; por. take R. S e w e r y n, Hipoteka przymusowa, op. cit., s. 917 i nast.

73 Rozbieno w oznaczeniu nieruchomoci midzy treci wniosku a treci ksigi wieczy-stej stanowi przeszkod dla dokonania wpisu. Sd wieczystoksigowy nie moe dokona merytorycznej kontroli orzeczenia o zabezpieczeniu, ale moe zbada, czy orzeczenie to zawiera wszystkie istotne dane konieczne do dokonania wpisu i czy w ogle nadaje si do wpisu zob. postanowienie SN z dnia 22 stycznia 2010 r., sygn. V CSK 230/09, LEX nr 688051.

R. Seweryn


140

Jedn z podstawowych kwestii w omawianej problematyce jest take okrelenie osoby waciciela nieruchomoci74. Spenienie tego wymogu ma celu umoliwienie sdowi wieczystoksigowemu ustalenie, czy spenione s warunki dokonania wpisu, o ktrych mowa w art. 34 u.k.w.h. Zgodnie z tym przepisem wpis moe nastpi, jeli osoba, ktrej prawo ma by wpisem dotknite, jest lub zostaje jednoczenie wpisana w ksidze wieczystej jako uprawniona. Gdy w ksidze wieczystej nie bdzie ujawniony oskarony jako waciciel75, to z uwagi na norm art. 34 u.k.w.h. zaistnieje przeszkoda dla dokonania wpisu. 3. Zabezpieczenie majtkowe na etapie postpowania wieczystoksi-gowego

Jak wczeniej wspomniano, po wydaniu postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym (rozumianego jako rodek przymusu), podlegajcego wykona-niu poprzez wpis w ksidze wieczystej stosownego zakazu lub hipoteki przymusowej, waciwy organ procesowy zaopatruje postanowienie we wzmiank o wykonalnoci i przesya je cznie z wnioskiem do waciwego sdu wieczystoksigowego. Wniosek jest wolny od opaty sdowej. Doda trzeba, e wniosek wieczystoksigowy skada si na urzdowym formula-rzu76, co wynika z art. 6262 2 k.p.c.77. Z mocy 3 tego artykuu, do wnio-sku naley doczy dokumenty stanowice podstaw wpisu w ksidze wie-czystej w rozwaanym przypadku odpis postanowienia zaopatrzony we wzmiank o wykonalnoci.

Zgodnie z art. 6262 5 k.p.c., wniosek o dokonanie wpisu moe zoy waciciel nieruchomoci, uytkownik wieczysty, osoba na rzecz ktrej wpis ma nastpi, albo wierzyciel, jeeli przysuguje mu prawo, ktre moe by wpisane w ksidze wieczystej. W sprawach dotyczcych obcie powsta-ych z mocy ustawy wniosek moe zoy uprawniony organ. Cytowany przepis wyznacza krg podmiotw legitymowanych czynnie do zoenia wniosku o wpis. Zoenie wniosku przez podmiot spoza krgu wyznaczone-go przepisem art. 6262 5 k.p.c. skutkuje oddaleniem wniosku. W wietle wypowiedzi doktryny wtpliwoci budzi moe rdo legitymacji prokuratora

74

Wzgldnie uprawnionego do spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu albo uytkow-nika wieczystego i zarazem waciciela budynkw oraz urzdze znajdujcych si na uyt-kowanym gruncie.

75 Zob. przypis poprzedni.

76 Formularze mona pobra ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci, jak rwnie s one dostpne w kadym sdzie. Istnieje rwnie moliwo wydrukowania formularzy udostpnionych w ramach komputerowych systemw informacji prawnej.

77 O formalimie postpowania wieczystoksigowego zob. szerzej S. R u d n i c k i, Ustawa, op. cit., s. 385394.



141

i sdu jako organw przesyajcych wniosek o dokonanie wpisu w ksidze wieczystej78.

