1

09 بهداشت عمومیرشته کارشناسی پیوسته Aگزارش کار گروه

خانم دکتر عابدینی _اساتید مربوطه : آقای مهندس محسنی

اعضای گروه :

پریسا نظری -

زهرا هاشمی -

نرجس اسماعیلی -

الهه امیری -

نسرین ابوالقاسمی -

فاطمه ارزاقی -

سمیه زمانی -

خاطره نجفی -

فهیمه کوهی زاده -

زهرا بارانی -

میله یار احمدیج -

49بهار

2

3

فهرست مطالب شماره صفحه

0 آموزشگاه بهورزی

09 هداشتخانه ب

11 شرایط انتخاب بهورز -

11 وظایف بهورزان -

11 سرشماری ساالنه و ثبت اطالعات -

11 آموزش بهداشت عمومی -

11 تشکیل شوراهای محلی -

11 مراقبت از زنان باردار -

11 ساله 0 – 8مراقبت از کودکان -

18 تنظیم خانواده -

14 آموزش و مراقبت های تغذیه ای -

14 بهداشت مدارس -

10 بهداشت حرفه ای -

11 بهداشت محیط -

11 بیماریابی -

4

مرکز بهداشت شهرستان

52 برنامه جدید ایمنسازی -

52 واحد واکسیناسیون -

مننژیت

11 تعریف

11 علت

11 عالئم

18 درمان

18 پیشگیری

هاری

14 تعریف

14 عامل بیماری

14 مخازن

00 راه سرایت

00 عالئم بیماری در انسان

00 عالئم بیماری در حیوان

01 اقدامات الزم جهت فرد حیوان گزیده

01 واکسن هاری

01 سرم هاری

هپاتیت ب

09 تعریف

09 نکات و پرسش ها

توام

90 موارد استعمال

90 عوارض جانبی

90 روش استفاده

91 روش نگهداری

5

واحد سالمت روان -

91 تعریف

90 پیشگیری سطح اول

91 پیشگیری سطح دوم

91 پیشگیری سطح سوم

91 ارتقای بهداشت

98 عصبی_انواع اختالالت روانی

94 جمعیت آسیب پذیر در بهداشت روان

94 مرحله ی درمانی بهداشت روانی

11 ای سالمت روانمعرفی برنامه ه

11 وظایف کارشناس سالمت روان

14 آموزش مهارتهای زندگی

10 آموزش مهارتهای فرزند پروری

11 اجتماعی در بالیا-آموزش حمایت های روانی

11 برنامه ی پیشگیری از خودکشی

11 فعالیت های مرتبط با پیشگیری از سوء مصرف مواد

11 و پس از زایمان طرح غربالگری اختالالت روانپزشکی در مادران در دوران بارداری

واحد سالمت خانواده -

18 شرح وظایف

10 خدمات و توانمندیهای کارشناسان سالمت خانواده

10 نظام مراقبت مرگ کودکی

11 خالصه ی مراحل مراقبت ادغام یافته

14 آموزشهای قبل، حین و پس از ازدواج

81 برنامه ی مادران

واحد بیماریهای واگیر -

81 آموزش بیماریهای واگیر

81 واگیرمراقبت بیماریهای

41 گزارش دهی بیماریهای واگیر

41 تحلیل و ارسال آمارها_جمع آوری، تجزیه

40 ارت بر عملکرد مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشتنظ

6

واحد بیماریهای غیر واگیر -

41 شرح وظایف کلی

41 تاالسمی

41 فشارخون

41 غربالگری نوزادان

41 سوانح و حوادث

41 سرطان ها

واحد سل -

48 تعریف

48 انواع سل

44 ار بیماریراه های انتش

100 عالئم و تشخیص

100 بیماریابی

100 زمان نمونه گیری

101 روش گرفتن خلط

101 تعاریف استاندارد بر اساس سابقه ی در مان

100 درمان

109 پایش روند موفقیت درمان

101 اقدامات الزم برای اطرافیان و بهداشت محیط

101 پیشگیری از سل

091 واحد فناوری اطالعات و آمار -

مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری

090 تعریف -

090 دگان خدمت در مرکز مشاورهگیرن -

090 سطوح خدماتی -

009 بیماری ایدز -

111 مراحل بیماری

111 راه های عمده ی سرایت بیماری

7

114 گروه های در معرض خطر

غربالگری و تشخیصHIV 110

110 راه های پیشگیری

119 درمان

مرکز بهداشت استان

واحد آموزش و ارتقاء سالمت -

111 شرح وظایف

111 حیطه های اصلی مسئولیت آموزش سالمت

118 ریفرم های آما

واحد کودکان -

109 برنامه ی سالمت کودکان

101 مراقبت ادغام یافته ی کودک سالم

)108 مانا )مراقبت ادغام یافته ی ناخوشی های اطفال

104 سوانح و حوادث

190 ترویج تغذیه با شیر مادر

191 اقدامات ده گانه ی بیمارستانهای دوستدار کودک

191 ماهه 1 – 14مرگ کودک

واحد سالمت جوانان، نوجوانان و مدارس -

190 ریفتع

199 اهمیت، اهداف و راهبردهای اساسی بهداشت مدارس

191 شرح وظایف واحد سالمت جوانان، نوجوانان و مدارس

110 پیشگیری و کنترل بیماریها، واکسیناسیون

110 آهن یاری

110 شیر در مدرسه

111 شپش در مدرسه

8

واحد تغذیه -

110 شرح وظایف

119 اهداف

111 شرح وظایف کارشناس تغذیه در برنامه ی کودکان

111 امه ی مادرانشرح وظایف در برن

111 شرح وظایف در برنامه ی جوانان و مدارس

111 شرح وظایف در برنامه ی سالمندان

111 شرح وظایف در برنامه ی مشاوره تغذیه به گروه های آسیب پذیر

111 شرح وظایف در برنامه ی پیشگیری و کنترل اختالالت ناشی از کمبود ید

118 شرح وظایف در برنامه ی غنی سازی آرد با آهن و اسیدفولیک

118 شرح وظایف در برنامه ی مکمل یاری آهن

شرح وظایف در برنامه ی پیشگیری و کنترل کمبود ویتامینA 118

118 هفته ی ملی بسیج همگانی تغذیه

واحد بیماریهای غیر واگیر -

114 اهداف

110 سرطان

110 تاالسمی

PKU 111

021 واحد بهداشت محیط -

واحد بهداشت حرفه ای -

111 سیاست های کلی بهداشت حرفه ای ایران

111 تعریف

111 خط مشی بهداشت حرفه ای رسالت و

111 تیم خدمات بهداشت حرفه ای

111 شرح وظایف

180 برنامه و فعالیت ها

180 طب کار

9

آموزشگاه بهورزی

سالمت تیم آموزی باز و بهورزی آموزش

: ماموریت

-مامایی-پرستاری)مختلف های رشته در مربی 1 داشتن با بهورزی آموزش مرکز

-بهورزی نیروی تربیت وظیفه (خانواده بهداشت و ای حرفهو محیط بهداشت -بیماریها با مبارزه

-پزشک)سالمت تیم اعضاء بهورزانوسایر از اعم محیطی پرسنل آموزی باز و نوآموزی آموزش،

فاست با را (حرفهای وبهداشت محیط بهداشت -خانواده بهداشت -بیماریها با مبارزه ناظر کاردانهای

ا هب فعالیتها این.دارد عهده به روستایی درمناطق یآموزش الگوهای و تکنیکها -روشها آخرین از اده

رده خدمات بر ضافهنظارت

ورتاممنظ به آنها رفتار تغییر نهایت در و پرسنل دانش و عملکرد و نگرش تغییر جهت محیطی های

.گیرد می انجام جامعه سالمت سطح ارتقاء و ین،حفظ

:کلی اهداف

جدید آموزان رددانشوعملک نگرش آگاهی، ارتقا .1

شاغل بهورزان وعملکرد نگرش آگاهی، ارتقا و حفظ .1

سالمت تیم پرسنل وعملکرد نگرش آگاهی، وارتقاء حفظ .0

سیستم به جدیدالورود های نیرو وعملکرد نگرش آگاهی، سطح ارتقاء .9

: اختصاصی اهداف

نمرا معدل میانگین که میزانی به بهورزی موزانآ وعملکرددانش آگاهی،نگرش ارتقا .1

باشد درصد81وعملکرد شناختی درحیطهاول درپایه ت

کزمرا وناظرین بهورزان شناختی حیطه ارزشیابی آزمون پس نمرات میانگین افزایش .1

آزمون پیش نمرات به نسبت %1 میزان به حداقل خانهبهداشت دارای

اخ دارای مراکز ناظرین و بهورزان عملکردی حیطه ارزشیابی راتنم میانگین افزایش .0

ذیل :بشرح بهداشت نه

%80 به %11از سازی ایمن و واگیر غیر واگیرو بیماریهای -

%1/41به %40 از بارداری مراقبت -

11

%81 به %4.80 از بهداشت آموزش -

%11 به %1.91 از عالمتی ساده درمانهای -

%81 به %1.80 از اولیه کمک های -

%40 به% 0/84 از خانواده تنظیم -

حداقل میزان به وعملکرد آزمون پیش درصدنمره10میزان به سالمت تیم ارتقاآگاهی .9

88 سال ی ها لیست چک وضعیتنتایج درصد 1

آزمون پیش درصدنمره01میزان به جدیدالورود پرسنل وعملکرد آگاهی ارتقا .1

کارکنان خدمت ضمن وآموزش بهورزی مرکزآموزش خدماتی کادر وضعیت

خانه بهداشت

ترین واحد ارائه خدمت در روستاها است. هر خانه بهداشت بسته به خانه بهداشت محیطی •

ی ارتباطی و جمعیت، ممکن است یک یا چند روستا را در شرایط جغرافیایی به ویژه راهها

پوشش خدمات خود داشته باشد.

مرد( –نوع نیرو: بهورز )زن •

مشخصات بهورز: -

بومی، مورد اعتماد مردم، حداقل دیپلم، طی کردن دو سال آموزش بهورزی

تعداد پرسنل

1 مدیر

1 مربی

1 دفتری امور متصدی

11

د:شرایط انتخاب و تربیت کارکنانی که برای خدمت در خانه بهداشت منظور شده ان

در خانه بهداشت فقط یک رده شغلی از کارکنان بهداشت خدمت می کنند، که بر حسب

نامیده می شوند.« بهورز مرد»یا« بهورز زن»جنس

شرایط: -الف

بومی بودن: با توجه به وظایفی که برای خانه بهداشت منظور شده است و برای اینکه عوامل اجرائی

و زندگی مردم داشته باشند و باالخره برای اطمینان درک نزدیک تر و صحیح تری از محیط کار

نسبی از اقامت دائم پرسنل در روستا و تأمین دسترسی مستمر روستائیان به خدمات و کاسته شدن

از بار نقل و انتقاالت آتی آنان، پرسنل هر خانه بهداشت، از جمعیت تحت پوشش آن و ترجیحاً از

شت یاروستای قمر انتخاب می شود. مردم روستای محل استقرار خانه بهدا

سال تمام و 18سن: برای پذیرفته شدن در آموزش بهورزی، سن پذیرفته شدگان باید حداقل

سال برای داوطلبین زن باشد. در شرایط مساوی افراد 11سال برای داوطلبین مرد و 18حداکثر

متأهل مرجح خواهند بود.

اشت ، در برنامه هایی که تماس نزدیک و مستمر با مادران جنس : با توجه به تنوع وظایف خانه بهد

و کودکان را ایجاب کند، وجود پرسنل زن)بهورز زن( ضروری است، چه در غیر اینصورت این برنامه

ها توفیق نخواهد داشت. طبیعت فعالیتهای دیگر مانند امورمربوط به بهداشت محیط، بهداشت کار و

که در این زمینه ها وجود بهورز مرد ترجیح دارد.کارگاهها... نیز نشان می دهد

تحصیل: داوطلبین آموزش بهورزی بایستی حداقل دارای مدرک دیپلم متوسط رشته های علوم

ریاضی . علوم تجربی. علوم انسانی . بهیاری ومدیریت خانواده باشند.

رزی، واحد گسترش تذکر: انتخاب بهورزان توسط کمیته ای مرکب از نمایندگان مرکز آموزش بهو

شبکه ها و گزینش، از طریق آزمون کتبی و شفاهی انجام می شود.

12

وظایف بهورزان در خانه های بهداشت:

سرشماری ساالنه و ثبت اطالعات: -0

هر خانه بهداشت، در شروع کار و در آغاز هر سال، باید اطالعات آماری کاملی از منطقه تحت

ین کار، منازل هر یک از روستاهای تحت پوشش طبق نظم پوشش خود جمع آوری کند. برای ا

خاصی شماره گذاری می شود. تعداد خانوارها و تعداد افراد هر خانوار به تفکیک نام، سن جنس،

نسبت با سرپرست خانوار، شغل و میزان سواد، بارداری، معلولیت و بیماری مزمن و تغییرهای

.. ثبت می گردد. جمعیتی خانوار)ازدواج، مرگ، مهاجرت( و .

مشخصات مجتمعهای موجود )آب، فاضالب، نوع مصالح بکار رفته در مسکن و دفع فضوالت....(،

شرایط محیطی)راه ارتباطی، فاصله ها، اماکن عمومی و...(، چگونگی مواد غذایی و تغذیه مردم و

ه فرمهای خالصه و نیز سایر اطالعات الزم در پرونده خانوار ثبت می شود. برای این مقصود، تهی

حتی المقدور آسان و ساده اهمیت بسیاری دارد. پس از سرشماری اولیه یا ساالنه، گروههای سنی،

جنسی، شغلی و... که برنامه مراقبت بهداشتی معینی دارند، دسته بندی، ثبت و برنامه مراقبت

ت عمل، حجم بهداشتی آنها تنظیم می گردد. با جمع آوری و دسته بندی این اطالعات وسع

فعالیت و میدان عملیاتی خانه بهداشت روشن می شود.

13

14

15

آموزش بهداشت عمومی-5

مشکل ترین، مهمترین و امید بخش ترین نقش خانه بهداشت، آموزش بهداشت است . بعلت -

ظرافت، بردباری و دقت فراوانی که در این کار الزم است، انتظار می رود وقت زیادی را بخود

تصاص دهد.اخ

خانواده و مدرسه، که بیش از دو سوم هدفهای آموزشی بهداشت عمومی را در خود دارد،

مناسبترین و بارورترین عرصه های این فعالیت است. اگر آموزشهای خانه بهداشت در این عرصه ها

مبخصوص در مدرسه، موفقیت آمیز باشد، معلمان در مدرسه و کودکان در خانه تداوم بخش مفاهی

مورد نظر خواهند بود. کودک به اقتضای قدرت فراگیری با سرعت بیشتری به تغییر رفتار دست

می یابد، این رفتارهای تغیر یافته را به میان خانواده می برد و عادتهای نو و صحیح را به دیگران

اثر مستقیمانتقال می دهد. این کیفیت نه تنها در حال حاضر بر مجموعه آگاهیها و رفتار خانواده

می گذارد بلکه آشنایی و آمیختگی نسل آینده را نیز با مفاهیم و رفتار بهداشتی افزون تر می

سازد. بعبارت دیگر خارج ساختن نقش آموزش بهداشت از قالب تنگ موجود، شاید تنها راه تأمین

آموزشی و تضمین آگاهیهای بنیانی و مؤثر بهداشتی باشد. در این راه فراهم آوردن موجبات

معلمان مدارس روستایی و کسانی که با جمعیتهای گروهی سر وکار مستمری دارند نقشی سازنده

و پرسود خواهد داشت. بخش عمده دیگری از آموزشهای بهداشت در جریان مراقبتها و بصورت

چهره به چهره خواهد بود که مؤثرترین طرق آموزش بهداشت است.

وراهای محلی بهداشتتشكیل گروههای داوطلب و ش -3

اگر ضابطه انتخاب فرد بومی درست انجام گیرد، بدلیل آشنایی عمیق کارکنان بومی با آداب و

رسوم محل، باورها و اعتقادهای مردم و استفاده از گویشهای محلی امکان برقرای ارتباط کارکنان

خواهد بود. جلب خانه بهداشت با جامعه و نفوذ آموزشهای آنان در مردم محل خدمت بیشتر

اعتماد مردم موجب می گردد که عالقمندی و گرایش آنان برای مشارکت در فعالیتهای بهداشتی

افزایش یابد. مشارکت و مداخله مردم در خدمات بهداشتی که عامل تعیین کننده ای برای مراقبت

16

ین خط مشی جامعه است، باید اساسی تر (self-relianceو خود اتکایی ) (self-careاز خویش)

نظام بهداشتی کشور باشد. در این راستا کارکنان بومی خانه بهداشت مناسبترین گروه برای پایه

گذاری و گسترش این مشارکتها بشمار می روند. مثالً ، استفاده کارکنان از بستگان و دوستان

نند عه نمی کخویش برای انجام بعضی از کارها مثل پیگیری و تبلیغ کسانی که در موعد مقررمراج

و یا نامنظم مراجعه می نمایند، انجام برخی از خدمات نظیر وزن کردن زنان حامله و کودکان،

و... می تواند مقدمه ای باشد که بتدریج به تشکیل گروههای داوطلب، ORSدرست کردن محلول

در زمینه هر یک از خدمات و تشکیل شوراهای محلی بهداشت منجر گردد.

از زنان باردار:مراقبت -1

نگهداری آمار دقیق و تشکیل پرونده برای کلیه زنان باردار پیگیری آنها در مراحل مختلف -

پیشرفت حاملگی

تکمیل فرم مراقبت دوران بارداری در اولین دیدار زن باردار، ثبت سوابق و نتجه زایمانهای قبلی، -

درج نتایج اولین معاینه در فرم مراقبت

خ تقریبی زایمان و درخواست آزمایشهای تشخیصی الزمبرآورد تاری -

در دیدارهای بعدی: زنان باردار در شش ماه اول حاملگی ماهی یکبار، در ماه هفتم و هشتم دوبار -

و در ماه نهم هر هفته یکبار تحت مراقبت قرار می گیرد، تا دوران حاملگی را با شرایط مناسبی به

املگی، آموزش زن باردار در مورد تغذیه، ورزش، پوشاک، پایان برسانند. سنجش پیشرفت ح

مراقبت از پستانها، اهمیت دادن آغوز ، تغذیه با شیر مادر و سایر مراقبتهای دوران بارداری، تزریق

واکسن کزاز یا تؤام ، آموزش طرز مراقبت صحیح از نوزاد، روش درست شیر دادن، تغذیه شیر خوار

و...

نیازمند مراقبتهای ویژه به مرکز بهداشتی درمانی مربوطه اعزام زنان باردار -

مساعدتهای الزم برای تأمین امکان زایمان سالم و بهداشتی برای زنان حامله تحت نظر، اعم از -

همکاری با مامای محلی یا معرفی و فراهم آوردن تسهیالت الزم برای اعزام آنها به مرکز بهداشتی

ه زایمان در پرونده مادر.درمانی و ثبت جریان و نتیج

17

آموزش مراقبتهای بعد از زایمان و کمک به انجام آنها -

سال 9-1مراقبت از کودکان -2

تکامل کودک ازدوران جنینی آغاز میشود وبامراقبت وتغذیه مطلوب دردوران بارداری . فرصت -

تکامل مغزی رشد وتکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم میشود. مهمترین دوران

کودک دردوسال اول زندگی است که نقش قابل مالحظه ای برعملکرد ذهنی .

جسمی.روانی.اجتماعی وایمنی کودک دارد تجربیاتی که کودک درسالهای سوم تاپنجم زندگی

کسب میکند اورا برای کسب مهارتهای اجتماعی ویادگیری دردوران مدرسه آماده میسازد.

سالگی که بدوورود به مدرسه است درقدرت یادگیری 1-8دردوران تجربیات ومهارتهای کودک

اودر دوران تحصیل حیاتی است . بنابراین مراقبت ازکودک . حمایت . آموزش ورشد وتکامل

مطلوب . ازدوره لقاح آغاز میشود ونه تنها مراقبت کودک بلکه مراقبت ازمادر نیز برای بقاء

رشدوتکامل کودک حائز اهمیت است .

کودکانی که ازمراقبت مطلوب برخوردار هستند در آموزش وسایر خدمات اجتماعی ازبقیه -

جلوترهستند . توان تولید بیشتری دارند وبه قانون بیشتر احترام میگذارند . لذا هزینه های آینده

برای آموزش . بهداشت وهزینه های اجتماعی کاهش خواهد یافت وسرمایه های اجتماعی فزونی

.می یابد

سال از . ازاهمیت ویژه ای برخوردار است 1سال وبه ویژه زیر 8توجه خاص به تکامل آنها درسنین زیر

برنامه مراقبت کودک سالم به دنبال یافتن راهی برای جداکردن کودکان سالم ازکودکان به ظاهر

. درحقیتسالم یا مستعد به بیماری است که هنوز نشانه های بیماری درآنها مستقر نشده است

هدف این برنامه طراحی نظام غربالگری استاندارد مراقبت کودکان صفرتا هشت سال واجرای آن

میباشد.

18

تنظیم خانواده -2

ساله شوهردار این گروه 94تا 10آموزش ، اجرا و پیگیری برنامه های تنظیم خانواده در زنان -

ماهی یکبار مورد مراقبت قرار می گیرند.

19

ش و مراقبتهای تغذیه ایآموز -7

-مواد غذائی، چکونگی پخت و مصرف آنها در مناطق مختلف کشور، تابع شرایط اقلیمی

جغرافیایی، سنتها و عادات مردم آن ناحیه است. شناخت این ویژگیها، تعیین علل و نوع

بطور کمبودهای غذایی باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. جا دارد که آموزشهای خانه بهداشت

عمده در جهت یافتن راههای استفاده صحیح از مواد غذایی موجود عادت کنند و بتدریج مواد

غذایی الزم و جدید در عادتهای غذایی آنان را یابد. مثالً اگر کارشناسان تغذیه مراکز بهداشت

استانها ضمن بررسیهای خود برای شناخت منابع غذایی رایج در منطقه، کمبودی در مصرف

زیهای تازه مالحظه کنند. باید طبق برنامه ریزی دقیقی محوطه حیاط خانه های بهداشت را به سب

عرصه ای برای کاشت انواع سبزیها، گوجه فرنگی و ... بدل کنند و طرز کاشت، برداشت و استفاده

ابل از مواد مذکور را توسط بهورزان عمالً به مردم بیاموزند. نگهداری و پخت صحیح مواد غذایی ق

.دسترس نیز باید قسمت دیگری از فعالیتهای خانه های بهداشت باشد

مراقبت از دانش آموزان و بهداشت مدارس - 1

بازدیدهای منظم از مدارس روستاهای تحت پوشش در طول سال تحصیلی و تشکیل جلسات -

آموزشی برای دانش آموزان

ر طول سال تحصیلی دو بار مورد معاینه معاینه جمعی دانش آموزان بطوری که هر دانش آموز د -

قرار گیرد. در این معاینه ها، دانش آموزان باید از نظر ضایعات قارچی مو، ضایعات پوستی دیگر،

ورم ملتحمه، تراخم، مشکالت دید و شنوایی و... در بررسی و موارد مشکوک به پزشک ارجاع داده

شوند.

ا، ، دستشویی ها و فاضالب و...بررسی بهداشت محیط اعم از مجموعه کالسه -

بررسی بهداشت بوفه مدرسه از نظیر محیط بوفه، مواد غذایی، کارکنان بوفه -

21

بررسی بهداشت اماکن عمومی مجاور مدرسه مثل بقالیها، رستورانها، ساندویچ فروشیها، -

دستفروشها و...

نظارت بر موازین بهداشت حرفه ای -0

ای وجود نور کافی در کارگاههای قالی بافی و نظایر آن، آموزش نظارت بر موازین بهداشت حرفه

تغذیه مناسب برای کارگرانی که در اماکن کم نور کار می کنند، راههای محافظت چشم و دهان در

مقابل گرد و غبار محیط کار، محافظت گوشها در برابر صداهای زیان آور ناشی از کار و ورشهای

از حشره کشها و سموم نباتی. پیشگیری از مسمومیتها ناشی

کلیه کارگاههایی که محدوده هر خانه بهداشت قرار دارد باید حداقل هر دو ماه یکبار مورد بازدید

قرار گیرد.

محیط عمومی روستا: -09

در آغاز کار، جمع آوری اطالعات، نیازهای عمومی روستاهای تحت نظر خانه بهداشت را تا حدود

. جلب مشارکت مردم و فراهم آوردن موجبات تأمین آب سالم و کافی باید زیادی روشن می سازد

از مهمترین برنامه های بهداشتی تلقی و پیگیرانه دنبال شود، زیرا تأمین این نیاز و نیز دفع

بهداشتی فاضالب و زباله صرفنظر از اثر غیر قابل انکاری که در زندگی روستائیان دارد، در گسترش

بهداشت نیز تأثیری بسزا خواهد داشت.نفوذ خانه های

آموزش مردم در جلوگیری از آلوده کردن آبهای مصرفی ده، پر کردن و خشکانیدن یا سمپاشی

گندابها و آبچالها از مهمترین اقدامهایی است که باید در این زمینه صورت گیرد.

کشتارگاه، غسالخانه، اقدامهای بهداشتی دیگر از قبیل راهنمایی و کمک به احداث حمام عمومی،

رختشویخانه و... نیز از فعالیتهای خانه بهداشت خواهد بود که در همه حال با جلب مشارکت مردم

صورت می گیرد.

21

فعالیت برای تأمین برق عمومی، جاده های ارتباطی، خیابان بندی، درختکاری در محیط روستا و

الیتهای اجتماعی خانه بهداشت را تشکیل ترویج سبزیکاری در خانه ها و... می تواند مضمون فع

دهد که با یاری مدیریتهای سطوح باال و همکاری سازمانهای دیگر پیگیری و اجرا شود. این

فعالیتها نفوذ کارکنان بهداشتی را در جامعه افزایش خواهد داد.

بهسازی محیط -00

فعالیت بهسازی:

را در برگیرد، از جمله موارد زیر را شامل خانه های بهداشت می تواند زمینه های گسترده ای

باشد:

پیگیری برای تأمین آب مصرفی سالم و ضد عفونی کردن آبهای آشامیدنی با مشارکت مردم -

کمک به تهیه توالت بهداشتی و دستشوئی -

آموزش و فراهم آوردن وسایل و کمک های الزم برای صاف کردن دیوارها، عایق سازی کف، -

و نور کافی برای اتاقها و پوشش پنجره ها برای جلوگیری از ورودحشرات و مگستأمین پنجره

آموزش مردم و فراهم آوردن امکانات الزم برای دفع صحیح زباله -

آموزش جداسازی درست و منطبق با ضوابط بهداشتی محل زیست از محل نگهداری دام و طیور -

الت حیوانیراهنماییهای الزم در باب جمع آوری و دفع فضو -

توجه خاص به بهداشت محیط مدارس که با گروه آسیب پذیرتری سروکار دارد. -

بهداشت محیط و کارگاههای کوچک و خانگی )پنیرسازی، قالی بافی و...( -

بهداشت محیط اماکن عمومی: -05

بهداشت محیط اماکن عمومی نظیر مسجد، مغازه ها و ... هر سه یکبار ماه کنترل گردد.

22

داشت محیط مرکز تهیه و توزیع مواد غذایی و سالمت مواد عرضه شده:به

کنترل بهداشت و سالمت مواد غذایی در رستورانها و کافه ها، قصابیها، لبنیات فروشیها و... هر دو

ماه یکبار صورت می گیرد.

بازدید منزل:

بازدید از منازل روستایی به دالیل زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:

دوستی و ارتباط کارکنان بهداشت را با خانواده ها ارتقاء می بخشد. -

موجبات آموزش چهره به چهره با آموزش گیرندگان را فراهم می کند -

واقعیت محیط زیست مردم و شرایط طبیعی زندگی آنان را به کارکنان خانه بهداشت نشان می -

دهد.

ورهای بهداشتی در عمل چگونه است و در چه معلوم می کند که درک افراد مختلف از دست -

مواردی و چطور باید این عملکرد ها را تصحیح نمود.

امکان پیگیری درمانی بیماران مزمن و مراقبتهای ویژه را فراهم می سازد. -

بنابراین بازدید منزل نباید تنها به پرکدن فرمها منحصر شود، بلکه باید با استفاده از تمام فنون

سنتی، فرهنگی، هوش و ذکاوت فردی عوامل اجرایی، به صورت فعالیتی ثمر بخش و مؤثر تربیتی،

در آید.

بیماریابی: -03

بیماریابی یکی از مهمترین فعالیتهای خانه بهداشت است که باید متناسب با تواناییها و آموخته

داده شود. غربالگریهای کارکنان خانه بهداشت و یافتن تکنولوژی مناسب برای هر مورد سازمان

screening جمعیت تحت پوشش یا گروههای سنی، جنسی و شغلی خاص از طریق جستجو

23

یک یا چند عالمت واضح، مشخص کننده و اختصاصی می تواند بطور مستمر یا در مقاطع زمانی

معین، با وسعت و سرعت توسط خانه های بهداشت انجام گیرد. مثل:

از نظر کچلی، عوارض پوستی، بیماریهای چشم و مشکالت دید، غربال کردن دانش آموزان -

شنوایی ، اسکلتی و....

غربالگری کارگران کارگاهها از نظر عوارض پوستی، چشمی، شنوائی و... -

غربال کردن جمعیت از نظر بیماران دارای لکه های بیرنگ پوستی فاقد حس در مناطق آندمیک -

جذام

خطر سرطان پستان با انجام و آموزش معاینه پستان غربال کردن زنان در معرض -

غربالگری بیماران مشکوک به ماالریا در مناطق آندمیک ماالریا از طریق گرفتن الم خون از -

بیماران تب و لرز دار.

غربال کردن بیماران روانی -

کرد، را برقرار و بسیاری موارد مشابه که می توان با برقراری تکنولوژی مناسبی این غربالگریها -

مشروط بر این که سطح بعدی ارجاع برای پذیرش بیماران غربال شده ارجاعی آماده شده باشد.

درمان برخی از بیماریها براساس پروتکل : بیمارانی که پروتکل درمانی ابالغ شده ای دارند )مثل

ار گیرند.و...( می توانند مستقیماً توسط خانه بهداشت تحت درمان قر ART اسهال،

کمکهای اولیه درمانی و پیشگیری درمان. -

بیمارانی که به خانه بهداشت مراجعه می کنند، پس از معاینه اولیه، تنها از درمانهای عالمتی کم

خطر و مجاز استفاده خواهند کرد.

تزریقات:

و جلدیجز تلقیح واکسن انجام تزریقات دیگر توسط بهورزان مطلقاً ممنوع است. تزریقات زیر

عضالنی نیز در مورد هر بیمار و بار اول هر دارو، حتماً باید با حضور پزشک انجام گیرد.

تکرار تزریقات بدون حضور پزشک مشروط به این است که تزریق اول با حضور پزشک انجام گیرد.

24

هتکرار تزریقات بودن حضور پزشک مشروط به این است که تزریق اول با حضور پزشک انجام یافت

و دستور ادامه تزریقات بصورت کتبی در نسخه قید شده و در اختیار بهورز قرار گرفته باشد.

پانسمان:

انجام پانسمانهای ساده، جزو وظایف بهورزان است.

فوریتها:

در موارد فوریتها و بروز سانحه)خونریزی عمده، شکستگی، سوختگی، ضربه، خفگی، مسمومیت،...(

ولیه مناسب ، باید هر چه زودتر بیمار را اعزام نمود و در مورد حوادث پس از انجام کمکهای ا

جمعی، باید هر چه فوری تر مراتب را به مرکز بهداشتی درمانی اطالع داد و کمک خواست.

بازتوانی و کمک به معلوالن

شناسائی معلوالن، ارجاع آنان به مراکز توانبخشی، پیگیری آموزشی مددجویان، خانواده ها و

جامعه برای رفتار درست با معلوالن و ... باید از خدمات خانه بهداشت باشد، که با برنامه توانبخشی

مبتنی بر جامعه در حال گسترش است.

همکاری با دانشجویان اعزامی

در مواقعی که رده های مختلف نیروی انسانی پزشکی، برای کارآموزی و کارورزی، به خانه های

د همکاریهای خانه بهداشت در فراهم آوردن امکان و زمینه فعالیت آنها بهداشت اعزام می شون

ضرورت دارد.

.بازدید منزل یا مکان عمومی

25

مرکز بهداشت شهرستان

برنامه جدید ایمنسازی :

فتری،دی یعنی زندگی تهدیدکننده بیماریهای واکسن پنج گانه جدید، سبب حفاظت کودکان علیه

زازک سرفه، سیاه دیفتری، هرچند. شود می ب نوع آنفلوانزا هموفیلوس و ب تیتهپا کزاز، سرفه، سیاه

(DTP) و هپاتیت ب قبال جزء برنامه جاری ایمن سازی کودکان بوده ولی هموفیلوس آنفلوانزا نوع

یم نامیده گانه پنج جزء پنجمی است که به این مجموعه اضافه و به این ترکیب واکسن (HIB) ب

.شود

موفیلوس آنفلوانزا نوع ب سالیانه باعث عفونتهای شدید مننژیت میکروبی، عفونت های شدید باکتری ه

ریه، عفونت های خونی، عفونت های تنفسی، التهاب گلو و انسداد مجاری هوایی و در نهایت بستری

شدن کودکان در بیمارستان و یا مرگ خواهد شد. هرچند آنتی بیوتیک برای درمان این بیماری

درصد بیماران 1تا 0اده می شود اما همیشه موثر نیست و با انجام بهترین مراقبتهای پزشکی نیز، استف

.مننژیتی می میرند

از سویی دیگر، بعضی از انواع هموفیلوس آنفلوانزا به آنتی بیوتیک ها مقاوم شده اند و درمان آنها خیلی

را هموفیلوس آنفلوانزا فقط باید واکسیناسیون سخت شده است، بنابراین برای مقابله با انواع عفونتهای

.انجام داد

داشت، خواهد ادامه قبلی برنامه طبق بر اساس این برنامه دریافت واکسن هپاتیت ب بدو تولد

خواهد ادامه سابق برنامه همانند سالگی 1 و ماهگی 18 در ثالث واکسن یادآور دریافت زمان همچنین

برنامه به آینده سال تابستان از ماهگی 9 سن در اطفال فلج زریقیت واکسن نوبت یک نیز و یافت

.شد خواهد اضافه واکسیناسیون

26

واحد واکسیناسیون:

در این واحد واکسنهای هاری، توأم، هپاتیت، مننژیت و سرم ضد هاری تزریق می شود.

طحالشان را واکسن مننژیت: برای افرادی که عازم خدمت سربازی هستند وافراد تاالسمی که

سی سی در عضله دلتوئید تزریق می شود که ایمنی بخشی آن دو سال 1/0برداشته اند به مقدار

ساعت وقت نگهداری دارد. 1می باشد. این واکسن از زمانی که حل شد تا

:مننژیت

مننژیت التهاب پوشش اطراف مغز و نخاع است. این حالت معموال بر اثر یک عفونت ایجاد می

شود.

ونت اغلب در کودکان، نوجوانان و بزرگساالن کم سن و سال اتفاق می افتد. همچنین افراد مسن عف

و افرادی که مدت زیادی به مشکالت جسمانی مانند ضعف سیستم ایمنی دچار بوده اند نیز در

معرض خطر قرار دارند.

دو نوع مننژیت وجود دارد:

معموال بیماری جدی ایجاد نمی کند. مننژیت ویروسی که معموال شایع است. این حالت

در موارد شدید می تواند موجب بروز تب و تشنج شود.

.مننژیت باکتریایی که به اندازه مننژیت ویروسی شایع نیست اما بسیار خطرناک تر است

این حالت نیاز به اقدامات درمانی فوری دارد تا بتوان از آسیب های مغزی و مرگ

پیشگیری کرد.

مننژیت یک سری عالئم مشابه به وجود می آورند لذا بسیار مهم است که بعد از هر دو نوع

مشاهده عالئم بالفاصله به پزشک مراجعه کنید تا پزشک بتواند نوع مننژیت را تشخیص دهد.

چه چیزی باعث مننژیت می شود؟

مننژیت ویروسی توسط ویروس ها ایجاد می شود و مننژیت باکتریایی توسط باکتریها.

27

گاهی مننژیت توسط سایر میکرواورگانیسم ها و یا برخی داروها به وجود می آید که البته این نوع

مننژیت بسیار نادر است.

مننژیت مسری است. این بیماری می تواند از طریق سرفه، عطسه و از طریق تماس بدنی منتقل

شود.

عالئم مننژیت چه چیزهایی هستند؟

انان و جوانان عبارتند از:عالئم شایع مننژیت در نوجو

سفتی و درد گردن، به ویژه زمانی که می خواهید چانه خود را به قفسه سینه تان نزدیک

کنید.

تب

سردرد

استفراغ

مشکالت هوشیاری و بیدار ماندن

تشنج

کودکان، سالمندان و افرادی که به خاطر سایر بیماری ها به مننژیت مبتال شده اند می توانند

ی متفاوتی را بروز دهند از جمله:نشانه ها

کودکان ممکن است بد خلق و خو شده و از غذا خوردن امتناع کنند. همچنین ممکن است

با اختالالت پوستی مواجه شوند و یا موقع بلند کردن و به آغوش گرفتنشان گریه کنند.

است ین ممکنکودکان با سن باالتر ممکن است عالئمی مانند آنفلوانزا داشته باشند. همچن

آنها با سرفه و مشکالت تنفسی مواجه شوند.

افراد مسن و افرادی که به خاطر سایر بیماری ها به مننژیت مبتال شده اند ممکن است

فقط یک سردرد خفیف و تب را تجربه کنند.

بسیار مهم است که بعد از مشاهده این عالئم در خود و یا کودکتان بالفاصله به پزشک مراجعه

د. فقط پزشک می تواند ویروسی یا باکتریایی بودن مننژیت را تشخیص دهد. فراموش نکنید کنی

که مننژیت باکتریایی اگر بالفاصله درمان نشود می تواند کشنده باشد.

28

درمان مننژیت چگونه است؟

درمان مننژیت بستگی به علت آن دارد. بعد از مشاهده این عالئم در خود و یا کودکتان بالفاصله

به پزشک مراجعه کنید و به یاد داشته باشید که مننژیت باکتریایی اگر به سرعت درمان نشود می

تواند کشنده باشد.

مننژیت باکتریایی از طریق آنتی بیوتیک ها و در بیمارستان درمان می شود. ممکن است در

گیری از بروز بیمارستان دارو های دیگری نیز به شما داده شود و همچنین شما را برای جلو

مشکالت جدی تری مانند از دست دادن شنوایی، تشنج و یا آسیب های مغزی پایش کنند.

مننژیت ویروسی شایع تر است و غالبا مبتالیان به این نوع مننژیت بعد از دو هفته بهبود می یابند.

باشید. این در مواردِ خفیف این بیماری، ممکن است شما تنها به درمان های خانگی نیاز داشته

درمان ها شامل نوشیدن مقدار زیادی آب و مایعات و همچنین دریافت دارو هایی برای کنترل و

تسکین تب و درد می باشد.

پیشگیری از مننژیت چگونه است؟

بهترین راه برای مراقبت از کودکتان در مقابل مننژیت این است که تمام واکسن های استاندارد و

به او برسانید. این واکسن ها شامل واکسن های سرخک، آبله مرغان مورد نیاز کودکتان را

در مورد اینکه آیا الزم است ( و عفونت پنوموکوکی می باشند.Hib) Bآنفلوانزای هموفیلی نوع

شما و یا کودکتان واکسن مننگوکوک دریافت کنید با پزشک مشورت کنید. در موارد زیر دریافت

این واکسن توصیه می شود:

سالگی باید دریافت 11ساله. اغلب یک واکسن تقویت کننده نیز در 11تا 11وجوانان ن

شود.

ساله و یا جوانتری که تا به حال این واکسن را دریافت نکرده اند. 11جوانان

افرادی که قصد سفر به مناطقی را دارند که در آنها مننژیت شایع است )مانند آفریقای

جنوبی(

دارند.افرادی که طحال ن

افراد مبتال بهHIV

29

سال یک واکسن تقویت کننده نیز دریافت کنند. 1برخی از افراد نیاز دارند که هر

هاری:

هاری یک بیماری ویروسی کشنده است که مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده و انسان و

.مبتالشوند سایر حیوانات خونگرم پستاندار به طور تصادفی و غالباً از طریق گزش به آن

:این بیماری به دالیل ذیل دارای اهمیت می باشد

ـ میزان کشندگی بـــــــاال ) صددرصد( به طوری که پس از ظهور عالیم بیماری چه در انسان 1

.و چه در حیوان درمان پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ می باشد

ساالنه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و ـ افزایش روند موارد حیوان گزیدگی انسانی که بناچار1

.واکسن ضد هاری جهت درمان و پیشگیری می گردد

ـ تلفات و خسارات اقتصادی زیاد0 .