Sd dokonuje wpisu w ksidze wieczystej wycznie na wniosek i w jego granicach, o ile przepis szczeglny inaczej nie stanowi (art. 6268 1 k.p.c.). W myl art. 6268 2 k.p.c. sd wieczystoksigowy orzeka jedynie w oparciu o tre wniosku, zaczonych do niego dokumentw oraz o tre ksigi wie-czystej. Kognicja sdu jest w takim wypadku cile ograniczona79. Rozstrzy-gnicie w przedmiocie wpisu zapada wedug stanu istniejcego w chwili fi-zycznego zoenia wniosku w biurze podawczym sdu80. Sd zatem nie po-szukuje dowodw ani te nie wzywa o uzupenienie dokumentw doczo-nych do wniosku. Orzeczenie (wpis lub inne rozstrzygnicie merytoryczne) zapada wycznie na podstawie materiau doczonego do wniosku. Wynika to z istoty postpowania wieczystoksigowego, ktre cechuje cisy forma-lizm oraz z zaoenia szybkie rozpoznawanie spraw.

Brzmienie art. 6268 2 k.p.c. wydaje si dostatecznie zrozumiae. Kogni-cja sdu wieczystoksigowego od dawna jednak budzi kontrowersje81. Nie-wtpliwie sd wieczystoksigowy jest uprawniony do zbadania postanowie-nia o zabezpieczeniu majtkowym pod wzgldem jego formy i treci, zwaszcza w kontekcie przepisu art. 94 1 k.p.k. Doda trzeba, e do wniosku naley doczy odpis postanowienia zaopatrzony we wzmiank o wykonalnoci. Nie jest prawidowe doczenie kopii postanowienia i to nawet wwczas, gdy zostaa potwierdzona za zgodno z oryginaem82.

Badanie postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym powinno by przeprowadzane jednolicie, wedug tych samych kryteriw, niezalenie od tego, czy wyda je sd, czy prokurator. Wska kognicja sdu wieczystoksi-gowego nie oznacza, e peni on wycznie funkcje rejestracyjno-ewiden-cyjne. cile okrelony zakres rozpoznania wniosku nie stoi na przeszkodzie wyjanieniu i sprawdzeniu poprawnoci danych, na ktre powouje si wnio-skodawca, zaczajc stosowne dokumenty83. Sd oddali wniosek, gdy za- 78

W opracowaniu pod red. B. K o l a s i s k i e g o, Metodyka, op. cit., s.108, podniesiono, e prokurator nie wystpuje jako statio fisci Skarbu Pastwa, gdy jego legitymacja wynika z art. 7 k.p.c. (koncepcja ta pomija jednak kwesti legitymacji sdu wydajcego postanowie-nie o zabezpieczeniu majtkowym); przeciwne stanowisko prezentuj I. Z d u s k i, B. R o -g o w s k i, A. R o g o w s k a, Korzystanie przez prokuratora, op. cit., s. 7071.

79 Zob. S. R u d n i c k i, Ustawa, op. cit., s. 402 i nast.

80 Uchwaa skadu 7 sdziw SN z dnia 16 grudnia 2009 r., sygn. III CZP 80/09, OSNC 2010, nr 6, poz. 84.

81 S. R u d n i c k i, Ustawa, op. cit., s. 403; M. D e n e k a, Ksigi wieczyste. Zasady material-noprawne, Warszawa 2010, s. 111 i nast.; P. M y s i a k, Postpowanie, op. cit., s. 211247.

82 Zob. G. B i e n i e k, Podstawa wpisu do ksigi wieczystej a kognicja sdu wieczystoksigo-wego, Nowy Przegld Notarialny 2007, nr 2, s. 1348 oraz R. M. B e c z c k i, M. K o c o n, Kognicja sdu wieczystoksigowego kwestie proceduralne, Przegld Sdowy 2011, nr 10, s. 539.

83 Postanowienie SN z dnia 17 lipca 2009 r., sygn. IV CSK 36/09, LEX nr 527084.

R. Seweryn


142

istnieje sprzeczno zachodzca pomidzy treci wniosku i postanowienia a treci ksigi wieczystej w zakresie oznaczenia nieruchomoci84 albo te osoby, ktrej prawo ma by danym wpisem wieczystoksigowym dotkni-te85. Sd wieczystoksigowy nie moe jednake bada przesanek zabez-pieczenia majtkowego ani te moliwoci zastosowania okrelonego spo-sobu zabezpieczenia zwaszcza w kontekcie grocej kary lub rodka penalnego o charakterze majtkowym. Badanie tych kwestii zarezerwowane jest dla sdu odwoawczego. Inaczej rzecz si ma w przypadku sprzecznoci pomidzy treci postanowienia i wniosku a treci wpisw w ksidze wie-czystej. Sd wieczystoksigowy ma prawo i obowizek uwzgldni wszelkie rozbienoci w tym zakresie. Nie jest to bowiem badanie merytorycznych podstaw i sposobu wykonania zabezpieczenia majtkowego. Sd wieczy-stoksigowy odmwi wpisu, jeli np. wniosek i postanowienie o zabezpie-czeniu wskazywa bd na nieruchomo X, dla ktrej prowadzona jest ksiga wieczysta Y, za w rzeczywistoci ksiga ta nie jest prowadzona dla nieruchomoci X (bd gdy wadliwie t nieruchomo opisano) albo oskar-ony nie jest wpisany jako waciciel.

Powysze uwagi znajduj rwnie zastosowanie do wykonania zabezpie-czenia roszcze powoda cywilnego. Zastrzec trzeba, e legitymacj do zo-enia wniosku ma powd cywilny lub prokurator bez wzgldu na to, jaki organ orzek o zabezpieczeniu. W przypadku, gdy wniosek o wpis w ksidze wieczystej skada powd cywilny, obowizany jest uici nalen opat s-dow, ktra wynosi 200 z (za wpis hipoteki)86 oraz 60 z (za wpis zakazu)87. Na postpowanie wieczystoksigowe zmierzajce do wykonania postano-wienia o zabezpieczeniu roszcze nie rozciga si tymczasowe zwolnienie powoda z obowizku ponoszenia kosztw sdowych, o ktrym mowa w art. 642 k.p.k. Moliwe jest jednak zwrcenie si przeze do sdu o zwolnienie od kosztw w postpowaniu wieczystoksigowym, tyle e zwolnienie to musi nastpi jeszcze przed zoeniem wniosku o wpis w ksidze wieczystej (zgodnie z art. 106 u.k.s.c.). Prokurator nie ma obowizku ponoszenia kosz-tw sdowych z uwagi na art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. 4. Wykrelenie z ksigi wieczystej hipoteki przymusowej i zakazw

Wpisy hipoteki przymusowej i omwionych ju zakazw nie powinny ist-nie, gdy dany sposb zabezpieczenia majtkowego nie jest ju stosowany, 84

Postanowienie SN z dnia 22 stycznia 2010 r., sygn. V CSK 230/09, LEX nr 688051; odmien-nie, lecz raczej nietrafnie, postanowienie SN z dnia 17 lipca 2008 r., sygn. II CSK 115/08, LEX nr 548808. Zastrzec trzeba, e SN wyrazi przytoczone stanowiska na gruncie spraw, w ktrych wystpoway prawomocne postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

85 Argument z art. 34 u.k.w.h.

86 Zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sdowych w sprawach cywilnych, Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.; dalej w skrcie: u.k.s.c.

87 Stosownie do art. 44 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c.



143

np. na skutek upadku lub zmiany sposobu zabezpieczenia albo uchylenia zabezpieczenia. O wykreleniu zakazu, o ktrym mowa w art. 292 2 k.p.k., bya ju wyej mowa.

Przepisy proceduralne nie reguluj wprost wpywu upadku zabezpiecze-nia majtkowego na tre wpisw w ksigach wieczystych. Zgodnie z art. 294 k.p.k., zabezpieczenie upada, gdy nie zostanie prawomocnie orzeczona grzywna, przepadek, nawizka, wiadczenie pienine lub nie zostanie na-oony obowizek naprawienia szkody lub zadouczynienia za doznan krzywd ani nie zostan zasdzone roszczenia o naprawienie szkody, a po-wdztwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upywem 3 miesicy od daty uprawomocnienia si orzeczenia ( 1). W razie wytoczenia powdz-twa w tym terminie, zabezpieczenie pozostaje w mocy, jeeli w postpowa-niu cywilnym sd nie orzeknie inaczej ( 2)88.

Sytuacja, w ktrej nie zostaj zasdzone wspomniane roszczenia, ma miejsce wwczas, gdy sd odmwi przyjcia powdztwa adhezyjnego, pozo-stawi powdztwo bez rozpoznania lub te nie zasdzi odszkodowania z urzdu89. W dwch pierwszych przypadkach zabezpieczenie nie upada, po-niewa powd moe da przekazania powdztwa sdowi rozpoznajcemu sprawy cywilne. Do upadku zabezpieczenia roszcze dojdzie jednak ww-czas, gdy sd orzekajcy w procesie karnym w wyroku prawomocnie oddali powdztwo90. Zabezpieczenie upadnie, poza tym nie tylko wskutek nieorzecze-nia przez sd grzywny czy innych rodkw penalnych o charakterze majtko-wym, ale rwnie w sytuacji, gdy prokurator nie wniesie aktu oskarenia91.