:عامل بیماری

ویروسی است بی هوازی و نروتروپ یعنی تمایل به سیستم عصبی دارد و وقتی به سیستم عصبی

.میزبان می گردد مرکزی حمله نماید تقریباً همیشه موجب مــــــرگ

درجه در مدت 10دقیقه و در حرارت 11درجه سانتی گراد در مدت 10ویروس هاری در حرارت

.درجه سانتی گراد در مدت چند ثانیه از بین می رود 100ثانیه و در حرارت 01

کل بنابراین برای ضدعفونی وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آنها را بجوشانید و یا از فنل و ال

.استفاده نمایید

:مخازن بیماری

کلیه حیوانات خونگرم پستاندار چه وحشی و چه اهلی اعم از گوشتخوار ـ علفخوار ـ جوندگان و از

.پرندگان ) خفاشها ( به این بیماری حساس می باشند

31

:راههای سرایت بیماری

اشد. در مورد گربه و نات می بـ اصلی ترین راه سرایت بیماری از طریق گازگرفتن به وسیله حیوا 1

پنجه کشیدن انتقال بیماری صورت می گیرد، زیرا گربه دایماً مشغـــــــول گربه سانان از طریق

لیسیدن پنجه ها یش می باشد و پنجه ها آلوده به بزاق می شوند و در موقع پنجه کشیدن می

.تواند ویروس را از طریق خراش به انسان منتقل نماید

:ست راه پو-1

بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست، ولی اگر کوچکترین خراش یا زخمی در

.پوست وجود داشته باشد قابل سرایت می باشد

0ـ راه مخاط ها :

سگها و گربه های به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هاری هستند می توانند

.ـ چشم و بینی به صاحبان خود منتقل نمایند ویروس را از طریق لیسیدن مخاط لب

شانتقال از راه دستگاه گوار -9 :

انتقال بیماری از این طریق بعید به نظر می رسد، ولی باید از خوردن گوشت و سایر فرآورده

.دامهای مبتال به هاری خودداری نمود

:عالیم بیماری در حیوان

هفته و گاهی چند ماه است. مهمترین عالیم تغییر 0تا 1دوره کمون یا نهفتگی در سگ و گربه

در رفتار و عادات حیوان می باشد ، به گونه ای که حیوان بیش از اندازه به صاحب خود انس می

گیرد و به گوشه ای پناه می برد و باالخره در اثر فلج اندامی و دستگاه تنفسی تلف می شود و یا

ه صورت وحشی و درنده درآمده و به هر کس و هر در بیشتر مواقع حیوان مضطرب و کم کم ب

حیوان که سر راه او باشد حمله می کند ـ کف از دهانش سرازیر شده و به علت عدم امکان بلع بر

.اثر گرسنگی تشنگی و سرانجام بر اثر فلج دستگاه تنفسی می میرد

:عالیم بیماری در انسان

روز و به طور نادر تا یکسال و 1ته و گاهی کمتر از هف 8تا 1دوره نهفتگی در انسان معموالً بین

.بیشتر نیز دیده می شود

31

:عالیم بیماری هاری در انسان

.این بیماری شامل چند مرحله است

روز قبل از ظهور عالیم اصلی است افسردگی، بی قراری، 0تا 1در دوره مقدماتی بیماری که

خارش و گاهی درد در محل گزش دیده می شود؛ خستگی، بی اشتهایی ، تف اندازی، سوزش و

پس از این دوره انسان نسبت به تمام محرکهای فیزیکی، شیمیایی، حسی و بویایی واکنش نشان

می دهد. کوچکترین صدا یا نور او را به شدت متشنج می کند و خود را به در و دیوار می زند؛

ن دارد، ولی به علت انقباض عضالت گلو قادر اطراف دهان او را کف می پوشاند و بیمار عطش فراوا

به نوشیدن آب نمی باشد و با دیدن یا شنیدن صدای آب به شدت تحریک می شود و همچنین

.عبور هوا نیز از روی صورت باعــــــث تحریک بیمار می شود

.پس از آن بیمار بر اثر انقباضات شدید عضله قلب و فلج دستگاه تنفسی فوت می نماید

:اقدامات الزم جهت فرد حیوان گزیده

خارج ساختن و تمیز نمودن ویروس هاری از محل زخم-1

تا ده دقیقه با 1تا حد مقدور در ساعات اولیه پس از گزش باید البالی زخم را حداقل به مدت

آب تمیز و صابون عمیقاً مورد شستشو قرار داد. این عمل مهمترین قسمت پیشگیــــــری از

درصد پیشگیری از بیماری مربوط به 10ی به حساب می آید و می توان ادعا کرد که بیش از هار

.رعایت این مسأله است

خارج کردن صابون از البالی زخم-1

با استفاده از شیلنگ و فشار آب باید کف صابونهای باقیمانده را از البالی زخم خارج نمود، زیرا

.عفونی کننده را بی اثر نمایدباقیمانده صابون می تواند مواد ضد

ضد عفونی نمودن زخم-0

درجه یا محلول بتادین یک درصد و یا سایر مواد 10تا 10زخم را بعد از شستشو باید با الکل

ضدعفونی نمود )زخم را هیچ وقت نباید پانسمان نمود زیرا میکروب هاری بی هوازی است و بر اثر

.(پانسمان رشد آن سریع خواهد شد

ـ ارجاع فرد به مراکز بهداشتی درمانی جهت تلقیح واکسن و سرم9

32

و پیگیری جهت تکمیل نوبتهای واکسن )که این مسأله باید با پیگیری، آموزش و حساسیت کامل

دنبال گردد( ضمناً وضعیت واکسیناسیون توأم یا ثالث فرد مجروح باید مورد بررسی قــرار می

اشد فقط یک نوبت واکسن به عنوان یادآور کافی است، در صورتی گیرد. اگر واکسیناسیون کامل ب

که مجروح بر ضد کزاز قبالً ایمن نشده باشد. اولین نوبت واکسن و همچنین سرم ضدکزاز به مقدار

مورد نیاز با نظر پزشک به وی تزریق می شود و مطابق دستور عمل نوبت های بعدی واکسن را

.ادامه می دهیم

ریواکسن ها

0نوبت در روزهای: صفر ـ 1واکسن هاری از کشت سلولی تهیه می شود و آن را می بایست در

1به صورت عضالنی و حتماً در عضله دلتوئید بازو تلقیح نمود. در اطفال کمتر از 00ـ 19ـ 1ـ

سال واکسن در ناحیه فوقانی و جانبی ران تزریق می شود. هرگز نبایستی واکسن را در عضله

.سرین تلقیح کرد

روز بسته و 10اگر فردی مورد گزش سگ قرار گیرد و سگ در دسترس باشد باید آن را به مدت

تحت مراقبت قرار داد و در این مدت اگر علی رغم تأمین آب و غذای کافی حیوان تلف شد، به

کند، ولی اگر احتمال زیاد حیوان هار بوده و بایستی واکسیناسیون هاری تا نوبت آخر ادامه پیدا

روز حیــــوان سالم ماند نتیجه می گیریم سگ هار نیست و از ادامه واکسیناسیون 10بعد از

.خودداری می نماییم 00و 19یعنی نوبتهای

ساعت یا بیشتر تأخیر مراجعــــــه نماید می توانیم دوز اولیه واکسن را به 98تذکر : اگر فردی با

دو برابر افزایش دهیم

:سرم هاری

سرم هاری که در حال حاضـــر مورد استفاده قرار می گیرد از پالسمای انسانی تهیه شده و هیچ

واحد به ازای هر کیلوگرم وزن 10مقدر آن . نوع مخاطره ای در برندارد و احتیاج به تست نیز ندارد

م و نصف دیگر را در و در عضله باید تلقیج نماییم. بهتر است نصف سرم را در داخل و اطراف زخ

.عضله تلقیح نماییم

:در چه مواردی عالوه بر واکسن سرم نیز مورد نیاز می باشد

33

ـ گزش توسط حیوانات وحشی1

1ـ اگر حیوان اهلی باشد ولی متواری شده باشد

ـ اگر فرد دارای زخمهای عمیق و متعدد به ویژه در ناحیه سر، صورت، گردن و نوک انگشتان

0دباش

مهم : کلیه موارد حیوان گزیدگی چه اهلی و چه وحشی را باید هار تلقی نمود و بیمار را باید تذکر

فوراً تحت اقدامات پیشگیری قرار داد؛ این موضوع به قدری اهمیت دارد که اگر حیوان گزنده مثل

ی اسگ دارای قالده و واکسیناسیون کامل نیز باشد، می بایست اقدامات پیشگیری و درمان را بر

سرو » فرد سریعاً انجام داد یعنی داشتن سابقه واکسیناسیون حیوان مانعی برای انجام

.فرد نیست« واکسیناسیون

وظایف گروه های بهداشتی در زمینه پیشگیری هاری :

1ـ آموزش عموم مردم در مراجعه به موقع در هر نوع حیوان گزیدگی

انسانی بر اثر عدم اطالع و آگاهی در مراجعه به موقع و با توجه به اینکه اکثر مرگ و میر های

سریع جهت واکسیناسیون اتفاق افتاده و برخی فکر می نمایند که تنها سگها بیماری را منتقل می

حیوانات وکلیه…نمایند آموزش این مطلب که کلیه حیوانات وحشی مثل گرگ ، شغال، روباه و

مبسیارمه نماید، منتقل را بیماری میتواند…و د،شترسگ،گربه،االغ،گاو،گوسفنــــ مثل اهلی

است.

ـ آموزش مسایل پیشگیری از هاری در سطح مدارس با ترغیب دانش آموزان به مقاله نویسی، 1

نقاشی و اهدای جوایز به آنها و جلوگیری از نزدیک شدن و آزار و اذیت آنها به سگها

0ـ کاهش موارد حیوان گزیدگی در سطح منطقه

خودداری از نگهداری سگ و گربه در منزل مگر در موارد استثنایی که در این صورت باید ـ 9

ـ شناسایی سگهای صاحبدار بدون قالده و 1حتماً سگ قالده داشته و واکسیناسیون او کامل باشد

همکاری با مأمورین دامپزشکی جهت واکسیناسیون و قالده گذاری آنها

حبدار در معابر عمومی و جلوگیری از تماس آنها با سگهای ولگردـ خودداری از تردد سگهای صا 1

دروستا در اهمیت اتالف سگهای ولگرـ همکاری با مأمورین بخشداری و شورای اسالمی 1

34

ـ جمع آوری زباله و خودداری از ریختن زباله و پس مانده های غذایی در اطراف منازل و معابر 8

عمومی

ی که به هر نحو موجبات حیوات گزیدگـــی را به دفعـــات فراهم ـ دادن تذکر کتبی به افراد4

ـ اطالع سریع از بروز هر گونه تغییر رفتار در حیوان به مأمورین دامپزشکی و مرکز دمی نماین

10بهداشت

ـ شستشوی محل جراحت فرد حیوان گزیده با آب و صابون و ضدعفونی کردن آن و ارجاع 11

هرستان جهت واکسیناسیونفوری آن به مرکز بهداشت ش

ـ نظارت بر ادامه واکسیناسیون فرد مجروج با بررسی کارت واکسیناسیون و در صورت عدم 11

مراجعه، پیگیری، آموزش، راهنمایی سپس اعالم سریع آن به مرکز بهداشتی و درمانی

ب: هپاتیت

هایـی، یک بــیماری جدی و خطرناک است که در کوتاه مدت ایجادبی اشتهپاتیت ب

خســتـگی، درد عضالنی، درد مـــفاصل، درد و تــورم شکــم، تیره شدن رنگ ادرار، یرقان

)زردی(، اسهال و استفراغ، و دردراز مـــدت باعث آسیــب به کبد )سیروز کبدی(، سرطان کبد و

ایدزاست ویروس ایدز برابر ویروس 100مرگ می شـود. قـــدرت سرایت این بیمارى بیش از

داکثر یک ساعت ح

روز خارج از بدن زنده می ماند و قابلیت بیماری 10تا 1 حـالى کـــــه ویروس هپاتیت بیدر

زایی دارد.

نکته: واکسن هپاتیت ب نخستین واکسن ضد سرطان محسوب میگردد، چرا که ازبروز سرطان کبد

جلوگیری می کند.

بیش از نیمی از پاتیت ب هستند.هپاتیتب فاقد عالیم بالینی میباشند، اما ناقل بیماری ه

اشخاص مبتال

ب: آمار جهانی مبتالیان به هپاتیت

35

مزمن مبتال میباشند. سالیانه نیز یک میلیون میلیون انسان در سراسر جهان به هپاتیت ب 010

.نفر به علت ابتال به این بیماری جان خود را از دست میدهند

چگونه منتقل میشود؟هپاتیت ب

طریق مادر آلوده به نوزاد خود از-1

تماس جنسی حفاظت نشده از راه مهبل و یا مقعد-1

ب تماس با زخمها و یا خون آلوده فرد مبتال به هپاتیت-0

سوراخ کردن غیر بهداشتی گوش، حجامت و خالکوبی-9

به اشتراک گذاشتن مسواک، تیغ، ناخنگیر، ریش تراش و یا حوله فرد مبتال-1

سوزن های تزریق مواد مخدر به صورت مشترکاستفاده از -1

در مطب های دندانپزشکی که اصول بهداشت رعایت نمیشود-1

(از طریق دریافت فرآورده های خونی آلوده )امروزه نادر است-8

ب از حیوانات به انسان قابلیت سرایت ندارد. نکته:هپاتیت

دادن انتقال نمی یابد. ب از طریق تماسهای عادی و روزمره نظیر دست نکته: هپاتیت

چگونه تشخیص داده میشود؟هپاتیت ب

تنها روش تشخیص این بیماری انجام آزمایش خون و اندازه گیری آنتی ژن سطحی این ویروس

(HBsAg)در خون است.

ب پیشگیری کرد؟ چگونه میتوان از ابتال به هپاتیت

فت واکسن هپاتیت ببا دریا -1و همچنین تشویق دیگران به انجام واکسیناسیون

(اجتناب از تماسهای جنسی حفاظت نشده )با افراد غریبه-1

36

هپاتیت ب:حوله، ریش تراش، مسواک، عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی فرد آلوده به -0

ناخن گیر

عدم استفاده مشترک از سوزن و سرنگ تزریق مواد مخدر-9

ردن در مراکز درمانى و بهداشتى و مراکز اعمال قوانین بهداشتى و رعایت اصول استریل ک-1

دیگرى که مى توانند موجب سرایت بیمارى شوند

آ، ب ، ث کامال با یکدیگر متفاوت میباشند. بنابراین در صورت تلقیح نکته: ماهیت واکسن هپاتیت

واکسن ب شما نسبت به دو نوع دیگر هپاتیت مصونیت پیدا نخواهید کرد.واکسن هپاتیت ب و آ در

ترس میباشد ولی برای سی نه.دس

ب ایمن است؟ آیا واکسن هپاتیت

ب را انجام میلیون نفر در سراسر جهان واکسیناسیون هپاتیت 800بله کامالً. تاکنون نزدیک به

داده اند.

ب چقدر است؟ میزان اثر بخشی واکسن هپاتیت

ب مصونیت پیدا می اتیتدرصد کسانی که واکسن را دریافت میکنند، در برابر ویروس هپ 41تا 40

.. این مصونیت مادام العمر بوده و نیازی به دریافت واکسن یادآور نیز نداردکنند

آیا تست پاسخ آنتی بادی کافی پس از واکسیناسیون ضروری است؟

ماه پس از تزریق دوز سوم واکسن ، سطح پادتن 0تا 1برای تمام افراد خیر. اما افراد زیر بایستی

آنها اندازه گیری شود تا مصونیت بخشی واکسن اطمینان حاصل گردد. هپاتیت بی ضد ویروس

نوزادانی که از مادران آلوده به هپاتیت -ب متولد میشوند

افرادی که بطور مرتب همودیالیز میشوند -

37

-کسانی که با فرآورده های خونی آلوده در تماس هستند

کرده اند افرادی که واکسن را از طریق باسن دریافت-

محل تزریق واکسن کجاست؟

.تلقیح واکسن بصورت عضالنی و بر روی عضله بازو انجام میگیرد

ب را دریافت کنند؟ چه کسانی بایستی واکسن هپاتیت

(سال )کودکان، نوجوانان و جوانان 18سال و زیر 18تمام افراد -1

تندسال که در خطر ابتال به این بیماری هس 18بزرگساالن باالی -1

کسانی که بیش از یک شریک جنسی دارند -

افرادی که سابقه ابتال به بیماریهای مقاربتی را دارند -

مردان همجنس باز -

افرادی که تماس جنسی با مبتالیان آلوده به هپاتیتب دارند.

کادر بهداشتی درمانگاه ها و بیمارستانها که با خون و مایعات بدن آلوده در تماس میباشند: -

تکنسین های آزمایشگاه ها، بانک خون و سازمان -کارکنان بخش همودیالیز-پرستاران-پزشکان

.دندانپزشکان و دستیاران آنها-انتقال خون

.بیمارانی که همودیالیز میشوند -

افرادی که همراه با یک شخص مبتال به هپاتیتب زندگی می کنند.

تمام معتادان تزریقی -

به سایر کشورها را دارندافرادی که قصد مسافرت -

نکته: چنانچه در گروه پر خطر نیز قرار ندارید، توصیه میگردد واکسن هپاتیت را تزریق کنید

38

ب را تزریق کنند؟ چه کسانی نبایستی واکسن هپاتیت

ب افرادی که نسبت به مخمر نانوایی و یا دوز قبلی واکسن هپاتیت-1 -０

آلرژی داشته اند

افت واکسن، مبتال به یک بیماری متوسط و شدید میباشند، بایستی زمان کسانی که هنگام دری-1

تزریق واکسن را تا بهبودی کامل به تعویق اندازند

ب کدام است؟ ریسک دریافت واکسن هپاتیت

واکنش آلرژیک شدید)آنافیالکسی( که شامل کهیر، تنفس دشوار و شوک است. این عارضه بسیار

.فر، یکی احتمال دارد دچار آن گرددهزار ن 100نادر است. از هر

ب کدام است؟ عوارض ناشی از دریافت واکسن هپاتیت

.درصد افراد بدون هیچگونه مشکلی واکسن را دریافت میکنند11 -1

درصدواکنشآلرژیکشدید001٫0درصد تب خفیف، و تنها 1تا 1درصد درد در ناحیه تزریق، 0 -1

راتجربهمیکنند.( آنافیالکسی)

، ضعف، سرگیجه، سردرد و یا خستگی جزئی و خفیف پس از دریافت واکسن که در کسالت-0

.مدت کوتاهی برطرف میگردند

:نحوه انجام واکسیناسیون

.در سه نوبت )دوز( به فواصل زمانی تعیین شده صورت میگیردواکسن هپاتیت ب

:زمانبندی واکسیناسیون در نوزادان

گیماه 1-ماهگی 1-بطور روتین: بدو تولد

39

ساعت پس از تولد 11ب بایستی ظرف نکته: نوزادان متولد شده از مادران آلوده به هپاتیت

.نخستین دوز واکسن را دریافت کنند

گرم چنانچه در وقت مقرر مراجعه نموده 1000واکسن هپاتیت ب کودکان با وزن تولد کمتر از

گی ( انجام می شود. ولی چنانچه این ماه 1بدو تولد، یک ماهگی، دو ماهگی و )نوبت 9باشند در

نوزادان بعد از یک ماهگی برای دریافت اولین نوبت واکسن مراجعه نمایند بدون توجه به وزن تولد

.برنامه ایمن سازی همانند سایر کودکان خواهد بود

:زمانبندی واکسیناسیون در بزرگساالن

(نوبت اول:هر زمان. )هر چه زودتر بهتر-1

(ماه بعد از دوز اول 1ایستی حداقل یک ماه پس از دوز نخست تزریق گردد. )یک تا نوبت دوم:ب-1

1تا 9ماه پس از نوبت اول تزریق گردد. ) 1ماه بعد از دوز دوم و یا 1نوبت سوم:بایستی حداقل -0

(ماه بعد از دوز دوم

ماه بعد 1-ماه بعد 1-بطور روتین: هر زمان

هر دلیل( تکرار واکسیناسیون الزم نبوده و تکمیل سه مرحله صورت افزایش فواصل )به : درنکته

کافیست

: چنانچه نسبت به دیگر عوامل بیماریزا واکسینه شده اید، انجام واکسیناسیون هپاتیت ب نکته

بالمانع است. تزریق همزمان واکسیناسیون هپاتیت ب با دیگر واکسن ها نیز مجاز است.

.ماه الزم دارند 1تا 9سالگى تنها دو تزریق با فاصله 11 تا 11نوجوانان بین سنین : نکته

41

:واکسن دوگانه یا توام دیفتری و کزاز

باشد و در سنین باالی واکسن دوگانه یا توام نیز حاوی واکسن برای دو بیماری دیفتری و کزاز می

ن دوگانه نیز شود. ترکیب واکسگانه از این استفاده میسال و در کودکان حساس به واکسن سه 1

.گانه است با این فرق که عامل ضد سیاه سرفه را نداردمثل واکسن سه

موارد استعمال

درجه سانتی گراد)زیر 90درجه حرارت بدن کودک باالتر ازاگر پس از تزریق واکسن سه گانه

ساعت رخ دهد 11بیش از سه ساعت که قابل آرام کردن نباشد ویا تشنج ظرف بغل(و گریه مداوم

های بعدی به جای واکسن سه گانه باید واکسن دوگانه خردساالن تزریق گردد. همچنین در نوبت

برای ایمن سازی کودکان بیش از شش سال و نوجوانان و بزرگساالن از واکسن توام ویژه استفاده

از روز( تزریق واکسن سه گانه ممنوع است وباید 14ماه و11سال و1سال تمام ) 1نمایند. بعد ازمی

واکسن دوگانه ویژه بزرگساالن استفاده شود. برای ایمن سازی کودکان زیر شش سال بر ضد

شود .کزاز ویژه خردساالن استفاده می -های دیفتری و کزاز از واکسن توام دیفتریبیماری

.

عوارض جانبی

، و به دنبال تزریق واکسن توام عوارض موضعی از قبیل قرمزی محل تزریق ، حساسیت موضع

گاهی واکنشهای عمومی مانند تب ، سر درد ، و گاهی ظهور بثوراتی در سطح بدن مشاهده

در موارد نادری به دنبال تزریق واکسن توام می گردند. شود اما این واکنشها به زودی مرتفع می

های های کلیوی و عصبی دیده شده است. در چنین حاالتی تزریقکزاز ناراحتی -ضد دیفتری

گیرند . بایستی همواره آدرنالین یک در هزار در دسترس تزریق کنندگان واکسن نجام نمیبعدی ا

باشد تا اگر عارضه آنافالکسی پیش آمد بالفاصله بمصرف برسد

روش استفاده واکسنهای دوگانه

باید تزریق عضالنی تجویز می شودلیتر بصورت ، میلی 0/1به اندازه بزرگساالن واکسن دوگانه

به شکل داخل عضالنی و عمیق تزریق کرد زیرا تزریق این نوع واکسنها در زیر جلد یا داخل حتماً

41

تواند موجب تحریک موضعی ، تشکیل گرانولوم ، نکروز بافتی و بروز آبسه استریل شود. جلد می

.قبل از مصرف شیشه واکسن را خوب تکان دهید تا واکسن کامالً یکنواخت گردد

هر از پنج نوبت تلقیح واکسن دوگانه ،واکسن دوگانه ویژه بزرگساالن باید برای حفظ ایمنی پس

.یکبار تکرار شود سال 09

دوگانه ن روش نگهداری واکس

درجه سانتی گراد)طبقه فوقانی یخچال( و دور از نور نگهداری می 1-8واکسنهای دوگانه را در

نمایند.

ن و بازشدن ، تزریق واکسن ایجاد واکنشهای شدید این واکسنها نباید یخ بزند زیرا در اثر یخ زد

.خواهد نمود

دوگانه نكات مهم در مورد واکسن

روز( تزریق واکسن سه گانه ممنوع است و باید از 14ماه و11سال و1سال تمام )1بعد از -

.واکسن دوگانه ویژه بزرگساالن استفاده شود

پیشرونده ممنوع است وباید به تزریق واکسن سه گانه در کودکان دارای ضایعات مغزی -

.آنها واکسن دوگانه خردسال تزریق کرد

د شود در کلیه مواردی که بایجهت باال بردن سطح ایمنی بزرگساالن در مقابل دیفتری توصیه می

در بالغین واکسن کزاز تزریق شود ، منجمله در زنان باردار و زنان سنین بارداری

.ه بزرگساالن تلقیح شودساله( واکسن دوگانه ویژ 94-11)

42

بهداشت روان

بهداشت روان بخشی جدایی ناپذیر از بهداشت عمومی است که افراد از عناصر شناختی ، عاطفی و

همچنین از توانایی های خود در ایجاد رایطه با دیگران آگاه می گرداند . انسان را داشتن تعادل

ید ، کارهای روزانه را پربارتر و سودمندتر گرداند روانی بهتر می تواند بر استرس های زندگی فایق آ

.و فرد مفیدی برای جامعه باشد

: تعریف بهداشت روان

بهداشت روان عبارت است از تأمین ، حفظ و رشد سالمتی روانی ، فردی و اجتماعی ، فردی داراس

افراد خانواده و اجتماع سالمت روانی است که می تواند فعالیت روزمره خود را به خوبی انجام دهد ، با

.ارتباط و سازگاری مناسبی داشته باشد و از زندگی روزمره لذت ببرد

گونهچ و کنیم پیشگیری عصبی –در بهداشت روان می آموزیم که چگونه از بروز بیماریهای روانی

.یابند دست روانی سالمت به تا ، کنیم کمک خانواده و بیماران به

جسم و روان وابسته به هم هستند ، . جسمی ، روانی و اجتماعی است بهداشت روان شامل سالمتی

مراقبت های بهداشت روانی بخشی از مراقبت .اگر یکی بیمار شود دیگری نیز ممکن است بیمار کند

.های بهداشت عمومی است

43

مندی، خودمختاری، کفایت، درک هم مفهوم سالمت روان شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوان

های عقلی و هیجانی خویش بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیتبستگی

ایش هتوان گفت: بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد تواناییای دیگر میاست. به گونه

های معمول زندگی مدارا کند، از نظر شغلی مفید و سازنده شناسد و قادر است با استرسرا باز می

برای اجتماع خود نقشی ایفا کند و با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد. سالمت روان باشد،

.باشدها در دستیابی به اهداف مورد نظر میهای افراد و جامعه و قادرسازی آنشامل افزایش توانایی

چ ند. هیبرهای روانی رنج میبهداشت روان به همه ما مربوط است، نه فقط به کسانی که از بیماری

ان، دستخانمان، تهیگروهی از بیماری روانی مصون نیست. البته باید اذعان داشت که در افراد بی

ان، اند، مهاجران و پناهندگکسانی که قربانی خشونت بودهکار و با سطح تحصیالت پایین، افراد بی

د مسن که مورد غفلـت و اند و در افراکودکان و نوجوانان و زنانی که مورد سواستفاده قرار گرفته

.شودتر دیده میاند، بیشتوجهی واقع شدهبی

متاسفانه در بخش عظیمی از دنیا به بهداشت روان و بیماری روانی به اندازه سالمت جسمانی و

.شودتوجهی و غفلت قرار گرفته میشود و مورد بیبیماری جسمی اهمیت داده نمی

44

:گیری و ارتقاپیش

های گیری از اختاللهای روانی بخشی از برنامه بهداشت روان جامعه است. پیشاختاللگیری از پیش

روانی مبتنی بر اصول بهداشت عمومی است و هدف آن کاهش بروز، طول مدت و ناتوانی ماندگار

.شودگیری سطح اول، سطح دوم و سطح سوم تقسیم میهای روانی است و به انواع پیشاختالل

:اول گیری سطحپیش

گیری سطح اول جلوگیری از بروز بیماری یا اختالل و در نتیجه کاهش میزان بروز هدف از پیش

)نسبت موارد جدید به جمعیت در دوره زمانی معین( است. این هدف در بهداشت عمومی به کمک

حذف عوامل مسبب، کاهش عوامل خطرساز، تقویت میزبان و جلوگیری از سـرایت بیماری محقق

.ودشمی

هایهای جسمی، شناسایی و تغییر یک یا چند عامل فوق انقالبی در مراقبتدر برخی از بیماری

توان از حذف تقریبی بسیاری از بیماریهای عفونی بهداشتی ایجاد کرده است که به عنوان مثال می

.های ریوی نام بردو کاهش برخی از انواع سرطان، بیماری قلبی و بیماری

گیری سطح اول در بهداشت روانی که به وسیله اداره سالمت روان وزارت برنامه پیشای از نمونه

گیری اولیه از خودکشی است که میزان بروز مرگ ناشی از خودکشی را شود، پیشبهداشت اجرا می

10شهر ایالم، اسالم آباد غرب، کاشان و ساوجبالغ پایین آورده و در حال حاضر این برنامه به 9در

.گسترش یافته استشهر

45

پذیر گیری سطح اول روش مناسب تری است ولی همواره امکانباید توجه داشت که گرچه پیش

گیری دانش کافی نسبت به عوامل خطراین نوع پیشنیست، زیرا برای و نیز امکان مداخله

(risk factors) باید موجود باشد.

:گیری سطح دومپیش

عبارت است از شناسایی زودرس و درمان سریع بیماری یا گیری سطح دوم طبـق تعریفپیش

اختــالل به منظور کاهش شیوع اختالل )نسبــت موارد موجود در جمعیت در معرض خطـر طی

.یک دوره زمانی معین( از طریق کوتاه کردن مدت آن

:اند ازتباشد عبارگیری سطح دوم که در ایران در حال اجرا میهای پیشهایی از برنامهنمونه

درصد جمعیت روستایی ایران 80ادغام طرح بهداشت روان در شبکه روستایی که در حال حاضر -1

ها به پزشکی و ارجاع آناند که بیماریابی بیماران روانرا پوشش داده است و بهورزان آموزش دیده

.پزشک عمومی آموزش دیده را انجام دهند

اجتماعی و تشویق آنان برای درمان زود هنگام آموزش عمومی مردم برای کاهش انگ -1

.(Destigmatization)بیماری

.تقویت و گسترش طرح ایجاد مراکز بهداشت روان جامعه نگر و مراقبت در منزل در شهرها -0

پزشکان و سایر متخصصان بهداشت روانی در قالب برنامه تر کار اکثر رواندر یک مقیاس وسیع

دارد. گیری ثانویه قرار پیش

46

های در دست اجرای ها از جمله تاسیس مراکز بهداشت روان جامعه نگر از برنامهبرخی از این برنامه

های کشور به صورت پیش طرح در باشد و در بعضی از استاناداره سالمت روان وزارت بهداشت می

.حال اجرا است

:گیری سطح سومپیش

ل مانده ناشی از بیماری یا اختالهای باقیها و ناتوانیگیری کاهش شیوع کاستیهدف از این نوع پیش

سازدگیری افراد دچار بیماری روانی مزمن را قادر میهای روانی، این نوع پیشاست. در مورد اختالل

قریب بخشی به تگیری سطح سوم یا توانکرد خود دست یابند. پیشترین سطح ممکن عملبه عالی

های شدید و ناتوان کننده مانند اسکیزوفرنی، شدیدترین زد که از بیماریپرداهمواره به بیمارانی می

.برندنوع اختـالل دوقطبی و اختالل شخصیــت رنج می

کنند، زمانی که افراد تحصیالت خود ها درسنیــن جوانی ونوجوانی فرد را درگیر میاکثر این بیماری

جه تخاب کنند و یا تشکیل خانواده دهند. در نتیرا باید تکمیل کنند، کسب و کار یاد گرفته و شغل ان

حتا اگر بیماری به طور کامل و بدون نقایص کارکردی ماندگار عالج شود، افراد مزبور همچنان به

.بخشی اجتماعی گسترده نیاز دارندتوان

ها ایجاد مراکز مناسب جهت بازتوانی بیماران روانی)غیراز مرکز نگهداری( و حمایت از خانواده آن

گشا باشد. ستاد ساماندهی بیماران مزمن روانی در سازمان بهزیستی در تواند در این زمینه راهمی

.باشدحال تغییر رویکرد مراکز خود در این جهت می

47

:(Health promotion) ارتقای بهداشت

شته داتری بر سالمتشان سازد تا کنترل بیشارتقای بهداشت فرآیندی است که مردم را قادر می

باشند وآن را از وضعیت کنونی بهتر کنند. بنابر این ارتقا به باالبردن کیفیت زندگی و ایجاد

-تر زیستن تکیه دارد نه فقط تخفیف و کاهش عالیم بیماری. عوامل روانیهایی برای سالمفرصت

طر رهای پرخاجتماعی مانند: تغذیه مناسب، ورزش کافی، عدم مصرف سیگار و الکل و اجتناب از رفتا

.گذاردجنسی بر سطح سالمتی در زندگی تاثیر مثبت می

های ارتقای سالمت از طریق تغییرات ساختاری در جامعه اتفاق می افتد که نیاز بسیاری از فعالیت

های وسیعی که در جهان در های اجتماعی دارد. بررسیبه همکاری بین بخشی، بین سیستم

دهد که عوامل روانی، اجتماعی و رفتاری زیادی برای ه نشان میهای مختلف به انجام رسیدفرهنگ

.حفظ سالمت و حمایت از سالمت مثبت وجود دارد

گرداند، ناتوانی ناشی از بیماری را به تاخیر می اندازد این عوامل افراد را در مقابل بیماری مقاوم می

تدار های دوسشیر مادر و بیمارستانشود. تغذیه با دهد و باعث بهبودی سریع بیماری مییا کاهش می

تر بین مادر و کودک شده و رشد و تکامل کودک را به شکل کودک باعث پیوند و دلبستگی بیش

.بارزی بهبود می بخشد

های هایی مانند ارتقای اعتماد به نفس، مهارتاقدامات ارتقا دهنده بهداشت روان شامل برنامه

های زندگی درحال حاضر به شد که با عنوان آموزش مهارتباارتباطی، تصمیم گیری و غیره می

وسیله اداره سالمت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش و سازمان

.بهزیستی در حال انجام است

48

های فرزند پروری که به تازگی از طریق اداره سالمت روان وزارت بهداشت شروع شده آموزش مهارت

تواند از کودک آزاری های ارتقایی سالمت روان است که در عین حال مینمونه دیگری از برنامهاست،

.گیری کند. ارتقا بهداشت با مفاهیم دیگری چون آموزش بهداشت ارتباط داردنیز پیش

یامدها گیری از رویدادها، پتر به معنی کاهش خطر ابتال به بیماری است )پیشگیری بیشمفهوم پیش

که آموزش بهداشت مفهومی گیری از رخداد دوباره بیماری(. در حالیوارض یک بیماری و پیشو ع

.است که ارتقای بهداشت از آن برخاسته است

شود ها و جامعه ربط داده میبه طور سنتی آموزش بهداشت به آموزش افراد و پس از آن آموزش گروه

ییر رفتار جمعی است. با توجه به موارد یاد شده بنابر این تمرکز آن نخست به افراد و سپس بر تغ

.های ارتقای بهداشت نقش مهمی داردتوان گفت آموزش بهداشت در عملی ساختن فعالیتمی

عصبی: –انواع اختالالت روانی

a. ، بیماری روانی شدید ) اسکیزوفرنیا ، مانیک دپرسیو ، پیسکوزعضوی ، پیسگوز حاد

(...افسردگی شدید ، سایکوتیک و

b. ( بیماری روانی خفیف ) افسردگی ، اضطراب ، وسواس ، هیستری ، فوبیا و...

c. بیماری صرعی ) صرع کوچم ، صرع بزرگ ، صرع روانی ، حرکتی ، تشنج همراه با تب

و...(

d. ( بیماری عقب مانده ذهنی ) خفیف ، متوسط ، شدید ، عمیق

e. ن جویدن سایر موارد ) لکنت زبان ، شب ادراری ، لرزش دست ، ناخ

...(، پرخاشگری و

49

: جمعیت آسیب پذیر در بهداشت روان

بیماران و معلولین روانی ، عقب ماندگان ذهنی ، بماران صرعی ، سالمندان ، معتادان ، بیکاران ،

نیازمندان اقتصادی و کودکان و نوجوانان ، زنان باردار و مطلقه و داغدیده ، افراد بی سرپرست ،

ان ، از گروه های آسیب پذیر و جمعیت های هدف در برنامه بهداشت روان می زندانیان و مهاجر

.باشند

:مرحله درمانی بهداشت روانی

جنبه درمانی بهداشت روانی شامل کمک به افرادی است که با مشکل یا مشکالتی در زندگی روبرو

ید به کمک افراد این مشکالت با هستند که سازگاری آنان را مختل ساخته است. اقدام در مورد

متخصص و کارشناس فن، مانند روان شناس یا روانپزشک صورت پذیرد و این بعد از بهداشت روانی

کامال جنبه درمانی دارد. اهداف بهداشت روانی زندگی نسبتا تکامل یافته: در یک زندگی نسبتا کامل،

روری و تکامل است. احساس فرد توانایی های بالقوه خود را می شناسد و پیوسته در حال رشد و با

مسوولیت در انجام کارهای محوله و احساس شادمانی در هنگام فراغت، شرکت در فعالیت های

مختلف و برخورداری از مهارت انجام صحیح کارها، به فرد اجازه می دهد که موفقیت را تجربه کند.

وانی، ذهنی و معنوی رشد و در یک زندگی تکامل یافته، همه ابعاد شخصیت فرد، اعم از جسمانی، ر

تکامل می یابند و هدف بهداشت روانی نیز ایجاد فرصت برای بروز استعدادها و توانایی های گوناگون

فرد است. هر اندازه فرد بیشتر توانایی ها و قابلیت های خود را بشناسد، و آنها را به کار گیرد احساس

51

.خواهد بود رضایتمندی و خشنودی و موفقیت بیشتر با او قرین

زندگی شاد و مطبوع: شادکامی و خوشبختی نسبی است، لیکن نوجوانی که از روابط سالم و سازنده

و مطلوب خود با همساالن انجام تحصیل و کار موفق و برنامه ریزی مشخص در زندگی برخوردار

ی شاد به بار میاست، فردی شاد و با نشاط خواهد بود. والدین شاد و محیط خانواده مطبوع، فرزندان

.آورد. محیط آموزشی مطلوب نیز بر روحیه نوجوان تاثیر مثبت می گذارد

زندگی هماهنگ و منسجم بستگی به موفقیت در دو چیز دارد: کنار آمدن با خود و دیگران. کنار

آمدن با خود شامل توانایی تصمیم گیری، افسوس گذشته را نخوردن و توانایی پذیرش محدودیت

بودهای خویش، پرورش استعدادها و قابلیت های خود و احساس ارزشمندی و اعتماد به ها و کم

نفس در فرد است. کنار آمدن و زندگی مطبوع با دیگران رابطه ای است عاری از حرص و آز، بدبینی،

حسادت و نفرت و دیگر خصوصیات منفی نسبت به فرد یا افراد دیگر. این عوامل مانع رشد و توفیق

.ابط انسانی موفقیت آمیز با دیگران استدر رو

زندگی موثر و کارآمد در حقیقت نیمه مجموعه ای از ویژگی های فعلی، یعنی خودشناسی، رشد و

تکامل فردی، شاد زیستن، توانایی ایجاد ارتباط با دیگران و کنار آمدن با خود است. رسیدن به

ف وقت و موثر و کارآمد بودن در زندگی، بیشترین بازده با صرف کمترین انرژی و کمترین اتال

.مستلزم شناخت توانایی ها و قابلیت های خود است

51

:معرفی برنامه های سالمت روان

برنامه سالمت روان از جمله برنامه های نظام سالمت کشور است که با برنامه های اعالم شده از

ارت بهداشت و درمان و آموزش طرف دفتر سالمت روانی ، اجتماعی و اعتیاد معاونت سالمت وز

کلیه شهرستان ها در حال اجراست و و هااستان درپزشکی و واحد سالمت روان مرکز بهداشت

)پزشک دوره دیده( بهداشت روان در این برنامه ها نقش 0کارشناس بهداشت روان و پزشک سطح

.اساسی دارند

سیستم مراقبت های بهداشتی اولیه است مهم ترین فعالیت در این برنامه، ادغام بهداشت روان در

در حال اجراست که هدف اختصاصی آن بیماریابی %100که در حال حاضر در کل روستا ها به طور

و پیگیری درمان اختالالت روانی) شامل اختالل های روانی شدید، خفیف، صرع ، عقب ماندگی

ین منظور اعضاء تیم سالمت روان از ذهنی و اختالالت رفتاری کودکان( به طور فعال می باشد و بد

:با یکدیگر همکاری دارند 9تا سطح 1سطح

کار بیماریابی را در آغاز سال و طی سرشماری انجام داده و با توجه به بهورز 1در سطح

ارجاع می دهد. 1دستورالعمل های مربوطه، موارد مشکوک شناسایی شده را به سطح

.له وظایف بهورز در این سطح می باشدپیگیری درمان و آموزش نیز از جم

عصبی در ابتدای هرسال و بیماریابی غیر فعال در طول -بیماریابی فعال بیماران روانی بیماریابی:-1

سال

ارجاع موارد مشکوک شناسایی شده طی بیماریابی و سایر بیماران تحت مراقبت مطابق ارجاع:-1

52

دستورالعمل بهورزی

یماری عصبی و فرم پیگیری ب-دقیق فرم ارجاع و مراقبت بیماران روانیپیگیری و ثبت پیگیری:-0

ها در پرونده خانوار

تسلط بر جزوه آموزشی بهداشت روان ، آموزش های چهره به چهره و حداقل هر ماه آموزش:-9

یک بار آموزش گروهی مردم با ثبت در دفتر پویائی آموزش سالمت

صهخال فصلی فرم و عصبی–م آمار ماهیانه بیماری های روانیشامل فر ثبت و ارائه آمار ماهیانه-1

روان بهداشت آموزش گزارش

تشخیص و درمان بیماران مراجعه کننده پزشک خانواده و یا پزشک عمومی 1در سطح

ارجاع می دهد. 0را بعهده دارد و در صورت نیاز بیماران را به سطح 1و ارجاع شده از سطح

هورزان و کاردان ناظر نظارت و در امر آموزش نیز دخالت دارد. کاردان عالوه بر آن بر کار ب

کار نظارت بر فعالیت های بهورزان ، آموزش، جمع آوری آمار و ارسال 1ناظر نیز در سطح

.به مرکز بهداشت شهرستان را به عهده دارد

شتپذیرش موارد ارجاع شده از خانه بهداشت و ارائه پس خوراند به خانه بهدا-1

تشکیل پرونده روانپزشکی و ثبت شرح حال اولیه، تشخیص و ارائه خدمات درمانی و ثبت در فرم -1

ثبت مراجعات بیمار مطابق دستورالعمل های مربوطه

53

ارجاع موارد مشکل یا نیاز به تأیید، به سطح باالتر-0

لیل آنهانظارت و تأیید آمار ماهیانه و آمار آموزش های بهداشت روان و تجزیه و تح-9

اخذ گزارش از نحوه عملکرد پرسنل)کاردان ناظر و بهورزان( در حیطه بهداشت روان و پیگیری -1

حل مشکالت مربوطه و سرپرستی و نظارت بر فعالیت های مرکز و خانه های بهداشت که الزمه آن

ت م سالمآشنایی کامل با فرآیند خدمت و شرح وظایف خود و سایر کارکنان در خصوص برنامه ادغا

.روان می باشد

نظارت بر کلیه فعالیت های بهورزان و کاردان ناظر در حیطه سالمت روان از جمله آموزش، بیمار -1

یابی، پیگیری و ارجاع بطور مداوم و حداقل هر شش ماه یکبار با تکمیل چک لیست و ثبت نتایج

ری موارد آننظارت در دفتر گزارش خانه بهداشت و مرکز بهداشتی درمانی و پیگی

عصبی –نیاز سنجی و رفع نیازهای آموزشی کاردان ناظر و بهورزان در خصوص بیماری های روانی-1

خانه درهر ماه شش هر در یکبار حداقل پوشش تحت جامعه مختلف اقشار آموزش در همکاری و

ها بازدید گزارش دفتر یا سالمت آموزش پویائی دفتر به مستند بهداشت،

بهداشت روان ویزیت بیماران شهری و تشخیص و درمان ک دوره دیدهپزش 0در سطح

)مراکز 9را به عهده دارد و در صورت نیاز، بیماران را به سطح 1بیماران ارجاعی از سطح

تخصصی روانپزشکی(ارجاع میدهد. عالوه بر آن با کارشناس بهداشت روان در امر آموزش،

لف ستادی همکاری دارد. در این سطح کارشناس نظارت، برنامه ریزی و فعالیت های مخت

54

بهداشت روان ضمن ارائه خدمات مشاوره، در صورت نیاز، بیماران را به پزشک دوره دیده

.ارجاع می دهد

پذیرش موارد ارجاعی و غیر ارجاعی روانپزشکی و ارسال پسخوراند –1

فرم شرح حال در مراجعه اول تشخیص و درمان بیماران مبتال به اختالالت روانپزشکی و تکمیل –1

و فرم ثبت مراجعات بیمار در مراجعات بعدی و ثبت مشخصات مراجعین در دفتر ثبت نام بیماران

همکاری در آموزش اقشار مختلف جامعه تحت پوشش پیرامون مهارت های زندگی ، مهارت –0

یت های روانی اجتماعی در های فرزند پروری و ارتباط موثر با خانواده ، پیشگیری از اعتیاد ، حما

حوادث و بالیا و بیماریهای روانی )راههای پیشگیری و ...( مطابق اهداف برنامه عملیاتی

ارجاع موارد نیازمند به خدمات تخصصی روانپزشکی به سطح چهارم -9

ارجاع موارد نیازمند به خدمات غیر دارویی نظیر انجام تست و روان درمانی به روانشناس بالینی-1

بهداشت روان 0مستقر در کلینیک سطح

همکاری با روانشناس در برنامه ریزی و اجراء کلیه فعالیت های بهداشت روان از جمله نظارت ها، -1

برنامه های آموزشی واحد و نیازسنجی و بازآموزی پزشکان عمومی، انجام پژوهش های کاربردی و

...