Na etapie jurysdykcyjnym postpowania karnego kwesti upadku zabez-pieczenia roszcze o naprawienie szkody reguluje przepis art. 294 k.p.k.92. W postpowaniu przygotowawczym unormowano to za w art. 69 4 k.p.k., zgodnie z ktrym zabezpieczenie roszcze powoda cywilnego upada take wwczas, gdy w terminie 30 dni od dnia dorczenia postanowienia o umo-rzeniu lub zawieszeniu postpowania przygotowawczego powd nie zgosi dania przekazania sprawy sdowi waciwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Z uwagi na to, e upadek zabezpieczenia nastpuje ipso iure, nie jest konieczne wydanie w tym przedmiocie orzeczenia stwierdzajcego ten-e fakt. Posikujc si przepisami art. 93 2 i 3 k.p.k., nie naley wyklucza moliwoci wydania zarzdzenia stwierdzajcego upadek zabezpieczenia w celach porzdkowych93.

88

Na gruncie postpowania o przestpstwa skarbowe zob. art. 132 k.k.s. 89

Zob. P. H o f m a s k i (red.), E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks, op. cit., s. 1187. 90

Zob. S. S t e i n b o r n, Komentarz aktualizowany do art. 294 k.p.k., (w:) J. G r a j e w s k i (red.) i in., Kodeks, op. cit., teza nr 5 i przywoan tam literatur.

91 Zob. P. S t a r z y s k i, Zabezpieczenie, op. cit., s. 68 i przywoan tam literatur.

92 Zob. P. H o f m a s k i (red.), E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, ibidem, s. 1188.

93 Podobnie R. S e w e r y n, Wybrane zagadnienia..., op. cit., s. 253.

R. Seweryn


144

Z momentem upadku zabezpieczenia po stronie organw procesowych powstaje jednak obowizek niezwocznego podjcia czynnoci zmierzaj-cych do przywrcenia stanu poprzedniego94. Przepisy proceduralne nie re-guluj w sposb caociowy trybu, w jakim prokurator albo sd ma przywr-ci stan poprzedni. Kontrowersje moe budzi to, e w ustawie brak jest wy-ranego wskazania podstawy wykrelenia wpisw w ksigach wieczystych hipoteki przymusowej lub omwionych zakazw. W aspekcie wieczystoksi-gowym funkcjonowania zabezpieczenia majtkowego naley przyj, e prokurator (albo sd), dziaajc z urzdu, powinien zoy wniosek o wykre-lenie wpisw dotyczcych hipoteki przymusowej (wzgldnie wspomnianych zakazw). Do wniosku naley doczy sporzdzone przez prokuratora albo sd pisemne zawiadomienie o upadku zabezpieczenia95. Zawiadomienie to, bdce dokumentem urzdowym, stanowi moe podstaw wykrelenia wpisu96. Podstaw tak moe by take wzmiankowane ju zarzdzenie stwierdzajce upadek zabezpieczenia, o ile zostao wydane. Wyjwszy przypadek zabezpieczenia roszcze o naprawienie szkody, podstaw wy-krelenia wpisw wieczystoksigowych moe w kocu stanowi prawomoc-ny wyrok, w ktrym nie orzeczono grzywny ani rodkw penalnych o charakterze majtkowym, albo prawomocne postanowienie prokuratora o umorzeniu postpowania.

W praktyce wtpliwoci budzi moe sytuacja, o ktrej mowa w art. 294 1 in fine k.p.k. Pojawia si bowiem pytanie, w jaki sposb sd orzekajcy w sprawie karnej ma ustali, e nie wytoczono powdztwa o roszczenia o naprawienie szkody. Wydaje si, e na tak postawiony problem naley spojrze z punktu widzenia pokrzywdzonego (powoda cywilnego) jako osoby wytaczajcej powdztwo przed sdem cywilnym. Majc interes faktyczny i prawny w tym, aby zabezpieczenie przysugujcych mu roszcze, dokona-ne w procesie karnym, zostao utrzymane, pokrzywdzony powinien powia-domi sd karny o fakcie wystpienia na drog procesu cywilnego. Z takich samych powodw powinien on powiadomi sd cywilny o zabezpieczeniu roszcze dokonanym w toku procesu karnego. W kadym razie nic nie stoi na przeszkodzie, aby sd orzekajcy w procesie karnym pouczy pokrzyw-dzonego o konsekwencjach wynikajcych z art. 294 k.p.k.97.