:نبهداشت روا 3روانشناس مستقر در کلینیک سطح

پذیرش بیماران مراجعه کننده، تشکیل پرونده و تکمیل فرم شرح حال روانپزشکی و ثبت –1

55

مشخصات مراجعین در دفتر ثبت نام بیماران

ارجاع بیماران به پزشک دوره دیده جهت معاینه ، تشخیص و درمان بیماری –1

ن ارجاع شده توسط پزشکانجام آزمونهای مورد نیاز روانشناسی و روان درمانی برای بیمارا –0

خدمات مددکاری اجتماعی برای بیماران وکمک به توانبخشی و بازگشت تسهیل دسترسی به -9

بیماران به فعالیتهای معمول زندگی

برنامه ریزی و برگزاری جلسات آموزشی جهت افزایش سطح آگاهی عمومی در زمینه بهداشت –1

د پروری و ارتباط موثر با خانواده ، پیشگیری از اعتیاد، روان ، مهارت های زندگی ، مهارت های فرزن

حمایت های روانی اجتماعی در حوادث و بالیا و ... مطابق اهداف برنامه عملیاتی

تهیه آمار و اطالعات مربوط به عملکرد کلینیک بهداشت روان و تجزیه وتحلیل آن و ارسال –1

بموقع به مراجع ذیربط

ک دوره دیده در زمینه برنامه های آموزشی و پژوهشیهمکاری مستمر با پزش –1

با تعرفه 9رایگان و خدمات مراجعین خارج از سیستم ارجاع و سطح 0تا 1کلیه ارجاعات از سطح

.دولتی انجام می گیرد

56

:کارشناس سالمت روان وظایف

ه سرپرستی تمام فعالیت های بهداشت روان منطقه تحت پوشش از جمله تدوین برنام .1

راهبردی و عملیاتی، پیگیری تأمین کارکنان مورد نیاز تیم سالمت روان و آموزش ایشان ،

نظارت ، پشتیبانی و آموزش گروه های هدف

پایش و ارزشیابی مداوم برنامه بهداشت روان شهرستان ، ارزیابی نیازها ، مشکالت و نقاط .1

ش جهت رفع نارسائیها و قوت و ضعف برنامه های بهداشت روان منطقه تحت پوشش و تال

بهبود عملکرد

بررسی و تعیین میزان بیماریهای روانی در شهرستان، جمع آوری ، کنترل و تجزیه و تحلیل .0

آمارهای واصله و ارسال به موقع گزارش های الزم

تشکیل کمیته فنی بهداشت روان شهرستان جهت هماهنگی و جلب همکاری های درون .9

بار در هر سال 1تقاء و پیشبرد برنامه ها حداقل بخشی و بین بخشی بمنظور ار

نیازسنجی و تدوین و اجراء برنامه های آموزشی برای رده های مختلف بهداشتی و گروه های .1

هدفدر حیطه های مختلف بهداشت روان و با استفاده از روش های مختلف آموزشی

چک لیست های نظارتیپایش مداوم و ارزشیابی دانش و عملکرد کارکنان ذیربطو تکمیل .1

حداقل هر سال یکبار و راهنمائی آنها درانجام وظایف محوله

همکاری و مشارکت دراجرای سایر برنامه های بهداشتی با نظر مقام مافوق و شرکت در .1

جلسات مرتبط با بهداشت روان و ارائه نظرات مشورتی و تخصصی

57

های آسیب پذیر مانند : دانش برنامه ریزی در خصوص بهبود وضعیت بهداشت روانی گروه .8

... آموزان، دانشجویان، سربازان و

انجام پژوهش های کاربردی .4

ازجمله فعالیت های دیگر واحد سالمت روان در مرکز بهداشت شهرستان ها، همکاری بین بخشی

با کلیه ارگان های دولتی و خصوصی در امور مربوط به سالمت روان، آموزش مهارت های زندگی،

ش مهارت های فرزندپروری، آموزش پیشگیری از سوء مصرف مواد ،پیشگیری از خودکشی و آموز

حمایت های روانی اجتماعی در بالیای طبیعی به عموم افراد جامعه و گروه های هدف ، تشکیل

کمیته های فنی بهداشت روان و در صورت لزوم شرکت در کارگروه های اجتماعی شهرستان،

.امور محوله از طرف مرکز بهداشت استان می باشدهمچنین انجام کلیه

کارشناس موظف است بر اساس برنامه عملیاتی که در ابتدای سال تدوین می نماید و براساس

.استراتژی های سالمت روان در هر سال فعالیت کند

ماهه و گزارش های آماری طبق فرم آماری مربوطه و 1در حال حاضرگزارش عملکرد به صورت

م مربوط به آمار خودکشی به صورت ماهانه ارسال می گردد که پرسنل سالمت روان موظفند آمار فر

.را بررسی، اصالح و سپس در اولین فرصت به واحد سالمت روان استان ارسال نمایند

58

:انتظارات واحد سالمت روان از مدیر و معاون بهداشتی شهرستان

حدهای پشتیبانی برای رفع نیازهای واحد و در نظر تأمین منابع مورد نیاز و هماهنگی با وا

گرفتن حداقل امکانات جهت فعالیت بهتر واحد سالمت روان که شامل کارشناس، پزشک

می باشد 0و یک اتاق مجزا در ستاد و فضای الزم برای کلینیک سطح 0سطح

- های محیطی نظارت بر برنامه ریزی و انجام مرتب نظارت های واحد سالمت روان از واحد

و فراهم نمودن وسیله نقلیه برای آن

همراهی دوره ای تیم سالمت روان در امر نظارت ها، پیگیری موارد مطرح شده در نظارت

...ها و

نظارت بر تدوین برنامه عملیاتی

نظارت بر اجرای برنامه عملیاتی و پایش میزان پیشرفت آن حداقل هر سه ماه یکبار

از واحد سالمت روان به صورت فصلی و تکمیل چک لیست های درخواست گزارش عملکرد

حداقل در هر سال یکبار 0کارشناسان و پزشکان سطح

پیگیری جمع بندی نتایج نظارت های انجام شده و تحلیل مقایسه ای وضعیت خانه ها

- همکاری در نظارت های استانی و پیگیری اجرای موارد مطرح شده در فیدبک ارسال شده

کز بهداشت استاناز مر

همکاری در خصوص اعزام نیروی کارشناس شهرستانی به مرکز بهداشت استان، در صورت

نیاز به نیروی کارشناس از آن شهرستان، به صورت مقطعی

پیگیری تشکیل کمیته های داخلی و بین بخشی بهداشت روان حداقل هر شش ماه یکبار و

59

( مهر 19خصوصاً قبل از هفته سالمت روان)

ایجاد زمینه و هماهنگی برای همکاریهای بین بخشی و بین واحدهای ستادی

و کارشناسان 0اطالع از شرح وظایف بهورز ، کاردان ناظر ، پزشک خانواده ، پزشک سطح

سالمت روان در خصوص برنامه ادغام بهداشت روان و آموزش مردم و نظارت بر حسن انجام

ساس آنکار تیم سالمت روان شهرستان بر ا

آموزش مهارتهای زندگی

برنامه آموزشی مهارتهای زندگی جزء برنامه های ارتقاء بهداشت روان است. فراگیری مهارتهای

زندگی اگر با تغییر نگرش و تغییر رفتار همراه باشد باعث کاهش آسیب های اجتماعی و به دنبال

رت اصلی زندگی شامل مهارت تصمیم مها 10آن ارتقاء سالمت روان فراگیران )جامعه ( می شود.

گیری، مهارت حل مسئله، مهارت تفکر خالق، مهارت تفکر نقاد، توانایی برقراری ارتباط موثر ، مهارت

خودآگاهی، مهارت همدلی کردن، مهارت مقابله با هیجانات، مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی،

ن با هدف تربیت مربی کلیه اعضاء تیم سالمت مقابله با استرس می باشد. واحد سالمت روان استا

روان را در کارگاه های مختلف و توسط اساتید مجرب آموزش داده است.گروه هدف برنامه مهارت

های زندگی دانش آموزان و دانشجویان، بزرگساالن، والدین، مربیان ، پرسنل بهداشتی و.... می

.باشند

61

ند پروری، فرآیند بزرگ کردن و آموزش و پرورش مهارت فرز :آموزش مهارتهای فرزند پروری

فرزندان از تولد تا بزرگسالی است. در این فرایند تعدادی از عوامل بر روش و کارکرد فرزند پروری

:اثر می گذارند . برخی از این فرایندها شامل موارد زیر می باشد

سوابق رشدی والد، شخصیت و شرایط روانشناختی وی

ه مراقبت از او را دشوار تر یا آسان تر می کندویژگی های کودک ک.

عوامل حمایتی شامل رابطه زوجین

باورهای نادرست در مورد تربیت فرزند

بر همین اساس و با توجه به اهمیت آموزش مهارتهای فرزندپروری به والدین و مربیان و نقش

د سالمت روان آموزش این برجسته آن در پیشگیری از اختالالت رفتاری کودکان و نوجوانان، واح

مهم را به عنوان یکی از اهداف برنامه های خود قرار داد. گروه هدف برنامه مهارت های فرزندپروری

.: والدین، مربیان آموزش و پرورش، پرسنل بهداشتی و.... می باشند

کشور جمهوری اسالمی :اجتماعی در بالیا و حوادث غیرمترقبه -آموزش حمایت های روانی

اپذیر نعنوان یک اصل اجتنابهاست و این شرایط بهایران در قاره آسیا یکی از بالخیزترین سرزمین

اندرکاران نظام سالمت برای بهبود شرایط بازماندگان بالیا تمام همت کند که کلیه دستایجاب می

و ارتقاء سالمت کار برند. در این میان بهبود روانی اجتماعی بازماندگان و حفظو تالش خود را به

.طلبدرود که ضرورت توجه مسئوالن را میشمار میترین ابعاد سالمت بهروان افراد یکی از مهم

61

گروههای مختلف از جمله به اجتماعی در بالیا و حوادث غیرمترقبه -آموزش حمایت های روانی

یشگیری از پیشرفت و برنامه هایی است که ضمن کاهش بروز عوارض روانی اجتماعی در بالیا و پ

تشدید عوارض روانی ، به افزایش توان انطباق و آماده سازی بازماندگان کمک می کند و همچنین

مهارت های اجتماعی بازماندگان را نیز برای سازماندهی مجدد، خودیاری و بازسازی تقویت می

.نماید

آموزشهای عمومی برای سایر در همین راستا کارگاه های آموزشی و بازآموزی جهت تیم تخصصی و

.گروههای هدف توسط کارشناسان بهداشت روان در سطح استان و شهرستان ها برگزار می گردد

در حال حاضر برنامه پیشگیری از خودکشی در استان اصفهان و :برنامه پیشگیری از خودکشی

ها به صورت ثبت و در شهرستان شهرضا بصورت پایلوت به اجرا درآمده و در سایر شهرستان ها تن

.گزارش موارد اقدام و منجر به فوت خودکشی می باشد

سوءمصرف مواد به عنوان یکی از مشکالت د:فعالیت های مرتبط با پیشگیری از سوءمصرف موا

بهداشتی، درمانی و اجتماعی قرن حاضر شناخته شده است. اعتیاد نه تنها منجر به آسیب های

ر فرد معتاد می شود بلکه آسیب های اجتماعی مانند افزایش طالق، شدید و عمیق جسمی و روانی د

بزهکاری و بیکاری و.... را نیز بدنبال دارد. در سال های اخیر مشکالت اجتماعی ناشی از اعتیاد،

.موجب گردید تا ضرورت توجه به برنامه های پیشگیری از اعتیاد بیش از پیش احساس شود

62

گاهی :نپزشكی در مادران در دوران بارداری و پس از زایمانطرح غربالگری اختالالت روا

ممکن است زنان در دوران حاملگی و پس از زایمان دچار مشکالت جدی روانی شوند. سابقه بیماری

رای تواند مشکالتی را بافسردگی و اختالالت روانی در طول مدت بارداری بسیار تأثیرگذار است و می

افسردگی دوران بارداری یا پس از زایمان، یکی از مشکالت رایج در میان مادر و یا جنین ایجاد کند.

زنان است که متأسفانه در اغلب موارد یا تشخیص داده نمی شودو یا چنان دیر تشخیص داده می

شود که راهی برای درمان وجود ندارد . غربالگری اختالالت روانپزشکی در این گروه باعث می شود

.ر به موقع شناسایی و تحت درمان و مراقبت قرار گیرندمادران آسیب پذی

نگاهی کلی:

: روانو بهداشت شرح وظایف کارشناسان واحد سالمت

هماهنگی جهت اجرا، گسترش و ارتقاء برنامه ادغام سالمت روان -1

ثبت، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطالعات آمار اختالالت روانپزشکی و اعتیاد وسوء مصرف -1

های ماهانه وسالیانهه گزارشمواد تهی

تهیه وتدوین متون آموزشی جهت ارتقاء آگاهی، دانش و مهارت پرسنل سالمت روان -0

ارتقاء آگاهی و دانش عموم جامعه و فرهنگ سازی از طریق تدوین و انتشار متون آموزشی -9

هااز طریق رسانه

، دانش و مهارت های کشوری و استانی جهت ارتقاء آگاهیمشارکت در برگزاری کارگاه -1

پرسنل سالمت روان

63

برگزاری جلسات کارشناسی با حضور کارشناسان مراکز بهداشتی درمانی یا اساتید و -1

های ذیربط جهت تبادل نظر، تصمیم گیری و برنامه ریزی در سطح مسئولین سازمان

شهرستان

های استانی برنامه ادغام سالمت روانتعیین و محاسبه شاخص -1

نامه ادغام سالمت روانپایش و نظارت بر -8

جمع آوری و ثبت آمار خودکشی و ارسال آن به معاونت بهداشتی -4

هماهنگی جهت ارزشیابی برنامه ادغام سالمت روان و رفع نواقص موجود در اجرای برنامه-10

های سالمت روان مشارکت درون بخشی و بین بخشی با سایر سازمانها جهت ارتقاء برنامه-11

تیادو پیشگیری از اع

همکاری و مشارکت با کارشناسان و مسئولین سالمت روان مراکز بهداشتی درمانی -11

های آنهاها و راهبردی و هدایت فعالیتشهرستان در اجرا و پیشبرد برنامه

ارتقاء به روز کردن و بازنگری اجزای مختلف برنامه ادغام سالمت روان متناسب با نیازهای -10

از آخرین دستاوردهای علمی و اجرایی کشوری شبکه سالمت روان و با استفاده

مستند سازی اقدامات انجام شده و تدوین گزارش عملکردهای سالیانه-19

های سالمت های عملیاتی آتی مرتبط با برنامهتعیین اهداف، چشم انداز، رسالت و برنامه-11

روان

هی و آموزش عموم جامعه درخصوص اصول و مفاهیم سالمت روان به منظور افزایش آگا -11

اطالع نگرش افراد نسبت به مشکالت روانی

64

های در معرض خطر و بیماران و خانواده آنها درخصوص اختالالت آموزش به گروه-11

روانپزشکی و مراقبت از بیماران

(آموزش و بازآموزی بهورزان، کاردانان و رابطین بهداشتی )سطح اول ارائه خدمات-18

ه بیماران مبتال به اختالالت جسمی صعب العالج های روان شناختی بارائه مشاوره و حمایت-14

های جسمی( جهت افزایش توان مقابله با های قلبی، سرطان، ایدز، معلولیت)بیماری

اختالالت جسمی و پیشگیری از بروز اختالالت روانپزشکی

(پایش و نظارت عملکرد بهورزان، کاردانان و رابطین بهداشتی )سطح اول ارائه خدما-10

های آماری برای سطح باالتر ارائه خدماتتهیه گزارشمشارکت در -11

شناسایی و غربالگری اختالالت روانپزشکی و مشکالت رفتاری در جمعیت تحت پوشش -11

های سنی مختلفتیم سالمت در گروه

ارجاع بیماران روانپزشکی به سطوح باالتر-10

روانپزشکیارائه مشاوره و مداخالت روان شناختی در بیماران مبتال به اختالالت -19

بحران در مداخله و بالیا و حوادث در اجتماعی –های روانی ارائه حمایت-11

پیگیری و مراقبت بیماران مبتال به اختالالت روانپزشکی -11

های زندگی و مهارتهای فرزند پروریآموزش مهارت-11

(تسهیل دسترسی بیماران شدید به خدمات مددکاری اجتماعی )بهزیستی و کمیته امداد-18

های غیر دارویی، مشاوره و انجام مداخالت حمایتییماران و انجام درمانپذیرش ب-14

انجام مداخالت پیشگیری جهت ارتقاء آگاهی جامع-00

برنامه ریزی آموزش پزشکان عمومی شاغل در مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی -01

65

دستورالعملبه منظور ارتقاء کیفیت علمی ارایه خدمات در برنامه بهداشت روان مطابق با

آموزش نیروهای بدو خدمت --01

برگزاری کارگاه های آموزشی جهت معلمین و والدین مدارس مروج سالمت درشهرستان-00

نظارت بر مدارس مروج سالمت-09

نظارت بر مراکز ترک اعتیاد و همکاری با تیم بازرسی استان --01

ل به معاونت و جمع آوری آمار ارسالی از این مرکز و ارسا DIC نظارت بر مرکز گذری -01

بهداشتی

نظارت بر کلینیک مثلثی و و جمع آوری آمار ارسالی از این مرکز و ارسال به معاونت -01

بهداشتی

تشکیل کمیته های پیشگیری از اعتیاد وپیگیری واجرایی مصوبات کمیته-08

همکاری با اداره بهزیستی برای بازدید از کمپها و پلمپ کمپهای غیر مجاز-04

ه فنی سالمت روان شهرستان ، پیگیری و اجرای تصمیات آنتشکیل و شرکت در کمیت-90

تدوین برنامه سالیانه سالمت روان با توجه به اولویتها و دستورالعملها-91

طراحی جدول گانت و پیگیری برنامه های آموزشی-91

شناسایی مشکالت سالمت روان منطقه-90

رکت در اجرای آنتهیه و تدوین برنامه های آموزشی سالمت روان برای عموم مردم و مشا-99

تهیه و تدوین برنامه های آموزشی سالمت روان جهت رده های مختلف بهداشتی درمانی-91

تهیه و تدوین برنامه های آموزشی سالمت روان برای گروه های خاص اجتماعی ) نظیر -91

معتادان ، نوجوانان ، جوانان و ... ( و مشارکت در اجرای آن

66

67

68

واحد سالمت خانواده

به 1410اصلی فعالیت های سازمان بهداشت جهانی از سال نواده یکی از برنامه هایسالمت خا

: بعد است که به زیر گرو ه های عمده زیر بخش می شود

بهداشت مادر و کودک-

باروری انسان -

تغذیه -

آموزش بهداشت -

بهداشت دوران سالمندی -

«زندگی خانواده به عنوان یک واحد استدر نهایت نظر اصلی بر ارتقای کیفیت »

اداره کل سالمت خانواده یکی از بزرگترین ادارات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی است ،

که وظیفه اصلی آن کاهش مرگ ومیر مادران و کودکان و فراهم کردن مراقبتهای اساسی برای

ایی مثل میزان مرگ ومیر کودکان ، زنان و سالمندان کشور می باشد . تغییر شاخصه جوانان

مادران ، نه تنها به عنوان شاخصهای بهداشتی یک کشور اهمیت دارد ، بلکه بعنوان معیار توسعه

خدمات جاری مراکز ارایه دهنده خدمات در بخش % 10نیز در نظر گرفته می شود. بیش از

اره باز می گردد.دولتی ) مراکز بهداشت شهرستانها ( به نوعی به فعالیتهای این اد

: خدمات و توانمندیها

سطح تعریف می شود:9در خدمات سالمت خانواده

سطح ملی -

سطح استانی -

سطح شهرستانی -

سطح مراکز بهداشتی درمانی -

وظایف سالمت خانواده در سطح ملی عبارت است از :

ایه خدماتنظارت بر کیفیت فعالیتهای جاری در سطوح مختلف ار -

69

طراحی مدل پایش ها و ارزشیابی برنامه ها -

آموزش عمومی پرسنل مجری برنامه برای رسیدن به یک باور و اقدام مشترک -

تعیین مسیر کلی برنامه ها ، جهت گیری یهای آینده بایدها و نبایدها درهربرنامه -

از : وظایف سالمت خانواده در سطح استانی عبارت است -1

تعیین مهمترین موانع ارتقای سالمتی مردم استان -

طراحی برنامه های مقابله با موانع -

اجرای برنامه های ملی -

نظارت بر نحوه ی ارایه خدمات در سطح شهرستان -

تدارک و توزیع دارو و تجهیزات بفرا خور برنامه -

ر سطح شهرستان عبارت است از :خانواده د وظایف سالمت -0

شناسایی مشکالت -

طراحی برنامه بر اساس مشکالت مشاهده شده -

اجرای برنامه های ملی و استانی -

نظارت و پشتیبانی -

وظایف سالمت خانواده در مراکز بهداشتی درمانی در دو شاخه تعریف می شود :-9

مانی روستاییالف ( مراکز بهداشتی در

ب( مراکز بهداشتی درمانی شهری

واحد سالمت خانواده درمراکز بهداشتی درمانی روستایی : الف ( شرح وظایف کارکنان

اجرای برنامه های ملی ، استانی ، شهرستانی -

نظارت بر فعالیتهای خانه های بهداشت -

تامین تجهیزات و داروها ی مورد نیاز -

ب ( شرح وظایف کارکنان واحد سالمت خانواده در مراکز بهداشتی درمانی شهری :

ارائه خدمات به مادران باردار -

71

سال 8ارائه خدمات به کودکان زیر -

ارائه خدما ت تنظیم خانواده -

سالمندان بهارائه خدمات -

یشهرستان و استانی ، ملی های برنامه اجرای -

شهرستان بهداشت مرکز در خانواده سالمت کارشناسان توانمندیهای و خدمات

منطقه مشکالت شناسایی -

مشکالت بندی الویت -

ریزی برنامه -

ها برنامه ارزشیابی و پایش -

محیطی مراکز بر نظارت -

محیطی مراکز مشکالت و کمبود پیگیری -

کشوری و ملی های طرح و ها امهبرن اجرای -

پذیر آسیب باردار مادران از حمایت -

محیطی پرسنل آموزش -

زایمان و بارداری عوارض دراثر باردار مادران ومیر مرگ علل بررسی های کمیته تشکیل -

ماهه 14 تا یکماهه کودکان ومیر مرگ های کمیته تشکیل -

عمل متقاضی های خانم( بستن لوله عمل) توبکتومی انجام جهت بیمارستانها اب هماهنگی -

توبکتومی

:شهری درمانی بهداشتی مراکز سطح در خانواده سالمت پرسنل توانمندیهای و خدمات

باردار مادران به خدمات ارائه -

-

سال 8 زیر کودکان به خدمات ارائه -

71

خانواده تنظیم ت اخدم ارائه -

سالمندان به خدمات ارائه -

شهرستانی و استانی ، ملی های برنامه اجرای -

: روستایی درمانی بهداشتی مراکز در خانواده سالمت پرسنل توانمندیهای و خدمات

بهداشت های خانه بر نظارت -

باردار مادران به خدمت ارائه -

گذار فاصله زنان ایی دوره معاینات انجام -

بهورزان جهت آموزشی های کالس اجرای -

نیاز مورد ی داروها و تجهیزات تامین -

بهداشت های خانه های کمبود گیری پی -

شهرستانی و استانی ، ملی های برنامه اجرای -

بهداشت های خانه در مصنوعی شیر توزیع بر نظارت -

72

شهرستان در کودک مرگ بررسی کار گردش مراحل شرح

هر به که منطقه ماهه 14 تا 1 متوفیان فهرست دارد، وجود مرگ ثبت نظام که هایی استان در. 1

یبررس مسئول به شهرستان مرگ ثبت مسئول توسط آنان نشانی همراه به اند شده فوت علتی

. شود می داده لتحوی شهرستان ماهه 14تا1 کودکان مرگ

تکمیل به موظف بیمارستان سوپروایزر یا مترون ، باشد، داده رخ بیمارستان در مرگ چنانچه. 1

ریپرسشگ تیم وتشکیل مرگ وقوع شهرستان شبکه مدیر دفتر به آن ،ارسال مرگ فوری گزارش

. باشد می مربوطه های پرسشنامه تکمیل جهت

زا و روستا اهالی یا روستا درمانی بهداشتی مرکز شکپز بهورز، توسط روستا در کودک فوت. 0

زمرک یا درمانی بهداشتی واحد ترین نزدیک به تلفنی یا کودک مرگ فوری گزارش فرم طریق

خصوصی، مطب بیمارستان، توسط شهر در کودک فوت .شود می داده اطالع شهرستان بهداشت

طریق از رسمی غیر افراد و بهداشتی اهپایگ شهری، درمانی بهداشتی مرکز مختلف، های سازمان

داشتبه مرکز یا درمانی بهداشتی واحد ترین نزدیک به تلفنی یا مرگ فوری گزارش فرم تکمیل

.شود می داده اطالع شهرستان

صحیح مداخله امر در آن اهمیت و کودک مرگ گزارش به بخشیدن سرعت و منظورنظم به

.است شده تهیه( 1پیوست) کودک گمر فوری گزارش فرم موقع، به و

با که کند می اعالم محیطی همکاران به شهرستان ماهه 14تا1 کودکان مرگ بررسی مسئول. 9

و وی بستگان با مصاحبه ضمن و مراجعه حیات زمان در متوفی سکونت محل به نشانی، به توجه

. کنند شناسایی را کودک مرگ موارد ، مرگ بررسی کشوری تعریف براساس

شبکه مدیر به و شده تکمیل فوری گزارش فرم مرتبط، غیر های مرگ حذف از پس. 1

.شود می داده تحویل شهرستان

شده فوت کودکان لیست دریافت از پس شهرستان ماهه 14تا1 کودکان مرگ بررسی مسئول. 1

. نماید می ارسال دانشگاه ماهه 14تا1 کودکان مرگ بررسی مسئول به را آن

73

بالفاصله باید شهرستان شبکه مدیر دستور به بیمارستان، در کودک فوت صورت در: هتوج

و متوفی پرونده صفحات تمام از تصویری

.شود تحویل( کمیته دبیر) کمیته برگزاری مسئول به و تهیه وی مدارک

میلتک جهت باید پرسشگری تیم...( مطب ، بیمارستان خانه،) فوت وقوع محل به توجه با. 1

.شود اعزام مربوطه های پرسشنامه

داده شدن مخدوش هرگونه از تا دارد اهمیت پرسشگری تیم رسیدگی و تشکیل سرعت - الف

همم تیم این فعالیت پایش در موضوع این. کند کمک نتایج اعتبار به و شود جلوگیری الزم های

.یردگ می قرار بررسی مورد کودک مرگ از مراقبت کمیته جلسه در و است

عضایا ابالغ. شود اعزام محل به شبکه ریاست دستور به حتما باید شهرستان پرسشگری تیم -ب

و همکاری جلب برای قانونی الزام تا گردد می صادر شبکه ریاست توسط پرسشگری تیم

.گردد فراهم آنان با مختلف های بخش پاسخگویی

با جایگزینی امکان نباشد، دسترس در پرسشگری تیم در حضور برای کودکان متخصص اگر - پ

درکمیته بحث از قبل باید شده تکمیل پرسشنامه صورت، این در اما دارد، وجود عمومی پزشک

. باشد شده تایید و بررسی کودکان متخصص یک توسط

زمال جوی و پرس برای ارتباطات قدرت بایستی علمی، های توانمندی بر عالوه افراد این: مهم نکته

.باشند داشته جانبه همه بررسی و

ایواحده از یک وهر متوفی منزل به پرسشنامه تکمیل منظور به شهرستان پرسشگری تیم. 8

کرده، مراجعه مطب یا بیمارستان مانند است افتاده اتفاق درآنجا مرگ که درمانی -بهداشتی

برای قطف را همربوط های پرسشنامه بیمارستان پرسشگری تیم ولی.کند می تکمیل را پرسشنامه

.کند می تکمیل وزمان مکان درهمان افتد می اتفاق بیمارستان درآن که مرگهایی

یکبار ماه1هر حداقل ، کودکان ومیر مرگ بیمارستانی کمیته تشکیل: الف. 4

یکبار ماه1هر حداقل ، کودکان میر و مرگ برای شهرستانی کمیته تشکیل: ب

یکبار ماه0هر حداقل ، کودکان میر و مرگ یبرا دانشگاهی کمیته تشکیل: ج

74

و شناسایی را پیشگیری قابل عوامل است الزم پرسشنامه، مطالعه از پس کمیته اعضای. 10

مشخص را مداخله اجرای برای زمانی سقف و کننده مداخله یاسطح بخش مداخله، نوع سپس

ارشگز ارایه نحوه و بندی زمان ین،همچن. نمایند اقدام افزارمربوطه نرم تکمیل به نسبت و نموده

و پایش اجرای مسئولین شده، اجرا مداخله ارزیابی و پایش های شاخص و نهایی و میانی های

نتعیی کودکان مرگ بررسی کمیته در باید ها شاخص براساس ارزیابی و پایش نحوه و ارزیابی

.شود

رمف) مداخله اجرایی پروتکل باید شود می شناخته مشکل رفع متولی که یاسطحی هربخش. 11

.دهد تحویل کمیته به مقرر موعد در( برنامه اصلی مجریان یا مجری کردن مشخص با) را(1

هک صورتی در .شود ارسال شده بندی زمان برنامه طبق باید می مداخله نتایج و پیشرفت گزارش

رد باید مراتب است، مرکزی ستاد کننده مداخله سطوح از یکی که شود مشخص بررسی از پس

.گردد گزارش کودکان سالمت اداره به وقت اسرع

به وقت اسرع در باید( 0 فرم) کمیته در شده طراحی مداخالت تفصیلی فعالیت جدول. 11

. شود ابالغ مربوطه سطوح

.درآید اجرا به مقرر زمانبندی طبق کمیته، توسط پروتکل تایید از پس باید برنامه. 10

که ارزیابی و پایش نظام مطابق) گیرد قرار ارزیابی و پایش مورد باید برنامه اجرا، طول در. 19

صورت در. شود مشخص آن احتمالی ضعف نقاط و موفقیت میزان تا( شد خواهد داده توضیح

نتیجه نهایت در تا شود ریزی برنامه آن رفع جهت ودر بررسی آن علت اجرا، در مشکل وجود

دبیرکمیته توسط باید می مداخله ارزیابی و پایش از آمده دست به تایجن .گردد حاصل مطلوب

.شود وارد 0 فرم در کودکان مرگ بررسی

بالغا مربوطه سطوح به دیگری راهکار کمیته نباشد بخش اثر مداخالت نتیجه که صورتی در. 11

.کند می

باید فصل هر پایان در بیارزیا و پایش از حاصل نتایج با همراه شده انجام مداخالت نتیجه. 11

و9 ،0 ،1 شماره های فرم .شود خوانده درجلسه کودکان میر و مرگ کاهش دبیرکمیته توسط

رسالا باالتر سطوح به باید« کودک مرگ پرسشنامه از شده استخراج اطالعات الکترونیک فایل»

75

بررسی ئولمس شناس،کار شهرستانی کمیته به گزارش ارسال مسئول بیمارستانی کمیته دبیر)شود

کارشناس و دانشگاهی کمیته به گزارش ارسال مسئول شهرستانی ماهه 14تا1 کودکان مرگ

می مرکزی ستاد به گزارش ارسال مسئول دانشگاه ماهه 14تا1 کودکان مرگ بررسی مسئول

.است الزامی صفر گزارش باشد، نیفتاده اتفاق کودک مرگ مورد فصل، هر طی چنانچه(باشد

جمع اطالعات براساس را پرسشگری تیم بایدعملکرد وشهرستانی دانشگاهی کمیته اعضای . 18و11

اعمال بعدی های درفرآیند را ارزیابی از حاصل پسخوراند و کرده ارزیابی پرسشنامه در شده آوری

. نمایند

یافته ادغام مراقبت مراحل خالصه

وندش می نزدشماآورده به که سال8 کمتراز کودکان کلیه

:ازنظر را کودک بندی وطبقه ارزیابی

عمومی یاوضعیت خطر های نشانه -

شیرخوار معاینه اولین -

زردی وضعیت -

دورسر قد، وزن، وضعیت -

تغذیه وضعیت -

ودندان دهان وضعیت -

بینایی وضعیت -

تکامل وضعیت -

دهید انجام ها آزمایش و داروئی های ومکمل واکسیناسیون وضعیت -

76

بگیرید تصمیم شده انجام بندی طبقه راساسب

دارد ارجاع به نیاز ندارد ارجاع به نیاز

دهید موردنیازراانجام هاواقدامات توصیه

دهید انجام را ازارجاع قبل هاواقدامات توصیه

: دهید ارجاع را کودک

بدهید توضیح کودک ارجاع نیاز مورد در مادر هب

و کنید آرام را کودک مراقب

و کنید برطرف را مشکالت یکدیگر کمک با

.بنویسید را ارجاع فرم

الزم وامکانات مسیررایادآوری مادرطی اقدامات

.کنید راتامین مراقبت برای

:کنید مشاوره مادر با

وشیردهی ای تغذیه مشکالت رفع -

ودندان دهان با دررابطه هتوصی -

وسوانح ازحوادث باپیشگیری دررابطه توصیه -

والدین و کودک رابطه توصیه -

برگرد شما نزد به موقع چه -

77

:کنید یگیریپ

بدهید انجام را ویژه های مراقبت گردد، برمی کودک زمانیكه

شیرمادر با تغذیه ترویج برنامه -

.شود می قلمداد کودکان میر و مرگ کاهش مهم یها استراتژی از یکی باشیرمادر تغذیه

ودش می محسوب سال دو زیر کودکان غذایی امنیت های استراتژی از یکی باشیرمادر تغذیه-1

.باشد می کودکان %10 حدود مرگ ساز زمینه تغذیه سوء و

کسنوا که شوند می معرفی کودکان عمده قاتلین حادتنفسی های عفونت و گاستروآنتریت-0

اشین مرگ و ابتالء باشیرمادر تغذیه. کنند می تحمیل ها خانواده به را هنگفتی هزینه و دارندن

.دهد می کاهش %11 تا را ها بیماری این از

باشیرمادر تغذیه. میرند می سرطان بخاطر مادران و کودکان از زیادی تعداد ساله همه -9

پستان های سرطان نیز و کودکان در مغز غددلنفاوی، خون، های سرطان شیوع کاهش موجب

.آورد می بار به ارزی جویی صرفه دالر میلیاردها که گردد می مادران در تخمدان و

ادراری عفونت و MS،فشارخون، جوانان ،دیابت آلرژی و آسم چون مزمنی های بیماری-1

الرد اردهامیلی و دهد می کاهش را آنها شیوع باشیرمادر تغذیه که است دیگری مشکالت وغیره

.شود می سبب را ارزی جویی صرفه

و آزاری کودک کاهش اعتیاد، و بزهکاری بهتر،کاهش پذیری تربیت هوشی، ضریب افزایش-1

.است باشیرمادر تغذیه ازترویج حاصل فرهنگی عظیم گذاری سرمایه روانی، عاطفی مسائل

.ستیمه باشیرمادر تغذیه ترویج به مؤظف مجید.... کالم حکم به ما و

78

کاهش و شیرمصنوعی واردات کاهش محل از جویی صرفه موجب باشیرمادر تغذیه ترویج -1

.گردد می آن مصرف از ناشی مشکالت و بیماری های هزینه

به کودکان بیشتر ابتالء به منجر که باشیرمادر تغذیه عدم از ناشی ارقام محاسبه -8

می،س سپتی ادراری، عفونت آلرژیک، ینیتآسم،ر سینوزیت، ،اوتیت، ریه ،عفونت سرماخوردگی

یآور سرسام رقم گردد، می. ...و دندان،درماتیت تغذیه،چاقی،پوسیدگی سوء همچنین مننژیت،

. دهد می تشکیل را

فرامین شیرمادرواجرای شمار بی مزایای از وکودکان ومادران جامعه نمودن مند بهره لذابرای

رب غلبه برای کوششها و باشیرمادر تغذیه ترویج رنامهب ، آسمانی مائده این ترویج در الهی

کودک و مادر سالمت و تغذیه جامع های برنامه از بخشی بعنوان موجود، وموانع مشکالت

.است کشور بهداشتی های مراقبت و اولویتها کلیدی اجزاء از و شود می محسوب

خانواده تنظیم و جمعیت برنامه اهداف بیان و معرفی

:از عبارتند خانواده تنظیم امهبرن اهداف

فرزندآوری زمان و فرزندان تعداد انتخاب برای ها خانواده سازی توانمند

سال 18 زیر های بارداری از پرهیز

سال 01 باالی های بارداری از پرهیز

سال سه از کمتر زمانی فاصله با های بارداری از پرهیز

بار 9 از بیش های بارداری از پرهیز

پرخطر های بارداری از گیریپیش

ناخواسته های بارداری از پیشگیری

قانونی غیر های سقط به تصمیم کاهش

79

زادانهآ و آگاهانه گیریمسووالنه، تصمیم به کمک خانواده تنظیم برنامه اجرای از هدف بنابراین

با اه خانواده و کودکان مادران، سالمت حفظ و فرزندان تعداد انتخاب برای ها خانواده

. باشد می ناخواسته و ریزی برنامه بدون پرخطر، بارداریهای از پیشگیری

:است اساسی فعالیت دو بر مشتمل خانواده تنظیم برنامه

آموزش ·

خدمات ارائه ·

:شامل آموزشی هایفعالیت

ازدواج از قبل هایآموزش -

ازدواج حین هایآموزش -

باشدمی ازدواج از بعد هایآموزش -

:زیر موارد شامل خدمات ارائه

مشاوره -

بارداری از پیشگیری مدرن هایروش ارائه -

ازدواج از قبل آموزشهای

در خانواده تنظیم و جمعیت مفاهیم آموزش گیردمی بر در را دانشجویان و آموزاندانش

.شود می انجام شناسیزیست دبیران توسط پرورش و آموزش همکاری با دبیرستانها

خانواده تنظیم درسی واحد دو تا یک گذراندن به موظف عالی آموزش مراکز دانشجویان کلیه

.باشدمی زیر بشرح دانشجویان آموزشی مطالب رئوس باشندمی

جمعیت تحوالت -

81

بارداری از پیشگیری روشهای -

زمان در خانواده تنظیم و جمعیت آموزشهای گذراندن به ملزم ازدواج حال در زوجهای تمامی

آقایان و خانمها برای مجزا بصورت آموزشها این. باشندمی ازدواج آزمایشهای انجام برای مراجعه

:است زیر موارد شامل آموزشها شودمی برگزار

مرد و زن تناسلی اندامهای فیزیولوژی و آناتومی -

سقط و بارداری ، قائدگی -

مرد و زن عاطفی روابط و ارتباطی مهارتهای -

بارداری از پیش مراقبت -

جنسی بهداشت -

بارداری از پیشگیری روشهای معرفی -

ازدواج از بعد آموزشهای

در آموزشها این گیردمی بر در را خدمت متقاضی و شرایط واجد مردان و زنان تمامی

.شود انجام خدمت دهندگان ارائه توسط درمانی بهداشتی مراکز به مراجعات

:است زیر موارد شامل خانواده تنظیم خدمات ارائه

خانواده تنظیم مشاوره -

بارداری از پیشگیری روشهای ارائه -

81

قشن بارداری از پیشگیری وسایل از استفاده استمرار و اثربخشی در که خانواده تنظیم مشاوره

.شودمی انجام متقاضی با بهداشتی کارکنان توسط خدمت ارائه زمراک تمامی در دارد ایویژه

گانرای بطور بهداشت هایخانه و درمانی بهداشتی مراکز کلیه در بارداری از پیشگیری وسایل

هلول بستن مانند خانواده تنظیم جراحی خدمات همچنین و گیردمی قرار متقاضیان اختیار در

.شودمی انجام رایگان نیز مرد و زن در

:باشندمی زیر روشهای شامل بارداری از پیشگیری روشهای و وسایل

: شامل خوراکی قرصهای ·

( دی ال و فازیکتری ) ترکیبی های قرص -1

(شیردهی دوران قرص) پیلمینی -1

تزریقی های آمپول ·

(ماهه سه) پروژسترون مدروکسی آمپول -1

(دپوفم یا سیکلوفم) یکماهه آمپول -1

(رحمی داخل دستگاه) دی یو آی ·

کاندوم ·

زن لوله بستن ·

مرد لوله بستن ·

82

مادران برنامه

خاصی جایگاه و است درمانی بهداشتی مراقبتهای اساسی ارکان از یکی مادران سالمت ارتقاء آسیب گروه عنوان به مادران سالمت درمان، و بهداشت نظام راراستق اولیه سالهای در. دارد و زایمان بارداری، دوران های مراقبت به دسترسی افزیش و قرارگرفت خاص توجه مورد پذیر به دسترسی شاخص بهبود با آن از پس. گرفت قرار مدنظر اولویت، عنوان به زایمان از پس

زودرس شناسایی منظور به مناسب رویکردی نتعیی طریق از خدمات کیفی ارتقاء خدمات، .قرارگرفت خاص موردتوجه آنان موقع به ارجاع و خطر معرض در مادران

دلیل به جهان در مادر هزار 100 حدود سالیانه شده انجام مطالعات اطالعات براساس یم دست از را خود جان آن به وابسته های بیماری و زایمان و ازبارداری ناشی عوارض

از پس و بارداری دوران در زنان سالمت سطح ارتقاء کلی هدف با مادران برنامه. دهند به رسیدن راستای در. است زایمان و بارداری عوارض اثر بر میر و مرگ کاهش و زایمان . گردد می انجام زیر های فعالیت اهداف

:مادران سالمت یافته ادغام مراقبتهای

از پیش مراقبت بایستی بارداری سنین های خانم کلیه: رداریبا از پیش مراقبتهای (الف . است سال یک مشاوره این اعتبار مدت .کنند دریافت را بارداری

آزمایش شدن ثبت محض به بارداری دوران مراقبتهای :بارداری دوران مراقبتهای (ب 1: است ریباردا دوم و اول نیمه دو در مراقبت بار 8 شامل و گردد می ارائه بارداری . دوم نیمه در مراقبت 1 و بارداری اول رنیمه د مراقبت

. میباشد مراقبت 0 شامل: زایمان از پس مراقبتهای (ج

زایمان و بارداری عوارض اثر در مادران مرگ موارد بررسی و کنترل -1

ندیده دوره فرد توسط زایمان کاهش برنامه -0 سزارین وکاهش ایمن زایمان ترویج برنامه -9 زایمانی تسهیالت واحدهای رنامهب -1

83

مادران برنامه موجود وضعیت

: ندیده دوره فرد توسط زایمان -1

درصد 00/1 برابر 88سال در استان سطح در حیاتی زیج براساس شاخص این درصد . است داشته کاهش درصد00/1( درصد 01/0) 89سال به نسبت که باشد می

: باردار مادارن مرگ-1

باشد می مورد 19 ،1084 درسال و مورد 10 ،1088 سال در باردار رانماد مرگ موارد • بررسی کمیته راستا این در. میباشد خونریزی باردار مادران مرگ علت بیشترین که

در کمیته در مصوب مداخالت و نماید می اقدام فعال بصورت باردار مادران مرگ موارد .شود می پیگیری درمان و بهداشت حوزه

:باردار مادران مرگ بررسی کمیته ظایفو شرح •

.دارد وقوع از هفته 1 ظرف را مادری مرگ مورد به مورد بررسی وظیفه کمیته این -

و شهرستان گزارشات اساس بر کمیته در مطالب ارائه جهت مستندات و اطالعات - تهیه ردهنامب اطرافیان و فوت محل مرکز یا بیمارستان از استانی تیم بوسیله پرسشگری

.میگردد

زنان متخصصین) دخیل عوامل سایر و شهرستان مادری مرگ کمیته اعضائ کلیه - .گردد می تحلیل جزئیات با مستندات و گردند می دعوت کمیته به( ...یا

معاونت توسط -درگیر افراد حضور با مجددا توجیه قابل غیر مادری مرگ موارد - شفاهی تذکرات لزوم صورت در و گردد یم تحلیل و بررسی بهداشتی و درمان محترم

.میگردد صادر کتبی یا

در مربوطه علل شایعترین و مادری مرگ موارد حال شرح کمیته این پیگیری با - .گیرد می قرار ن دستیارا بازآزموزی مرکز و زنان دستیاران اختیار

می انجام بهداشت معاونت توسط فوق موارد بر عالوه ذیل موارد که است ذکر به الزم* :گیرد

و مادر سالمت نشریه در علمی مطالب سایر و مربوطه علل و مادری مرگ موارد -1 .میگردد درج نوزاد

.شهرستانی کمیته در بحث جهت باردار مادران مرگ موارد شرح فصلی ارسال -1

84

:بارداری از پیش مراقبت -0

می درصد 11/11 استان سطح در 84 سال اول ماهه 1 شاخصهای براساس شاخص درصداین . است داشته افزایش درصد 11/1( درصد 1/11) 89سال IMES شاخصهای به نسبت که باشد

درصد 1/11 (:بار1 حداقل) بارداری دوران های مراقبت پوشش -9

درصد1/44: بارداری دوران های مراقبت پوشش -1

9/89 (:بار 1 حداقل) زایمان از پس های مراقبت پوشش -1

در و باشند می درمانی و بهداشتی خدمات ارایه سیستم در هدف مهم های گروه زا یکی نوزادان

ان،نوزاد مراقبت پوشش درصد مانند مختلفی های شاخص از گروه، این سالمتی سطوح تعیین

توضعی تاثیر و سنی گروه این پذیری آسیب. شود می استفاده... و نوزادان، میر و مرگ میزان

ارتقای و حفظ برای ریزی برنامه اهمیت فرد حیات دوران کل بر زندگی از دوره دراین سالمت

. سازد می مشخص را ایشان سالمت

قالب در نوزادان سنی گروه جهت پزشکی آموزش و درمان بهداشت، وزارت مصوب های برنامه

قبتامر نظام و بیمار کودک یافته ادغام مراقبت برنامه سالم، کودک یافته ادغام مراقبت برنامه

. باشد می اجرا حال در نوزادان مرگ

واحد بیماریهای واگیر

شرح کلی وظایف واحد مبارزه با بیماری ها واگیر

واحد مبارزه با بیماری ها از واحدهای تابعه مرکز بهداشت شهرستان است که اهم وظایف آن

عبارتنداز:

ن وتجزیه وتحلیل آنها بمنظور جمع آوری اطالاعات مربوط به سالمت وبیماری درشهرستا -1

شناسایی بیماری ها ومشکالت بهداشتی شایع در شهرستان وبرنامه ریزی واجرای راهکارهای

مناسب جهت مقابله با آنها )بیماری های واگیر و غیر واگیر(

85

اقبتمر تحت باید که هایی بیماری ودرمان وپیگیری پیشگیری موازین ،اجرای بیماریابی –1

( غیرواگیر و واگیر)باشند

اریهای مختلف)بیماری های واگیر و غیر بیم گیری همه با مقابله جهت الزم توانایی داشتن– 0

واگیر(

های وراه مختلف های بابیماری دررابطه مردم آحاد و بهداشتی کارکنان کلیه آموزش – 9

(واگیر غیر و واگیر های بیماری) آنها از پیشگیری و درمان

کنندگان مراجعه به گوناگون های ی بیمار زمینه در ای شاورهم خدمات ارائه – 1

امین کلیه واکسن های مورد نیاز شهرستان ونگهداری آنها درشرایط و دمای مناسب ت – 1

)مدیریت زنجیره سرد( و توزیع آنها درسطح مراکز واکسیناسیون شهرستان

عشایر،حاشیه) پذیر یبآس های جمعیت و مناطق واکسیناسیون اجرای و ریزی برنامه – 1

تسهیالت بهداشتی ( به فاقددسترسی ومناطق بیگانه ها،اتباع شهر

بیگانه اتباع در ها بیماری از مراقبت اجرای و ریزی برنامه – 8

درکارکنان B وهپاتیت درسربازان وکزاز مننژیت) خاص های گروه در واکسیناسیون انجام – 4

بهداشتی وافراد درمعرض خطر (

جه به تغییرات درروند اپیدمیولوژیک بیماری ها وتوجه بیشتر متولیان بهداشت جهانی به با تو

همه گیری های خاموش بیماری های غیرواگیرمانند دیابت ،پرفشاری خون،بیماری های

ایسکمیک قلب ،کم خونی ها و...غیره

موزش پزشکی دردودهه اخیر مدیریت مبارزه با بیماری ها در سطح وزارت بهداشت ودرمان وآ

مبارزه بابیماری ها دروسطح واحد و استان درسطح ها بیماری وبتبع آن مدیریت مبارزه

هما که شده تقسیم واگیر غیر و واگیر های بیماری با مبارزه شهرستان ها به دو قسمت مجزای

است زیر بشرح یک هر های برنامه

واگیر های بیماری –الف

مردم عموم و بهداشتی پرسنل جهت واگیر بیماریهای آموزش -1

مراقبت بیماریهای واگیر -1

گزارش دهی بیماریهای واگیر -0

جمع آوری،تجزیه وتحلیل و ارسال آمار بیماریهای واگیر به سطح استان -9

نظارت بر عملکرد مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت -1

هطراحی،ارائه واجرای برنامه عملیاتی بصورت ساالن -1

تشکیل کمیته ها و جلسات بخشی و بین بخشی -1

تامین وتوزیع واکسن وداروهای مورد نیاز -8

86

آمادگی و ذخیره واکسن ودارو جهت مقابله با شرایط اضطراری در بالیای طبیعی و بروز -4

اپیدمیها

انجام واکسیناسیون سیاری ، بدو خدمت سربازی و هپاتیت ب درگروههای در معرض -10

خطر

انجام آزمایشات بیماریهای واگیر و پیگیری موارد مثبت-11

انجام مشاوره در زمینه بیماریهای رفتاری -11

اجرای برنامه های کنترل ناقلین بیماریهای واگیر -10

آموزش بیماریهای واگیر: -0

در این زمینه واحد مبارزه با بیماریها اقدام به برگزاری سمینار،کارگاه و کالسهای آموزشی

بر حسب بیماریهای غالب و آموزشی های اولویت همچنین جدیدو های دستورالعمل مورد در

مشکالت موجود در شهرستان و بر حسب اولویت های زمانی بیماریها وبرنامه های کشوری

بصورت ماهیانه جهت پرسنل بهداشتی می نماید ، همچنین جهت عموم مردم وبا توجه به

مشکل همان ، بطور جداگانه اهم فعالیتهای آموزشی برحسب مشکالت بهداشتی هر منطقه

سط پرسنل بهداشتی برگزار می شود.تو

مراقبت بیماریهای واگیر: -5

بیماری را تحت مراقبت دارد که در 00درحال حاضر واحد مبارزه با بیماریهای واگیر حدودا

اینجا بطور مختصر به بیان برخی از آنها می پردازیم.

ا:ماالری

بیماری ماالریا در شهرستان از قدیم االیام بصورت بومی بوده است وتا چند سال پیش یکی از

مشکالت اساسی شهرستان در زمینه بهداشتی بوده است و در حال حاضر به دلیل زحمات

چندین ساله پرسنل بهداشتی در این زمینه و همچنین عامل توسعه این بیماری بطور کامل در

کنترل قرار دارد ولی به هر حال به دلیل بومی بودن بیماری اقداماتی به شرح شهرستان تحت

زیر صورت می گیرد:

تامین وتوزیع دارو و وسایل نمونه گیری به میزان کافی -

آموزش بصورت برگزاری سمینار و کالسهای آموزشی با شروع فصل گرما وفعالیت پشه -

رسنل بهداشتیماالریا بصورت سالیانه برای حساس نمودن پ

87

برگزاری کالسهای آموزشی جهت عموم مردم توسط پرسنل بهداشتی شاغل در مراکز و خانه -

های بهداشت

بیماریابی )تهیه الم خون محیطی( از افراد تبدار مشکوک ، مناطق با خطر باال از نظر انتقال -

بیماری

تساع 19آزمایش نمونه های افراد مشکوک در اسرع وقت ودر عرض -

درمان سریع بیماران تشخیص داده شده وپیگیری درمان وتهیه الم های تعقیب جهت -

اطمینان از موفقیت درمان

با توجه به مراقبت های فوق این واحد توانایی کشف به موقع اپیدمی ودر نتیجه مقابله با آن را

همواره داشته ودارد.

سل:

س از یک دوره کاهش بروز در کل جهان ،به بیماری سل یکی از بیماریهای بازپدید است که پ

( با شدت بیشتری در حال انتشار در MDRو مقاومت دارویی ) HIV عفونت با همزمانی علت

جهان می باشد بطوریکه در حال حاضر به عنوان یکی از اولویت های سازمان بهداشت جهانی

مطابق با دستورالعمل کشوری مطرح می باشد ودر همین راستا واحد مبارزه با بیماریهای واگیر

مبارزه با سل اقداماتی به شرح زیر در سطح شهرستان انجام می دهد:

تامین و توزیع داروهای ترکیبی مبارزه با سل و وسایل نمونه گیری -

برگزاری سمینارها و کالسهای آموزشی در مورد تعاریف ، راههای انتقال ، راههای پیشگیری -

ی وعموم مردمو... جهت پرسنل بهداشت

هفته(بصورت پاسیو و 1بیماریابی )تهیه نمونه خلط ( از افراد مشکوک )دارای سرفه بیش از -

از جمعیت افاغنه ، زندان و جمعیت های در معرض خطر بصورت اکتیو

آزمایش نمونه های جمع آوری شده در اسرع وقت -

ت تحت نظارت مستقیم( )درمان کوتاه مد DOTSدرمان بیماران کشف شده با راهکار -

جهت پیشگیری از انتشار بیماری در جامعه

پیگیری افرادخانواده و افراد در معرض تماس با بیمار جهت شناسایی افراد بیمار جدید -

پیگیری درمان بیماران و پایش آنها برای جلو گیری از موارد عدم موفقیت درمان -

سالک:

بیماری عبارتند از :مشکالت زمینه ای اصلی مرتبط با این

88

عدم دفع صحیح زباله وکودهای دامی که به عنوان یکی از زیستگاههای بسیار مناسب پشه -1

خاکی ) ناقل بیماری ( محسوب می شود .

دامپروری در روستاها ودر کنار محیط زندگی که شرایط بقاء وتولید مثل پشه را در -1

محیطهای انسانی فراهم می آورد.

ناقل وتکثیر رشد جهت منطقه مناسب یهوا و آب -0

ولگرد سگهای وجود -9

وجود مخازن وحشی از قبیل جوندگان در اکثر مناطق که یکی از مشکالت جدی در امر -1

مبارزه با این بیماری می باشد

ارگانهای با وسیعی بخشی بین بر همین اساس مبارزه با بیماری سالک هماهنگی و همکاری

ااینب مقابله به قادر تنهایی به بهداشت بخش و طلبد رامی مشکل این بر تاثیرگذار مختلف

زیر است: شرح به زمینه این در واحد فعالیتهای راستا همین در باشد، نمی بیماری

برگزاری سمینارها و کالسهای آموزشی در زمینه تعاریف،راههای انتقال،راههای پیشگیری و... -

جهت پرسنل بهداشتی وعموم مردم

ماه یکبار 0برگزاری کمیته بیماریهای مشترک بین انسان و دام بصورت حداقل هر -

بیماریابی ودرمان مبتالیان به سالک جهت پیشگیری از انتقال بیماری -

اتالف سگهای ولگرد جهت حذف مخزن انگل -

آموزش جهت استفاده از پشه بند وپوشش کامل به هنگام خواب -

فلج اطفال:

اطفال به این علت حائز اهمیت می باشد که جهان درحال حاضر در حال ریشه بیماری فلج

کنی این بیماری می باشد و بروز حتی یک مورد نیز به عنوان اپیدمی محسوب می شود،کشور

ایران نیز همگام با سایر کشورهای جهان در این زمینه فعالیت می کند وتاکنون زحمات زیادی

به عنوان سال ریشه کنی کامل این بیماری 1010ه است و سال در این زمینه صورت پذیرفت

اعالم شده است ، در همین راستا واحد مبارزه با بیماریها فعالیتهایی به شرح زیر انجام می

دهد:

آموزش تعاریف ،راههای انتقال ونحوه برخورد با مورد مشکوک به پرسنل بهداشتی -

ورالعمل های جدیدحساس سازی پرسنل بهداشتی با ارسال دست -

بیماریابی و گزارش سریع وتلفنی موارد مشکوک -

89

بررسی موارد مشکوک بصورت فوری و گزارش تلفنی به استان جهت گزارش به سطح -

کشوری و سازمان بهداشت جهانی

روز جهت تایید یا رد بیماری 0نمونه مدفوع وارسال به تهران طی 1تهیه -

بیماری در تمامی نقاط شهرستان و حتی جمعیتهای عشایری واکسیناسیون کودکان برعلیه -

و حاشیه نشینها

واکسیناسیون همگانی کودکان بصورت چند سالی یکبار -

لکه گیری واکسیناسیون در مناطقی که پوشش پایینی دارند ودر مهاجرین خارجی در اوایل -

هرسال در دو نوبت

سرخک:

حذف:به معنی کنترل بیماری به نحوی است که بیماری سرخک در مرحله حذف قرار دارد )

بیماری مشکل بهداشتی منطقه نباشد(،در مورد این بیماری اقدامات زیر انجام می شود:

آموزش تعاریف ،نحوه انتقال و راههای پیشگیری و عوارض بیماری به پرسنل بهداشتی -

نیحساس سازی پرسنل در زمینه کشف به موقع موارد مشکوک وگزارش تلف -

گزارش موارد مشکوک به سطح استانی -

بررسی موارد مشکوک وکنترل اطرافیان از نظر ابتال -

نمونه ادرار،سرم خون و حلق وارسال در اسرع وقت به تهران برای تایید یارد بیماری 0تهیه -

واکسیناسیون کودکان در تمامی نقاط شهرستان برعلیه بیماری -

ب مالت:ت

ماریهای مشترک بین انسان ودام می باشد که اغلب حیوانات اهلی را درگیر تب مالت یکی از بی

می کند وانسان بطور اتفاقی در مسیر این بیماری قرار می گیرد،چون به عنوان یک بیماری

شغلی به حساب می آید ،در نتیجه بیشتر بین دامداران ،قصابان وکسانی که به نحوی با دام

همین راستا واحد مبارزه با بیماریها همگام با سایر نقاط استان درتماسند مشاهده می گردد،در

اقداماتی به شرح زیر دراین زمینه انجام می دهد:

بهداشتی پرسنل به فردی محافظت و پیشگیری انتقال،روشهای ،راههای بیماری آموزش -

توسط... و راندامدا خصوص به مردم عموم وبه آموزشی کالسهای و سمینارها برگزاری غالب در

دیده آموزش بهداشتی پرسنل

دامپزشکی جهت واکسیناسیون به موقع با هماهنگی و مشترک بیماریهای کمیته برگزاری -

دامها ومعدوم کردن حیوانات آلوده

91

وبهبودی درمان ادامه وپیگیری افرادمبتال ودرمان بیماریابی -

یانمبتال درمان جهت نیاز مورد داروهای وتوزیع تامین -

بررسی افرادمبتال و آموزش آنها

آنفلوآنزای پرندگان:

سال یکبار بصورت پاندمی 10تا 10بیماری فوق یکی از بیماریهای ویروسی حاد می باشد که هر

)جهانگیری( بروز می کند،در حال حاضر ما در زمان تخمینی بروز پاندمی این بیماری هستیم

به این بیماری در حال شکل گیری است وبا توجه که بدلیل وجود جمعیت باالی افرادحساس

به کشندگی باالی ویروس فعلی در حال حاضر یکی از اورژانسهای جهانی می باشد،در همین

راستا این واحد اقداماتی به شرح زیر جهت مقابله با بروز این بیماری خطرناک انجام میدهد:

افرادمشکوک تشخیص ،نحوه بیماری تعاریف مورد در آموزشی کالسهای سمینارهاو برگزاری -

بهداشتی پرسنل جهت آنها با برخورد ونحوه

از افراد مشکوک وارسال به تهران گیری نمونه -

برگزاری کمیته بیماریهای مشترک با همکاری ارگانهای مختلف شهرستان وآمادگی جهت -

مقابله با اپیدمی احتمالی

میزان بودن محدود به توجه با) بیماری برعلیه خطر معرض در گروههای واکسیناسیون -

ه می شوند(واکسین خطر درمعرض گروههای فقط واکسن

بیماریهای اسهالی:

اقدامات دیگری که توسط واحد مبارزه با بیماریها در این زمینه انجام می شود به شرح زیر

است:

اریهای اسهالی برگزاری سمینارها و کالسهای آموزشی در زمینه تعاریف ونحوه مراقبت بیم-

جهت پرسنل بهداشتی و عموم مردم

تبلیغات در زمینه ضدعفونی کردن آب ،میوه وسبزیجات-

بررسی موارد اسهال خونی و آموزش بیمار وخانواده بیمار-

تهیه نمونه التور در موارد اسهال حاد آبکی جهت کشف به موقع و پیشگیری از بیماری شدید -

وکشنده وبا

یمارستانها و مطبهای خصوصی و مراقبت و پیگیری بیماران گزارش شدهگزارش گیری از ب-

91

هاری:

در صد کشنده می باشد که در اثر گزش 100بیماری هاری یک بیماری صعب العالج و

حیوانات خونگرم ایجاد می شود و در حال حاضر نیز به دلیل گزارش موارد قطعی از هاری

ر استان و کشندگی باالی آن به عنوان یک اورژانس حیوانی وتعدادی موارد مشکوک انسانی د

سیستم بهداشتی در این زمینه همیشه باید هوشیار بوده وموارد حیوان .مطرح می باشد

گزیدگی را به سرعت کشف و مراقبتهای مورد نیاز را برای آنها انجام دهد ، در همین راستا و

یت موجود اقداماتی به شرح زیر در جهت پیشگیری از بیماری کشنده فوق و نگهداری وضع

توسط واحد مبارزه با بیماریها انجام می شود:

بیماری زمینه در مردم عموم و بهداشتی پرسنل جهت حساسیت وایجاد آموزش -

مراقبت و پیگیری لزوم زمینه در مردم عموم و بهداشتی پرسنل سازی وحساس آموزش -

حیوان گزیده موارد

و وقت اسرع در گزیده حیوان موارد( هاری ضد واکسن و سرم تزریق) سروواکسیناسیون -

بهورزان و هاری ودرمان پیشگیری مراکز توسط درمان ادامه پیگیری

برگزاری جلسات توجیهی فصلی برای مسئولین پیشگیری و درمان هاری در زمینه -

تصمیم و دستورالعملهای جدید و حفظ نمودن حساسیت آنها در مورد مراقبت به موقع موارد

اضطراری و مختلف موقعیتهای در گیری

مورد اپیدمیولوژی بررسی و انسانی مشکوک موارد فوری گزارش -

نمونه وتهیه موارد بررسی جهت دامپزشکی اداره به حیوانی مشکوک موارد گزارش -

این زمینه بصورت ماهانه جهت همفکری و در درگیر ارگانهای با هماهنگی جلسات برگزاری -

گزارش فعالیتها

است ذکر به الزم) بیماری بروز زمینه در خطر عوامل از یکی عنوان به ولگرد سگهای اتالف -

(شوند بیماری باعث توانند می خونگرم حیوانات تمامی که

ایدز و هپاتیت های ویروسی:

، ایدز مانند سرمی –در حال حاضر جهان در مرحله پاندمی)جهان گیری( بیماریهای خونی

اقدف اکثرا که بوده ویروسی بیماریهای نوع از فوق بیماریهای ، دارد قرار دی و سی ، ب هپاتیت

تاراس همین در و باشد می آنها با مقابله راه مهمترین پیشگیری لذا ، باشند می ودارو واکسن

ر انجام می دهد:زی شرح به اقداماتی بیماریها با مبارزه واحد

مردم در زمینه راههای پیشگیریاطالع رسانی به عموم -

92

بهداشتی پرسنل جهت بیماری های تازه مورد در آموزشی وجلسات سمینارها برگزاری -

.اند داشته پرخطر رفتارهای که کسانی جهت مشاوره انجام -

بیماریابی ، مراقبت ، مشاوره و راهنمایی بیماران -

خصوصی وپیگیری بیماران گیری از انتقال خون ، مطبها و آزمایشگاههای گزارش -

واکسیناسیون خانواده درجه یک بیماران مبتال به هپاتیت ب -

باالتر سطح به ماهیانه و کتبی بصورت موارد گزارش -

، مادرزادی سرخجه ، سرخجه ، مننژیت نظیر بیماریهایی واحد این فوق بیماریهای بر عالوه

رفه ، تیفوئید)حصبه( ، عوارض واکسیناسیون ، ون ، دیفتری ، کزاز ، کزاز نوزادی ، سیاه ساوری

تبهای خونریزی دهنده ، جذام ، تب راجعه ، تیفوس ، توکسو پالسموز ، کیست هیداتید ،

یپیگیر و گال)جرب( ، بیماریهای آمیزشی ) سوزاک ، سیفلیس و... ( و... را نیز تحت مراقبت

.دارد

خصوصی وپیگیری بیماران -

اده درجه یک بیماران مبتال به هپاتیت بواکسیناسیون خانو -

گزارش موارد بصورت کتبی و ماهیانه به سطح باالتر-

عالوه بر بیماریهای فوق این واحد بیماریهایی نظیر مننژیت ، سرخجه ، سرخجه مادرزادی ،

اوریون ، دیفتری ، کزاز ، کزاز نوزادی ، سیاه سرفه ، تیفوئید)حصبه( ، عوارض واکسیناسیون ،

بهای خونریزی دهنده ، جذام ، تب راجعه ، تیفوس ، توکسو پالسموز ، کیست هیداتید ، ت

یپیگیر و گال)جرب( ، بیماریهای آمیزشی ) سوزاک ، سیفلیس و... ( و... را نیز تحت مراقبت

.دارد

گزارش دهی بیماریهای واگیر: -3

ترل واستراتژیهای ملی و بین بیماریهای واگیر بر حسب شدت ، میزان کشندگی ، مرحله کن

صورت فوری)تلفنی( ، کتبی)ماهیانه( و فصلی )سه ماهانه( به سطوح بالتر گزارش 0المللی به

می شوند.

جمع آوری ، تجزیه و تحلیل و ارسال آمارها: -1

آمار بیماریهای واگیر از سطح خانه های بهداشت )اولین سطح سیستم بهداشتی( جمع آوری

اکز بهداشتی روستایی و از آنجا به مرکز بهداشت شهرستان ارسال می گردد و در شده وبه مر

آنجا توسط پرسنل مبارزه با بیماریها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و این تجزیه و تحلیل

93

ها در تعیین خط مشی ها و تصمیم گیریهای بهداشتی و تخصیص منابع و امکانات مورد

ت.استفاده قرار خواهد گرف

نظارت بر عملكرد مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت:-2

مراکز وخانه های بهداشت بصورت ماهیانه توسط واحد مبارزه با بیماریها مورد بازدید قرار می

گیرد و نحوه عملکرد آنها در زمینه بیماریهای واگیر ارزیابی می شود و توصیه های الزم نیز

خواهد شد . برای عملکرد بهتر انجام

طراحی ، ارائه و اجرای برنامه عملیاتی: -2

جهت هدفمند بودن فعالیتهای مبارزه با بیماریها ، این واحد در ابتدای هر سال اقدام به تهیه

یک برنامه زمانبندی شده با اهداف مشخص برای هربیماری بطور جداگانه می کند و در طول

را اجرا خواهد کرد.سال طبق همان برنامه فعالیتهای خود

:بخشی بین و بخشی جلسات و ها کمیته تشكیل -7

جهت بعضی از مسائل که نیاز به همکاری بخشی و بین بخشی است ، این واحد به عنوان

هماهنگ کننده اقدام به برگزاری جلسات نموده واقدامات مورد نیاز در آن موضوع را هماهنگ

جه ای بهتر عاید سیستم بهداشتی شود ، از جمله این کند ، تا در آینده نتی و هدفدار می

کمیته ها می توان به کمیته بیماریهای اسهالی ، کمیته بیماریهای مشترک ، کمیته عشایر و...

اشاره کرد.

:نیاز مورد وداروهای واکسن وتوزیع تامین -1

ماریها تامین شده و واکسن مورد نیاز تمام مراکز و خانه های بهداشت توسط واحد مبارزه با بی

توسط مسئول زنجیره سرد این واحد و با رعایت تمام نکات بهداشتی و حفظ زنجیره سرد به

مراکز ارسال می گردد ، همچنین داروهای مورد نیاز در درمان بیماریهایی نظیر سل ، ماالریا ،

شده واز استان تب مالت ، وبا ، توکسو پالسموز و... براساس موارد موجود و تخمینی محاسبه

تامین می شود و سپس در مراکز توزیع می شود.

آمادگی و ذخیره واکسن ودارو جهت مقابله با شرایط اضطراری و بروز اپیدمیها:-0

واحد مبارزه با بیماریها جهت مقابله با شرایط غیر طبیعی اقدام به تهیه یک ذخیره دارو و

هر سال می کند .واکسن جهت پیشگیری و درمان بیماریها برای

94

انجام واکسیناسیون سیاری ، بدو خدمت سربازی : -09

گروهی از افراد جامعه به علت زندگی عشایری و دور افتاده بودن تحت پوشش هیچ خانه

بهداشتی نیستند ولی مطابق با اصول بهداشتی اولیه باید مراقبتهای بهداشتی مثل بقیه جامعه

ا واحد مبارزه با بیماریها هر ماه یک تیم مجهز را به این مناطق برای آنها نیز انجام شود ، لذ

اعزام می نماید تا واکسیناسیون کودکان را کامل کرده وهمچنین موارد مشکوک به بیماریها را

.دهند بیماریابی کرده ومراقبت الزم را برای آنها انجام

از بیماری مننژیت )که همچنین سربازان قبل از عزیمت به خدمت سربازی ، جهت پیشگیری

در مراکز با ازدحام زیاد احتمال همه گیری آن وجود دارد( ، کزاز و دیفتری واکسینه می شوند.

:مثبت موارد پیگیری و واگیر بیماریهای آزمایشات انجام -00

آزمایشگاه بیماریهای واگیر در واحد مستقر می باشد ، که تعدادی از آزمایشات از قبیل آزمایش

، ماالریا ، سالک ، بیماریهای قارچی و... را انجام می دهد ودر صورت مثبت بودن توسط سل

مسئول آزمایشگاه به واحد گزارش شده و پیگیریهای الزم توسط واحد صورت خواهد گرفت.

انجام مشاوره در زمینه بیماریهای رفتاری:-05

ازی مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری نموده در این زمینه واحد مبارزه با بیماریها اقدام به راه اند

است که این مرکز در زمینه های ذیل فعالیت می کند :

غیر جنسی تماسهای) خطر پر رفتار دارای افراد از داوطلبانه آزمایش و مشاوره ، آموزش -

متعدد ، معتادان تزریقی و...( جنسی شرکای دارای افراد ، ایمن

جنسی تماس راه از منتقله بیماریهای اندرم و مشاوره ، آموزش -

پرخطر رفتار افراددارای در آسیب وکاهش مشاوره ، آموزش -

آموزش ، مشاوره و مراقبت از افراد آلوده به ایدز و خانواده آنان -

افته با خون وترشحات آلودهی تماس افراد برای دارویی پیشگیری انجام و مشاوره -

:ناقلین رلکنت های برنامه اجرای5 -

تعدادی از بیماریها توسط ناقلین )پشه ها ، شپش ها ، کنه ها ، کک ها و...( منتقل می شوند ،

از جمله این بیماریها می توان به ماالریا ، سالک ، تب راجعه ، تیفوس ، تب های خونریزی

زندگی ناقل ، دهنده و... اشاره کرد ، اطالع از گونه های ناقل ، وفور ناقل در هر منطقه ، نوع

عادات ناقل ، مهاجرت ناقل ، وضعیت اکولوژیکی مناطق و... می تواند سیستم بهداشتی را در

95

انتخاب روشهای مناسب در مبارزه با ناقل یاری دهد ، بنابراین برنامه مطالعه وبررسی ناقلین

که در این شهرستان یکی از برنامه های اساسی واحد مبارزه با بیماریها به شمار می آید ،

برنامه ها با استفاده از روشهای مختلف ناقلین هر منطقه صید شده و گونه آن تشخیص داده

می شود و روش مبارزه با آن ناقل انتخاب می شود.

واگیر غیر های بیماری –ب

یری از بیماریهای غیر واگیر در سطح پیشگ و مراقبت های برنامه پیگیری -1

G6PD-هیپوتیروئیدی-فنیل کتنوری-سوانح و حوادث-فشار خون-میتاالس-شهرستان)دیابت

...(سرطان-گزیدگی مار-گزیدگی عقرب–

نلپرس به شهرستان در اولویت حسب بر واگیر غیر بیماریهای کلیه خصوص در آموزش -1

مردم عموم و درمانی بهداشتی

بهداشت های خانه درمانی تیبهداش مراکز واگیر غیر بیماریهای فعالیتهای بر نظارت -8

دیابت

آموزش در خصوص دیابت و عوارض آن به عموم مردم و کارکنان محیطی)خانه های .1

بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی

هزار نفر 10نظارت بر غربالگری دیابت در سطح خانه های بهداشت و شهرهای زیر .1

ار دادن آنها جهت کنترل جمعیت به منظور شناسایی بیماران دیابتی و تحت مراقبت قر

بیماری و پیشگیری از عوارض بیماری

برگزاری جلسات کمیته دیابت .0

فشار خون

آموزش در خصوص فشار خون و عوارض آن به عموم مردم و کارکنان محیطی)خانه .1

های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی(

شارخونی و غربالگری فشار خون در سطح خانه های بهداشت جهت شناسایی بیماران ف .1

تحت مراقبت قرار دادن آنها جهت کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض آنها

تاالسمی

آموزش در خصوص تاالسمی و عوارض آن و همچنین چگونگی انتقال بیماری از والدین .1

به فرزندان به عموم مردم و کارکنان بهداشتی و همچنین عاقدین

96

تراتژی اول تاالسمی(غربالگری دختران و پسران متقاضی ازدواج)اس .1

مشاوره جهت ذوج ناقلین .0

مراقبت ذوج ناقلین به منظور پیشگیری از تولد نوزاد مبتال به تاالسمی ماژور .9

مراقبت والدین بیمار ان تاالسمی و همراهی آنها تا به دنیا آوردن یک نوزاد سالم .1

اجرای استراتژی سوم پیشگیری از تاالسمی ماژور .1

( PNDانجام ازمایشات تشخیص پیش از تولد)ارجاع ذوج ناقلین جهت .1

غربالگری نوزادن

اجرای غربالگری نوزادان .1

تامین وسایل و مواد الزم جهت غربالگری برای مراکز نمونه گیری .1

پایگاه انتقال خونارسال نمونه های گرفته شده به ازمایشگاه غربالگری نوزادان واقع در .0

)چهار راه مرادی (

ات از ازمایشگاهگرفتن جواب آزمایش .9

پاسخگو بودن در خصوص جواب ازمایشات به والدین .1

پیگیری موارد مشکوک به هیپو تیروئیدی ،و فنیل کتونوری جهت آزمایشهای مجدد و .1

تائیدی

ارجاع موارد بیمار جهت درمان به پزشکان فوکال پوینت .1

ان جهت آگاهی و مراقبت از نوزادG6PD DEFICICNCYاطالع به والدین نوزادان .8

خود

برگزاری کمیته هیپو تیروئیدی .4

سوانح و حوادث

آموزش به عموم مردم نسبت به اهمیت سوانح و حوادث و میزان مرگ و میر باالی آن .1

ماه و 1تکمیل نمودن چک لیستهای ایمنی منزل در سطح خانه های بهداشت هر .1

منازل آموزش جهت برطرف نمودن عوامل حادثه زا و اصالح مکانهای حادثه زا در

ثبت حوادث در بیمارستانها به منظور شناسایی اولویت عاملهای سوانح و حوادث در .0

شهرستان جهت برنامه ریزی و پیشگیری

همکاری، با المللی بین ایمن جامعه به فراهم کردن مقدمات جامعه ایمن و پیوستن .9

ترابری...رمانداری، شهرداری، آموزش و پرورش،راهنمایی و رانندگی، اداره راه و ف

97

سرطان

های بیمارستان پزشکی مدارک و عمل اتاقهای مسئولین شرکت با سرطان کمیته تشکیل .1

قانونی یپزشک گسترش، ستاد مسئول شهرستانها، احوال ثبت مسئول پاتولوژیست، و شهرستان

داشتیبه معاونت به ارسال و بیمارستانها و پاتولوژی مراکز از سرطان آمارهای گرفتن .1

هرمزگان پزشکی علوم دانشگاه

پوست، نظیر، شهرستان در شایع سرطانهای بخصوص سرطانها خصوص در آموزش .0

... و معده خون،

واگیر به عنوان مجری طرح های غیر بیماریهای با مبارزه و پیشگیری واحد همچنین .9

واحدغیر واگیر معاونت بهداشتی در شهرستان می باشد.

روز نظیر درمانی بهداشتی های تقویم با هماهنگ مختلف مراسمهای برگزاری همچنین .1

... خاص،و بیماران از حمایت قلب،روز جهانی

واحد مبارزه با سل

:مقدمه

امروزه علی رغم وجود داروهای مؤثر و وسایل تشخیصی مجهز، سل هنوز بعنوان یکی از

ت. بیماری سل هر ساله انسانهای بیشتری را نسبت به بزرگترین قاتلین انسانها باقی مانده اس

تمام سالهای گذشته بسوی مرگ می برد.

درحال حاضر در بین بیماریهای میکروبی، بیماری سل شایعترین عامل کشنده بالغین )حتی

بیشتر از ایدز و ماالریا ( در تمام دنیا می باشد. عدم حمایت دولت ها و نقصانهای موجود در

بهداشتی درمانی در کنترل بیماری سل تنها علل شکست جهانی در برابر تهاجم سیستمهای

بیماری سل نمی باشند بلکه ظهور ایدز و نیز در بسیاری از موارد پزشکان و سیستم بهداشتی

.میگیرند قرار انتقاد مورد و شوند می شناخته مسئول تشخیص در تاخیر کشورها بعلت

میلیون 4یلیاردنفر(به میکروب سل آلوده شده اند.وساالنه م1حداقل یک سوم جمعیت جهان)

نفربه بیماری سل مبتال میشوند.