W sytuacji, gdy rodek przymusu zostanie uchylony albo zmieniony w ten sposb, e wykonanie zabezpieczenia nie ju bdzie realizowane poprzez 94

Zob. A. B u l s i e w i c z, D. K a l a, Zabezpieczenie majtkowe, op. cit., s. 240. 95

Zob. S. S t e i n b o r n, Komentarz aktualizowany do art. 294 k.p.k., (w:) J. G r a j e w s k i (red.) i in., Kodeks, op. cit., teza nr 7; zob. take postanowienie SN z dnia 9 wrzenia 1972 r., sygn. I KZ 104/72, LEX nr 21516.

96 Zob. S. R u d n i c k i, Ustawa, op. cit., s. 179 i nast. oraz P. M y s i a k, Postpowanie, op. cit., s. 208.

97 Zob. take S. S t e i n b o r n, Komentarz aktualizowany do art. 294 k.p.k., (w:) J. G r a j e w -

s k i (red.) i in., Kodeks, op. cit., teza nr 6 oraz przywoan tam literatur.



145

wpis hipoteki przymusowej albo jednego z zakazw, organ procesowy zo-bowizany jest zoy wniosek o wykrelenie danego wpisu z ksigi wieczy-stej. Podstaw wykrelenia stanowi bdzie postanowienie sdu rozpozna-jcego zaalenie na zastosowanie zabezpieczenia majtkowego, wzgldnie postanowienie prokuratora albo sdu w przedmiocie zmiany wczeniejszego postanowienia o zabezpieczeniu majtkowym w zakresie swoich kompetencji.

Z wnioskiem o wykrelenie hipoteki przymusowej lub zakazu moe wy-stpi take oskarony, inna osoba lub podmiot uprawniony, ktrych praw wpisy te dotykaj. Niezbdne jest doczenie jednego z wyej wymienionych poprzednio dokumentw, ktre stanowi mog podstaw wykrelenia. W przypadku wykrelenia hipoteki przymusowej wniosek podlega opacie w kwocie 100 z98, a w przypadku zakazw 30 z99.

VI. Podsumowanie

Zabezpieczenie orzecze majtkowych w postpowaniu karnym jest te-matyk niezwykle interesujc i skomplikowan zarazem. W praktyce ta z pozoru do lakoniczna regulacja wywouje szereg wtpliwoci. Dotych-czasowy dorobek pimiennictwa, orzecznictwa sdowego i przede wszyst-kim dowiadczenia praktyczne uzmysawiaj, jak wiele trudnoci niesie ze sob stosowanie tych przepisw. Co wicej, wraz z kolejnymi nowelizacjami przepisw proceduralnych pojawiaj si nowe problemy interpretacyjne.

Przedstawione rozwaania miay na celu ukazanie zabezpieczenia ma-jtkowego w nieco innym ujciu, anieli dotd prezentowane w doktrynie, przede wszystkim z punktu widzenia praktyki sdu wieczystoksigowego. Zwaywszy na takie ukierunkowanie wywodu, niniejsze opracowanie moe okaza si przydatne take dla prokuratorw niezalenie od ich roli proce-sowej oraz dla pozostaych stron, innych uczestnikw postpowania karnego i organw prowadzcych to postpowanie w stadium przygotowawczym.

98

Zgodnie z art. 42 ust. 1 w zw. z art. 46 u.k.s.c. 99

W myl art. 44 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 46 u.k.s.c.

R. Seweryn


146

Land-registry aspects of property collateral

Abstract

This study presents a general review on a property collateral measure, with special focus on issues pertinent to practices of the court of land regis-tration. The reflections recognize the most recent legislative changes, includ-ing amendments concerning the appending of a writ of execution to a prop-erty collateral decision, and recent extensive amendments to the Act on Land Registries and Mortgage.

Documents

9seweryn