98

موارد مرگ از سل ، در کشورهای در حال توسعه رخ می %48موارد بیماری و %41متاسفانه

هستند فعال اقتصادی نظر از که سنی گروههای در آنها %11 که است لی حا در این و دهد

.دهد می رخ سالگی( 11 ـ 10) یعنی

واضح است که سل بجز لطمات اقتصادی اثرات منفی غیر مستقیم دیگری نیز برکیفیت زندگی

بیماران یا افراد خانواده آنها دارد)نظیر طرد شدن زنان مبتال از خانواده هایشان به دلیل نگرش

های غلط موجود یا ترک تحصیل فرزندان بیماران به دالیل مختلف(.

ی همزمان به ویروس ایدز خطر ابتال به بیماری سل را به طور معنا داری افزایش می آلودگ

دهد.

تعریف:

بیماری سل یک بیماری عفونی است که به وسیله میکروب سل)مایکوباکتریوم

توبرکلوزیس(ایجاد میشود.

افراد سالم پس از تنفس هوای آلوده به میکروب سل مبتال به عفونت سلی میشوند.میکروب

سل پس از وارد شدن به ریه ها میتواند از طریق خون به تمام بدن منتشر شده وهرعضوی را

گرفتار کند، ولی شایع ترین عضو مبتال به سل ریه ها میباشد)سل ریوی(

فرد آلوده عبارت است از فردی که میکروب سل وارد بدن وی شده ولی بیماری در او ظاهر

شخیص این افراد داشتن تست توبرکولین مثبت میباشد.نگشته است. در حال حاضر مالک ت

هداد شرح باال در که بترتیبی) ورود از پس سل میکروب که ازفردی است عبارت بیمار فرد

.باشد کرده ایجاد را بیماری تظاهرات وی، بدن د( و تکثیر در ش

نواع سل:ا

بتال کرده باشد.اکثریت.سل ریوی: به بیماری گفته می شود که میکروب سل نسج ریه را م1

بیماران مبتال به سل ریوی بیماری را به سادگی به بقیه افراد منتقل میکنند.

99

سل ریوی اسمیرمثبت

.دوآزمایش اسمیر خلط مثبت

یک آزمایش اسمیرخلط مثبت وتغییرات رادیوگرافیک قفسه سینه موید سل ریوی

باشد.

.یک آزمایش اسمیرخلط مثبت ویک کشت مثبت خلط

ل ریوی اسمیرمنفیس

سه نمونه منفی آزمایش اسمیر خلط به فاصله حداقل دوهفته وتغییرات رادیوگرافیک

روز درمان آنتی بیوتیکی وسیع 19-10قفسه سینه موید سل ریوی باشدوعلی رغم

الطیف در حال عمومی بیمار تغییری ایجاد نشود وتصمیم پزشک مبنی بر شروع یک

. دوره کامل درمان ضدسل باشد

بیماری باعالیم مطرح کننده سل وبدی حال عمومی ،همراه بایک سری آزمایش اسمیر

خلط منفی وتغییرات رادیوگرافیک قفسه سینه که موید سل ریوی باشد وتصمیم

پزشک مبنی بر شروع یک دوره کامل درمان ضدسل باشد .

.آزمایش اولیه اسمیر خلط منفی به همراه کشت خلط مثبت

وی: به بیماری گفته میشود که میکروب سل عضوی به جز ریه ها را درگیر .سل خارج ری1

کرده باشد ازجمله غده های لنفی، پرده های جنب ،پریکارد،استخوان، مفاصل،حلق، گوش

میانی، پوست،روده، پرده صفاق وچشم.

راه های انتشار بیماری:

یکروب را وارد محیط ذرات قطره های استنشاقی آلوده که با عطسه، سرفه صحبت کردن م

میکنند.

توجه:وسایلی که برای بیمار مسلول استفاده می شوند ازجمله لیوان،قاشق وچنگال حوله

وملحفه و...درانتقال مایکوباکتریوم توبرکلوزیس نقشی ندارند ونیازی به جداسازی آنها

نیست.

111

عالیم وتشخیص سل:

ایدار به مدت دو هفته یا بیش تر شایع ترین ومهم ترین عالمت بیماری سل ریوی، سرفه پ

است که معموال همراه خلط وگاهی خلط خونی است.

عالیم دیگر شامل تب،درد قفسه سینه ،تنگی نفس،کاهش اشتها ،بی حالی وخستگی شبانه

است.

انواع روش های تشخیصی در سل ریوی: تهیه اسمیرخلط، کشت خلط، رادیوگرافی قفسه

سینه،تست توبرکولین

ی:بیماریاب

بیماریابی غیر فعال: بیماریابی سل اصوالً غیر فعال است، بدین معنی که از میان بیمارانی

که به مراکز بهداشتی درمانی و سایر مراکز درمانی دولتی و غیر دولتی مراجعه می کنند

موارد مشکوک شناسایی و بطور مناسب مورد بررسی قرار میگیرند؛ البته باید یاد آوری کرد

برنامه بیماریابی مبتنی بر یافتن بیماران مبتال به سل ریوی خلط مثبت می که اساس

باشد.

بیماریابی فعال: بیماریابی فعال اصوال برای افراد در معرض تماس با بیماران مبتال به سل

ریوی خلط مثبت در منزل یا در محل کار )بخصوص کودکان( انجام می شود.

زمان نمونه گیری:

در اولین مراجعه بیمار و زیر نظر پرسنل (:First spot specimen: )نمونه اول

را دارد خلط و سرفه و میکند مراجعه شما به که بیماری یعنی.)شود می دریافت بهداشتی

(بگیرید خلط نمونه او از لحظه همان در

: در همان روز اول یک ظرف خلط به ( Early morning specimen)نمونه دوم

بیمار داده می شود تا فردا صبح زود، خلط صبحگاهی خود را در آن جمع آوری کرده و به

واحد بهداشتی بیاورد.

: در مراجعه روز دوم به واحد بهداشتی پس ( Second spot specimen)نمونه سوم

افت می شود. از تحویل نمونه دوم یک نمونه خلط دیگر در جا از او دری

111

میلی لیتر باشد. 1-0روز متوالی باید گرفت و حجم نمونه باید 0-1سه نمونه را در

روش گرفتن خلط به صورت زیر است:

بهتر است نمونه ها در محلی با تهویه مناسب ترجیحا در فضای باز جمع آوری گردد. بیمار

آرام داشته باشد تا حجم قبل از دادن نمونه باید چندین نفس عمیق کشیده و سرفه های

کافی خلط در ریه جمع گردد و در نهایت خلط خود را درون قوطی بریزد.

در صورتی که بیمار نتواند با سرفه خلط خود را خارج کند بیمار باید طوری بخوابد که

صورت او رو به پایین بوده و سرش پایین تر از سینه قرار گیرد. بیمار پس از یک دم عمیق

را نگه داشته سپس با بازدمی محکم خلط خود را خارج کند و این کار تا دریافت نفس خود

نمونه کافی از خلط باید ادامه یابد. میتوان با ضربات آهسته با کف دست به پشت بیمار به

مدت چندین دقیقه همراه با نفسهای عمیق بیمار را در دادن نمونه خلط کمک کرد. توجه:

رمندان بهداشت جمع آوری می شود بهتر از نمونه ای است که نمونه ای که زیر نظر کا

توسط بیمار بدون هر گونه راهنمایی بدست می آید. بهتر است نمونه ها در محلی با تهویه

مناسب ترجیحا در هوای باز جمع آوری گردد.

نمونه ها باید در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال گردد. بررسی نمونه اخذ شده از نظر

فیت و بررسی قوطی خلط از نظر بسته بودن درب آن الزامی است. نمونه هایی که آب کی

دهان هستند باید تکرار گردد و این کار تا دادن نمونه مناسب تکرار گردد.

به طور کلی نمونه خلط باید:

در ظروف تمیز و یکبار مصرف و در پیچ دار جمع آوری شود .

روز به آزمایشگاه فرستاده شود . ها در هماناالمکان نمونهحتی

ها در جای خنک ) ترجیحاً در یخچال فاقد واکسن و در صورت تأخیر در ارسال ، نمونه

. شوند نگهداری مواد غذائی(

در هنگام انتقال نمونه ها از گرما و نور مستقیم محافظت شوند.

. ها از ظرف حمل استاندارد استفاده گرددبرای انتقال نمونه

ها ارسال شوداطالعات الزم به همراه نمونه

112

در کودکان تشخیص سل مشکل است و در آنها عالیم سل به وضوح بزرگساالن نیست. کودکان

میتوانند با سرفه مزمن، تب یا عدم رشد مراجعه کنند. در کودکان تماس با فرد دارای سل یا

من میتواند شک به سل را برانگیزددارای سرفه مز

یف استاندارد براساس سابقه درمانتعار

مورد جدید بیماری که در گذشته هیچگاه درمان ضد سل دریافت ننموده و یا سابقه مصرف داروهای

.باشد هفته 9 از کمتر ضد سل در او

عود

تالاب بدلیل گذشته در ولیکن کرده مراجعه مثبت خلط اسمیر با حاضر بیماری که در حال

توسط و نموده دریافت سل ضد کامل درمان دوره یک سل، بیماری اشکال از هریک به

( و یا تکمیل دوره درمان اعالم شده است. Cured) پزشک بعنوان بهبود یافته

شکست درمان

ماه یا بیشتـرازشروع درمان هنوز 1بیماری که آزمایش مستقیم خلط وی پس از

مثبت مجدداً شدن منفی از پس دتم همین عرض در یـا و باشـد مانده باقی مثبت

[.1]گردد

همچنین مواردی که در ابتدای درمان دارای اسمیر خلط منفی بوده ولی پس از دو ماه

درمان آزمایش خلطشان مثبت شده باشد.

درمان بعد از غیبت

ماه 1بیماری که حداقل یک ماه ازدرمان ضدسل خود را گذرانده باشد و حداقل پس از

رمان مجدداً با اسمیر خلط مثبت جهت مداوا مراجعه کرده باشد.غیبت از د

وارده

بیماری که در یک واحد گزارش دهی )شهرستـان( دیگر تحت درمـان بوده و جهت ادامـه

.باشد شده منتقل درمان به این واحـد

سایر

ود.بیماری که با تعاریف فوق مطابقت نداشته باشد در این گروه طبقه بندی می ش

الزم بذکر است موارد مزمن بیماری نیز دراین گروه قرار می گیرند.

و 1مزمن: بیماری که علیرغم درمان کامل مشتمل بر حداقل یک دوره رژیم درمانی گروه

وی خلط اسمیرمستقیم همچنان( 1یک دوره کامل درمان مجدد ) رژیم درمانی گروه

(.گردد مثبت مجددا شدن منفی از پس درمان طی در یا) بماند باقی مثبت

.فوت شده:بیماری که به هر علت در طول درمان ضد سل فوت شده باشد

113

درمان:

اساس درمان بیماری سل را درمان دارویی تشکیل میدهد. در اکثر موارد خطر سرایت

بیماری پس از دو هفته از آغاز درمان مؤثر از بین رفته و با تکمیل دوره درمان منبع

ت زا از جامعه حذف خواهد شد؛ لذا درمان بیماران مسلول تنها اقدام اساسی برای عفون

رد رایگان بطور پیشگیری از گسترش بیماری محسوب شده و بهمین دلیل این درمان

.شود می داده قرار سل به مبتال بیماران اختیار

اهداف درمانی بیماران مبتال به سل عبارتند از:

مسلول رانبیما بهبود ×

از بیماری سل ناشی عوارض یا مرگ از پیشگیری ×

بیماری گسترش از پیشگیری ×

درمان به مقاوم موارد پیدایش از پیشگیری ×

عود موارد پیدایش از پیشگیری ×

اصول درمان :

بمنظور اجرای درمان مؤثر باید:

.شود استفاده مناسب مدت برای و کافی دوز با داروها، مناسب مجموعه از ×

)درمان کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم ( از مصرف دارو توسط DOTSبا اجرای ×

بیمار مطمئن شد.

بیماران در جانبی عوارض بروز و پیدایش از درمان بر مستقیم نظارت اجرای با ×

.نمود جلوگیری

قرار پیگیری و نظارت تحت را درمان روند معین، صلفوا در خلط آزمایش انجام با ×

داد.

114

دو نوع رژیم درمانی وجود دارد:

ماه دو 9ماه چهار دارویی )به این مرحله حمله ای گفته میشود( و 1گروه درمانی یک: که

.است( میشود گفته نگهدارنده دارویی )به این مرحله

برای بیمار 1ست درمان و عود گروه درمانی گروه درمانی دو: که در برخی موارد مانند شک

ماه چهار دارویی 1ماه پنج دارویی، 1ماهه است به این صورت که 8انجام میشود که رژیم

ماه سه دارویی خواهد بود. ) سه ماه اول درمان حمله ای بوده و پنج ماه بعدی را 1و

نگهدارنده میگویند(

ربرد اساسی در درمان و کنترل بیماری دارند در حال حاضر داروهای اصلی ضد سل که کا

( ؛ E( ؛ ا تامبوتول ) Z( ؛ پیرازینامید ) R( ؛ ریفامپین ) Hعبارتند ازایزونیازید )

( Sاسترپتومایسین )

(داروی چهار ترکیبی شاملHEZR ودوترکیبی )(HR).

شم عوارض داروهای ضد سل:سرگیجه، تهوع، تاری دید، عدم تعادل، زرد شدن سفیدی چ

ها، دل درد،استفراغ و وزوزگوش که در صورت بروز این عالیم باید داروها قطع شود

وپزشک درجریان قرارگیرد.

نارنجی یا قرمز شدن رنگ ادرار یا سایر ترشحات بدن در اثر مصرف داروی ریفامپین

میباشد وهیچ خطری ندارد.

پایش روند موفقیت درمان:

لط مثبت تنها گروهی هستند که ارزیابی روند موفقیت مبتالیان به سل ریوی با اسمیر خ

درمانشان با انجام آزمایش اسمیر خلط امکان پذیر می باشد، لذا در فواصل زمانی معینی بنا به

آزمایشگاه به مستقیم آزمایش انجام جهت و تهیه خلط نمونه دو گروه درمانی بیماران هر بار

ن ایاپ در نیز منفی خلط اسمیر با ریوی سل به تالیانمب درمان روند البته. ) گردد می ارسال

مرحله درمان حمله ای . توسط انجام آزمایش اسمیر خلط مورد بررسی قرارداده می شود.(

نکته قابل توجه آنکه مثبت شدن یکی از دو نمونه خلطی که در هر مرحله از پایش درمان

زمایش در آن مرحله کافی است.بیماران تهیه می شود، جهت اعالم مثبت بودن نتیجه آ

115

مثبت خلط پایش درمان بوسیله آزمایش خلط در بیماران مبتال به سل ریوی

زمان انجام آزمایش گسترده خلط

1گروه درمانی

)رژیم شش ماهه(

1گروه درمانی

(ماهه هشت )رژیم

پایان ماه سوم)چهارم( پایان ماه دوم)سوم( پایان مرحله حمله ای

پایان ماه پنجم)ششم( پایان ماه چهارم)پنجم( ه نگهدارنده در طی مرحل

در طی ماه هشتم)نهم( در طی ماه ششم)هفتم( پایان درمان

دارویی را 9در برخی موارد بعد از دو ماه درمان هنوز خلط مثبت است که در این افراد درمان

ل باال و ماههای داخل یک ماه بیشتر ادامه میدهند که در این صورت پایش درمان مطابق جدو

پرانتز )( انجام میشود.

بیمار خلط اسمیر آزمایش اگر ولی است ماه دو 1 گروه مورد در ای حمله مرحله : 1توجه

مانده باقی مثبت هنوز درمان دوم ماه پایان در مثبت اسمیر ریوی سل به مبتال جدید

خلط آزمایش سوم ماه پایان ودر داده ادامه نیز سوم ماه پایان تا را ای حمله درمان باشد،

ر می کنیم و سپس درمان نگهدارنده را بدون توجه به مثبت یا منفی شدن تکرا مجددا را

نتیجه آزمایش خلط آغاز می کنیم.

سه ماه است ولی اگر در پایان ماه سوم 1: مرحله حمله ای در مورد گروه 1توجه

) داده ادامه چهارم ماه پایان تا را ای حمله مرحله درمان باشد مثبت بیمار خلط هنوز

سترپتومایسین ( و بعد در پایان ماه چهارم آزمایش خلط را تکرار می کنیم و اگر ا بدون

می انجام پاسخ هنوز مثبت باقی مانده باشد کشت خلط و آزمایش حساسیت دارویی را

.کنیم می آغاز نیز را نگهدارنده درمان ولی دهیم

بیماران مبتال به سل ریوی با اسمیر خلط منفی را نیز در پایان ماه دوم : الزم است0توجه

)مرحله درمان حمله ای( با انجام آزمایش اسمیر خلط مورد بررسی قرار داد؛ حتی جهت

مبتالیان به سل خارج ریوی نیز)در صورت داشتن خلط( توصیه می شود تا در پایان ماه

ورد آزمایش قرار داده شوند تا از منفی بودن/ماندن م AFBدوم درمان، یکبار از نظر وجود

آن اطمینان حاصل گردد. انجام این آزمایش اساساً برای کنترل بیماران از نظر عدم ابتال به

116

هنشد توجه آن به بتدا ا در است ممکن که است مثبت خلط اسمیر بیماری سل ریوی با

.باشد نشده داده تشخیص ویا

MDRو همچنین بیماران 1زانه؛ جهت بیماران گروه درمانی اجرای نظارت مستقیم رو

)سل مقاوم به درمان( در تمامی طول دوره درمان الزامی است.

( سل مقاوم به چند داروMDR-TB نوع اختصاصی از سل مقاوم به داروست که )

موسوم به ایزونیازید و ریفامپین( مقاوم )باسیل سل به حداقل دو داروی قوی ضدسل

است.

اقدامات الزم برای اطرافیان وبهداشت محیط:

احتیاط خاصی درمورد وسایل شخصی بیمار الازم نیست.

اگر اطرافیان شکایت وعالمت خاصی در این زمینه نداشته باشند ضمن آموزش عالیم

راحتی مراجعه نمایند.توصیه میشود که بیماری به آنها یاد آور شد تا در صورت احساس نا

یک ماه بعد نیز این افراد مورد معاینه مجدد قرار گیرند.ولی کودکان در تماس با بیمار سل

ریوی اسمیرمثبت نیاز به بررسی خاص دارند.

پیشگیری از سل:

:پیشگیری اولیه

BCGواکسیناسیون:واکسن

پیدا کردن بیماران بدون عالمت

:پیشگیری ثانویه

)درمان کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم( DOTSاجرای طرح

دارو صورت میگیرد. 9درمان الزاما با

دوره سرایت دو هفته بعد از شروع درمان پایان میابد.

117

:پیشگیری ثالثیه

مداخله ارتوپدی درموارد عوارض استخوانی.....

استراتژی هایی که توسط سازمان بهداشت جهانی اتخاذ شده است:

1. DOTS EXPANSION توسعه داتس)باتاکید برتوانمند سازی آزمایشگاه های

سل، دخالت بیش تربخش های خصوصی در برنامه مبارزه باسل،تشخیص ومدیریت

سل درکودکان وزدودن فقر(.

1. DOTS PLUS

مدیریت بهتر بیماران سل مقاوم به دارو.

HIV,TBمدیریت بیماران . .0

ل. ابداع روش های تشخیصی جدید در س . .9

کشف داروهای جدید در درمان سل. .1

کشف واکسن های جدید بر علیه سل. .1

حمایت،ارتباط وبسیج اجتماعی. .1

:سل

بیماری سل یکی از بیماریهای بازپدید است که پس از یک دوره کاهش بروز در کل جهان ،به

با شدت بیشتری در حال انتشار ( MDR ) و مقاومت دارویی HIV علت همزمانی با عفونت

در جهان می باشد بطوریکه در حال حاضر به عنوان یکی از اولویت های سازمان بهداشت

جهانی مطرح می باشد واحد مبارزه با بیماریهای واگیر مطابق با دستورالعمل کشوری مبارزه با

:سل اقداماتی به شرح زیر در سطح شهرستان انجام می دهد

ل و وسایل نمونه گیریتامین و توزیع داروهای ترکیبی مبارزه با س

برگزاری سمینارها و کالسهای آموزشی در مورد تعاریف ، راههای انتقال ، راههای

پیشگیری و... جهت پرسنل بهداشتی وعموم مردم

هفته(بصورت 1بیماریابی )تهیه نمونه خلط ( از افراد مشکوک )دارای سرفه بیش از

یو)خانواده بیمار سلی(پاسیو و از جمعیت های در معرض خطر بصورت اکت

آزمایش نمونه های جمع آوری شده در اسرع وقت

118

درمان بیماران کشف شده با راهکارDOTS درمان کوتاه مدت تحت نظارت(

مستقیم( جهت پیشگیری از انتشار بیماری در جامعه

پیگیری افرادخانواده و افراد در معرض تماس با بیمار جهت شناسایی افراد بیمار جدید

پیگیری درمان بیماران و پایش آنها برای جلو گیری از موارد عدم موفقیت درمان

تهیه مواد غذایی مورد نیاز در خانواده های بی بضاعت در حد توان

واحد فناوری اطالعات و آمار

واحد معرفی

.است ریزیبرنامه و گیریتصمیم آمار و اطالعات پایه و اساس هر تحقیق، پژوهش،

هایداده به هاگیریتصمیم و هابرنامه تدوین برای کارشناسان و ریزانبرنامه جهت همین به

خرد و کالن را شکل دهند. تهیه و تولید هایتحلیل آنها اساس بر که .دارند نیاز ایویژه آماری

ه های آماری جامعه و همچنین تغذیاطالعات آماری صحیح و ارائه بهنگام آن به منظور رفع نیاز

باشد.های نظام آماری کشور میپایگاه اطالعات آماری از جمله مهمترین هدف

: فعالیتها رئوس

تا ، ایرانی و غیر ایرانی و . . . و روس و شهر تفکیک به شهرستان جمعیت سرشماری -1

استخراج نتایج سرشماری طبق فرم های ارسالی از استان

افزار نرم در اطالعات ثبت و سال هر پایان در حیاتی زیج اطالعات آوری جمع -1

مربوطه های کمیته در اطالعات تحلیل و تجزیه و حیاتی های شاخص ،محاسبه مربوطه

مداخالت انجام و

جمع آوری اطالعات مرگ های اتفاق افتاده در شهرستان یا دفن شده و ثبت اطالعات -0

ه و تحلیل اطالعات در در نرم افزار مرگ، محاسبه شاخص های مرگ حیاتی و تجزی

کمیته های مربوطه و انجام مداخالت

سرپایی مراجعین اطالعات ثبت و آوری جمع -9

حیطی، پزشکان خانواده و آمارگیری و م های واحد از ارزشیابی و پایش انجام -1

سرشماری ابتای سال

به یاتیح های زیج و آمار های کمیته برگزاری با بخشی درون های هماهنگی انجام -1

. . . و آمارگیری هماهنگی و اجرایی های کمیته ، ماهیانه صورت

119

انجام هماهنگی های بین بخشی با سایر ادارات ) فرمانداری ، ثبت احوال ، شهرداری و -1

) . . .

گرامیداشت روز آمار-8

شهرستان و استان سنجی نیاز اساس بر پوشش تحت پرسنل خدمت ضمن آموزش -4

تلفیقی برنامه تنظیم و هتهی -10

مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری

ایدز /هپاتیت /بیماریهای امیزشی ..((اوره بیماریهای رفتاری مرکز مش

مرکزی است که قابلیت انجام خدمات آموزشی، مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری وعفونی

و ایدز و HIVان مبتالیان به ، پیشگیری، مراقبت و درم HIVمشاوره، آزمایش داوطلبانه

، برای گروههای در معرض خطر HIVخانواده های آنها و آموزش ، مشاوره و آزمایش داوطلبانه

.را داشته باشد

:گیرندگان خدمت )گروههای هدف( در مرکز مشاوره

افراد مبتال بهHIV/ AIDS

خانواده افراد مبتال

داوطلبین اختیاری مشاوره

زریقی مواد و/یا سابقه تماس جنسی پرخطر مصرف کنندگان ت

افراد با شکایت یا عالمت بیماریهای آمیزشی

افراد با سابقه تماس با خون

بیمار اقدامات برای افراد مبتال و یا

پیگیری فعال و دعوت از افرادی که شناسایی و گزارش شده اند .1

HIVتشکیل پرونده با کد اختصاصی، پس از تشخیص .1

111

فرد مبتال به منظور کمک به وی و خانواده اش در پذیرش بیماری و کاهش مشاوره با .0

رفتارهای پرخطر و ایجاد رفتار سالم حداقل ماهی یکبار. بدیهی است مشاوره با افراد

خانواده تنها در صورت رضایت فرد مبتال انجام خواهد شد.

ین مرحله بیماری معاینه کامل ، بررسی وضعیت بیمار از نظر بیماریهای همراه ، تعی .9

وثبت نتایج و یافته ها در فرم های بررسی و پیگیری بالینی و تکمیل پرونده بیمار

درخواست آزمایش های مورد نیاز و تکرار آن براساس دستورالعمل .1

HIV، درصورت لزوم و پیشگیری زنان باردار PCPاقدامات پیشگیری برای سل، .1

وزادمثبت، جهت پیشگیری انتقال عفونت به ن

ارائه خدمات تنظیم خانواده: به منظور پیشگیری از بارداری افراد متاهل و همچنین .1

جلوگیری از انتقال عفونت با توزیع کاندوم.

به Harm Reductionتشکیل گروههای رابط سالمت در جامعه برای ارائه خدمات

با جهاد دانشگاهی در ( که reach outگروههای پرخطری که به مرکز مراجعه نمی کنند )

این زمینه برای گروههای دانشجویی هماهنگ شده است ویک هسته دانشجوئی فعال میباشد.

گروه همیار مادران:

+HIVگروه همیار زنان ·

+HIVگروه همیار مردان·

سطوح خدماتی:

های در استان تنها مرکز مشاوره بیماریها خدمات تخصصی به بیماران ارائه میدهد وهماهنگی

الزم رابا دیگر بخشها انجام میدهد.البته مراکز بهداشت شهرستانها اقدامات اولیه را انجام داده

ودر صورت نیاز به خدمات تخصصی به مرکز هماهنگی های بینبخشی:

همکاری با بیمارستانها و سطوح تخصصی در خصوص ارجاع موارد مشکوک و پذیرش بیماران

ارجاع شده

دازی مراکز مشاوره برای داوطلبین اختیاری مشاوره در ارگانهایی که تمایل همکاری در راه ان×

به همکاری دارند مانند )هالل احمر و ...(

111

نظارت بر نحوه عملکرد پایگاه های مشاوره ) مراکز بهداشتی درمانی دیگر( ×

: شناسائی شده HIV/ AIDS کلیه موارد

(STI به بیماریهای منتقله جنسی) افراد با سابقه رفتار جنسی پر خطر یا مبتال -

معتادین تزریقی -

HIV /AIDS خانواده افراد -

داوطلبین اختیاری مشاوره بیماریهای رفتاری ) ایدز، بیماریهای آمیزشی، هپاتیت، -

اعتیاد و . . .(

و برنده آغشته به خون و ترشحات سابقه مواجهه شغلی و غیر شغلی با وسایل تیز -

افت خون و یا فراورده های خونی آلودهافراد دارای سابقه دری -

افراد با سابقه تماس جنسی مشکوک محافظت نشده . -

در این مرکز سه واحد فعالیت دارند :

(HIV/ AIDSواحد ایدز ) -1

) STIهای آمیزشی )واحد عفونت- 1

واحد اعتیاد -0

.

ها اشاره هایی در جریان است که در ذیل به آندر هر یک از این واحدها فعالیت

شود:می

های مربوط به واحد ایدز: فعالیت

-در معرض خطر ابتالء به بیماری های پر خطر و افراد آموزش و مشاوره بیماران، گروه

های پیشگیری از ابتالء به آن و راههای کاهش اسیبهای انتقال و راهایدز، راه

- انجام آزمایشاتHIV و هپاتیتB وC صورت های پر خطر و مراجعین بهبرای گروه

اختیاری، محرمانه و در نهایت رازداری

112

-م و متادون( به واجدین شرایطارائه خدمات کاهش آسیب )ارائه سرنگ، کاندو

- ارائه خدمات کامل به بیمارانHIV مثبت از قبیل معاینات بالینی و آزمایشات

ای و تکمیلی، اقدامات حمایتی و در های پیشگیرانهای، واکسیناسیون، درماندوره

صورت نیاز ارجاع به متخصصین مربوطه

و داخلی ارائه خدمات تخصصی مورد نیاز توسط تخصصین عفونی

(:STIهای آمیزشی )های مربوط به واحد عفونتفعالیت

-های آمیزشی، آموزش و مشاوره مراجعین اختیاری و بیماران در خصوص عفونت

های پیشگیری از آن.های انتقال و راهراه

-های آمیزشیمعاینات بالینی و درمان مراجعین مبتال به عفونت

-شخیص و در مان بیمارانانجام آزمایشات تشخیصی برای ت

-تجویز دارو و سایر اقدامات مورد نیاز بیماران

-نارائه خدمات تخصصی، تشخیص و درما

های مربوط به واحد اعتیاد:فعالیت

- ،آموزش و مشاوره معتادین و داوطلبین در خصوص اعتیاد، عوارض ناشی از اعتیاد

ه دردرمان اعتیادها و اقدامات پیشگیرانهای مربوطه، روشبیماری

ارائه خدمات سم زدایی و درمان نگهدارنده در معتادین تزریقی

-( در صورت نیاز، انجام آزمایشات تشخیصیHIV هپاتیت ،B وCو به ) صورت

اختیاری

113

-ارائه خدمات کاهش آسیب به واجدین شرایط

-یبندارائه خدمات تخصصی، درمان و مشاوره و روانپزشکی با برنامه زمان

توانند به این مرکز مراجعه کنند:چه افرادی می

-های آمیزشی و اعتیادافراد عادی جهت کسب اطالعات در مورد ایدز، عفونت

- افراد آلوده به ویروسHIV

-افراد با سابقه رفتار پر خطر جنسی

-های آمیزشیافراد مبتال به عفونت

-افراد با سابقه مصرف مواد تزریقی

با افراد آلودهخانواده -

- های آمیزشی یا اعتیاد خود و افراد خانواده هستیم یا اگر نگران ابتالء به ایدز، عفونت

خواهیم چه باید بکنیم:اطالعات بیشتری در این زمینه می

نگران هستیم یا اطالعات بیشتری در این HIVاگر از آلودگی خود یا همسر خود به

های رفتاری مراجعه کنیم تا مراکز مشاوره بیماری توانیم بهخواهیم، میزمینه می

صورت حضوری یا غیر حضوری دریافت کنیم.خدماتی را در این زمینه رایگان و به

های آمیزشی و یا نگرانی از ابتالء در صورت نیاز به اطالعات بیشتر در خصوص عفونت

ی مراجعه کنیم تا های رفتارتوانیم به مراکز مشاوره بیماریها، میبه این بیماری

های الزم در این خصوص را به دست تماس با خون یا وسایل تیز و برنده آلوده آموزش

صورت رایگان قرار گیریم.آورده و در صورت نیاز تحت اقدامات تشخیصی و درمانی به

ای و درمانی در مورد اعتیاد های رفتاری خدمات آموزشی، مشاورهمراکز مشاوره بیماری

دهند.های شما را در این خصوص پاسخ میدهند و نگرانیرائه میرا نیز ا

کلیه خدمات مرکز مشاوره شامل، مشاوره ، آموزش ، آزمایش ، تحویل سرنگ، و کاندوم

صورت رایگان قرار گیریم.و خدمات درمانی به مراجعین رایگان می باشد. به

114

بیماری ایدز

Acquired immune deficiency) سندرم نقص ایمنی اکتسابی ( یاAIDS) زاید

syndromeویروس نقص ایمنی و توسط دستگاه ایمنی است که در (، نوعی بیماری (HIV )

دارای سه مرحله اصلی است. در مرحله اول HIVاز ویروس بیماری ناشی ][شود.ایجاد می

را تجربه کند. به بیماری شبه آنفلوآنزایی )عفونت حاد( فرد ممکن است برای مدت کوتاهی

ن شود که به ایهمین دلیل معموالً این بیماری تا یک دوره طوالنی بدون هیچ عالئمی دنبال می

شود. هر چقدر که بیماری پیشرفت یابد، تداخل بیشتری مرحله از بیماری، دوره نهفتگی گفته می

عفونت هایی مانندشود که افراد به عفونتکند و باعث مییمنی بدن پیدا میبا دستگاه ا

دچار شوند، البته معموالً در افرادی که دستگاه ایمنی آنها به خوبی عمل تومور و طلبفرصت

کند تاثیرگذار نیست. در نهایت بیماری زمانی وارد مرحله سوم یا ایدز خواهد شد که می

سلول در هر میکرولیتر برسد. 100به کمتر از CD4+ Tهای سلول شمار

HIV انتقال ( محافظت نشده،دهانی و حتی مقعدی )از جمله آمیزش جنسی عمدتاً از طریق

در طول بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل در به فرزنداز ما آلوده و سرسوزن آلوده و ونخ

پیشگیری از ]نیستند. HIVبعضی از مایعات بدن مانند بزاق و اشک قادر به انتقال گردد.می

، راه حلی برای برنامه تعویض سرنگ و آمیزش جنسی امن از طریق ، عمدتاHIVًعفونت

ر وجود ندارد؛ اگ واکسن گونه درمان یاشوند. هیچجلوگیری از گسترش این بیماری محسوب می

ث کاهش دوره بیماری و امید به زندگی نزدیک به طبیعی تواند باعمی درمان ضدویروسی چه

گردد. با وجود این که درمان ضدویروسی خطر مرگ و عوارض ناشی از این بیماری را کاهش

قیمت هستند و ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند.دهد، اما این داروها گرانمی

در اصل در اوایل قرن بیستم میالدی در HIVدهند که نشان می های ژنتیکیپژوهش

مرکز کنترل و توسط 1481ایدز اولین بار در سال [جهش و پدید آمده است. آفریقا غرب

( در اوایل آن دهه HIV( شناخته شد، در حالی که عامل آن )عفونت CDC) پیشگیری بیماری

میلیون نفر شده 00، ایدز باعث مرگ 1004از زمان کشف آن تا سال [1]ه بود.شناخته شد

گیری همه ایدز به عنوان اند.میلیون نفر به ایدز مبتال بوده 09، حدوداً 1010تا سال است.

شود که در حال حاضر حوزه شیوع آن بسیاره وسیع و در حال گسترش است.شناخته می جهانی

115

مراحل بیماری

مرحله اول

موارد در صورتی که تعداد کافی ویروس ایدز وارد بدن فردی شود ، بعد در اغلب :عفونت حاد

از چند هفته عالئمی نظیر تب ، گلودرد، بزرگی غدد لنفاوی، درد مفاصل و عضالت ، سر درد،

ضعف و بی حالی، بی اشتهایی ، تهوع و استفراغ، کاهش وزن، اسهال و گاهی دانه های جلدی یا

د. این عالئم اختصاصی نبوده و شباهت کاملی با نشانه های بسیاری تظاهرات عصبی ظاهر می گرد

از بیماری های دیگر دارد . چون خود به خود ظرف یک تا دو هفته بهبودی حاصل می گردد ،

.کمتر اتفاق می افتد که بیماری دراین دوره تشخیص داده شود.

شگاهی که نشانگر آلودگی فرد به عالوه از هنگام ورود ویروس ایدز تا مثبت شدن نتیجه آزمای

ماه طول می کشد. در این فاصله زمانی ، فرد، آلودهاست 11هفته و گاهی تا 11تا 1است حدود

و ممکن است سایرین را آلوده کند و متأسفانه به روش های آزمایشگاهی فعلی نمی توان به

وجود آن پی برد.

مرحله دوم

می « مرحله بدون عالمت»پس از بهبودی خود به خودی مرحله حاد، بیمار وارد :بدون عالمت

سال طول می کشد. در این مدت شخص 11تا 10شود که برحسب نوع ویروس آلوده کننده از

گونه عالمتی از بیماری را بروز نمی دهد و به ظاهر کامالً سالم است ولی برای دیگران آلوده هیچ

آلوده کننده می باشد. این مرحله نزد کودکان کوتاه تر است و در این مرحله شخص دیگران را

مثبت است. کنترل انتشار ویروس در این مرحله H.I.V مبتال می کند. در این دوره آزمایش

.د.مشکل می باش

116

مرحله سوم

دراین مرحله غدد لنفاوی به صورت بزرگ شده و به :بزرگی منتشر و پایدار غدد لنفاوی

نقطه بدن به جز ناحیه کشاله ران ظاهر می شودوحداقل شکل قرینه و بدون درد در بیش از دو

ماه باقی می ماند. 0

م مرحله چهار

بل از بروز عالئم نهایی ایدز در بیمار ، عوارضی ق :مرحله قبل از ایدز و حاالت وابسته به ایدز

: ظاهر می شود که به آن عالئم مربوط به ایدز می گویند و عبارت اند از

درصد وزن سابق 10کاهش وزن بیشتر از

اسهال به مدت بیشتر از یک ماه

تب به مدت بیشتر از یک ماه

عرق شبانه

خستگی، بی حالی و ضعف

قرار کامل ایدز که پایان طیف بیماری می باشد، به حساب می آورند . در این عالئم را مقدمه است

برخی موارد، بی قراری، بی اشتهایی، دل دردو سردرد وجود دارد و تغییرات عصبی منجر به از

دست دادن حافظه و آسیب اعصاب محیطی می شود. این عالئم معموالً متناوب است ولی کاهش

ارد و پیش رونده هم می باشد . بسیاری از بیماران در این مرحله وزن در اکثر بیماران وجود د

دچار ضایعات پوستی، مخاطی و ضایعات دائم یا عود کننده دهنی و یا ناحیه تناسلی به علت

.ویروس های مختلف می شوند.

مرحله پنجم

در این مرحله به علت کاهش شدید قدرت دفاعی بدن، شخص، مستعد ابتال به بسیاری عفونت

.ها و سرطان ها می شود که عالئم بسیار متنوعی دارند و در نهایت بیمار را از پای در می آورند.

11درصد پس از 11سال و حدود 10صد پس از در 11سال ، 1درصد افراد پس از 11حدود

درصد افراد آلوده 11سال از ورود ویروس به بدن دچار ایدز می شوند . یعنی در مجموع حدود

سال به مرحله ایدز می رسند.11پس از

117

درصد باقیمانده چه سرنوشتی دارند و چه زمانی وارد مرحله 11در مورد این مسئله که باالخره

بحث وجود دارد. ولی آنچه که مسلم است فرد آلوده ، حتی اگر دیرتر هم وارد ایدز می شوند

مرحله بیماری شود، همواره برای سایرین آلوده کننده باقی می ماند.

ایدز بر روی تمامی دستگاه های و اندام های بدن مانند تنفس، گوارش، عضالنی، عصبی، پوست

رد.اثر می گذا…و مخاط ، گوش و حلق و بینی و

سال است و بیمار 1/1پس از رسیدن به مرحله نهایی ایدز، متوسط طول عمر در بالغین حدود

نهایتاً به علت یکی از عفونت های فرصت طلب و یا سرطان ها از پا در می آید.

راه های عمده سرایت ایدز عبارت

( با فرد آلودههم جنس بازان-تماس جنسی )با جنس مخالف

تزریق خون و فراوردهای آلوده آن، استفاده از سرنگ های مشترک ، بخصوص در بین

معتادان تزریقی و بکار بردن ابزار و وسایل آلوده

انتقال از مادر آلوده به جنین

سرایت از راه تماس جنسی

است از فرد آلوده به شریک شایع ترین راه سرایت آلودگی، تماس جنسی است . ویروس ممکن

جنسی اش منتقل بشود)مرد به مرد، مرد به زن و زن به مرد(. سرایت از زن به زن هم امکان

درصد 10درصد کل موارد را شامل می شود که بیشتر از 80دارد؛ آلودگی از راه تماس جنسی

درصد آن از طریق همجنس بازی است. 10آن از راه تماس با جنس مخالف و

جود بیماری های مقاربتی دیگر مانند سوزاک، سیفلیس و همچنین زخم های دستگاه تناسلی و

، خطر آلودگی را چند برابر خواهد کرد. بنابر این توجه به این مهم و درمان فوری آنها باید مد

نظر

قرار گیرد . زنان، بیشتر در معرض خطر آلودگی به وسیله شریک جنسی خود قرار دارند ، زیرا

احتمال انتقال از مرد به زن بیشتر از زن به مرد می باشد.

118

سرایت از راه خون و فراورده های خونی

استفاده از خون و فراورده های خونی آلوده به ویروس ایدز، یکی دیگر از راه های انتقال است .

0این راه با وجود اینکه قدرت آلوده کنندگی خون و فراورده های آن زیاد است، خطر سرایت از

درصد می باشد ، زیرا نمونه های خون اهدایی به سازمان به دقت مورد آزمایش قرارمی گیرد 1تا

و خون های آلوده پس از شناسایی مورد استفاده قرار نمی گیرد . به همین دلیل در اکثر

ریباً ون تقکشورهایی که امکانات آزمایشگاهی برای این کار وجود دارد، انتقال بیماری از طریق خ

غیر ممکن شده است.

استفاده از سرنگ و سوزن آلوده

استفاده از سرنگ و سوزن آلوده به طور اشتراکی در معتادین تزریقی، یکی دیگر از راه های

سرایت آلودگی است. چون استفاده از مواد مخدر عملی غیر قانونی است و اکثر افراد معتاد دارای

د ، در نتیجه از سرنگ های استفاده شده دیگران استفاده می کنند وضع مالی بسیار بدی هستن

و از این طریق اگر شخصی آلوده به ویروس ایدز باشد ، به راحتی آلودگی را منتقل می کند

سرایت از مادر به کودک

ویروس ایدز از مادر آلوده به کودک ممکن است در دوران حاملگی ، هنگام وضع حمل و یا کمی

.بعد از زایمان انتقال یابد

درصد است. آلودگی در بچه هایی که به روش 1تا 1میزان سرایت آلودگی از مادر به کودک

شده است . شیر دادن یکی از راه های سرایت آلودگی است. سزارین به دنیا آمده اند نیز دیده

درصد )یک سوم( نوزادانی که از مادر آلوده به ویروس ایدز متولد می شوند ، قبل 11 - 01حدود

از تولد،هنگام تولد و یا در دوران تغذیه از شیر مادر آلوده می گردند. در کودکان، آلودگی به

جاد بیماری ایدز پیشرفت می کند و شانس زنده ماندن کودک ویروس ایدز به سرعت به طرف ای

هم کم است.

119

بیماری ایدز ، از راه های زیر قابل سرایت ویروس

نیست:

تماس معمولی افراد در منزل یا اجتماع با بیمار

دست دادن

استفاده از وسایل غذا خوری مشترک : بشقاب، لیوان، قاشق و چنگال و…

استفاده از استخرهای عمومی یا توالت عمومی

بغل گرفتن و یا بوسیدن صورت

عطسه و سرفه

ر، گوشی تلفن و میله اتوبوسدستگیره د

استفاده از البسه دست دوم

آب و غذا

تماس با اشک و عرق بیمار

استفاده از وسیله نقلیه مشترک

خطر گروه های در معرض

: گروه های زیر بیشتر در معرض خطر قرار دارند

کسانی که پیوند کلیه یا ... داشته اند یا از دیالیزهای مکرر استفاده می کنند و رعایت

. احتیاط های همه جانبه را نمی کنند

کسانی که نیاز به خون و فراورده های خونی بیشتری نیاز دارند )به علت بیماری های

نظیر هموفیلی، تاالسمی(

معتادین تزریقی که از سرنگ و سوزن به طور مشترک استفاده می کنند)که این مسئله

در زندانی ها بیشتر مشاهده می شود(

د مبتالهمسران افرا.

شرکای جنسی افراد مبتال.

افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند .

هم جنس بازان و یا زن و مردی که تماس های جنسی خارج از روابط زناشویی دارند .

مبتالیان به هپاتیت)ورم کبد( یا مبتالیان به سل.

121

خالکوبی های دسته جمعی .

راد دارای زخم های تناسلیمبتالیان به بیماری های آمیزشی و به خصوص اف .

ملوانان و رانندگان عبوری از مرزها.

فرزندان مادران آلوده .

جوانان

HIVغربالگری وتشخیص

Rapid test:

دقیقه آماده میشود. این تست از نمونه 10یک تست غربالگری است که جواب آن در عرض

استفاده می HIVی بادی خون وریدی یا خون سرانگشت یا ترشحات دهان برای بررسی آنت

کند، جواب مثبت بایستی توسط تستهای تاییدی )مانند وسترن بالت( بررسی مجدد شود.

( این تست همانند آزمایش الیزا است.accuracy rateمیزان صحت )

در خون سیاهرگی .آزمایش HIVبرای شناسایی حضور آنتی بادی ضد انجام آزمایش الیز

شد .درصورتی که الیزا در دو نوبت مجزا مثبت باشد الزم است جهت غربالگری استانداردمی با

انجام گردد. westernblot تشخیص قظعی .آزمایش تشخیصی نظیر

استاندارد جهانی برای استفاده در ٬این تست است. ”تست االیزا”٬ HIV آزمایش استاندارد

باشد.بیمارستان ها، بانک های خون و یا سازمان های انتقال خون می

آنتی ) در این روش، میزان پادتن این آزمایش مستقیماً خود ویروس را جستجو نمی کند.

تولید کرده، اندازه گرفته می شود. HIV هایی که بدن شخص آلوده برعلیه بادی(

ELISA در این ( نیست ٪100اگر چه . ) نسبتاً آزمایش ارزان و خیلی دقیقی است

یک نمونه خون گرفته می شود و با دور ( عموماً انجام می شوداولین آزمایشی که ) آزمایش

باال دوران داده می شود که باعث می شود سرم خون از اجزاء جامد آن مثل سلولهای خون

به سرم اضافه شود یک آزمایش شیمیایی که ELISA هنگامیکه ماده معرف . جدا شود

. می سازد را مشخص HIV محلول را رنگی می کند وجود پادتن های

121

وارد بدن می شود، یک ماده شیمیایی خاصی از سوی سیستم دفاعی تولید HIV )وقتی که

پادتن ها واکنش بدن نسبت به عفونت می نامیده می شود. آنتی بادی( ) می شود که پادتن

تولید کرده باشد، به معنای آن است که HIV بنابراین اگر بدن شخصی پادتن علیه باشند.

آلوده شده است.( HIV شخص به

تولید پادتن در بدن به مدت زمان بین چند روز تا سه هفته نیاز دارد.

آزمایشی را که بتوان به نتیجه آن اعتماد کرده و بر اساس آن شخص را نسبت به نوع سالمت

ماه بعد 1هفته تا 8ماه و بعضی دیگر بین 1هفته تا 1خود با اطالع کرد، دربعضی منابع بین

رتباط خطرناک توصیه شده است.از ا

موارد مثبت میشود و پس 29۵ در ٬تست الیزا HIV روز از آلودگی با 55 پس از

موارد مثبت میشود.02۵ هفته در 2 از

است. 00٫0۵ الیزا بیش از (Sensitivity) حساسیت

نتایج تكرار شده باید بوسیله ٬برای جلوگیری از نتایج مثبت کاذب

تایید گردد. westernblot تست

دالیل نتیجه مثبت کاذب تست الیزا:

دیگر بیماریهایی همچون بیماری بافت همبند

انواع زیستی طبیعی (Normal biologic variants)

.

اطمیـنـان از پـاسـخ مـثبت آزمـونهـایـی مـانـنـد ،آزمونهای تأییدیهـدف اصلـی از

آزمـون مـعـمـولتـریـن. استـفـاده مـیشـونـداست کـه جـهـت غـربـالـگـری االیـزا

.آزمـون وستـرن بـالت است ،مـورد استـفـاده بـه ایـن مـنظـور

.

122

برعلیه چند نوع IgG که وجود به عنوان یک آزمون تأیید کننده به کار می رود.

بوده از ه االیزا اختصاصی تراین تست نسبت ب . پروتئین ویروسی را بررسی می کند

. حساسیت کمتری برخوردار است

از آنجا که آزمایش Western blot نسبتاً گران است وانجام آن نیز مشکل

ندرتاً به عنوان اولین آزمایش انجام می گیرد و بیشتر در تأیید نتایج مثبت یا . است

. بکار می رود ELISA مشابه آزمایش

اختصاصی بودن (Specificity) بیش ٬تست وسترن بالت وقتیکه با الیزا همراه شود

است %44٫4از

.

نتایج نامشخص (indeterminate) در تست وسترن بالت در این موارد

است:

HIV مراحل اولیه عفونت با -

HIV-2 آلودگی با –

(Autoimmune disease) بیماری خودایمنی –

حاملگی –

تجویز اخیر توکسوئید کزاز –

123

راه های پیشگیری

چون این بیماری واکسن و درمان مؤثری ندارد و آلودگی به ویروس ایدز نهایتاً به بیماری ایدز

بنابراین تنها راه مبارزه ، به کار بردن روش های پیشگیری از منتهی می شود که کشنده است ،

:جنسیبه منظور پیشگیری از سرایت بیماری از راه تماس :آلودگی است که عبارت اند از

،خویشتن داری و دوری از تماس های جنسی مشکوک، در دوران تجرد

،پای بند به اصول اخالقی و خانوادگی پس از ازدواج

وفاداری به همسر و عدم بی بندوباری و پرهیز از انحراف جنسی و روابط جنسی غیر

مطمئن،

،استفاده از کاندوم

اجتناب از رابطه جنسی مقعدی.

فراورده های خونی،احتمال سرایت آلودگی از این راه بسیار کم می شود با کنترل خون و.

اجتناب از استفاده مجدد از سرنگ های یک بار مصرف و عدم استفاده از سرنگ های

.مشترک

نکردن از مسواک مشترک و به کارنبردن تیغ ریش تراش یک بار مصرف دیگران استفاده

. رایت آلودگی مادر به فرزند ، عدم بارداری زن آلوده در حال حاضر تنها راه پیشگیری از س

پیشگیری از حاملگی است. و استفاده از وسایل

واکسیناسیون

در واکسن ده است.موثری برای ایدز کشف نش واکسن ( هیچ گونه1019تاکنون )سال

در خطر انتقال ٪00منتشر شدکاهش جزئی تقریباً 1004که در سال RV 144 آزمایشی

های برای یک واکسن موثر شد. آزمایشمشاهده شد، که باعث ایجاد امیدی در جامعه تحقیقای

در حال انجام است. RV 144بیشتری بر روی واکسن

124

درمان

ای عفونت های فرصت طلب و سرطان ها می توان متأسفانه بیماری ایدز درمان قطعی ندارد. بر

درمان های الزم را به کار برد و با داروهای مخصوص دستگاه دفاعی بدن را تقویت نمود، اما

تاکنون واکسن مؤثری برای جلوگیری از بیماری پیدا نشده است.

مرکز بهداشت استان

واحد اموزش و ارتقاء سالمت

مقدمه

وجود با ولی دارد سازمانی تشکیالت ایران در سالمت آموزش که ستا سال پنجاه از بیش

ه،دور این طی در. است بوده بسیاری های نشیب و فراز شاهد بخش این طوالنی، سابقه چنین

معاونت سالمت ارتقای و آموزش دفتر در کشور سالمت آموزش اجرایی بخش کارشناسان

واحدهای و پزشکی علوم های دانشگاه بهداشتی معاونت سالمت آموزش واحدهای سالمت،

ای حرفه وظایف از ای گسترده طیف با همواره ها، شهرستان بهداشت مراکز در سالمت آموزش

مانند عناوینی با آن استقالل به گاه که اند بوده روبرو سالمت آموزش برای اداری جایگاه و

هماهنگی دفتر یا سالمت آموزش و ارتباطات کل اداره سالمت، آموزش های برنامه مدیریت

دفاتر یا مراکز سایر در ادغام یا حذف به زمانی و سالمت، آموزش و ارتباطات های برنامه

. است شده منجر سالمت معاونت زیرمجموعه

125

های دانشگاه بهداشتی معاونت ستاد سالمت آموزش واحد وظایف شرح

پزشكی علوم

سالمت ارتقای و آموزش دفتر طرف از هشد ابالغ های برنامه و ها سیاست . اجرای1

و دانشگاه زیرمجموعه واحدهای به سالمت ارتقای و آموزش زمینه در فنی مشاوره . ارایه1

منطقه در نهادها و ادارات ها، سازمان سایر

منطقه سالمت های یتاولو با مرتبط آموزشی نیازسنجی انجام برای ریزی . برنامه0

رد شواهد سایر و آموزشی نیازسنجی از حاصل نتایج بر مبتنی آموزشی های برنامه . طراحی9

منطقه

آموزشی، موضوعات در پزشکی علوم دانشگاه ستادی های حوزه کارشناسان . آموزش1

سالمت ارتقای و رسانی اطالع ارتباطی،

یتخصص وظیفه ایفای برای تابعه های شهرستان سالمت آموزش کارشناسان . توانمندسازی1

سالمت ارتقای و آموزش های برنامه در

تیم اعضای به رسانی اطالع و ارتباطی آموزشی، های مهارت انتقال برای ریزی برنامه .1

سالمت

فرآیندهای در استانداردها رعایت بر نظارت و سالمت ارتقای و آموزش های برنامه ارزشیابی. 8

منطقه سالمت آموزش

منطقه حدر سط آموزشی رسانی اطالعبسیج های اجرای و طراحی در مشارکت. 4

پوشش تحت منطقه در سالمت آموزش انسانی نیروی توزیع بر نظارت و سازماندهی. 10

هزینه بر نظارت و منطقه سالمت ایارتق و آموزش های برنامه مالی منابع توزیع و تامین. 11

آنها کرد

سالمت ارتقای و آموزش هایون بخشی برای پیشبرد برنامه در همکاری و حمایت جلب. 11

منطقه

126

زمان ها، ادارات و سا مشارکت و حمایت جلب های برنامه اجرای و طراحی در مشارکت. 10

سالمت ارتقای و شآموز اهداف پیشبرد برای منطقه غیردولتی و ولتینهادهای د

آموزش های برنامه اجرای و طراحی در جمعی های رسانه سایر و سیما و صدا با همکاری. 19

منطقه در عمومی سالمت

بسیج، مقاومت های پایگاه مانند) سالمت حامی های محیط توسعه و ایجاد در مشارکت. 11

منطقه در( ایمن جوامع و سالمت مروج مدارس سالمت، مروج های بیمارستان

هدافا تعیین هدف با سالمت اجتماعی های کننده تعیین تحلیل و شناسایی در مشارکت. 11

منطقه سطح در سالمت ارتقای و آموزش مداخالت

از استفاده با سالم زندگی سبک ترویج های برنامه اجرای و طراحی در مشارکت. 11

منطقه در مناسب رویکردهای

منطقه سالمت حوزه در داوطلبانه های تشکل تقویت و رکتیمشا های برنامه توسعه. 18

ارائه مراکز کار، های محیط آموزشی، مراکز در سالمت های برنامه گسترش در مشارکت. 14

عمومی های مکان و سالمت خدمات

سالمت در مداخالت اجرای و طراحی در بهداشتی معاونت واحدهای سایر با همکاری. 10

منطقه

منطقه سطح در سالمت های مناسبت با مرتبط های برنامه اجرای و طراحی در مشارکت. 11

سالمت آموزشفهالیت های به مربوط آمار بازخورد و گزارش تحلیل، آوری، .جمع11

تابعه های شهرستان

ارتقای و آموزش اطالعاتی های کانه ها و بانرس علمی، منابع توسعه و تولید از حمایت. 10

منطقه در سالمت

در سالمت ارتقای و آموزش حوزه در کاربردی های پژوهش اجرای و طراحی در مشارکت. 19

منطقه سطح

127

طقهمن سالمت ارتقای و آموزش زمینه در نوآورانه های ایده حمایت و شناسایی. 11

سالمت ارتقای و آموزش های مهارت انتقال برای دانشگاه آموزشی بخش با همکاری. 11

آنها به جدید های برنامه و رویکردها معرفی و پزشکی علوم های رشته دانشجویان به

حیطه های اصلی مسئولیت آموزش سالمت عبارتند از:

طالعات به منظور طراحی مداخالت که شامل جمع آوری ا مسئولیتهای اطالعاتی: -1

انجام پژوهشهای کاربردی،ارائه خدمات مشاوره ای در زمینه آموزش سالمت، تشکیل ٬آموزشی

بانک اطالعاتی و تهیه و تولید منابع آموزشی میباشد.

که عبارت از مشارکت درطراحی نیازسنجی آموزشی،نظارت بر فرایند مسئولیتهای آموزشی: -1

های آموزشی،نیاز سنجی،اجرا وارزشیابی در توانمند سازی کارکنان سالمت، طراحی برنامه

نظارت برفرایند مداخالت نظازت بر فرایند تولید و توزیع رسانه های آموزش سالمت،

آموزشی و رسانه های آموزشی و مشارکت در طراحی و اجرای بسیجهای چند رسانه ای و

آموزش همگانی است.

شامل: مدیریت کمیته های درون بخشی، توسعه ارتباطات برون بخشی های ارتباطی:مسئولیت -0

برنامه ریزی،اجرا وارزشیابی مناسبتهای و جلب مشارکت افراد و گروههای حامی سالمت،

سالمت، جذب،سازماندهی و توانمند سازی رابطین سالمت ادارات،جلب مشارکت رسانه های

سالمت در جامعه تهیه برنامه های مشاکتی در زمینه آموزش.جمعی در راستای ترویج مفاهیم

که عبارتست از: برنامه ریزی و تامین تجهیزات تولید رسانه، شناسایی مسئولیتهای تولید: -9

موسسات برتر در در طراحی،چاپ و تولید رسانه، ایجاد بانک رسانه آموزش سالمت ،هدایت و

ارزشیابی رسانه های آموزشی، هدایت و نظارت بر پیش نظارت بر فرایند تولید و انتشار و

آزمون رسانه ها ،اطالع رسانی و تخصیص موادآموزشی و رسانه های آموزش سالمت تولید

شده

128

آماری های فرم

سالمت آموزش واحد های فعالیت گزارش فرم

........... پزشكی علوم دانشگاه بهداشتی معاونت

.............. شهرستان بهداشت مرکز

..............سال دوم ماهه 2 اول ماهه 2

آموزشی های برنامه مدیریت -1

تعداد هدف گروه آموزش موضوع ردیف

فراگیران

آموزشی شیوه

استفاده مورد

بر مبتنی

نیازسنجی

آموزشی

خیر بلی

129

جدول یک بسیج مورد هر برای) آموزشی رسانی اطالع های بسیج مدیریت -2

(شود تكمیل

: ...........................................آموزشی رسانی اطالع بسیج موضوع

: ...............................برنامه اجرای تاریخ

خیر بلی: نیازسنجی بر مبتنی

تعداد کانال نوع ارتباطی های کانال

موارد

استفاده

حضوری مشاوره فردی بین های کانال

تلفنی مشاوره

الکترونیکی پست

گروهی بحث گروهی های کانال

کارگاه

پاسخ و پرسش جلسات

سخنرانی

همایش

آیینی و مذهبی مراسم

ها نمایش

131

ورزشی مسابقات

ها نمایشگاه

.....................

سازمانی، های کانال

اجتماعی

و ها ارگان با بخشی بین جلسات

غیردولتی و دولتی های سازمان

رسانه اندرکاران دست با جلسات

.....................................

رادیو جمعی ارتباط های کانال

یزیونتلو

سینما

اینترنت

خبرنامه و مجله روزنامه،

مانیتورها و بیلبوردها پالکارد،

پوستر

پمفلت و کتابچه کتاب،

..........................................

131

سالمت ارتقای های برنامه مدیریت -3

های مكانیسم

عملیاتی

هدف گروه برنامه نوع

همه حمایت جلب

جانبه

ذی با (Sensitization) سازی حساس جلسات

مخالفان و شرکا گیرندگان، تصمیم نفعان،

تصمیم با (Negotiation) مذاکره جلسات

شرکا و گیرندگان

گیرندگان تصمیم با (Lobbying) البی جلسات

و مخالفان با (Pressuring)فشار ایجاد جلسات

گیرندگان تصمیم

مخالفان با (Debating) مناظره جلسات

تصمیم با (Petitioning) دادخواهی جلسات

گیرندگان

.............................................. موارد سایر

تعداد موقعیت

محیط توسعه و ایجاد

سالمت حامی های

سالمت مروج آموزشی مراکز و مدارس

سالمت جمرو های بیمارستان

سالمت مروج کار های محیط

سالمت مروج بسیج های پایگاه

ایمن جامعه

132

سالم شهر

سالم روستای

......................................................... موارد سایر

برنامه تعداد اقدام نوع

اقدامات تقویت

جامعه

نهاد مردم یها سازمان با مشترک های برنامه

(NGOs)

سالمت داوطلبان حضور با مشارکتی های برنامه

ها محله

سالمت داوطلبان حضور با مشارکتی های برنامه

ادارات

سالمت داوطلبان حضور با مشارکتی های برنامه

آموزی دانش

فرهنگی های کانون و فرهنگسراها با مشترک پروژه

هنری

روستا و شهر اسالمی ایشوراه با مشترک پروژه

علمیه های حوزه با مشترک پروژه

سالمت خیرین با مشترک پروژه

.......................................................... موارد سایر

133

آموزشی های رسانه و منابع تولید مدیریت -1

مصوبه هدف گروه موضوع رسانه/ منبع

کمیته

آموزش

سالمت

پیش

آزمون

نشد شده ندارد دارد

ه

کتاب

کتابچه

پوستر

پمفلت

نشریه

تراکت

بنر

دی سی

نوع ذکر با) رادیویی برنامه

(برنامه

وعن ذکر با) تلویزیونی برنامه

(برنامه

134

سالمت آموزش با مرتبط های پژوهش -2

تعداد پژوهش موضوع پژوهشی با مرتبط الیتفع

طرح) پروپوزال تهیه

(پیشنهادی

اجرای و طراحی در مشارکت

پژوهش

پژوهش اجرای

مالی منابع تامین

واحد کودکان

برنامه سالمت کودکان

صی گروه های برنامه از یکی کودکان برنامه ص ست جمعیت و خانواده سالمت تغذیه، تخ که ا

سطح ارتقاء و حفظ تامین، .است سال 8 زیر سالمت کودکان ارتقای و حفظ تامین، آن دفه

سیب های گروه بعنوان وکودکان نوزادان سالمت شتی، در پذیرجامعه آ جایگاه خدمات بهدا

شتی کارکنان سطوح تمام در توانایی و مهارت دانش، آگاهی، افزایش با که دارد ای ویژه بهدا

شخیص موقع به را تولد بدو اختالالت و زایمان از پس و رداری، زایمانبا عوارض توان می و ت

.نمود خطرارائه معرض در نوزادان و مادران به را الزم های مراقبت

ست زندگی اول سال دو در کودک مغزی تکامل دوران مهمترین ای مالحظه قابل نقش که ا

تا سوم سال در کودک که جربیاتیت .دارد ایمنی کودک و اجتماعی ذهنی،روانی، عملکرد بر

ــب زندگی پنجم ــب برای را او کند می کس دوران در یادگیری و اجتماعی های مهارت کس

.سازد می آماده مدرسه

قدرت در است مدرسه به ورود بدو که سالگی 8 تا6 دوران در کودک های مهارت و تجربیات

رشد و آموزش حمایت، کودک، از مراقبت بنابراین. است حیاتی تحصیل دوران در او یادگیری

کودک بلکه مراقبت تنها نه و شـــود می آغاز لقاح زمان از بعد از کودک مطلوب تکامل و

.است اهمیت حائز کودک تکامل و رشد بقا، برای نیز مادر از مراقبت

135

:شود می اجرا زیر شرح به اصلی بخش 5 در کودکان برنامه پیشگفت موارد به دستیابی برای

سالم کودک یافته ادغام های مراقبت .1

اطفال های ناخوشی یافته ادغام های ( مراقبت )مانا .1

حوادث و سوانح .0

شیرمادر با تغذیه ترویج .9

ماهه 59 تا1 کودکان مرگ مراقبت نظام .1

مراقبت ادغام یافته کودک سالم

ــالم کودکان از مراقبت طی در متنوعی خدمات برنامه این در ــالم ظاهر به یا و) س در (س

صی زمانبندی ست آن مراقبت نوع این هدف .شود می انجام خا شد که ا مورد سالم کودک ر

اقدامات شود، دیر که آن از پیش سالمت، از انحراف هرگونه صورت در و گیرد قرار پیگیری

کودکان کردن جدا برای راهی یافتن دنبال به سالم کودک مراقبت برنامه . گیرد صورت الزم

ست بیماری به مستعد با سالم ظاهر هب کودکان از سالم شانه هنوز که ا آنها در بیماری های ن

ستقر شده م ست ن ستاندارد غربالگری نظام طراحی برنامه این هدف حقیقت در .ا مراقبت ا

.باشد می آن اجرای و سال هشت تا صفر کودکان

هدف کلی:

سال 8ارتقا سالمت کودکان زیر

اهداف اختصاصی:

بیماری مستعد یا سالم ظاهر به کودکان از سالم کودکان کردن جدا

کودکان میر و مرگ میزان کاهش

کارکنان عملکرد و آگاهی ارتقا

جامعه د عملکر و آگاهی ارتقا

سالم کودک مراقبت پوشش افزایش

فرایند مراقبت ها:

( ماه2 از کمتر شیرخواری )زرد نظر از ارزیابی و خطر های نشانه ارزیابی

(ساله 8 تا ماهه 2 کودک) عمومی وضعیت ارزیابی

136

مشکالت و تغذیهای مشکالت مورد در مادر با مشاوره و تغذیه وضعیت نظر از ارزیابی

دندان و دهان

(ماه 18 از کمتر شیرخوار) سر دور وضعیت قد، وضعیت نظر از ارزیابی

دارویی های مکمل و واکسیناسیون تکامل، بینائی، وضعیت نظر از ارزیابی

کودکان حوادث و سوانح از پیشگیری مورد در مادر با مشاوره و آموزش

والدین و کودک متقابل رابطه مورد در مادر با مشاوره و مصاحبه

توالی مراقبت ها:

16 تا 14 چهارم تا دوم هفته روزگی، 5 تا 3 اول هفته اول، ساعت 24 تا تولد بدونوزادی:

ماهگی، 15 ماهگی، 9 ،ماهگی 1. ماهگی 6 ماهگی، 4 ماهگی، 1. روزگی 45 تا 30 روزگی،

یکبار سالی سالگی 8 تا 2 ماهگی، 18

سائی و شود می انجام ASQغربالگری تست طریق از تکاملی مشکل با کودکان شنا

ویزیت کودکان این متخصص، به معرفی با تکا ملی مشکل با کودک وجود صورت در

.گیرند می قرار پیگیری مورد و شده

بخشی از فرم مراقبت کودک ویژه دختر

137

ماهگی 05ویژه ASQفرم

138

)اطفال های ناخوشی یافته ادغام های مراقبت( مانا

پنجمین به که آن از قبل کودک میلیون 10 از بیش ساله همه توسعه حال در کشورهای در

سند خود تولد سالروز های عفونت دلیل به کودک مرگ ده هر از مرگ هفت .میرند می بر

سهال، ،)پنومونی اغلب(تنفس حاد از ترکیبی موارد اکثر در و تغذیه سوء یا ماالریا، سرخک، ا

.باشد می حاالت این

مرگ کاهش منظور به بهداشت جهانی سازمان توصیه به که است راهکاری ترین مناسب مانا

راهکار این .اســت شــده توصــیه عهتوســ حال در کشــورهای در ســال 5 زیر کودکان میر و

های بیماری ترین شـایع از ناشـی مرگ یا بیماری بروز کاهش و پیشـگیری برای مداخالتی

.است کشور در کودکان سالمت سطح ارتقاء و کودکان

هدف کلی:

کودکی دوران شایع بیماریهای اثر در سال5 زیر کودکان میر و مرگ و ابتال کاهش

اهداف اختصاصی:

بیمار باکودک برخورد نحوه درزمینه خدمت دهندگان ارائه های مهارت بهبود

بیمار کودک موثر درمان منظور به ودرمانی بهداشتی درسیستم بهبود

وجامعه خانواده عملکرد بهبود

کودکی دوران های بیماری ترین عمده درمان و تشخیص برای یافته ادغام است راهبردی مانا

شترین که بیمار کودکان از مراقبت در مانا شوند، می سبب را میر و مرگ و تالءاب میزان بی

به داده، قرار نظر مد دهد می قرار جدی خطر معرض در را کودکان که مختلفی عوامل

کودک سالمت تمامیت به مانا دیگر عبارت به پردازد، می وی های بیماری درمان و تشخیص

صت از جویی بهره و کنونی بیماری درمان بر هعالو و او خاص بیماری به فقط نه نگرد می فر

به منزل در کودک درمان را ها خانواده اولیه، پیشگیری خدمات ارائه برای رفته دست از های

شانه از غفلت یا و کودک شدن بیمار های زمینه تا سازد می درگیر شکلی جریان در های ن

.برسد حداقل به ها بیماری

ــال 5 زیر کودکان از مراقبت جودمو های برنامه راهبرد این این با و نموده هماهنگ را س

.دهد می افزایش را خدمات ارائه کیفیت هماهنگی،

دهد می راکاهش خدمات های هزینه و برده باال هارا مراقبت اثربخشی.

139

انجامد می سرپایی بیماران دقیق و مناسب درست، درمان و تشخیص به.

سازد می پذیر امکان موجود های نشانه براساس اهار بیماری صحیح درمان و تشخیص.

ممکن را شدید بیماری دچار کودک سریع ارجاع و مهم های بیماری درمانی ترکیب

.سازد می

نظیر منابع اتالف کاهش و بهداشتی واحدهای نظارت آموزش، بودن مفید و کارآیی به

.جامدان می بیوتیکها آنتی خصوصا کودک بیماری درمان برای داروها

صول حاوی ست مادران به آموزش برای راهنما ا کودک بهبودی در نیز ها خانواده تا ا

صــحیح تغذیه جمله از پیشــگیری اقدامات صــحیح اجرای با و نموده مشــارکت خود

پیشگیری وی بیماریهای شدت یا و ابتال از … و واکسیناسیون موقع به انجام کودک،

.نمایند

شیر با انحصاری تغدیه بهبود واکسیناسیون، برای رفته دست از های فرصت کاهش به

.شد خواهد منجر آهن و A نتجویز ویتامی و ای تغذیه مشاوره مادر،

.

سوانح و حوادث

سیب از کودکان جوامع، تمامی در ستند حوادث برابر در افراد پذیرترین آ سالمت ارتقاء .ه

شگیری و دهبو جامعه یک سالمت های شاخص ترین مهم از کودکان در حادثه وقوع از پی

نبوده خود پیرامون خطرات درک به قادر کودکان .است ایمنی نکات رعایت مستلزم ، کودکان

.دارند بیشتری پذیری آسیب خطرات از بسیاری برابر در و

دارند کودکان ایمنی و سالمت ارتقاء و حفظ تأمین، در مهمی نقش کودک مراقبین و والدین

.شوند برخوردار کافی مهارت و دانش از باید نقشی چنین ایفای برای و

هدف کلی:

ایمنی شرایط بهبود و حوادث و سوانح از پیشگیری

اهداف اختصاصی :

حوادث وقوع میزان کاهش

حوادث از ناشی میر و مرگ میزان کاهش

حوادث و سوانح از ناشی های زیان و ها معلولیت میزان کاهش

141

شگیری سته شدگی، غرقحوادث ترافیکی و حوادث خانگی) ) حوادث از پی های راه شدن ب

با اتفاقی های مسمومیت شعله، و داغ موارد با مسمومیت جامد، نیمه و جامد موارد با تنفسی

نیش و خزندگان، نیش و دود و گاز نتیجه در خفگی فاع، ارت از ســقوط داروها، یا موارد

(سمی گیاهان و حشرات خزندگان،

صلی های مسئولیت از یکی و کودکان از مراقبت کیفیت با برنامه هر ضروری های بخش از ا

ها ریزی برنامه برخی نیز و حوادث وقوع نحوه شناخت با .است مراقبان کودک سایر و والدین

شتر اولیه اقدامات و شگیری قابل حوادث بی ست پی و دنیا در مرگ علت سوانح پنجمین . ا

تا 1 سنین در مرگ اصلی علت همچنین و ها بیمارستان در ریبست و مرگ علت ترین عمده

.سالگی است 18

ترویج تغذیه با شیر مادر

هدف کلی:

صاری تغذیه غذای با همراه شیرمادر با تغذیه تداوم و زندگی اول ماه 6 در مادر شیر با انح

سالگی ود نپایا تا کمکی

اهداف اختصاصی:

مادر شیر با تغذیه خصوص در انکودک متخصص پزشکان آگاهی ارتقا

شیرمادر با تغذیه ترویج زمینه در بهداشتی کارکنان مهارت و آگاهی ارتقا

شیرمادر زمینه در جامعه عموم آگاهی افزایش

کودک دوستدار بیمارستانهای تقویت

سترش با اخیر، سالیان طی در شیرمادر با تغذیه ترویج شری دانش گ افزون روز توجه مورد ب

ــیرمادر نقش و گرفته رقرا ــن اولین عنوان به ش کاهش در آن تأثیر همچنین کودک، واکس

سهال قبیل از بیماریهایی غیرعفونی بیماریهای کاهش گوارشی، و تنفسی حاد های عفونت و ا

.است شده شناخته شیرمادر فرد به منحصر خصوصیات از دیابت و باال فشارخون نظیر

سمی تکامل در شیرمادر اهمیت سائل از یکی کودکان، ذهنی و ج علم در انکار قابل غیر م

تأمین را کودک عاطفی نیازهای تواند می که است روشی بهترین مادر شیردهی .است پزشکی

ستگی ایجاد موجب و نماید شمی تماس .شود کودک در ایمن دلب ستی و چ حین کهدر پو

.شود منجر کودک در مسال عواطف رشد به تواند می شود، می برقرار کودک با شیردهی

141

قوای بیشــتر رشــد به شــیردهی، هنگام در او با کردن صــحبت و کودک گرفتن آغوش در

ایجاد مادر برای که روانی ارضای دلیل به شیردهی، هنگام در .کند می کمک کودک شناختی

.یابد می کاهش مادر در افسردگی و اضطراب شود، می

مهم است، شیرخوار زندگی دوران ترین حساس و ترین مهم عمر اول هفته 9 اینکه به توجه با

.است شیرمادر با تغذیه آنها در میر و مرگ از جلوگیری در عامل ترین

ــال زیر کودک که مواردی در برنامه این حمایتی اقدامات از یکی قبول قابل دالیل به یکس

ستفاده به قادر پزشکی ستفاده نیست، مادر شیر از ا ست ای رانهیا مصنوعی شیر از ا در که ا

ستایی مراکز شت های خانه و رو صورت بهدا صورت شهری مراکز در و شیر قوطی ب کوپن ب

.شود می تامین داروخانه از شیر دریافت جهت

:کودک دوستدار بیمارستانهای در دهگانه اقدامات اجرای

شهای در شیردهی موفق شروع برای جهانی معیارهای بعنوان " دهگانه اقدامات“ و زنان بخ

ستانها زایمان شگاهها و بیمار شت جهانی سازمان سوی از زای سف و بهدا و شد اعالم یونی

اولین و .شد آغاز 71 سال از ما کشور در کودک دوستدار بیمارستانهای اندازی راه آن متعاقب

را کودک دوستدار لوح و پرداختند اقدام 10 اجرای به الزم آموزشهای گذراندن با بیمارستانها

سر از مدارک و شواهد . نمودند دریافت ست آن از حاکی جهان سرا در اقدام 10 اجرای که ا

نیز شیردهی تداوم بر بسزایی تاثیر که دارد شیردهی موفق شروع در کلیدی نقش بیمارستانها

. است دارا

اقدامات ده گانه در بیمارستان دوستدار کودک:

ست . 0 شیرمادر تغذیه ترویج مدون سیا صب کارکنان کلیه دید درمعرض با ابالغ آنها به و ن

شد شده سط بطور خدمات، کیفیت ارتقاء از برای اطمینان و با سمترتو ستانی کمیته م بیمار

.شود پایش باشیرمادر تغذیه ترویج

قبل های آموزش سیاست این اجرای برای الزم مهارتهای کسب منظور به کارکنان کلیه . 1-

.ببینند دمتخ مکرر حین و خدمت از

ــیرمادر، با تغذیه مزایای زمینه در را باردار مادران . 0 ــیردهی چگونگی ش ، آن وتداوم ش

.دهند آموزش زنک گول و بطری مصنوعی ، تغذیه عوارض

142

باشیرمادر نوزاد تغذیه و تولد لحظه از را پوست با پوست تماس تا کنند کمک مادران به . 9

شات انجام و دارو تجویز برنامه ها بخش کلیه ودر کنند شروع اول تولد ساعت در را و آزمای

.نکند ایجاد مادر پستان از تغذیه در اختالل که طراحی گردد ای گونه به جراحی اعمال

شیرمادر تغذیه روش مادران به . 1 صورت (را شیردهی وتداوم حفظ وچگونگی با بیماری در

شتغال مادر شیرخوار،ا شکالت لح وبرای دهند آموزش)مادر یا وحمایت کمک شیردهی م

.کنند

یا غذا گونه هیچ ، ویتامین قطره و شیرمادر بجز عمر اول ماه 6 در سالم شیرخواران به . 1

)پزشکی ضرورت درصورت مگر(.ندهند)...آب،آب قند( دیگر مایعات

شیرخوار مادر اتاقی هم برنامه . 1 اطفال های دربخش و کنند اجرا روز شبانه طول در را و

ــهیالت ــبانه برای اقامت الزم تس تامین را آنان وعاطفی فیزیکی ونیازهای مادران روزی ش

.نمایند

حمایت و کمک ، تشویق باشیرمادر شیرخوار وتقاضای میل برحسب تغذیه به را مادران . 8

.کنند

.نکنند استفاده )زنک گول(وپستانک شیر ازشیشه مطلقا . 4

ــکیل . 10 ــیرده درانما از حمایت گروههای تش مورد در اطالعاتی و نمایند پیگیری را ش

.دهند قرار والدین اختیار در شیردهی مراکز مشاوره و حامی گروههای

ماهه 10 – 1 مرگ کودکان

سبت ست هایی شاخص ترین مهم ( از U5MR کودکان ) میر و مرگ ن شان که ا دهنده ن

اجتماعی مختلف عوامل تأثیر توسعه، هنمای به عنوان شاخص این انتخاب . کشورهاست توسعه

.است آن افزایش یا کاهش در اقتصادی و

به دسترسی روستایی، های راه شبکه کودکان، سواد وضعیت از تابعی شاخص این تردید بی

ــکی، های فوریت ــبکه ، وجود درمانی خدمات هزینه پزش درآمد مخابراتی، ارتباطی های ش

ــد می ... و خانوار ــتی خدمات یفیتک واقع در .باش از کوچکی بخش فقط درمانی و بهداش

.دهد می اختصاص خود به را کودکان میر و مرگ کاهش در مؤثر عوامل

هدف کلی:

سال 5 از کمتر کودکان میر و مرگ کاهش

143

اهداف اختصاصی:

پوشش تحت منطقه در ماهه 59 تا1 کودکان های مرگ کلیه شناسایی

ها مرگ تحلیلی بررسی

اجتناب قابل عوامل و علل شناسایی

است مشابه های مرگ از پیشگیری منظور به مناسب مداخله اجرای و طراحی.

شگری تیم بعد، مرحله در .شود می آغاز کودک مرگ وقوع با مراقبت چرخه س های داده پر

سی از پس کودکان میر و مرگ کاهش کمیته .کند می آوری جمع را مرگ شنامه برر س پر

سط شده تکمیل شگری، تیم تو س ساس، آن بر کرده، تحلیل را مرگ تناب اج قابل علل پر ا

.کند می نظارت مداخالت اجرای بر و طراحی را مقتضی مداخالت

.شود می اجرا بیمارستانی خارج و داخل بخش دو در ماهه 59 تا1 کودک مراقبت نظام

واحد سالمت جوانان، نوجوانان و مدارس

باشد میلیون نفر، یکی از جوان ترین جوامع معاصر می 18آموزی کشور ایران با جمعیت دانش

و لذا در جامعه ای با این ساختار جمعیتی، بهداشت آموزش دو موضوع مهم پیش روی برنامه

ریزان و سیاستگذاران خواهد بود. از سویی کودکان، سرمایه های اصلی کشور هستند و پرورش

سعه اجتماعی، اقتصادی می باشد. برای دستیابی به آن ها از هدف های اصلی برنامه های تو

اهداف توسعه باید تامین باالترین سطح سالمت جسمی، روانی، اجتماعی ومعنوی کودکان به

عنوان ضرورت و اولویت برنامه های توسعه ای مورد توجه قرار گیرد. بعد از خانواده، مدرسه

ر مدرسه عالوه بر یادگیری مهارت مهمترین نقش را در سالمت کودک دارد. دانش آموز د

آموزد این رفتارها عالوه بر تاثیر خواندن و نوشتن دانش ها، نگرش ها و رفتارهای جدید را می

بر سالمت فردی، نقش تعیین کننده در سالمت خانواده و جامعه دارد. برای توسعه سالمت

جایگاه ویژه ای است. کودک دانش آموزان و کارکنان مدرسه، خانواده ها و افراد جامعه مدرسه

ن کند. بنابراییابد و تکامل پیدا میبرد، در آنجا رشد می ساعات زیادی را در مدرسه به سر می

آشنا ساختن کارکنان رده های مختلف بهداشتی با بهداشت مدارس امری ضروری است.

144

قادر باشند با تا ضمن کسب توانایی الزم برای اجرای مطلوب برنامه های بهداشت مدارس،

انجام وظایف خود در جنبه آموزش معلمین و خانواده ها در باره موضوعات بهداشتی مدارس و

. دانش آموزان، رسالت خویش را در تحقق اهداف بهداشتی محقق سازند

اهمیت، اهداف و راهبردهای اساسی بهداشت مدارس

:اهمیت بهداشت مدارس -

نماید که کودکعی، برای آموزش، محیطی را فراهم می مدرسه به عنوان یک ساختار اجتما

کند. هنگامی که کودک، دبستان را آغازدر آن سال های حساس زندگی خود را سپری می

کند شش سال از عمرش گذشته است و از محیط خانه به واحد اجتماعی مدرسه وارد و با می

کند. کودک در مدرسه، پیدا می محیط و با خطرات تهدید کننده سالمتی، تماس بیشتری

باشد فردی از افراد جامعه کوچک مدرسه است، به عالوه عضوی از اعضاء یک خانواده نیز می

دهد لذا با ارائه خدمات در مدارس خدمات که مجموع آن ها جامعه واجتماع را تشکیل می

ی تی و راهبرد کلیابد. بهداشت مدارس در سیاست بهداشبهداشتی به جامعه نیز گسترش می

سرمایه گذاری های بهداشتی درمانی کشور و مجموعه برنامه های توسعه و رفاه اجتماعی

: جایگاه و اهمیت ویژه دارد زیرا

مدرسه بعد از خانواده مهمترین نقش را در سالمت کودک دارد. دانش آموز در

ا و رفتارهای مدرسه عالوه بر یادگیری مهارت خواندن و نوشتن، اطالعات، نگرش ه

جدید را می آموزد.

400000آموزشگاه سراسر کشور در کنار 4100میلیون دانش آموز در 18بیش از

معلم به تحصیل اشتغال دارند، به عالوه نزدیک به دو سوم از مدارس به ویژه مدارس

ابتدایی در نقاط روستایی کشور استقرار دارند. کثرت جمعیت دانش آموزان و

باشد.ندگی و استقرار مدارس بیانگر اهمیت بهداشت مدارس میوضعیت پراک

علی رغم تالش ها و موفقیت های سال های اخیر، هنوز تعدادی از مدارس کشور

باشند و فضاهای آموزشی از استانداردهای فاقد امکانات و تسهیالت بهداشتی می

یماری های مختلف باشند همچنین هنوز بیماری های واگیردار، بالزم برخوردار نمی

چشم، دهان و دندان، اختالالت شنوایی، قلبی و عروقی، بیماری های انگلی،

کمبودهای تغذیه ای و باالخره اختالالت رفتاری، سالمت دانش آموزان را تهدید

شود و این در می کند و موجب مشکالتی در فراگیری و افت تحصیلی آن ها می

ع مشکالت دانش آموزان، اقدامی موثر و حالی است که شناخت به موقع و رف

145

سنجیده در بهبود سالمت و پیشرفت آموزش آنها خواهد بود.

اگر در هر یک از مراحل اولیه زندگی نیازهای روانی، اجتماعی، فیزیولوژیک و یا

آموزشی دانش آموزان به موقع تامین نشود در دوره های بعدی زندگی جبران

شود برای رشد و نیست و یا به دشواری جبران می عوارض ایجاد شده امکان پذیر

توسعه یک نسل و بهبود و تکامل نسل بعد، راهکار اصولی آن است که برای بهداشت

مدارس سرمایه گذاری شود.

قریب یک سوم جمعیت کشور در زمان معین در مکان های مشخص با آمادگی

ر سهولت دسترسی به گروه یابند که این امر عالوه بکامل جهت یادگیری حضور می

سازد.های هدف، دستیابی به اهداف بهداشتی را آسان تر می

از امکانات بهداشتی و مراقبتی مناسب اثرات مطلوب بسیار آموزان برخورداری دانش

رساند و با جلوگیری از می حداکثرنیروی درک و دریافتی آن ها را به دارد، از جمله

های وسیع می کاهد. هسرمای افت تحصیلی از اتالف

ـ تعریف و اهداف بهداشت مدارس

:تعریف بهداشت مدارس

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، بهداشت مدارس عبارتست از مجموعه اقداماتی که به

منظور تشخیص، تامین و ارتقاء سالمت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی دانش آموزان و آن

آید . منظور در ارتباط با دانش آموزان قرار دارند به اجرا در می دسته از کارکنانی که به نحوی

از دانش آموز، کلیه افرادی است که در مقاطع و پایه های تحصیلی مختلف از پیش دبستانی تا

پیش دانشگاهی در آموزشگاه های کشور به تحصیل اشتغال دارند.

:هدف کلی

امین و ارتقاء سالمت جسمی، روانی و هدف کلی بهداشت مدارس عبارتست از تشخیص، ت

اجتماعی و معنوی دانش آموزان و کارکنان مدارس.

:اهداف اختصاصی

بهداشت مدارس ضمن فعالیت برای تحقق اهداف بهداشت عمومی، برای دستیابی به اهداف

کند: اختصاصی زیر تالش می

ارتقاء سطح آگاهی، نگرش و رفتارهای بهداشتی دانش آموزان

تقاء سطح آگاهی، نگرش و عملکرد بهداشتی کارکنان مدارس و والدین دانش آموزان ار

146

ایجاد میل به سالمت در کودکان و نوجوانان دانش آموز

.آموزش، تمرین مهارت های سالم زیستن به نحوی که طبیعت ثانوی آن ها شود

بهبود وضعیت ایمنی و بهداشت محیط مدارس

قق اهداف بهداشت مدارس راهبردهای اساسی برای تح

طراحی نظام کارآمد و اثربخش بر مبنای نیازهای دانش آموزان، مدارس و جامعه

ساماندهی هماهنگی بین بخشی در زمینه برنامه های بهداشت مدارس

توسعه و بهبود کمی و کیفی ارائه خدمات بهداشتی، درمانی گروه های هدف

بهداشت مدارس

ت بهداشت مدارس ساماندهی نظام اطالعا

خدمات ساماندهی جلب مشارکت سازمان های دولتی و غیردولتی و مردم در ارائه

بهبود کیفی آموزش بهداشت به دانش آموزان، والدین و کارکنان مدارس

تامین دسترسی دانش آموزان و کارکنان مدارس به خدمات بهداشت مدارس

مات بهداشت مدارس افزایش توانمندی کارکنان در زمینه ارائه خد

ساماندهی تربیت، جذب، توزیع و تقویت نیروی انسانی و منابع مالی مورد نیاز

بهداشت مدارس

ساماندهی نظام پایش و ارزشیابی بهداشت مدارس

: مرکز استانشرح وظایف واحد سالمت نوجوانان ، جوانان و مدارس در

: الف ( برنامه ریزی

د به منظور تعیین نیازها و اولویتهابررسی و شناخت وضعیت موجو -1

تهیه برنامه عملیاتی با توجه به اولویتهای منطقه -1

هماهنگی با اداره آموزش و پرورش در تهیه و تنظیم برنامه های اجرایی خدمات بهداشت -0

مدارس

دانش اموزان اول ابتدایی %100برقراری پایگاه جهت اجرای طرح سنجش و غربالگری -9

: که عبارتند از

دهان و دندان -سنجش شنوایی -سنجش بینایی -نمایه توده بدنی( _ ارزیابی رشد )قد و وزن

-(تاالسمی_ هموفیلی -آسم -صرع -قلبی و عروقی -ه )دیابتژبیماریهای نیازمند مراقبت وی

147

اختالالت رفتاری

ایت اول متوسطه )اول مهر لغانجام معاینات صد در صدی دانش آموزان اول راهنایی و اول -1

بهمن

شامپو پرمترین در بین دانش آموزان انجام غربالگری کلیه مقاطع از نظر پدیکلوز وتوزیع -1

مبتال

به صورت فصلی جمع آوری آمار عملکرد آموزش بهداشت مدارس -1

هماهنگی با واحد بیماری ها جهت انجام واکسیناسیون توام دانش آموزان اول متوسطه و -8

هارائه امار در اول ابان ما

برگزاری جلسه توجیهی و هما هنگی های بین بخشی در خصوص برنامه های بهداشت -4

مدارس ویژه مدیران توسط پزشک و کاردان مرکز

نظارت بر تکمیل پرونده بهداشتی مدارس و رفع نواقص آن -10

سبرنامه ریزی جهت آموزش در مدار -11

تدوین برنامه آهن یاری با همکاری واحد خانواده -11

واحد بهداشت محیط همکاری با ه شیر شماتدوین برنام -10

تدوین برنامه بازدید از واحد های تحت پوشش -19

تخمین بودجه مورد نیاز جهت نیروی انسانی و تجهیزات مورد نیاز -11

: بیمار یابی و پیشگیری از بیماریهای شایع واگیردار در سنین مدرسه -11

بیماری های _ ارشانگل های دستگاه گو _چرکی شایع ترین بیماری ها)گلو درد

_ عفونت های ادراری _ شپش_ انفلوانزا _ سرما خوردگی کچلی_ هپاتیت _ اسهالی

ابله مرغان(

با همکاری واحد بهداشت دهان هماهنگی جهت انجام خدمات دندانپزشکی دانش آموزان -11

نودندا

تراکت با عنوان های مختلف بهداشتی جهت توزیع در بین _پوستر _ ارسال پمفلت -18

دانش آموزان

تشکیل کمیته و شورای بهداشت مدارس به صورت فصلی -14

ب( اقدامات اجرائی : بازدید از واحد های تابعه بر اساس برنامه تعییین شده

148

انعقاد قرارداد با بخش خصوصی جهت انجام معاینات دانش آموزان پایه اول ابتدائی و

دبیرستان در صورت تامین بودجه

ت مورد نیازتامین تجهیزا

)ارائه خدمات بهداشتی درمانی به گروه هدف )نو جوانان. جوانان ومدارس

نظارت بر انجام معاینات و اجرای برنامه سنجش

نظارت بر چگونگی اجرای واکسیناسیون

نظارت بر اجرای دستورالعملها

نظارت بر اجرای برنامه های آموزشی

و ارجاع دانش آموزان تعیین مراکز ارجاع

چک لیستها -شاخصها –بررسی نتایج وتجزیه و تحلیل اطالعات

انجام تحقیقات کار بردی در زمینه سال مت نو جوانان. جوانان ومدارس

انجام هماهنگی ها: ج(

برون بخش

درون بخش :

هماهنگی با معاونت بهداشتی در کلیه امور جاری

رنامه های آموزش جهت نیروی هماهنگی با واحد گسترش در تامین نیرو و اجرای ب

مراکز و بهورزان

هپاتیت و ....... –ایدز –تاالسمی –هماهنگی با واحد بیماریها در ارتباط با پدیکلوز

ید –تغذیه در مدارس –هماهنگی با واحد خانواده در ارتباط با برنامه آهن یاری

سنجی وگواتر

ید های بهداشت محیط ، بوفه هماهنگی با واحد بهداشت محیط در ارتباط با بازد

مدارس ، صدور کارت سالمت بوفه داران

هماهنگی با واحد مالی در اختصاص بودجه مربوط به برنامه های سالمت در مدارس

آموزش : د(

آموزش بدو خدمت کلیه نیروهای طرحی ، رسمی ، قراردادی

آموزش پزشکان و نیروهای طرف قرارداد

149

بهداشتی مدارس در ارتباط با آخزین دستورالعملها و موضوعاتآموزش به رابطان

جهت حساس نمودن آنها و ایجاد نگرش و توانمند سازی آنان در برگزاری جلسات

آموزشی برای دانش آموزان و اولیای مدرسه

ارزیابی سالمت دانش آموزان و تشكیل پرونده بهداشتی برای دانش آموز :گیرد. اخیرا شناسنامه ش از آغاز تحصیل با انجام معاینه صورت میسنجش سالمت کودکان پی

سالمت دانش آموز به عنوان سند ملی به تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و

وزارت آموزش و پرورش رسیده است. براساس مفاد شناسنامه مذکور کلیه دانش آموزان پنج

نمایی و دانش آموزان پایه های اول و سوم متوسطه در پایه ابتدایی، دانش آموزان پایه اول راه

هر سال تحصیلی نیاز به انجام غربالگری و مراقبت های مقدماتی خواهند داشت که برای کشف

تعدادی از اختالالت عمده و مهم سالمت که آموزش و تحرک بدنی ایشان نیز تاثیر می گذارند

سال در مقاطع تحصیلی 18تا 1ای گروه سنی گیرد. شناسنامه سالمت دانش آموز برانجام می

باشد: ابتدایی، راهنمایی و متوسط تهیه و تنظیم شده است. شامل موارد زیر می

مشخصات عمومی و سوابق پزشکی

ارزیابی مقدماتی دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه

وضعیت ایمن سازی

پسران نمودارهای تغییرات قد به سن و وزن به قد دختران و

آزمون های ورزشی مرتبط با سالمتی و سواالت مربوط به آزمون های مذکور

معاینات عمومی پزشکی

)نتایج معاینات پزشک عمومی و متخصص برای پایه های تحصیلی )اول و سوم ابتدایی

اولو نتایج معاینات پزشک عمومی و متخصص برای پایه های تحصیلی اول راهنمایی

متوسطه

پیگیری ،اختالالت ، بیماری های تشخیص داده شده در طول سال های تحصیلی

ارجاعات و توصیه ها

151

پیشگیری و کنترل بیماری ها، انجام واکسیناسیون :

شناخت موارد بیماری و اجازه بازگشت و حضور مجدد در کالس درس در زمان مناسب برای

زانی که به بیماری های واگیردار مبتال می شوند. یکی از اقدامات اساسی برای دانش آمو

پیشگیری از ابتالء نوجوانان به دو بیماری دیفتری و کزاز انجام واکسیناسیون توام برای دانش

باشد.سال( می 19ـ11آموزان اول دبیرستان )

:آهن یاری

ر بسیاری ازر کشور های جهان مشاهدهی است که کمبود آن دیآهن از جمله ریز مغذی ها

کم . دهد گردیده و زندگی میلیونها نفر از جمله کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می

آهن)دوران خونی فقر آهن به دالیلی همچون : دریافت و جذب ناکافی ، افزایش نیاز به

بیماریها و ... ( عضی ازنوجوانی ، بارداری ، شیردهی ، خون ریزی در دوران عادت ماهانه وب

دردوران بلوغ به دلیل افزایش سرعت رشد و وجود عادت ماهانه کمبود آهن .حاصل می شود

باشدودرصورت عدم تامین آن باعث کاهش توان ذهنی و قدرت یادگیری ، خستگی می مطرح

ری ینامه مکمل آهن با هدف پیشگلذا بر. و بی حالی و افزایش بیماریها می شود زودرس ،ضعف

آن در بین دانش آموزان دختر مقطع راهنمایی کم خونی فقر آهن و کاهش عوارض ناشی اززا

. ودبیرستان به اجرا در می آید

: شیر درمدرسه

بیولوژیکی باتوجه به نیازکودکان سنین مدرسه و نوجوانان در دوران بلوغ به پروتئین با ارزش

جسمی و جهت تأمین ، رشد سالمت A , B2 بویژه B باال ، کلسیم ، ویتامین های گروه

از توانمندی ذهنی و یادگیری ،مصرف حداقل سه لیوان شیر یا جانشین های آن در روز

با توجه به نیازهای تغذیه ای در این سنین ، برنامه شیررایگان . اهمیت ویژه برخوردار می باشد

زیع .مصرف؛ نمونه برداری از نگهداری ؛تو مورداجرا گذاشته شد. که نظارت برنحوه مطرح و به

. آموزش مزایای شیر بر عهده کادر بهداشتی می باشد شیر و

151

: شپش در مدارس

های آموزش وپرورش تمام دانش برنامه ر مدارس دارای مراقب سالمت باید طبقد

گیرند و در فصل پاییز، زمستان آموزان سه مرتبه در سال تحصیلی مورد بررسی قرار

.گیرندمی آموزان مورد بررسی قرارو بهار دانش

پیشگیری از پدیکلوزیس شپش سر به مدارس کشور ارسال شده است. در دستورالعمل اجرایی

که شپش حشره خونخوار خارجی بدن انسان است که افراد را در هر این بخشنامه آمده است

ه در اقصی نقاطسازد کاجتماعی و اقتصادی که باشد،آلوده می سن و جنسی و با هر سطح

. های بروز آن استمهمترین محل جهان مدارس یکی از

تواند آموزان و خانواده آنها میبرای دانش آلودگی به شپش عالوه بر ایجاد مشکالت جسمی

ثانویه منتقله از طریق شپش شود و الزم است در این یها موجب ایجاد مسائل روانی و بیماری

های بهداشت و آموزش و پرورش فعال گشته و با وزارتخانه طحزمینه میزان مراقبت در س

کاهش آلودگی و گسترش شیوع آلودگی در سطح مدارس و واحد در تدوین دستورالعمل

با همکاری و مشارکت اداره سالمت نوجوانان و جوانان ها قدم برداشت دراین راستا خانواده

و تندرستی وزارت آموزش و پرورش جلسات دفتر سالمت ها ،مدارس و مرکز مدیریت بیماری

.اجرا ابالغ شد کارشناسی برگزار ودستورالعملی جهت

روستایی کشور هدف کلی پیشگیری و کنترل آلودگی به پدیکلوزیس سر در مدارس شهری و

کشور و ارجاع موارد آلوده این طرح است که تشخیص و یافتن موارد آلودگی در مدارس سراسر

های مرتبط با توان اجرایی بخش های بهداشت، استفاده از شتی درمانی و خانهبه مراکز بهدا

آموزش و پرورش، درمان موارد آلوده سالمت مدارس در سطح دو وزارتخانه بهداشت و وزارت

های بهداشت و دستیابی به درمانی و خانه آموزان و خانواده آنان در مراکز بهداشتیدانش

ریزی برای سالهای آتی از سایر اهداف برنامه اسی در مناطق جهتشن اطالعات جامع وآسیب

.این طرح است

152

: های انجام شده برای کاهش پدیكلوزیس در مدارس فعالیت

سالمت و کارشناسان سالمت آموزش و پرورش در زمینه پیشگیری و کنترل آموزش مراقبین

پدیکلوزیس سرتوسط دانشگاه علوم پزشکی استان آلودگی به

آموزان در زمینه پیشگیری و جلسات آموزشی برای دانش آموزش در قالب کارگاه، جرای برنامها

کنترل آلودگی به پدیکوزیس سر

آموزان در زمینه پیشگیری و کنترل آلودگی به پدیکلوزیس سرآموزش به والدین دانش

ه های ارتباط جمعی درجهت ارتقاء آگاهی جامعاستفاده از توان اجرایی رسانه

چاپ و تکثیر پوستر و بروشورهای آموزشی

: پیشگیری از بیماریهای واگیر دار شایع در مدرسه

که باعث غیبت دانش آموز از مدرسه و افت یکی از مشکالت رایج کودکان در سنین مدرسه

آگاهی از عالئم و نشانه های .تحصیلی می شود ابتالی مکرر آنان به عفونت های مختلف است

جهت پیشگیری از شیوع واقدامات به ی شایع در مدارس می تواند اولین اقدام دربیماریها

. موقع جهت درمان باشد

وعطسه های قرمز ،آبریزش از بینی ،سرفه عالئمی از قبیل رنگ پریده یا بر افروخته ،چشم

تب، دل های متورم و قرمز، خستگی بدون دلیل ، سردرد، سرگیجه، بثورات جلدی پلک زیاد،

مورد درد و هر عالمت غیر عادی دیگر ممکن است مقدمه یک بیماری باشد که باید آن را

.توجه قرار داد

از بیماریهای -انگلهای دستگاه گوارش -گلودرد چرکی-آبله مرغان -اوریون -سرماخوردگی

. قبیل عفونتهای اسهالی...... ازبیماریهای واگیر دار شایع در مدارس می باشند

153

تغذیهواحد

شرح وظایف

جامعه می باشد از تغذیه بهبود جهت در تالش جامعه سالمت ارتقاء از آنجا که یکی از اهداف

جمله بخش های طراحی شده در سیستم بهداشت واحد تغذیه می باشد که عمده فعالیت آن

اجرای اقداماتی است که بهبود تغذیه در سطح جامعه و خصوصا گروههای آسیب پذیر کمک

کند. این واحد در قالب یک شبکه همکار از سطح وزارت بهداشت تا مرکز بهداشت می

شهرستان گسترش دارد بطوریکه دفتر بهبود تغذیه جامعه در وزارت بهداشت وظیفه سیاست

گذاری کشوری در این خصوص را بر عهده داشتند و این وظایف از طریق واحد تغذیه مرکز

داشت شهرستانها انتقال می یابد که در کنار این وظایف بهداشت استان به سطح مراکز به

کشوری بدیهی است که از جمله مسؤولیت های واحدهای تغذیه استانی و شهرستانی تالش در

جهت طراحی منطقه ای به منظور حل مشکالت بومی است.

(جامعه تغذیه وضعیت ارتقای و حفظ تامین) : واحد کلی هدف

ردیف

سال1 زیر کودکان تغذیه وضعیت و رشد روند بهبود 1

آموزان دانش تغذیه وضعیت بهبود 1

شیرده و باردار مادران تغذیه وضعیت بهبود 0

سالمندان تغذیه وضعیت بهبود 9

ید کمبود از ناشی اختالالت وضعیت کنترل و پیشگیری 1

آهن رفق از خونیناشی کم و آهن کمبود از ناشی اختالالت کنترل و پیشگیری 1

1 روی –A - D - B1 ویتامین) ریزمغذیها سایر کمبود از ناشی اختالالت کنترل و پیشگیری

( کلسیم و

سرطان شیوع کاهش منظور به جامعه ای تغذیه سواد و فرهنگ ارتقای 8

4 کاهش منظور به جامعه ای تغذیه سواد و فرهنگ ارتقای

خون فشار و عروقی قلبی بیماریهای شیوع

دیابت شیوع کاهش منظور به جامعه ای تغذیه سواد و فرهنگ رتقایا 10

154

: برنامه هدافا

: زیر یها فعالیت طریق از فوق های برنامه انجام

شیرده باردار مادران حمایتی برنامه اجرای -1

بضاعت بی سال 1 زیر کودکان حمایتی برنامه اجرای -1

زندگی شیوه اصالح و جامعه غذایی رفتارهای و فرهنگ شناسایی -0

آموزان دانش – بخشی بین کارکنان – درمانی بهداشتی کارکنان برای آموزشی برنامه تدوین -9

معلمان و

همگانی آموزشی امهبرن دوینت -1

. دارند نقش جامعه سالمت ارتقاء آموزش در که هایی ارگان با هماهنگی ایجاد -1

سالم تغذیه آموزشی های برنامه تولید جهت سیما و صدا با همکاری -1

آموزان دانش ادرار ید ساالنه پاش -8

دخترانه دبیرستان و راهنمایی مدارس در یاری آهن -4

مدارس مشترک دبازدی -10

ها بوفه در سالم غذایی مواد ارائه و مدارس آموزان دانش تغذیه بر نظارت -11

وضعیت بهبود جهت درمانی رژیم و تغذیه مشاوره واحد به شیرده و باردار مادران ارجاع -11

تغذیه

آنها غذایی برنامه اصالح و سالمندان سرای از مشترک بازدید -10

یکبار سال 10 هر ریزمغذیها وضعیت در پژوهش یکشور بررسی اجرای -19

خب وبرون بخشی درون حیطه در شده تصفیه یددار نمک نگهداری و مصرف طریقه آموزش -11

شی

سنج ید کیت توزیع 11

مصرف و توزیع سطح در شهرستان مصرفی نمکهای ید میزان کنترل -11

دیا ، چاقی مانند واگیر غیر ریهایبیما کنترل و پیشگیری تجه درمانی رژیم و تغذیه مشاوره18

لیپیدی ،هایپر خون فشار ، بت

چاقی شیوع کاهش منظور به جامعه ای تغذیه سواد و فرهنگ ارتقای 11

عمومی و جمعی مراکز در تغذیه وضعیت بهبود 11

میانساالن تغذیه وضعیت بهبود 10

155

ر ، روزی شبانه مدارس ) جمعی مراکز در تغذیه صحیح اجرای جهت نظارت و ریزی برنامه 14

( ... و زندان ، ستورانها

(شهرستان تغذیه و غذا) ها کمیته تشکیل -10

کنانکار بازآموزی و آموزش -11

تغذیه بهبود واحد فعالیتهای زمینه در مختلف های رشته ندانشجویا آموزش -11

تغذیه مختلف های زمینه در آموزشی کمک مواد توزیع و تهیه -10

جا ای تغذیه سالمت ارتقای منظور به بخشی برون و بخشی درون های هماهنگی و همکاری 19

معه

تغذیه مختلف مباحث زمینه در بخشی برون و بخشی درون های آموزش -11

نشرح وظایف کارشناس تغذیه دربرنامه کودکا

در(بهورز و کارشناس ، کاردان ، پزشک) بهداشتی کنان کار کلیه آموزی وباز آموزش -1

رشد واختالل تکمیلی تغذیه ، رشد پایش خصوص

ارتقاء آگاهی جامعه در زمینه مسائل تغذیه ای کودکان جهت آموزشی متون تهیه -1

و مکملها ، ،ترازو وزنه قبیل از کودکان رشد ارتقاء جهت نیاز مورد تتجهیزا پیگیری -0

...و پمفلت پوستر، نظیر آموزشی کمک وسایل

موارد در بهداشت های خانه و درمانی بهداشتی مراکز از ارجاعی مادران مشاوره -9

رشد و شیر مصنوعی اختالل

بهداشتی،رابطین ادران،رابطینم) جامعه آگاهی رتقاء ا جهت آموزشی کالس تشکیل -1

(بهزیستی به وابسطه کودکهای مهد مربیان و آموزی سواد امداد،نهضت ادارات،کمیته

ای تغذیه مداخالت طراحی و سال 1 زیر سنی گروه در تغذیه سوء میزان آماری بررسی -1

اء وضعیت سالمت کودکانارتق جهت

شرح وظایف در برنامه مادران

شتی در زمینه تغذیه دوران بارداریآموزش کارکنان بهدا .1

مشاوره مادران باردار در زمینه تغذیه دوران بارداری .1

بررسی میزان سوء تغذیه در مادران باردار .0

تهیه توزیع مکملهای دارویی در دوران بارداری .9

156

آموزش جهت ارتقاء آگاهی مردم و زنان باردار در زمینه تغذیه دوران بارداری .1

تغذیه جوانان و مدارسشرح وظایف در برنامه

تهیه مطالب آموزشی در زمینه تغذیه دانش آموزان و جوانان .1

همکاری با آموزش و پرورش جهت ترویج مصرف شیر در مدارس از طریق آموزش .1

مدیران و معلمان مقاطع ابتدایی

همکاری با آموزش و پرورش جهت اجرای طرح آهن یاری هفتگی در دختران .0

لیای مدارس و خانواده ها در زمینه کم خونی و عوارض ناشی دبیرستانی و آموزش ا و

آن از

شرح وظایف در برنامه سالمندان

موزش کارکنان بهداشتی از سطوح ستادی تا محیطی و بین بخشی از جمله کار کنان .1

بهزیستی موسسات خیریه و انواع سازمانهای غیر دولتی ذیربط در خصوص تغذیه

سالمندان

جهت ارتقاء آگاهی جامعهتهیه متون آموزشی .1

شرح وظایف در برنامه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه و بهبود شیوه زندگی

برگزاری جلسات و برنامه های آموزشی جهت کارکنان بهداشتی در خصوص مطالب کار

بردی تغذیه ای

آموزش طریق از تغذیه کیفیت ارتقاء و عمومی اماکن تغذیه وضعیت بر نظارت

یریگ کار به و محیط بهداشت هماهنگی با غذا توزیع و تهیه نمونه مراکز انتخاب و بازدید

مراکز سایر ترغیب جهت تشویقی راههای

روغن صحیح مصرف زمینه در مردم عامه و بهداشتی پرسنل آموزش

آموزشی در سطوح مختلف در زمینه مصرف صحیح روغن برگزاری

یهتغذ صحیح اصول مورد در مردم برای سبمنا آموزشی مطالب طراحی

شرح وظایف در برنامه بحران و امنیت غذاییتهیه وتدوین مطالب آموزشی و آموزش کارکنان مرتبط و عموم مردم در زمینه تغذیه .1

در شرایط بحران،تغذیه گروههای آسیب پذیر ،نیازمندیهای تغذیه ای بحران بر اساس

بهبود تغذیه جامعهدستورالعمل های ارسالی از دفتر

پیگیری اجرای استراتژیک تغذیه در بحران پس از ارسال برنامه توسط دفتر بهبود .1

توسعه

157

جلب مشارکت جامعه محلی از طریق ایجاد تشکل های محلی با محوریت فرماندار .0

،بخشدار ودهدار در راستای توانمند سازی زنان روستایی جوامع فقیر

ده های فقیر به منظور ایجاد تغییرهای رفتاری مناسب آموزش مستمر تغذیه برای خانوا .9

در جهت بهبود شیوه زندگی

تغذیه ای خانوارهای فقیر آموزش رده های بهداشتی به منظور ارتقاء فرهنگ و سواد .1

طراحی مداخله های تغذیه ای به منظور حمایت از گروه های آسیب پذیر با همکاری .1

بخش های ذیربط

مشاوره تغذیه به گروه های آسیب پذیرشرح وظایف در برنامه

پیگیری جهت تامین وسایل و تجهیزات مورد نیاز)ترازو، قد سنج،تلویزیون و...( .1

تهیه متون آموزشی مناسب .1

جلب مشارکت مادران در برنامه آموزشی و استفاده از تجارب آنان .0

برگزاری کالسهای عملی تغذیه تکمیلی برای مادران .9

ران در زمینه مسائل تغذیه ای کودکان از جمله تغذیه تکمیلی آموزش و مشاوره با ماد .1

،نحوه مقوی کردن و مغذی کردن و...

ارائه مشاوره و برگزاری کالس های آموزشی جهت مادران باردار و شیرده .1

ارائه مشاوره و برگزاری کالس آموزشی جهت سالمندان .1

کمبود ید شرح وظایف در بر نامه پیشگیری و کنترل اختالالت ناشی از

ساله 10-8هماهنگی الزم برای اجرای برنامه سالیانه پایش ید در دانش آموزان .1

شهرستان با توجه به برنامه ارسالی استان

برنامه آموزشی پرسنل جدید و بازآموزی رده های مختلف بهداشتی در خصوص .1

پیشگیری و اختالالت ناشی از کمبود ید

روستایی در زمینه مصرف نمک ید دار به طور نظارت بر فعالیت بهورزان در مناطق .0

مستمر

شرح وظایف دربرنامه غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک

آموزش رده های مختلف بهداشتی در خصوص غنی سازی نان با آهن و اسید فولیک .1

آموزش صنوف نانوایان و قنادی ها در خصوص غنی سازی نان با آهن و اسید فولیک .1

جهت کنترل کیفیت نان مصرفیهمکاری با استان .0

158

شرح وظایف دربرنامه مكمل یاری آهن

بیماری، عوارض و علل آموزش رده های مختلف بهداشتی در زمینه کم خونی فقر آهن .1

خطر)کودکان زیر دو سال، معرض در گروههای در آهن مکمل مصرفی دوز میزان

مادران باردار،دختران دبیرستانی و سایر افراد کم خون(

سی میزان مورد نیاز تهیه و توزیع مکملبرر .1

آموزش گروههای مختلف مردم در زمینه کم خونی فقر آهن .0

A شرح وظایف دربرنامه پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین بیماری، عوارض و علل آموزش رده های مختلف بهداشتی کنترل کمبود ویتامین آ .1

سال 1 زیر کودکان) خطر معرض در گروههای در آ ویتامین مکمل مصرفی دوز میزان

(شیرده و باردار مادران و

بررسی میزان مورد نیاز تهیه و توزیع مکمل .1

A آموزش گروههای مختلف مردم در زمینه پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین .0

رویكرد پیشگیری از بیماری های غیر واگیر برگزار می شودیکرد پیشگیری از بیماری های غیر واگیر برنامه های هفته ملی بسیج همگانی تغذیه با رو

برگزار می شود.

پیش به سوی سالمت با کاهش مصرف روغن و » به گزارش کارشناس تغذیه مرکز بهداشت:

شعار امسال هفته ملی بسیج همگانی تغذیه است .« نمک

کاهش مصرف نمک ، اجتناب از سرخ کردن غذا و استفاده از روش های آب پز، بخار پز و

بی، عادت دادن کودکان به مصرف غذاهای کم نمک و کم چرب برای پیشگیری از ابتال به کبا

بیماری های قلبی ـ عروقی جزو محورهای قابل توجه در هفته بسیج همگانی تغذیه است.

اصالح الگوی تغذیه ای و سبک زندگی جزو مهم ترین اهداف برگزاری برنامه های هفته بسیج

عرفی غذاهای سالم، برنامه های آموزشی اطالع رسانی و آگاهی همگانی تغذیه میباشد م

بخشیدن در زمینه اصول تغذیه جزو برنامه های این طرح به شمار می رود.

فشار خون باال یک عامل مهم خطر ساز برای بیماری های قلبی ـ عروقی به شمار می رود و هر

ی مغزی و بیماری عروقی قلب افزایش چه میزان فشار خون باالتر باشد، خطر ابتال به سکته ها

می یابد.

159

دی ماه هفته بسیج همگانی تغذیه است و تغذیه صحیح و پیشگیری از فشارخون 11تا 19و

.جزو مباحث مهم این هفته است که آگاهی از آن الزم و ضروری به نظر می رسد

واحد بیماریهای غیر واگیر

های غیر واگیر در راستای تامین، حفظ و هدف کلی: پیشگیری ، کنترل و مراقبت بیماری

ارتقا سالمت جامعه تخت پوشش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان

هرمزگان

اهداف اختصاصی:

آموزش و ارتقا آگاهی عموم جامعه نسبت به ماهیت بیماریهای غیر واگیر و راه های پیشگیری -

و مراقبت بیماری های غیر واگیر از ابتال ، تشخیص و درمان زودرس، کنترل

غربالگری و مشاوره در زمینه بیماری های غیر واگیر در راستای تشخیص به موقع و پیشگیری -

از بروز بیماری یا کنترل عوارض بیماری های غیر واگیر

مراقبت و کنترل بیماری های غیر واگیر و عوارض آنها در بیماران تحت پوشش-

تجهیزات مورد نیاز اجرای برنامه های غربالگری، کنترل و مراقبت تامین منابع انسانی و-

بیماری های غیر واگیر

جمع آوری، ثبت و تجزیه و تحلیل داده های مربوط به برنامه های پیشگیری، کنترل و -

مراقبت بیماری های غیر واگیر

بیماری های انجام تحقیقات و پژوهش های کاربردی در زمینه پیشگیری، کنترل و مراقبت -

غیر واگیر

جلب مشارکت، همکاری و حمایت های برون بخشی و درون بخشی در راستای پیشبرد -

اهداف برنامه های پیشگیری، کنترل و مراقبت بیماری های غیر واگیر بیماری های غیر واگیر

نظام مراقبت بیماری های غیرواگیر:به صورت سالیانه در فصل خاصی در سطح کشوری با یک

سشنامه شروع میکنند)پرسشنامه بررسی استانی عوامل خطر بیماری های غیرواگیر(پر

161

اولین علت مرگ ومیر در ایران بیماری های قلبی عروقی،سرطان ها)گاهی فاصله آنقدر نزدیک

است که امکان جابه جا شدن وجود دارد(،حوادث و سوانح،عالوه بر مرگ ومیر،معلولیت ها نیز

بیشتراست.

(تحرک افراد)درتحرک کم،نمایه ی 1(نحوه تغذیه افراد1بیماری های غیرواگیر: علت اصلی1

(خوردن مایع و 0توده ی بدن زیاد درنتیجه شاخص بیماری بیشتر میشود.(

(چاقی و فشارخون باال1(استعمال دخانیات9سبزیجات

م معاونت بهداشتی:باالترین سطح در استان است که کار تجزیه و تحلیل داده هارا انجا

میدهد.برنامه ریزی برای سطح پایین وجمع آوری اطالعات.در سطح کالن برنامه ریزی و در

سطح استان ها قابلیت اجرا دارد.

سرطان:باید مبتنی بر جمعیت باشد از پایین ترین تا باالترین باید اطالعات را داشته باشد:از

جام میشود(،سالم)بایگانی سطح پاتولوژی استان به سه صورت است،مشکوک)دوباره آزمایش ان

بصورت پرونده های خانه بهداشت اجرا میشود(،بیمار

)ثبت کشوری سرطان(:داده ها جمع آوری می شود.درسطح استان ثبت ICRبرنامه

0-1میشودوبصورت آنالین به وزارتخانه ارسال میشود.انتقال اطالعات برنامه غیرواگیر بین

تا بتوانند ثبت کنند و گزارش عمومی بدهند.است تا جمع آوری و تجزیه وتحلیل شود

:در مورد ازدواج 1استراتژی وجود دارد:0وجود دارد که 9و1در برنامه تاالسمی دو فرم اصلی

:همه والدینی که 1عال شده 18-14،تحت پوشش قرار میگیرندولی در هرمزگان از سال11سال

11:کلیه مزدوجین قبل ازسال0بچه تاالسمی دارند

انجام میدهند.درهر شهرستان پزشک ومشاور ژنتیک دارند اگر CBCواج:آزمایش مشاوره ازد

ماه قرص آهن مصرف میکنند اگرباز هم مشکوک بود آزمایشات تکمیلی انجام 0-1مشکوک بود

در PNDمیشود.درصورت مشکل درآزمایشات تکمیلی و خواستار ازدوج شدن باید تعهد و انجام

اجازه سقط 18و در مواردی هفته 11مبتالدر هفته.درصورت تشخیص جنین 8-11هفته های

داده میشود.مرحله ی بعدی نگه داری بچه:خون گیری بچه هرچه زودتر انجام شود.برای زوج

باید تحت PNDناقل یا مشکوک پرونده ای وجود دارد که به محض بارداری برای آزمایشات

مراقبت قرار بگیرد.

161

ب باشد.یابچه سالم است یا باید دوباره آزمایش مشکوک نداریم مگراینکه فیلتر خراPKUدر

انجام دهد.

نمونه گیری در مراکز بهداشتی درمانی از طریق نماینده پست به آزمایشگاه مرجع ارسال

ساعت 11میشود اگر مشکوک یا مخدوش بود به مرکز بهداشت استان گزارش میدهند .حدود

-1رمانی بماند.در آزمایشگاه مرجع ظرفساعت میتواند در مراکزبهداشتی د 19ارسال نمونه که

ساعت انجام می شود.1

فقط از طریق پاشنه پا که بعضی از طریق مایع وریدی انجام میدهند.درصورت PKUآزمایش

مشکوک بودن نمونه تکرار میشود.

TSHبه باال باید نمونه وریدی بگیریم. 10مشکوک،از4/4-1سالم ، 1زیر

(شهری 1(روستایی1صورت انجام میشود 9شات در استان بهکار امورات اداری و ستادی:آزمای

(آزمایش مرجع استانی9(مرکز شهرستان0روستایی

ماالریا: واحد

(1909برنامه حذف ماالریا)تا

مهمترین اقدام برای حذف ماالریا:قطع انتقال محلی ماالریا.

داشته باشد. .برنامه پیشگیری مواردی که گزارش میشود نباید انتقال محلی100000در 1

ناقل: پشه مخزن:انسان

اگر مخزن ،فرد بومی باشد ،مرحله حذف زیر سوال میرود ولی اگر وارده باشد باید پیگیری شود

که به دیگران انتقال داده نشود.

ساعت باشد.هر چه کمتر باشد از انتقال بیماری به سایر 19فاصله تشخیص تا درمان کمتر از

تر پیشگیری میشود.افراد بیش

162

کیت)ار دی تی( برای مواردی که دارای :تب،لرز و عرق هستند استفاده میشود.موارد وارده را

چه عالیم داشته باشد یا نداشته باشد باید بگیریم،چون مخزن بیماری هستندو بیشتر حامل

بیماری فالسیپاروم هستندو باید وضعیت را بررسی کنیم.

پیگیری و درمان بیماران.-داروتوزیع پشه بند و توزیع

برای تشخیص و درمان بیماران کدهایی را گرفتند که درمان را انجام دادند.

هفته ای است.8درمان

انواع ماالریا:

ویواکس)شایعترین ماالریا در ایران( -1

فالسیپاروم)خطرناکترین نوع ماالریا( -1

ماالریه -0

اواله -9

میلیارد نفر از جمعیت جهان را 0ی انگلی بشر است که حدود ترین بیماربیماری ماالریا مهم

کشور 100کن شده، ولی در بیش از کند. این بیماری در کشورهای غربی ریشهتهدید می

هاست. در قرن حاضر موضوع مهم در گرمسیری جهان شیوع دارد که کشور ما نیز در زمره آن

وهای ضدانگل قدیمی و مقاوم شدن پشه مورد این بیماری مقاوم شدن انگل بیماری به دار

.هاستکشآنوفل به حشره

کند و ها خونخواری میشود. پشه آنوفل ماده شببیماری ماالریا با گزش پشه آنوفل شروع می

نماید. این های ماالریا را به داخل خون انسان تزریق میحین خونخواری از بزاق خود، انگل

کنند، به طوری که از هر یک ند و شروع به تکثیر سریع میشوهای کبد میها وارد سلولانگل

های کبدی را پاره ها سلولشود. سپس این انگلهزار انگل تولید می 10انگل وارد شده حدود

ها شوند و در آنجا ور شده و وارد آنهای سرخ حملهشوند تا به گلبولکنند و وارد خون میمی

.تکثیر کنند

1کند و پس از ورود به گلبول قرمز از هموگلوبین استفاده و تولید مثل می انگل ماالریا پس از

ها شود. سپس انگلروز تمام هموگلوبین مصرف شده و گلبول قرمز پر از انگل می 0تا

163

ها شوند. به این ترتیب تعداد انگلهای دیگر وارد میکنند و به گلبولهای قرمز را پاره میگلبول

.شودشتر میدر خون بیشتر و بی

شود. شروع تب زمانی که تعداد انگل ماالریا از حد خاصی باالتر رود، بیمار دچار تب می

شوند، تب های تازه میها وارد گلبولانگل هاست و پس ازآن که همزمان با پاره شدن گلبول

و روز سوم روز تب ندارد 1شود؛ یعنی بیمار روز تکرار می 0یا 1شود و این سیکل هر قطع می

.کندتب می

ی خونی شدید به دلیل استفادهدو مشکل اساسی در بیماری ماالریا وجود دارد؛ یکی ایجاد کم

90ای است که گاهی حرارت بدن تا باالی های دورهانگل از هموگلوبین خون و دومی تب

.اندازدرسد و بدن بیمار را عمال از کار میدرجه می

های ای است. به این ترتیب که با گزش پشه آنوفل ماده، انگلرحلهزندگی انگل ماالریا دو م

ماالریا از انسان بیمار به روده پشه وارد و آنجا تولید مثل کرده و سپس تکثیر و وارد غدد بزاقی

های بعدی به افراد سالم منتقل شوند و دوره مانند تا در خونخواریشوند و منتظر میپشه می

.کنندجدید زندگی را آغاز

هایی که وارد بدن پشه دمای محیط عامل مهمی در انتشار ماالریاست، زیرا در هوای گرم انگل

شوند، اما در هوای شوند، سریعا تولید مثل کرده و آماده سرایت به افراد سالم میآنوفل می

انجامد و در این مدت طوالنی خنک مدت زیادی تولید مثل انگل در بدن پشه به طول می

روند و چرخه انتقال بیماری ماالریا قطع ها که عمر کوتاهی دارند، از بین میری از پشهبسیا

.شودمی

انواع مختلفی از انگل ماالریا وجود دارند که برخی بیماری خفیف و برخی بیماری بسیار شدید

.کنندایجاد می

شودالم خون ده میبیماری ماالریا با دیدن انگل در الم خون محیطی در آزمایشگاه تشخیص دا

به معنی پخش کردن یک قطره خون روی یک شیشه مستطیلی شکل است که بعد از

کنند. وقتی بر اساس عالئم، خیلی به بیماری آمیزی آن را زیر میکروسکوپ بررسی میرنگ

.مشکوک باشند، حتی اگر یک بار الم خون منفی بود، باید در روزهای بعد آن را تکرار کنند

164

طی یک دوره چند « کلروکین»یماری ماالریا در انواع خوش خیم با داروهایی مثل درمان ب

شود. متاسفانه در حال حاضر انواع بدخیم ماالریا به بسیاری از داروها مقاوم روزه انجام می

برای درمان این دسته از بیماران به بازار « مفلوکین»و « آرتزونات»هستند؛ البته داروهایی مثل

.آمده است

نفر یا بیشتر ازیک منبع غذایی استفاده کنند وبه بیماری مبتال 1طغیان بیماری:اگر هربار

شوندمیگویند طغیان بیماری رخ داده است.ابتدا باید منبع و منشا را پیگیری کرد.بیماریابی

راانجام داد و با پزشک مرکز مشورت نمود و نمونه را به آزمایشگاه ارسال کرد.

خانه بهداشت باشد نشانه حساسیت کار این نیروها است.طغیان ها فرم های طغیان ها اگر در

خاصی دارند.هم از افراد مبتال نمونه میگیرند هم از مواد غذایی.اگر بیماری شایع باشد باید

مراکز بهداشتی سریع به منطقه بروند و طغیان را تایید کنند و همه اطالعات را بگیرند تا قبل

ا بروند وشایعه پراکنی شود.طغیان ها)بیمای های منتقله از راه اب و غذا( از اینکه رسانه ه

نفر گزارش شود.باید شخص در هر مرکز بهداشت 1نفر باید 100000شاخص دارند.به ازای هر

سال 1درصد جمعیت زیر 9مشخص شود.شاخص وبا)سوء استفاده سیاسی میباشد(به ازای

باالی دو سال افراد)مذکر و مونث( ترجیحا نمونه شود.به ازای هر یک سال )از همه

واحد بهداشت محیط

شرح وظایف

برنامه ریزیالف (

تدوین طرح جامع عملیاتی در سطح ستاد معاونت امور بهداشتی دانشگاه

تدوین طرح جامع عملیاتی در سطح مراکز بهداشت

تدوین طرح جامع عملیاتی در سطح مراکز بهداشتی درمانی

حهای مداخله ایتدوین طر

165

تدوین برنامه برنامه طرح بسیج سالمت نوروزی

تدوین برنامه اقدامات پیشگیرانه از بروز بیماریهای روده ای با اولویت التور

تدوین برنامه مراسم گرامیداشت روز بهداشت محیط )یازدهم اسفند هر سال (

ب ( نظارت و پایش

ن ومراکز بهداشت پایش فعالیت های شبکه های بهداشت و درما

پایش فعالیت های مراکز بهداشتی درمانی

پایش فعالیت های خانه های بهداشت

نظارت بر عملکرد تأسیسات آبرسانی شهری وروستائی

نظارت برعملکرد تأسیسات فاضالب

نظارت بر نحوه مصرف سموم و مواد گندزدا

نظارت بر عملکرد موسسات سمپاشی وضدعفونی اماکن عمومی

نظارت بر عملکرد آموزشگاههای بهداشت اصناف

نظارت بر عملکرد پیمانکاران طرف قرداد با شرکت ساماندهی صنایع ومشاغل شهرداری

در خصوص مبارزه با جوندگان

نظارت بر عملکرد موسسات پرتو پزشکی

ج ( هماهنگی

هماهنگی درون بخش -1

امه های آموزشی وتهیه پوستر ، پمفلت هماهنگی با واحد آموزش بهداشت در زمینه برن

وتراکت

166

هماهنگی با گروه تخصصی پیشگیری ومبارزه با بیماریها درخصوص پیشگیری ومهار

بیماریهای روده ای و اپیدمی

هماهنگی با گروه تخصصی تغذیه وتنظیم خانواده درخصوص برنامه های کنترل نمکهای

ید دار و غنی سازی آرد

هداشت مدارس درخصوص بررسی وضعیت بهداشتی مدارس و هماهنگی با واحد ب

موسسات آموزشی و توزیع شیر درمدارس

هماهنگی با واحد بهداشت دهان و دندان در خصوص بررسی میزان فلوراید در آب

آشامیدنی

هماهنگی با معاونت درمان در خصوص بازدید از بیمارستانها و مراکز پرتوزا

ارو در خصوص کنترل مواد غذائی ، آرایشی و بهداشتی هماهنگی با معاونت غذا و د

هماهنگی با آزمایشگاه کنترل مواد غذائی درخصوص پذیرش نمونه های ارسالی و اعالم

پاسخ

هماهنگی با آزمایشگاه آب و فاضالب درخصوص پذیرش نمونه های ارسالی و اعالم نتیجه

هماهنگی برون بخش -1

خصوص رسیدگی به پرونده تخلفات بهداشتی و جرائم هماهنگی با مراجع قضائی در

مرتبط با بهداشت مواد غذائی

هماهنگی با نیروی انتظامی درخصوص تعطیل واحدهای متخلف وجلب متهمین

هماهنگی با شرکت آب وفاضالب شهری وروستائی

هماهنگی با سازمان بازرگانی استان تهران وعضویت درکمیسیون نظارت

–میادین میوه و تره بار –رداریها و سازمانهای مرتبط ) ساماندهی هماهنگی با شه

خدما ت موتوری وسازمان بازیافت ...( –کنترل کیفیت هوا

167

هماهنگی با مجامع امور صنفی و اتحادیه های مربوط

هماهنگی با اداره کل نظارت بر مواد غذائی ، آشامیدنی ، آرایشی وبهداشتی

محیط وکار هماهنگی با مرکز سالمت

هماهنگی با بهزیستی درخصوص تأسیس مهدهای کودک ومراکز نگهداری افراد سالمند

وناتوان جسمی

هماهنگی با زندانها بمنظور بررسی وضعیت بهداشتی زندانها

هماهنگی با تربیت بدنی در خصوص وضعیت بهداشتی استخرهای شناو مراکز تفریحی

ورزشی

انداریها وبخشداریها هماهنگی با استانداری، فرم

( اقدامات اجرائی ه

اجرای طرح بسیج سالمت نوروزی

اجرای طرح تشدید کنترل مراکز تهیه وتوزیع مواد غذائی واماکن عمومی

بوفه های مدارس اجرای طرح سالمسازی

اجرای برنامه شهر سالم وروستای سالم

در روستاهای تحت پوشش BDNاجرای طرح

عملهای واصله از مراکز سالمت محیط و کار اجرای دستور ال

اجرای طرح اتالف سگهای ولگرد

اجرای طرح ادغام بهداشت مواد غذائی در سیستم شبکه

اجرای طرح حذف جوش شیرین ازنان تولیدی نانوائی ها

168

اجرای حکم تعطیل واحدهای متخلف

توقیف مواد غذائی فاسد وغیرمجاز

ی متخلف به مراجع قضائی وتعزیرات حکومتی ارجاع پرونده واحد های صنف

اجرای برنامه های بهسازی محیط روستاها با اولویت سرویس بهداشتی وآبخوری مدارس

، توالتهای روستائی ، دفع زباله وفاضالب

برپائی نمایشگاههای بهداشت محیط و موادغذائی به مناسبت های مختلف )هفته دولت،

یط و ...(هفته سالمت ، روز بهداشت مح

رسیدگی به شکایات مردمی درزمینه بهداشت محیط ، مواد غذائی ، فاضالب ، زباله و ...

ج ( آموزش

آموزش حین خدمت وبدو خدمت پرسنل بهداشت محیط در زمینه بهداشت محیط ومواد

غذائی از طریق برگزاری کارگاه آموزشی

ماکن عمومی از طریق آموزش متصدیان واحدهای صنفی مرتبط با مواد غذائی و ا

برگزاری جلسات آموزشی و آموزشگاههای اصناف

آموزش دانشجویان بهداشت محیط دانشکده بهداشت از طریق تدریس در کارگاههای

بهداشت مواد غذائی و ارتقاء کیفیت

آموزش کارکنان مراکز بازتوانی وابسته به بهزیستی در زمینه بهداشت محیط و موادغذائی

زان خانه های بهداشت در زمینه بهداشت محیط ومواد غذائی آموزش بهور

آموزش رابطین

د( بازدید وکنترل

بازدید از مراکز تهیه وتوزیع مواد غذائی واماکن عمومی و اماکن مسیر راهها ) رستورانها

واغذیه فروشی ها و ..(

169

بازدید از مراکز بهداشتی درمانی ، درمانگاهها وبیمارستانها

از مراکز پرتو پزشکی بازدید

بازدید از استخرها ی شنا و باشگاههای ورزشی

بازدید از پادگانها ، اردوگاهها ، زندانها ومراکز انتظامی

بازدید از مدارس وموسسات آموزشی و پرورشی

بازدید از کارگاهها و کارخانجات مواد خوراکی وبهداشتی

بازدید از کارخانه های تولید یخ

ز مراکز مشاوره ترک دخانیات بازدید ا

راه آهن بازدید از پایانه های مسافربری ، ترمینالها ، ایستگاههای مترو و ایستگاههای

کنترل مواد غذائی ، آشامیدنی از طریق نمونه برداری وارسال به آزمایشگاههای غذا ودارو

مونه وانجام نکنترل آب آشامیدنی شبکه آبرسانی شهری وروستائی از طریق کلر سنجی

برداری از آب

کنترل نمکهای ید دار درمراکز تهیه وتوزیع و اماکن عمومی از طریق ید سنجی

کنترل نانهای سنتی تهیه شده در واحدهای صنفی نانوائی از نظر وجود جوش شیرین

کنترل آب استخرهای شنا از نظر کدورت ، کلر باقیمانده و آلودگی

میكروبی

دغذائی مورد عرضه در بوفه های مدارس کنترل موا

وارداتی از نظر مجوزهای الزم وتاریخ تولید وانقضاء کنترل اقالم خوراکی ، آشامیدنی

ه( پشتیبانی

171

پیگیری اعتبارات بهداشت محیط

پیگیری اعتبارات بهسازی محیط روستا ها

ائی ، احداث توالت تأمین مصالح و ابزار مورد نیاز بمنظور بهبود دفع زباله های روست

روستائی و ...

پیگیری اعتبارات مربوط به مدیریت پسماندهای بیمارستانی

-پیگیری نحوه برگزاری کارگاههای آموزشی از طریق امور اداری و مالی )سالن اجتماعات

فیلمبرداری (

پیگیری تجهیز انبار حوادث وسوانح غیر مترقبه

ز( ارزشیابی

های محیطی ومراکز بهداشت ارزشیابی دوره ای واحد

ارزشیابی ساالنه مراکز بهداشت تابعه

ح( جمع آوری وتجزیه وتحلیل آمار واطالعات

تکمیل فرمهای آماری درمراکز بهداشتی درمانی

جمع بندی فرمهای آماری ارسالی ازمراکز بهداشتی درمانی درمراکز بهداشت شهرستان

اکز بهداشت در معاونت امور بهداشتیجمع بندی فرمهای آماری ارسالی از مر

تهیه کارنامه عملکرد شش ماهه وسالیانه

ارسال بازخوراندآمار و فعالیت های انجام شده به مراکز بهداشت

تجزیه وتحلیل آمار و ا طالعات ارسالی از مراکز ومقایسه با حد انتظار و فعالیت دوره

مشابه قبل

171

ه پس از تصحیح وتجزیه وتحلیل اطالعات به مراکز ارسال آمار عملکرد شش ماهه وسالیان

سالمت محیط و کار

)سیستم اطالعات مدیریت ( MISتجزیه وتحلیل فرمهای

ط( عضویت درکمیته ها ، کمیسیون ها، شوراها وجلسات کارگروه وگروههای

کارشناسی

عضویت درکمیسیون نظارت استان بعنوان نماینده بهداشت و درمان استان -

عضویت درکارگروه بهداشت و درمان حوادث وسوانح غیر مترقبه استان -

عضویت در گروههای کارشناسی زیر مجموعه کارگروه بهداشت ، درمان و تأمین

اجتماعی استان

عضویت درکمیته اجرائی کاهش آلودگی هوای استان

عضویت درکمیسیون درجه بندی هتلها

لگرد عضویت درکمیته ا تالف سگهای و

شرح وظایف واحد بهداشت محیط در مرکز بهداشت شهرستان

. کنترل بر بهسازی و بهداشت مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی، اماکن عمومی و اماکن 1

بین راهی؛

. کنترل آب آشامیدنی مناطق تحت پوشش از نظر میکروبی و شیمیایی و به صورت متناوب 1

طقه و اعالم نتایج به ارگانهای مربوطه؛و اطمینان از سالمت آب من

. کلرسنجی روزانه و ثبت آن در پرونده کلرسنجی با قید مشخصات ایستگاه کلرسنجی و اعالم 0

نتایج به شبکه بهداشت و ارگانهای مربوطه و در صورت لزوم گندزدایی آب؛

172

آزمایشگاه و معدوم . کنترل مواد غذایی و نمونه برداری از مواد غذایی مشکوک و ارسال آن به9

نمودن مواد غذایی فاسد بر اساس دستورالعملهای مربوطه؛

مواد خوردنی و آشامدنی و آرایشی و بهداشتی و اخذ 10. اجرای طرح یکنواخت سازی ماده 1

مجوز تعطیل اماکن و مراکز از شبکه بهداشت و درمان جهت تعطیلی آنها؛

کارت معاینه پزشکی جهت آنها طبق دستورالعملهای . معرفی پیشه وران به آزمایشگاه و صدور 1

صادره؛

. بازدید از مدارس و مراکز آموزشی و مهد کودکها؛1

. بازدید و کنترل استخرهای شنا و حمامهای سونا؛8

. بازدید از آزمایشگاهها و مراکز بهداشتی درمانی و مطبها و بیمارستانها از نظر وضعیت بهداشت 4

محیط؛

پارکها و ورزشگاهها و ترمینالها و تشکیل پرونده بهداشتی واعالم به سازمانها و . بازدید از10

مسئولین زیربط و پیگیری تا حصول نتیجه مطلوب؛

. بررسی کنترل فاضالب، زباله، هوا، منابع آلوده کننده آنها و مکاتبه با ارگانهای مربوطه؛11

. رسیدگی به شکایات در زمینه های مختلف بهداشتی؛11

. سنجش ید در نمکهای خوراکی یددار بطور روزانه و نمونه برداری از نمکهای ید دار و ارسال 10

به آزمایشگاه؛

173

. مبارزه با حشرات و جوندگان ضمن بررسی کانونهای آلوده و برآورد میزان سم مورد نظر با 19

گذاری؛توجه به میزان آلودگی و نظارت بر سم پاشی توأم با آموزشهای الزم و طعمه

. کنترل و پایش امور محوله پرسنل تحت نظر و راهنمایی و ارشاد آنها جهت پیشبرد اهداف 11

بهداشتی و ارائه راهکارهای مناسب؛

. اقدامات اضطراری هنگام وقوع بالیای طبیعی؛11

. شرکت در جلسات بازآموزی و سمینارهای طبق دستورالعملهای مربوطه؛11

رکه و مساجد طبق دستورالعملها مربوطه؛. بازدید از اماکن متب18

. بازدید از جایگاههای پمپ بنزین و پیگیری نواقص مربوطه؛14

. کنترل بهداشتی اردوگاهها و زندانها جهت ساماندهی وضعیت بهداشتی آنها؛10

. شرکت در طرحهای ملی و کشوری جهت هماهنگی الزم برای پیشبرد اهداف بهداشتی؛11

جهت کلیه رده ها توام با فعالیتهای روزمره به طور چهره به چهره؛ . آموزش بهداشت11

. آموزش بهداشت دانشجویان در مقاطع پزشکی و پیراپزشکی؛10

. نظارت بر دفع بهداشتی زباله در مناطق شهری و روستایی و سایت جمع آوری و دفع زباله 19

های شیراز؛

روستایی؛ . نظارت بر احداث و بهسازی توالت خانوار های11

174

. نظارت بر فعالیتهای آموزشگاه های صنوف؛11

. تاسیس شورای حل اختالف ویژه امور بهداشتی؛11

. تاسیس اورژانس بهداشت محیط؛18

. اجرای طرح ضریت؛14

. اجرای طرح شهر سالم؛00

. اجرای روستای سالم؛01

. بهسازی محیط روستا؛01

بخش و کارگروه بهداشت درمان و تامین اجتماعی . برگزاری جلسات شورای بهداشت روستا، 00

شهرستان؛

) . نظارت بر فعالیت بهورزان در مورد کنترل کیفیت بهداشتی آب آشامیدنی، بهسازی09

محیط روستا، منابع آب مثل چاه و چشمه، آبریزگاهها و ... ( مرکز تهیه و توزیع و فروش مواد

نی در جمع آوری و دفع بهداشتی زباله و غذایی، بهداشت محیط منازل جلب مشارکت همگا

فضوالت و کنترل کیفیت مواد غذایی و آموزش موازین بهداشت محیط و .... و گزارش نتایج به

مقامات ذیربط؛

. راهنمای و آموزش مردم و جلب مشارکت عمومی و همکاریهای بین بخشی در زمینه 01

اجرای پروژه های شهر سالم؛

ت مقام مافوق در زمینه ای مربوط به بهداشت محیط؛. اجرای سایر دستورا01

. اجرای طرح توسعه و تشدید مواد غذایی در غالب طرح ضربت؛01

175

. اجرای طرح امنیت غذا؛08

. اجرای طرح بیسج سالمت نوروزی؛04

. بازدید و نظارت از استخرهای شنا؛90

غذایی و اماکن عمومی، آب . جمع آوری اطالعات و آمار مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد91

آشامیدنی و تأسیسات آب و فاضالب و ... و تکمیل فرمهای مربوطه؛

. تجزیه و تحلیل آمار و شاخصهای بهداشت محیط.91

واحد بهداشت حرفه ای

بهداشت حرفه ای

بهداشت حرفه ای از جمله با ارزشترین دارائیهای افراد جوامع و کشورها است که بعنوان یک

ژی با اهمیت نه تنها سالمتی شاغلین را در نظر میگیرد بلکه تاثیر مثبت و قابل مالحظه استرات

ای در بهره وری و کیفیت محصوالت . انگیزش کار رضایت شغلی و کیفیت کل زندگی افراد

جامعه را دارد .

هدف از خدمات بهداشت حرفه ای تامین ایمنی در بهداشت . پیشگیری از بیماریهای ناشی از

کار . پیشگیری از معلولیتها . استفاده بهینه از توان نیروی کار و تامین رفاه شاغلین است . این

مهم میسر نمیشود مگر آنکه بتوانیم با استفاده از قوانین . آئین نامه ها و طرحهای در دست اجرا

وجود نیروی کار سالم . بارور و با انگیزه را تضمین نمائیم

بهداشت حرفه ای در ایران : سیاستهای کلی

قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران توزیع عادالنه تر 90و 14تحقق اهداف عالی اصول

های شبکه اهداف تحقق و جامعه پذیر آسیب و شاغل گروههای به درمانی –امکانات بهداشتی

. است فرهنگی و اقتصادی. اجتماعی توسعه مهم عوامل از که کشور درمانی بهداشتی

ران کارگ سالمت سطح ارتقاء

گسترش فرهنگ خدمات بهداشتی

176

جلب مشارکت کارفرما جهت تامین حفظ و ارتقاء سالمت کارگران

آموزش هر چه بیشتر کارگران

: تعریف بهداشت حرفه ای

در شاغلین اجتماعی و روانی ، جسمی سالمت سطح درجه باالترین ارتقائ و حفظ ، تامین

و سازمان ILO کار لمللی ابین سازمان تعریف به ایحرفه بهداشت مشاغل و فحر کلیه

WHOبهداشت جهانی

کلیه در شاغلین اجتماعی و روحی جسمی، سالمت از درجه باالترین حفظ و ارتقاء

. مشاغل

است کار شرایط از ناشی خطرات معرض در آنان سالمت که شاغلینی از مراقبت .

کندمی تهدید را آنان سالمت کار محیط آور زیان عوامل که شاغلینی از مراقبت

:ای مشی واحد بهداشت حرفه رسالت و خط

توزیع عادالنه قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران و 90و 14تحقق اهداف عالی اصول

ه های اهداف شبک امکانات سالمتی به گروههای شاغل و آسیب پذیر جامعه و همچنین تحقق

،گسترش فرهنگ بهداشتی درمانی کشور با تکیه بر محور های ارتقاء سطح سالمت شاغلین

ایمنی و خدمات بهداشت شغلی ،جلب مشارکت کارگران و کارفرمایان و آموزش موازین

.سالمت شغلی مهمترین رسالت واحد بهداشت حرفه ای می باشد

که (ILO)کار المللی بین سازمانو ( WHO) جهانی بهداشت سازمان مشترک کمیته

: نمود ترسیم را چنین ایحرفه شد اهداف بهداشتژنو تشکیل در 1410 درسال

کلیه و اجتماعی روانی - جسمی سالمت ممکن درجه ارتقاعالیترین ، حفظ و تامین .1

شاغلین

را در آنها کهاز خطراتی شاغلین از کار و صیانتناشی وبیماریهای از حوادث پیشگیری .2

.کند محیط کار تهدید می

عبارت آنها و به ، روانیجسمی قابلیتهای با متناسب در کارهای شاغلین بکار گماردن .3

177

. کار با کارگر و بالعکس دیگرتطبیق

( Team Work ) ایتیم خدمات بهداشت حرفه

عمومی پزشک -1

کار طب شکپز -1

ایحرفه بهداشت پرستار -0

فنی حفاظت و ایمنی مسوول -9

ایحرفه بهداشت کارشناس -1

: شرح وظایف واحد بهداشت حرفه ای مرکز بهداشت استان

استان سیاستگزاری ،نظارت و برنامه ریزی در زمینه امور بهداشت حرفه ای

کارگاهها و بمنظور آگاهی از وضعیت بهداشت حرفه ای انجام مطالعات و بررسی های الزم

کارخانجات . معادن . مشاغل کشاورزی و خدمات در سطح استان

با سازمانها و ارگانهای ذیربط در زمینه جلب هماهنگیهای بین بخشی بمنظور تشکیل جلسات

خدمات بهداشت حرفه ای ارائه موثر

عوامل زیان آور و کنترل ملی تماس شغلیبرنامه ریزی و پیگیری در جهت رعایت حدود

موجود عوامل زیان آور محیط های کاری با توجه به استانداردهای

عضویت در کمیته های بدوی و تجدید نظر بررسی مشاغل سخت و زیان آور استان

مهندسی صدور مجوز فعالیت و نظارت بر شرکت های و مراکز مجاز ارائه دهنده خدمات

در سطح استان بهداشت حرفه ای

و مراکز مجاز ارائه دهنده خدمات طب کار در صدور مجوز فعالیت و نظارت بر شرکت های

سطح استان

بهبود شرایط کار و انجام معاینات دوره ای در مشاغل سخت و زیان آور برنامه ریزی در زمینه

( P.H.C ) سایر واحد ها در اجرای مراقبتهای اولیه بهداشتی همکاری در

زمینه اجرای برنامه های بهداشت حرفه ای در قالب سیستم های شبکه الیت و نظارت درفع

کشور و پزشک خانواده بهداشتی و درمانی

178

ایستگاههای بهگر ،خانه های برنامه ریزی در زمینه توسعه . تاسیس . تجهیز و راه اندازی

بهداشت کارگری و مراکز بهداشت کار

نه اجرای طرحها و برنامه های بهداشت حرفه ای ابالغی از سوی نظارت در زمی پیگیری ،اجرا و

محیط و کار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ) برنامه بهداشت کشاورزی مرکز سالمت

برنامه تربیت بهگر . برنامه ارگونومی ، برنامه کنترل صدا،برنامه روشنایی محیط کار , ،طرح بقا

ف آزبست،برنامه کنترل مواجهه با جیوه،طرح خانه هایبرنامه کنترل سیلیس،برنامه حذ ،

، بهداشت کارگری،ایمنی شیمیایی،معاینات کارگری ، تشدید و هدفمند نمودن بازدیدکارگاهی

... )

های حفاظت فنی و برنامه ریزی . هماهنگی و پیگیری در زمینه تشکیل و ارتقا کارایی کمیته

بهداشت کار

در مراکز بهداشت و کارگاهها و تگان بهداشت حرفه ای شاغلنظارت بر عملکرد دانش آموخ

کارخانجات استان

های آموزشی و بازآموزی بهداشتیاران کار . بهورزان . برنامه ریزی در زمینه تشکیل دوره

کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار و بازآموزی طب کار کاردانهای بهداشتی . اعضاء

ان آموزش بهداشت بمنظور ارائه برنامه های آموزشی بهداشت کارشناس هماهنگی و همکاری با

ای عمومی و حرفه

اجرای طرحهای تحقیقاتی و همکاری با موسسات و مجریان طرحهای تحقیقاتی در زمینه

مسائل مرتبط با سالمت شغلی

شرح وظایف کارشناسان ستادی واحد بهداشت حرفه ای:

–کشاورزی -خدمات-درچهاربخش )صنعت(بازدیدوبازرسی ازکارگاههاوکارخانجات 1

.وبعدازظهر درصبح(معدن

(شناسایی،ارزشیابی وحذف وکنترل عوامل زیان آورمحیط کار جهت ارتقاءسطح سالمت 1

شاغلین.

(پیگیری ونظارت برروند انجام معاینات کارگران جهت پیشگیری ازبیماریهای ناشی ازکار.0

ی( وخانه های بهداشت وبهورزان .(پایش مراکزشهری وروستایی )رده های میان9

(نظارت برکارمراکزبهداشت کار وخانه های بهداشت کارگری درکارخانجات.1

179

(نظارت برتامین آب آشامیدنی سالم وبهداشتی باانجام نمونه برداری مستمر میکروبی 1

باهمکاری آزمایشگاه آب .

کارخانجات.(پیگیری ونظارت برجذب دانش آموختگان رشته بهداشت حرفه ای در1

(برنامه ریزی واجرای برنامه های آموزشی جهت کارفرمایان ،مدیران ،مسئولین بهداشت حرفه 8

ای کارخانجات پزشکان دوره دیده طب کار ،کاردان وکارشناسان بهداشت محیط وحرفه ای

وشاغلین .

وقانی (اندازه گیری صدا ،روشنایی ،گازوبخارات موادشیمیایی وارزیابی پوسچراندامهای ف4

ومقایسه بااستانداردهای کشوری واقدام درجهت اصالح شرایط محیط کاربه روش فنی

ومهندسی.

(هماهنگی وهمکاری برون بخشی باسازمان مدیریت وبرنامه ریزی درخصوص تکمیل جداول 10

مربوط به طرح تدوین نمایه ایمنی شیمیایی شهرستان.

(صدورمجوزهای بهداشتی به کارخانجات. 11

درکمیته درآنها وزیان سخت مشاغل ظارت براصالح شرایط محیط کار کارخانه هایی که(ن11

. است رسیده تصویب به آوراستان وزیان سخت کارهای

(نظارت وپیگیری درخصوص تدوین برگه های اطالعات ایمنی مواد شیمیایی ونصب آن 10

درایستگاههای کارکارگران.

های حفاظت فنی وموارد مطروحه درجلسات (نظارت وپیگیری درخصوص تشکیل کمیته19

مذکور.

(معرفی کارفرمایان کارگاههای متخلف ازقانون کار به شعبه ویژه حل اختالف دانشگاه.11

(تهیه وتدوین گزارش کارشناسی بعد ازبازدید ازصنایع واعالم نواقص بهداشت محیط کار به 11

د مقرر. مدیران کارخانجات جهت اصالح شرایط نامناسب کارباموع

به آنها وارسال ها شاخص ومحاسبه وسالیانه ماهه شش–(جمع بندی آمارها ی ماهیانه 11

. دانشگاه بهداشتی معاونت

(شرکت درکارگاهها وهمایشهای برگزار شده ودوره های بازآموزی درمرکزبهداشت استان 18

اهها ن درکارگ(نظارت برتامین تاسیسات وتسهیالت بهداشتی مناسب جهت استفاده شاغلی14

وکارخانجات براساس آیین نامه های مصوب .

زارت وو جهادکشاورزی مشترک طرح –(نظارت براجرای طرحهای بقا)بهداشت قالی بافان 10

طرح –طرح سنجش وساماندهی روشنایی محیط کار -بهداشت (طرح اندازگیری وکنترل صدا

مواد ایمنی اطالعات ایه برگه تدوین طرح – ارگونومی طرح – معادن طرح-سلیکوزیس

181

وطرح( بهداشت ووزارت جهادکشاورزی مشترک طرح)کشاورزان بهداشت طرح - شیمیایی

یایی شهرستان .شیم ایمنی نمایه پروفایل تدوین

:ای برنامه ها وفعالیت های بهداشت حرفه

کشور ما هم اکنون در هایی وجود دارد کهای، برنامهیابی به اهداف بهداشت حرفهبرای دست

درمان آموزش پزشکی بر اساس قانون کار، وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت

های کارگران و اجرای برنامه ای و ایمنی بهدار ارائه خدمت بهداشت حرفهبصورت مشترک عهده

باشد. درمان و بیمه کارگران می بهداشت کار هستند و سازمان تامین اجتماعی نیز مسئول

:از ای عبارتندهای بهداشت حرفهکلی برنامهبطور

آور زیان گیری عواملهای مربوط به بهداشت کار شامل شناخت، بررسی و اندازهبرنامه -1

کارخانجات و معادن ها،های کنترل و بهسازی محیط کارگاهموجود در محیط کار و ارائه طرح

منطقه

ای و معاینات دوره -استخدام ت بدوهای مربوط به معاینات پزشکی )معاینابرنامه -2

(اختصاصی

کار های مربوط به حفاظت و ایمنی محیطبرنامه -3

های مربوط به آموزش بهداشت کارگرانبرنامه -4

های بهداشت های اولیه در کارخانجات از جمله مراکز و خانهکمک ایجاد امکانات درمانی و -5

امداد ایستگاهای -کارگری

رائی بهداشت حرفه ایفعالیت های اج

برنامه بهگر-1

94تا 10منظور ارائه خدمات اولیه بهداشتی به شاغلین کارخانجات کوچک بابعد کارگری به

کارفرمایان نفر کارگر دوره آموزشی باعنوان تربیت امدادگر)بهگر( جهت معرفی شدگان ازطرف

بهداشت باشد درزمینه ساعت می 110برگزار می گردد دراین دوره آموزشی که مدت آن

حرفه ای، ایمنی صنعتی،بهداشت عمومی وکمک های اولیه آگاهی یافته وپس از شرکت

درآزمون مربوطه درصورت اخذ نمره قبولی جهت مدعوین گواهینامه صادر سپس بعنوان بهگر

181

عالوه برشغل اصلی درارتباط با ارائه خدمات اولیه بهداشتی به شاغلین تحت پوشش فعالیت

نمایدمی

برنامه بهداشت کشاورزی2

جامعه درفعالییت های مرتبط با کشاورزی هستند وبر باتوجه به اینکه قشرعظیمی از افراد

شرایط جوی وخطرات محیط کارهستند ازجمله بخارات حسب نوع فعالیتی که دارند درمعرض

ی ازتماس ناشی از اداوات کشاورزی، تشعشعات ناش ناشی از عملیات سم پاشی ،سروصدای

ناشی از اداوات کشاورزی که الزم است به منظور مستقیم نور خورشید، گردغبارها وحوادث

اقدامات بهداشتی از نظر ارتقای سطح آگاهی این کاهش صدمات جسمی وروحی در بین آنها

کار وهمچنین سالمت آنها درقالب معاینات پزشکی گروه درمقابل خطرات وایمن نمودن محیط

گیری گرددادواری پی

بازنشستگی پیش از موعد کارگران مشاغل سخت وزیان آور طرح 3

سال متناوب در معرض عوامل زیان آورمحیط کار 11مستمر ویا سال 10شاغلینی که بطور

کارشناس بهداشت حرقه ای وبازرس کار به صورت مشترک مورد باشند شغل آنها توسط

های بدوی وتجدید نظر استانی مستقر درسازمان کار بازدید درکمیته بررسی قرارگرفته نتیجه

مورد بررسی قرارمی گیرد درصورت تایید شغل در گروه مشاغل زیان آور وامور اجتماعی استان

فرد متقاضی محاسبه وبازنشسته می گردد وکارفرما نیز موظف می باشد سال برای 00سابغه

ت وزیان آوری شغل مربوطه اقدام به بهسازی کارگاه ورفع صفت سخ سال نسبت 1ظرف مدت

عالوه بر روساو کارشناسان مسئول مرتبط سه ارگان )مرکز بهداشت نماید دراین کمیته ها

سازمان تامین اجتماعی( نمایندگان کارفرمایان وکارگران نیز -کارواموراجتماعی سازمان-استان

.دارند حضور

(طرح بقا )بهداشت قالی بافان4

بافی روستای از نظر بهداشتی نیاز به بهسازی دارند لذا به رگاههای قالیباتوجه به اینکه کا

کارگاههای واجد شرایط ازاعتبارات طرح مذکور درصوتی که نیاز به منظور تشویق متصدیان

تاسقف یک میلیون ریال کمک می گردد عالوه بهسازی کارگاها از نظر بهسازی داشته باشند

ها درزمینه رعایت اصول بهداشت حرفه ای توسط پزشکان وآموزش آن معاینات قالی بافان

182

. اقدام می گردد وبهورزان مراکز روستایی

کمیته های ایمنی وبهداشت کار 5

حمایت کارگران وکارفرمایان درپیشگیری از حوادث وبیماریهای ناشی از کار به منظور جلب

نفر شاغل 11های باالی عنوان کمیته های ایمنی وبهداشت کار درواحد کمیته ای تحت

:نفربه شرح زیر می باشد 1قانون کار تشکیل می گردد اعضاء این کمیته 40مطابق ماده

ولمسئ -مدیرفنی یا استاد کار کارگاه -نماینده کارگران -نماینده تام االختیار وی کارفرما یا

ه ای انتخاب میایمنی و مسئول بهداشت حرفه ای که از فارغ التحصیالن رشته بهد اشت حرف

. گردد

معاینات شغلی 6

نوع شغلشان درمعرض انواع مخاطرات ناشی قانون کار شاغلینی که به اقتضای 41مطابق ماده

مورد معاینات وآزمایشات اختصاصی مربوطه قرار از کار می باشند الزم است به صورت ساالنه

ارد توسط اعضاء تیم سالمت مستقر بایگانی گردد که مو گرفته ونتایج در پرونده پزشکی آنها

. شرکتهای طب کار دارای مجوز ارائه خدمات صورت می گیرد درکارخانجات وهمچنین توسط

صدا برنامه مقابله با 7

عامل توسط صدا یکی از عوامل زیان آور محیط کار بوده که در اکثر کارگاهها وجود دارد.این

دسی 81از قرار گرفته و چنانچه میزان آن بیشکارشناسان بهداشت حرفه ای مورد ارزیابی

.پذیرد بل باشد الزم است اقدامات کنترلی در جهت پیشگیری از عوارض آن صورت

مواجهه( این اقدامات کنترلی در دو بخش فنی مهندسی و اقدامات مدیریتی)کاهش زمان

یری ازصورت می گیرد.آموزش شاغلین در معرض صدا یکی از فاکتورهای مهم در پیشگ

عوارض ناشی از این عامل است که توسط کارشناسان بهداشت حرفه ای و اعضای تیم سالمت

.کارخانجات اجرا می شود

برنامه ارگونومی 8

محیط کار مانند وضعیت نامناسب بدنی در حین انجام کار و ابزار کار عوامل زیان آور ارگونومی

در برنامه ارگونومی، عوامل زیان آور ارگونومی محیط های کاری وجود دارد. نامناسب، در اکثر

183

توسط کارشناسان بهداشت حرفه ای شناسایی شده و مورد ارزیابی قرار می گیرد تا محیط کار

آن، اقدامات مداخله ای به منظور اصالح شرایط کاری غیرارگونومیک و پیشگیری از براساس

آموزش ارگونومی یا همان نحوه صحیح اسکلتی عضالنی ناشی از کار اجرا گردد. البته عوارض

.انجام کارها در این برنامه، دارای اهمیت زیادی است

طب کار

Preventiveای از طب پیشگیری )(شاخهOccupational Medicine) به انگلیسی:

medicineرشته یک کار طب. نمایدمی فعالیت شغلی سالمت خدمات ٔ (است که در زمینه

باشد.می ورهای جهانکشجدید، که نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از پزشکی تخصصی

یمار ب محیط کارهای پیشگیری با توجه به شرایط دراین رشته اقدامات بالینی واجرای برنامه

پردازد.می شاغلینشود و از این طریق به سالمت انجام می

وظایف متخصصین طب کار

مدیریت خدمات طب کار

)معاینات سالمتی شاغلین ومتقاضیان کار )معاینات بدو استخدام

آموزش پزشکان، پرستاران، کارشناسان، مدیران سرپرستان واحدهای کاری

های شغلیان غرامت و درصد ازکارافتادگی ناشی از کار و بیماریتعیین میز

معاینات اختصاصی مانند معاینات بازگشت به کار و تعیین محدودیت شغلی

درمحیط کار گیرشناسیهمهانجام مطالعات

های شغلی و غیرشغلی و موارداضطراری در محیط کاردرمان افراد مبتال به بیماری

های شغلیتعیین میزان شیوع وعلل غیبت از کار و کنترل استرس

عوامل زیان آور محیط کار:

کارمندان وبهداشت آنها و هدف از شناسایی عوامل زیان آور در محیط کار، حفظ سالمتی

.همچنین محیط کار است

184

در صورتی که چنین برنامه ای موفق باشد صرفاً موجب سالمتی کارگر یا کارمند نیست بلکه

ساعات غیبت ومحرومیت از کار را کاهش داده و زیانهای اقتصادی ناشی از آن را کاهش می

دهد

:شویمدر این قسمت ما در تالشیم تا با این عوامل آشنا

در تمام مشاغل عوامل و فاکتورهای زیان آوری وجود دارند که می توانند افرادی را که به آن

شغل اشتغال دارند دچار بیماری کنند. به این بیماریها ، بیماری ناشی از کار یا بیماری شغلی

.می گویند

: ارتند ازفاکتورهای زیان آور در محیط کار افراد به چند گروه تقسیم می شوند که عب

، سرما ، سرو صدا ، افزایش و عمده فاکتورهایی که وجود دارند گرما)عوامل زیان آور فیزیكی

(. کاهش فشار وا رتعاش در محیط کار واشعه های یونیزان و غیر یونیزان است

در افرادی که با مواد شیمیایی و ضدعفونی کننده تماس مکرر ) عوامل زیان آور شیمیایی

ند مشکالت پوستی ایجاد کند یا از طریق دستگاه تنفس جذب شوند واثراتی در این دارند میتوا

(. زمینه داشته باشند یا گازهای بیهوشی میتواند اثراتی در سیستم عصبی بگذارد

فاکتور هایی مانندقارچها،باکتریها و ویروسها که در بعضی )عوامل زیان آور بیولوژیكی

درآن با انسانها، حیوانات یا با گیاهان سروکار دارند بیشتر مشاغل و عمدتا مشاغلی که افراد

(. دیده میشود

استرسهایی که در محیط کار افراد وجود )عوامل زیان آور سایكولوژیكی یا روحی روانی

دارد و فشارهای روحی وروانی که ممکن است در اثر کار به افراد وارد شود به عنوان مثال

رهای طوالنی مدت دارند ویااینکه دارای شیفت های کاری کسانی که در میحط کارشان کا

(.زیادند

در رابطه با عوامل ارگونومیک می توانیم به طراحی محیط ):عوامل زیان آور ارگونومیک

کار اشاره کنیم. یعنی باید طراحی محیط کار به گونه ای باشد که متناسب با فرد باشد و

(.نشود عضالنی –حتهای اسکلتی شخص دچار اختالالت مختلف از جمله نارا

185

عوامل زیان آور اقتصادی

در دسته بندی دیگر میتوان عوامل ارگونومیک را جزء عوامل زیان آور میکانیکی نیز در نظر

...گرفت

186

187

188

بهداشت استان هرمزگاندانشكده

: آقای دکتر آقا مالییریاست

.تشکر ..با

پایان